VRIJDAG 28 OKTOBER 2022 | NUMMER 43

katholiek
nieuwsblad
Aperite portas Redemptori

EEN MONUMENT
VOOR DE ONZICHTBAREN
GEDICHTEN EN GEDACHTEN
BIJ ALLERZIELEN
P. 10 - 15
2 INHOUD VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43

15
08

04
04 INTERVIEW
Kardinaal Wim Eijk
stuurde donderdag een
nieuw beleidsplan naar de 08 ANALYSE
parochies in het aartsbis-
dom Utrecht. Hij wil de
viering van de Eucharistie
centraal stellen in zijn
bisdom.
06 OPINIEPANEL
Verergeren meer loon-
eisen de problemen
alleen maar? De kijk van 09 LOKAAL
Annette van der Elst en
André van Aarle.
07 ANALYSE
Een Brits ‘misbruikrap-
port’ over onder meer
de Kerk pleit voor een
absolute meldplicht – wat
botst met het katholieke
principe dat het biecht-
geheim onschendbaar is.
15 ESSAY
07 COLUMN Cees Baan over de belofte
Peter van Duyvenvoorde
12 met eeuwigheidswaarde
over complotdenkers, van Allerzielen. 22
nieuwe spiritualiteit
en het grote gelijk van 17 REPORTAGE
Martin Heidegger: alleen 10 INTERVIEW Hoe breng je de oude
een God kan ons nog Jaap Robben richtte met boodschap van het geloof
redden. Schemerleven een papie- in een nieuwe vorm 21 CULTUUR
ren monument op voor onder de aandacht? In Wie goed keek en luis-
verzwegen levenloos het Utrechtse Huis van terde, ontdekte een grote
Twee Amerikaanse bis- geboren kinderen. Dominicus boog men zich katholieke rand aan de
dommen onderzoeken over die vraag. klassieke Top 400 van
vanwege aanhoudende 12 HART Radio 4.
krimp fusiemogelijk- Antropoloog Renate 18 OVERWEGING
heden. Is zo’n vrij uit- Stapelbroek over wat bid- Deel 2 in de serie ‘Mystiek 22 DAVID
zonderlijke stap ook en gedachtenisprentjes voor de gewone katholiek’: Over het helpen van de
in krimpend katholiek ons vertellen over de heeft onze ziel een neus? armen.
Nederland denkbaar? katholieke boeren die na
de Tweede Wereldoorlog 19 INSPIRATIE 22 WOORD VAN DE PAUS
naar Brazilië emigreer- Met het gewetensonder- Paus Franciscus over hoe
Geloofsgemeenschappen den. zoek, hoe geluk ligt in het het lezen van ons eigen
in de bres voor mensen geven van wat je hebt, levensverhaal het ons
in financiële nood, 14 AGENDA en een zalige vluchteling mogelijk maakt om te
Oekraïense vluchtelin- Met onder meer kerken voor God. zien wat God voor ons
gen en maatschappelijk kijken in Roermond, een doet.
gemarginaliseerden: een online avond over je 20 CULTUUR
kleine greep uit het grote roeping vinden en de Met onder meer Narnia
aanbod aan caritas in ons Mars voor het Leven in voor peuters, een hoopvol
land. Den Haag. orgelboek uit een Friese
parochie en Vivaldi’s
Vier jaargetijden voor een
nieuwe generatie.

COLOFON
Katholiek Nieuwsblad is een uit-
gave van de Stichting Katholiek
Nieuwsblad te 's-Hertogenbosch.
KN verschijnt 1 keer per week.
Contact
Postbus 1270
5200 BH 's-Hertogenbosch
Telefoon: +31(0)73 612 34 80
(werkdagen 9-12u)
info@kn.nl
Abonnementen
Jaarabonnement 2022: € 150,-
Overige tarieven op aanvraag.
Zie ook: kn.nl/abonnementen
Opzeggingen dienen uiterlijk een
maand voor het verstrijken van de
huidige abonnementsperiode te
worden doorgegeven.
Directie & hoofdredactie KN in gesproken woord KN België
Anton de Wit Passend Lezen Den Haag, Verantwoordelijke uitgever:
tel. +31 (0)70 33 81 500 Maison de L'Europe S.A.,
Redactie Rue de L'Esplanade 51
Peter Doorakkers Foto voorpagina 4141 Banneux N.D.
Luuk van den Einden Een beeld van Maria met Kind,
Susanne Kurstjens waarop iemand een beeldje van een Bankgegevens
Francesco Paloni baby in de wieg heeft geplaatst, op NL67 INGB 0652 8275 35
Art de Ruiter (stagiair) een begraafplaats in Maryland, VS.
e-mail: redactie@kn.nl Foto: CNS - Bob Roller
ISSN 0168244x, KvK 16058386 Ontwerp
Ilse van Luik | www.ilsevanluik.nl
Advertenties
Tarieven: zie kn.nl/advertenties Vormgeving
Tel. +31(0)73 612 85 30 Mariëlla Conen-de Koning
(werkdagen 14-17u) Danny Deering
advertenties@kn.nl
De uitgever wijst elke aansprakelijkheid Drukwerk
af voor de inhoud van de advertenties. DPG Media B.V.
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43 TEN EERSTE 3

van kn.nl commentaar

Vaticaanse Anima Mundi Etnologisch
Oekraïne centraal Museum een project af om menselijke
op vredesconferentie
Sant’Egidio
Alle sprekers gingen bij de opening van
resten uit de etnologische collectie te
repatriëren. Zie kn.nl/vaticaan. Schurkenstaten
de vredesconferentie van Sant’Egidio
in Rome in op de oorlog in Oekraïne.
Rusland gebruikt religie om “haar daden
Ophef over nieuw lid ANTON DE WIT, HOOFDREDACTEUR

te rechtvaardigen”, sprak de Franse

Academie voor het De paus gaat volgende week naar Bahrein en kreeg al bij voorbaat een tik
president Macron zondag fel. De inter-
Leven op de vingers van mensenrechtenactivisten. Hij zou ófwel veel nadruk-
De Pauselijke Academie voor het Leven kelijker dan nu het geval zal zijn de mensenrechtenschendingen op de
nationale gemeenschap moet werken
benoemde onlangs veertien nieuwe agenda moeten zetten, ófwel helemaal moeten afzien van de reis naar
aan vrede, en gelovigen van alle religies
leden. Een van hen is openlijk voorstan- deze oliestaat in het Midden-Oosten.
moeten daarvoor bidden, maar Oekraïne
der van abortus en atheïst, wat onmid- Het klinkt verrassend veel als de kritiek op koningshuis en regering rond
onder druk zetten om vrede te sluiten
dellijk voor discussie zorgde. Volgens de het WK voetbal in Qatar. Of op zo’n beetje iedere zakelijke of politieke
met Rusland zou “het recht van de sterk-
critici gaat de Academie met de benoe- toenadering van iedere wereldse of kerkelijke overheid naar iedere
ste officieel maken”, zei de Franse pre-
ming van Mariana Muzzacato in tegen natie die er andere morele standaarden op nahoudt dan wij. Neem ook
sident. Rond het ter perse gaan van deze
haar eigen statuten. De voorzitter van de de onlangs hernieuwde ‘Chinadeal’ van het Vaticaan (zie kn.nl/china).
krant sprak dinsdag ook paus Franciscus
Academie zei eerder dat de benoeming Andere schurkenstaat, zelfde dilemma.
de conferentie toe. Kijk voor meer over
van leden “met expertise in verschillende Die kritiek, vooropgesteld, is eigenlijk altijd geheel terecht. Sommige
de bijeenkomst en Franciscus’ toespraak
disciplines en met verschillende achter- zaken zijn nu eenmaal niet onderhandelbaar, juist ook vanuit een katho-
op kn.nl/buitenland.
gronden, voor een constante en vrucht- liek perspectief. Maar het is ook heel katholiek om daar steevast een
bare interdisciplinaire, interculturele en ‘maar’ op te laten volgen. Maar we moeten toch ook in gesprek blijven, al
interreligieuze dialoog” zorgt. is het om überhaupt de dialoog aan te kunnen gaan over zulke belangrijke
Boek met KN-essays Zie kn.nl/medische-ethiek. kwesties. Maar we moeten de deur toch altijd op een kiertje laten, kijken
Willem Jan Otten in of er niet tóch iets te winnen is, ieder klein stapje in de goede richting is
de race voor Beste nu eenmaal welkom.
Theologische Boek 8 excuses om niet Ook daar is echt altijd wat voor te zeggen. En de internationale diploma-
Het boek Zondagmorgen van Willem Jan
Otten is een van de genomineerden voor
te biechten – en hun tie, of die nu door pausen of politici bedreven wordt, kan zelfs niet anders
Beste Theologische Boek. Het boek is een
weerlegging dan dat zeggen. U en ik verkeren (neem ik aan) in de gezegende omstan-
‘Ik praat al rechtsreeks met God, ik bega digheid dat we ons niet druk hoeven te maken over de vraag of we al dan
bundeling van zijn reeks ‘De Mis die wij
geen grote zonden en het biechthokje niet thee gaan drinken met de powers that be in China, Qatar of Bahrein.
missen’ die hij in 2020 en 2021 schreef
benauwt me’: volgens kerkjurist Krzysz- De powers that be zien ons aankomen.
voor Katholiek Nieuwsblad. Otten voegde
tof Nykiel zijn er allerlei redenen waarom De paus, onze premier en onze koning hebben die luxe echter niet. Het
in zijn boek dingen toe aan de oorspron-
mensen niet gaan biechten. Hij noemt enige wat ze beter of slechter kunnen doen, is thuis uitleggen waarom ze
kelijke essays en werkte die verder uit.
én weerlegt de acht meest voorkomende tóch dat kopje thee gaan drinken, en zo gemoedelijk de hand schudden
Zondagmorgen verscheen eerder dit jaar
argumenten. Nykiel doet dit in het kader van die dubieuze oliesjeik of dictator met bloed aan z’n handen. Ik denk
bij uitgeverij Skandalon. Andere genomi-
van een jaarlijkse cursus van de Aposto- dat het goed is dat we daar kritische vragen over blijven stellen. Maar ik
neerden zijn o.a. de NBV21 en boeken van
lische Penitentiarie, de Vaticaans recht- wantrouw het gemak waarmee tegenwoordig wordt gezegd: onderhan-
Marcel Poorthuis en Alain Verheij. Op
bank die over de biecht gaat. De cursus del niet met boeven, toon je morele verhevenheid door thuis te blijven.
11 november wordt de winnaar bekend
moet priesters en seminaristen helpen in Dat lijkt mij een uitwas van die ‘bekennende tijden’ waar ik vorige week
gemaakt tijdens de Nacht van de
hun taak als (aankomende) biechtvaders. al over schreef, die uiteindelijk eerder tot méér dan minder breuklijnen
Theologie. Zie kn.nl/cultuur.
Jaarlijks nemen 500 tot 800 mensen deel. tussen mensen en volkeren zullen leiden.
Zie kn.nl/verdieping. ‘Verbindend’ zijn, de ‘dialoog aangaan’; daar zijn we in theorie allemaal
voor, tot we zien met wie we verbinding en dialoog zoeken. Dan fronsen
‘Misbruikrapport’ we de wenkbrauwen. En nogmaals: altijd begrijpelijk, meestal terecht.
Engeland en Wales Noord-Hollandse Maar wat moeten we dan? Degenen die deze ondank-
De Kerk in Engeland en Wales biedt haar
“onvoorwaardelijke excuses” aan aan
‘voedselkapel’: ‘Heel bare taak op zich nemen, mogen zeker kritisch
alle slachtoffers van seksueel misbruik in
Limmen brengt spullen’ gevolgd en bevraagd worden, maar verdienen
De Corneliuskerk in het Noord- tegelijkertijd iets meer krediet en welwillend-
haar gelederen. De excuses volgen op een
Hollandse Limmen heeft sinds kort een heid. Het is te gemakkelijk om ze kop van jut
vorige week verschenen rapport waarin
kapel “bomvol” met levensmiddelen. te maken. Het laatste slachtoffer op ieder
misbruik in verschillende instanties
“We kunnen lang vergaderen over hoe we slagveld is de man die de vrede onderte-
en organisaties in kaart is gebracht. De
mensen bij wie de nood hoog is kunnen kent.
katholieke Kerk in Engeland en Wales is
steunen, of we gaan gewoon helpen”,
een van de onderzochte instanties. Vol-
vertelt initiatiefnemer en diaken Mike
gens het rapport kreeg de Kerk in Enge-
Nagtegaal. De ongeveer 7700 inwoners
land en Wales tussen 1970 en 2015 meer
van het dorp brengen massaal allerlei
dan drieduizend klachten binnen tegen in
producten naar de kapel, aldus Nagtegaal.
totaal meer dan 900 mensen.
Zie kn.nl/lokaal.
Zie ook pagina 7 en kn.nl/misbruik.

