BASİT MAKİNELER

 NOT: Basit makineler işten ve enerjiden kazanç sağlamaz. Sadece iş yapma kolaylığı sağlar.

Basit Makineler İle İlgili Bazı Kavramlar

 Giriş Kuvveti: Bizim uyguladığımız kuvvet (Kuvvet)
 Çıkış Kuvveti: Elde ettiğimiz kuvvet (Yük)
 Kuvvet Kazancı: Bir yükü daha küçük bir kuvvetle kaldırabilmek (Giriş kuvvetimizin küçük, çıkış
kuvvetimizin büyük olduğu basit makinelerde kuvvetten kazanç elde ederiz.)

 Kuvvet Kaybı: Büyük bir kuvvet uygulayıp, küçük bir kuvvet elde etmek.
  Yol kazancı: Bir işin yapılabilmesi için az yol alıp, çok yol elde etmek. (Kısa yolda kuvvet uygulayıp,
yükün uzun yol alması.)
 Yol Kaybı: Bir işin yapılabilmesi için çok yol gidip, az yol elde etmek.
Basit Makinelerle İlgili Altın Kurallar
 1. Basit makineler bir işi daha kolay yapmamızı sağlar.(İş kolaylığı)
 2. Basit makinelerde her zaman aynı iş yapılır. (İşten ve enerjiden kazanç olmaz)
 3. Basit makinelerde kuvvetten kazanç varsa, yoldan kayıp vardır. Kuvvetten kayıp varsa yoldan
kazanç vardır.
 4. Basit makineler kuvvetin yönünü değiştirebilir.

 5. Basit makineler bir işin yapılma hızını değiştirebilir.

KALDIRAÇLAR
 Kaldıraçlar bir destek etrafında dönebilen bir çubuktan oluşur.
 En güzel örneği tahterevallilerdir.

 Kaldıraçlarda sistemin dengede kalabilmesi için;

Kuvvet x Kuvvet kolu= Yük x Yük kolu
eşitliğinin olması gerekmektedir

 Kuvvet, yük ve destek noktasının konumuna göre 3 çeşit kaldıraç vardır.

1.Tip: Destek noktası arada
2.Tip: Yük arada
3.Tip: Kuvvet arada

1.Tip: Arada Destek Noktası Olan Kaldıraçlar

 Kuvvet ve yük yer değiştirebildiği için çift taraflı kaldıraç da denir.
 Arada destek noktası olan kaldıraçlar kuvvetin yönünü değiştirir.
 Kuvvetten kazanç ve kayıp durumu destek noktasının konumuna göre değişir.

 Destek yüke yakınsa, yani kuvvet kolu yük kolundan büyükse kuvvetten kazanç vardır.

Destek kuvvete yakınsa, yani kuvvet kolu yük kolundan küçükse kuvvetten kayıp vardır

 Destek noktası tam ortada ise, yani kuvvet ve yük kolları eşitse kazanç ve kayıp yoktur.
Sadece kuvvetin yönü değiştirilir.

1.Tip: Arada Destek Noktası Olan Kaldıraçlar

 Günlük hayatta örnekler: tahterevalli, makas, pense, kerpeten, terazi, sandal küreği...

2.Tip: Arada Yük Olan Kaldıraçlar

 Tek taraflı kaldıraç çeşididir.

 Arada yük olan kaldıraçlar kuvvetin yönünü değiştirmez.
 Kuvvet kolu, yük kolundan her zaman büyük olacağı için arada yük olan kaldıraçlarda her
zaman kuvvetten kazanç vardır.
  Günlük hayatta örnekler: el arabası, ceviz kıracağı, fındık kıracağı, gazoz açacağı...

2.Tip: Arada Yük Olan Kaldıraçlar

 NOT: Gazoz açacağı açılma şekline göre arada kuvvet veya destek noktası olan kaldıraç
tiplerine örnek verilebilir.
 Fakat herhangi bir açılma şekli gösterilmemişse gazoz açacağını arada yük olan kaldıraç
tiplerine örnek verebiliriz.

3.Tip: Arada Kuvvet Olan Kaldıraçlar

 Tek taraflı kaldıraç çeşididir.

 Arada kuvvet olan kaldıraçlar kuvvetin yönünü değiştirmez.
 Kuvvet kolu, yük kolundan her zaman küçük olacağı için arada kuvvet olan kaldıraçlarda her
zaman kuvvetten kayıp vardır.
 Günlük hayatta örnekler: maşa, cımbız, kürek, raket, beysbol sopası...

 NOT: Kürek, raket ve beysbol sopası gibi örneklerde destek noktası omzumuz veya dirseğimizdir.
 UYARI: Kürek kullanım şekline göre arada destek noktası veya kuvvet olan kaldıraç tiplerine örnek
verilebilir.
 Fakat herhangi bir kullanım şekli verilmemişse küreği kuvvet arada olan kaldıraç tiplerine örnek
verebiliriz.

