BVP 1944-1990

»—“Œ–»fl
Õ¿ ¬⁄ÕÿÕ»fl ƒ⁄–∆¿¬≈Õ ƒ⁄À√
Õ¿ ¡⁄À√¿–»fl
¡⁄À√¿–— ¿ Õ¿–ŒƒÕ¿ ¡¿Õ ¿

œŒ–≈ƒ»÷¿
ì»—“Œ–»fl Õ¿ ‘»Õ¿Õ—»“≈ » ¡¿Õ Œ¬Œ“Œ ƒ≈ÀŒ. »«—À≈ƒ¬¿Õ»flî
»Á‰‡ÚÂÎ ¡⁄À√¿–— ¿ Õ¿–ŒƒÕ¿ ¡¿Õ ¿
”Ô‡‚ËÚÂÎ »¬¿Õ »— –Œ¬
»Á‰‡ÚÂÎÒÍË Ò˙‚ÂÚ
ƒ»Ã»“⁄– Œ—“Œ¬ – ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ
◊ÎÂÌÓ‚Â: ÔÓÙ. √¿–¿¡≈ƒ Ã»Õ¿—flÕ, ÒÚ.Ì.Ò. II ÒÚ., ‰- ƒ¿Õ»≈À ¬¿◊ Œ¬,
ÒÚ.Ì.Ò. II ÒÚ., ‰- Ã¿–“»Õ »¬¿ÕŒ¬, ÔÓÙ. Õ» ŒÀ¿… Õ≈ÕŒ¬— »,
‰Óˆ. –”Ã≈Õ ¿¬–¿ÃŒ¬, ‰Óˆ. —“¿“» —“¿“≈¬
—ÂÍÂÚ‡: ’–»—“Œ flÕŒ¬— »
¿‚ÚÓË: Ã¿–“»Õ »¬¿ÕŒ¬

÷¬≈“¿Õ¿ “ŒƒŒ–Œ¬¿
ƒ¿Õ»≈À ¬¿◊ Œ¬
–Â‰‡ÍÚÓË: Õ»Õ¿ »¬¿ÕŒ¬¿ (Ô˙‚‡ ˜‡ÒÚ),
Œ√ÕflÕ¿ Ã»Õ≈¬¿ (‚ÚÓ‡ ˜‡ÒÚ), ÀfiƒÃ»À¿ ƒ»ÃŒ¬¿ (ÚÂÚ‡ ˜‡ÒÚ)
ŒÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÔÓ‰·Ó‡ Ë ÍÓÂÍÚÌÓÚÓ ÓÚ‡Áˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ù‡ÍÚËÚÂ, Í‡ÍÚÓ Ë Á‡

ÚˇıÌÓÚÓ Ú˙ÎÍÛ‚‡ÌÂ, Â ËÁˆˇÎÓ Ì‡ ‡‚ÚÓËÚÂ Ì‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ˜‡ÒÚË Ì‡ ÚÓÁË ÚÛ‰.
© ÒÚ.Ì.Ò. II ÒÚ., ‰- Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚, ÔÓÙ. ‰ËÌ ÷‚ÂÚ‡Ì‡ “Ó‰ÓÓ‚‡, ÒÚ.Ì.Ò. II ÒÚ., ‰-
ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚, 2006 „.
© ÷ÂÌÚ˙ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ, 2006 „.
© ¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡, ıÛ‰ÓÊÂÒÚ‚ÂÌÓ ÓÙÓÏÎÂÌËÂ, 2006 „.
© ¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡, ÔÓÂ‰Ëˆ‡, 2007 „.
ISBN 978–954–8579–20–9
JEL classification N00
Ã¿–“»Õ »¬¿ÕŒ¬ ÷¬≈“¿Õ¿ “ŒƒŒ–Œ¬¿
ƒ¿Õ»≈À ¬¿◊ Œ¬
»—“Œ–»fl
Õ¿ ¬⁄ÕÿÕ»fl
ƒ⁄–∆¿¬≈Õ ƒ⁄À√
Õ¿ ¡⁄À√¿–»fl
1878≠1990 √.
¬ “–» ◊¿—“»
¡⁄À√¿–— ¿ Õ¿–ŒƒÕ¿ ¡¿Õ ¿

—ÓÙËˇ, 2009 „.
»—“Œ–»fl
Õ¿ ¬⁄ÕÿÕ»fl ƒ⁄–∆¿¬≈Õ ƒ⁄À√
Õ¿ ¡⁄À√¿–»fl
(1878–1990 „.)
œ˙‚‡ ˜‡ÒÚ
ƒ‡Ï‡ÚË˜ÌÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ
(1878≠1918 „.)
÷‚ÂÚ‡Ì‡ “Ó‰ÓÓ‚‡
¬ÚÓ‡ ˜‡ÒÚ
¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË ‚ÓÈÌË
(1919≠1944 „.)
ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚, Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚
“ÂÚ‡ ˜‡ÒÚ
¬˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡
(1945≠1990 „.)
ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚, Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚
ƒ¿Õ»≈À ¬¿◊ Œ¬
Ã¿–“»Õ »¬¿ÕŒ¬
“ÂÚ‡ ˜‡ÒÚ
¬⁄ÕÿÕ»fl“ ƒ⁄À√ Õ¿ ¡⁄À√¿–»fl

œ–≈« œ≈–»Œƒ¿ Õ¿ ŒÃ”Õ»«Ã¿
1945≠1990 „.
—˙‰˙Ê‡ÌËÂ
ƒÂ‚ÂÚ‡ „Î‡‚‡
‡ˇÚ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ, 1944≠1947 „. (ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) ........................................................... 9
ƒÂÒÂÚ‡ „Î‡‚‡
¬˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌÓÚÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ, 1947≠1953 „.
(ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) .................................................................................................... 54
√Î‡‚‡ Â‰ËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
–‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ ‚ Ì‡˜‡ÎÌËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓÚÓ
‡Á‚Â‰ˇ‚‡ÌÂ, 1953≠1956 „. (ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) ................................................... 92
√Î‡‚‡ ‰‚‡Ì‡‰ÂÒÂÚ‡
œ˙‚‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÁÏ‡,
1956≠1964 „. (ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) ........................................................................... 112
√Î‡‚‡ ÚËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌËÚÂ
Á‡ÂÏË (ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚, Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚) ....................................................... 134
√Î‡‚‡ ˜ÂÚËËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
¬˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ËÁ‚˙¯‚‡˘ËÚÂ ÒÂ
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ, 1964≠1973 „.
(ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) .................................................................................................. 147
√Î‡‚‡ ÔÂÚÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ‚ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡, 1973≠1977 „.
(ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚) .................................................................................................. 182
√Î‡‚‡ ¯ÂÒÚÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
œÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ë ‚ÂÏÂÌÌÓ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒË, 1978≠1984 „. (ƒ‡ÌËÂÎ ¬‡˜ÍÓ‚,Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚) ........................... 202
√Î‡‚‡ ÒÂ‰ÂÏÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
œÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡, 1984≠1990 „.
(Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚) ................................................................................................. 219
‘ÓÚÓ‰ÓÍÛÏÂÌÚË .................................................................................................. 301

«‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ (Ã‡ÚËÌ »‚‡ÌÓ‚) .......................................................................... 337
œËÎÓÊÂÌËˇ .......................................................................................................... 363
œÓÍ‡Á‡ÎÂˆ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË ........................................................ 445
œÓÍ‡Á‡ÎÂˆ Ì‡ ÎË˜ÌËÚÂ ËÏÂÌ‡ ........................................................................... 449
T¿¡À»÷» » ƒ»¿√–¿Ã»
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„, 1939≠1945 „. ............................................. 26
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ....................................................................................... 28
œÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1944≠1959 „. .... ....108
œÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1959≠1965 ...................................................................................... 109
—‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ, 1955≠1959 „. ................................................................... 115
¬‡ÎÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡ .......................................................................................... 119
–‡ÁÏÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ (1955≠1963 „.) .................................................... 128
—˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ, 1968≠1970 „. ......................................................................... 176
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘–√ ............................................................................ 189
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ .................................................................... 190
ƒËÌ‡ÏËÍ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1968≠1979 „. ....................... 194
ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1972≠1982 „. ....................... 204
“˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ Õ–¡, 1981 ≠ 1983 „. .................................................................................... 213
”ÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ Õ–¡, 1975≠1985 „., ................................................................ 214
—Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌË ÒÔÂ‰Ó‚Â ÔÓ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ≈‚ÓÔ‡Á‡‡ ....... 215
”ÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ Â‚Ó-ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ì‡‰ 50 ÏÎÌ. ˘. ‰., ÒÔÂ‰ ÔÓ Á‡ÂÏË
(ÔÓˆÂÌÚ Ì‡‰ À»¡Œ–) Ë Ï‡ÚÛËÚÂÚ ‚ „Ó‰ËÌË, 1977≠1980 „. ...................................... 216
ŒˆÂÌÍË Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ·ÛÚÌËˇ Ë ÌÂÚÌËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÔÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÂÁÂ-
‚Ë, 1979≠1989 „. .................................................................................................................. 222
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ ‚Ë‰Ó‚Â ÍÂ‰ËÚÓË Ë ‚‡ÎÛÚË,
1979≠1989 „. ........................................................................................................................ 226
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ‚‡ÎÛÚË Í˙Ï 31.XII.1990 „. ............... 227
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÒÚ‡ÌË-ÍÂ‰ËÚÓÍË,1990 „. .............. 228
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ —»¬, 1979≠1989 „. ...................................................................... 232
Œ·˘Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1979≠1988 „. ...................... 233
Ã‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ¡¬¡, 1990≠1996 „.............................................. 234
Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ¬ƒ, ‰˙Î„Ó‚Ë Ô‡‡ÏÂÚË Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, 1982≠1989 „. ................... 235
ÃÂÒÂ˜ÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÂÁ 1990 „. ................................................. 242
—˙ÒÚ‡‚ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÓÏËÒËË Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Ë Ã—, 1977≠1986 „. ...................... 249
ŒÚÔÛÒÍ‡ÌË Â‰ÌÓÍ‡ÚÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÛÏË Ì‡ ÎÂ‚Ë Ô‡ÚËË ÓÚ “ÂÚËˇ
Ò‚ˇÚ, 1965≠1989 „. ............................................................................................................... 255
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Í˙Ï 31 ˛ÎË 1989 „. ..................... 257
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ú‡Ì¯Ó‚Â Ë ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË ÔÓ Á‡ÂÏ‡ Á‡
ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ ÀË·Ëˇ, 1985≠1994 „. ......................................................................... 261
ƒÓÍÎ‡‰‚‡ÌË ÔÂ‰ œ¡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ ‚/ÓÚ ÒÚ‡ÌË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ,1984≠1989 „. ........... 269
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, 1979≠1988 „. ............. 274
»Ì‰ÂÍÒÌË ˜ËÒÎ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———– ............................. 276
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———– ÔÓ ÔÂÚËÎÂÚÍË, ‚ ÔÓˆÂÌÚË
ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ÌËˇ 5-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÂËÓ‰ ................................................................................ 279
¬ÌÓÒ Ì‡ ÒÛÓ‚ ÔÂÚÓÎ ÓÚ Õ–¡ ÔÓ ‰˙Ê‡‚Ë, ıËÎ. Ú, 1974≠1990 „. ............................... 280
¡˙Î„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìflÏ·Û„î Ë ì Ë‚ÓÈ Ó„î .... 281
«‡„Û·Ë Ì‡ ÌˇÍÓË Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ÙËÏË, ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ............. 285
¬‡ÎÛÚÂÌ ÔÎ‡Ì Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1978≠1989 „. ...................................................................... 288
ƒÓÚ‡ˆËË Ë ˆÂÌÓ‚Ë ÔÂÏËË, 1972≠1988 „. ...................................................................... 294
ÕÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó ............................................................................................ 296
ƒÂ‚ÂÚ‡ „Î‡‚‡
‡ˇÚ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1944≠1947 „.
ÃÓÒÍÓ‚ÒÍÓÚÓ —˙„Î‡¯ÂÌËÂ Á‡ ÔËÏËËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ
‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
Õ‡ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „., Ï‡ÎÍÓ ÒÎÂ‰ Ì‡‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‚
—Â‚ÂÌ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‚Î‡ÒÚÚ‡ Â ÔÓÂÚ‡ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ŒÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌËˇ ÙÓÌÚ ≠
Ó·Â‰ËÌÂÌËÂ Ì‡ ÎÂ‚Ë, ÓÔÓÁËˆËÓÌÌË Ì‡ ‰ÓÒÍÓÓ¯ÌËˇ ÂÊËÏ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ô‡ÚËË, ‰Ó-
ÏËÌË‡ÌÓ ÓÚ ¡–œ (Í). —˙·ËÚËÂÚÓ Â Ò˙Ò Ò˙‰·ÓÌÓÒÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙¯Ì‡Ú‡
ËÒÚÓËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ò ÌÂ„Ó ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‰˙Î·ÓÍË ÔÂÓ·‡-
ÁÓ‚‡ÌËˇ ‚ ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó, ‰Ó‚ÂÎË ‰Ó ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡ÎËÌÒÍËˇ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÁ˙Ï. ÕÓ ‚ ÚÂÁË ‰ÌË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÔÓ-
ÏˇÌ‡ ‚ —ÓÙËˇ Ë ÔËÒ˙ÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ˜ÛÊ‰Ë ‚ÓÈÒÍË ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÓÚ‰‡‚Ì‡
Ó˜ÂÚ‡‚‡˘ËˇÚ ÒÂ Í‡ı Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙˛Á Ò √ÂÏ‡ÌËˇ, ÓÚÍËÚÓ ÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÓÚ
1 Ï‡Ú 1941, Â ‚Â˜Â ÌÂËÁ·ÂÊÌ‡ Â‡ÎÌÓÒÚ. » Ï‡Í‡ ‰‡ ÌÂ Â Û˜‡ÒÚ‚‡Î‡ ‚ ‡ÍÚË‚ÌË ‚Ó-
ÂÌÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, Í‡ÚÓ ·Ë‚¯ Ò‡ÚÂÎËÚ Ì‡ ¡ÂÎËÌ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ‚ Î‡„Â‡
Ì‡ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ Ë Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓÌÂÒÂ ÔÓËÁÚË˜‡˘ËÚÂ ÓÚ ÚÓ‚‡ ÔÓÒÎÂ‰ËˆË, ‚ÍÎ˛˜Ë-
ÚÂÎÌÓ Ë ÔÓÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ.
ŒÒ‚ÂÌ Ò ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË, ÍÓËÚÓ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ì‡ÎÓÊÂÌË Ò
ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ÓÚÓ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÔËÏËËÂ, Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë
ÔÂ‰‚Â˘‡‚‡ Ë Ú‚˙‰Ó Á‡ˇ‚ÂÌÓÚÓ Ì‡ÏÂÂÌËÂ Ì‡ ÌÓ‚ÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡
ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ‚˙‚ ‚ÓÂÌÌËˇ ‡Á„ÓÏ Ì‡ ıËÚÎÂËÒÚÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÒË
ÒÔÂ˜ÂÎË ·Î‡„Ó‡ÁÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙‰Â˘ËÚÂ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎË Ë ‰‡ ÓÒË„ÛË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡ Â‰ËÌ ÔÓ-ÔÓÌÓÒËÏ ÏË1. «‡ ˆÂÎÚ‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ·˙ÁÓ ËÁÚÂ„ÎˇÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡-
ÏËˇ ÓÚ Á‡‚ÁÂÚËÚÂ ÔÂÁ ‡ÔËÎ 1941 ÁÂÏË ‚ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ÌÓ ÒÂ Á‡·‡‚ˇ Â‚‡ÍÛË‡ÌÂÚÓ
1 Но въпреки българските надежди, още преди сключването на примирието заместник-комисарят по външните рабо-
ти Андрей Вишински уверява британския посланик в Москва Арчибалд Кларк-Кер, че участието на български войски
във войната срещу Германия няма да даде на България статут на съвоюваща страна. Вж. Пинтев, С. България в
британската дипломация 1944–1947. С., 1998, с. 48.
10 »ÒÚÓËˇ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1878≠1990 „.
ÓÚ „˙ˆÍËÚÂ ÚÂËÚÓËË. Õ‡ 29 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë „ÂÌ. ¬Î‡‰ËÏË —ÚÓÈ˜Â‚ ËÁÔ‡˘‡ ËÌÒÚ-