Vaticaan geeft
Peruaanse mummies
terug
De Vaticaanse musea en de regering van
Peru ondertekenden vorige week een
overeenkomst om drie mummies terug
aan Peru te geven. Die werden in 1925
uitgeleend voor de Wereldtentoonstel-
ling van dat jaar, waarna ze in de musea
bleven. Met deze teruggave rondt het
Verder lezen
Meer en uitgebreidere nieuwsberichten
vindt u op onze website kn.nl. Daar
leest u onder meer ook over hoe paus
Franciscus de eerste pelgrim voor de Wilt u reageren?
komende Wereldjongerendagen werd Mail naar opinie@kn.nl
(kn.nl/jong).
4 KERK IN NEDERLAND
interview
‘Menselijk bezien gaat het belabberd.
Maar mijn hoop gaat daardoor niet weg’
DOOR FRANCESCO PALONI
Kardinaal Wim Eijk komt met een nieuw beleidsplan waarmee hij de viering van de Eucharistie een centrale plek wil
geven in zijn bisdom. Met het plan, dat donderdag naar de parochies is verstuurd, komt er stapsgewijs binnen vijf jaar
een einde aan woord- en communievieringen in het weekend.
“Door problemen en schandalen aan te pakken, kan de geloofwaardigheid van de Kerk worden vergroot”, aldus kardinaal Wim Eijk.
De situatie in het aartsbisdom Utrecht verschilt niet
veel van die in andere Nederlandse bisdommen, waarin
krimp, fusies en financiële problemen noodgedwongen
hoog op de agenda staan. Priesters zullen in steeds
meer parochies in de toekomst de enige betaalde
krachten zijn, waarschuwde kardinaal Wim Eijk al in
2014.
De 69-jarige Eijk, die zich goed heeft voorbereid op het
gesprek, wil verder kijken dan de krimp. Hij doet dat
met het deze week verschenen beleidsplan Blijft dit
doen om mij te gedenken. De kardinaal zit er ontspannen
bij wanneer hij uiteenzet waarom hij gelovigen in zijn
bisdom zoveel mogelijk de viering van de Eucharistie
gunt.  ontvangen?  Mis zou kunnen vieren, maar waar mensen toch liever een
In 2019 schreef hij een pastorale brief over de Eucha-
ristie, die hij tot “het kloppend hart van de geloofsge-
meenschap” wil maken. Daarin signaleerde Eijk dat
in het aartsbisdom sinds de jaren zeventig woord- en
communievieringen een steeds grotere rol waren gaan
spelen. De uitzondering was op veel plaatsen regel
| Foto: ANP/Hollandse Hoogte - Joost Hoving
geworden, aldus de kardinaal, die het feit betreurde dat
veel gelovigen daardoor “niet of nauwelijks” het wezen-
lijke verschil kennen tussen een Eucharistieviering en
een woord- en communieviering.  zorginstelling.”
“In een woord- en communieviering ontvang je alleen
maar de vrucht van de Eucharistieviering, de hostie”,
zegt Eijk. “Het meemaken van een Eucharistieviering
overstijgt dit. Het is essentieel voor je leven als chris-
ten.”  en zondagochtend in maximaal vier kerken de Mis viert,
Het beleidsplan voorziet in het einde van woord- en
communievieringen in het jaar 2027. Denkt u dat iedereen
binnen het aartsbisdom het met open armen zal
“We nemen er vijf jaar voor. Dat het aantal woord- en
communievieringen geleidelijk wordt verminderd, is al
aangekondigd in 2019. Dit beleid komt niet uit de lucht
vallen. Het is van tevoren in allerlei gremia besproken,
er is goed over nagedacht. Ik denk niet dat mensen er
te zeer door verrast zullen zijn. Is iedereen er blij mee?
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
Sommigen wel en sommigen minder. Zo gaat dat in het
algemeen. Maar omdat er al een verwachting is gecre-
ëerd staat men er niet helemaal van te kijken.”
Hoe denkt u dat pastoraal werkers hierop zullen reageren? 
“We hebben ontzettend veel waardering voor deze
mensen en voor wat ze allemaal hebben gedaan, ook in
de liturgie. Laat dit helder zijn. Hun inzet is formidabel
geweest en was noodzakelijk wegens het gebrek aan
priesters. Veel pastoraal werkers zijn overigens nu al
niet meer actief op het gebied van de liturgie. Dit plan
zal niet leiden tot ontslag van pastoraal werkers. Veel
woord- en communievieringen worden door liturgische
werkgroepen verzorgd, waarvan de leden vergrijzen en
niet gemakkelijk door anderen kunnen worden vervan-
gen.
De situatie in ons bisdom is niet anders dan elders. We
voorzien dat er binnen vijf jaar een groot aantal kerken
zal sluiten. Heel veel parochies zijn al begonnen met
reorganiseren en het terugbrengen van het aantal
kerken. Op een gegeven moment komt er de situatie
waarin het aantal kerken en priesters met elkaar in
evenwicht is, zodat overal de Mis kan worden gevierd.”
Is er nagedacht over hoe deze krachten op andere
manieren binnen het bisdom ingezet kunnen worden? 
“Veel oudere pastoraal werkers gaan binnenkort met
pensioen. Ik heb jongere pastorale werkers op het hart
gedrukt om alvast na te denken over vorming. Zodat ze
eventueel leraar kunnen worden, of geestelijk verzor-
ger in de gezondheidszorg, bij defensie of in penitenti-
aire inrichtingen. Dat heeft een aantal ook gedaan.
Overigens, in verzorgingshuizen blijven doordeweeks
woord- en communievieringen mogelijk. Er zijn situa-
ties waarin je geen Eucharistieviering kunt aanbieden
omdat je te weinig priesters hebt. Dat kan niet in elke
Wat is momenteel de verhouding tussen woord- en
communievieringen en Eucharistievieringen?
“Als een pastoor tien kerken heeft en op zaterdagavond
dan hou je er zes over waar geen Mis is. Dat is ongeveer
waar je aan moet denken.”
Je zou denken dat er parochies zijn waar een priester de
woord en communieviering bijwonen.
“Deze situatie hebben wij niet meer. De meeste mensen
kiezen voor een Eucharistieviering. Wel zijn er inder-
daad nog vrij veel woord- en communievieringen. Maar
pastoraal werkers doen dit veel minder of helemaal
niet meer. We hebben nog wel werkgroepen liturgie
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
die ze verzorgen wanneer er geen priester beschikbaar
is. Bij woord- en communievieringen komen weinig
mensen, terwijl je veel tijd moet steken in de voorberei-
ding. Pastoraal werkers hebben natuurlijk ook andere
taken, denk aan catechese, diaconie of thuisbezoek.
Veel pastoraal werkers zijn nu niet meer actief in de
liturgie.”
In uw pastorale brief over de Eucharistie uit 2019 beschreef
u dat er in uw bisdom sinds de jaren zeventig en tachtig in
vrijwel alle parochies woord- en communievieringen een
steeds groter onderdeel van het liturgisch aanbod waren
geworden. Hoe is die situatie tot stand gekomen?
“De meeste seminaristen uit de laatste klassen van de
oude grootseminaries besloten toen zich niet te laten
wijden. Ze werden door bisschoppen uitgenodigd om
in de Kerk te blijven werken, maar dan als pastoraal
werker. Ze konden een heleboel taken op zich nemen,
'Een pastoraal werker kost
op jaarbasis al gauw 80.000
euro. Dat is voor parochies in
de huidige situatie moeilijk
op te brengen'
jong
Jongeren brengen pauselijk toneel op de planken
DOOR LUUK VAN DEN EINDEN
Een groep jong-eren uit Heiloo speelt De winkel van de
juwelier, een toneelstuk dat paus Johannes Paulus II
schreef voor hij paus werd. De groep wil zo “evangeliseren
zoals hij dat deed”.
In De winkel van de juwelier bezoeken drie koppels een
juwelierszaak: de verloofden Teresa en Andrek, het in
een koud huwelijk verwikkelde echtpaar Anna en Stefan
en tenslotte Kryszek en Monica, zoon en dochter van de
beide koppels. Kryszek wil graag met Monica trouwen,
maar zij gelooft niet in het huwelijk.
KERK IN NEDERLAND 5
behalve zaken die een priester toebehoren. Daardoor
zijn er in de jaren zeventig en tachtig veel pastoraal
werkers aangesteld. We hebben in diezelfde periode
nauwelijks priesterwijdingen gehad in Nederland.
Daardoor was het aantal pastoraal werkers op een
gegeven moment groter dan het aantal priesters.”
Hoe liggen de verhoudingen nu?
“Toen ik hier kwam, hadden we in de parochies ruim
125 pastoraal werkers en 80 actieve priesters. Dat is nu
helemaal veranderd. We hebben op dit moment nog 36
pastoraal werkers en 46 actieve priesters.
De reden is heel eenvoudig: pastoraal werkers waren in
de jaren zeventig en tachtig gemiddeld jonger dan de
priesters. Nu zijn velen boven de 55 jaar. Ze gaan dus
binnen niet al te lange tijd met pensioen. Wanneer dit
het geval is, stelt het parochiebestuur als regel geen
nieuwe vacature. Parochies hebben te maken met
teruglopende financiële inkomsten. Een pastoraal
werker is een academicus en
kost op jaarbasis al gauw zo’n
80.000 euro. Dat is voor paro-
chies in de huidige situatie heel
moeilijk op te brengen. Er zijn
overigens ook weinig studenten
van de theologische faculteit
die pastoraal werker willen
worden. Het is aan beide kanten
een krimp. Priesters zullen in
steeds meer parochies de enige
betaalde krachten zijn.”
Heeft u geen nieuwe priesters
nodig om het beleidsplan goed te
laten functioneren?
“Veel nieuwe priesters zou je er ook niet bij moeten
hebben. Op een gegeven moment krijgen we de situ-
atie dat het aantal kerken en priesters met elkaar in
evenwicht komen. Ik verwacht overigens dat de paro-
chies in het aartsbisdom Utrecht ook in de toekomst,
voor zover we die kunnen voorzien, het salaris van een
pastoor kunnen opbrengen.”
Karol Wojtyla – de latere paus Johannes Paulus II – schreef
dit toneelstuk aan het eind van de jaren vijftig. Jongeren-
toneelgroep ‘Johannes Paulus II’ uit Heiloo brengt het nu
op de planken. De opvoering is onder meer bedoeld om te
evangeliseren. “Onder het communistische regime heeft
paus Johannes Paulus II ook aan ondergronds theater
gedaan”, zegt zuster Castissima van de ‘blauwe zusters’
in Heiloo. “We willen evangeliseren zoals hij dat deed. In
onze tijd is evangelisatie ook lastig, daarom denken we
dat dit misschien een goede manier is.”
De theatergroep is er speciaal voor in het leven geroepen.
De negentienjarige Carmen Cabrera Bustamante speelt
Anna. “Wanneer komt het nou vaker voor dat je een
toneelstuk met zo’n mooie boodschap mag spelen?”, zegt
ze. De zin van het huwelijk is tegenwoordig een beetje ver-
loren gegaan, denkt ze, “maar dit stuk gaat over de mooie
en minder mooie kanten van het huwelijk. Dat biedt per-
spectief.”
De winkel van de juwelier is meer dan zestig jaar oud. Om
het stuk aan te passen aan deze tijd, mochten alle spelers
hun eigen tekst moderniseren en naar hun eigen persoon-
lijkheid toeschrijven.
“Ik ben zelf best rustig, terwijl ik een gefrustreerde, kwets-
U stelt een aantal zaken voor, zoals het stimuleren van
parochianen om naar een andere kerk te gaan voor de Mis.
Verwacht u dat hierdoor mensen zullen afhaken? 
“In een stad vinden mensen vrij gemakkelijk de weg
naar de overgebleven kerk. Gaat het om dorpen, dan is
het een stuk moeilijker. Dorpsbewoners hebben soms
moeite om naar een andere, overgebleven kerk te
gaan. Daar ligt ook een taak voor het pastorale team:
je moet ervoor zorgen dat je ook mensen inschakelt in
die overgebleven kerk, zoals acolieten, misdienaars en
koren. Je moet er actief aan trekken. Zij nemen ook hun
achterban mee. Maar als we op onze handen blijven
zitten, dan zal het moeilijk zijn om mensen in beweging
te krijgen.”
De Nederlandse Kerk staat voor enorme uitdagingen.
Bent u als kardinaal bezorgd over de toekomst?
“Menselijkerwijs gesproken zitten we in een belab-
berde situatie. Maar mijn hoop gaat daardoor niet weg.
Ik ervaar een diepe innerlijke vreugde bij het vieren
van de Eucharistie. En die krijgt niemand eruit: niet
de crisis in de Kerk, ook niet kritiek of tegenwerking.
Ik denk dat ik die vreugde ook kan waarnemen bij veel
mensen die op zondag naar de kerk komen. We zien dat
veel jonge katholieken die nog op zondag naar de kerk
komen geneigd zijn de leer van de Kerk aan te nemen.”
Eijk is er heilig van overtuigd: als de Kerk wil evange-
liseren moet zij eerst “zaken op orde stellen in eigen
huis”.
“We moeten geloofwaardig zijn. Dit hebben wij in
Nederland onder meer gedaan door de aanpak van
seksueel misbruik, waar uiteindelijk waardering voor
is gekomen. Door problemen en schandalen aan te
pakken, kan de geloofwaardigheid van de Kerk worden
vergroot, zodat zij een instrument in Gods hand kan
zijn voor de verkondiging van het Evangelie. U treft
geen depressieve kardinaal aan die aan de Prozac
moet.” b
bare vrouw speel. Ik heb mijn tekst kunnen aanpassen
op hoe ik zou reageren op situaties”, legt Cabrera
Bustamante uit. “Het karakter van de acteur komt terug
in het personage, dat zorgt voor beweging in het spel. Het
personage wordt eigen, zo kun je je ook beter uiten.”
In het stuk is iets van de ervaring van Johannes Paulus II
te vinden. Hij groeide op in een omgeving waarin velen
door de Eerste Wereldoorlog geen vaderfiguur hadden.
Zelf verloor hij jong zijn moeder. “Dit is de boodschap:
niemand kiest zijn achtergrond, maar je kunt zelf je ver-
antwoordelijkheid nemen en open zijn in je relaties met
anderen”, zegt zuster Castissima.
“Bij veel toneelstukken zie je alleen het uiterlijke, maar
Johannes Paulus II richt zich vooral op het innerlijke:
welke strijd en problemen iemand voelt”, aldus de zuster.
Ze hoopt dat het stuk een gesprek mag openen in het
leven van de toeschouwers. “Het kan dat mensen zich
kwetsbaar voelen. Dit zou een dialoog in hun eigen rela-
ties kunnen openen.”
De winkel van de juwelier is op 6 november in Volendam
en op 20 november in Heiloo te zien. Info/tickets: olvternood.nl.
Zie ook kn.nl/jong voor een langere versie van dit verhaal.
6 OPINIE
opiniepanel
Stelling: Meer looneisen verergeren
de problemen alleen maar.
Annette van der Elst:
“Ik ben geen econoom, maar het lijkt me een feit dat
als bedrijven meer moeten uitgeven, dit die spiraal
aanwakkert. Aan de andere kant kunnen mensen dan
meer uitgeven, en dat is goed voor bedrijven. Verder
zijn de lonen de afgelopen jaren niet veel gestegen,
terwijl alles stilaan veel duurder werd. Nu is dat
helemaal het geval, en met grote sprongen. Er was al
sprake van zogeheten werkende armen, nu breidt dat
fenomeen zich behoorlijk uit.”
André van Aarle:
“Ik gun iedereen looncompensatie; een redelijk loon.
Maar ik verbaas mij erover dat overal geldkranen
kunnen worden opengedraaid. Overal is permanente
steun voor. Waar komt geld vandaan? Als lonen
omhoog moeten, wordt het voor werkgevers ook
lastig. En aan omvallende bedrijven hebben we niks.
Het is een lastig dilemma, waarbij ik overigens niet
wil bagatelliseren dat mensen het lastig hebben.”
Annette van der Elst:
“Toch zou het terecht zijn als de salarissen omhoog-
gaan. Bedrijven hebben er lang van geprofiteerd dat
de lonen niet meegroeiden. De scheefgroei is overal
cartoon
DOOR BOB LEENDERS
zichtbaar en de ongelijkheid komt nu wel vol in
beeld. Net als de manier waarop onze economie is
georganiseerd, waarbij de belangen van aandeelhou-
ders – grote winsten in korte tijd – centraal staan, en
winsten niet ten goede komen aan werknemers en de
samenleving.”
André van Aarle:
“Als je steeds hoort dat er dan weer drie miljard
steun is voor dit en dan weer zes miljard voor dat,
snap ik niet hoe dat uitkomt. Ook ik ben geen eco-
noom, maar ik kan wel een huishoudboekje bijhou-
den. Wat binnenkomt, kun je ook weer uitgeven.
Ik zou zeggen: hef belasting op bepaalde rijkdom.