Makaralar

 Bir nokta etrafında dönebilen ve etrafında ipin geçebileceği bir oluk bulunan sistemlere
makara denir.
 En basit örneği bayrak direklerimizdeki makaralardır.
 Makaralar sabit ve hareketli makara olmak üzere ikiye ayrılır.
Sabit Makaralar

 Bir destek ile tavan veya tahtalara sabitlenmiş makaralara sabit makaralar denir.

 Sabit makaralar sadece olduğu yerde dönme hareketi yapar.

Sabit Makaralar
 Sabit makaralarda kuvvetten veya yoldan kazanç- kayıp yoktur. Sadece kuvvetin yönünü değiştirir.
Kuvvet = Yük
 İpe bağlı yükü 5cm yükseltmek için kuvvetin uygulandığı ipin ucunu 5 cm çekmek gerekir.
 Hareketli Makaralar
 Yük ile beraber aşağı yukarı yönde hareket edebilen makaralara hareketli makara denir.
Hareketli Makaralar
 Hareketli makaralarda yükü taşıyan iki ip olduğu için yükün yarısını bir ip, diğer yarısını ise
diğer ip taşır.
Kuvvet= Yük/2
 60N’luk bir yük 30N ile dengede tutulduğu için kuvvetten 2 kat kazanç vardır.

Hareketli Makaralar
 Kuvvet kazancı oranında yoldan kaybedilir. kuvvetten 2 kat kazanç varsa, yoldan 2 kat kayıp
vardır.
 Yükü 5cm yukarı çıkarabilmek için ipi 10 cm çekmek gerekir. (Yoldan 2 kat kayıp vardır)

Palangalar
 Hem sabit, hem de hareketli makaraların bir arada kullanıldığı makara sistemlerine
palanga(çoklu makara) denir.
Palangalar

 Palangalarda mutlaka en az bir tane hareketli makara kullanılacağı için kuvvetten her zaman kazanç vardır.

 Kuvvet kazancını hesaplamak için yükü kaç tane ipin taşıdığını iyi bilmemiz gerekir.

 Her makarayı dönüşümüzde ayrı bir ip kullanmış oluruz.

Eğik Düzlem

Eğik düzlemlerde ister h yolunu, isterse L yolunu tercih edelim. Yaptığımız iş aynıdır.

 Her iki yol için yapılan işleri hesapladığımızda sonuç olarak aynı işi taptığımızı açıkça
görebiliriz.
1.yol: 20N x 2m = 40 Joule
2.yol: 10N x 4m = 40 Joule

 Eğik düzlemlerde h yüksekliğine çıkarmak için tercih edeceğimiz L yolu her zaman h
yüksekliğinden uzun olacağı için her zaman yoldan kaybederiz. Bununla beraber her
zaman kuvvetten kazanırız.
 Yolu ne kadar uzatırsak o kadar yoldan kaybederiz ve o kadarda kuvvetten kazanmış oluruz.
Çıkrık

Büyüklükleri farklı iki silindirin birleşmesiyle oluşan sistemlere çıkrık denir

 Çıkrık sistemlerinde her zaman büyük silindirin yarıçapı, küçük silindirin yarıçapından
büyük olacağı için her zaman kuvvetten kazanç sağlanır.

 Çıkrık sistemlerine en güzel örneklerden bir tanesi de kuyu çıkrığıdır.

 Kuyu çıkrığında kuvvetin uygulandığı kolun dönme yarıçapı, ipin dolandığı silindirin
yarıçapından ne kadar büyük ise o oranda kazanç vardır.

 Günlük hayattan çıkrık örnekleri: Anahtar, direksiyon, kollu kalem açacağı, et kıyma
makinesi, el matkabı, olta...
Dişli Çarklar

 Üzerinde dişler bulunan ve bir eksen etrafında dönebilen basit makinelerdir.

 Hareket ve kuvveti birbirine aktarmak için kullanılır.

 Küçük dişlinin yarıçapı, büyük dişliden ne kadar küçük ise büyük dişliye yetişmek için o
kadar fazla tur atması gerekir.
  Ek bilgi: Tur sayısı ile dişli çarkın yarıçapı ters orantılıdır. Küçük dişli fazla tur atar, büyük
dişli az tur atar.

 Dişli çarkların bağlanma şekillerine göre dönme yönleri farklılık gösterebilir.



Farklı merkezli, düz

bağlı.
Dönüş yönleri aynıdır.

Farklı merkezli, çapraz

bağlı.
Dönüş yönleri terstir.
Kasnaklar

 Birbirlerine kayışla bağlanmış makaralardan oluşur.

 Dişli çarklardan farkı üzerinde dişlerinin bulunmamasıdır. Bu nedenle hareketi birbirine
aktarmak için kayışlar kullanılır.
 Kasnakların dönme yönleri bağlanış şekillerine göre farklılık gösterir.

Düz bağlı.
Aynı yönlü dönerler.

Çapraz bağlı.
Zıt yönlü dönerler.
VİDA

 Cisimleri birbirine sabitlemek için kullanılan bir basit makinedir.

Vida, bir silindir üzerine sarılan eğik düzlemden oluşur

 Vida üzerindeki her bir aralığa bir vida adımı denir.

