MEKANİZMALARIN

SINIFLANDIRILMASI
Hareket Tiplerine göre Mekanizmalar
a) Salınım Hareketi Yapan Mekanizmalar
b) İleri-Geri Çalışan Mekanizmaları
c) İndeksleme Mekanizmaları
d) Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar
e) Düz-Çizgi Üreteci Mekanizmalar
f) Kaplinler
g) Kayıcı Mekanizmalar
h) Durma ve Bekleme Mekanizmaları
i) Eğri Üreteçleri
j) Sıkma ve Konumlama Mekanizmaları
k) Doğrusal Hareketlendirici Mekanizmalar
Salınım Hareketi Yapan Mekanizmalar: Bu tip mekanizmalar
salınım hareketi yapar. Salınım hareketi ileri-geri hareketi
yaparken her seferinde aynı yolu takip eder. Duvar saatlerinin
sarkacı gibi…
İleri-Geri Çalışan Mekanizmaları
Sürekli yön değiştiren doğrusal hareket elde etmek için
kullanılır. Dört çubuklu mekanizmaların değişik biçimleridir.
İskoç Boyunduruğu: İskoç mekanizması, kapalı bir alanda
dairesel hareket eden bir kolun hareketini değişken doğrusal
harekete; yani harmonik harekete çevirir. Tersi de
mümkündür. Bir piston ya da bir mil doğrudan bir çerçevenin
içindeki yarık içinde hareket eden kayan parçaya bağlıdır.
Kayıcı parça ise dönen diske bir pimle bağlıdır. Kayıcı parça
sürgü olarak adlandırılır
 İskoç boyunduruğunun kullanım yerleri

Eksenleri Kaçık Krank Sürgü Mekanizması

Bazen krank ekseni ile sürgü ekseninin farklı olması istenir.
Burada geri dönüş hızı, ilerleme hızından çok daha fazladır.
Kulis Tertibatı
Vargel tezgâhı özellikle çok miktarda talaşın kaldırılacağı
düzlemsel yüzeylerde kullanılır. Sabit bağlanan kesici üzerinden
ileri-geri giden kesici talaş kaldırır. Kesiciye bu hareketi veren,
hızlı geri mekanizması ve eksenleri kaçık krank-sürgü
mekanizmasının geliştirilmiş hali olan kulis tertibatıdır. O2
merkezli disk döndükçe, tezgahın üst kısmı(koç) ileri ve geri
hareket eder. İleri yöndeki hareket geri yöndeki hareketten
daha yavaştır.
İndeksleme Mekanizmaları: İndeksleme mekanizması, dönme ya
da salınım hareketlerini aralıklarla meydana gelen adımlama
hareketine dönüşmektedir. İndeksleme kelime anlamıyla, bir tam
dönmeyi, eşit parçalara bölmektir. Sayaçlarda, takım
tezgâhlarının indeksleme bölümlerinde ve film ilerletme
mekanizmalarında kullanılır.

Cenova mekanizması
Cenova mekanizması
Tersine Hareket Üreten Mekanizmalar
Bir yönde uygulanan hareketin tersi yönde hareket elde
etmek için kullanılır. Günümüzde daha çok hidrolik ve
pnömatik silindirlerle elde edilmesine rağmen rijit cisimlerin
hala revaçta olduğu yerler de vardır. Şekilde görülen üç
çubuk mekanizmasında ortadaki çubuk ekseni etrafında
serbest dönebilmektedir. Diğer çubuklardan birine uygulanan
kuvvet, diğerini zıt yönde hareket ettirecektir.
 Çift Kremayerli dişli çark

Yatay hareketi dikey harekete çevirmek için kullanılan bel Krankı

Düz-Çizgi Üreteci Mekanizmalar
Günümüzde doğrusal hareket üretmek kolay olsa da geçmişte
bu hiçte kolay olmamıştır. Şekil 1.59’da görülen düz çizgi
üretmek için tasarlanan mekanizma Whitworth tarafından
geliştirilmiştir ve James Watt tarafından 1782 yılında buharlı
makinelerinde kullanılmıştır.
Kaplinler: Eksenleri paralel, eş, kesişen ve açılı olan
millerde hareket iletimi, mekaniksel kaplinlerle yapılır.
Kaplinlerin birçok çeşidi vardır. En basit kullanımı iki eş
merkezli mil arasında hareket ve güç iletimidir. Miller
kesişmesine rağmen aralarında bir açı var ise Hooke ya da
Kardan mafsalı ya da kaplini kullanılır. Kardan kavrama
olarak adlandırılan eleman yapı itibarıyla bir kaplindir.
Sanayide ve otomotivde kullanılmaktadır.
Hooke mafsalı

Oldham kaplini
Kayıcı Mekanizmalar
Bir yuva içinde kayan sürgünün hareketi, aynı düzlemde
bulunan fakat farklı yönlerdeki başka bir sürgüyü kaydırır