Bij mensen die op een bepaald salarisniveau zitten,
kunnen sommige belastingen dan wat naar beneden.
Of is dat te socialistisch gedacht?”
Annette van der Elst:
“Het is aan politiek, werknemers en werkgevers om
te bepalen welke CAO-lonen extra omhoog gaan en
welke niet. Laten ze eindelijk opstaan. Dat een ver-
zorgende tien procent meer krijgt, wil niet zeggen
dat een manager er ook tien procent bij moet krijgen.
Eigenlijk moet de scheefgegroeide situatie aange-
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
uitslag online poll
eens 33,8%
oneens 66,2%
pakt worden. Ik vind het heel erg dat er in de zorg, in
het onderwijs en bij mensen met zogenaamd lagere
banen, zo badinerend wordt gedaan wat de beloning
betreft.”
André van Aarle:
“Ik heb er niks op tegen dat rijken rijker worden. Ik
vind wel dat de armen niet armer moeten worden. Er
zal altijd een kloof zijn, maar iedereen moet op basis-
niveau kunnen leven. Of ik de vuilnisman dan geen
ton per jaar gun? Natuurlijk wel, ik gun iedereen
heel veel. Maar van mij hoeft de ziekenhuisdirecteur
ook geen drie ton te verdienen. Topfunctionarissen
mogen best wat minder krijgen, en mensen in de
zorg en het onderwijs wat meer.”
Door Sjoukje Dijkstra
André van Aarle is permanent diaken van het bisdom
Rotterdam en werkt full time in de parochie.
Annette van der Elst is filosofe, journaliste en geestelijk
verzorger.
elders gelezen
IN OUDE & NIEUWE MEDIA
“We zullen nog door enkele zware jaren
heen moeten, voordat de Kerk verarmd en
verkleind, maar ook gezuiverd en gesterkt,
in nieuw elan zal herrijzen.”
EMERITUS-BISSCHOP JOS PUNT
IN WILLIBRORD MAGAZINE
“Niets zo vermoeiend als een urgente
roman.”
RICK TIMMERMANS OP TWITTER
“Ik denk dat we social media ook wel
heel graag de schuld geven van hoe onze
samenleving geworden is (…). Zie je wel,
het ligt niet aan mij. Het ligt aan Facebook.”
DOORTJE SMITHUIJSEN
IN DE NIEUWE KOERS
“Ik zou wel graag willen weten wat Segers
met Onze Lieve Heer bespreekt en mis-
schien nog belangrijker is de vraag of hij
ook voor Mark Rutte bidt. Het zou geen
kwaad kunnen, want het zou grote invloed
hebben in politiek Den Haag als het geheu-
gen van de premier zich herstelt.”
MARTIN VAN DEN BERG
IN DE VOLKSKRANT
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
analyse
Het spel is (weer) op
de wagen Biechtgeheim
onder vuur
DOOR CHARLES COLLINS - CRUX
Een Brits rapport beveelt een wettelijk verplichting aan om seksu-
eel misbruik te melden, zonder uitzondering voor de sacramentele
biecht. Dat botst met een belangrijk punt uit de katholieke leer:
de onschendbaarheid van het biechtgeheim.
Vorige week verscheen het eindrapport van het
Onafhankelijk Onderzoek naar Seksueel Misbruik
van Kinderen in Engeland en Wales (IICSA).
Onderzocht werd hoe instituten in het land
omgingen met hun plicht kinderen tegen seksueel
misbruik te beschermen.
Het rapport beveelt een meldplicht aan voor
mensen die “hetzij te horen krijgen over seksu-
eel misbruik van kinderen van een kind of dader,
hetzij getuige zijn van seksueel misbruik van een
kind”. Niet melden zou “in die omstandigheden
een strafrechtelijk vergrijp moeten zijn”. De meld-
plicht zou absoluut moeten zijn, zonder uitzonde-
ringen “op grond van vertrouwensrelaties moeten
zijn, religieus of anderszins”.
Dit betekent dat een
priester die in de biecht
over kindermisbruik In Engeland zijn
hoort, strafrechtelijk
vervolgd kan worden resten van
als hij dit niet bij de
autoriteiten meldt. Vol- institutioneel
anti-katholicisme
gens het kerkelijk recht
leidt schending van
het biechtgeheim tot
excommunicatie.
Hoewel het rapport slechts een aanbeveling is,
heeft de regering beloofd er binnen zes maanden
op te reageren.
In Australië verscheen in 2017 een vergelijkbaar
rapport met dezelfde aanbeveling. De meeste
Australische deelstaten voerden een wettelijke
meldplicht in zonder uitzondering voor het biecht-
geheim. De anglicaanse Kerk in Australië schikte
zich in die wetgeving; de anglicaanse Kerk van
Engeland overweegt soortgelijke regels.
De katholieke Kerk botst al eeuwen met overheden
over het biechtgeheim. Toch kent de huidige situa-
tie unieke uitdagingen.
1. Voorheen werd het biechtgeheim aangevallen
door autoritaire regimes, niet door democra-
tieën in van oudsher christelijke landen.
2. De Kerk heeft een verschrikkelijke staat van
dienst met betrekking tot misbruik in de eigen
gelederen, verergerd door grootschalig ver-
doezelen en het overplaatsen van daders. Een
poging het biechtgeheim te verdedigen lijkt dus
op de zoveelste poging daders te ‘beschermen’.
3. De meeste westerse katholieken biechten onre-
gelmatig of niet. Ze maken zich geen zorgen
over het biechtgeheim.
4. Politici die wetten maken die de Kerk raken,
weten dat veel gewone katholieken niet blij zijn
met hoe hun bisschoppen schandalen aanpakten.
ACTUEEL 7
column
PETER VAN DUYVENVOORDE
Schrijver en filosoof
REDDENDE GOD
Complotdenker David Icke staat momenteel in het centrum
van de storm. Ik kende hem vaag, van vroeger, toen complot-
theorieën nog iets obscuurs waren. Ja, er waren een paar
mensen die dachten dat de wereld bestuurd werd door
In Engeland zijn er bovendien restanten van het
reptielen; die mensen waren knettergek en daar hoefde je
institutionele anti-katholicisme dat de regerende
verder niets mee. Das war einmal. Nu wordt zelfs de rondheid
klasse sinds de Reformatie beïnvloedde.
van de aarde bevraagd...
In de VS wordt het biechtgeheim erkend als voor-
Hoe kan het nou, dat gedurende corona de complottheorieën
recht en stapt de Kerk gemakkelijk naar de rechter
als paddestoelen de grond uit zijn geschoten? Met tegelijk
om het te beschermen. Toch zullen de argumenten
ook een nieuwe vorm van spiritualiteit: op een ‘spiritueel’
die in het Verenigd Koninkrijk en Australië over-
evenement in Rotterdam kwamen onlangs vierduizend
tuigend leken, ook in Amerika aanhangers gaan
mensen af. Dat er complottheorieën en antisemitisme
vinden. Zeker als steeds minder katholieken het
werden geuit werd op zijn best genegeerd en op zijn slechtst
sacrament benutten.
geaccepteerd, zij het dan gelaten.
Anderzijds beseffen katholieken die wellicht een
Complotondernemers, noemt columnist Sander Schimmel-
uitzondering voor kindermisbruik zouden steu-
penninck hen: figuren die via complottheorieën geld weten
nen, misschien dat het hellend vlak naar hun eigen
te verdienen. Zij zouden hierachter zitten. Mij lijkt dat ietwat
zonden kan leiden waarin de staat kan hebben
cynisch én oppervlakkig, maar beide hoeven bij hem natuur-
(zoals verduistering, belastingontwijking of zelfs
lijk niet echt te verbazen.
nog ernstigere vergrij-
De katholieke Kerk is door de eeuwen heen vaak verweten
pen).
De meeste experts
dat ze de mensen dom hield. We doen alsof het protestan-
tisme, waarin je zelf de Bijbel leest en interpreteert, het
zullen zeggen dat
melding van misbruik
begin van een nieuwe vrijheid van de mens was, een
emancipatie die uiteindelijk tot de democratie zou leiden.
door biechtvaders
niet veel zal verande-
Maar misschien had de Kerk in al haar wijsheid ook een punt;
misschien wist ze dat informatie en kennis voorbehouden
ren. Misbruikplegers
zouden moeten zijn aan enkelen, die in goede wil en liefde de
biechten meestal niet,
paden uitzetten voor het volk. Misschien ging het wel hele-
en al helemaal niet als
maal niet om macht, zoals haar wordt verweten, maar om
ze weten dat hun daden gemeld zullen worden.
het diepe besef dat informatie nu juist niet voor iedereen is.
En slachtoffers worden aangemoedigd om buiten
Het lijkt er namelijk op dat tijdens de pandemie talloze
de biecht over het misbruik te praten. De meest
mensen ‘zelf onderzoek’ zijn gaan doen. Hoeveel, zo vraag
waarschijnlijke uitkomst zijn ‘nepbiechten’ door
ik me af, van die vierduizend mensen bij dat evenement in
journalisten zonder scrupules, die willen zien of
Rotterdam hebben echter geleerd om de informatie die ze
de priester het daadwerkelijk bij de autoriteiten
vonden te interpreteren, te wegen, om bronnen zich tot
meldt.
elkaar te laten verhouden?
De Heilige Stoel benadrukte na het Australische
De democratie was stabiel, zo lijkt het, toen de informatie
rapport dat het “een biechtvader geheel verboden
nog beperkt beschikbaar was. Het kan best zo zijn dat haar
is kennis die hij verkreeg in de biecht ten nadele
uiterste consequentie – een radicale democratisering van
van de biechteling te gebruiken, zelfs als er geen
kennis middels het internet – uiteindelijk haar ondergang
enkel gevaar is dat het uitkomt”. Tegelijk “mag hij
blijkt te zijn.
zeker, en moet hij zelfs in bepaalde gevallen, een
Ook wreekt zich een gebrek een geestelijke begeleiding. Het
slachtoffer aanmoedigen om buiten de biecht hulp
is niet voor niets dat de grote ideologieën opkwamen in een
te zoeken of, wanneer toepasselijk, een geval van
periode van secularisering. Zoals mijn docent altijd zei: de
misbruik aan de autoriteiten te melden”.
wereld is seculier geworden, de mens is nog immer religieus.
Als het biechtgeheim in het geval van misbruik
Maar wat moet de religieuze mens anno 2022, waarin
geschonden wordt, “zal zo’n biechteling nooit
Kerken vooral politiek zijn geworden, maar bijna geen
het sacrament ontvangen en zou een kostbare
spirituele taal kunnen of willen hanteren? Ja, dan kom je bij
gelegenheid voor berouw en verandering verloren
perverteringen uit.
gaan”.
Te ver doorgeslagen secularisering, democratisering én
Ik ga er niet op gokken, maar ik denk niet dat dat
individualisering hebben de mens aan zichzelf overgelaten,
argument veel wetgevers zal overtuigen.
in alle zwaktes die hem nu eenmaal kenmerken. En nu
(Vertaling Peter Doorakkers)
verbaast de wereld zich dat zich dat wreekt. Maar de mens
heeft geen schoffering nodig, noch een oordeel; hij heeft
nood aan liefde en leiding. Zoals Heidegger al wist: alleen
Charles Collins is redacteur van de katholieke
een God kan ons nog redden.
nieuwssite cruxnow.com, waar deze analyse eerder
verscheen.
8 WERELDKERK
analyse
In de VS gaat het (waarschijnlijk) gebeuren.
Zijn bisdomfusies ook in Nederland
denkbaar?
DOOR LUUK VAN DEN EINDEN
Twee Amerikaanse bisdommen onderzoeken de mogelijkheid om te fuseren vanwege de afname van middelen
en mensen. Deze vrij uitzonderlijke stap doet de vraag rijzen of dit ook in Nederland denkbaar is, waar de
katholieke krimp eveneens blijft aanhouden.
Lorem ipsum
dolor sit amet,
consectetur
adipiscing elit
Bisschop Jeffrey Monforton van Steubenville groet paus Franciscus tijdens een ad limina-bezoek eind 2019.
Het Vaticaan uitte eind 2020 zijn zorgen over de levensvatbaarheid van Steubenville, dat nu mogelijk met een ander bisdom gaat fuseren.
In de Amerikaanse staat Ohio onderzoeken de
bisdommen Steubenville en Columbus momenteel of
een fusie haalbaar is. Dalende cijfers zijn daarvoor de
voornaamste drijfveer. Het bisdom Steubenville telt nog
geen 40.000 katholieken en verwacht dat dat er over tien
jaar minder dan 25.000 zijn. Het bisdom telt 36 actieve
priesters, van wie de helft ouder dan zestig is. Columbus
telt 275.000 katholieken.
“Evangelisatie en de mogelijkheid om contact te leggen
met onze gelovigen staan onder druk”, zegt bisschop
Jeffrey Monforton van Steubenville tegen Crux. Een fusie
zou middelen en mensen moeten vrijmaken en “een veel
groter economisch incasseringsvermogen opleveren. Nu
moeten we elke cent omdraaien, we hebben nauwelijks
besteedbare fondsen”.
Steubenville werd in 1944 van het bisdom Columbus
afgesplitst. Destijds floreerde de staalindustrie in dat
deel van Ohio, wat veel katholieke arbeidsmigranten
aantrok. De industriële hoogtijdagen zijn echter voorbij.
Het gebied rond Steubenville is een snel vergrijzende
krimpregio geworden.
De andere bisschoppen van Ohio zijn het met Monforton
eens dat een fusie de beste optie is, maar zij kunnen die
beslissing niet eigenhandig nemen. Momenteel loopt in
Steubenville een grootschalige enquête naar de mening
van de gelovigen over samengaan. De resultaten gaan
naar de Amerikaanse bisschoppenconferentie, die over
het plan zal stemmen. Is die akkoord, dan gaat het naar
| Foto: CNS - Vatican Media
de paus, die erover moet besluiten. Monforton verwacht
niet dat het Vaticaan moeilijk zal doen; dat uitte in 2021
al zijn zorgen over de situatie in Steubenville. “Als het
Vaticaan nog toekomst in dit bisdom zou zien, had ik dat
inmiddels wel gehoord”, stelt de bisschop.
Bisdomfusies zijn uiterst zeldzaam: in de VS waren er tot
nu toe twee, in 2020 en in 1956.
NEERWAARTSE TRENDS
Veel minder zeldzaam zijn parochiefusies, ook in onze
streken. Het aantal Nederlandse parochies daalde
volgens het Kaski van 1600 in 2000 naar 606 in 2020.
Teruglopende aantallen kerkgangers en priesters en
dalende inkomsten zijn de belangrijkste drijfveren.
Fusies tussen bisdommen zijn niet aan de orde – maar
zou dat in de toekomst kunnen veranderen?
De cijfers dalen weliswaar, maar zijn nog niet op het
niveau van Steubenville. Zelfs het cijfermatig kleine
bisdom Groningen-Leeuwarden (ook een vrij recente
afsplitsing van een ander bisdom), is met 97.000
katholieken nog altijd veel groter dan het Amerikaanse
bisdom.
Wel beschikt Groningen-Leeuwarden met 25 actieve
priesters en 2 diakens in 2020 over minder geestelijken
dan Steubenville. Ook het kerkbezoek ligt lager; in een
gemiddeld weekend gaan er 4700 katholieken naar de
kerk, tegenover 13.000 in Steubenville. Dat laatste cijfer
wordt waarschijnlijk wel naar boven vertekend door
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
studenten en staf van de Franciscaanse Universiteit van
Steubenville.
Ook in bijvoorbeeld het bisdom Breda liggen de cijfers
laag. Dat telt 5300 reguliere kerkgangers op een totaal
van 385.000 katholieken en heeft 37 priesters en 11
diakens
De neerwaartse trends in ons land vlakken vooralsnog
niet af. Het aantal gelovigen en priesters en de kerkgang
zullen de komende jaren blijven afnemen. Bisdommen
zouden zich nu al kunnen afvragen of hechtere
samenwerking de afzonderlijke bisdommen niet
toekomstbestendiger kan maken.
'De evangelisatie
staat onder druk'
Vaak wordt daarbij gewezen op de priesteropleidingen.
Het aantal Nederlandse priesterstudenten is gering:
exacte aantallen ontbreken, maar volgens de NOS waren
er in 2018 in totaal 92 seminaristen. Daaronder waren
waarschijnlijk ook de veelal buitenlandse studenten van
de Neocatechumenale seminaries in de bisdommen
Haarlem-Amsterdam en Roermond. In 2019 liepen op
het Sint-Janscentrum, het seminarie van het bisdom
Den Bosch, slechts vier studenten rond, meldt Brabants
Dagblad.
KRACHTEN BUNDELEN
Nederland kent met uitzondering van het Bredase
Bovendonk geen echte interdiocesane seminaries.
Enkel het bisdom Groningen-Leeuwarden kent geen
eigen priesteropleiding; kandidaten uit dat bisdom
studeren in bijvoorbeeld Utrecht of Breda.
De vraag rijst dan of het niet zinniger en spaarzamer is
om de krachten te bundelen – misschien zelfs in één
nationaal seminarie, zoals in Ierland al bestaat. Over
