Orta ve İleri Çocukluk

Fiziksel değişiklikler
• Hızlı bir büyüme atağının olduğu ergenlik öncesi sakin bir
dönemdir.

• Çocukların vücutları üzerindeki kontrolleri artar.

• Dikkatlerini daha uzun süre odaklayıp sürdürebilirler.
• Motor hareketler daha koordinelidir.

• İp atlama, yüzme, bisiklet kullanma, kayma ve tırmanma +

ayakkabı bağlama, düğme ilikleme vb.
 Egzersiz
• Şekil 9.2

• Egzersizi arttırmanın olumlu sonuçları neler olabilir?

 Sağlık
• Kaza ve yaralanmalar

• Aşırı kilolu çocuklar

• Kanser
 Bilişsel değişiklikler
• Piaget’nin Somut İşlemler Dönemi
• Nesnenin tek bir özelliğine odaklanmak yerine pek çok
özelliğini göz önünde bulundurma

• Serileme, tersine çevirme, sınıflandırma (şekil 9.9)

• Geçişlilik (geçişleri kavrama)
6
 Duygusal ve kişilik gelişimi
• Benlik
• Kendini anlama
• Kendini, dışsal özelliklerle tanımlamadan içsel özelliklerle
tanımlamaya doğru bir değişme
• İlkokul yılları daha fazla sosyal kıyaslama yapma

7
 Duygusal ve kişilik gelişimi
• Benlik
• Kişinin kendini nasıl anladığı ve kendisiyle ilgili farkındalığı
• Kendini anlama
• Benlik saygısı
• Benlik kavramı

8
 Duygusal ve kişilik gelişimi
• Benlik
• Benlik saygısı / benlik değeri / benlik imajı
• Benliğin bütünsel değerlendirici boyutu

• Benlik kavramı
• Belirli bir alana özgü değerlendirmeler
9
 Duygusal ve kişilik gelişimi
• Benlik
• Çalışmaya Karşı Aşağılık Duygusu
• Çocuklar bir şeyler yapmaya teşvik edildiğinde başarma
hisleri gelişir

10
 Duygusal ve kişilik gelişimi
• Gelişimsel değişimler
• Gurur ve utanma gibi duyguları anlama yeteneğinde artış
• Bir durumda birden fazla duygunun birlikte yaşanabileceğini
anlama
• Duygusal tepkilere yol açan olayları bütünüyle ele alıp
değerlendirmede artış
• Ahlak Gelişimi
• Piaget’nin Ahlak Gelişimi Görüşü
• Dışsal Kontrollü-Başkasına Bağımlı-Heteronom
(Heteronomous) Ahlak Anlayışı
• Özerk-Otonom (Autonomous) Ahlak Anlayışı

12
• Ahlak Gelişimi
• Piaget’nin Ahlak Gelişimi Görüşü
• Dışsal Kontrollü-Başkasına Bağımlı-Heteronom
(Heteronomous) Ahlak Anlayışı
• Adalet ve kurallar, insanların kontrolü dışında ve
dünyanın değişmez özellikleri olarak düşünülür.
• Ahlak Gelişimi
• Piaget’nin Ahlak Gelişimi Görüşü
• Özerk-Otonom (Autonomous) Ahlak Anlayışı
• Çocuk bu noktada kurallar ve yasaların insanlar
tarafından konduğunu anlar.
• Bir davranışı sadece sonuçlarına değil aktörün
niyetine göre de değerlendirir.
• Ahlak Gelişimi
• Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Görüşü
• Gelenek öncesi düzey
• Geleneksel düzey
• Gelenek sonrası düzey

15
 Heinz (Hans) Öyküsü

“Avrupa’da Heinz adlı bir adamın karısı az rastlanan bir kanser tütünden ölmek üzeredir.
Doktorlar bir ilacın onu kurtarabileceğini söylerler. Bu ilaç aynı şehirde oturan bir eczacının
keşfettiği bir çeşit radyumdur. Bu ilaç pahalıya mal olmuştur, fakat eczacı ilacı maliyetinden de 10
misli fazlaya satmaktadır. Radyuma 200 dolar verdiği halde ilacın küçük bir miktarı için 2000
dolar istemektedir. Heinz tanıdığı herkesten borç alarak ancak 1000 dolar toplayabilir. Eczacıya
karısının ölmek üzere olduğunu söyler, ondan ilacı ya daha ucuza vermesini ya da paranın yarısını
sonra almayı kabul etmesini ister. Fakat eczacı ‘Hayır ilacı ben keşfettim, ondan para
kazanacağım.’ diyerek Heinz’in isteğini kabul etmez. Bunun üzerine çaresiz kalan Heinz
eczaneye girip karısı için ilacı çalar.”

16
• Ahlak Gelişimi
• Kohlberg’in Ahlak Gelişimi Görüşü
• Heinz ilacı çalmalı mıdır?
• Çalma davranışı doğru mudur yanlış mıdır?
• Neden?
• Kendisini sınırlayan hiçbir yasa olmadığı için eczacının ilaca çok para isteme
hakkı var mıdır?
• Neden vardır veya yoktur?
• Bağımlı ahlak
• Bireysellik, amaç, alışveriş
• Karşılıklı kişilerarası beklentiler, ilişkiler ve kişilerarası uyum (başkalarının
beklentileri)
• Toplumsal düzen ahlakı
• Sosyal sözleşme veya yararlık eğilimi ve bireysel haklar
• Evrensel ahlak ilkeleri
 Akranlar
• Akran statüsü
• Sosyometrik statü
• Çocukların akran grupları tarafından ne ölçüde sevilip
sevilmediğini gösterir.
 Popüler
Çocuklar

Ortalama İhmal Edilen

Çocuklar Çocuklar

Tartışmalı Reddedilen
Çocuklar Çocuklar

20
• Arkadaşlık
• İşlevleri;
• Eşlik
• Uyarım
• Ego desteği
• Sosyal karşılaştırma
• Yakınlık vb.
ERGENLİKTE FİZİKSEL VE BİLİŞSEL
GELİŞİM
 Ergenlikte
Fiziksel ve
Bilişsel Gelişim

Ergenliğin
Ergenlikte Biliş
Doğası

Fiziksel
Okullar
Değişiklikler

Ergenlikteki
Sağlık Sorunları
ERGENLİĞİN DOĞASI

 Ergen gelişiminde genetik, biyolojik, çevresel ve sosyal

faktörler etkileşim halindedir.
 Anne babayla ilişkiler farklı bir biçim alır.
 Düşünceler daha soyut ve idealistiktir.
 Biyolojik değişmeler beden imgesine olan ilgiyi artırır.
 Ergenlerin çoğu, olumlu kendilik kavramına sahiptir ve
diğerleriyle iyi ilişkiler kurabilir.
ERGENLİĞİN DOĞASI

 G. Stanley Hall
 Ergenliğin “fırtına ve
stres” dönemi
olduğunu öne
sürmüştür.
 “father of
adolescence”
 Fiziksel
Değişiklikler

Beyin Ergen
Buluğ
Cinselliği
BULUĞUN (PUBERTY) TANIMI

 Erken ergenlik yıllarında bedensel ve hormonal

değişmelerle birlikte ortaya çıkan hızlı bir fiziksel
olgunlaşma dönemi
BULUĞUN SINIRLARI VE
BELİRLEYİCİLERİ
 Buluğun başlangıcını belirleyenler:
 Kalıtım
 Beslenme
 Sağlık
 Beden Kütlesi
 Buluğun en önemli belirtileri cinsel olgunlaşma ve boy
uzunluğundaki ve vücut ağırlığındaki artışlardır.
 Başlangıcını ve sonunu belirlemek güçtür.
BOY UZUNLUĞU VE AĞIRLIK

 Büyümede sıçrama kızlarda yaklaşık 2 yıl daha önce ortaya

çıkar.
 Şekil 11.1
 Boy uzunluğunda artma, kızlarda yılda yaklaşık 8.5 cm,
erkeklerde yaklaşık 10 cm’dir.
 Ağırlıktaki artma yaklaşık olarak boy uzunluğundaki
artmalarla aynı zamanda ortaya çıkar.
HORMONLARDAKİ DEĞİŞİKLİKLER

 Endokrin salgı bezleri tarafından salgılanan ve kan dolaşımıyla

bütün vücuda taşınan güçlü kimyasal maddeler
 Bazı hormonların yoğunluğu belirgin şekilde artar.
 Testosteron ve östrojen
BEDEN İMGESİ

 Ergenler bedenleriyle aşırı ilgilidirler.