Kayan sürgüler
Kremayerli Kayan sürgüler
Elips çizme sürgüleri
Durma ve Bekleme Mekanizmaları
Çalışma anında bazen durup bir süre bekledikten sonra,
harekete devam etmesi istenen yerler vardır. Örneğin, içten
yanmalı motorlarda valf sistemi gibi… Valf açılacak, bir süre
açık kalacak, kapanacak ve bu durum bir süre devam edecek.
Böyle bir sistem için en uygun çözüm valf sistemini bir kamın
kumanda etmesidir.
Motorlarda Supap Sistemi
Eğri Üreteçleri
Dört çubuklu mekanizma, çubuk boyutlarını ve sabit noktaların
yerini ayarlayarak eğriler çiziminde kullanılabilir.
Sıkma ve Konumlama Mekanizmaları
İş parçalarını sıkmak ve konumlamak için vidalı birleştirmeler,
kamlı kıskaçlar, manivelalı sistemler kullanılır. Sıkma ve
konumlama işi çoğunlukla vida kuvveti ve iki durumlu
manivela hareketleri ile sağlanır. Burada önemli olan nokta, bir
kuvvet uygulamak ve bu kuvveti, ilk hareketi veren sebep
(Örneğin, elin bir kolu çevirmesi) ortadan kalksa bile muhafaza
etmektir.
Doğrusal Hareketlendirici Mekanizmalar
Dairesel hareketi doğrusal harekete çevirmek için kullanılır.
Tezgâh tablalarının hareketini sağlayan mekanizmaları,
krikoları içine alır. Burada hareketi veren vida sabit, somun
dönerek ileri geri hareket eder. Bazı durumlarda somun
sabitken vida ileri geri oynayabilir

Doğrusal kızaklar
 Dört Çubuk Mekanizması
Dört çubuklu mekanizmalarda bir uzvun sabit olması
zorunludur. Elde edilecek harekete göre seçilen bir uzva
hareket verilir. Bir mesnede sabitlenen ve hareket
boyunca diğerlerine referans olan uzva çerçeve denir.
Çerçevenin her bir yanındaki uzuvlara krank yada yan
uzuv, karşısındakine de irtibat uzvu yada biyel denir.
Şekilde sabit uzuv hareketsiz kalmak kaydıyla C
mafsalına hareket verilmiştir
Dört Çubuk Mekanizmasının Hareketi
 Grashof Teoremi
Bir mekanizmanın tipi uzuv boyutları ile değişmez ise de hareket
özellikleri uzuv boyutlarına bağlıdır. Bir dört-çubuk
mekanizmasında hareket özellikleri uzuv boyutlarının birbirlerine
göre oranı ile belirlenecektir. Sabit uzva döner mafsal ile bağlı
uzuvlar iki değişik hareket yapabilir:
• Uzuv, sabit uzva göre tam bir dönme yapabilir. Bu tip uzva kol
(krank) diyeceğiz.
• Uzuv belirli bir açısal aralıkta salınım yapabilir. Bu tip uzva
sarkaç diyeceğiz.
 Grashof Teoremi
Sabit uzva bağlı kolların krank veya sarkaç olmasına göre hareket
açısından üç değişik dört-çubuk mekanizması oluşacaktır:
• Sabit uzva bağlı iki uzuvda tam bir dönme yapabilir. Bu tipte
dört-çubuk mekanizmasına "çift-krank " veya "çift-kol"
diyeceğiz.
• Sabit uzva bağlı iki uzuvda sadece salınım yapabilir. Bu tipte
dört-çubuk mekanizmasına "çift-sarkaç" diyeceğiz.
• Sabit uzva bağlı uzuvlardan birisi tam bir dönme yapabilir iken,
diğer uzuv salınım yapabilir. Bu tipte dört-çubuk mekanizmasına
"kol-sarkaç" diyeceğiz.
 Grashof Teoremi
Dört-çubuk mekanizmasının hareket açısından değişik bu dört
tipi uzuv boyutlarına bağlıdır. Grashof teoremi (veya Grashof
kuralı) uzuv boyutlarına bağlı olarak bu değişik dört-çubuk
mekanizmasını şu şekilde belirler:
Bir dört uzuvlu dört döner mafsallı zincirde:
l = en uzun uzvun uzuv boyutu
s = en kısa uzvun uzuv boyutu
p, q = diğer uzuvların uzuv boyutları
Uzuv boyutları, önceden belirtildiği gibi, mafsal eksenleri
arasında kalan mesafedir. Bu tanıma göre:
 Grashof Teoremi
Bir mekanizmada kollara ait boyutları;
l → En uzun uzvun boyutunu
s → En kısa uzvun boyutunu
p, q → Ara uzuvlara ait boyutlar (ne uzun, ne kısa ) şeklinde tanımlanırsa;
Bu uzuvlara ait boyutlar arasındaki ilişkiyi üç şekilde açıklayabiliriz:
1. Durum : l + s < p+q ise üç tür mekanizma karşımıza çıkar.

a) Eğer en kısa uzuv komşu ise en kısa uzuv “krank” tır ve mekanizma “kol-
sarkaç” mekanizmasıdır
b) En kısa uzuv sabit ise, mekanizma bir “çift-kol” mekanizmasıdır
c) En kısa uzva karşı uzuv sabit ise mekanizma bir, “çift sarkaç”
mekanizmasıdır.
Grashof Teoremi
Grashof Teoremi
 Grashof Teoremi
2. Durum : l + s > p+q ise tek tip mekanizma söz konusudur.
 Grashof Teoremi
3. Durum : l + s = p+q ise 1. durumdaki, a, b, c şıklarının hepsi geçerlidir. Yalnız bir
tek özel durum ve problem söz konusudur. O da, mekanizmanın bir konumunda
bütün uzuvlar üst üste biner.

Paralelogram

Üst üste geldiği bu durumdan sonra herhangi bir konum için hareket analizi yapılırsa, iki
noktada çözüm gerçekleşir. Bunlardan her ikisi de çözüm olabilir. Hangisinin çözüm olacağı
kesin belirlenemez. Buna en belirgin örnek “Paralelogram (Paralel organ)” mekanizmasıdır.
Grashof Teoremi
İSKOÇ BOYUNDURUĞU KULLANIM ÖRNEKLERİ
CENOVA MEKANİZMASI KULLANIM ÖRNEKLERİ
DURMA/BEKLEME MEKANİZMASI
KULLANIM ÖRNEKLERİ
KAPLİN KULLANIM ÖRNEKLERİ