welke student uiteindelijk in welk bisdom werkzaam
wordt en hoe elk bisdom zijn eigen accenten in het
curriculum kan leggen, kunnen afspraken gemaakt
worden.
Op andere vlakken wordt trouwens al samengewerkt.
Zo organiseren de bisdommen Breda, Roermond,
Rotterdam en het aartsbisdom Utrecht samen de reis
naar de Wereldjongerendagen in 2023.
De vraag naar een Nederlandse bisdomfusie is nog te
pril om te beantwoorden. Daarin spelen bovendien
niet alleen cijfers en financiën een rol. Ook zaken
als nabijheid tot de gelovigen en schaalgrootte zijn
belangrijk. De vraag durven stellen, kan echter wel
helpen bij het nadenken over de toekomst van de
Nederlandse kerkprovincie als geheel. b
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
achtergrond
Nederlandse parochies signaleren
toegenomen hulpvraag door inflatie
DOOR ART DE RUITER
De hoge energieprijzen en gestegen inflatie brengen veel mensen in financiële problemen. En al ontbreken
exacte cijfers nog, dat leidt ook tot een groeiend beroep op diaconale activiteiten van parochies.
Sinds de oorlog in Oekraïne is de vraag bij kledingbanken toegenomen,
zoals in deze diaconale kledingbank voor Oekraïense vluchtelingen in
Dresden (D). | Foto: CNS - Matthias Rietschel, Reuters
'Mensen zijn het
verleerd bij parochies
aan te kloppen'
Ariënsprijs voor ontmoetingshuis in Deventer
DOOR LUUK VAN DEN EINDEN
Het Meester Geertshuis, een maatschap-
pelijke ontmoetingsplek in Deventer, heeft
de diaconale Ariënsprijs van het aartsbisdom
Utrecht gewonnen. De publieksprijs ging
naar de tienergroep van de Almelose Sint-
Jorisparochie.
De Utrechtse hulpbisschop Ted Hoogenboom
reikte de prijs afgelopen zaterdag uit. Algemeen
coördinator Marianne Kok ontving namens het
Meester Geertshuis 1500 euro en een kunstwerk.
Het Meester Geertshuis is een oecumenisch
initiatief om diaconale projecten dichter bij
de doelgroep te brengen. In deze ‘huiskamer’
worden allerlei diensten en activiteiten
aangeboden, zoals maaltijden, spreekuren met
diverse coaches en christelijke meditatie.
Een belronde langs verschillende van de Nederlandse
bisdommen levert geen harde cijfers op over een
toenemende hulpvraag. Wel zeggen ze allemaal
signalen te krijgen dat die vraag stijgt.
Het bisdom Groningen wijst op de parochiële
kledingbank in Roden. Voorzitter Jofien Brink ziet
dat door de hoge inflatie de vraag naar goedkope
kleding stijgt. Ook Oekraïense vluchtelingen kloppen
aan. Aan die hogere hulpvraag komt de kledingbank
tegemoet door “constant oproepjes te plaatsen
waarin we mensen vragen om hun ongebruikte
kleding te doneren. Zo houden we genoeg voorraad”.
Ook krijgt de kledingbank volgens Brink sinds de
oorlog in Oekraïne meer geld en donaties binnen,
onder andere van lokale kerken. “Met het geld dat we
krijgen van de Kerk kopen we handdoeken voor onze
klanten.”
De vraag naar hulp is inmiddels zo hoog, dat de
kledingbank overweegt of er een systeem moet
komen om te bepalen wie in aanmerking komt.
“Misschien moeten we naar leefgeld overgaan”,
zegt Brink. “Dat is wat de landelijke voedselbank nu
doet.”
De kledingbank probeert door samenwerking met
andere organisaties en de gemeente laagdrempelig
te zijn, en het gemakkelijk te maken voor mensen
om hulp te vragen en krijgen. Dankzij goede
contacten met andere organisaties kan iemand na
een bezoek aan bijvoorbeeld de voedselbank zonder
verificatie meteen bij de kledingbank. “Dit maakt het
laagdrempeliger en minder vernederend”, zegt Brink.
Het bisdom Rotterdam wijst er desgevraagd
op dat verschillende parochies reageren op de
De jury loofde de inzet van het huis voor
onder meer dakloze, eenzame en psychisch
of maatschappelijk vastgelopen mensen:
“Opvallend is de aandacht voor de mens, die
wordt gezien, en de waardigheid van eenieder en
dan pas voor het probleem.”
De tweede prijs ging naar de Werkgroep
Diaconie en Caritas van de H. Drie-
eenheidparochie in Nieuwegein, die kleding
inzamelt voor gedetineerden in de gevangenis
van Nieuwegein.
De publieksprijs was voor tienergroep M25
van de Almelose Sint-Jorisparochie. “We zijn
ontzettend blij met de publieksprijs”, zegt
Michel Letteboer, een van de begeleiders van de
groep. “We zien het als een bevestiging dat we
goed bezig zijn en gewaardeerd worden.”
SAMENLEVING 9
gevolgen van de hoge inflatie. Het Oude Wijken-
pastoraat, bijvoorbeeld, houdt spreekuren in
Rotterdamse wijken. Bewoners wordt aangeraden
om beschikbare overheidssubsidies aan te vragen,
waarbij ze ook geholpen worden. Het pastoraat ziet
daarnaast dat veel mensen lijden onder de gestegen
energierekeningen.
VEEL INITIATIEVEN
Het bisdom zelf krijgt ook signalen van de
voedselbanken in Rotterdam, waar het aantal
hulpvragen stijgt. Ook kloppen steeds meer
vluchtelingen aan voor hulp. Iets soortgelijks meldt
het Rotterdamse Straatpastoraat.
Harry Notermans is aalmoezenier van sociale werken
bij het bisdom Roermond. “Mensen zijn het verleerd
om bij parochies aan te kloppen”, ziet hij. “Wat
ook jammer is, is dat parochies zelf zeer arm zijn
geworden.”
Toch gebeurt er vanuit de Kerk het nodige voor
mensen in financiële nood, ziet hij. “Er zijn
organisaties als de Vincentiusvereniging, die armen-
zorg als hun hoofddoel hebben. Zelf ben ik betrokken
bij Caritas 045, dat eten verzorgt voor arme
gezinnen in de Limburgse mijnstreek. Het begon
met een kok die een gezamenlijk diner verzorgde
voor mensen met weinig geld. Dat groeide uit tot
voedselpakketten verstrekken aan gezinnen, wat
ook tijdens de coronapandemie doorging. Nu die
voorbij is, willen wij weer mensen bij elkaar brengen.
Sinds september zijn wij weer begonnen met de
gezamenlijke maaltijden, om het weer persoonlijker
te maken.” b
M25 verwijst naar hoofdstuk 25 van het
Matteüsevangelie, waarin de werken van
barmhartigheid staan beschreven. Eens per
maand houden de jongeren een diaconale
activiteit die met een van de werken te maken
heeft. Zo hebben de tieners een gevangenis
bezocht, boodschappen gedaan voor een lokaal
voedselproject en gekookt en gegeten met
asielzoekers.
De Ariënsprijs wordt ieder jaar toegekend aan
een diaconaal initiatief in het aartsbisdom
Utrecht. Ze is vernoemd naar de sociaal
bewogen kandidaat-zalige priester Alphons
Ariëns (1860-1928).
Zie kn.nl/lokaal.
 10 ALLERZIELEN
interview
Een papieren monument voor verzwegen
kinderen ‘Dit is het verdriet van moeders
én vaders’
DOOR LUUK VAN DEN EINDEN
Schrijver Jaap Robben ontdekte een verborgen trauma dat veel vrouwen en
mannen al decennia met zich meedragen. In de roman Schemerleven belicht hij
hoe tot in de jaren tachtig levenloos geboren kinderen werden verzwegen. “Ik
dacht dat het iets slechts was. Het bleek vooral niet empathisch.”
Toen hij in 2009 stadsdichter van Nijmegen was,
kreeg Jaap Robben de opdracht om een gedicht te
schrijven voor een monument ter nagedachtenis
aan overleden kinderen die geen begrafenis hadden
gehad. Hij verwachtte een handjevol toehoorders bij
zijn voordracht van het gedicht Schemerleven, maar
er bleken ruim vijftig mensen – voornamelijk oudere
vrouwen – bij de onthulling van het monument aan-
wezig te zijn.
“Na afloop van de ceremonie raakten we met elkaar
aan de praat”, vertelt Robben. Veel vrouwen ont-
dekten op die bijeenkomst dat zij niet als enige in
Het duurde tien jaar voor
het verleden een kindje verloren hadden zonder
schrijver en dichter Jaap
afscheid te kunnen nemen. “Ik herinner me dat
Robben over het onderwerp
iemand zei: ‘Ik heb hierover nooit met mijn man
van stilgeboorte durfde te
gepraat, mijn kinderen weten niet eens dat er nog
schrijven. “Ik dacht: ik heb
een broertje of zusje was, terwijl ik bijna elke dag
het niet meegemaakt, wat
aan dat kindje denk.’ Dat vond ik zo aangrijpend en
weet ik er nou eigenlijk van?”
moeilijk voor te stellen, dat je een leven lang kan
zwijgen over zoiets ingrijpends.”
RECHT DOEN
Tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw was het
gebruikelijk dat moeders hun doodgeboren of vlak
na de bevalling overleden kindje niet mochten zien.
In het ziekenhuis kregen zij te horen dat ze het kind
zo snel mogelijk moesten vergeten. De lichamen van
deze ongedoopte kinderen mochten ook niet in de
gewijde grond van een kerkhof begraven worden;
daarom kregen ze vaak een ongemarkeerd graf aan
de rand van een begraafplaats of werden ze in het
mortuarium in de kist van een vreemde bijgelegd.
De ouders bleven hierover in het ongewisse.
In de afgelopen jaren ontdekte Robben steeds meer
over deze tot voor kort wijdverbreide maar altijd
verzwegen praktijk. Ruim tien jaar lang liet het
onderwerp hem niet los, wat resulteerde in een
roman, net als zijn gedicht Schemerleven geheten.
“Ik dacht: ik heb het niet meegemaakt, wat weet ik
er nou eigenlijk van?”, verklaart Robben die lange
tussenperiode. “Op een gegeven moment ging ik het
maar gewoon proberen.”
Foto: Stephan Vanfleteren
De roman speelt in Nijmegen in de jaren zestig. De
jonge Frieda raakt in verwachting als gevolg van
een romance met de gehuwde Otto. Na de bevalling
krijgt ze haar kindje niet te zien. De zusters die haar
in het ziekenhuis verzorgen, vertellen haar niet waar
het is gebleven; dat krijgt ze te horen van een mede-
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
lijdende zaalgenote, die als voormalig verpleegster
weet wat er met overleden kinderen gebeurt. Zestig
jaar later wordt Frieda alsnog met haar trauma
geconfronteerd.
“Ik voelde bij dit boek meer dan bij eerdere boeken
de urgentie om het onderwerp recht te doen”, ver-
telt Robben. Hij merkte dat weinig mensen weten
dat wat hij beschrijft, tot een jaar of dertig geleden
de gewoonte was. “De omvang ervan is niet vast
te stellen, wel dat het verschijnsel groot was. Elke
schatting doet de individuele rouw en het verdriet
tekort. Ik wilde dat verleden vastleggen op een
manier die maakt dat je er niet meer omheen kan
kijken.”
VERDWENEN KINDJE
Om zich voor te bereiden op het schrijven over een
thema en tijd die hij zelf niet meemaakte, verzette
de schrijver bergen researchwerk. Zijn eerste inge-
ving was om mensen te gaan interviewen, maar
uiteindelijk bleek het werk van Laurie Faro waar-
devoller. Zij is onderzoeker aan de Radboud Uni-
versiteit Nijmegen en volgens Robben de grootste
deskundige op dit gebied. Faro interviewde voor
haar onderzoek talrijke mensen. “Haar werk hielp
mij enorm, want als ik echt mensen was gaan spre-
ken, zijn die verhalen zo persoonlijk dat ik ze recht
wil doen”, legt hij uit. “Daar durf ik dan niks meer
aan te veranderen, terwijl ik wel wilde dat het ver-
haal fictie bleef.”
Tot zijn verbazing bleek het Katholiek Documen-
tatie Centrum Nijmegen (KDC) geen enkele infor-
matie over de omgang met doodgeboren baby’s
hebben. “Er is niets vastgelegd, er waren geen ritu-
elen of officiële documentatie. Ook in persoonlijke
dagboeken stond er niets over opgeschreven.” Het
viel Robben ook op dat in de bronnen die hij wel
heeft kunnen vinden, vrijwel alleen moeders aan
het woord zijn. “Het lijkt alleen hun verdriet, maar
het is ook het verdriet van veel vaders. Dat is echter
bijna nergens opgeschreven.”
Het gebrek aan documentatie past in zekere zin ook
bij de thematiek van de roman, vindt Robben. “Het
boek gaat eigenlijk ook over niet vastleggen, over
het dolende gevoel van de ouders van een stilgebo-
ren en verdwenen kindje en de nabestaanden.” De
schaarsheid aan bronnen bleek zowel een vloek als
een zegen: “Dat gaf me ruimte, maar maakte me ook
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
behoedzaam.” Zodoende was de vrouw maar een mens
om kinderen te krijgen, een boek van schrijfster Marga
Kerklaan over het katholieke leven tussen de jaren
dertig tot en zestig, leerde Robben wat hij moest
weten over de tijdgeest in het naoorlogse Nijmegen.
Die typeert hij als “benauwend, rigide en dwingend”:
“Ik denk dat mensen in die tijd een bepaalde trots
haalden uit het verbergen van verdriet of emoties.
Zwijgen werd waardevol gevonden, wat nu bijna
onvoorstelbaar is.”
Naar de huidige maatstaven was de ceremonieloze
omgang met kinderlichamen en de behandeling
van ouders die een kindje verloren,
bijzonder wreed. Robben kwam er
'Men dacht: als de moeder tijdens zijn onderzoek echter achter
dat de motieven niet sadistisch
het kindje niet kan zien, waren. Betrokkenen die terugkijken,
hadden juist het idee iets goeds te
kan ze zich er niet aan doen. “Men dacht: als de moeder het
kindje niet kan zien, kan ze zich er
hechten en is het verdriet niet aan hechten en is het verdriet
minder groot. Dan hoef je er niet over
minder groot' te praten en dan verdwijnt het. Voor-
dat ik me hierin verdiepte, zag ik dat
als iets slechts en als iets dat slecht
bedoeld was. Maar het is vooral niet
empathisch.”
De bedoeling bleek goed, maar de uitwerking was
slecht, legt hij uit: “Langs de heg begraven of mee in
de kist van iemand anders vind ik een schokkende
oplossing, maar de bedoeling was om het kindje zo
toch nog in gewijde grond te krijgen. Dat is eigenlijk
het omzeilen van zelf opgelegde regels, misschien
omdat ze aanvoelden dat de regel zo hard is.”
Robbens onderzoek was vanwege de plaats van han-
deling van zijn roman sterk op het katholieke deel
van de Nederlandse samenleving gericht. Wat hem
in eerste instantie vooral een katholieke praktijk
J e bleef te kort om te kunnen
Schemerleven
voelen hoe warm wangen zijn.
Hoe verlangen soms
naar een glas water smaakt.
Wat er na winter komt.
Dat een afgeknipte tak
in een vaas blijft bloeien
alsof hij zijn boom niet mist.
Enkel de zon
geen schaduw heeft.
ALLERZIELEN 11
leek, bleek echter ook breder te spelen. De schrijver
ontdekte dat artsen en ziekenhuizen aan het ver-
zwijgen van kinderen meewerkten en hoort nu de
roman uit is ook van protestantse mensen die hun
kindje nooit gezien hebben. “Het was een bepaalde
discriminerende blik op vrouwen. En dan vooral ook
op ongehuwd zijn en ongehuwd zwanger zijn. Dat
leefde in bijna de hele samenleving.”
EEN MONUMENTJE
In de twee maanden sinds het verschijnen van
Schemerleven kreeg Robben een stortvloed aan
reacties van mensen die het thema als ouders of als
broer of zus meemaakten. Soms uitgebreide verha-
len, soms niet meer dan de mededeling dat mensen
dit zelf hebben meegemaakt. “Dat ontroert me, ik
vind het bijzonder dat mensen dat delen”, zegt hij.
Bij iedere lezing die hij geeft, zijn er mensen die iets
van hun ervaringen willen delen, “soms alleen uit de
behoefte om de naam van het kindje te noemen in
bijzijn van vreemden”.
Voor Robben rechtvaardigen alleen die reacties al
zijn besluit om over het thema te schrijven:
“Misschien wordt Schemerleven op een bepaalde
manier een monumentje op papier voor deze
verzwegen kinderen.” b
Jaap Robben, Schemerleven
Uitgeverij De Geus
Pagina’s: 312 | € 23,99
ISBN 978 90 445 4619 4
Hoe koeien doen.
Dat het leven was
wat door jouw wimpers
schemerde.
En hoe traag daarna
elk uur weer
de grote wijzer
tegen de kleine kruipt.
12 ALLERZIELEN VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43