ÛÍˆËˇ ‰Ó ÍÓÏ‡Ì‰‚‡˘Ëˇ ‡ÏËˇÚ‡ ‚ »ÁÚÓ˜Ì‡ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë «‡Ô‡‰Ì‡ “‡ÍËˇ, ÛÚÓ˜-
Ìˇ‚‡˘‡ Ì‡˜ËÌ‡, ÔÓ ÍÓÈÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÂÒÚ-
ÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ‡ÌÚËÙ‡¯ËÒÚÍ‡ Ò˙ÔÓÚË‚‡ (‚ËÁË‡Ú ÒÂ ‰ÂÈˆËÚÂ Ì‡
ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ ≈À¿—), ·ÂÁ Ó·‡˜Â ‰‡ ÒÂ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ Á‡ ËÁÚÂ„ÎˇÌÂ
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË. ¬ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÏˇÒÚÓ ÒÂ ÓÚ‰ÂÎˇ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÌÓ-
ÚÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ËÁÔ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔË-
Ô‡ÒË ÓÚ ÒÚ‡ËÚÂ ÔÂ‰ÂÎË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í‡ÍÚÓ Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ ‡ÏËˇÚ‡, Ú‡Í‡ Ë Á‡
ÏÂÒÚÌÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ. «‡·‡Ìˇ‚‡ ÒÂ ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË ÓÚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ, ‚ ÚÓ‚‡
˜ËÒÎÓ Ë ÚÂÁË, ÍÓËÚÓ ‚Â˜Â Ò‡ Á‡ÍÛÔÂÌË, ·ËÎÓ ÓÚ ˜‡ÒÚÌË ·˙Î„‡ÒÍË Ú˙„Ó‚ˆË, ·ËÎÓ
ÓÚ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ Ë ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡. Õ‡ÂÊ‰‡ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
‚Î‡ÒÚ ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ ‰‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡ Á‡ Ò˙·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÍÓÎÚ‡Ú‡ Ë ‰‡ ÓÒË„ÛË ÔÂı‡-
Ì‡Ú‡ Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ2. —ÎÂ‰ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌËˇ Ì‡ÚËÒÍ Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ËÔ-
ÎÓÏ‡ˆËˇ, Ì‡ 10 ÓÍÚÓÏ‚Ë Ò˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ —˙˛ÁÌ‡Ú‡ ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ (— ) „ÂÌ. ¡Ë˛ÁÓ‚ ÒÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ ‰Ó 15 ‰ÌË ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‰‡ ÓÔ‡Á-
ÌˇÚ ‡ÈÓÌ‡ Ì‡ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ3. «‡ ·˙ÁÓÚÓ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔËÏËËÂ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÏÌÓ-
„Ó ‰˙ÊË ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, ˜ËÈÚÓ ÒÚÂÏÂÊ ‰‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë ÒËÎÌÓÚÓ ÒË ‚ÎËˇÌËÂ ‚
√˙ˆËˇ Ì‡Î‡„‡ ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓÚÓ ËÁÚÂ„ÎˇÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÓÚ „˙ˆÍ‡ ÚÂËÚÓ-
Ëˇ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ·ËÚ‡ÌÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ¿ÌÚ˙ÌË »‰˙Ì ‡Á˜ËÚ‡ ˜ÂÁ ÔË-
ÏËËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÓÒË„ÛË ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ı‡ÌË Ë ÊËÁÌÂÌÓ-
‚‡ÊÌË ÔÓ‰ÛÍÚË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÚ‡·ËÎËÁË‡ ËÍÓ-
ÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ‰‡ ÛÍÂÔË ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ÌÓ‚ÓÚÓ „˙ˆÍÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó4.
Õ‡ 19 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1944 ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÔËÒÚË„‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ-
˘ÂÌ‡ ‰‡ ÔÓ‰ÔË¯Â ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÔËÏËËÂ. “ˇ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÏËÌËÒÚËÚÂ œÂÚÍÓ
—Ú‡ÈÌÓ‚, ƒÓ·Ë “ÂÔÂ¯Â‚, ÕËÍÓÎ‡ œÂÚÍÓ‚ Ë œÂÚÍÓ —ÚÓˇÌÓ‚ Ë ÌÂ„ÓÎˇÏ‡ „ÛÔ‡
Ò˙‚ÂÚÌËˆË. Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ‰ÂÌ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇÚ‡ Â ÔËÂÚ‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ÍÓÏËÒ‡ ÔÓ
‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË ¬ˇ˜ËÒÎ‡‚ ÃÓÎÓÚÓ‚. œËÒÚË„Ì‡ÎÓÚÓ Ò‚Â‰ÂÌËÂ, ˜Â Ì‡ 24 ÓÍÚÓÏ‚-
Ë Â ÔËÍÎ˛˜ËÎÓ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓÚÓ ËÁÚÂ„ÎˇÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÓÚ “‡ÍËˇ Ë
»ÁÚÓ˜Ì‡ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ, ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ÔÓ ÔËÏËËÂÚÓ ‰‡ Á‡ÔÓ˜-
ÌÂ ‡·ÓÚ‡. œ˙‚ÓÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Â ÓÚÍËÚÓ Ì‡ 26 ÓÍÚÓÏ‚Ë, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ‚Â˜Â ÛÒÎÓ‚Ë-
ˇÚ‡ ÔÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò‡ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ÛÚÓ˜ÌÂÌË ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡
———–, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë —¿Ÿ5.
Õ‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂÚÓ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ œ. —Ú‡ÈÌÓ‚ Ô‡‚Ë ÓÙËˆË-
‡ÎÌ‡ ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ, ‚ ÍÓˇÚÓ ÓÒ‚ÂÌ Ì‡ÏÂÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÌÓ‚‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‚Î‡ÒÚ Á‡ˇ‚ˇ‚‡,
˜Â Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ŒÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌËˇ ÙÓÌÚ Â ÔËÒÚ˙ÔËÎÓ Í˙Ï Ì‡Í‡Á‡ÌËÂ Ì‡ ÓÌÂ-
ÁË, ÍÓËÚÓ ‰ÓÔÛÒÌ‡ı‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‡Ú ìÚÓÎÍÓ‚‡ ÓÚ‚‡ÚËÚÂÎÌË ‰ÂˇÌËˇ ‚ Á‡‚ÁÂÚËÚÂ
ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ò˙ÒÂ‰ÌË ÚÂËÚÓËËî6. Ã‡Í‡ ‰‡ Â ‡Á·Ë‡ÂÏÓ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ
Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ‚Î‡ÒÚÌËˆË ‰‡ ÒÔÂ˜ÂÎˇÚ ÔÓ‰ÍÂÔ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ, Í‡ÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ
ËÁˆˇÎÓ ‚ ˜ÂÌË Í‡ÒÍË ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰ıÓ‰ÌÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ, ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Â ËÁÍ‡Á‡-
2 Архив на Министерство на външните работи (АМВнР), оп. 6п, а. е. 1509, л. 25.
3 Пак там, л. 10.
4 Пинтев, С. България в британската дипломация…, с. 61–62.
5 АМВнР, Парижка мирна конференция (ПМК), оп. 1, а. е. 12, л. 3.
6
Пак там, л. 4.
“ÂÚ‡ ˜‡ÒÚ. ¬˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡ (1945≠1990 „.) 11
Ì‡ ÚÂÁ‡, ÍÓˇÚÓ ËÁÓ·˘Ó ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË ‚ Â‰Ì‡ ÔÓ-‰‡ÎÂ˜Ì‡

ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ú‚˙‰ÂÌËÂÚÓ ÌÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ,
Ú˙È Í‡ÚÓ ÌÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë ÙËÏË
‚Î‡„‡Ú ‚ ÌÓ‚ËÚÂ ÁÂÏË, ÌÓ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Ë ÍÓÒ‚ÂÌÓ ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌ-
ˆËË Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò˙˘ÓÚÓ ÚÓ‚‡ Œ‘ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ˘Â ÔÓÎ‡„‡ „Ó-
ÎÂÏË ÛÒËÎËˇ ‰‡ Ó·ÓË. œË·˙Á‡ÌÓÚÓ ËÁÍ‡Á‚‡ÌÂ ‚ÂÓˇÚÌÓ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌÓ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú
Í‡ÍÚÓ Ì‡ ÌÂÔÓÁÌ‡‚‡ÌÂ Ì‡ Â‡ÎÌÓ ËÁ‚˙¯ÂÌÓÚÓ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ó·Î‡ÒÚ ÓÚ ·˙Î„‡Ò-
Í‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ‚ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë “‡ÍËˇ, Ú‡Í‡ Ë ÔÓ‡‰Ë ÔÂÍÓÏÂÌËˇ ÒÚÂ-
ÏÂÊ ‰‡ ÒÂ ‰ÂÏÓÌÒÚË‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌÓ ÒÍ˙Ò‚‡ÌÂ Ò ÔÂ‰Ë¯ÌËˇ ÂÊËÏ Ë ‰‡ ÒÂ ‰ÓÍ‡ÊÂ
ÌÓ‚‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÓËÂÌÚ‡ˆËˇ.
œÓ‰ÔËÒ‡ÌÓÚÓ Ì‡ 28 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1944 —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÔËÏËËÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ „Ó-
ÎˇÏ ·ÓÈ ÍÎ‡ÛÁË, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó Ì‡Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ◊Î. 3 Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ÔÓÂÏÂ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ÔË‰‚ËÊ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ Ò˙˛ÁÌËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÔÂÁ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓ ÒÛ¯‡, ‚Ó‰‡ Ë ‚˙Á‰Ûı. —ÎÂ‰-
‚‡˘ËˇÚ ˜ÎÂÌ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ë ÂÔ‡ÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆËÚÂ
‰‡ ÒÚ‡ÌÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó. ¬ ˜Î. 9 Â Á‡ÎÓÊÂÌ ÔËÌˆËÔ˙Ú Ì‡
ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‚ ·˙‰Â˘Â ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË. ¬ ÌÂ„Ó ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‰‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë ‚ÒË˜Í‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË Ë
ÚÂıÌËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ ÚÂÁË ÓÚ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë √˙ˆËˇ, Ë ‰‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚË Ò Â-
Ô‡‡ˆËË ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ Úˇı Á‡„Û·Ë Ë ˘ÂÚË. ◊Î. 10 ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ ‚ÒË˜ÍË Ô‡‚‡ Ë
ËÌÚÂÂÒË Ì‡ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË Ë ÚÂıÌËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. —ÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ
˜ÎÂÌ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÂÒÚËÚÛË‡ ‚ Ô˙ÎÌ‡ ËÁÔ‡‚ÌÓÒÚ Ì‡
———–, fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, √˙ˆËˇ Ë ‰Û„Ë ˜ÎÂÌÍË Ì‡ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË ËÁÌÂÒÂÌËÚÂ
ˆÂÌÌÓÒÚË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË ÓÚ ÚÂıÌËÚÂ ÚÂËÚÓËË ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ¡˙Î„‡Ëˇ
ÔÂÁ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡. ◊Î. 12 ÔÓ‚ÂÎˇ‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔÂ‰‡‰ÂÌÓ Ì‡ ———– ‚ÒË˜ÍÓÚÓ
„ÂÏ‡ÌÒÍÓ ËÎË Ì‡ Ò‡ÚÂÎËÚËÚÂ ∫ Ó˙ÊËÂ. ◊Î. 13 ËÁËÒÍ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ-
‚Ó ‰‡ Ô‡ÁË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ”Ì„‡Ëˇ, Í‡ÚÓ Ò Ú‡ÁË ‡ÁÔÓÂ‰·‡ ÒÂ ÔÓ‰-
„ÓÚ‚ˇ ·˙‰Â˘ÓÚÓ ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ú‡ÁË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. ◊Î.
14 Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔÂ‰‡‰Â Ì‡ —˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡-
ÌÂ ‚ÒË˜ÍË ÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌË Â‰ËÌËˆË, Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ‚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔËÒÚ‡ÌË˘‡, ÌÂÁ‡‚Ë-
ÒËÏÓ ÔÓ‰ ˜ËÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ÌÂ Ò‡ ‰Ó ÔËÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÒÂ˘Û √ÂÏ‡ÌËˇ Ë
”Ì„‡Ëˇ. ŒÒÓ·ÂÌÓ „ÓÎÂÏË ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ÔÓ ˜Î. 15, ÍÓÈÚÓ ÔÂ‰-
‚ËÊ‰‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â‰Ó‚ÌÓ ‰‡ ËÁÔÎ‡˘‡ Ô‡Ë˜ÌË ÒÛÏË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡
‚‡ÎÛÚ‡ Ë ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÒÚÓÍË, ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ÛÒÎÛ„Ë, ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÓÚˇ·‚‡Ú Ì‡
—˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÌÂ„Ó‚ËÚÂ ÙÛÌÍˆËË.
—ÔÓÂ‰ ˜ÎÂÌ 16 ‚ÒË˜ÍË ·˙Î„‡ÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌË Ò˙‰Ó‚Â ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú ÔÓ‰
ÓÔÂ‡ÚË‚ÌËˇ ÍÓÌÚÓÎ Ì‡ —˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ7.
œÓ‰Ó·ÌÓ Ë Ì‡ —ÓÎÛÌÒÍÓÚÓ ÔËÏËËÂ ÓÚ 29 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1918 „. ÃÓÒÍÓ‚ÒÍÓÚÓ
ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò˙˘Ó Ì‡Î‡„‡ ÚÂÊÍË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ. ÕÓ Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, Í˙‰ÂÚÓ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚ÌË ‡ÁıÓ‰Ë Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ó˙ÊËÂ, ·ÓÂÔ-
ËÔ‡ÒË, ‚ÓÂÌÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, ‚ÔÂ„Ì‡Ú ‰Ó·ËÚ˙Í, ÙÛ‡ÊË Ë ‰Û„Ë ı‡ÌË Ì‡ Ò‡ÏÓÚÓ
7
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 12, л. 6–8.
·ÓÈÌÓ ÔÓÎÂ (ÓÚÒÚ˙ÔÂÌËÚÂ ‚Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ œËÏËËÂÚÓ Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ,