 Ergenler, ergenliğin ilk yıllarında son yıllarına göre
bedenlerinden daha az hoşnutturlar.
 Kızlar erkeklere göre erken ergenlik döneminde daha
olumsuz beden imgesine sahiptir.
ERKEKLERDE ERKEN VE GEÇ
OLGUNLAŞMA

 Araştırmalar, erkeklerde erken olgunlaşmanın, geç

olgunlaşmaya göre bir avantaj olduğunu doğrulamaktadır.
 Erken olgunlaşan erkeklerin, geç olgunlaşanlara göre
kendilerini daha olumlu olarak algıladıkları ve daha başarılı
akran ilişkileri geliştirdikleri görülmektedir.
KIZLARDA ERKEN VE GEÇ
OLGUNLAŞMA

 Bulgular, erken olgunlaşan kızların okulda daha çok sorun

yaşadıklarını göstermektedir.
 Altıncı sınıfta erken olgunlaşan kızlar, onuncu sınıfta da geç
olgunlaşan kızlar görünüşlerinden daha memnundur.
BEYİN

 Ergenlerde büyümedeki artışa pek çok organ ve vücut

sistemlerinin büyümesi de eşlik eder.
 Sinaptik budamalar sonunda ergenlikte bireyler
çocukluktan daha az, daha seçici ve daha etkili sinirsel
bağlantılara sahip olurlar.
 Yapısal değişiklikler bağlamında, sağ ve sol beyni birbirine
bağlayan corpus callosum kalınlaşır, bu da ergenin bilgi
işleme yeteneğini geliştirir.
 Ön lobun gelişimi yetişkinliğe kadar devam eder.
ERGEN CİNSELLİĞİ

 Ergenlik, cinselliğin keşfedildiği bir dönemdir.

 Ergenlik, cinselliği olmayan çocuk ve cinselliği olan yetişkin
arasında bir köprü görevi yapar.
ERGEN CİNSEL DAVRANIŞINDA RISK
FAKTÖRLERİ

 Erken cinsellik, suçluluk, okulla ilgili problemler, aşırı

alkol ve madde kullanımıyla ilişkili bulunmuştur.
 Gençlerin karşı karşıya olduğu iki tür risk:
 İstenmeyen gebelik
 Cinsel yolla bulaşan hastalıklar

15
ERGEN GEBELİĞİNİN SONUÇLARI
 Ergen gebeliği hem anne için hem de doğan çocuklar için
sağlık riskleri ortaya çıkarmaktadır.
 Ergen annelerden doğan bebeklerin;
 Doğum ağırlıkları düşüktür
 Nörolojik sorunlar gösterebilirler.
 Çocukluk hastalıkları daha sık görülür.
 Ergen anneler genellikle okulu bırakmaktadır.
 Ergen anneler genellikle düşük SED’den gelmektedir.
16
 Ergenlikte
Sağlık Sorunları

Madde
Kullanımı ve Yeme
Ergen Sağlığı
Bozuklukları
İstismar
ERGEN SAĞLIĞI
 Sağlıkla ilgili kötü alışkanlıklar ve yetişkinlikte erken
ölümle bağlantılı pek çok faktör ergenlikte
başlamaktadır.
 Sağlık uzmanları, ergenlerin bir sağlık sorunu
geliştirip geliştirmeyeceklerinin onların
davranışlarına bağlı olduğunu öne sürmektedirler.
 Ergenin sağlığı koruyucu davranışları arttırması,
sağlığı tehdit eden davranışları azaltması ya da uzak
durması gerekmektedir.
ERGENLERDE ÖLÜME YOL AÇAN
NEDENLER

 Ergenlikte başlıca ölüm sebepleri kazalar, cinayetler

ve intiharlardır.
 Kazalar - çoğu otomobil kazasıdır.
 Riskli sürücü davranışlarını, alkollü veya ilaç
etkisi altında araba kullanmayı içerir.
 Cinayet
 İntihar
MADDE KULLANIMINDA GELİŞİMİN, ANNE-
BABALARIN VE AKRANLARIN ROLÜ

 Çocukluk ve erken ergenlikte madde kullanmanın ileri

ergenlik yıllarına göre daha uzun süreli bozucu etkisi vardır.

 Anne baba ve diğerleriyle olumlu ilişkilerin ergenin madde

kullanımını azaltmada önemli etkileri vardır.
 Anne babası veya arkadaşları madde kullanan ergenlerin
madde kullanma olasılığı daha yüksektir.
YEME BOZUKLUKLARI

 Anoreksiya
Nervoza
 Bulimia
Nervoza
ANOREKSIYA NERVOZA

 Yoksunluk çekecek kadar aç kalarak ince olmada ısrar

etme ve ölümle sonuçlanmayı içerebilen yeme bozukluğu.
 Anoreksikler, normal olarak kabul edilen beden
ağırlığından %85 daha düşük ağırlığa sahiptirler.
 Kilo vermeyle önüne geçilemeyecek yoğun bir kilo alma
korkuları vardır.
 Bozulmuş bir beden imgeleri vardır ve sürekli tartılırlar.
 Çok yüksek standartlar koyarlar ve onlara ulaşamama
stresi yaşarlar.
BULIMIA NERVOZA

 Birey tutarlı bir biçimde bir yeme-boşaltma örüntüsü izler.

 Boşaltma ya kendini kusturma ya da laksatif kullanmayla kendini
gösterir.
 Çoğu, onlu yaşların sonunda veya yirmili yaşların başlarında olan
kızlardır.
 Yemeyle aşırı ilgilidirler, yoğun bir kilo alma korkusu ve depresyon
veya kaygı vardır.
 Anoreksiyadan farklı olarak kilo normal sınırlar içinde değiştiği
için teşhis edilmesi güçtür.
 Ergen Bilişi

Piaget’nin Ergen
Bilgi İşleme
Kuramı Egosentrizmi
PİAGET’NİN KURAMI
 Ergen düşüncesi, formel işlemler dönemini kapsar.
 Düşünce daha soyuttur ve şu özellikleri gösterir:
 sözel problem-çözme yeteneği
 düşüncenin kendisi hakkında düşünme eğiliminde artma
 düşünce idealizm ve olasılıkları içerir.
 düşünme daha mantıksaldır
 hipotetik tümdengelim tarzı akıl yürütme
HIPOTETIK-TÜMDENGELIM

 Piaget’nin formel işlemler kavramına göre ergenler,

matematiksel eşitlikler gibi problemlerin çözümü için en iyi
tahminleri yürütebilen veya hipotez geliştirebilen formel
düşünceye sahiptirler.
 Bu sayede sistematik biçimde tümden gelebilir ve eşitliğin
çözümü için en iyi çözüm yolu sonucuna ulaşabilirler.
ERGEN BENMERKEZCİLİĞİ

 Ergenlerin kendilik bilinci bu dönemde yükselme gösterdiği

için ergenler, başkalarının da aynı şekilde kendileriyle onların
biriciklikleri anlamında ilgilendiğini düşünürler.
 D. Elkind’a (1976) göre ergen benmerkezciliğinin iki yönü
vardır:
 Hayali izleyici
 Kişisel efsane
HAYALİ İZLEYİCİ

