ERGENLİKTE FARKLI

BAĞLAMLAR-1

AİLELER
 Giriş
 Bebeklikteki normatif gelişimi vurgulayan öğüt
kitaplarının tersine, ergen anne-babalarına
dönük kitaplar sorunlara odaklanma
eğilimindedir.

 Ergenlik gerçekten fırtına ve stres dönemi midir?

 Ergenlikte ergen-anne-baba çatışması

kaçınılmaz mıdır?
2
 Giriş
 Ergen-anne-baba sorununu kaydeden %
25 araştırma arasında, aynı kişilerin % 80’i
için çocuklukta da sorunlu ilişkiler
bulunmaktaydı.

 Çocuklar sadece ergenlik döneminde

değil, çocukluk veya yetişkinlikte de anne-
babalarıyla çatışabilirler.
3
 Giriş
 Ergen-anne-baba arasındaki farklar genellikle
giyim, müzik tarzı, serbest zaman etkinlikleri gibi
konularda olmaktadır ki bu da çok doğaldır..

 Aralarındaki anlaşmazlıkların çoğu konulara

farklı bakış açılarından kaynaklanmaktadır
(Gelenekler, alışkanlıklar (anne-baba) veya
kişisel olduğunun (ergen) düşünülmesi)

4
 Ergenlikte Aile İlişkileri
 Bu dönemi bir çatışma dönemi olarak
adlandırmak doğru olmasa da, aile
ilişkilerinde bir değişim ve yeniden
yapılanma dönemidir.

5
 Karşılıklı Sosyalleşme
 Yıllar boyunca ebeveynler ve çocuklar/ergenler
arasındaki sosyalleşme tek yönlü bir süreç
olarak düşünüldü.

 Ancak bugün ebeveyn-ergen ilişkileri karşılıklı

bir ilişki olarak görülmektedir.

 Ebeveynler çocukları/ergenleri sosyalleştirdikleri

gibi çocuklar/ergenler de ebeveynleri
sosyalleştirirler.
6
 Ergenlik Değişimleri
 Gelişmiş mantıksal akıl yürütme,
 Artan idealist düşünce,
 Eğitimde, akranlarda, arkadaşlıklarda değişimler
ve
 Artan bağımsızlık…

 Erken olgunlaşan ergenler, geç ya da

zamanında olgunlaşan ergenlere göre,
ebeveynleriyle daha fazla çatışma yaşamaktadır.
7
 Ergenlik Değişimleri
 Ergen, bilişsel değişimler sonucu, çocukluktaki
durumuna göre, şimdi ebeveynlerini daha mantıklı bir
biçimde sorgular.

 Çocukluk döneminde ebeveynler “Tamam bu kadar,

bunu benim dediğim gibi yapacağız” diyerek istediklerini
yaptırabilirler. Çocuk buna uyar.

 Ergenler ise artık böyle bir dikteyi kabul etmez.

 Ergenler uygulanan disiplinin nedenini çoğunlukla

ayrıntılarıyla bilmek isterler.
8
 Ergenlik Değişimleri
 Ergenin artan idealist düşüncesi, ebeveyn-ergen
ilişkilerinde etkili olur. Ebeveynler şimdi ideal bir
ebeveynin nasıl olduğuna ilişkin bir
karşılaştırmayla değerlendirilirler.

 Bir diğer değişim, ebeveynin ve ergenin

birbirlerinden beklentileridir.Ergenlik öncesinde
çocuklar, çoğunlukla uyumludurlar ve
yönetilmeleri kolaydır. Ergenlikle birlikte çocuklar
ebeveyn isteklerinin gerekçelerini sormaya
başlarlar.
9
 Ebeveynlerdeki Değişimler
 Orta Yaştaki Anne-Baba
 Ergenin anne-babası genellikle orta
yaştadır. Orta yaş ise bazı konularda
dönüm noktasıdır (bedenine, fiziksel
çekiciliğine ilişkin endişelenme, değişim
olanaklarının sınırlandığını hissetmeye
başlama, gençken yapılan seçimlerle
hesaplaşma zamanı)

10
Ailenin Gereksinim ve İşlevlerindeki
Değişimler
 Ekonomik koşullar (ergenin taleplerini
karşılamada zorlanma),
 Akran grubunun artan önemiyle baş etme,
 İşlevler (çocuğu bakmak, korumak ve
toplumsallaşmasını sağlamaktan,
destekleme, rehberlik ve yönlendirmeye
geçiş)
açısından aile bu dönemde değişmektedir.
11
 Aile İlişkilerinde Değişimler
 Asimetrik ve eşit olmayan etkileşim
biçiminden daha eşit bir düzlemde olunan
bir etkileşim biçimine geçiş.