Í‡ÍÚÓ Ë Ò„‡‰Ë Ë Ê.Ô. ËÌ‚ÂÌÚ‡ Ë ‰. ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú Ì‡ Ì‡‰ 460 ÏÎÌ. ÁÎ. Ù.) Ë ÓÚ
Ú‡ÁË „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ÌˇÏ‡Ú ÔˇÍÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚˙ıÛ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓˆÂÒË8, ÚÓ ÒÔÓ-
Â‰ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ÓÚ 1944 „. ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡Ú ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, ‰ÓË Ô‡Ë˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ Ë ‰‡ ÔÓ-
‰˙ÎÊ‡Ú ÌÂÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ‚ÂÏÂ. ƒÓÍ‡ÚÓ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ËÁ‰˙Ê-
Í‡Ú‡ Ì‡ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ì‡ ¿ÌÚ‡ÌÚ‡Ú‡ Ò‡ ÛÚÓ˜ÌÂÌË Ë ÔÓÂÚË ‰ÓÒÚ‡ ÒÎÂ‰
Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ (ÔÂÁ 1924 „.), ÚÓ ÒÂ„‡ Ì‡ÎÓÊÂÌËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚËÚÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ Ì‡ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ÒË-
Î‡ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ (‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ‰ÓË Ë ÔÓ-‡ÌÓ). «‡Î‡„‡ ÒÂ Ë ÔÂı‚˙ÎˇÌÂÚÓ Ì‡
ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ ‡ÍÚË‚Ë Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍË
ÔÓ‰‡ÌËˆË Ë ÙËÏË, ÍÓÂÚÓ ÔÂ‰‚Â˘‡‚‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÚÂıÌË˜ÂÒÍË Ë
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓ·ÎÂÏË9. ÃÓÒÍÓ‚ÒÍÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÔËÏËËÂ Â ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-
‰ÂÚ‡ÈÎÌÓ Ë ÍÓÌÍÂÚÌÓ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÚÂÊÂÒÚË ‚
Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò˙Ò —ÓÎÛÌÒÍÓÚÓ ÔËÏËËÂ. ¬ ÏÌÓ„Ó ÓÚ ‡ÁÔÓÂ‰·ËÚÂ ÒË ÚÓ ÔÂ‰‚‡Ë-
ÚÂÎÌÓ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÍÓËÚÓ ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ˘Â ·˙‰‡Ú ‡Á‚ËÚË ‚
ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó.
–‡ÁıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò Û˜‡ÒÚËÂÚÓ ∫

‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÒÂ˘Û √ÂÏ‡ÌËˇ
Œ˘Â Ì‡ 8 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ ÃÛ‡‚ËÂ‚ Ó·ˇ-
‚ˇ‚‡ ‚ÓÈÌ‡ Ì‡ ·Ë‚¯Ëˇ Ò˙˛ÁÌËÍ √ÂÏ‡ÌËˇ. œË ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ≠ ÚÓ‚‡
Ì‡ Œ‘, ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Ú‡ÁË ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ ÌˇÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡
‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ˆÂÎË Ë Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Óˇ‚‡ÌÂ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ÒËÎÌËˇ Ù‡ÍÚÓ, ‰ÂÈÒÚ-
‚‡˘ Ì‡ ¡‡ÎÍ‡ÌÒÍËˇ Â„ËÓÌ, ‡ ˜Â ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ Ú‚˙‰ÓÚÓ Ì‡ÏÂÂÌËÂ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡
Û˜‡ÒÚ‚‡ ‚ ‡ÍÚË‚ÌË ·ÓÈÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ËÁÔÓÎÁ‚‡ÈÍË ˆÂÎËˇ ÒË Ì‡ÎË˜ÂÌ ‚ÓÂÌÂÌ ÔÓÚÂÌ-
ˆË‡Î. ¬˙ÔÂÍË ÂÁÂ‚ËÚÂ Ë ‰ÓË ÌÂÒ˙„Î‡ÒËÂÚÓ Ì‡ ÌˇÍÓË ÓÚ ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ¿ÌÚË-
ıËÚÎÂËÒÚÍ‡Ú‡ ÍÓ‡ÎËˆËˇ (¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, √˙ˆËˇ, “ËÚÓ‚‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ) ÌÓ‚ËˇÚ
Í‡·ËÌÂÚ Ì‡ Œ‘, Ó˘Â ÔÂ‰Ë ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ, Ò Ó‰Ó·ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ‰‡‚‡ Á‡ÔÓ‚Â‰ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË, ‡ÁÔÓÎÓÊÂÌË ‚ fi„ÓÒ-
Î‡‚Ëˇ, ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ‚ÓÂÌÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÒÂ˘Û ËÁÚÂ„Îˇ˘ËÚÂ ÒÂ ÓÚ ¡‡ÎÍ‡ÌÒÍËˇ
ÔÓÎÛÓÒÚÓ‚ „ÂÏ‡ÌÒÍË ˜‡ÒÚË.
œËÒ˙Â‰ËÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡Ó‰Ë ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ËÏ
ÒÂ˘Û Ì‡ˆËÒÚÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Â ÓÙÓÏÂÌÓ Ë Í‡ÚÓ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ ÔÓ ˜Î. 1 Ì‡ —˙„Î‡¯Â-
ÌËÂÚÓ, ÒÍÎ˛˜ÂÌÓ ‚ ÃÓÒÍ‚‡, Ú‡Í‡ ˜Â Ï‡Í‡ ‰‡ ÌÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ‚ ÚÓ˜ÌËˇ ÒÏËÒ˙Î
Ì‡ ÚÂÏËÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍÎ‡ÛÁ‡, Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ
ÔËÂÏÂ, ˜Â Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚˙‚
8
Вачков, Д. Проблемът за натуралните контрибуции, наложени на България след Първата световна война. – Минало,
2002, № 1, с. 55.
9 Темата за прехвърлянето на германските имущества към СССР и предизвиканите от това трудности за българското
стопанство е подробно разгледана от някои изследователи на разглеждания период: вж. Никова, Г. Ликвидирането на
германската собственост в България след Втората световна война. В сб. Проблеми на стопанската история, С., 2000;
Калинова, Е. Победителите винаги имат право (Съдбата на германските имущества в България и на българските
претенции спрямо Германия след Втората световна война). In: Collegium Germania 3, Sofia, 2000.
‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÍÓÒ‚ÂÌÓ Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ë Ò ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔË-

ÏËËÂÚÓ. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÒÂ
‡Á‰ÂÎˇ Ì‡ ‰‚‡ ÂÚ‡Ô‡. œ˙‚ËˇÚ Ó·ı‚‡˘‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÍÂÏ-
‚Ë 1944 „., ÍÓ„‡ÚÓ ÚËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡ÏËË ÔÓ‰ÍÂÔˇÚ ÎÂ‚ËˇÚ ÙÎ‡Ì„ Ì‡ “ÂÚË ÛÍ-
‡ËÌÒÍË ÙÓÌÚ Ë Á‡Â‰ÌÓ Ò ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎÌÓÚÓ Ô‡ÚËÁ‡ÌÒÍÓ ‰‚ËÊÂÌËÂ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡
ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ (ÔÂ‰ËÏÌÓ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë —˙·Ëˇ) ÓÚ Ì‡ˆËÒÚÍËÚÂ
‚ÓÈÒÍË. œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ ÔÂËÓ‰, Ó·ı‚‡˘‡˘ ‚ÂÏÂÚÓ ÓÚ ˇÌÛ‡Ë ‰Ó Ï‡È 1945 „.,
œ˙‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‡ÏËˇ Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ‡ ‚ Ó·˘‡Ú‡ ÓÙ‡ÌÁË‚‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË,
Í‡ÚÓ ‰ÓÒÚË„‡ ’˙‚‡ÚÒÍÓ Ë ”Ì„‡Ëˇ. ¡ÓˇÚ Ì‡ Û˜‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ‚ Í‡ÏÔ‡ÌËˇÚ‡ ·˙Î„‡-
ÒÍË ‚ÓÈÌËˆË Ì‡‰ı‚˙Îˇ 450 000 ‰Û¯Ë10.
¡ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÔÂÛ‚ÂÎË˜‡‚‡ ÁÌ‡˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡,
Â ÌÛÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÏ‡ Ò‚Óˇ ÔËÌÓÒ ‚ ÛÒÔÂ¯ÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË ÒÂ-
˘Û √ÂÏ‡ÌËˇ ‚ ‡ÈÓÌ‡ Ì‡ fi„ÓËÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. œÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
‚Î‡ÒÚË ÛÎÂÒÌˇ‚‡ ÍÓÌˆÂÌÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒÍË ‚ ·ÎËÁÓÒÚ ‰Ó ÃÓ‡‚ÒÍ‡Ú‡
‰ÓÎËÌ‡ Ë ÔÓ‰ÒÚ˙ÔËÚÂ Í˙Ï ¡ÂÎ„‡‰; ÒÔÂÒÚˇ‚‡ Ì‡ “ÂÚË ÛÍ‡ËÌÒÍË ÙÓÌÚ ÌÂÓ·ıÓ-
‰ËÏÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÔÓÍËÂ ÒÂÍÚÓ ÓÚ 300 ÍÏ, Á‡ ÍÓÂÚÓ Ò‡ ÌÛÊÌË ÌÂ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 15 ‰Ë‚Ë-
ÁËË; ÔË‚ÎÂ˜ÂÌË Ò‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË „ÂÏ‡ÌÒÍË ÒËÎË Ì‡ ÌÓ‚ÓÓ·‡ÁÛ‚‡ÌËˇ ÙÓÌÚ, ÍÓË-
ÚÓ ËÌ‡˜Â ·Ëı‡ ·ËÎË ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË ‚ ‰Û„Ë ‡ÈÓÌË Ì‡ ·ÓÈÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ë ·Ëı‡ Á‡·‡-
‚ËÎË Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÓÙ‡ÌÁË‚‡; ‡ ‚ Ò‡ÊÂÌËˇÚ‡ ÔË ƒ‡‚‡ ≠ —Ó·ÓÎ˜ œ˙‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡
‡ÏËˇ ËÏ‡ ‚‡ÊÂÌ ‰ˇÎ Á‡ ‡Á„ÓÏ‡ Ì‡ ÂÎËÚÌË „ÂÏ‡ÌÒÍË ˜‡ÒÚË.
∆ÂÚ‚ËÚÂ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‰‡‰ÂÌË ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ‡ÍÚË‚ÌËÚÂ ·ÓÈÌË
‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡Ú ÒÂËÓÁÌÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌËˇ ÒÚ‡-
‰ËÈ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡. ¡ÓˇÚ Ì‡ Û·ËÚËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‚ÓÈÌËˆË Ë ÓÙËˆÂË ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 8337,
ËÁ˜ÂÁÌ‡ÎËÚÂ Ò‡ 9155 Ë ‡ÌÂÌËÚÂ ≠ 22 958. “‡Í‡ Ó·˘Ó ÊÂÚ‚ËÚÂ Ë ÔÓÒÚ‡‰‡ÎËÚÂ
‰ÓÒÚË„‡Ú 40 45011. ŒÒÓ·ÂÌÓ „ÓÎˇÏÓ Â ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌËÚÂ ÒÚÓÍË, Ï‡-
ÚÂË‡ÎË, ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ Ë Ô‡Ë ÌÂ Ò‡ÏÓ Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÒÍ‡, ÌÓ Ë ÚÂ-
ÁË, ÔÂ‰‡‰ÂÌË Ì‡ “ÂÚË ÛÍ‡ËÌÒÍË ÙÓÌÚ Ë Ì‡ Õ‡Ó‰ÌÓÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ‡ÏËˇ Ì‡
fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ.
¬ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ËÁ„ÓÚ‚ÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ ÓÚ 1946 „. Ò‡ ÓÚ‡ÁÂÌË ‚ÒË˜ÍË ËÁ‚˙¯ÂÌË ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‡ÁıÓ‰Ë ÔÂÁ ‰‚ÂÚÂ Ù‡ÁË Ì‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚
‚ÓÈÌ‡Ú‡12. »ÌÚÂÌ‰‡ÌÚÒÍËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‚ÍÎ˛˜‚‡˘Ë ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔË-
Ô‡ÒË, ÙÛ‡ÊË Ë ‰. Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ, Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡Ú‡ Ì‡-
Ó‰ÓÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎÌ‡ ‡ÏËˇ, ‡ Ò˙˘Ó Á‡„Û·ÂÌÓÚÓ Ë ‡ÁÔËÎˇÌÓÚÓ ‚Â˘Â‚Ó ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó
‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ó·˘Ó Ì‡ 23 390 804 209 Î‚.; ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÒÛ-
ÏË Á‡ Á‡ÔÎ‡ÚË Ë Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ı‡ÌË, ÙÛ‡ÊË Ë ‚Â˘Â‚Ó ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ò‡ 3 501 361
555 Î‚.; ÛÌË˘ÓÊÂÌËÚÂ, ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ Ë ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ó˙ÊËˇ Ë ·ÓÂÔËÔ‡ÒË ‚ ıÓ‰‡
Ì‡ ·ÓÈÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú Ì‡ 10 527 473 801 Î‚.; ÔÓ Ô‡‡„‡Ù‡ ÓÚÌÓÒÌÓ
ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë “‡ÍËˇ, Í‡ÍÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ Ë ÛÌË˘ÓÊÂÌË ËÌÊÂ-
ÌÂÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ó·˘Ó Ì‡ 3 593 470 084 Î‚. ƒ˙Î„ËˇÚ ÒÔËÒ˙Í Ì‡
ÛÔÓÚÂ·ÂÌËÚÂ ÒÚÓÍË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ó·ı‚‡˘‡ Ó˘Â
Ò‚˙ÁÓ˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Ò‡ÌËÚ‡ÌÓ Ë ‚ÂÚÂËÌ‡ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÌ Ô‡Í,
10 България – непризнатият противник на Третия райх. Документи. С., 1995, с. 235.

11 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 31, л. 2.
12 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 20, 3–10.
„ÓË‚‡ Ë ÒÏ‡ÁÓ˜ÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÔÂ‚ÓÁË, Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ, ËÁ‰˙ÊÍ‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌ-