 Kendileri gibi herkesin onunla ilgilendiğine inanması, dikkat

çekici davranışlarla ilgi çekmeye, fark edilmeye çalışmasıdır.
 Dikkat çekme davranışlarını içerir, fark edilme ve görülme
çabası vardır.
 Sürekli sahnede gibidirler.
KİŞİSEL EFSANE

 Ergenin, biricik, özgün ve incinmez olduğuna dair

inançlarını içerir.
 Ergen, gerçekten ne hissettiğini kimsenin
anlamadığını düşünür.
BİLGİ İŞLEME

 Karar verme
 Eleştirel
düşünme
 Karar Verme
 Ergenlik, pek çok
kararın verildiği bir  Eleştirel Düşünme
dönemdir.  Yaşla artıyor, ancak???
 Ergenler >
Çocuklar

31
 Okullar

Genç Ergenler Hizmet Ederek

Ortaokula Ders Dışı
için Etkili Lise
Geçiş Etkinlikler Öğrenme
Okullar
ORTAOKULA GEÇİŞ

 Bireyin kendisinde, ailede ve okulda pek çok

değişme aynı anda yaşanır.
 Değişmeler hem olumlu hem de olumsuz olabilir.
 Öğrenciler statü kaybı yaşarlar.
 İlkokulda son sınıfta oldukları için daha üstte ve
daha güçlüdürler; oysa ortaokulda birinci sınıfa
geçince en küçük, en genç ve en güçsüz olurlar.
ORTAOKULA GEÇİŞTE ZORLAYICI
DEĞİŞMELER

 Buluğ ve beden imgesiyle ilgili endişeler

 Formel işlemlerle düşünmenin ortaya çıkması
 Sorumlulukta ve bağımsızlıkta artma
 Anne babaya bağımlılıkta azalma
 Küçük yakın ilişkilerin olduğu bir sınıftan, büyük ve daha
resmi okul ortamına geçme
 Başarının ve performansın değerlendirilmesinin
önemindeki artma
ORTAOKULA GEÇİŞTE OLUMLU
DEĞİŞMELER

 Öğrenciler kendilerini büyümüş hissederler.

 Arkadaşlarla birlikte vakit geçirme ve kafa dengi
arkadaşlar edinme fırsatları daha fazladır.
 Anne babanın doğrudan gözleminden kurtulma,
bağımsızlığın artması hoşlarına gider.
 Zihinsel açıdan akademik işler nedeniyle daha
mücadeleci olurlar.
LİSE

 Öğrenciler okulu;
 Okulla ilgili nedenlerle (hoşlanmama veya
kendini dışında hissetme)
 ekonomik nedenlerle
 kişisel nedenlerle (gebelik/evlenme)
bırakmaktadır.
DERS DIŞI ETKİNLİKLER

 Ders dışı etkinliklere katılma ile;

 Akademik başarı, okulla ilgilenme, üniversiteye gitme
olasılığı ve benlik saygısı artmaktadır.
 Depresyon, suçluluk ve madde kullanımı oranları
azalmaktadır.
HIZMET ÖĞRENME

 Sosyal sorumluluk ve topluma hizmeti geliştirmeyi

hedefleyen bir eğitim biçimidir.
 Öğrenciler için önemli bir hedef, daha az ben merkezli olma
ve diğerlerine yardıma daha fazla güdülenmedir.
 Eğitimi dışarıya topluma taşır.
 Liselerde toplum hizmetlerinde bulunma zorunlulukları
artmaktadır.
 Kaynak:
 Yaşam Boyu Gelişim: Gelişim Psikolojisi (Life-Span
Development)
 Çeviri Editörü: Prof. Dr. Galip Yüksel (Yazar: John W.
Santrock) (13. Basımdan Çeviri)
 Nobel Yayınları, 2018.
ERGENLİKTE
SOSYAL
DUYGUSAL
GELİŞİM
 Ergenlikte
Sosyal-Duygusal
Gelişim

Ergenlik
Benlik, Kimlik Aileler Akranlar
Problemleri

2
3 Benlik saygısı

• Benlik saygısının durağan ya da dinamik bir yapı olduğu,

ergenlik dönemi boyunca artma ya da düşme gösterdiği ve
cinsiyete ilişkin farklılıklar konusunda tartışmalar halen
devam etmektedir.
• Buluğ döneminde erkek ergenlerin benlik değerindeki
azalmanın kızlardaki kadar belirgin olmadığı yönünde
araştırma bulguları mevcuttur.
4
Daha önceki nesillerle
karşılaştırıldığında günümüz
ergenleri ve beliren yetişkinleri
daha fazla kendi odaklı ve narsist
midir?
5
Kimlik
• Kimlik duygusunun kazanımı, ergenliğin bitişini ve
yetişkinliğe geçişi simgelemektedir.
• Erikson ergenlik dönemini, psikolojik bir askıya alma,
çocukluktaki güvenlik ve yetişkinlikteki özerklik arasında bir geçiş
olarak görür.
• Beşinci gelişim dönemini, kimliğe karşı rol karmaşası olarak
belirlemektedir.
• Ergenler içinde yaşadıkları kültürden çeşitli kimlikleri ve
rolleri seçerler ve deneyimlerler.
6

Kimlik elemanları
neler olabilir?
7

Erikson’ın Kimlik Krizi:

Ben Kimim?
8 Kimlik Statüleri ve Gelişim

• Erikson’ın kimlik gelişimi konusunda daha ayrıntılı çalışmalar

James Marcia tarafından yapılmıştır.
• Marcia kimlik gelişiminde birbirinden bağımsız keşif ve
bağlanma olmak üzere iki boyuttan söz etmektedir. Marcia
yarı yapılandırılmış görüşmelerle ergenlerin, 4 farklı kimlik
statüsü içinde bulunduklarını belirlemiştir.
9 Marcia’nın kimlik statüleri

• Kargaşalı/Dağınık Kimlik (diffusion)

• İpotekli/Erken Bağlanılmış Kimlik
(foreclosure)
• Kararsız/Askıya alınmış Kimlik
(moratorium)
• Başarılı Kimlik (achievement)
 10 Marcia’nın kimlik statüleri
Kimlik Statüsü
Meslek ve
ideolojilerle ilgili Kargaşalı Erken Askıya Başarılı
durum Kimlik Bağlanılmış alınmış Kimlik
Kimlik Kimlik

Kriz Yok Yok Var Var

Bağlanma/ Yok Var Yok Var

Adanma
11 Kimlik gelişimi

 Kimlikle ilgili en önemli değişmelerin beliren yetişkinlikte

ve ergenliğin sonuna doğru yer aldığına ilişkin bir fikir birliği
bulunmaktadır.
Genç ergenler esas olarak, kargaşalı, erken bağlanmış ve
kararsız kimlik statüsündedirler.
Yapılan bir çalışmada 12 - 24 yaşları arası gençler alınmış ve
yaş ilerledikçe başarılı statüde bir artma, erken bağlanmış ve
askıya alma statüsünde ise azalma görülmüştür.
12

Kimlik üzerinde ailenin

etkileri nelerdir?
 Aileler

Anne-Baba Özerklik ve
Ebeveyn
Ergen
Kontrolü Bağlanma
Çatışması

13
14 ANA BABA VE ERGEN İLİŞKİSİNİ
ETKİLEYEN DEĞİŞİMLER
• Ergendeki Değişimler
• Buluğ
• Bilişsel değişimler
• Mantıksal akıl yürütme
• İdealist düşünme
• Özerklik
15 ANA BABA VE ERGEN İLİŞKİSİNİ
ETKİLEYEN DEĞİŞİMLER