interview

‘Europese immigranten brachten de traditie

DOOR CAROLIEN PAASMAN

Op Allerzielen presenteert antropoloog Renate Stapelbroek (1966) een gedenkboek

met vierhonderd doodsprentjes. De bidprentjes en gedachtenisprentjes zijn van
katholieke boeren die na de Tweede Wereldoorlog naar Brazilië emigreerden om in
groepsverband een nieuw leven op te bouwen, retouremigranten, en hun nazaten.

Marietje Peeters-Scholten maakt deel uit van de groep van ongeveer vijfduizend Nederlanders die na de Tweede Wereldoorlog naar Brazilië emigreerde. Ze toont haar verzameling bidprentjes. | Foto: Renate Stapelbroek

Renate Stapelbroek heeft zich toe-
gelegd op de naoorlogse emigratie-
geschiedenis. “Ik heb eerder veel
immigranten in Nederland geïnter-
viewd”, vertelt ze. Het onderwerp voor
haar nieuwe boek vond ze dicht bij
zichzelf. “Een oudtante van me, een zus
van mijn grootmoeder, had een verzwe-
gen hoofdstuk in haar leven. Na haar
dood vond ik een bidprentje van haar in
Brazilië overleden dochtertje.”
Het idee om bidprentjes te verzamelen
en er een boek over te maken ontstond
toen ze een bidprentje in handen
kreeg van een ‘retouremigrant’. “Ik
interviewde in 2010 een echtpaar uit
Deurne dat elkaar had leren kennen
in Brazilië, waar ze na de oorlog met
hun ouders, broers en zussen naartoe
waren geëmigreerd. Ze trouwden,
stichtten een gezin en verhuisden in
1968 terug naar Nederland. Toen ik
twee jaar later terugging, was de man
overleden. Zijn weduwe stopte een
bidprentje in mijn hand, ter herinne-
ring aan hem. Ze vertelde: we zijn net
een familie, op begrafenissen zien we
elkaar altijd terug. Achteraf realiseerde
ik me dat er bij de begrafenis van mijn
oudtante ook oud-emigranten waren
geweest.”
Stapelbroek besloot te onderzoeken
wat bidprentjes vertellen over de emi-
gratie van deze specifieke groep land-
verhuizers.
GODDELIJK GEBOD
Na de Tweede Wereldoorlog zocht een
half miljoen Nederlanders zijn heil in
het buitenland. Tot 1964 emigreer-
den circa vijfduizend mensen naar
Brazilië. Zo’n veertienhonderd daar-
van vestigden zich met steun van de
Rooms Katholieke Emigratiestichting
in groepsverband. Katholieke boeren
die in Nederland geen toekomst zagen
voor hun bedrijf en gezin startten daar
coöperaties.
Aanvankelijk wordt in de bidprentjes
de trans-Atlantische verhuizing vooral
uitgelegd als een goddelijk gebod. Zo
begint het bidprentje van Henricus
Josephus Walravens (overleden in 1951)
met: “God sprak tot Abraham: Trek weg
uit uw land en uit het huis uws vaders
naar het land dat ik U tonen zal” (Gene-
sis 12,1). Brazilië stond groepsvorming
toe, in tegenstelling tot Canada en
Australië. Vanuit Nederland gingen
religieuzen mee om de gemeenschap-
pen daar te ondersteunen. De tweede
generatie Nederlanders onderhield
nauwe banden. “Het kwam voor dat
vier zoons uit een gezin trouwden met
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
van bidprentjes naar katholiek Brazilië’
Migratie naar Brazilië werd door de eerste generatie Nederlandse migranten vaak als goddelijke opdracht gezien,
blijkt uit de verwijzing naar Genesis 12 op dit bidprentje. | Foto’s: Stichting Katholieke Emigratie Centrale - Collectie KDC
Renate Stapelbroek | Foto: Laurent Testert
Renate Stapelbroek, Em memória de ...
Santinhos de emigrantes holandeses
no e do Brasil. Ter herinnering aan ...
Bidprentjes van Nederlandse
emigranten in en uit Brazilië (1948- 2021)
Não-Me-Toque: Gráfica Grapel
486 pagina’s | € 32,-
Te bestellen via
renatestapelbroek@xs4all.nl.
vier zussen uit een ander gezin.”
Zij namen hun taal en tradities mee, en
een van de tradities was het uitdelen
van bidprentjes die oproepen tot gebed
voor een overledene. “Het is een tra-
ditie die ook immigranten uit andere
Europese landen zoals Duitsland en
Italië meebrachten, maar die daarvoor
niet bekend was in het overwegend
katholieke Brazilië.”
MOLENS EN FIETSEN
Stapelbroek bezocht de Nederlandse
gemeenschappen vijf keer voor haar
onderzoek. Bidprentjes verzamelde
ze onder meer tijdens lezingen. Ook
kreeg ze digitale kopieën van de bid-
prentjes uit de lokale musea in de
drie na de oorlog gestichte katholieke
Nederlandse groepsnederzettingen:
Holambra, Campos de Holambra en
Não-Me-Toque. “Ik had verwacht dat de
emigratie vaak ter sprake zou komen,
maar dat gebeurt op minder dan de
ALLERZIELEN 13
helft van de prentjes.”
Ze trof wel symbolen uit het geboorte-
land van de pioniers aan, zoals land-
schappen met molen en fietsen. En
ze zag de taal veranderen. De oudste
prentjes zijn opgesteld in het Neder-
lands en zijn vooral een oproep tot
gebed. Naast tweetalige bidprentjes
vond ze ook in het Portugees opge-
stelde prentjes, met een enkel woord
dat aan Nederland herinnert, zoals
Oma. Of bij een retouremigrant het
woord Pai -de (de Portugese aanspreek-
vorm voor een vader) in plaats van de
voornaam.
Ook zag Stapelbroek hoe, net als in
Nederland, de ontkerkelijking ervoor
zorgde dat gedachtenisprentjes in de
jaren tachtig de plek van bidprentjes
innamen. Met het bundelen ervan
hebben de prentjes “historische en
genealogische waarde gekregen. Voor
de jongere en toekomstige nazaten
vormen de prentjes een bron van data
Een deel van de bidprentjesverzameling die wordt
bewaard in het museum in het Braziliaanse
Holambra. Die plaats werd gesticht door een groep
Nederlandse katholieke migranten.
| Foto: Renate Stapelbroek
over hun geëmigreerde voorouders”.
Het boek kwam tot stand met finan
ciële ondersteuning van stichting
Katholieke Emigratie Centrale. Het
archief van deze stichting is onderge-
bracht bij het Katholiek Documentatie
Centrum in Nijmegen. Stapelbroek
maakt het momenteel toegankelijk.
GEREFORMEERDEN
De antropoloog bereidt zich voor op
een volgend deel van het onderzoek,
waarin opnieuw de naoorlogse emigra-
tie naar Brazilië centraal staat. Stapel-
broek gaat hiervoor In Memoriams
uit de gereformeerde Nederlandse
groepsnederzettingen vergelijken met
de bidprentjes uit de katholieke neder-
zettingen. Die werden vroeger in het
gereformeerde kerkblad afgedrukt en
nu in een contactblad voor emigranten
en hun nazaten. Aardig detail: ook de
gereformeerde landverhuizers berie-
pen zich op de tekst uit Genesis 12. b
14 LOKAAL
AVONDOPENSTELLING
KERKEN
 Roermond
  Za 29 okt
Foto: Interieur van de Sint-Christoffelkathedraal |
Foto: Wikipedia.org
De Sint-Christoffelkathedraal, de Mun-
sterkerk en de Caroluskapel worden
extra opengesteld voor het publiek. De
kerken zijn eenmalig in de avond open en
kerkinterieurs zijn voor de gelegenheid
sfeervol verlicht. Bovendien is de toren
van de kathedraal deze avond te beklim-
men, waarmee bezoekers een unieke uit-
kijk hebben over Roermond. De kerken
zijn open tussen 19.00 uur en 21.00 uur.
De kathedraaltoren kan beklommen
worden om 19.30 uur en 20.30 uur.
Reden van deze speciale openstelling is
het zilveren jubileum van het Sint-Chri-
stoffelgilde.
Info: roermondparochiecluster.nl
ROEPINGENWEEK
 Heiloo
 Zo 6 t/m za 12 nov
In de Nationale Roepingenweek orga-
niseert het Willibrordseminarie mee-
leefdagen: van dinsdag 8 t/m vrijdag 11
november is het dagelijks mogelijk om
liturgiekalender
VRIJDAG 28 OKTOBER
HH. Simeon en Judas, apostelen
Lezing: Ef. 2,19 - 22
Evangelie: Lc. 6,12 - 16 (Rood)
ZATERDAG 29 OKTOBER
Lezing: Fil. 1,18 - 26
Evangelie: Lc. 14,1 + 7 - 11 (Groen)
ZONDAG 30 OKTOBER
Eenendertigste zondag door het jaar
oktober t/m december
AGENDA
een dag mee te draaien. Op 10 november
is er een Open Avond van 17.00 tot 21.00
uur. De avond begint met de vespers
en een maaltijd, daarna getuigenissen,
rondleiding en tijd voor vragen. Op zater-
dagmorgen zal er een Roepingen Walk
gehouden worden van ca. 9.30 tot 14.00
uur. Inclusief H. Mis en lunch.
Info/aanmelden:
rector@willibrordseminarie.nl
ONLINE TOCHTGENOTEN -
OVER ROEPING
 Online
 Di 8 nov jaar is de rode draad dat er telkens
Bij deze online bijeenkomst in de Nati-
onale Roepingenweek gaat het om de
vraag naar het vinden van de roeping.
Deze avond is voor iedereen die stappen
wil zetten in zijn geloof. Waarom is het
vinden van je roeping niet zo makkelijk?
Hoe was dat bijvoorbeeld bij Charles de
Foucauld (1858-1916)? Op 15 mei van dit
jaar werd hij in Rome heiligverklaard.
Deze avond wordt verzorgd door pastoor
Jeroen Smith, spirituaal van Vronesteyn.
Hij geeft een inleiding en er is gelegen-
heid voor vragen en uitwisseling. Van
20.00-21.30 uur.
Info/aanmelden:
vronesteyn@bisdomrotterdam.nl
PLEIDOOI VOOR DE WOEDE
 Amsterdam
 Di 8 nov
Benedictijn Gerard Mathijsen, tot 2020
abt van de Abdij van Egmond, houdt
een inspiratieavond. Hij start vanuit het
verhaal over de legendarische kaakslag
die Sint-Nicolaas Arius zou hebben
gegeven. Aan de hand van het concept
gerechtvaardigde woede geeft hij zijn
visie op woede. In Benedictus Regel is
Getijdengebed week III
Eerste lezing: Wijsh. 11,23 - 12,2
Tweede lezing: 2 Tess. 1,11 - 2,2
Evangelie: Lc. 19,1 - 10 (Groen)
MAANDAG 31 OKTOBER
Lezing: Fil. 2,1 - 4
Evangelie: Lc. 14,12 - 14 (Groen)
DINSDAG 1 NOVEMBER
Allerheiligen
herhaaldelijk sprake van lijfstraffen.
Hoe moeten we dat vandaag verstaan?
Via lectio divina wordt hierop gereflec-
teerd. Van 19.30 tot 21.30 uur in de
pastorie van de Nicolaasbasiliek (Prins
Hendrikkade 73).
Info/aanmelden:
nicolaasjaar@nicolaas-parochie.nl
SINT-JANSAVOND
 Den Bosch
 Do 10 & do 24 Nov
De Sint-Jansavonden zijn bezinnings-
avonden met een gastspreker. Dit
een andere religieuze of monastieke
stroming wordt belicht. Leden van de
Nederlandse Karmelorde geven twee
bezinningsavonden over de in mei heilig
verklaarde Titus Brandsma. De avonden
vinden plaats in de plebanie (Choor-
straat 1) en beginnen om 19.30 uur.
Info: (073) 613 03 14,
sintjandenbosch.nl
MARS VOOR HET LEVEN
 Den Haag
 Za 12 nov
Schreeuw om Leven organiseert de
jaarlijkse Mars voor het Leven. In een
stille tocht laten duizenden mensen
weten grote moeite te hebben met de
abortuspraktijk in Nederland. Om 11.00
uur start op het Malieveld het podium-
programma dat als doel heeft om te
informeren en te bemoedigen. Diverse
sprekers hopen hieraan hun bijdrage
te leveren, onder wie Mirjam Bikker
(CU), Chris Stoffer (SGP) en Arthur
Alderliesten, (Schreeuw om Leven). De
Mars zelf, die in stilte gelopen wordt,
begint en eindigt op het Malieveld en
leidt onderweg langs onder meer het
Eerste lezing: Apok. 7,2 - 4 + 9 – 14
Tweede lezing: 1 Joh. 3,1 - 3
Evangelie: Mt. 5,1 - 12 (Wit)
WOENSDAG 2 NOVEMBER
Allerzielen
Eerste lezing: Jes. 25,6 – 9
Tweede lezing: Apok. 21,1 - 7
Evangelie: Lc. 23,44 - 46 + 50 + 52 - 53
+ 24,1 - 6 (Paars)
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
Tweede Kamergebouw en de Hofvijver.
Het geheel zal ongeveer rond 14.30 uur
worden afgesloten.
Info: schreeuwomleven.nl/mars
WINTERS WANDELEN EN
ONTMOETEN
 Berkel-Enschot
 Vr 9 t/m zo 11 dec
De bekendste trappistenabdij van
Nederland is waarschijnlijk Abdij
Koningshoeven (Eindhovenseweg 3).
In dit weekend zijn deelnemers tijdens
de adventtijd te gast in het klooster.
Er wordt dagelijks in een ontspannen
tempo gelopen in de omgeving van de
abdij. Op vrijdag of zaterdag maakt men
kennis met de brouwerij van het kloos-
ter. Er is ook ruimte om aanwezig te
zijn bij de vieringen van de broeders, en
ruimte voor inspanning en ontspanning.
Het weekend start na de lunch op vrij-
dag. Afsluiting zondag rond 15.00 uur.
Info: info@dewandelmaat.nl,
dewandelmaat.nl
Radio Maria | Na de herfstvakantie
is het voor de kinderen weer tijd
voor school. Maar niet alleen dat,
het is ook tijd voor vorming in het
geloof. Radio Maria brengt daarom
elke woensdag de kindercatechese
Vrienden voor het Leven. Live vanuit
de studio om 15.30 uur. In het week-
end is de korte versie te beluisteren
op zaterdagavond om 18.45 uur en
zondagochtend om 8.15 uur. Luister
naar Radio Maria Nederland via
DAB+ en radiomaria.nl.
DONDERDAG 3 NOVEMBER
Lezing: Fil. 3,3 - 8
Evangelie: Lc. 15,1 - 10 (Groen)
VRIJDAG 4 NOVEMBER
H. Carolus Borromeüs, bisschop
Lezing: Fil. 3,17 - 4,1
Evangelie: Lc. 16,1 - 8 (Wit)
Jaar C. Zie www.dagelijksevangelie.org.
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
Overweging
Ik zeg je, word wakker Allerzielen is een
belofte met eeuwigheidswaarde
DOOR CEES BAAN
Elk jaar gedenken wij, levenden, onze doden. Met Allerheiligen en Allerzielen, maar ook op verjaardagen, sterfdagen of
schijnbaar willekeurige momenten: bij het horen van een muziekstuk, het vallen van een naam of het zien van een foto.
Het zijn buitengewoon kostbare momenten. Alleen al op 2 november branden er talloze lichtjes op graven en bij urnen
en liggen er ontelbare bloemen. Zo eren wij de mensen die ons zijn voorgegaan naar… Ja, waar naartoe?
Jongens beklimmen de ‘flatgraven’ van een begraafplaats in Manila, Filipijnen, om voor Allerzielen kaarsjes en bloemen bij een graf te plaatsen
Gedenken is krachtiger dan even aan iemand denken.
Het gaat verder en dieper dan achterom kijken of
kort terugkeren naar het verleden. Gedenken zegt dat
niemand verloren gaat, dat we mensen met woorden
en daden in ere houden, dat ze uit het oog zijn, maar
bewaard blijven in onze harten.
Wie door de Bijbel wordt gevoed en geraakt, leeft
bovendien met de verwachting en de hoop dat er voorbij
de afgrond van de dood het perspectief van een paradijs
gloort: leven in een beloofd land waar de dood voorbij
is. Een hoop die wordt gedragen door Jezus, die in de
Paasmorgen de dood versloeg. “Ik ben het die de doden
laat opstaan”, zegt Hij in het Johannesevangelie
(11,25 - 26) “Ik ben het die leven geeft. Iedereen die in
mij gelooft, zal leven ook al is hij gestorven. En iedereen
die leeft en in mij gelooft, die zal niet voor eeuwig
sterven.” Daarom bidden we voor de overledenen – juist
met Allerzielen.
WAT NAUWELIJKS TE ZEGGEN VALT
Bij het overlijden van iemand van wie je houdt, wordt je
tot op de bodem van het hart geraakt. Er ontstaat (bijna)
altijd een storm aan pijn, woede, verdriet en onmacht.
Het gemis en de leegte liggen als scherp geslepen
| Foto: CNS - Romeo Ranoco, Reuters
prikkeldraad om je hals. Op dat moment koop je weinig
voor het Evangelie volgens Johannes 11.
De menselijke werkelijkheid is dat jouw geliefde
wel voor eeuwig gestorven lijkt. Vind dan maar eens
woorden die zeggen wat nauwelijks te zeggen valt of
lucht geven in de benauwenis.
DE SLAPENDE MENS
In Johannes 11,35 staat Jezus zelf aan een graf, dat van
zijn vriend Lazarus. “En Hij begint te huilen”, staat
er. De grondtekst is nog sterker: Hij was verbolgen en
weende bitter. Op dat moment had zelfs Hij dus niets
anders dan bittere tranen… Terwijl Jezus wist dat zijn
vriend slechts was ingeslapen, want eerder zei Hij al:
“Ik ga erheen om hem wakker te maken!” (vers 11).
Dat is het grote geheim – of moet ik schrijven: de
ultieme macht? – van Jezus. Hij ziet de dood niet
alleen als een vijand, maar vooral als een slaap! In zijn
nabijheid sterft volgens de Bijbel niemand. Alsof dat niet
kan…
Wie slaapt, is in een andere wereld, in een droomland,
in de armen van Morpheus. Tussen de slapende mens
en zijn omgeving hangt een denkbeeldig gordijn.
Als wakker mens kun je dat gordijn openen; je kunt
ALLERZIELEN 15
een vredig slapend mens uit zijn droom helpen… Dat is
altijd lastig en vooral bij een slapend kind lijkt dat iets
dat je simpelweg niet doet. Je stoort het innerlijk leven
dat in de slaap gewoon doorgaat. Als het toch nodig is,
ben je dus voorzichtig: een tikje op de schouder, een
gefluisterde naam, en de slapende knippert met zijn
ogen en kijkt je aan...
Maar als het gordijn van de dood dichtgaat, kun je dat
niet meer wegschuiven. Het wonder is dat Jezus dat nu
juist wel kan. Hij schuift het gordijn van de dood open
(zal het openschuiven) zoals wij het gordijn van de slaap.
Een fascinerende gedachte, nauwelijks te bevatten en te
geloven. Het is een duizelingwekkend idee dat je na de
dood gewekt wordt in een ongekend Huis.
Jezus schuift het
gordijn van de dood
open zoals wij het
gordijn van de slaap
Zelfs als je dit voluit gelooft of tenminste hoopt, blijft
het verdriet van de dood natuurlijk ontzettend groot.
Het hartverscheurende gevoel van het definitieve
gemis beheerst je doen, laten en denken. Alles. En dan
is er niet alleen behoefte aan een arm om je schouder
of een hand in jouw hand, maar ook een verlangen om
woorden te vinden voor die schrijnende ervaring. Als die
vol meeleven worden uitgesproken, kun je het verdriet
delen. Dat is een kleine troost, die bevrijdt uit die
heftige, eenzame cirkel van ontroostbaarheid.
EEUWIGHEIDSWAARDE
Op Allerheiligen en Allerzielen brandt er weer licht.
Letterlijk, maar hopelijk ook figuurlijk. Er kan zomaar
een moment zijn waarop Jezus’ visie op de dood ons
te binnen schiet: ‘Het is een slaap…’ Je zou er hoop uit
kunnen putten, hoop op een wonder, hoop dat Jezus’
belofte eeuwigheidswaarde heeft.
Het is misschien een gedachte waard dat ook je eigen
dood een slaap zal zijn, waarna je op een grote morgen
gewekt wordt in het oord van rust en vrede. In de
Bijbel komt het woord hiernamaals niet expliciet voor.
Wel vertelt Jezus over het huis met de vele woningen
(Johannes 14,2) waar Hij voor jou een kamer in
gereedheid brengt. “Wanneer ik jouw plaats in orde heb
gemaakt, kom Ik je halen en zul je zijn waar Ik ben.”
Dat zou het land zijn waar de mensen wonen die ons zijn
voorgegaan. Het land waar de naam van God – Ik-zal-er-
zijn – betekent: ‘Ik wacht op je. Wees niet bang!’ b
16 ADVERTENTIES VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43

www.kn-digitaal.nl
LEES KN ONLINE!
Adverteren
Wist u dat u Katholiek
Nieuwsblad
als KN-abonnee
ook online
ook online kunt
Katholiek
Nieuwsblad
lezen? kunt lezen? in KN
Op www.kn-digitaal.nl kunt u inloggen is nu nóg
met uw relatienummer en postcode.
Deze gegevens vindt u op de verpakking voordeliger!
van de krant en op onze brieven.