ÌËˆË, ‚˙Á‰ÛıÓÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌÓ Ë ÏÓÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ËÁÔÎ‡ÚÂÌË ÓÚ ÃËÌËÒ-
ÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÒÓˆË‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ë Ú.Ì. œÓ ‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË ÚÓ˜ÍË ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÒÂ ÓÔÂ-
‰ÂÎˇÚ Ì‡ 63 262 141 733 Î‚.13 ˙Ï Úˇı ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ‰Ó 8 Ï‡È 1945 „.
‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ë Ì‡ ‰Û„Ë ÚÓ˜ÍË ÓÚ ÔËÏËËÂÚÓ, ÍÓËÚÓ Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ 30
ÏÎ‰. Î‚. Ë Ú‡Í‡ ÔÓı‡˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ ÔˇÍ‡ ‚˙ÁÍ‡ Ò ‚Ó‰ÂÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‚˙Á-
ÎËÁ‡Ú Ì‡ 95 241 582 054 Î‚. ŒÒ‚ÂÌ ÚÂÁË ‡ÁıÓ‰Ë ‚ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ-
‚‡Ú Ë Á‡„Û·ËÚÂ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÓÚ ÏÓ·ËÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ ˙Í‡,
ÓÚÍ˙Ò‚‡ÌÂÚÓ ∫ ÓÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ë ÂÍ‚ËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú‡ÌÒÔÓÚÌËÚÂ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡. ÓÒ‚ÂÌËÚÂ ˘ÂÚË Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Ì‡ 27 059 286 810 Î‚. œË·‡‚ÂÌË Ò‡ Ë ‡Á-
ıÓ‰ËÚÂ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ˘Â ËÁÔÎ‡ÚË ‚ ÒÎÂ‰-
‚‡˘ËÚÂ ÓÍÓÎÓ 10 „Ó‰ËÌË Ì‡ ËÌ‚‡ÎË‰ËÚÂ Ë ‚‰Ó‚Ë¯ÍËÚÂ ÒÂÏÂÈÒÚ‚‡ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡
ÔÂÌÒËË, ÒÚËÔÂÌ‰ËË, Â‰ÌÓÍ‡ÚÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ë ‰. —ÛÏ‡Ú‡ Á‡ Úˇı Â ËÁ˜ËÒÎÂÌ‡ Ì‡
10 979 850 583 Î‚. ‡ÚÓ ÒÂ Ò˙·Â‡Ú ˜ËÒÎ‡Ú‡ ÔÓ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ Ô‡‡„‡ÙË, ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡
ÍÓÎÓÒ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 133 280 719 447 Î‚., ÍÓˇÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡
‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÒÂ˘Û ’ËÚÎÂËÒÚÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ14.
“Û‰ÌÓ Â Ò ÚÓ˜ÌÓÒÚ ‰‡ ÒÂ ÔÂËÁ˜ËÒÎˇÚ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂ-
Ï‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ŒÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Á‡‡‰Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‰Â‚‡Î‚Ë‡˘Ëˇ ÒÂ ÎÂ‚, ÍÓÈÚÓ ÌÂ ÏÓ-
ÊÂ ‰‡ Á‡Ô‡ÁË ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ ‚˙ÔÂÍË ÛÒËÎËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ó„‡ÌË ‰‡
ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú ËÁÍÛÒÚ‚ÂÌ ÙËÍÒË‡Ì ÍÛÒ ÒÔˇÏÓ ˜ÛÊ‰ËÚÂ ‚‡ÎÛÚË, Ë ÓÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡,
Á‡‡‰Ë ÓÙÓÏˇ˘ÓÚÓ ÒÂ ÒÂËÓÁÌÓ ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂ ÏÂÊ‰Û ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÒÚÓÍË-
ÚÂ, ÔÓ ÍÓËÚÓ Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ˘ÂÚËÚÂ, Ë Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Â‡ÎÌËÚÂ ËÏ ˆÂÌË, ÛÚ‚˙‰ËÎË
ÒÂ Ì‡ Ô‡Á‡‡. — „ÓÎˇÏ‡ ‰ÓÁ‡ ÒË„ÛÌÓÒÚ ÒÛÏ‡Ú‡ ÏÓÊÂ ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰Â-
ÎË Ì‡ Ì‡‰ 300 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡15, ‡ ‡ÍÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ Ó·ÂÁˆÂÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ Ò
40% ÓÚ 1933, Úˇ Â ‡‚Ì‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 1 ÏÎ‰. ÁÎ. Ù‡ÌÍ‡. œË ‚ÒË˜ÍË ÒÎÛ˜‡Ë ÒÚ‡‚‡ ‰Û-
Ï‡ Á‡ Â‰ÌÓ ·ÂÏÂ, ÌÂÔÓÒËÎÌÓ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ, ÔË ÚÓ‚‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ‚ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Í‡ÚÍË ÒÓÍÓ‚Â ≠ Ò‡ÏÓ Á‡ ÔÓ-
Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 9 ÏÂÒÂˆ‡. ‡ÚÓ ÔËÏÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË
ˆÂÎËˇÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ 1945 „. ‚˙ÁÎËÁ‡ 141.8 ÏÎ‰. Î‚., ‡ ÔÓ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Â‰Ó‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡‰ı‚˙Îˇ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÚË Ô˙ÚË ÔËıÓ‰Ì‡Ú‡
ÏÛ ˜‡ÒÚ (43 ÏÎ‰. Î‚.)16.
»ÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ

ÔÓ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ
ŒÒ‚ÂÌ ÔÂÍËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë ÙË-
Ì‡ÌÒË ÒÂ Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌË Ò ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ
—˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ, ÍÓËÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú Ë ‰ÓÒÚ‡ ‚ÂÏÂ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈ-
Ì‡Ú‡, Í‡ÚÓ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Úˇı ÔËÍÎ˛˜‚‡Ú ˜‡Í Í˙Ï ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1947 „.
13
14 Пак там, а. е. 25, л. 10.; Според М. Исусов, който добавя и значителни косвени плащания и понесени щети,
разходите на България във войната достигат още по-голяма сума – 159 719 446 661 лв. Вж. Исусов, М. Стопанските
разходи на България в Отечествената война. – Исторически преглед, 1969, ХХV, с. 67.
15 По този въпрос такова число се споменава и в изложението на българската делегация пред Парижката мирна
конференция: АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 631, л. 2.

16
Пак там, оп. 1, а. е. 42, л. 5; пак там, оп. 1, а. е. 278, л. 18.
«‡ Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò ÔËÎ‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡Á-

ÔÓÂ‰·ËÚÂ, Í˙Ï Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌÓ ÓÏËÒ‡ÒÚ‚Ó ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡
—˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ( »—œ), ˙ÍÓ‚Ó‰ÂÌÓ ÓÚ ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡-
·ÓÚË œÂÚÍÓ —Ú‡ÈÌÓ‚. ¬Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ ÍÓÌÒÚËÚÛË‡ÌÂÚÓ Ì‡ —˙˛ÁÌ‡ ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓ-
ÏËÒËˇ (— ) ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ ∫ „ÂÌ. ¡Ë˛ÁÓ‚ ÔÓËÒÍ‚‡ ‚ÒÂÍË ÏÂÒÂˆ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ Í‡Í ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ‚ÒË˜ÍË ÚÓ˜ÍË Ì‡
ÔËÏËËÂÚÓ. »ÁËÒÍ‡Ì‡ Â Ô˙ÎÌ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ò „ÂÏ‡ÌÒÍË Ë ÛÌ-
„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÍÓËÚÓ Ò‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË ÔÓ‰ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓ ÔÓ
Ì‡‰ÁÓ‡. “ÂıÌËˇÚ ·ÓÈ Â ÓÍÓÎÓ 170 „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò ˜ÛÊ‰ Í‡ÔËÚ‡Î ·ÎË-
ÁÓ 4 ÏÎ‰. Î‚. Ë 25 ÛÌ„‡ÒÍË Ò Í‡ÔËÚ‡Î ÓÍÓÎÓ 70 ÏÎÌ. Î‚.17 ¬ÒË˜ÍË ÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡-
‚‡Ú ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒË ‰ÂÈÌÓÒÚ ÔÓ‰ ÍÓÌÚÓÎ‡ ÔÓ‰ —ÎÛÊ·‡Ú‡ ÔÓ Ì‡‰ÁÓ‡, Ò˙„Î‡ÒÌÓ
ÛÍ‡Á‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ — . Ó„‡ÚÓ Ì‡ œÓÚÒ‰‡ÏÒÍ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÏÂÊ‰Û ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ
˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ì‡ ÚËÚÂ „ÓÎÂÏË ÒËÎË ÓÚ ‡ÌÚËıËÚÎÂËÒÚÍ‡Ú‡ ÍÓ‡ÎËˆËˇ Â Â¯ÂÌÓ
˜‡ÒÚ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ‰‡ ÒÂ ËÁ‰˙ÎÊ‡Ú Ì‡ ———–, Í‡ÚÓ ‚ ÌÂ„Ó‚‡ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚ ÔÂÏËÌ‡Ú „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‡ÍÚË‚Ë Ë Í‡ÔËÚ‡ÎË ‚ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË, »—œ Á‡-
ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇ ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ÔÓ‰ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ. “˙È
Í‡ÚÓ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ Ë
ÛÌ„‡ÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Ò‡ ·ËÎË ËÁÁÂÚË ÓÚ Ó„‡ÌË Ì‡ ÏËÎËˆËˇÚ‡, ÓÚ Œ‘ ÍÓÏËÚÂÚË,
Ô‡ÚËÈÌË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË Ë „ÛÔË Ë ‡ÁÌË ‰Û„Ë ÎËˆ‡, Ì‡ 1 ˛ÌË 1945 „. œ. —Ú‡ÈÌÓ‚
ËÁ‰‡‚‡ Á‡ÔÓ‚Â‰, Ò ÍÓˇÚÓ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ÔÂ‰ÏÂÚËÚÂ Ë ˆÂÌÌÓÒÚËÚÂ ‰‡ ÒÂ ËÁ‰ËˇÚ Ë ‰‡
·˙‰‡Ú ‚˙Ì‡ÚË Ì‡ ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓ‡ ÔÓ Ì‡‰ÁÓ‡18. Õ‡ 31 Ï‡È 1946 „. Â Ó·Ì‡Ó‰‚‡Ì
Á‡ÍÓÌ, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ÒÂ ÔÂ‰‡‚‡ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á19. Õ‡
10 ˛ÎË ÏÂÊ‰Û „ÂÌ. ¡Ë˛ÁÓ‚ Ë ÏËÌËÒÚ˙ ÛÎË¯Â‚ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÔÎ‡Ì Á‡ ÔËÂÏ‡ÌÂ
Ë ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡˘Ó „ÂÏ‡ÌÒÍÓ Û˜‡ÒÚËÂ. ƒÓÍÛÏÂÌÚ˙Ú
Ó·ı‚‡˘‡ 41 ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò Ó·˘ ‡ÍˆËÓÌÂÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÒÎÂ‰ ÔÂËÁ˜ËÒÎˇ-
‚‡ÌÂ Ì‡ 1 540 659 000 Î‚. ¬ ÒÔËÒ˙Í‡ Ì‡ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÏËÚÂ Ò‡: √‡ÌËÚÓË‰, Ò Ó·ÂÍÚ Ì‡
‰ÂÈÌÓÒÚ ≠ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ˆËÏÂÌÚ, ‚˙„ÎÂ‰Ó·Ë‚, ÂÎÂÍÚÓÂÌÂ„Ëˇ Ë ‰. Ë ÓÒÌÓ‚ÂÌ
Í‡ÔËÚ‡Î 630 ÏÎÌ. Î‚., ¬ÛÎÍ‡Ì ≠ ‚˙„ÎÂ‰Ó·Ë‚ Ë ÂÎÂÍÚÓÂÌÂ„Ëˇ, ÓÒÌÓ‚ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î
400 ÏÎÌ. Î‚., œËËÌ ≠ ‰Ó·Ë‚ Ì‡ ÓÎÓ‚ÌÓ-ˆËÌÍÓ‚‡ Û‰‡ Ë ÔÂ‡·ÓÚÍ‡Ú‡ ∫ ‚ ÍÓÌˆÂÌ-
Ú‡Ú, ÓÒÌÓ‚ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î 250 ÏÎÌ. Î‚. ◊ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËˇÚ ‰ˇÎ ‚ ÔÂ‰‡‰ÂÌËÚÂ ÔÂ‰ÔË-
ˇÚËˇ ‚ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ËÏ ˜‡ÒÚ Â ÏÂÊ‰Û 75 Ë 100%. ”ÚÓ˜ÌÂÌÓ Â, ˜Â ÔÓ‰ „ÂÏ‡ÌÒÍË
‡ÍÚË‚Ë ÒÂ ‡Á·Ë‡Ú ‡ÍˆËË, ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, Ô‡Ë˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÒÚÓÍË, Í‡ÍÚÓ Ì‡ ˛Ë‰Ë-
˜ÂÒÍË, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ÙËÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÓËÁıÓ‰. ƒ‡‚‡ ÒÂ ÒÓÍ ÓÚ 10 ‰ÌË
ˆˇÎÓÚÓ ÌÂ‰‚ËÊËÏÓ „ÂÏ‡ÌÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ‚˙‚ ‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÓÎÁ‚‡-
ÌÂ ÓÚ ˜‡ÒÚÌË ÎËˆ‡ Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ‰‡ ·˙‰Â ÓÔ‡ÁÌÂÌÓ. —˙˘ÓÚÓ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ Ë ‰Ó ÔÂ-
‚ÓÁÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Í‡ÚÓ Á‡ Úˇı ÒÓÍ˙Ú Â 14 ‰ÌË20.
Õ‡Ô˙ÎÌÓ Ò‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË Ô‡‚‡Ú‡ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ÔÓ‰‡ÌËˆË Ì‡ Œ·Â‰Ë-
ÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË. ÕÓ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ë ÌˇÍÓË ÔÓ·ÎÂÏË, ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ÓÚ‰ÂÎÌË
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ ·ËÎË ·ÎÓÍË‡ÌË, Ú˙È Í‡ÚÓ ‚ Úˇı ËÏ‡ „ÂÏ‡ÌÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÌÓ ÒÂ
ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË Ë ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ËÎË ‰Û„Ë ÔÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚ ‡Í-
17 Пак там, а. е. 39, л. 8.

18 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 5, л. 113.
19 Държавен вестник, год., № 120 от 31 май 1946.
20 АМВнР, оп. 1п, а. е. 293, л. 1–9.
ÚË‚Ë. “‡ÍË‚‡ Ò‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ì¬‡È·ÂÎ Ë —ËÂî, ì¡‡ÈÂ ≠ Ù‡Ï‡î Ë ‰., ÔÂ‰ÒÚ‡‚-