• Ebeveynlerdeki Değişimler
• Evlilik doyumu
• Ekonomik yük
• Sağlık ve bedene ilişkin endişeler
16 ANA BABALIK STİLLERİ

• Talepkarlık
• Ana babanın çocuktan olgun ve sorumlu
davranışlar bekleme derecesi
• Duyarlık
• Çocuğun gereksinimlerine kabul edici ve
destekleyici bir şekilde karşılık verme derecesi
17
KABUL + DUYARLIK

TALEP + KONTROL  X

X
18

• Örneğin, lise 1. sınıfa giden Gözde, gece

geç saatlere kadar sürecek olan bir
doğum günü partisine gitmek
istemektedir….
19

• Suç işleme;
• En az bir yetkeli ebeveynin olduğu
ailelerde en düşük,
• İhmal edici iki ebeveynin olduğu
ailelerde ise en yüksek düzeyde
görülmektedir (Hoeve ve ark., 2011)
20

• Yetkeli ebeveynlik neden en etkili

ebeveynlik stilidir?
• Kontrol ve özerklik arasında denge
• Sözel alışveriş
• Sıcaklık
21

• SED’e ilişkin farklılıklar • Etnik kökene ilişkin

• Toplumun farklılıklar
beklentilerine uyma • Afrika, Latin ve Asya
kökenli Amerikalılar?
yönünde endişe
• Ruth Chao
• Özerkliğe olan teşvik
• Ev atmosferi
• Fiziksel cezalandırma
• Sohbet etme
22

BİR TEKNİK BASKIN OLMASINA RAĞMEN,

ÇOĞU EBEVEYN TEK BİR TEKNİK YERİNE
TEKNİKLERİN BİRLEŞİMİNİ
KULLANMAKTADIR.
23 ANA BABALIK UYGULAMALARI

• Ana babalık uygulamaları, anne-babanın değerleri, inançları

ve hedefleri doğrultusunda çocuklarını sosyalleştirmede
kullandıkları davranışlar olarak tanımlanmaktadır.
• Kontrol
• Psikolojik kontrol
• Davranışsal kontrol
• Destek
24

PSİKOLOJİK KONTROL
25

• Psikolojik kontrol, ebeveynin kendi amaç ve isteklerinin baskın

olduğu, çocuğun kendini ifade etmesini engelleyen, psikolojik
ihtiyaçlarına duyarlı olmayan, özerklik geliştirmesine ve
bağımsızlığına müdahale eden davranış ve uygulamalar olarak
tanımlanmaktadır.
26

• Psikolojik kontrol;
• Çocukta suçluluk yaratma
• Sevgiyi geri çekme
• Duyguları geçersizleştirme
• Utandırma
• Eleştirme
• Göz ardı etme…
27

• Ne ile ilişkilidir?
• Düşük özsaygı
• Kimlik gelişiminde zayıflık
• Depresyon, kaygı, yalnızlık
• Suça yönelik davranışlar
• Saldırgan davranışlar
• Riskli davranışlar…
28

• Psikolojik kontrolün öncülleri neler

olabilir?

• Evlilik ilişkisi
• Ana babalık stili
29

DAVRANIŞSAL KONTROL
30

• Sıkı kontrol
• Kural koyma
• Uymasını sağlama
• İzleme
• Ergen nerede?
• Kiminle?
• Ne zaman?
• Ne yapıyor?
31

• Bununla birlikte ebeveynlerin “ne bildiği” kadar, bu

bilgiyi “nasıl elde ettiklerinin” de önemli bir
değişken olduğu vurgulanmaktadır.
• Kendini açma
• Bilgi talep etme
32

• Ne ile ilişkilidir?
• Suç işleme
• Saldırganlık
• Antisosyal davranışlar
• Suça eğilimli akranlar
• Yalnızlık
• Okul başarısı …
33

• Bilgi Talebi • DK
• Kız > erkek • İlk ergenlik
dönemi

• Kendini Açma
• İlk ergenlik
dönemi
34 ÇATIŞMA

• Ergenlerin küçük bir grubu ebeveynleriyle yüksek

düzeyde çatışma yaşamaktadır.

• Çatışma sıklığı
• Erken ergenlik → geç ergenliğe ↓
• Neden?
35

• Çatışmalar genellikle çok ciddi konular yerine aile

yaşamıyla ilgili günlük olayları içerir:
• Odanın temiz tutulması
• Eve geliş saati
• Sürekli telefonda konuşma vb.
36

En çok çatışma kiminle yaşanır?

37

• Uzamış, yoğun çatışma;

• Evden ayrılma
• Suça yönelme
• Okulu bırakma
• Madde kötüye kullanımı ile
ilişkilendirilmektedir.
38 Olumlu ergen gelişimi için anne
baba özellikleri
• Anne babalar;
• Ergenin yaşamına ilgi göstermelidirler.
• Ergenin bilişsel ve sosyalduygusal gelişimini
tanımalı ve uyum göstermeliler.
• Ergenin başarı ve tavırlarıyla ilgili beklentilerini ve
standartlarını ona iletmelidir.
• Sorunlarla ve çatışmayla yapıcı biçimde
uğraşmanın yollarını göstermelidirler.
39

Ergenlerin sesi: Bizi

dinleyin!
40 Özerklik

• Ergenin kendi davranışlarının kontrolünü

kazanması ve özerkliği elde etme yeteneği,
ergenin kontrol isteğine yetişkinin verdiği
uygun tepkilerle kazanılmaktadır.
• Ergen özerklik için çabaladıkça, akıllı bir
yetişkin ergenin mantıklı kararlar aldığı
alanlarda kontrolü bırakır, ancak izlemeye
devam eder.
41

• Özerklik
• Lise → üniversite ↑
• Özerklik sağlama
• Erkek > kız
• Daha erken özerklik elde etme
• ABD’deki ergenler, Japonya’daki ergenler?
42

BİREY, ERGENLİĞİN BAŞINDA YAŞAMIN HER

ALANINDA OLGUN BİR BİÇİMDE KARAR
VERME BECERİSİNE SAHİP DEĞİLDİR…
43 Bağlanma
• Araştırmalar, güvenli bağlanma kurmuş
ergenlerin, güvenli bağlanma kurmayanlara
göre madde kullanma ve ergen suçluluğu gibi
sorun davranışlara daha az karıştıklarını
göstermektedir.
• Ayrıca güvenli bağlanma kurmuş ergenlerin,
güvensiz bağlanma kuranlara göre daha iyi
akran ilişkileri olduğu gösterilmiştir.
 Akranlar

Akran
Arkadaşlıklar
Grupları
45 ARKADAŞLAR

H. S. Sullivan’ın Bakış Açısı (1953)

• Gelişimsel olarak, ergenlik süresince gittikçe artan biçimde
arkadaşlar sosyal ihtiyaçların karşılanmasında daha fazla
önem kazanmaktadır.
• Yakınlık gereksinimi erken ergenlik süresince yoğunlaşır ve
ergenleri yakın arkadaşlar aramaya güdüler.
• Eğer ergenler böyle yakın arkadaşlıklar kurmakta başarısız
olurlarsa kendilik değerinde azalma ve yalnızlık yaşarlar.
 Kendini Açma
46
4
Arkadaş

Konuşmalardaki 3
kendini açma puanı
Ebeveyn

1
2 5 7 10 Üniv.
Sınıf
47

AKRAN BASKISI… KİMLER

DAHA ÇOK UYAR?
48
Klikler ve Topluluklar

• Klikler, genellikle aynı yaş ve cinsiyetten 2

ila 12 arasında değişen, ancak ortalama 5-6
bireyden oluşan gruptur.
• Kliklere sadakat, ergenlerin yaşamları
üzerinde güçlü bir kontrol yaratabilir.
• Grup kimliği genellikle kişisel kimliğin
üzerine çıkar.
49

• Klik üyeliğinin öz saygıyla bağlantılı olduğunu

gösteren bulgular bulunmaktadır.