Bent u deze gegevens kwijt?

Wij helpen u graag even op weg. Kijk op www.kn.nl/advertenties voor
Bel 0031 (0) 73 612 34 80 of onze nieuwe tarieven en voorwaarden.
mail naar abonnementen@kn.nl Of neem vrijblijvend contact met ons op.

Bel: 0031 (0) 73 612 85 30

E-mail: advertenties@kn.nl
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43 KERK IN NEDERLAND 17

reportage
‘Bijbelrepen’ en gastvrijheid
Zo maak je ruimte voor de genade
DOOR ED ARONS

Hoe breng je de oude boodschap van het geloof in een nieuwe vorm onder de aandacht? In het Utrechtse Huis
van Dominicus boog men zich over die vraag. “Het besef dat je niet de enige bent, is van belang.”

ons geen sprake, mensen zijn juist blij met deze

vernieuwingen. Die geven hoop voor de toekomst,
want dat het anders moet is voor iedereen
duidelijk.”

PAUS ALS INSPIRATIE

Zoals Koeleman zijn er in Utrecht meer deelnemers
die ook aanwezig waren op de conferentie van de
Missionaire Parochie in maart in Breda. Daar was
de nieuwe wijn van de Geest vooral merkbaar in
de enthousiaste praise, hier in Utrecht klinken
de psalmen van het kerkelijk middaggebed. Daar
was priester James Mallon de profeet en was
evangelisatie de missie, hier klinkt paus Franciscus
vaak als bron van inspiratie en gaat het vooral om
de sociale missie van de Kerk. Vandaar de keuze
voor de inbreng van Corine van der Loos van de
Sant´Egidio-gemeenschap van Amsterdam, waar
gezamenlijk gebed en vriendschap met de armen
hand in hand gaan.
Gelukkig is er hier geen sprake van polarisatie.
Oude en nieuwe wijn, oude en nieuwe zakken, ze
krijgen allemaal een plaats. b

Archiefbeeld: koffie en thee staan klaar voor de kerkgangers van de Heilige Adrianuskerk in Langeraar, deel van de parochie RK Groene Hart,
voorafgaand aan de jaarlijkse ‘vakantiezegen’. “In alle kernen zijn wij bezig met het thema gastvrijheid: begroeting bij binnenkomst en contact bij
het koffiedrinken na de vieringen.” | Foto: ANP - Marlies Wessels

‘Oude wijn in nieuwe zakken’: Rond dat thema
kwamen ruim dertig mensen onlangs bijeen in
het Huis van Dominicus in Utrecht. “Ik hoef geen
nieuwe wijn, voor mij smaakt de oude wijn van
het geloof nog prima”, zegt een deelnemer. En
dagpresentator Erik Borgman spreekt over “oude
zakken die misschien wel moeten barsten, zoals de
eierschaal moet barsten voor het nieuwe leven”.
De meeste deelnemers zijn verbonden aan een
katholiek initiatief dat een jaar heeft meegedraaid
met Space for Grace, ‘Ruimte voor Genade’ (zie
kader).
VEEL GOODWILL
Leef- en werkgroep Huis van Dominicus was in het
eerste jaar een van de participanten. Vanaf jaar twee
hebben leden Erik Borgman en Hermen van Dorp
een begeleidende rol gespeeld in Space for Grace.
“Erik en ik hebben een rondgang gemaakt langs de
participanten”, zegt Van Dorp. “Dat leverde veel
goodwill op. Het besef ‘we zijn niet de enigen’ en
onze verbindingsfunctie bleken van belang. Vandaar
het idee voor een mogelijk blijvend netwerk, want
een jaar is erg kort.” Erik Borgman benadrukt
dat dit natraject bedoeld is “ter bemoediging,
maar vooral voor samenhang en onderlinge
verbondenheid, want we zijn geen losse stenen”.
Sprankelend blijken in Utrecht de ideeën van de
stuurgroep van Palliam, onderdeel van de Sint-
Maartenparochie in de Bollenstreek. De groep is
bijna voltallig aanwezig. Tijdens de koffie vooraf
deelt een dame van Palliam ‘bijbelrepen’ uit: een
boekenlegger met een bijbeltekst, bedoeld als
aanleiding tot een gesprek.
SJAALS BREIEN
Diaken Bertijn Prins van Palliam laat zijn pols
zien, met daaraan twee door de groep gevlochten
armbandjes. “Het oranje bandje staat voor de
christelijke deugden, het blauwwitte is teken van
solidariteit met Oekraïne. We proberen steeds iets
te vinden dat actueel is en eenvoudig te doen. In
het kader van de energiecrisis gaan we rode sjaals
breien voor in de koude kerken. Gewoon bij de
mensen thuis, breien met een praatje.”
Ed Koeleman heeft ‘RK Groene Hart’ bij zijn
naamsticker staan, een federatie van twee
parochies met samen maar liefst elf kerken/
geloofsgemeenschappen. Koeleman is lid van
de stuurgroep Missionaire Parochie. “We zijn
een hecht, relatief jong team dat leiding geeft
aan allerlei initiatieven van kerkvernieuwing.
Zo zijn we in alle kernen bezig met het thema
gastvrijheid: begroeting bij binnenkomst en contact
bij het koffiedrinken na de vieringen. Waar nodig
helpen we mensen lokaal. Van weerstand is bij
SPACE FOR GRACE
Porticus, een fonds van de familie
Brenninkmeijer (C&A), is altijd op zoek naar
katholieke initiatieven die steun verdienen.
Daarom startte de stichting drie jaar geleden
Na selectie krijgen de initiatieven steun en
worden ze met elkaar in contact gebracht. In
die afgelopen drie jaar was dat een dertigtal
Nederlandse projecten en voor volgend jaar
staan er zes op de rol. Het gaat om (nieuwe)
religieuze gemeenschappen, parochieprojecten
en jeugdinitiatieven.
KISI-kids is een voorbeeld van die laatste
categorie. Coördinator Harm Ruiter is blij met
Space for Grace. “Het netwerk heeft ons veel
nieuwe contacten opgeleverd.” Zijn reden
om mee te doen? “Allereerst de financiële
ondersteuning, vorig jaar en dit jaar. En
daarnaast de begeleiding en contacten tijdens
de vijf ontmoetingsdagen, die helaas wegens
corona gedeeltelijk online waren. Vooral de
workshops over fondsenwerving en over
communicatie waren voor ons heel nuttig.”
Info: spaceforgrace.nl
18 INSPIRATIE VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43

overweging

Mystiek voor de gewone katholiek

De geur van heiligheid
DOOR HUGO BEUKER

Ons dagelijks leven wordt opgebouwd uit prikkels die ons bereiken via onze ogen, oren, neus, tong en tastzin, maar
hoe zit dat met ons innerlijk? Heeft de ziel zoiets als, bijvoorbeeld, een neus?

De neus is niet het eerste waar ik aan denk als ik mij

spirituele zinnen probeer voor te stellen. Sowieso
zijn er maar weinig mensen die zich nou zo bijzonder
bezighouden met hun reukvermogen. Zolang het niet
stinkt, vliegt je neus je niet naar de strot. Hij gedraagt
zich doorgaans eerder bescheiden. Niet kunnen zien of
horen hoort bij de standaard nachtmerries van de mens,
niet kunnen ruiken wordt eerder als een ongemakje
beschouwd. Totdat het je overkomt, natuurlijk.
Want geuren bepalen ons leven veel indringender dan
wij in de gaten hebben. Ten eerste is het reukvermogen
een gave van onderscheiding. In de prehistorie was het
van levensbelang om goed te kunnen ruiken. Kan ik uit
dit beekje drinken of ligt er stroomopwaarts een kadaver
in te rotten? Ruik ik beren of wolven? Is deze vis vers
of niet? “Ik ruik onraad”, zeggen we nog altijd niet voor
niets.
Geuren vertellen ons ook of we in een andermans
territorium zijn, ergens waar we niet horen. Het spin-
nenweb van zoete geuren dat doorgaans in een kap-
salon voor dames hangt, drijft de meeste kerels zwetend
naar de uitgang. Aan de andere kant vertelt de geur van
ma’s appeltaart en pa’s sigaren ons dan juist weer dat we
thuis zijn.
Geuren raken bovendien direct aan onze geschiedenis.
Mijn grootmoeder stierf meer dan twintig jaar geleden,
maar als iemand iets bakt in roomboter is het onmiddel-
lijk alsof ze voor me staat. Dieseldampen transporteren
mij naar de jaren dat ik op de middelbare school zat en
bepaalde soorten wierook naar
het grootseminarie (net als de geur van zes keer
opgewarmde koffie, trouwens).