Îˇ‚‡˘Ë ÍÎÓÌÓ‚Â Ì‡ ì». √. ‘‡·ÂÌ ËÌ‰ÛÒÚËî, ‚ ÍÓˇÚÓ ËÏ‡ „ÓÎÂÏË ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË
Í‡ÔËÚ‡ÎË21.
—ÂËÓÁÂÌ ‡ÁıÓ‰ Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ ÔËÎ‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜Î. 3 ÓÚ
—˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 1945 „. ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ÔÂ‚ÓÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒÍË
ÔÂÁ ¡˙Î„‡Ëˇ, Á‡ ÍÓÂÚÓ Ì‡ —˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ Ò‡ ÔÂ-
‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÍÓÎÓ 100 000 ‚‡„ÓÌ‡, ‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÓÚ ¡ƒ∆ ‡ÁıÓ‰Ë ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú
Ì‡ 1600 ÏÎÌ. Î‚.22
—‚ÓÂ‚ÂÏÂÌÌÓ Â Ó„‡ÌËÁË‡ÌÓ ÂÔ‡ÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÏË‡˘ËÚÂ ÒÂ ‚ ¡˙Î„‡-
Ëˇ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆË. “Â Ò‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‡‚Ë‡ÚÓË (332), ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌˆË.
œÂ‰‡‰ÂÌË Ò‡ Ë 129 Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆË, ËÁ·ˇ„‡ÎË ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÎÂÌ. Õ‡È-
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Â ·Óˇ Ì‡ ÂÔ‡ÚË‡ÌËÚÂ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍË Ë „˙ˆÍË ÔÓ‰‡ÌËˆË ‚˙ÁÎËÁ‡˘
Ì‡ 1700 ‰Û¯Ë. ¬ÒË˜ÍË Ò‡ ÓÒË„ÛÂÌË Ò˙Ò ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ı‡Ì‡, Ó·ÎÂÍÎÓ, Ú‡ÌÒÔÓÚ. ŒÒ-
‚ÂÌ Úˇı, ‰Û„Ë 5600 „˙ˆË, Á‡‰˙Ê‡ÌË ‚ √ÂÏ‡ÌËˇ, ÍÓËÚÓ ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú Ú‡ÌÁËÚ
ÔÂÁ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÚÂËÚÓËˇ, Ò˙˘Ó Ò‡ ÔÓ‰ÒË„ÛÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ò˙Ò
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ·ÂÁÔÎ‡ÚÂÌ ÔÂ‚ÓÁ23.
»ÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÂÌÂ„Ë˜ÌÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ Á‡ÂÏ‡ Ò ËÁÔ˙ÎÌÂ-
ÌËÂÚÓ Ì‡ ˜Î. 11, ÓÚÌ‡Òˇ˘ ÒÂ ‰Ó Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÂÒÚËÚÛË‡ Ì‡ Œ·Â-
‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË Ë Ì‡È-‚Â˜Â Ì‡ √˙ˆËˇ Ë fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ËÁÌÂÒÂÌË ÔÂ‰ÏÂÚË Ë ˆÂÌ-
ÌÓÒÚË. œÓ‰Ó·ÌÓ Ë Ì‡ ‚ÂÏÂÚÓ ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÂÒÚËÚÛˆËˇÚ‡ Ì‡ ËÁ-
ÁÂÚË ‚Â˘Ë ÒÂ ÔËÂÏ‡ Í‡ÚÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‰‡ ‰ÓÍ‡ÊÂ ‰Ó·‡Ú‡ ÒË ‚Ó-
Îˇ ‰‡ ÔËÎ‡„‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ Ò‡ÌÍˆËË, Ì‡ÎÓÊÂÌË ·ËÎÓ ‚ ÔËÏËËÂÚÓ, ·ËÎÓ ‚
ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, ÍÓ„‡ÚÓ ÚÂ Ò‡ ‡ÁÛÏÌË Ë ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌË. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ó˘Â ÔÂÁ
ÌÓÂÏ‚Ë 1944 „. Í‡·ËÌÂÚ˙Ú ËÁÔ‡˘‡ ÓÍ˙ÊÌÓ ‰Ó ‚ÒË˜ÍË ‰˙Ê‡‚ÌË Ë ‡‚ÚÓÌÓÏÌË
Û˜ÂÊ‰ÂÌËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë ‰Ó ˜‡ÒÚÌËÚÂ ÙËÏË Ë ÎËˆ‡, Ò ÍÓÂÚÓ „Ë Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ‰ÂÍÎ‡-
Ë‡Ú ‚ÒË˜ÍÓ ËÁÌÂÒÂÌÓ ÓÚ ÓÍÛÔË‡ÌËÚÂ „˙ˆÍË Ë ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍË ÚÂËÚÓËË. œÂ‰ÛÔ-
ÂÊ‰ÂÌËÂÚÓ, ˜Â Á‡ ÛÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Â˘Ë ˘Â ÒÂ Ì‡Î‡„‡Ú ÒÚÓ„Ë Ì‡Í‡Á‡ÌËˇ ÓÍ‡Á‚‡ Ò‚Ó-
ÂÚÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ. Œ˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â ÓÍ˙ÊÌÓÚÓ Ò˙‚Ô‡‰‡ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ò˙Ò Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ
ËÁ‰Ë‚‡ÌÂ Ë Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ Ì‡ ÓÌÂÁË ÎËˆ‡, Ó·‚ËÌÂÌË ‚ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡
ÔÂÒÚ˙ÔÌË ‰ÂˇÌËˇ ‚ ÌÓ‚ÓÔËÒ˙Â‰ËÌÂÌËÚÂ ÁÂÏË. ‡ÍÚÓ ÒÂ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡
»—œ, ÒÚ‡ı˙Ú Â ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏ, ˜Â ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍÓ Â ‰ÂÍÎ‡Ë‡ÌÓ, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë
‚Â˘Ë ·ÂÁ ‚ÒˇÍ‡Í‚‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ (ÔÓÎÓ‚ËÌ ÏÂÚ˙ ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍ‡ ÊËˆ‡, Â‰Ì‡ ‰‡Ï‡‰Ê‡-
Ì‡ ‚ËÌÓ Ë Ú.Ì.)24. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ Ó„‡ÌËÁË‡Ì‡Ú‡ Í‡ÏÔ‡ÌËˇ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ
˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÔËÒ˙ˆË ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 90% ÓÚ ËÌ‰Ë‚Ë‰Û‡ÎÌËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÒÂ
ÔÓÍË‚‡Ú Ò Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‰ÂÍÎ‡‡ˆËË.
ƒÂÍÎ‡Ë‡ÌÓÚÓ ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÒÂ ‡Á‰ÂÎˇ Ì‡ ‰‚‡
‚Ë‰‡: ÔË‰Ó·ËÚÓ ·ÂÁ Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ë Ò˙Ò Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂ. ÕÂÁ‡ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÔÂ‰ÏÂÚË Ò‡
ÂÒÚËÚÛË‡ÌË Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë √˙ˆËˇ. ¬Â˘ËÚÂ, Ó·ˇ‚ÂÌË ÓÚ ˜‡ÒÚÌËÚÂ ÎËˆ‡, ÒÂ Í‡-
ÚÂ„ÓËÁË‡Ú ‚ ÚË „ÛÔË: Á‡ÍÛÔÂÌÓ Ò ‰ÓÍÛÏÂÌÚ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÔË‰Ó·ËÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó
21 Пак там, а. е. 488, л. 7.

22 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 39, л. 3.
24 Пак там, а. е. 629, л. 53–54.
˜ÂÁ Ò‰ÂÎÍ‡, ‰ÓÍ‡Á‡Ì‡ Ò ÔÓÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎË, Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, Á‡ ÍÓÂÚÓ ÌÂ Â ÔÓ-

ÒÓ˜ÂÌ Ì‡˜ËÌ Ì‡ ÔË‰Ó·Ë‚‡ÌÂ. Œ·˘Ó ÔÓ‰‡‰ÂÌËˇÚ ·ÓÈ ‰ÂÍÎ‡‡ˆËË ÓÚ ˜‡ÒÚÌË ÎËˆ‡
Ì‡‰ı‚˙Îˇ 200025.
¬˙ÔÂÍË ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ‡ÍÚË‚ÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ‚ Ú‡ÁË ÒÙÂ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ó-
„‡ÌË Ô‡‚Ë ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ, ˜Â ÂÒÚËÚÛˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰ÏÂÚËÚÂ Á‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë √˙ˆËˇ
ÌÂ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ‚ Â‰Ì‡Í‚Ë ÒÓÍÓ‚Â Ë ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡. Œ˘Â ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ ÌÂ-
Ò˙ÏÌÂÌÓ ÔÂ‰ËÏÒÚ‚Ó ÒÂ ‰‡‚‡ Ì‡ Á‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ Ò˙ÒÂ‰Í‡. — Ó‰Ó·ÂÌËÂ Ì‡ — ÔÂÁ Îˇ-
ÚÓÚÓ Ì‡ 1945 „. Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÏÓÌ √ÂÓ„ËÂ‚ ‚ÎËÁ‡ ‚ ÔˇÍ‡ ‚˙ÁÍ‡ Ò ‚Î‡Ò-
ÚËÚÂ ‚ ¡ÂÎ„‡‰ Ë ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡Ú ÔÓˆÂ‰Û‡Ú‡ Á‡ ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÒÚËÚÛË‡ÌËÚÂ Ï‡ÚÂË-
‡ÎË. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò‡ ‚˙Ì‡ÚË ‚ÓÂÌÌË Ë „‡Ê‰‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÏÂÚË, Ì‡ÚÓ-
‚‡ÂÌË Ì‡ 105 ‚‡„ÓÌ‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÒÏˇÚ‡ ÔÓ‰‚ËÊÌËˇ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡Î26. »Á‚˙¯ÂÌËÚÂ
‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ÂÒÚËÚÛË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ ¡Õ¡ Ì‡
140 729 176 Î‚.27
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ò fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ ÂÒÚËÚÛˆËˇÚ‡ Ì‡ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ √˙ˆËˇ
ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡ Ò ÔÓÂ‰Ëˆ‡ ÓÚ ÔÓ·ÎÂÏË. √˙ˆÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ú˙ÒË ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÔÓ-
Ò‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ˜ÂÁ ÔÓÒÂ‰ÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ — . Õ‡ 4 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1945 „. — ‚˙˜-
‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÔËÒ˙Í Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË, ÍÓËÚÓ Ò‡ ÓÍ‡-
˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Í‡ÚÓ Ù‡ÌÚ‡ÒÚË˜ÌË. ¬ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÎÛ˜‡Ë
ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÁËÒÍ‡ÌËÚÂ ‚Â˘Ë Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Ì‡‰ı‚˙Îˇ ·Óˇ ËÏ, ÓÚ‡ÁÂÌ ÓÚ
ÓÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ „˙ˆÍ‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ ÓÚ ÔÂ‰Ë ‚ÓÈÌ‡Ú‡. Õ‡ 22 Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ Í‡·ËÌÂ-
Ú˙Ú ‚˙˜‚‡ Ì‡ — Ò‚ÓËÚÂ ‚˙Á‡ÊÂÌËˇ. ¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ‚ Ô˙ÎÂÌ Ò˙Ò-
Ú‡‚ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Ë ËÁËÒÍ‚‡ ÓÚ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‰‡
ËÁ„ÓÚ‚ˇÚ ÒÔËÒ˙Í Ì‡ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó, ‡ ÌÂ ÔÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚ, Á‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡
ÒÂ Ò‡‚ÌË Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰‡ÌÌË28. œÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë 1946 „. ‚ —‚ËÎÂÌ„‡‰ ÔËÒÚË„‡
„˙ˆÍ‡ ÍÓÏËÒËˇ, ÍÓˇÚÓ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÔËÂÏ‡ÌÂ Ì‡ ÂÒÚËÚÛË‡ÌËÚÂ ‚Â˘Ë. ŒÚ 12 ‰Ó 14
ÙÂ‚Û‡Ë Ò‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌË 65 ‚‡„ÓÌ‡ „‡Ê‰‡ÌÒÍÓ Ë ‚ÓÂÌÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ·ÓË
ÔÓ‰‚ËÊÌËˇ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡Î29. ƒÓÍ‡ÚÓ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔËÂÏ‡ ‚˙ÔÓÒ‡
Á‡ ÛÂ‰ÂÌ, ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú Ë ÒÎÂ‰ ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡
ÂÒÚËÚÛˆËˇ, ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ, Í‡ÚÓ ÚÂÏ‡Ú‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ-
‚‡ ÓÚ „˙ˆÍËˇ ÔÂ˜‡Ú Á‡ ‡Á‰Ûı‚‡ÌÂ Ì‡ ÒËÎÌ‡ ‡ÌÚË·˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓÔ‡„‡Ì‰‡.
–‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò ‰‚ÂÚÂ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÏÌÓ„Ó
ÓÚ˜ÂÚÎË‚Ó Ë ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˜Î. 9 ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ. œÂÁ ‰Â-
ÍÂÏ‚Ë 1945 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ÒÂÁË‡ÌÓ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÓÚ — Ò ËÒÍ‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ı‡ÌË ‚˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ Ú. 1 ÓÚ œÓ-
ÚÓÍÓÎ‡ Í˙Ï —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ô‡‚ˇÚ Â‰ÌÓ ÔÓÒÚ‡ÌÌÓ
ËÁÎÓÊÂÌËÂ Á‡ ÚÂÊÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë
ÔÓ-ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÓÔÛÒÚÓ¯ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÛ¯‡, Á‡ÒÂ„-
Ì‡Î‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ 1945 „. —˙Ò ˆËÙË Â ‰ÓÍ‡Á‡Ì‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡Ú‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡
25
26 Пак там, л. 62; пак там, а. е. 39, л. 7.
27 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 14, л. 3.
28 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 39, л. 8.
29 Пак там, а. е. 629, л. 62. Този доклад на Министерство на външните работи носи най-късна дата и затова е изпол-
зван в текста, но е необходимо да се отбележи, че в други отчети броят на вагоните с имущество, предадени на
Гърция, варира в твърде широки граници – от 65 до 97 вагона.
‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË ÚÓÁË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ. — , Á‡ÔÓÁÌ‡Ú‡ Ò ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ, ÔËÂÏ‡

·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙Á‡ÊÂÌËˇ30. » Ï‡Í‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ, ÌÂ
·Ë‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÏËÌ‡‚‡ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÔÓ Ò˙˘ÓÚÓ ÚÓ‚‡ ÚÛ‰ÌÓ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÚ‚Ó ‚ÂÏÂ Â ËÁ‚˙¯ÂÌ ËÁÌÓÒ Á‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 2 942 627 195 Î‚., ÓÚ ÍÓÈ-
ÚÓ ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË (Ô¯ÂÌËˆ‡, ˙Ê, ˆ‡Â‚Ëˆ‡, Á‡ı‡, Ò‚ËÌÒÍ‡ Ï‡Ò Ë ‰.) Á‡
821 233 267 Î‚.31
Œ˘Â ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÔÓ ÔËÏËËÂÚÓ ÓÚ˜ÂÚÎË‚Ó ÒÂ ÓÚ-
‡Áˇ‚‡Ú ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓˆÂÒË Ì‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. ‘‡ÍÚ˙Ú,
˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Ë fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, Ï‡Í‡ ‰ÓÒÍÓÓ¯ÌË ÔÓÚË‚ÌËˆË, ÒÂ„‡ ÒÂ Ó·ÓÒÓ·ˇ‚‡Ú ‚
Â‰ËÌ Ó·˘ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ë Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Î‡„Â, Ì‡ÏË‡ ËÁ‡Á ‚ ·˙ÁÓÚÓ Ë ÒÚËÍÚ-
ÌÓ ÔËÎ‡„‡ÌÂ Ì‡ ÍÎ‡ÛÁËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡, ‡ ÓÚ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡ Ì‡ ‚˙Á‰˙Ê‡ÌÂ-
ÚÓ ÓÚ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ÓÙËˆË‡ÎÌË Ó·‚ËÌÂÌËˇ Á‡ „‡·ÂÊË Ë ÔÂÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ËÚÂ ‚
Á‡‚ÁÂÚËÚÂ ÚÂËÚÓËË. ¬ ÚÂÁË ‰ÌË ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ¡ÂÎ„‡‰ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÍÓÌÚ‡ÒÚË‡ Ò
ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÎËÌËˇ, ÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ¿ÚËÌ‡, Í‡ÚÓ ÚÓ‚‡ ‡Á„‡-
ÌË˜ÂÌËÂ ‚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ˘Â ÒÂ Á‡Ô‡ÁË Ë ÔË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË Ì‡ œ‡ËÊÍ‡Ú‡ ÏËÌ‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ. ÕˇÏ‡
Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â ÚÂÁË ·˙Î„‡Ó-˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô ËÁˆˇÎÓ ÒÂ ÔÓÓ˘-
ˇ‚‡Ú Ë ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ — . ¬ ÌÓ‚Ëˇ ‰Ûı Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‰Ó·Ó-
Ò˙ÒÂ‰ÒÚ‚Ó ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÍ‡Á‚‡ Ó„ÓÏÌ‡ Á‡ ÓÒÍ˙‰ÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË
Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘. —‡ÏÓ ‰Ó Í‡ˇ
Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÒÚÓÍË, ÔÂ‰ÏÂÚË Ë ÓÍ‡Á‡ÌË ÛÒÎÛ„Ë ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ Ì‡‰
5.6 ÏÎ‰. Î‚.32
Õ‡È-‡ÁÓËÚÂÎÌÓÚÓ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ
Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ó ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ, Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌÓ ‚ ˜Î. 15,
ÍÓÈÚÓ ËÁËÒÍ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ô‡Ë˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÒÚÓÍË Ë ÛÒ-
ÎÛ„Ë Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ —˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ. œÓ·ÎÂÏËÚÂ Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ò‡ Á‡ÎÓÊÂÌË Ó˘Â ‚ Ò‡ÏÓÚÓ ÙÓÏÛÎË‡ÌÂ Ì‡ ÚÓ˜Í‡Ú‡. “ÂÍÒÚ˙Ú Â ÔÂ‰-
ÒÚ‡‚ÂÌ Ò˙‚ÒÂÏ Ó·˘Ó, ·ÂÁ ‰‡ Ò‡ ÛÚÓ˜ÌÂÌË ÌËÚÓ ÏÓÚË‚ËÚÂ Á‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ‡ÁıÓ‰Ë, ÌËÚÓ
ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡Ú‡, ÌËÚÓ Ô˙Í ÒÓÍÓ‚ÂÚÂ, ‰ÓÍÓ„‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ˘Â Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ÚÓÁË ÒË ‡Ì„‡-
ÊËÏÂÌÚ.
œÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ô‡Ë, ÒÚÓÍË, ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ Ë ËÁ‚˙¯‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÏÓÌÚË Ë ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ Á‡ Úˇı Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ÔÓ˜‚‡ ‚Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ Ì‡‚ÎËÁ‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ ·ÂÁÓÔÓÚÌÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓ-
ÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ‚˙ÔÂÍË ÍËÚË˜ÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ
Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÂÔÂÒË‚ÌËˇ
ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ÂÊËÏ‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ë ÔÓˇ‚Ë Ì‡ ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚Ó ÒÂ‰ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, Í‡ÚÓ
ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1945 „. ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ÔÓÚÂÒÚË Ì‡ ÒÂÎˇÌËÚÂ ÓÚ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡
ÂÍ‚ËÁËˆËË. ÓÏÛÌËÒÚËÚÂ Ó·‚ËÌˇ‚‡Ú «ÂÏÂ‰ÂÎÒÍËˇ Ò˙˛Á Ì‡ ÕËÍÓÎ‡ œÂÚÍÓ‚, ˜Â Â
ËÌÒÔËË‡Î ÚÂÁË ‰ÂÏÓÌÒÚ‡ˆËË33.
30 Пак там, а. е. 39, л. 6.
31 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 14, л. 1. Изказаните твърдения се потвърждават и от изследването на Д. Димитров, посве-
тено специално на тази тема. По-подробно вж. Димитров, Д. Българската помощ за Югославия в края на Втората
световна война (септември 1944 – май 1945 г.). – Исторически преглед, 1990, ХLVI, № 9.
32 Даскалов, Г. Българо-югославски политически отношения 1944–1945 г. С., 1989, с. 223.
33
Калинова, Е. Победителите и България (1939–1945). С., 2004, с. 245.
Œ˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡, ˜Â ÒÎÂ‰ Ï‡È 1945 „. ÌÂÔÓÒËÎÌËÚÂ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ˘Â