• Geniş arkadaş grupları (topluluklar,) üyelerinin

aynı aktiviteleri paylaştıkları ya da herhangi bir
konuda benzer bir tutuma sahip olduğu,
saygınlığı olan gruplardır.
50

• Ergen Gruplarına Karşı Çocukların Grupları;

• Çocukların grupları genellikle arkadaşlar veya
mahalleden tanıdıklarla oluşur.
• Ergen grupları genellikle daha geniş bir üye
havuzunu içermektedir.
• Ergen grupları çocukluktakinden farklı
olarak çoğunlukla, farklı gruplardan
bireylerin bir karışımıdır.
 Ergenlik
Problemleri

Genç suçluluğu Depresyon/İntihar

52 GENÇ SUÇLULUĞU

• Genç suçluluğu - Yasalara uymayan ya da yasadışı

kabul edilen davranışlarda bulunan ergenler
• Erkek kız oranı?
• Risk faktörleri
• Çocuğa ilişkin faktörler
• Aile ile ilgili faktörler
• Çevresel faktörler
Depresyon

• Depresyonun çocukluktan ziyade ergenlikte

ortaya çıkma olasılığı daha yüksektir.
• Depresyon oranları ergen kızlarda daha yüksektir:
• Kızlar depresif duygularını enine boyuna
düşünme eğilimindedirler.
• Kızların benlik imgeleri erkeklerden daha
olumsuzdur.
• Aile faktörleri depresyon için bir risk yaratabilir.
• Zayıf akran ilişkileri depresyonla bağlantılıdır.
İntihar

• İntihar, gençlerde üçüncü sırada yer alan ölüm

nedenidir.
• İntihara eğilim kızlarda daha yüksektir.
• Erkeklerin daha aktif yöntemler, kızların ise daha
pasif yöntemler kullandıkları görülmektedir.
55

Ergen sorunlarını önlemede ya da

azaltmada başarılı olmuş müdahale
programlarının özellikleri nelerdir?
56 ERGENLİKTE BAŞARININ ÖNEMİ

• Yeni sosyal ve akademik baskılar

• Farklı roller
• Daha fazla sorumluluk

• Şu anki başarı ve başarısızlıkların gelecekteki

sonuçları…
57 BAŞARININ ÖNÜNDEKİ ENGELLER

• Erteleme
• Kaygı
• Başarısızlıktan kaçınarak kendilik değerini
koruma
BELİREN YETİŞKİNLİK
2

Yetişkinliğe eriştiğinizi
düşünüyor musunuz?
 Yetişkin Olmayla İlgili Kendilik Algısı
3
100
Eve
90 tHayır
80
Evet ve
Yanıtların 70 Hayır
yüzdesi 60
50
40
30
20
10
0
12- 18- 26- 36-
17 25 Yaş (yıl 35 55
olarak
 Beliren Yetişkinlik
Dönemi

Ortaya Diğer
Temel Evrensel Bir
Nedir? Çıkışında Etkili Dönemlerden
Özellikleri Dönem Mi?
Olan Faktörler Farkı

4
5
Beliren Yetişkinlik

10’lu yaşların sonu – 20’li yaşlar (özellikle 18-25)

J. J. Arnett öne sürmüştür

 Sosyal rollerden görece bağımsız

Keşif ve değişiklik dönemi (iş, aşk ve dünya

görüşü)
6 Ortaya Çıkışında Etkili Olan
Faktörler…

 Tarım ekonomisinden endüstri ve bilgi temelli

ekonomiye geçiş
 Mesleki özelleşme ve yüksek öğrenime
duyulan ihtiyaç
 Eğitim süresinin uzaması
 İş, evlilik ve ebeveyn olmanın ertelenmesi
 Özellikle kadınların eğitim ve iş olanaklarının
artması
 Evlilik öncesi cinsel yaşama olan toleransta
artış
7
Temel Özellikleri

 Kimlik arayışı
 İstikrarsızlık
 Kendine odaklanma
 Arada kalmışlık
 Sonsuz olanaklara sahip olunduğu
düşüncesi
8 Ne Hatırlıyorsunuz?

Kimlik kazanımı ile ilgili geçen

haftalarda hangi kuramcılardan
bahsetmiştik?

İlgili kuram ve görüşler nelerdir?

9 Kimlik Kazanımı

1) Erikson (1950, akt. Arnett 2000)

 Ergenlik dönemi (12-20 yaş)

 kimlik kazanımı veya rol karmaşası

 Endüstrileşmiş toplumlarda: Uzatılmış

ergenlik
10

2) Marcia (1980, 1994 akt. Santrock, 2014; Shaffer,

2009)

4 Kimlik Statüsü
❖ Dağınık Kimlik (identity diffusion): Keşif ve bağlılık
yok, mesleki ve ideolojik tercihler konusunda ilgisiz
ve kararsız.
❖ İpotekli Kimlik (Foreclosure): Bağlılık var keşif yok.
❖ Moratoryum (Moratorium, kararsız) Kimlik: Keşif
içinde, bağlılık yok ya da belirsiz.
❖ Başarılı Kimlik (Identity achievement): Keşif ve
bağlılık var.
11 Araştırmalar

Meilman (1979, akt. Shaffer, 2009):

➢ 12-24 yaşlarındaki erkeklerle yapılan bir çalışma
 12-18: Çoğunlukla dağınık ve ipotekli kimlik
 21 ve sonrası: Çoğunlukla moratoryum veya başarılı
kimlik

Acher (1982, akt. Shaffer, 2009):

➢ 6.-12. sınıf öğrencileri
 4 farklı alanda kimlik statüsü: Meslek, cinsiyet rolleri, dini
inançlar, politik ideolojiler
 Sadece %5’i 4 alanda da aynı kimlik statüsünde
12
Temel Özellikleri

1) Kimlik Arayışı
 Kimlik arayışının önemli bir bölümü ergenlik
döneminden ziyade beliren yetişkinlikte gerçekleşir.
 İş, aşk ve dünya görüşü alternatiflerinin araştırıldığı ve
deneyimlendiği bir dönemdir.
 İlgi alanları, yetenekleri doğrultusunda ve keyif
alabilecekleri meslekleri seçerler.
 İlerdeki kariyerleri için bir keşif, alt yapı oluşturma amacı
vardır.
 Daha ciddi romantik ilişkiler, ilerde evlenmek ve çocuk
sahibi olmak istediği kişiyi ararlar.
 Farklı dünya görüşü, politika ve din alanlarında arayış
vardır (özellikle üniversite ortamı).
13

2) İstikrarsızlık
 Arayış ve değişiklik dönemi olması
nedeniyle istikrarsızlık söz konusudur
 Mesleki kariyer hakkında fikir değiştirme
 Romantik partnerlerde değişiklik
 Ev değişikliği
14

3) Kendine Odaklanma
 Kendini tanımaya çalışma

 Bencillikten farklı bir durum

 Belirli kısıtlılıklardan ve sorumluluklardan

görece bağımsız olunduğundan,
kendine odaklanma daha olasıdır
15

4) Arada Kalmışlık Hissi

 Ne ergen ne de yetişkin hissetme
“Yetişkinliğe eriştiğinizi düşünüyor
musunuz?” sorusuna “bazı açılardan
evet bazı açılardan hayır” yanıtı.
 Ergenliğin tamamlandığı, yetişkinlik
rollerinin henüz tam olarak üstlenilmediği
düşüncesi
16

5) Sonsuz Olanaklar

 Büyük umutlar ve beklenti içinde olma

 Hayata iyimser bakış
 İleride bir gün istedikleri hayata
kavuşacakları inancı
17 Diğer Özellikler