 Ergen bu dönemin tam bir özgürlük devri

olacağını düşünürken anne-baba aynı
dönemi dizginlerin daha sıkı tutulması
gereken bir dönem olarak düşünebilir.

12
 Ebeveyn Yaşı-Çocukla İlişki
 Günümüzde bazı ülkelerde (ABD) ergen
hamileliği önemli bir sorun olmaya devam
etmektedir. Diğer yandan evlilik ve çocuk
sahibi olma yaşı ilerlemiştir.

 Ebeveynlerin, çocuk sahibi olmayı

otuzlarına ya da kırklarına kadar ertelediği
ailelerde, ebeveyn-çocuk etkileşimi farklı
mıdır?
13
 Ebeveyn Yaşı-Çocukla İlişki
 Araştırmacılar, yaşı daha büyük babaların, yaşı
daha genç babalara göre, daha sıcak
olduklarını, daha iyi iletişim kurduklarını, başarıyı
daha çok teşvik ettiklerini, çocuklarından daha
az talepleri olduğunu, kuralları uygulamada daha
yumuşak davrandıklarını ve daha az reddetme
gösterdiklerini bulmuşlardır.

 Diğer yandan yaşı daha büyük babaların

çocuklarıyla birlikte fiziksel oyunlara ya da spora
katılmaları daha az mümkündür.
14
 Ebeveyn-Ergen İlişkileri
 Çoğu ebeveyn, çocuğunun itaat eden biriyken,
ebeveyn standartlarına uymayan, muhalif ve
dirençli biri haline dönüştüğünü görür.

 Ergenler ebeveyn standartlarına uymadıkça

anne-babalar daha sert önlemler alırlar ve daha
çok baskı kurarlar. Dolayısıyla bu bir kısır
döngüye dönüşebilir.

15
 Ebeveyn-Ergen İlişkileri
 Çoğu ebeveyn, genç ergenle baş ederken
sıklıkla onun 10-15 dk. içinde olgun biri olmasını
bekler gibi davranır ama çocukluktan yetişkinliğe
geçiş iniş ve çıkışlarıyla uzun bir yolculuktur.

 Ergenlerin doğru olanı yapmalarının zaman

alacağının farkında olan ebeveynler kural
ihlalleriyle daha yeterli ve sakin bir biçimde baş
ederler.

 Kimi ebeveynler de bu durumda ergene istediği

gibi davranması için aşırı izin verici olabilirler.
16
 Ebeveyn-Ergen İlişkileri
 Ebeveyn-ergen ilişkilerinde, ne itaat için
yüksek beklentiler ne de ergeni izleme ve
gelişimine katılma isteksizliği doğru
stratejiler olmayacaktır!

17
 Yönetici Olarak Ebeveynler
 Ebeveynler, ergenlerin sosyal ilişkileri, eğitim
yaşantıları ve yakaladıkları fırsatlarla ilgili olarak
izleyici, yönetici ve düzenleyici olarak önemli
roller alabilirler.

 Ebeveynler ergenlerin gerçek potansiyellerini

gerçekleştirmeleri için bilgiyi bulan, iletişimi
kuran, seçenekleri yapılandırmaya yardım eden
rehberler olmalıdırlar.

18
 Aile Yönetimi
 Araştırmalar, aile yönetimi
uygulamalarının, öğrencilerin başarı ve
sorumlulukları ile olumlu, okulla ilgili
sorunlarla olumsuz bir ilişki gösterdiğini
bulmuştur.

 Ev ödevleri, günlük işler, yatma zamanı

gibi rutinler oluşturmada iyi organize
edilmiş aile olmak önemlidir.
19
 Aile Yönetimi
 Aile rutinlerinin (iyi yönetilen ve organize
edilen aileler) ergenlerin okul başarıları,
derse ilgi ve katılım göstermeleri ile olumlu
yönde, okulla ilgili sorunlarla olumsuz
yönde ilişkili olduğu bulunmuştur.

20
 Aile İlişkileri ve Ergen Gelişimi
 Farklı aile yaklaşımları ile farklı ergen
gelişimi arasında ne boyutta bir ilişki
vardır?

 Bazı ana-babalık modellerinin sağlıklı

gelişimle bir ilişkisi var mıdır?