·˙‰‡Ú ÔÂÍ‡ÚÂÌË ÌÂ ÒÂ ÓÔ‡‚‰‡‚‡Ú. »ÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ — ‰‡ ∫ ÒÂ ÔÂ‰‡‚‡Ú Ô‡Ë
Ë ÒÚÓÍË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ Ì‡ 18 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1945 œ. —Ú‡ÈÌÓ‚
Ë ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ . √ÂÓ„ËÂ‚ ‰‡ ‚˙˜‡Ú Ì‡ „ÂÌ. ¡Ë˛ÁÓ‚ Ô‡ÏÂÚÌ‡ ·Â-
ÎÂÊÍ‡. ¬ ÌÂˇ ÒÂ Ì‡ÔÓÏÌˇ, ˜Â ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Â Ò‚˙¯ËÎ‡, ÌÓ Ë ÒÎÂ‰ 8 Ï‡È, Í‡ÍÚÓ ‰ÓË Ë
ÒÎÂ‰ 2 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë (Í‡ÔËÚÛÎ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ flÔÓÌËˇ ≠ ·.Ï., ƒ. ¬.) ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ËÁËÒÍ‚‡ ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ ˜Î. 15. Œ·˙˘‡ ÒÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â
œËÏËËÂÚÓ ÌÂ Ì‡Î‡„‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÂÔ‡‡ˆËË, Ú˙È Í‡ÚÓ Úˇ ÌÂ Â ‚Ó‰ËÎ‡ ‚ÓÂÌÌË
‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÒÂ˘Û Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË, ‡ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ò‡-
ÏÓ Á‡ ˘ÂÚËÚÂ ‚ ÓÍÛÔË‡ÌËÚÂ ‡ÈÓÌË, ÍÓËÚÓ ÒÂ ‰ÓÍ‡Ê‡Ú, ˜Â Ò‡ ÔË˜ËÌÂÌË ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÒÍ‡ Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ‚Â˜Â ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡
ËÁÔÎ‡˘‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÂÔ‡‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ·˙ÁÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡Ú ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡Ú Ó„ÓÏÌË ÎË¯ÂÌËˇ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ. ¬
ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ÓÍÚÓÏ‚Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â
ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÎÓ ÔÓ ˜Î. 15 Ó·˘‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 26 184 158 711 Î‚. “Ó‚‡ ˜ËÒÎÓ ÔË ÚÓ‚‡ Â Á‡-
ÌËÊÂÌÓ Ë ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚËÚÂ, Á‡˘ÓÚÓ ÚÂ Ò‡ ËÁ˜ËÒ-
ÎÂÌË ÔÓ ÌÓÏË‡ÌË ‰˙Ê‡‚ÌË ˆÂÌË, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌËˇ Ô‡Á‡ ÒÚÛ‚‡Ú ÏÌÓ„Ó
ÔÓ‚Â˜Â. Õ‡ÔËÏÂ ÍËÎÓ„‡Ï ·‡¯ÌÓ Â ÒÏÂÚÌ‡Ú ÔÓ 23 Î‚., ‡ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ˆÂÌ‡Ú‡ ÏÛ
Ì‡ Ô‡Á‡‡ Â Ì‡‰ 100 Î‚., Í„ ÓÎËÓ ≠ 25 Î‚. ÔË ËÒÚËÌÒÍ‡ ˆÂÌ‡ 300≠400 Î‚., Á‡ı‡ ≠ 93
Î‚., ‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÒÚÛ‚‡ 500≠600 Î‚. “‡Í‡ ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡Î‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-
‚Â˜Â ÓÚ ÚÂÁË 26 ÏÎ‰. Î‚.34
ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÒÂËÓÁÌË ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‰Ó‚Ó-
‰Ë, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ Úˇ·‚‡ Ë ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ÚÂÊÍËÚÂ Ë ÌÂÓÔ‡‚‰‡ÌË Á‡‰˙Î-
ÊÂÌËˇ ÔÓ ˜Î. 15, ÌÂ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡ ÌËÍ‡Í‚‡ ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ — . »ÁÔ˙ÎÌÂÌË-
ÂÚÓ Ì‡ Ú‡ÁË ÚÓ˜Í‡ ÓÚ œËÏËËÂÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰ÓË Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰-
ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 10 ÙÂ‚Û‡Ë 1947 „. œÓÒÎÂ‰ÌËˇÚ ÔÓ‰-
Ó·ÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ¡Õ¡ ÓÚÌÓÒÌÓ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ œËÏË-
ËÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ Ë ÏÂÒÂˆ Ï‡È 1947 „.
»ÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ ˜Î. 15 ÒÂ Ó·ÓÒÓ·ˇ‚‡Ú ‚ ÌˇÍÓÎÍÓ „ÓÎÂÏË ‡Á‰ÂÎ‡:
1. ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÒÛÏË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ —˙˛ÁÌÓÚÓ (—˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ) „Î‡‚ÌÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ≠ 15 179 564 616 Î‚.
2. —ÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ‡ÁÌËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ Ó·Á‡‚ÂÊ‰‡ÌÂ.
“ÛÍ ÒÔËÒ˙Í˙Ú Â Ú‚˙‰Â ‰˙Î˙„ Ë ˘Â ·˙‰‡Ú ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌË Ò‡ÏÓ ÔÓ-‚‡ÊÌËÚÂ
ÂÎÂÏÂÌÚË: ÔÓ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ËÂ Ë ÙÛ‡ÊË; Ó·Á‡‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ËÌÚÂÌ‰‡ÌÚÒÚ‚‡; ÏÓ-
ÚÓÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÌ ÔÂ‚ÓÁ Ë ËÌÒÚÛÏÂÌÚË; „ÓË‚‡ Ë ÒÏ‡ÁÓ˜-
ÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË; ÒÚÓËÚÂÎÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË; ËÌÊÂÌÂÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó; Ò‚˙ÁÓ˜-
ÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ËÌÒÚÛÏÂÌÚË; Ó˙ÊËÂ Ë ÔÂ‰ÏÂÚË Á‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ; Ò‡ÌË-
Ú‡ÌÓ Ë ‚ÂÚÂËÌ‡ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ë ‰. œÓ ÚÓÁË ‡Á‰ÂÎ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ‰ÓÒÚË-
„‡Ú Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ≠ 18 026 038 541 Î‚.
3. —ÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÛÒÎÛ„Ë, ËÁÔ˙ÎÌÂÌË ÔÓ˙˜ÍË Ë ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌËÚÂ
Á‡ Úˇı Ï‡ÚÂË‡ÎË. ¬ÍÎ˛˜‚‡Ú ÒÂ ÔÂ‰ËÏÌÓ ËÁ‚˙¯ÂÌË ÂÏÓÌÚË Ì‡ ‡‚ÚÓ-
34
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 13, л. 10–12.
ÏÓ·ËÎË, ËÌÊÂÌÂÌÓ Ë Ò‚˙ÁÓ˜ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‡‚Ë‡ˆËÓÌÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡, ÔÎ‡-

‚‡ÚÂÎÌË Ò˙‰Ó‚Â; ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÚÂÎÂÙÓÌÌË Ë ÚÂÎÂ„‡ÙÌË ÛÒÎÛ„Ë, Ì‡ÂÏË Ì‡
ÔÓÏÂ˘ÂÌËˇ, ÂÏÓÌÚË Ì‡ ÔÓÏÂ˘ÂÌËˇ Ë ÔÓÒÚÓÈÍË; ÔËÒÚ‡ÌË˘ÌË Ú‡ÍÒË,
Ì‡ÂÏË Ì‡ Ô˙ÚÌË˜ÂÒÍË Ë ÚÓ‚‡ÌË ‚‡„ÓÌË, Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌË Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒ-
ÍË Ë Ô˙ÚÛ‚‡ÎË ÔÂÁ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ; ÚÓ‚‡ÂÌÂ Ë ‡ÁÚÓ‚‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌË
Ò˙‰Ó‚Â Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ˘ÂÚË ÓÚ Ò˙-
‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÌËˆË Ë ‰. Œ·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÔÓ ÚÓÁË ‡Á‰ÂÎ Â 1 802 695 815 Î‚.
4. –‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ËÁ‰˙ÊÍ‡Ú‡ Ì‡ —˙˛ÁÌ‡Ú‡ ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ. Œ·ı‚‡˘‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍ‡Ú‡, ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ë ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÂÌÌË ÏËÒËË. —ÛÏ‡Ú‡ ‚˙ÁÎËÁ‡
Ì‡ 870 755 307 Î‚.
5. –‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ËÁ‰˙ÊÍ‡Ú‡ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÌËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ì‡ —˙˛ÁÌ‡Ú‡
ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ. Œ·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Â 73 563 913 Î‚.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ Ò˙·Â‡Ú ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ‚ÒË˜ÍËÚÂ ÔÂÚ ‡Á‰ÂÎ‡, ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡, ˜Â
ËÁ‰˙ÎÊÂÌÓÚÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ò‡ÏÓ ÔÓ ˜Î. 15 ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÍÓÎÓÒ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛ-
Ï‡ ÓÚ 35 952 618 192 Î‚.35
ŒÒ‚ÂÌ ˜Î. 15 ‰Û„ËˇÚ ˜ÎÂÌ ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ, ÔÓ ÍÓÈÚÓ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁ‚˙¯‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Â ˜Î. 3, ÓÚÌ‡Òˇ˘ ÒÂ „Î‡‚ÌÓ Á‡
ÔÂ‚ÓÁ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒÍË ÔÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË. —ÛÏ‡Ú‡ ÔÓ ÌÂ„Ó Â ËÁ˜ËÒ-
ÎÂÌ‡ Ì‡ 2 680 686 520 Î‚. ‡ÚÓ ÒÂ ÒÏÂÚÌ‡Ú ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË
ÚÓ˜ÍË ÓÚ œËÏËËÂÚÓ, ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡, ˜Â Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1944 „. ‰Ó Ï‡È
1947 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ËÁÔÎ‡ÚËÎ‡ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ Ô‡Ë, ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ
38 935 523 344 Î‚.36
Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ¡˙Î„‡Ëˇ
ÔÓÒÂ˘‡ Â‰ÌË ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ „ÓÎÂÏË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú Í‡ÈÌÓ ÌÂ·-
Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ∫ ‡Á‚ËÚËÂ. —ÛÏ‡Ú‡ ÓÚ ·ÎËÁÓ 39 ÏÎ‰. ÎÂ‚‡ Â Ò‡‚ÌË-
Ï‡ Ò Ó„ÓÏÌËˇ ‰˙Î„ ÓÚ 38 ÏÎ‰. Î‚., ÍÓÈÚÓ √ÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ÚÛÔ‚‡ ÔÓ ÍÎËËÌ„Ó‚‡Ú‡
ÒË Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1941≠1944 „. Ë, Ï‡Í‡ ˜Â ÎÂ‚˙Ú ÒÎÂ‰ 1944 „.
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÒÂ Ó·ÂÁˆÂÌˇ‚‡, ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚Ë ËÁ‚Ó‰, ˜Â ‡ÁıÓ‰ËÚÂ, Ì‡Ô‡‚ÂÌË Á‡
ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ, ÌÂ ÓÚÒÚ˙Ô‚‡Ú ÏÌÓ„Ó Ì‡ ÚÂÁË, ‰‡‰ÂÌË Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ. — Ú‡ÁË ‡ÁÎËÍ‡
Ó·‡˜Â, ˜Â Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Ò‡ ÓÙÓÏÂÌË Í‡ÚÓ Â‰ËÌ Ò˙‚ÒÂÏ ÓÙËˆË‡ÎÂÌ
‰˙Î„, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÔÓ œËÏËËÂÚÓ Ò‡ ËÁ‚˙¯ÂÌË ËÁˆˇÎÓ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌÓ. œÓ Ï‡ÎÍÓ „Û-
·Ë ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ, ÔË ÔËÁÌ‡Ú ÔÂÁ 1947 „. ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ Ò‡‚ÌË-
ÚÂÎÌÓ Â‡ÎÂÌ ÍÛÒ ÓÚ 450 Î‚. Á‡ 1 ‰ÓÎ‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡, ˜Â Ò‡ÏÓ ÔÓ œËÏËËÂÚÓ ·˙Î-
„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÎÓ ÒÛÏ‡ (87 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ‡‚Ì‡ Ì‡ ‰‚Â ÚÂÚË
ÓÚ ÓÒÚ‡Ú˙Í‡ (ÓÍÓÎÓ 127 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÔÓ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË.
35 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 14, л. 5–9.