 Heterojen bir grup

 Problem çözme ve akıl yürütmeyle ilgili beyin
bölgelerinin tamamen gelişmesi
 Bilişsel kapasitede zirveye ulaşma
 Risk davranışlarında zirve
 Negatif uyarıcılara olan seçicilik ve dikkatte
artış
 Sağlık ve genel iyi oluş düzeyi yüksek
 Karmaşık düşünme
 Yaşam olayları üzerinde yüksek kontrol hissi
18

 Dayanıklılık gösterme için fırsatlar,

değişiklikler dönemi
 Boş zamanı yalnız geçirme
 Medyanın yaşamdaki önemi
 Ebeveynleriyle ilişkileri daha az
hiyerarşik, arkadaşça ve daha eşit
19
Neden Beliren Yetişkinlik
Kavramı?
 Geç ergenlik
ergenlik dönemi varsayımı
fiziksel gelişim tamamlanmış olması
 aileden ayrı yaşama
ergen hissetmeme
 Genç yetişkinlik
yetişkin rollerinin henüz kazanılmamış olmaması
yetişkin hissetmeme
terimin farklı yaş grupları için kullanılması
 Yetişkinliğe geçiş
kısa süren bir dönem olmaması
kendine özgü özellikleri
 20
Ergen - Beliren Yetişkin
Farkı
Ergenler
Aileleriyle birlikte yaşarlar
Fiziksel gelişim
tamamlanmamıştır
Liseye devam etmektedirler
Belirli yasal hakları yoktur
Romantik ilişkileri eğlence
amaçlıdır
İşte sırf para kazanma amacı
vardır
Beliren Yetişkinler
Ailelerinden ayrı yaşarlar
Fiziksel gelişim tamamlanmıştır
Üniversiteye devam
etmektedirler
Belirli yasal hakları vardır
Romantik ilişkileri ciddidir
Keyif alınan, yeteneğe uygun
işler
21
Genç Yetişkin - Beliren
Yetişkin Farkı
Genç Yetişkinler Beliren Yetişkinler
yetişkin rolleri yetişkin rolleri henüz
kazanılmıştır kazanılmamıştır

sürekli ve tam zamanlı eğitim devam

iş etmektedir
evli bekar

çocuk sahibi çocuk yok

yetişkin hissetme yetişkin hissetmeme

22
Evrensel Bir Dönem Mi?

 Endüstrileşmiş, bilgi temelli

toplumlarda,
 Bireyci kültürlerde,
 Orta ve üst sınıfta,
 Kırsal bölgelerden ziyade kentsel
bölgelerde görülmektedir.
 Globalleşmeyle birlikte beliren
yetişkinlik dünya çapında
yaygınlaşmaktadır.
23 Ne Düşünüyorsunuz?

Verilen bilgiler genel olarak Batı

kültüründe yapılan çalışmalara
dayanmaktadır.
Sizce, Türkiye’de beliren
yetişkinliğin özellikleri Batı’dakine
hangi açılardan
benzemektedir/farklılaşmaktadır
?
24 Türkiye’de Beliren Yetişkinlik

 Benzer ekonomik, sosyal ve demografik

değişiklikler (örn: kentleşme,
endüstrileşme, eğitim ve evlilik süresinin
uzaması vb.)
 Özellikle kentlerde ve yüksek öğrenim
olanağına sahip kişiler BY dönemini
yaşamaktadırlar.
 Üniversite öğrencilerinin %62’si (Atak, 2005) ve %54’ü (Doğan,
2011) yetişkinliğe erişme sorusuna hem evet hem hayır
cevabı vermiştir.

 Batı’da olduğu gibi özellikle 18-25 yaşları

arasında yaşanmaktadır.
(Doğan ve Cebioğlu, 2011)
25

 Daha sınırlı kimlik keşfi (örn., aileyle birlikte

yaşama)
 İş ve eğitim olanaklarının kısıtlılığı nedeniyle
çok fazla istikrarsızlık yoktur.
 Ebeveyn kontrolü ve maddi bağımlılık devam
ettiğinden kendine odaklanma daha sınırlıdır.
 Yetişkinlik için önemli görülen ölçütler benzer
 Sosyal ve ekonomik koşullar nedeniyle
hayata çok iyimser bakmıyorlar (Güleri, 1998:
%44 iyimser bakanların oranı).
(Doğan ve Cebioğlu, 2011)
26 Yetişkin Olmanın Ölçütleri

 Üç temel kriterden söz ediliyor:

▪ Kendi davranışlarının sonuçlarının

sorumluluğunu almak
▪ Ebeveynlerden ve diğer yetişkinlerden
bağımsız olarak kendi inançları ve
değerleri çerçevesinde karar vermek
▪ Ebeveynleri ile eşit düzeyde iletişim
kurmak
▪ Ekonomik bağımsızlığa sahip olma
27 Ek Bilgi…

Beliren Yetişkinlik: Ergenlikten

Yetişkinliğe Uzanan Bir Dönem

Aysun Doğan – Senay Cebioğlu

Türk Psikoloji Yazıları, Aralık 2011, 14(28), 11-21
Genç yetişkinlikte
fiziksel ve bilişsel
gelişim
 Ergenlikten
Yetişkinliğe
Geçiş

Liseden
Yetişkin
Üniversiteye
Olmak
Geçiş

2
3 Liseden Üniversiteye
Geçiş
 Ortaokuldan liseye geçişle paralellikler
gösterir.
Daha resmi ve daha büyük bir okul
yapısına geçiş vardır.
Akranlar daha geniş bir coğrafi ve
etnik zeminden gelmektedir.
Başarı ve başarının değerlendirilmesi
daha önemlidir.
 Günümüz üniversite öğrencileri, geçmişe
göre daha fazla stres ve depresyon
yaşamaktadır.
 Üniversitede başarılı olma, önemli bir işe
girme ve para kazanma baskısı,
öğrencilerde daha fazla endişe
yaratmaktadır.
 Fiziksel Gelişim

Fiziksel Yeme
Performans ve Sağlık Alışkanlıkları
Gelişim ve Kilo

4
5 Fiziksel Performans ve
Gelişim
 Fiziksel Gelişim: Genelde 20’li yaşlarda
büyüme ve olgunlaşma boy açısından
zirveye ulaşır. İskelet yapımız gelişimsel
olarak 30’lu yaşlara doğru en son şeklini
alır.
 “Yaşamın Zirvesi”: İnsanların çoğu,
sporcular da dahil olmak üzere 30
yaşından önce 19-26 yaşları arasında
fiziksel performans ve sağlık açısından
zirvededirler.
6 Sağlık

 Hastalıklara karşı olabilecek en dayanıklı

haldeyizdir.
 Ergenlerle karşılaştırıldığında ölüm oranı
ikiye katlanır, Erkekler > Kadınlar
 Her ne kadar ölüm oranı yüksek olsa da
çocuklukla karşılaştırıldığında kronik
hastalıklar, soğuk algınlıkları ve solunumla
ilgili sorunlar çocukluk dönemine göre
daha azdır.
 Temel Biyolojik Sistemlerdeki Ortalama Düşüş
7 100

Maksimum Fonksiyonun Yüzdesi

80
Sinirlerin iletim hızı
Böbrek fonksiyonu
60
Kalp-damar fonksiyonu

Kasların dayanıklılığı
40
Cigerlerin kapasitesi

Solunum kapasitesi
20

0 20 40 60 80

Source: Rybash et al. (1995). Yaş

8 Yeme Alışkanlıkları ve Kilo

 Kilolu ve obez olmak tansiyon, diyabet ve kalp-damar

hastalıkları için bir risk faktörüdür. Benzer şekilde kilolu
ve obez olmak psikolojik bozukluklar arasında da bir
ilişki vardır, kilolu olan kadınların depresyon yaşama
olasılığı daha yüksektir.
 Risk Faktörleri:
▪ Genetik
▪ Leptin
▪ Sabitlenme noktası
▪ Çevresel faktörler
▪ Diyet
 Bilişsel
Gelişim