21
 Aile İlişkileri ve Ergen Gelişimi

 Katı anne-baba,
 Anne-babaların kuralları koyduğu ve
çocukların uymasının beklendiği aileler
 Şefkatli ve sıcak anne-baba,
 Kararlara herkesin katıldığı aileler,

22
 Aile İlişkileri ve Ergen Gelişimi
 Şu unutulmamalıdır ki toplumsallaşma çift
yönlüdür. Anne-baba ergeni etkilerken
ergen de anne-babayı etkilemektedir.

 Değişik anne-baba tipleri ergenleri de

farklı şekilde etkilemektedir.

 Ergenin mizacı anne-babasının

davranışının etkisini genellikle değiştirir.
23
 Aile İlişkileri ve Ergen Gelişimi
 Bir çalışmada, olumsuz anne-babalık ile sorunlu
ergen davranışı arasındaki bağın, daha öfkeli bir
doğaya sahip ergenler arasında daha güçlü
olduğu görülmüştür.

 Anne-baba ergen ilişkilerini inceleyen

araştırmalar anne-babalığın ergen üzerindeki
etkilerinin yanı sıra, ailedeki ve diğer
ortamlardaki yaşantıların davranışı ve gelişimi
etkilemesi bakımından kalıtımsal etkenlerle nasıl
bir etkileşim içerisinde bulunduğuna da bakma
gereksinimindedirler.
24
 Aile İlişkileri ve Ergen Gelişimi
 Yeni bir araştırmada, çocuk istismarının
ileride anti-sosyal davranışlara yol
açmasının belirli bir genin varlığına ya da
yokluğuna bağlı olduğu bulunmuştur.

25
Anne-Babalık Tarzları ve Etkileri
 Yetkili (açıklayıcı otoriter / demokratik ama
disiplinli) anne-baba tutumu

 Yetkeci (otoriter, katı) anne-baba tutumu

 İzin verici (şımartan, sınır koymayan) anne-

baba tutumu

 İlgisiz-kayıtsız anne-baba tutumu

26
 Yetkili Anne-Baba Tutumu Etkileri
 Genellikle yetkili ev ortamında büyüyen
gençler, yetkeci, izin verici veya ilgisiz-
kayıtsız evlerde büyüyenlerden psiko-
sosyal olarak daha yeterlidirler.

 Daha sorumlu, kendine güvenli, uyumlu,

yaratıcı, meraklı, sosyal becerileri fazla ve
okulda başarılı…
27
Yetkeci Anne-Babalığın Etkileri
 Yetkeci evlerde büyüyenler daha bağımlı,
edilgin, toplumsal olarak daha yetersiz,
daha az güvenli ve daha az meraklıdırlar.

28
 İzin Verici Anne-Babalığın Etkileri
 İzin verici evlerde büyüyen ergenlerin
birçoğu genellikle olgun ve sorumlu
değildirler.

 Akranlarının isteklerine daha çok rıza

gösterirler ve liderlik konumunu daha az
üstlenirler.

29
 İlgisiz-Kayıtsız Anne-Babalığın
Etkileri
 İlgisiz-kayıtsız evlerde büyüyen ergenlerin
birçoğu tepkiseldir.

 Alkol, madde bağımlılığı, cinsellik gibi

yetişkinlik yaşantılarına girme ve suç
niteliği taşıyan davranışlar sergileme
olasılıkları daha yüksektir.

30
 Yetkili Anne-Baba Tutumu Etkileri
 Niçin yetkili anne-babalık olumlu etkiye
sahip?

 Özgüveni geliştirecek fırsatlar ergene

tanınır. Yaşlarıyla orantılı olarak daha
geniş özerklik tanırlar.Yeterlilik duygusu
gelişir. Yaşam stresi ve maruz kalınan
akran etkileri dahil çok çeşitli olumsuz
etkilere karşı koyma gücü gelişir.
31
 Yetkili Anne-Baba Tutumu Etkileri
 Çocuklarıyla daha fazla sözel etkileşimde
bulunurlar.

 Otoritelerini uygularken ergenlerin kişisel

tercihlerini (örn. müzik türü) ahlaksal
konulara dönüştürme olasılıkları daha
azdır.

32
 Yetkili Anne-Baba Tutumu Etkileri
 Yetkili ana-babalar sıcak ve yakın
olduklarından çocukları onlarla daha güçlü
bağlar kurarlar.