œÓ·ÎÂÏË Ò˙Ò —˙˛ÁÌ‡Ú‡ ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ

ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ
¬˙ÔÂÍË ˜Â —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ÓÚ 28 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1944 „. „‡‡ÌÚË‡
Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‰ÓË Ì‡Î‡„‡
ÌÂÔÓÒËÎÌË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ,
ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÎ‡ÛÁËÚÂ ÏÌÓ„Ó ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÂÌÌË ‚Î‡Ò-
ÚË ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ‰Ó‚ÂÊ‰‡ ‰Ó Ú‚˙‰Â ÏÌÓ„Ó Ì‡Û¯ÂÌËˇ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó-
ÂÌÓÒÚËÚÂ Ë ÒÚ‡‚‡ ÔË˜ËÌ‡ ‰ÓË ËÁˆˇÎÓ ÔÓÒ˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ŒÚÂ˜ÂÒ-
Ú‚ÂÌËˇ ÙÓÌÚ ÒÍÓÓ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‰‡ ÓÚÔ‡‚ˇ ‚˙Á‡ÊÂÌËˇ ‰Ó — .
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ ÒÂËÓÁÌ‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò˙Ò Á‡‚-
ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ì‡ Ú. Ì‡. ÚÓÙÂË Ë ÚÓÙÂÈÌÓ Ó˙ÊËÂ. œ˙‚Ó ˙-
ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡Õ¡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ÒÎÛ˜‡ˇ, ÍÓ„‡ÚÓ ÌÂÔ‡‚ÓÏÂÌÓ Ò‡ ËÁÁÂÚË
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ô‡Ë ‚ ·ÓÈ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ, ÔË Á‡‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ „ÂÏ‡Ì-
ÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ‚ —ÓÙËˇ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ò‡ Ì‡ÏÂÂÌË Á‡ÁË‰‡ÌË ‚ ÒÚÂÌ‡Ú‡
27 884 260 Î‚. Ë Ò‡ ËÁÔ‡ÚÂÌË ‚ ÃÓÒÍ‚‡. Õ‡ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚Î‡ÒÚË — Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÚÂÁË Ô‡Ë Ò‡ ÚÓÙÂÈÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó37. œÓ-Í˙Ò-
ÌÓ, Ì‡ 21 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1944 „., ÔÓ Ì‡ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ — ¡Õ¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÂ‰‡‰Â Ì‡
Í‡Ô. ¬ËÌËˆÍË ˆˇÎ‡Ú‡ Ì‡ÎË˜Ì‡ ‚ Í‡Ò‡Ú‡ ∫ ÒÛÏ‡ ÓÚ ÛÒÍË Û·ÎË ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 4 908 118,
‡‚Ìˇ‚‡˘Ë ÒÂ Ì‡ 73 856 918 ÎÂ‚‡38. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒÂËÓÁÂÌ ÒÚ‡‚‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò Ì‡ÏÂÂ-
ÌÓÚÓ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ÔÂÁ Ï‡È 1945 „. ‚ ¡ÂÎËÌ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ·˙Î-
„‡ÒÍË ÏÓÌÂÚË. œÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ÚÂÁË Ô‡Ë ‚ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡ Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò Â‰Ì‡
ÔÓ˙˜Í‡ ÓÚ 20 ‡ÔËÎ 1943 „. Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ‰Ó ÔÛÒ-
ÍËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÃÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ ËÁÒË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡ 106 ÏÎÌ. ÏÓÌÂÚË ÓÚ 5, 10, Ë 50 ÎÂ‚‡
Ì‡ Ó·˘‡ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 1 ÏÎ‰. Î‚. «‡ ˆÂÎÚ‡ Â Û„Ó‚ÓÂÌÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡
ÔÎ‡ÚË Á‡ Ï‡ÚÂË‡Î‡, Ì‡Ô‡‚‡Ú‡, Ú‡ÌÒÔÓÚ‡ Ë ÓÒË„ÛÓ‚ÍËÚÂ 2 860 894 ‡ÈıÒÏ‡-
ÍË. œÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1944 „. ‚ ÔÛÒÍËˇ ÃÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Ò‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎË ÌÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË
68 645 000 ÏÓÌÂÚË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 572 520 000 Î‚., ÍÓËÚÓ Ò‡ ‚ÁÂÚË ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚Î‡Ò-
ÚË. —Â˘Û ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÏÓÌÂÚË ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Â Á‡ÔÎ‡ÚËÎÓ 1 004 750 ‡ÈıÒÏ‡-
ÍË. —ÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ÏÓÌÂÚËÚÂ Ò‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ‡ ÌÂ ÚÓÙÂÈ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË-
ÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‚˙Ì‡Ú ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰ÓÔÎ‡ÚË ‰Ó„Ó-
‚ÓÂÌ‡Ú‡ ÔÂ‰Ë ÚÓ‚‡ ÒÛÏ‡. ¬ ÒÎÛ˜‡ˇ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡, ˜Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂÁ‡ÍÓÌÌÓ ‚ Ò˙‚ÂÚ-
ÒÍÓ ‚Î‡‰ÂÌËÂ ÔÂÏËÌ‡‚‡ Â‰Ì‡ ÏÓÌÂÚÌ‡ Ï‡Ò‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
ÓÚ Ì‡‰ 570 ÏÎÌ. Î‚. Õ‡ ÚË Ô˙ÚË, ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ, ÓÍÚÓÏ‚Ë Ë ÌÓÂÏ‚Ë 1945 „., ÓÏË-
Ò‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï — , ÌÓ
ÌÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÌËÍ‡Í˙‚ ÓÚ„Ó‚Ó39.
ƒÛ„ ÔÓ‚Ó‰ Á‡ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÒÚ‡‚‡ Á‡‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ Ì‡ ÔÂÚ
ÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌË Ò˙‰‡ ‚˙‚ ¬‡Ì‡, Á‡ ÍÓËÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ . √ÂÓ„ËÂ‚ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡,
˜Â Ò‡ ·˙Î„‡ÒÍË. œÂÁ ‡‚„ÛÒÚ 1944 „. ‚ Á‡ÏˇÌ‡ Ì‡ ÔÓÚÓÔÂÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ÍÓ‡·Ë
ì¡Û„‡Òî Ë ì÷‡ ‘Â‰ËÌ‡Ì‰î ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ô‡‡ıÓ‰ÌÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ÛÒÔˇ-
37 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 76, л. 4.

39
Пак там, л. 9–10.
‚‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ÚË ÌÂÏÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓ‡·‡: ì…Óı‡-

Ì‡î, ì√‡ÌÚÂî Ë ì‘‡ÌÍÙÛÚî. “Â Ò‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ò Ì‡Ô˙ÎÌÓ
Â‰Ó‚ÂÌ ÔÓÚÓÍÓÎ. Ã‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ „ÂÏ‡ÌˆËÚÂ ÔÂ‰‡‚‡Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡-
‚‡ Ó˘Â Â‰ËÌ ÔÂÚÓÎÓÌÓÒ‡˜ ì≈Î·ËÌî Ë Â‰ËÌ ‰ÛÌ‡‚ÒÍË ÏÓÚÓÂÌ ¯ÎÂÔ, ÔÂÔ‡‚ÂÌ Ì‡
ÏÓÒÍË ÍÓ‡·. —ÎÂ‰ ‰˙Î„Ó Á‡·‡‚ˇÌÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ — Ì‡ 4 ‡‚„ÛÒÚ 1945 „. Â Á‡ˇ‚Â-
ÌÓ, ˜Â ÍÓ‡·ËÚÂ Ò‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÂÌÌË ÚÓÙÂË. Õ‡ 14 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ÏËÌËÒÚ˙ œ. —Ú‡È-
ÌÓ‚ ÓÚÌÓ‚Ó Ì‡ÔÓÏÌˇ Ì‡ — , ˜Â ÍÓ‡·ËÚÂ ÌÂ Ò‡ ÚÓÙÂË, ‡ Á‡ÍÓÌÌ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÓ·-
ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ë ÔÓ ˜Î. 16 ÓÚ œËÏËËÂÚÓ ÚÂ Ò‡ÏÓ ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú ÔÓ‰ ÍÓÌÚÓÎ‡ Ì‡ — ,
·ÂÁ ‰‡ ÒÏÂÌˇÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËÍ‡ ÒË, Ú.Â. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡40. ¬˙ÔÂÍË ·ÂÁÒÔÓÌËÚÂ
‡„ÛÏÂÌÚË Ë ÚÓÁË ÒÔÓ ÌÂ ÒÂ Â¯‡‚‡ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡.
¬˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò Ú‚˙‰Â Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ Ú˙ÎÍÛ‚‡ÌÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ — Ì‡ ÔÓÌˇÚËÂ-
ÚÓ ‚ÓÂÌÂÌ ÚÓÙÂÈ ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1945 „. ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÌÓ‚Ó ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÂ Ò ÓÏËÒ‡Ò-
Ú‚ÓÚÓ. —ÔÓ˙Ú Â Á‡ ÔÎ‡‚‡˘Ëˇ ‰ÓÍ ‚˙‚ ¬‡Ì‡. œÂÁ 1942 „. „ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚Ó ÔÓ˙˜‚‡ Ì‡ ¬‡ÌÂÌÒÍ‡Ú‡ ÍÓ‡·ÓÒÚÓËÚÂÎÌËˆ‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë 350-ÚÓÌÂÌ ÔÎ‡‚‡˘
‰ÓÍ. Õ‡ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. ‰ÓÍ˙Ú Â Á‡‚‡ÂÌ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‚ ÔÓˆÂÒ Ì‡ ‰Ó-
‚˙¯‚‡ÌÂ Ë Â Á‡‚ÁÂÚ Í‡ÚÓ ‚ÓÂÌÂÌ ÚÓÙÂÈ. Õ‡ 12 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÏÓÒÍÓ
ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ Ì‡ÂÊ‰‡ Ì‡ ÍÓ‡·ÓÒÚÓËÚÂÎÌËˆ‡Ú‡ Á‡ ÌÂ„Ó‚‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‰‡ Á‡‚˙¯Ë ‰Ó-
Í‡. ƒÓ 27 ˛ÎË 1945 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓı‡˜ËÎ‡ Á‡ Á‡‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËÂÚÓ
‚ÒË˜ÍÓ ÍÛÔÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 15 362 170 Î‚. —Â˘Û ÚÓÁË ‡ÁıÓ‰ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂ
Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌÓ ÌË˘Ó. Õ‡ 1 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1945 „. ‰ÓÍ˙Ú Â ÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ ‚Ó‰‡. Õ‡ 31 Ò˙˘Ëˇ
ÏÂÒÂˆ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÂÌÂÌ Í‡ÚÂ ÓÚÍ‡‚‡ ‰ÓÍ‡ ‚ ÛÒÍÓ ˜ÂÌÓÏÓÒÍÓ ÔËÒÚ‡ÌË˘Â.
—˙˘Ëˇ ‰ÂÌ œ. —Ú‡ÈÌÓ‚ Ô‡‚Ë ÔÓÒÚ˙ÔÍË ÔÂ‰ „ÂÌ. ¡Ë˛ÁÓ‚, ÌÓ ÌÂ ÔÓÒÎÂ‰‚‡ ÓÚ„Ó-
‚Ó Ë ‰ÓÍ˙Ú ÓÚÔ˙ÚÛ‚‡ Á‡ ———–41.
ŒÒ‚ÂÌ Ì‡Û¯ÂÌËˇÚ‡ ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÚÓÙÂÈÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ËÁÚÓ˜-
ÌËÍ Ì‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ ÒÚ‡‚‡ Ë Á‡ÔÓ˜Ì‡Î‡Ú‡ ÔÓ‰‡Ê·‡ ÓÚ — Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÚÓ‚‡ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Û˜ÂÊ‰ÂÌËˇ Ë ˜‡ÒÚÌË ÎËˆ‡. —Â‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÓÚ Â‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡
ÔÓ‰‡Ê·‡ ÒÂ ÔÂ‚ÂÊ‰‡Ú ÓÚ ÍÎÓÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ — . —ÔÓÂ‰ ‰ÂÈÒÚ‚‡-
˘ËÚÂ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‡ÁÔÓÂ‰·Ë ÒÚÓÍËÚÂ, ‚Â‰Ì˙Ê Ó·ˇ‚ÂÌË Á‡ ÚÓÙÂÈÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó,
‚Â˜Â ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú Í‡ÚÓ ‚ÌÓÒÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò Úˇı ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Ò‡-
ÏÓ ÒÎÂ‰ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ Ì‡ ƒËÂÍˆËˇÚ‡ Á‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓ-
ÊÂÌËÂ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡ ÔÓ‰‡Ê·‡Ú‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ ÔÓ Ô˙Úˇ Ì‡ ÔÂÍË ÔÂ„Ó‚ÓË
ÏÂÊ‰Û — Ë ÍÛÔÛ‚‡˜ËÚÂ, ·ÂÁ Ò‰ÂÎÍËÚÂ ‰‡ Ò‡ ÔÓÎÛ˜ËÎË Ó‰Ó·ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏÔÂ-
ÚÂÌÚÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‚Î‡ÒÚË, Í‡ÍÚÓ „Ó ËÁËÒÍ‚‡ Á‡ÍÓÌ˙Ú. ÓÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ-
‚‡, ˜Â ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÚÓÙÂÈÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌËÚÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡ Ë ·ÂÁ ÍÓÌÚÓÎ‡ Ì‡ ƒ¬“ ÒÂ Ò˙Á‰‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ˜ÂÌ‡Ú‡ ·Ó-
Ò‡42. Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ — ÓÚ„Ó‚‡ˇ, ˜Â Ì‡ÏÂÒ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌË ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë Ì‡ ÔËÌˆËÔËÚÂ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ43. ¬ ÒÎÛ˜‡ˇ ÒÂ ‰Â-
ÏÓÌÒÚË‡ Ô˙ÎÌÓ ÌÂÁ‡˜ËÚ‡ÌÂ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡˘ËÚÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ÍÓÌË Ë Â‰ÌÓ ÚÂÚË‡-
ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í‡ÚÓ ÓÍÛÔË‡Ì‡ ‚‡ÊÂÒÍ‡ ‰˙Ê‡‚‡, ‡ ÌÂ Ò˙˛ÁÌËÍ ‚ ·Ó·‡Ú‡ ÒÂ-
˘Û √ÂÏ‡ÌËˇ. —Ú‡ÌÌÓÚÓ Â Ó˘Â, ˜Â ËÏÂÌÌÓ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ-
40 Пак там, л. 6–7.

42 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 5, л. 77.
43
‚‡Ú ‚ Á‡˘ËÚ‡ Ì‡ ÔËÌˆËÔ‡ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ ÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚËÚÂ,