Bilişsel
Yaratıcılık
Dönemler

9
10 Piaget’nin Görüşü

Formel işlemler dönemi (11 yaş ve

sonrası), soyut sorunları çözebilme,
mantıklı bir biçimde akıl
yürütebilme, sistematik tümden
gelimsel akıl yürütme yoluyla
hipotezler oluşturabilme.
11 Piaget’nin Görüşü

 Piaget genç yetişkinler ve ergenlerin

niteliksel olarak aynı şekilde
düşündüklerini ancak yetişkinlerin spesifik
bir alanda bilgilerini artırdıklarına
inanmaktadır.
 Ergenler plan yapmaya ve zihinsel
problemlerle ilgili hipotez oluşturmaya
başlamalarına rağmen yetişkinler bu
konuda daha sistematik ve daha
tecrübelidirler.
 Bununla birlikte, çoğu yetişkin formel
işlemler düzeyinde düşünmemektedir.
12 Gerçekçi ve Pragmatik
Düşünme
 Diğer gelişimciler, Piaget’nin formel işlemlerin
bir kısmı olarak tanımladığı idealizmin ilk
yetişkinlik yıllarında azaldığına
inanmaktadırlar.
 Bu, özellikle genç yetişkinler iş yaşamına girip
gerçeğin sınırlandırmalarıyla karşılaştıklarında
ortaya çıkmaktadır.
 K. Warner Schaie göre yetişkinler, ergenlikten
sonra zekalarını kullanma yönünde
ilerlemektedirler, işlerinde aşama kaydettikçe
bilgi edinmekten çok bilgilerini uygulamaya
koymaya başlarlar.
13 Reflektif ve Göreceli
Düşünme
 William Perry genç yetişkinlik yıllarında
yer alan bazı bilişsel değişmelere yer
vermektedir.
 Ergenlerin dünyaya iki kutuplu olarak
baktıklarına inanmaktadır:
doğru/yanlış, iyi/kötü, biz/onlar
 Yetişkinlik sürecinde yol aldıkça
ergenlerde, bu mutlak ikili düşünme
biçimi yerini, yetişkinliğin göreli ve
yansıtıcı düşüncesine bırakır.
14 Formel Dönem Sonrası
Beşinci Bir Dönem Var mıdır?

Formel işlemler sonrası düşünce, Piaget’nin formel

işlemsel düşüncesinden niteliksel olarak farklıdır.
Formel işlemler sonrası düşünce şunları içerir:
Bir problemin doğru yanıtını enine boyuna
düşünmeyi gerektirir.
Bir durumdan diğerine değişebilir
Gerçeği arama süregiden asla
sonlanmayacak bir süreçtir.
Problemlerin çözümleri gerçekçi olmak
zorundadır.
Duygunun ve öznel faktörlerin düşünceyi
etkileyebileceği yönünde anlayış gelişir.
15
Yaratıcılık
Araştırmalar yaratıcılığın
yetişkinlikte, özellikle de 40’lı
yaşlarda zirve yaptığını
göstermektedir.
Yaratıcı katkılarda azalma
genellikle 50’li yaşlar ve sonrasında
ortaya çıkmaktadır. Bununla birlikte
düşünüldüğü kadar yaygın
değildir.
 Kariyer ve İş

Gelişimsel Çalışmanın
Değişimler Etkileri

Hedeflere
İşyerinde
Ulaşmanın
Çeşitlilik
Yollarını Bulmak

Mesleklerin
Geleceklerinin
İzlenmesi 16
17 Gelişimsel Değişimler

Liselerde öğrenciler kariyerleri

hakkında her nedense daha az
idealist düşünmeye başlarlar.
Onlu yaşların sonları ile yirmili
yaşların başlarında kariyer kararları
daha da ciddileşir.
Yirmili yaşların ortalarından genç
yetişkinliğin sonuna kadar bireyler
kariyerlerini oluşturma arayışına
girer.
18 Doğru Kariyeri Bulma

Kafanızda sadece tek bir kariyer

yerine birden çok kariyer olması en
iyisidir.
Bilgisayar ve iletişim becerileri gibi
çeşitli iş ve kariyer için önemli
beceriler geliştirmek iyi bir
düşüncedir.
İnternet ağı ve kaynaklar
19 İşverenlerin İstediği
Beceriler
 Yazılı ve sözlü iletişim becerileri
 Kişiler arası beceriler
 Analitik beceriler
 Bilgisayar becerileri
 Liderlik becerileri ve deneyimi
 Kampüsteki organizasyonlara ve ders dışı
aktivitelere katılım
 Staj ve part-time bir işte talep edilen iş ile
ilgili deneyimler
 İyi ders notları
20 Çalışmanın Etkileri
 Bireyin sahip olduğu iş yaşamını ciddi şekilde
şekillendirmektedir:
▪ nerede ve nasıl bir evde yaşadığını
▪ vaktinin çoğunu nasıl harcadığını
▪ arkadaşlarının kimler olduğunu
▪ sağlık durumunu
 Bireylerin çoğu yetişkin yaşamının üçte birini işte geçiriyor.
 Çoğu birey çalışamadığı zaman duygusal stres ve düşük
benlik saygısı deneyimliyor.
 İşin bazı yönleri stres yaratır.
▪ düşük ücret
▪ maaş zammının olmayışı
▪ belirsiz beklentiler
▪ uzun çalışma saatleri
 Genç yetişkinlikte
sosyoduygusal gelişim
 Durağanlık
ve Değişme

Mizaç Bağlanma

2
Çocukluktan yetişkinliğe geçişte
durağanlık ve değişme

3
 Mizaç

• Davranış biçimleri, duygular, karakteristik tepki

verme biçimlerindeki bireysel farklılıkları içerir.
• Chess ve Thomas’ın Sınıflandırması
• Kolay
• Zor
• Yavaş ısınan

4
 Mizaç

• Rothbart ve Bates’in Sınıflandırması

• Dışadönüklük
• Olumsuz duygusallık
• Çaba harcayarak kontrol (kendini düzenleme)

5
 Mizaç

• Uyum iyiliği
• Uyuşma, çocuğun mizacı ile çocuğun baş etmek
zorunda olduğu çevresel özellikler arasındaki
eşleşmedir.

• Mizacın önemi → ikinci çocuklar

• Neler yapılabilir?
6
 Mizaç

• Genç yetişkinlik döneminde birçok birey

ergenliğe göre daha az sayıda duygusal
çalkantılar yaşamakta, daha fazla dengeli ve
daha az riski davranışlar sergilemektedir.
• Bir boylamsal çalışmada 4 yaşında oldukça
hareketli olan çocukların 23 yaşına
geldiklerinde daha fazla dışadönük ve
hareketli olduğu görülmüştür.
7
 Kolay ve Zor Mizaç

• Bir boylamsal çalışmada 3-5 yaşlarında kolay mizaca

sahip çocukların iyi uyumlu genç yetişkinler olma
olasılıklarının daha yüksek olduğu bulunmuştur.
• Zor mizaçtaki erkek çocukların eğitimini sürdüren
yetişkinler olma olasılıkları da düşük bulunmuştur
(Wachs, 2000).
• Çocukluklarında zor mizaçta olan kızların daha
çatışmalı bir evlilik ilişkisi içinde oldukları
bulunmuştur (Wachs, 2000). 8
 Ketlenme
• Çocukluğunda ketlenmiş mizaca sahip olan
bireylerin, girişken ve sosyal destek alabilen
bireyler olma olasılıkları daha düşüktür ve
durağan bir iş sahibi olmaları daha gecikir.