 Kimi zaman da çocuğun kendi davranışları

yetkili anne-babalık uygulamalarının
şekillenmesinde önemli rol oynayabilir.

33
 Ebeveyn –Ergen Çatışması
 Ortak kanı ebeveyn ve ergenler arasında
bir uçurum olduğu, diğer deyişle kuşak
çatışması yaşandığı şeklindedir.

 Kuşak çatışması: “Ergenlik sırasında,

ergenlerin değerleri ve tutumları giderek
ebeveynlerinin değerlerinden ve
tutumlarından uzaklaşmaktadır” görüşünü
temsil etmektedir.
34
 Ebeveyn –Ergen Çatışması
 Kuşak çatışması çoğunlukla bir kalıp yargıdır.

 Çoğu ergen ve ebeveynleri, çok çalışmanın,

başarının ve kariyer tutkusunun değeri hakkında
benzer inançlara sahiptirler.

 Ergenler ve ebeveynleri çoğunlukla benzer dini

ve politik görüşlere sahiptirler.

35
 Ebeveyn –Ergen Çatışması
 ABD’de yapılan araştırmaya göre, ergenlerin %
20-25’lik bir grubu ebeveynleriyle yüksek
düzeyde bir çatışma yaşamaktadır. Önemli bir
çoğunluğu için çatışma orta ya da düşük
düzeydedir.

 Orta ya da düşük düzeyde çatışma ise sanıldığı

gibi kötü bir şey değil, gelişimi tetikleyen, işe
yarayan bir durumdur.

36
 Ebeveyn –Ergen Çatışması
 Ebeveynlerle yaşanan çatışma erken ergenlikte
artmasına rağmen, 21. yy.’ın başında G. Stanley
Hall’ın düşündüğü düzeyde değildir.

 Çatışmaların çoğu, odasını düzenli tutma, temiz

bir biçimde giyinme, eve gelme saati, telefonda
çok konuşmama gibi aile yaşamının gündelik
olayları ile ilgili olmaktadır.

37
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Tek yumurta ikizlerinin çift yumurta ikizlerine göre daha benzer olup
olmaması?

 Evlat edinilmiş ergenler biyolojik anne-babasına mı yoksa kendisini

büyüten anne-babasına mı daha çok benzemektedir?

 Ergenler ve üvey kardeşleri arasındaki benzerlikler biyolojik bağlara

göre değişmekte midir?

 Aynı çevre değişik kalıtımsal özelliklere sahip bireyleri faklı

biçimlerde mi etkilemektedir?

 Değişik kalıtımsal özelliklere sahip bireyler, çevrelerinde farklı

tepkilere mi yol açmaktadır?

38
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Paylaşılan çevre etkenleri: Kardeşler,
ailenin ekonomik durumu, mahalle, anne-
babanın kişiliği vb.

 Paylaşılmayan çevre etkenleri: Eğer iki

kardeşe anne-baba farklı davranmışsa bu
paylaşılmayan çevre etkenidir. Akran
ilişkileri, okul yaşantıları.
39
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Çalışmalar gerek kalıtımsal, gerekse
paylaşılmayan çevresel etkenlerin,
ergenlikte özellikle güçlü olduğunu
göstermektedir.

40
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Genetik etkenler saldırganlığı, anti-sosyal
davranışı ve suçluluğu güçlü bir biçimde etkiler.

 Kanıtlar her ne kadar saldırganlık dahil

ergenlerin anti-sosyal davranışları üzerinde
paylaşılan ve paylaşılmayan etkilerin varlığını
saptamışsa da saldırgan davranış diğer
davranışlara nazaran daha biyolojik kaynaklı
görünmektedir.

41
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Genetik etkenler ayrıca intihar riski ve
depresif ruh hali gibi ergenlikteki duygusal
rahatsızlıklarla bağlantılıdır.

 Ergenlerin güç, kendilik algısı ve zekası

üzerinde genetiğin önemli etkileri
bulunmuştur.

42
 Davranışsal Genetik ve Ergen
Gelişimi
 Araştırmacılar aile ortamının ergen gelişimine
etkisini incelediklerinde, kalıtımsal değil de
çevresel etkiyi araştırdıklarını varsayarlar.

 Anne-babalığın ergen uyumu, depresyonu ve

anti-sosyal davranışları üzerindeki bazı
etkilerinin kalıtım yoluyla aktarılmasıyla
açıklanabileceğine ilişkin kanıtlar giderek
artmaktadır.

43