GODS NEUS Illustratie: Michael Villegas - Ikon Images

In de mystieke theologie koppelt het geheugen zich
nogal eens aan God de Vader. God de Vader is het
aspect van God dat hoort bij wortels en oorsprong en
schepping en geslacht. Ik ben de God van uw vaderen,
van Abraham, Isaak en Jacob, staat er niet voor niets
geschreven.
God de Vader is in het Oude Testament daarom ook
nooit zomaar dezelfde God. Hij is altijd God zoals Hij op
een zeker moment in de geschiedenis werd ervaren. De
God die verordonneerde dat er uit het gevallen Jericho
geen mens in leven zou worden gelaten is duidelijk niet
dezelfde die al het vergoten mensenbloed beloofde terug
te eisen. De God van Exodus draagt Mozes op beelden
van slangen en engelen te maken en zondigt zo tegen de
regeltjes van de God van Deuteronomium. Gods open-
baring heeft er duidelijk nogal eens uit bestaan dat Hij
zich heel stilletjes door de mens heeft laten ontdekken
en uittekenen, met vallen en opstaan. Sommige van zijn
portretten nemen we serieus tot op de dag van vandaag,
andere zien we meer als een voorbeeld van hoe Hij niet
is. Toch vertellen ook die ons nog van alles en nog wat.
Alleen niet over God, maar over onszelf.
Zo is er bijvoorbeeld de hongerige God die offers eist.
Alleen is het niet de maag van God die hongerig is, maar
zijn neus. Kijk maar naar de passage in het boek Gene-
sis over Noach. Daarin wordt een God opgevoerd die
extreem menselijke trekjes vertoont, en ons in feite
wijzer maakt over onze eigen innerlijke natuur. De theolo-
gie is er al sinds de kerkvaders zeer beslist over dat God
niet teleurgesteld kan worden (vanwege zijn alwetend-
heid) of aan woede-uitbarstingen kan lijden (vanwege
zijn onveranderlijkheid, almacht en nog een paar din-
getjes die ik jullie hier zal besparen). Toch doet die van
Noach precies dat. Hij verdrinkt zelfs bijna alle mensen
omdat Hij spijt heeft dat Hij ze heeft gemaakt.
REDDING VOOR DE ZIEL
Zodra Noach is aangespoeld en uit de ark is gekomen
draagt hij aan God een offer op. De rook ervan kringelt
de hemelen binnen en dan ruikt de Heer “de reuke-die-
tot-rust-brengt”.
Zo wordt het offer letterlijk genoemd. De Heer ruikt de
reuke-die-tot-rust-brengt. “Dan zegt de Heer tot zijn hart:
ik zal niet nóg eens de grond verwensen.”
Hij ruikt de reuke-die-tot-rust-brengt en raakt spontaan
in een dialoog met zijn eigen hart verwikkeld.
Zo vinden ook wij ons onvindbare zelf soms onver-
wacht terug door de poorten van de neus. Wij ‘ruiken
een reuke-die-tot-rust-brengt’, niet van het offer dat wij
aan God hebben opgedragen, maar van het offer dat Hij
ons opdraagt in zijn Zoon. Zijn Naam is als een kostbaar
reukwerk, zo staat er geschreven aan het begin van het
Hooglied. Redding voor onze ziel, die zijn bruid is en zijn
tuin. In hetzelfde boek staat immers ook dat onze nardus
zijn geur zou moeten verspreiden. Het is onze roeping zó
op Gods Zoon te gaan lijken dat zijn Vader Hem in ons
herkent. Niet alleen met zijn ogen, maar duidelijk ook
met zijn neus. b
Pater Hugo Beuker is kluizenaar in Warfhuizen.
Hij studeerde mystieke theologie, waarover hij cursussen
geeft. Deze serie artikelen is afgeleid van de cursus
Zinnen van de ziel, die zondag begint.
Zie beslotentuin.nl en sanctificium.org.
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
overweging
Gewetensonderzoek
DOOR PLEBAAN MICHEL HAGEN
Wij kennen in de Kerk de traditie van het ge-
wetensonderzoek. Daarbij probeer je in je ziel
te kijken en je eigen gedrag te onderzoeken. In
gesprekken over de biecht, het sacrament van
boete en verzoening, zeggen mensen soms dat
ze niet weten wat ze zouden moeten biechten.
Dit betekent dat het gewetensonderzoek niet
dagelijks wordt beoefend.
Voor het gewetensonderzoek zijn biechtspie-
gels beschikbaar. In gebedenboeken staan dan
vragen die je voor jezelf kunt beantwoorden.
Soms zijn die vragen opgebouwd vanuit de tien
geboden en de vijf geboden van de Kerk, soms
op een andere manier. Ze zijn bedoeld als een
hulp om na te gaan hoe het met jezelf staat. Ze
zijn ook bedoeld om de valkuil te voorkomen
waarbij je je eigen fouten niet ziet. Op internet
staan verscheidene biechtspiegels met handige
tips en vragen om te kijken naar jezelf, naar je
relaties en naar je doen en laten. Ook het gebed
voor vrede van de heilige Franciscus van Assisi
is een goede biechtspiegel.
Onze samenleving heeft haar eigen gewetens-
onderzoek. Die wordt echter bepaald door de
trend van de tijd, door wat in zwang of in de
mode is. Dan word je al snel afgerekend op dat
wat politiek correct is. Eigenlijk is dat geen
bijvoorbeeld
Vluchten voor God
DOOR MICHAËL AS
“Neem afstand van de paus en de katholieke
Kerk en wij zullen ervoor zorgen dat jij bis-
schop wordt in de orthodoxe Kerk. En reken
er maar op dat je een leven zult leiden als een
prins.” De bosjewieken beloven Oleska de
hemel op aarde. Maar de gevangen priester
spreekt: “Mij afscheiden van de paus van
Rome, is verraad aan het Evangelie van Jezus
Christus!”
Met een rode waas voor de ogen veroordelen
de communisten hem in 1948 tot tien jaar
strafkamp in de goelag van Karaganda, in
Kazachstan. Voordat ze hem afvoeren, zegt
Oleska tegen een medegevangene: “Verraad
nooit het geloof van onze vaderen.” In de hel
van Kazachstan zal hij later zeggen: “Jezus,
mijn Jezus, bestaat. Hij houdt oneindig veel
van mij en ik weet Hem heel dicht bij mij.”
Na de dood van Stalin laten ze hem vervroegd
vrij. Rust gunt hij zich niet, de tijd is kort. En
zo reist de vluchtelingpriester door de onein-
dige vlaktes om in het geheim de sacramenten
toe te dienen, met de geheime politie steeds
op zijn hielen. Metropoliet-aartsbisschop
Josyf Slipyi benoemt hem tot apostolisch
administrator van Kazachstan en Siberië,
maar tijd om hem bisschop te wijden, is er
niet.
Wanneer op een dag de politie binnenvalt,
helpt de oude Pulcheria Koch hem ontsnap-
gewetensonderzoek, maar een norm die je van
buiten wordt opgelegd. In een echt gewetens-
onderzoek ga je na wat dit voor invloed op je
heeft, en of het wel past bij Christus.
Afgelopen zondag sprak Jezus over het gebed
van de tollenaar (Lc. 18,9 - 14): “De tollenaar
bleef op een afstand en wilde zelfs zijn ogen
niet opheffen naar de hemel; maar hij klopte
zich op de borst en zei: ‘God, wees mij zondaar
genadig.’” Met die laatste woorden eindigt ook
de oefening van berouw: “Heer, wees mij zon-
daar genadig.” De tollenaar drukt zijn schaamte
uit, hij is zich bewust van zijn tekortschieten.
Hij klopt zich op de borst. U kent dit gebaar.
Wij hebben dat bij de oude schuldbelijdenis
aan het begin van de Mis; driemaal een klop
op de borst bij: “Door mijn schuld, door mijn
schuld, door mijn grote schuld.”
In het gebed van de tollenaar staat God
centraal; de man is zich bewust van Gods
aanwezigheid, heiligheid en grootheid, en daar-
tegenover zijn eigen kleinheid en tekorten. Als
we trouw zijn in ons gewetensonderzoek, helpt
ons dat om dichter tot God en elkaar te komen.
Niemand hoeft bang te zijn om zichzelf onder
de loep te nemen. Altijd mogen wij vertrouwen
op Gods goedheid en barmhartigheid.
Illustratie: Tomás Rico en Loreto Sales
pen. Na een lange voettocht door nacht,
sneeuw en koude zet zij hem op een trein naar
de vrijheid. Oleska zal later terugkomen om
haar te bedanken. Voor hij weer verder trekt,
laat hij een geconsacreerde hostie achter:
“Stel ter ere van het allerheiligst Hart van
Jezus de volgende negen maanden in het aller-
grootste geheim het Heilig Sacrament ter aan-
bidding uit voor hen die absoluut betrouwbaar
zijn. Daarna moet jij de heilige hostie nutti-
gen, maar doe dat met de grootste eerbied!”
En zo geschiedt. Aan het einde van de negen
maanden ontvangt Pulcheria de heilige com-
munie, terwijl de andere vrouwen een gees-
telijke communie doen.
Oleksa wordt op 1 april 1962 weer opgepakt en
als “onverbeterlijk” naar concentratiekamp
Dolinka in het hart van Kazachstan gestuurd.
In totaal passeren meer dan een miljoen
veroordeelden de poorten van dat concen-
tratiekamp. Daar zal de Heer hem op 30 okto-
ber 1963 naar de hemel halen.
Op het kerkhof hoort de doodgraver zacht
zingen. Hij kijkt op en ziet een jonge vrouw in
het wit, later is zij verdwenen. Pas veel later
begrijpt hij: “Maria kwam haar priesterzoon
halen.”
Paus Johannes Paulus II verklaart Oleska
Zaryckyj in 2001 als martelaar van de
Oekraïne zalig.
INSPIRATIE 19
column
MADRE ANIMA CHRISTI
Missionaris in Rusland
SPEELGOED
“Heb je speelgoed?” Die vraag krijgen we vaak zodra we de
poort van ons klooster uitkomen en de straat oversteken
naar het parochiehuis. We lopen dan langs een huis voor
immigranten uit Centraal-Azië. Zij wonen daar ongeveer een
half jaar, totdat ze ingeburgerd zijn en de nodige verblijfs- en
werkvergunningen hebben verzameld.
Voor de ouders is dat een hele opgave, en voor de kinderen
een beproeving van geduld en een tijd vol obstakels. Velen
spreken nauwelijks Russisch en moeten nu naar een nieuwe
school. Meestal maken de kinderen kennis met ons terwijl
ze op straat spelen of via kinderen die al langer in de buurt
wonen en al weten dat we soms iets voor ze hebben. Ze
missen hun thuis, familie en vriendjes, maar ze missen ook
speelgoed, want daarvoor was geen plaats in de koffer toen
ze naar Khabarovsk immigreerden. Zodoende vragen wij
onze vrienden en bekenden niet alleen om tweedehands
kleding voor de caritas van de parochie, maar ook om speel-
goed. Met als resultaat dus die aanhoudende vraag: is er nog
speelgoed?
Een groepje kinderen kon er geen genoeg van krijgen en
kwam bijna iedere dag, en soms vaker op een dag, om naar
niets te missen. Helaas was onze voorraad gauw geslonken
en moesten we hen meer dan eens teleurstellen. Vooral een
jongetje van een jaar of acht wist niet van ophouden. We
vroegen aan een jonge vrouw, ook uit Tadzjikistan, om hem
in hun eigen taal uit te leggen dat hij voorlopig niet meer
hoefde te komen, omdat het speelgoed op was. En ook dat
het beter was om niet te komen als wij bidden, want dat
stoort. Maar de kleine slimmerik liet zich niet uit het veld
slaan, want hij had de situatie goed bestudeerd. Onze tolk
kon haar lachen niet bedwingen en vertelde ons zijn ant-
woord: ik kom juist wel als zij bidden, want ik weet dat God
dan het nieuwe speelgoed stuurt!
Ook moeders zijn op zoek naar speelgoed voor hun kinderen.
Zij waren erg arm thuis en hebben nauwelijks speelgoed
gekend. Iemand had ons een poppenhuis gegeven en aan-
gezien Ioedgora drie dochtertjes heeft, bood ik het haar
aan. Haar ogen glinsterden: “Als kind droomde ik ervan om
zo’n huisje te hebben, maar dat was onmogelijk, want mijn
ouders stierven toen ik klein was en ik bleef bij mijn tante.”
Delafrus was verdrietig omdat ze geen geld had om een ver-
jaardagscadeau voor haar zoon te kopen. Toen we met een
autobaan voor hem aankwamen, was zij net zo gelukkig als
haar kind. Een andere moeder zag dat wij een brandweerwa-
gentje hadden staan. “Oh”, zei ze, “mijn zoontje is helemaal
weg van brandweerwagens, als hij ze op straat voorbij ziet
komen, zegt hij de hele dag tatutatu.”
Iedere moeder droomt ervan om haar kinderen gelukkig
te zien. Mensen immigreren in de hoop op een betere toe-
komst. Ze verplaatsen zich vanwege materiële en geestelijke
armoede. Wij hebben wat zij niet hebben… een beetje speel-
goed voor de kinderen. Ook wij worden er gelukkiger van en
bidden en ervaren dat God zijn kinderen niet vergeet. Hij vult
inderdaad steeds de voorraad weer aan!
20 CULTUUR
Voor de liefhebber
Er zullen weinig mensen van wakker liggen dat
het “klankkarakter” van het orgel in de Sint-Bo-
nifatiuskerk in Leeuwarden, dat op 11 september
jongstleden plechtig opnieuw in gebruik werd
genomen, na de restauratie “weer van ‘Verschu-
eren’ richting ‘Adema’ is verschoven”. Sterker
nog, veruit de meeste mensen (ondergetekende
incluis) weten waarschijnlijk niet eens wat ermee
bedoeld wordt.
Het wordt allemaal keurig uitgelegd in dit boek,
maar dat Een prachtig werk ‘voor de liefhebber’ is
zal duidelijk zijn. Liefhebbers van het kerkorgel
om precies te zijn, of anders op z’n minst toch
mensen die ‘iets’ hebben met deze Friese kerk (al
is maar de vraag of zelfs die uit de voeten kunnen
met paginalange beschrijvingen van ‘disposities
van het orgelregister’).
Een wel érg specifiek doelpubliek dus, maar dat
wij het boek toch willen signaleren is omdat
deze liefhebberij veel zegt over de wijze waarop
mensen zich met hart en ziel verbonden weten
aan hun parochiegemeenschap. We somberen
wat af met z’n allen over wat er allemaal verdwijnt
in kerkelijk Nederland. Het stemt dan toch hoop-
vol dat er in een doodgewone Friese parochie zo
veel liefde te vinden is voor het eigen orgel dat
men er zo’n grondig en keurig verzorgd boek-
werk aan wijdt.
ANTON DE WIT
Venetië
Ik ben operaliefhebber, maar de naam Ermanno
Wolf-Ferrari was mij onbekend. Wolf-Ferrari
(1876-1948) maakte furore met enkele komische
opera’s, zoals Le donne curiose (1903) en
Il campiello (1936).
Op deze cd staan instrumentale stukken van
zijn hand. De cd ontleent zijn naam aan een stuk
voor strijkorkest: de Suite Veneziana op. 18 uit
1936. Het idioom dat Wolf-Ferrari in deze com-
positie bezigt, is dan volstrekt achterhaald. We
horen prachtige melodieën en akkoorden, terwijl
Schönberg de tonaliteit al jaren eerder omver
heeft gehaald.
Wolf-Ferrari kwam uit Venetië. Ondanks het
gedateerde idioom kan ik mij geen betere
muzikale introductie van deze stad indenken.
De vier delen luisteren als een ouverture voor
een opera die niet gespeeld wordt.
Deel 1 heet La Laguna – de lagune, het ondiepe
meer dat Venetië aan vele kanten omringt. De
muziek beeldt deze lege watermassa’s uitstekend
uit. Deel 2 heet Barcarola, een gondellied. We
horen de gondelier zijn lied over de Venetiaanse
kanalen schallen. Deel 3 geeft een verstild
nachtelijk beeld van de stad en deel 4 besluit
met een uitbundige feestavond. De opera had
kunnen beginnen!
ARNOUD HEERINGS
(Leef)tijdloze Narnia
C.S. Lewis schreef met zijn Kronieken van Narnia
een serie klassieke, diep-christelijke kinder-
boeken. Als die teruggebracht worden tot een
peuterprentenboekje op dik karton, levert dat
tegenstrijdige gevoelens op. Enerzijds: wat
prachtig dat dit tijdloze verhaal ook voor de
allerjongsten ontsloten wordt! Een bewijs van de
grote kwaliteit ervan! Anderzijds: zijn ze nu hele-
maal betoeterd! Zo’n rijk en gelaagd verhaal kan
toch onmogelijk teruggebracht worden tot een
Ton van Eck, Victor Timmer,
Sible de Blaauw, Een prachtig
werk. 280 jaar orgels en hun
gebruik in de Sint-Bonifatius-
kerk te Leeuwarden
Uitgave Sint-Vitusparochie
Leeuwarden
Pagina’s: 144 | € 15,-
ISBN 978 94 93289 06 2
Info/bestellen:
ademaorgelleeuwarden.nl
Ermanno Wolf-Ferrari, Suite
Venetiana. Oviedo Filharmo-
nia o.l.v. Friedrich Haider
NAXOS 8573583
C.S. Lewis, De leeuw, de heks en
de kleerkast
Uitgeverij KokBoekencentrum
Pagina’s: 32 | € 13,99
ISBN 978 90 26625 93 0
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
verzameling kijkprenten?
Na lezing overheerst bij mij het eerste gevoel.
Het is een mooie uitgave, fraai geïllustreerd, die
inderdaad bewijst dat het verhaal behalve tijd-
loos ook leeftijdloos is. Maar het tweede is toch
ook waar: er gaat ontegenzeggelijk ontzettend
veel verloren. Maar de vorm leent zich ervoor
om niet zozeer de tekst woordelijk voor te lezen
(dan snapt de peuter die het hoort er vermoede-
lijk weinig van), maar om het verhaal als voor-
lezer zelf tot nieuw leven te wekken. Wie daar
minder goed in is, wacht beter tot de kroost
oud genoeg is voor de échte boeken.
ANTON DE WIT
Keurvorst
Mannheim was tussen 1742 en 1778 een Walhalla
van de orkestcultuur. In 1742 verplaatste keur-
vorst Karl Theodor zijn residentie naar Mann-
heim. Hier liet hij een paleis bouwen dat niet
onderdeed voor Versailles. Ook bevorderde hij
krachtig de kunsten. Hij had een orkest in dienst
dat tot de beste van Europa werd gerekend. Vele
componisten – onder wie Mozart – bezochten
Mannheim daarom. Het orkest gold als uiterst
gedisciplineerd en kon overweldigende crescendi Army of Generals. Volume 1.
(langzaam harder wordend) en decrescendi Das Neue Mannheimer
(langzaam zachter wordend) uitvoeren. Orchester o.l.v. Anders
De keurvorst wist ook naamhebbende compo- Muskens
nisten aan zich te binden. De belangrijkste (zoals Etcetera KTC 1703
Carl Philipp Stamitz en Franz Ignaz von Beck)
zijn te horen op deze cd. De uitvoeringen van Das
Neue Mannheimer Orchester klinken fel en ener-
giek. Door het gebruik van historische instru-
menten komt het orkestgeluid onwaarschijnlijk
dicht in de buurt van het authentieke geluid van
het orkest in Mannheim. Kortom, wie wil weten
waarom Mozart zo graag naar Mannheim reisde,
luistert naar deze prachtige opnames. In 1778
was het feest overigens weer voorbij, toen de
keurvorst zijn hof naar München verplaatste.
ARNOUD HEERINGS
Eeuwigheid
Deze cd van de Franse violist Renard Capuçon
maakt een heleboel bij mij los. Aan de ene kant
bewonder ik het feit dat Capuçon misschien wel
de duizendste (?) uitvoering van Vivaldi’s
De Vier Jaargetijden opnam. Met de uitvoering is
helemaal niets mis. Het orkest klinkt rank en zijn
flitsende solospel is dik in orde. Het is een mooie
uitvoering. Al ken ik het stuk van buiten, ik heb
er met plezier naar geluisterd.
Toch moet je je afvragen of deze uitvoering iets
Vivaldi, Les 4 Saisons. Renaud
toevoegt aan het al uitputtende aanbod. Is deze
Capuçon (violin), Orchestre de
markt niet al volkomen verzadigd? Waarom doet
Chambre de Lausanne
Renard Capuçon dit? Zeker, elke generatie heeft
Erato 5419718972
recht op zijn eigen Vier Jaargetijden. Zo vol-
komen op veilig spelen, maakt echter ook duide-
lijk dat de wereld van de klassieke muziek wel
een verfrissend pepertje kan gebruiken. Steeds
terugvallen op hetzelfde repertoire, brengt de
markt niet in beweging.
Dat laatste is in een tijd van digitalisering en
vergrijzend concertpubliek wel nodig. Anders
is het maar de vraag of de klassieke muziek de
eeuwigheid haalt. Dat De Vier Jaargetijden hier
geflankeerd wordt door twee (matige) concerten
van Chevalier de Saint-George (1745-1799), legt
hiervoor te weinig gewicht in de schaal.
ARNOUD HEERINGS
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
analyse
’s Lands klassieke muziek-smaak is katholieker dan je denkt
DOOR ANTON DE WIT
Met ruim 40% van alle noteringen voerden katholieke componisten de vorige week uitgezonden Klassieke
Top 400 aan. Wel werden vooral niet-religieuze werken door luisteraars als favoriet gekozen, zo blijkt uit een analyse
door Katholiek Nieuwsblad van de jaarlijkse hitlijst van klassieke zender Radio 4.
Wie NPO Radio 4 inschakelde, hoorde vorige week
hoe de Klassieke Top 400 naar een uiterst voor-
spelbare ontknoping toewerkte. Wat Bohemian
Rhapsody voor de Top 2000 van popklassiekers is, is
Bachs Matthäus-Passion voor de klassieke hitparade:
de onvermijdelijke nummer 1.
Alleen in 2018 stootte Schuberts Winterreise Bach een-
maal van de eerste plaats, na een fanatieke campagne
van presentator Lex Bohlmeijer. Daarna werd ook de
oude, toch nogal religieus aandoende naam ‘Hart &
Ziel-lijst’ ingeruild tegen het meer neutraal klinkende
‘Klassieke Top 400’.
Maar als het pogingen waren om de Top 400 te secu-
lariseren, hebben die weinig uitgericht. De beroemde
passie van Bach nestelde zich weer op zijn vertrouwde
toppositie, en ook van de rest van de lijst was de religi-
euze muziek niet weg te denken.
Een analyse van de vierhonderd werken laat zien dat
RELIGIEUZE
GEZINDTEN IN
DE KLASSIEKE
TOP 400
• De getoonde percentages zijn t.o.v. de
gehele lijst van 400 composities (dus
niet het aantal verschillende componisten)
• We maakten bij de gezindten géén onder-
scheid tussen 'van huis uit', 'fanatiek
belijdend', 'late bekeerling', enzovoort.
media
Televisie | Voor wie steek jij een kaarsje op?
Het programma Voor wie steek jij een kaarsje op? is dit
jaar een week lang dagelijks te zien. Joris Linssen zal
elke dag uit een andere provincie presenteren. In deze
afleveringen praat hij met nabestaanden over hun
verlies. Door het branden van een kaars en het vertel-
len van persoonlijke verhalen leeft de
herinnering voort van de mensen die we missen.
V.a. maandag 31 oktober dagelijks om 18.30 uur te zien
op NPO 2
een ruime meerderheid van de componisten op de
lijst van christelijken huize is: liefst 72%. Ondanks de
dominantie van lutheraan Johann Sebastian Bach (33
maal op de lijst), vormen de katholieken gezamenlijk
nog altijd de grootste groep: 40,5%.
Opvallend is dat luisteraars wel een voorkeur lijken te
hebben voor werken die niet (expliciet) religieus zijn.
Over de totale lijst genomen kun je 79,25% van de lijst
als ‘wereldse’ muziek bestempelen.
Wel loopt het aandeel van de religieuze muziek op
naarmate je hoger in de lijst komt. In de bovenste
honderd werken bedroeg het aandeel religieuze titels
al 26%, in de top 10 zelfs 40%.
En waarom katholieke componisten zo populair zijn?
We vroegen het Wilfred Kemp, katholiek theoloog en
presentator van het KRO-NCRV-programma Tussen
hemel en aarde (iedere zondag tussen 9 en 10 op NPO
Radio 4). Hij is “zeker niet verbaasd” door het grote
onbekend
9%
anders-/niet gelovig
15,2%
joods
3,8%
anglicaans
3%
orthodox
10%
protestants
18,5%
Film | Father Stu
Na een mislukte bokscarrière en een bijna fataal
motorongeluk, vindt een man heling in het
katholicisme. Hij besluit priester te worden.
Father Stu is gebaseerd op een waargebeurd verhaal.
Hoofdrollen: Mark Wahlberg, Mel Gibson en Jacki
Weaver.
Te zien via streamingsdienst Netflix
CULTUUR 21
aandeel katholieke componisten in de lijst. “Het
mystieke element is binnen de katholieke traditie
veel sterker aanwezig dan in de protestantse. Die is
vaak toch eerder cerebraal, meer een traditie van het
Woord. Terwijl het bij katholieken veel meer gaat over
wat niet in woorden te vatten is. Neem de katholieke
liturgie, met alle wierook en schoonheid: liturgie wil
een stem geven aan het onuitsprekelijke. Voor muziek
geldt natuurlijk hetzelfde.”
Kemps persoonlijke favoriet in de lijst is het Pater
noster van de Letse componist Pteris Vasks. “Dan weer
net géén katholieke componist, maar het is zo prach-
tig en ingetogen. Echt een gebed; heel anders dan
bijvoorbeeld barokcomposities, die – hoe mooi ook –
meestal niet dat biddende karakter hebben.”
Beluister de favoriet van Wilfred Kemp én de favorieten
van drie KN-redacteurs via kn.nl/muziek.
katholiek
40,5%
Televisie | Adieu God?
Presentator Tijs van den Brink spreekt met bekende
Nederlanders over God, geloof en geloofsgemeen-
schap. De gasten zijn in hun persoonlijk leven met
religie in aanraking gekomen, meestal in hun op-
voeding. Vaak zegden ze de kerk of geloofsgemeen-
schap vaarwel. Maar namen ze daarmee ook afscheid
van God? In deze aflevering is cabaretier en acteur
Thomas van Luyn te gast.
Maandag 31 oktober om 23.45 uur op NPO 2
22 TOT SLOT
david
DOOR BAS ROMPA | ILLUSTRATIE JEDI NOORDEGRAAF - STUDIOVANDAAR.NL
SPOOR
MUNTJES
In veel kerken hangt bij de uitgang
een offerblok, maar in de St.-Dona-
tuskerk in Larochette (L) zag ik er
voor het eerst eentje met de tekst
Pour les pauvres: voor de armen. In
een impuls haalde ik mijn porte-
monnee tevoorschijn, grabbelde
er al het kleingeld uit en stopte
de muntjes in de gleuf. Met mijn
rug naar het altaar dacht ik aan de
ijzeren buste van een Afrikaans jon-
getje op de toonbank van de drogis-
terij waar ik met mijn moeder altijd
drop kocht. Zij moest op de kleintjes
letten, maar toch kreeg ik een geld-
stuk. Dat legde ik in zijn hand; met
het hendeltje liet ik hem het kwartje
‘opeten’. Er klonk gerinkel.
Tevreden verliet ik de kerk en liep
de Place Bleiche op. Het onweerde,
maar het deerde me niet: Donatus
is de patroon tegen donder en blik-
sem.
woord van de paus
BESTUDEER JE LEVEN EN MERK DE WONDEREN OP DIE GOD
VOOR JE DOET
Tijdens de algemene audiëntie van 19 oktober legde paus Franciscus uit waarom het zo belangrijk is je eigen levensverhaal te ‘lezen’.
In het leven moeten we altijd beslissin-
gen nemen en om dat te doen moeten
we een weg van onderscheiding bewan-
delen. Vandaag richten we ons op een
onmisbaar aspect voor het onderschei-
dingsvermogen: het eigen levensver-
haal.
Ons leven is het kostbaarste ‘boek’
dat ons is gegeven, een boek dat velen
helaas niet of te laat lezen. En toch vind
je juist in dat boek wat je vergeefs op
andere plekken zoekt. De heilige Augus-
tinus, een groot zoeker naar waarheid,
had dit heel goed begrepen. Hij herlas
zijn levensverhaal en merkte daarin
de stille en discrete maar indringende
aanwezigheid van de Heer op. Aan het
einde daarvan merkte hij met verbazing
op: “U was in mij en ik was erbuiten. En
daar was ik op zoek naar U. Misvormd
wierp ik me op de mooie vormen van
uw schepsels. U was bij mij, maar ik was
niet bij U” (Belijdenissen X). Vandaar zijn
uitnodiging om het innerlijke leven te
cultiveren om te vinden wat men zoekt.
Ook wij hebben vaak ervaren wat
Augustinus doormaakte: we zitten
gevangen in gedachten die ons van
onszelf vervreemden, stereotiepe bood-
schappen die ons pijn doen: “Ik ben
waardeloos” bijvoorbeeld, of “Alles gaat
mis voor mij” of “Ik zal nooit iets goeds
bereiken”. Je eigen levensverhaal lezen,
betekent ook de aanwezigheid van dit
soort giftige elementen erkennen, maar
vervolgens de plot van ons verhaal ver-
breden, andere dingen leren opmerken,
meer respect hebben voor de complexi-
teit van ons leven, en ook in staat zijn op
te merken op welke discrete manieren
God in ons leven optreedt. We moeten
ons leven lezen, en zo zien we de dingen
die niet goed zijn en ook de goede
dingen die God in ons zaait.
Door de gebeurtenissen van ons leven
opnieuw te lezen, krijgen we ook
belangrijke nuances en details te zien,
die waardevolle hulpmiddelen kunnen
zijn. Een viering, een ontmoeting, die
op het eerste gezicht onbelangrijk leek,
brengt later innerlijke vrede, levens-
vreugde en leidt je naar nieuwe goede
dingen. Hierbij stilstaan en dit erkennen
is onontbeerlijk. Dat is belangrijk voor
het onderscheidingsvermogen, het is
het verzamelen van al die kostbare en
verborgen parels die de Heer in ons
heeft uitgestrooid.
SPIL
“Wanneer een van jullie tot
armoede vervalt en zich niet
kan handhaven, moet je hem
bijstand verlenen, zoals je
ook een vreemdeling zou
helpen die bij je te gast is; je
mag hem niet laten verkom-
meren.”
Leviticus 25,35
“Armen zullen er altijd zijn
bij u. Daarom druk ik u op
het hart om vrijgevig te zijn
tegenover iedereen in uw
land die in armoede leeft of er
slecht aan toe is.”
Deuteronomium 15,11
Het goede is verborgen, altijd, want het
goede is bescheiden; het goede is stil,
het vereist langzaam en voortdurend
graven. Want Gods stijl is discreet: God
is graag in het verborgene, Hij dringt
zich niet op. Het is als de lucht die we
inademen, we zien die niet maar ze doet
ons leven, en we beseffen het pas als we
haar missen.
Je aanwennen je eigen leven te herlezen
voedt je blik en maakt het mogelijk de
kleine wonderen op te merken die de
VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43
SPRANK
EEN PSALM VOOR HEIN BÖLL
De geur van armoede in jouw boeken
als ik naar de catholic worker ga
ik ruik oude brokken brood in hete soep
kleren die mensen wekenlang dragen
het onbegrijpelijke geduld van de armen
in het stadhuis op een stempel wachtend
even later het kaartje verliezen
het is pijnlijk een woord te vergeten
ze zoeken in drie of vier plastic tasjes
naar hun identiteitskaart
schamen zich als ze hem niet vinden
een oude vrouw begint te huilen
iemand heeft haar adres fout genoemd
en ze heeft een andere naam
woest is haar wraakpsalm tegen
onverschillige ambtenaren
maar misschien scheldt ze op God
uit haar ogen straalt een stuk waarheid
al is het maar om haar naam te redden
haar eigen waardigheid
(Vrij vertaald fragment uit een gedicht
van Dorothee Sölle)
Foto: CNS - Yara Nardi, Reuters
goede God elke dag voor ons verricht.
Als we opletten, merken we andere
mogelijke richtingen op die onze inner-
lijke vrede en creativiteit versterken.
Onderscheiding is de lezing van de
goede en de slechte tijden, de vertroos-
tingen en verlatenheden die we in de
loop van ons leven meemaken. In de
onderscheiding spreekt ons hart tot ons
over God, en we moeten de taal ervan
leren verstaan.
(Vertaling Susanne Kurstjens)
 VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43 ADVERTENTIES 23