9
 Duyguların kontrolü

• Bir boylamsal çalışma, üç yaşındayken duygularını

kontrol etmede iyi olan ve strese dayanıklı çocukların
yetişkinlikte de duygularıyla yeterli düzeyde baş
edebilen çocuklar olduğunu göstermiştir.

10
 Çocuklukta Mizaç, Yetişkinlikte Kişilik ve Bağlamlar
Mizaç özelliği: Ketlenme

Çocuk A Çocuk B

Etkili Bağlam

Bakıcılar Duyarlı, kabullenici Çocuğu zorlayıcı

Fazla uyarıcıdan kaçınılabilecek Uyarılmadan kaçabilecek

Fiziksel çevre
mekanların olması mekanların olmaması

Akranlar Çocuk kabullenildiğini hisseder Çocuk reddedildiğini hisseder

Okul Ketlenmiş çocuğu tolere eder Ketlenmiş çocuğu tolere edemez

Ortaya çıkan kişilik

Dışadönük kişilik, duygusal olarak İçedönük kişilik, daha fazla

durağan, sosyal, açık duygusal sorunlar
11
 Bağlanma
• Araştırmalar çocukluktaki bağlanmanın niteliği ile
yetişkinlikteki romantik ilişkilerin niteliği arasında bir
bağlantı olduğunu göstermektedir.
• Hazan ve Shaver (1987) retrospektif çalışmalarda
romantik ilişkilerde güvenli bağlanma yaşayan
yetişkinlerin çocukluk döneminde anne babalarıyla
olan ilişkilerini de güvenli olarak tanımlamışlardır.

12
 Güvenli bağlanma
• İlişkilerine dair daha olumlu görüşü olan, diğerlerine
kolaylıkla yaklaşabilen, romantik ilişkilerle aşırı
derecede meşgul olmayan ve kendini stres altında
hissetmeyen kişilerdir.

13
 Güvensiz Bağlanma

• Kaçınmacı bağlanma (avoidant) stiline sahip bireyler,

ilişkiye girmede isteksiz, kararsızdır ya da kendilerini
eşlerinden uzaklaştırmaya çalıştırırlar.
• Kaygılı bağlanma (anxious) stiline sahip bireyler,
yakınlık kurmak isterler, karşısındakine çok
güvenmezler, kıskanç, duygusal ve tahakküm
edicidirler.

14
• Mikulincer & Shaver (2007), güvenli bağlanmaya ilişkin şu
sonuçları elde etmişlerdir:
• Benliğe ilişkin olumlu duygu, aynı zamanda duygularını
kontrol edebilme becerisine sahip, iyimser ve dayanıklı
bireyler oldukları
• Kaygılı-kaçınan çiftler; kaçınan eşin uzaklaşma ihtiyacı kaygılı
eşin yakınlık ihtiyacına yönelik stres yaşamasına yol
açabilmektedir.
• Her ikisi de kaygılı çiftler; evliliğe yönelik memnuniyetsizlik
sergilenmekte ve eşler birbirlerini suçlamaktadır.
15
 Çekicilik,
Yakın İlişkiler

Aşkın
Çekicilik
Yönleri
16
 Aşinalık ve Benzerlik
• Yakın bir ilişki geliştirmek için aşina olma önemli bir
koşuldur.
• Benzer niteliklere sahip olma eğilimi gösteririz:
• tutumlar
• davranış
• özellikler
• zeka/kişilik
• değerler/yaşam stilleri
17
 Fiziksel Çekicilik
• Eşleme Hipotezi
• Buna göre teorik olarak daha çekici
insanları tercih ediyor olmamıza rağmen
gerçekte bizim kendi çekicilik düzeyimize
yakın birini seçeriz.

18
 Aşkın yönleri
• Yakınlığa karşı yalıtılmışlık/yalnızlık
• Eğer genç yetişkinler, sağlıklı arkadaşlıklar ve
biriyle yakın ilişki kurabilirlerse yakınlık
başarılmış olacak değilse dönem yalıtılmışlıkla
sonuçlanacaktır.
• Erikson yakınlığın ancak bireyler durağan ve
başarılı kimlikler geliştirdikten sonra ortaya
çıkabileceğini öne sürmektedir.

19
 Arkadaşlığın İşlevleri
• Eşlik
• Yakınlık
• Şefkat
• Destek
• Özsaygı kaynağı
• Strese karşı koruyuculuk
• Duygusal destek kaynağı
20
 Üçgen Aşk Kuramı
• Robert J. Sternberg üçüncü tip bir aşk
tanımlar; mükemmel aşk
• Tutku, yakınlık ve bağlılık.
• Eşlerin tüm bu yönleri yaşadığı aşk
mükemmel aşk olarak tanımlanır.

21
 Sternberg’in üçgen
aşk kuramı
Var
Tutku Yok ya da düşük

Aşkın türleri Tutku Yakınlık Bağlılık

Delicesine aşk,
(Infatuation)

Sevgi dolu
(Affectionate)

Budalaca
(Fatuous)

Mükemmel 22

(Consummate)
 Aile Yaşam Döngüsü
• Evden ayrılma ve yalnız yaşama
• Aile oluşturma: Yeni evli çift
• Anne baba olma ve çocuklarla aileyi oluşturma
• Ergen çocuklu aile
• Orta yaş ailesi
• Yaşlılıkta aile

23
 Evden ayrılma ve yalnız yaşama

• Aile yaşam döngüsündeki ilk dönemdir.

• Doğup büyüdüğü aileden ayrılma ve yetişkinliğe adım
atma sürecini içerir.
• Bu sürecin sağlıklı olabilmesi için gencin ailesiyle
bağlarını koparmaması ve duygusal bir sığınak olarak
ailenin yerini bir başka şeyin almaması gerekir.

24
 Yeni evli çift

• Aile yaşam döngüsünün ikinci dönemidir.

• Farklı ailelerden gelen iki kişi yeni bir aile sistemi
oluşturur.
• Bu dönem hem evlilik sisteminin geliştirilmesini, eşi,
aileleri ve arkadaşları içerecek yeni bir dengenin
kurulmasını içerir.

25
 Anne baba olma

• Aile yaşam döngüsündeki üçüncü dönemdir.

• Yetişkinler yeni bir kuşağın bakımını üstlenirler.
• Bu dönemdeki başarı, anne babalığa zaman ayırma,
anne babalık rollerini anlama ve çocuklardaki
gelişimsel değişmelere uyum sağlama.

26
 Ergen ailesi

• Aile yaşam döngüsünün dördüncü dönemidir.

• Anne babalar iki stratejiden birine yönelme
durumundadır:
• Kendi değerlerine uymaları için ergeni zorlama ve
daha fazla baskı uygulama.
• Daha serbest bir tutum takınarak ergene aşırı
özgürlük verme.
• İkisi de tümüyle uygun bir strateji değildir.
27
 Orta yaş ailesi

• Aile yaşam döngüsündeki beşinci dönemdir.

• Çocuklar evden ayrılır
• Kuşakları birbirine bağlamada önemli rol oynar
• Orta yaş değişmelerine uyum sağlamayı içerir.

28
 Yaşlılıkta aile

• Aile yaşam döngüsünde altıncı ve son dönemdir.

• Emeklilik çiftin yaşam tarzını etkiler ve yeni bir
uyumu gerektirir.
• Büyükanne ve büyükbaba olma dönemin en belirgin
özelliğidir.

29
 Toplumsal cinsiyet ve iletişim

• Deborah Tannen (1990) kadın ve erkeklerin

konuşmalarını analiz etmiş ve iletişim sorunlarının
tercih ettikleri iletişim biçiminden
kaynaklanabileceğini öne sürmüştür.
• İlişkisel konuşma
• Kamusal konuşma

30