Uw nalatenschap opent
de weg naar de toekomst
Katholiek Nieuwsblad laat een inspirerend, katholiek geluid horen in onze Meer weten?
samenleving. Wilt u dat die stem kan blijven klinken, ook voor de generaties
na ons? Door de Arnulfus Stichting op te nemen in uw testament, maakt u We hebben een beknopte informatiefolder gemaakt die wij u graag toe-
dat mede mogelijk. sturen. U kunt die folder aanvragen door deze bon in te vullen en op te
sturen naar Arnulfus Stichting, ter attentie van Marjolijne du Maine, Lange
Een testament regelt u via de notaris. Daar bespreekt u uw wensen en moge- Putstraat 44, 5211 KN ’s-Hertogenbosch.
lijkheden. Vervolgens wordt er een testament opgemaakt zodat uw wensen E-mailen of bellen kan ook: info@arnulfus.nl of +31 (0)73 750 23 17.
voor na uw overlijden op papier staan. Dat geeft iedereen duidelijkheid. Het
is zinvol om u daarbij goed te laten adviseren. We zijn in onze snelle samen- In alle gevallen kunt u erop rekenen dat wij zorgvuldig en vertrouwelijk met
leving niet erg gewend om stil te staan bij het moment van overlijden. Praten uw gegevens omgaan.
over de dood houden we liever buiten de deur. Maar het hoort bij het leven en
daarom is het wijs en verstandig het gesprek met elkaar aan te gaan.
Naam
De Arnulfus Stichting maakt het mogelijk dat Katholiek Nieuwsblad weke-
lijks op een duidelijke en bemoedigende wijze kan schrijven over wat er in Adres Huisnr.
de wereldkerk, en in het bijzonder in Nederland en Vlaanderen, speelt. Ook
maakt deze steunstichting het mogelijk dat KN nieuwe wegen verkent, om Postcode
nieuwe generaties lezers te bereiken: via internet, sociale media, digitale
themanummers enzovoort. Woonplaats

Uw nalatenschap opent zo de weg naar de toekomst. Uw wensen en verlan- Email

gens blijven voortleven en daardoor blijft het goede nieuws gehoord worden,
ook na uw overlijden. U geeft het door aan de komende generaties, aan uw Telefoonnummer
kinderen en kleinkinderen. U maakt het mogelijk dat de inspirerende bood-
schap van hoop blijft klinken en gelezen blijft worden!

Daarom doen wij een beroep op u om na te denken over de toekomst en over

hoe u daaraan een bijdrage kunt leveren. Hebt u daarbij behoefte aan advies,
aan een persoonlijk en vrijblijvend gesprek? Dan staan wij voor u klaar!

combipuzzel
HORIZONTAAL
1 Europese hoofdstad 5 Japans gerecht 9 waagstuk 12 huis 14 welke persoon 15
slee 16 vleier 19 Vogels die plezier hebben. 21 kort ogenblik 22 getal 24 steen-
vrucht 25 kluitenbreker 26 uitroep van smart 27 Griekse sterkedrank 30 palmriet
32 Die rivier loopt leeg. 33 vangwerktuig 36 ingezet stuk 37 genie 38 getal 39
ondersteek 40 vallei 41 niet actief 43 godsdienstoefening 44 plus 45 zak 46
schrijfgerei 47 pose 48 gifslang 50 kraan 51 petieterig 53 deel van een open haard
55 open plek in het ijs 56 afwisseling van eb en vloed 57 diep 60 inwendig orgaan
62 aanmoedigingskreet 63 hoopvolle verwachting 65 Beschouwing van een ont-
leding. 67 oude lengtemaat 68 onbepaald voornaamwoord 70 handeling in een
proces 71 lof 72 Amsterdamse dierentuin 73 gast.

VERTICAAL
2 tralie 3 jong dier 4 Is langdurig niet te splitsen. 6 bezittelijk voornaamwoord 7
geitenbaardje 8 eenheid van frequentie 9 vreemde taal 10 zonder mogelijkheden
11 herfstbloem 13 telwoord 15 binnenvaartuig 17 pretpark in Denemarken 18
lidwoord 20 daar 23 peddel 26 groei 28 dreumes 29 Kleine olieleverancier. 31
hoeveelheid 32 vermaning 34 perfect 35 brandbare vloeistof 37 broeibak 38
heidemeertje 40 uiterste datum 41 parachutist 42 boom 43 Chinese deegwaar
45 overmatig 47 zeevogel 49 Weldra zal hij hopelijk de juiste weg vinden. 50
theelepel (afk.) 51 sport 52 benauwen 54 lichaamsdeel 55 felicitatie 58 geheel 59
vrijgevig 61 dierengeluid 62 plotselinge rage 64 spruit 66 liniaal 69 kiem.

© Sanders puzzelboeken

OPLOSSING VORIGE PUZZEL

Deze puzzel is een combinatie van kruiswoordraadsel en cryptogram.
Cryptische zinnen zijn vet gedrukt
©Katholiek Nieuwsblad, 2022
Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave van
Katholiek Nieuwsblad worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Stichting
Katholiek Nieuwsblad c.q. de betreffende auteur. Zie voor het volledige auteursrechten-voorbehoud
onze website www.kn.nl, onder het kopje auteursrecht. Op ingezonden bijdragen zijn onze algemene
publicatievoorwaarden van toepassing, welke eveneens op voornoemde pagina staan.
Horizontaal: 1 zeearm, 6 plegen, 11 graai, 13 joule, 14 vlo, 16 ravioli, 17 kok, 19 lij, 20 Reno,
21 Lima, 23 uk, 24 anti, 26 dosis, 28 mode, 30 kerel, 32 rug, 33 ebben, 34 natie, 36 enter, 37
beaming, 38 stier, 40 gelig, 43 spoel, 44 leb, 46 laser, 48 part, 49 terra, 51 akte, 52 en, 53 stal, 55
oost, 57 al, 58 ETA, 60 uniform, 61 sla, 62 rouge, 64 stick, 66 siësta, 67 advies
Verticaal: 1 zijvlak, 2 ego, 3 ar, 4 rare, 5 maand, 6 polis, 7 luim, 8 el, 9 gek, 10 nokken, 12 ivoor, 13
jolig, 15 lijnen, 18 ouder, 20 riet, 22 ambt, 25 tractor, 27 summier, 29 obelisk, 31 libel, 33 engel, 35
eer, 36 eng, 38 spant, 39 iets, 41 laat, 42 getal, 43 speels, 44 lelie, 45 broos, 47 relaas, 49 tanga,
50 aorta, 54 tuut, 56 smid, 59 are, 61 ski, 63 os, 65 cv
24 ADVERTENTIE VRIJDAG 28 OKTOBER 2022
NUMMER 43