Ú.Â. ˜ËÒÚÓ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÔÓ‰ıÓ‰, Ë ÚÓ ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â ÔÓ˜ÚË ˆÂÎËˇÚ ·˙Î-
„‡ÒÍË Ô‡Á‡ Â ÒËÎÌÓ Â„Î‡ÏÂÌÚË‡Ì, ÍÓÂÚÓ ÔË ÚÂÁË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÒÎÛÊ-
·ËÚÂ Ì‡ — ÓÚÍËÚÓ ÒÂ Á‡ÌËÏ‡‚‡Ú Ò˙Ò ÒÔÂÍÛÎ‡.
—˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ ÏÌÓ„Ó·ÓÈÌËÚÂ ÒÎÛ˜‡Ë, ÍÓ„‡-
ÚÓ ‡ÁÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÒÎÛÊ·Ë ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË, ÔÂ·Ë‚‡‚‡˘Ë ‚ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡, ËÒÍ‡Ú Ì‡Ô‡‚Ó ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ÓÚ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË-
ÚÂ Ë Á‡Ì‡ˇÚ˜ËÈÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë ˜‡ÒÚÌË ÎËˆ‡ ÛÒÎÛ„Ë ËÎË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ Ï‡ÚÂË-
‡ÎË Ë ÔÂ‰ÏÂÚË, ·ÂÁ Á‡ ÚÓ‚‡ ‰‡ ËÏ‡Ú ËÁ‰‡‰ÂÌË ÔÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌËˇ ÓÚ — Â‰ Ì‡ˇ-
‰Ë. ≈ÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË ‚Î‡ÒÚË Ë ˜‡ÒÚÌË ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË ÎËˆ‡
ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ËÒÍ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ‡ ÔÓÒÎÂ Ô‡‚ˇÚ ÔÓÒÚ˙ÔÍË
ÔÂ‰ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ËÏ ·˙‰‡Ú ËÁÔÎ‡ÚÂÌË ÔÂ‰‡‰ÂÌËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË ËÎË Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ
ÛÒÎÛ„Ë. Õ‡ ÏÌÓ„Ó ÏÂÒÚ‡ ËÁ ÔÓ‚ËÌˆËˇÚ‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÂÌÌË Ò˙‚ÒÂÏ ·ÂÁÍÓÌÚÓÎÌÓ
ËÁÁÂÏ‚‡Ú ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ ‰ÓË ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ÎÌÓ ÌÂ Ò‡ ÓÙÓÏÂÌË. “Ó‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ
Í‡‡ Ì‡ 17 ÌÓÂÏ‚Ë 1945 „. ÓÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ‰‡ ÒÂ Ó·˙ÌÂ Ò ÏÓÎ·‡ ‰Ó — ‰‡ Ì‡Â-
‰Ë ‰‡ ÌÂ ÒÂ Ô‡‚ˇÚ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË ·ÂÁ Ì‡‰ÎÂÊÌÓ ËÁ‰‡‰ÂÌË ÓÚ ÌÂˇ Ì‡ˇ‰Ë44.
«Ì‡˜ËÚÂÎÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÔÓÓ‚Â ÔÓ‡Ê‰‡ ÔÂı‚˙ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ
ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ45. ƒÓÍ‡ÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡
ÔËÁÌ‡Â Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ „ÂÏ‡ÌÒÍË ÙËÏË Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ-
‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË Ë ˜‡ÒÚÌË ÎËˆ‡, ÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ËÚÂ, ÍÓ„‡ÚÓ ÚÂÁË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ËÏ‡Ú Ìˇ-
Í‡Í‚Ë ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ, ÏÌÓ„Ó ÒÚËÍÚÌÓ ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ó·ÒÎÛÊÂÌË46. Õ‡ 27 ÌÓ-
ÂÏ‚Ë 1945 „. — ËÁËÒÍ‚‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÂ‚Â‰ÂÌË ÒÛ-
ÏË, ÍÓËÚÓ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰˙ÎÊË Í˙Ï ÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ≠ ¿.ƒ. Ó‡ÎÓ‚‡„ ¬‡Ì‡ ≠
24 540 000 Î‚., ¿.ƒ. ÕÂÔÚÛÌ ¬‡Ì‡ ≠ 14 200 000 Î‚., ƒ˙Ê‡‚Ì‡ ÍÓ‡·ÓÒÚÓËÚÂÎÌË-
ˆ‡ ¬‡Ì‡ ≠ 111 540 000 Î‚. Ë Ó‡·ÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ‡·ÓÚËÎÌËˆ‡ ì¿ÒÂÌ‡Îî ¬‡Ì‡ ≠
3 500 000 Î‚. Œ·˘‡Ú‡ ËÁËÒÍ‡Ì‡ ÒÛÏ‡ Â 154 780 000 Î‚. ¡Õ¡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú ‰‡
ÒÂ ÛÂ‰Ë ˜ÂÁ Â‰ÌÓ ÔËı‚‡˘‡ÌÂ Ò ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ √ÂÏ‡ÌËˇ. ÕÓ Ë ÔÓ
ÚÓÁË ‚˙ÔÓÒ ÌˇÏ‡ ÓÚ„Ó‚Ó ÓÚ — . ŒÒ‚ÂÌ Ú‡ÁË ÔÂÚÂÌˆËˇ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ó˘Â
445 200 000 Î‚. ÔÂËÁ˜ËÒÎÂÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Í˙Ï ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò
„ÂÏ‡ÌÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎË47. ÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ‚˙Á‡Áˇ‚‡ Ì‡ Ì‡˜ËÌ‡, ÔÓ ÍÓÈÚÓ —
ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ ‰˙Î„‡, Í‡ÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ëˇ ÔÓ ·˙Î„‡Ó-„ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÍÎËËÌ„Ó‚‡
ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ 1940 „. Ú‚˙‰Â Á‡‚Ë¯ÂÌ ÍÛÒ Ì‡ ‡ÈıÒÏ‡Í‡Ú‡ ÒÔˇÏÓ ÎÂ‚‡ Ë ÌÂ ÓÚ˜Ë-
Ú‡ ˇÁÍÓÚÓ ∫ ‰Â‚‡Î‚Ë‡ÌÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡. »ÒÍ‡ÌÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‚Â-
‰‡Ú ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ 600 ÏÎÌ. Î‚., ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÔÓ Ú‡ÁË ÒËÒÚÂÏ‡, Â ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÓ Ë Í‡ÈÌÓ ÌÂÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ó. ¬ Í‡ˇ Ì‡ ˇÌÛ‡Ë 1946 „. œ. —Ú‡ÈÌÓ‚ ËÌÒ-
ÚÛÍÚË‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ‰‡ ÔÓÏÓÎË Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡
44
ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 5. л. 19.
45 Освен споменатите по-горе статии на Г. Никова и Евг. Калинова по проблема за германските имущества в Бълга-
рия, дългосрочните последици за българската икономика от този “трансфер” на германски активи към СССР са прос-
ледени в изследванията на Никова, Г. Московското съглашение за примирие и преследванията в България на подани-
ците на Германия и нейните сателити. – Исторически преглед, 1994–1995, год., № 3; Никова, Г. Българското стопан-
ство между Германия и Съветския съюз. Ликвидирането на германското технологично влияние в България. – Истори-
чески преглед, 1999, LV, № 3–4.
46 По това време дългът на германските предприятия към български физически и юридически лица е изчислен на
572 738 760 лв. Никова, Г. Ликвидирането на германската собственост в България, с. 232.
47 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 5, л. 54, 58–59.
ÒÂ Ì‡ÏÂÒË Ë ‰‡ ÒÔÂ ËÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ — . Õ‡ 4 ÙÂ‚Û‡Ë ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ

ÏËÌËÒÚ˙ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡ ƒ. ÃËı‡Î˜Â‚ ËÌÙÓÏË‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÌË ÏËÌËÒÚ˙,
˜Â ÓÔËÚËÚÂ ÏÛ Á‡Â‰ÌÓ Ò ÔÓÙ. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ‰‡ Û·Â‰ˇÚ À‡‚Ë¯˜Â‚ ‰‡ ÒÂ ÓÚÚÂ„ÎË Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡‚˙¯‚‡Ú Ò ÌÂÛÒÔÂı48.
ÕˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1946 „., ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ-
‚ËÎÓ ÔÂı‚˙ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ———–, —
ÔÓËÒÍ‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌË ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ‚Â˜Â Ò˙‚ÂÚ-
ÒÍÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó. –‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ‰˙Î„‡ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 1 031
074 000 Î‚. «‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ‚ ÒÓÍ, ÓÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡
—˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ ÔÓ ÔËÏËËÂÚÓ Â ÔËÌÛ‰ÂÌÓ ‰‡ ÔÓËÒÍ‡ ÒÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 350
ÏÎÌ. Î‚.49 ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ÒÂ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡Ú Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡-
‚‡Ú ‰Ó Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50 „Ó‰ËÌË, ÍÓ„‡ÚÓ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ
‡ÍÚË‚Ë ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò‡ ÔÓ‰‡‰ÂÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡.
«‡ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÔ˙ÎÌË Í‡ÚËÌ‡Ú‡ Ì‡ ÌÂ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÔÂÁ
ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÔˇÏÓ Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ Ë ÔÓ-ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÒÔˇÏÓ
———–, ˘Â ÒÂ Ó·˙ÌÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ë Ì‡ Â‰ËÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÍÓÈÚÓ Â Ï‡ÎÍÓ ËÁ‚˙Ì ÚÂÏ‡Ú‡
Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ. —Ú‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌËÚÂ
Ó˘Â ÔÂÁ 1945 „. ÓÙËˆË‡ÎÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË. ÕˇÏ‡
Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÓÚ ÓÒÓ·ÂÌ‡ ‚‡Ê-
ÌÓÒÚ Ò Ó„ÎÂ‰ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒË„ÛË ‚˙Ì¯ÂÌ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ë ÔÓ
ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÌÂ ÒË‚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ-
„‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÌËˇÚ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÚÌ¸Ó Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ, √Â-
Ï‡ÌËˇ, Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÊËÁÌÂÌÓÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÏÛ Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÒÛÓ‚ËÌË Ë
Ï‡¯ËÌË, Á‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ÌÓÏ‡ÎÌÓ ‰‡ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡50. ÕÓ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó˘Â ÔË ÒÍÎ˛˜-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 14 Ï‡Ú 1945 „. Â Á‡ÎÓÊÂÌ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ˙Ú ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡
ËÁÌÂÒÂ ÒÚÓÍË Á‡ 13.4 ÏÎ‰. Î‚. ‡ ÒÂ˘Û ÚÓ‚‡ ‰‡ ‚ÌÂÒÂ Ò‡ÏÓ Á‡ 9.3 ÏÎ‰. Î‚., ÍÓÂÚÓ
ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÍÂ‰ËÚË‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ËÁÌÓÒ‡ Á‡
———– Ë ÚÓ ‚˙‚ ‚ÂÏÂ, ÍÓ„‡ÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ë ÒÓˆË‡ÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡Î‡„‡Ú
Â‰ËÌ ÔÓ-Á‡ÒËÎÂÌ ‚ÌÓÒ. ¬˙ÔÂÍË ‚˙Á‡ÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ Ò˙-
‚ÂÚÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ò‡ Ì‡ÎÓÊÂÌË Í‡ÈÌÓ ÌÂËÁ„Ó‰ÌË ˆÂÌË ≠ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË Ò‡ Á‡ÌË-
ÊÂÌË ÔÓ˜ÚË ‰‚ÓÈÌÓ ÒÔˇÏÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ, Ó·‡ÚÌÓ ≠ Ò‡
Û‚ÂÎË˜ÂÌË ‚ Ò˙˘‡Ú‡ ÔÓÔÓˆËˇ51. —ÍÓÓ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ Ú˙„Ó‚Ò-
ÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò‡ ‰ÓË ÔÓ-ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÓÚ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚËÚÂ. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ ÌÓ-
ÂÏ‚Ë 1945 „. ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Â ‰ÓÒÚË„Ì‡Î 11.4 ÏÎ‰. Î‚., ‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ‚ÌÓÒ ≠
Â‰‚‡ 6.1 ÏÎ‰. Î‚. —‡Î‰ÓÚÓ Â 5.3 ÏÎ‰. Î‚. ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ÛÔ‡-
48 АМВнР, оп. 1п, а. е. 247, л. 1, 4.

49
Калинова, Е. Победителите винаги имат право..., с. 208.
50 Златко Златев отбелязва единствено положителните страни на спогодбата, като въобще не коментира многото
неблагоприятни клаузи за България. Вж. Златев, З. Българо-съветски икономически отношения (1944–1958). С.,
1986, с. 29–31. Напротив, Г. Никова обръща внимание например, че уговорените цени в спогодбата занижават стой-
ността на българските стоки, което ощетява сериозно българската икономика – Никова, Г. Външноикономическите
отношения на България…, с. 133.
51
Исусов, М. Сталин и България. С., 1991, с. 114–116, 119–120.
‚ËÚÂÎˇ Ì‡ ¡Õ¡ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â ÚÂÊÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Ë

ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó Ô˙ÎÂÌ Í‡ı Ì‡ ÎÂ‚‡ Ì‡Î‡„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË Ì‡˜ËÌ ‚
Ì‡È-ÒÍÓÓ ‚ÂÏÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËÂ „ÓÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó. “Ó‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓÏÓ-
ÎË —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ‰‡ ÔÂ‚Â‰Â Ì‡ ¡Õ¡ ÒÂ˘Û Á‡Í˙ÒÌÂÎËˇ ÒË ‚ÌÓÒ Á‡ 1945 „. Â‰-
Ì‡ ÒÛÏ‡ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 1.9 ÏÎ‰. Î‚. ‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË ËÎË ÁÎ‡ÚÓ, ‡ Á‡ ÓÒÚ‡Ú˙Í‡ Ì‡
Ò‡Î‰ÓÚÓ ‰‡ ·˙‰Â ÛÒÍÓÂÌ ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÚÓÍË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡
1946 „.52 Ã‡Í‡ ‰‡ Â Ò˙Ó·‡ÁÂÌÓ Ò ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ‰‡ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÔÓÙÂÒË-
ÓÌ‡ÎÂÌ ÔÓ‰ıÓ‰ Í˙Ï ÔÓ·ÎÂÏ‡, ÔË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÚÂ ÒÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯Â-
ÌËˇ Ë ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÔÂ‰ÎÓ-
ÊÂÌËÂ Í˙Ï ÃÓÒÍ‚‡ Á‚Û˜Ë Ú‚˙‰Â Ì‡Ë‚ÌÓ Ë ‰ÓË ÓÔ‡ÒÌÓ Á‡ ‚ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ. ¬ ‰ÓÍÎ‡-
‰‡ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ Ó˘Â, ˜Â ÏÌÓ„Ó ÓÚ ËÁÌ‡ÒˇÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚÓÍË Í‡ÚÓ Ú˛Ú˛Ì, ‚‡-
Ë‚‡ Ë ÊË‚ÓÚËÌÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÏÓ„‡Ú ÎÂÒÌÓ ‰‡ Ì‡ÏÂˇÚ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ
Ô‡Á‡Ë, ÔË ÚÓ‚‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Úˇı Ë ÒÂ˘Û Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË. Õ‡Í‡ˇ ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ —˙-
‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ ÍÛÒ Ì‡ Û·Î‡Ú‡ ÒÔˇÏÓ ÎÂ-
‚‡, ÍÓÈÚÓ ‚ ÏÓÏÂÌÚ‡ Â 1 Û·Î‡ ≠ 19.30 Î‚. ¡Õ¡ ÒÏˇÚ‡ Á‡ ÔËÂÏÎË‚ ÍÛÒ 4≠5 ÎÂ‚‡ Á‡
Û·Î‡53.
œÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ

‚˙ıÛ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
œÂÁ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ ·ÓÈÌËÚÂ
‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ Í˙ÒÌÓ ≠ Â‰‚‡ ÓÚ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. œÂÁ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ
ÓÚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ËÎË ÌÂÛÚ‡ÎÌ‡ (1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1939 ≠ 1 Ï‡Ú 1941), ËÎË Â
˜ÎÂÌ Ì‡ “ËÒÚ‡ÌÌËˇ Ô‡ÍÚ (1 Ï‡Ú 1941 ≠ 8 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944), ÌÓ ·ÂÁ ‰‡ ÔÓÂÏ‡ ‡Ì-
„‡ÊËÏÂÌÚË Á‡ ËÁÔ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ‚ÓÈÒÍË ÔÓ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ÙÓÌÚÓ‚Â. ¬˙ÔÂÍË
ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú ÚÂÊÍÓ
Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. œ˙‚ËˇÚ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ
ÂÙÂÍÚ ÒÂ ËÁ‡Áˇ‚‡ ‚ Ì‡ÚÛÔ‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ Ó„ÓÏÌÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÍÎËËÌ„‡ Ò √ÂÏ‡ÌËˇ, ÍÓÂÚÓ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÓÍ‡Á‚‡ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÂÌ Ì‡ÚËÒÍ
‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. —ÎÂ‰ 1941 „. Í˙Ï ÚÓ‚‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ·˛‰ÊÂÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ÔËÓ·˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ÓÔËÒ˙Â‰ËÌÂÌËÚÂ Í˙Ï
¡˙Î„‡Ëˇ ÚÂËÚÓËË. Ã‡Í‡ Ó·ˇ‚ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1941 „. ÓÚ —¿Ÿ Ë ¬ÂÎË-
ÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ‚ÓÈÌ‡, ÓÚÌ‡˜‡ÎÓ ‰‡ ËÁ„ÎÂÊ‰‡ ÒËÏ‚ÓÎË˜Ì‡, Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ ÓÚ 1943 „. ÒÂ-
ËÓÁÌË ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍË Ì‡ —ÓÙËˇ Ë ‰Û„Ë „‡‰Ó‚Â Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙˘Ó ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ-
‚‡Ú ÌÂ Ï‡ÎÍË ˘ÂÚË Ë Á‡„Û·Ë. ÕÓ Ì‡È-ÚÂÊÍÓ Â ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡, ÔÓ-
ÂÚË ÒÎÂ‰ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. ‡ÍÚÓ ·Â¯Â ÔÓÍ‡Á‡ÌÓ ÔÓ-„ÓÂ, Ó„ÓÏÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë,
Ò‚˙Á‡ÌË Ò Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ
Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂÚÓ Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
‡ÚÓ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌ‡ ÔÓÒÎÂ‰Ëˆ‡ ÓÚ Û‚ÂÎË˜ËÎËÚÂ ÒÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ‡ÁıÓ‰Ë ÒÂ
ˇ‚ˇ‚‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ ‰˙Î„. œÂÁ 1939 „. Â ÒÍÎ˛˜ÂÌ Á‡ÂÏ
ÓÚ ¡Õ¡ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 4.2 ÏÎ‰. Î‚., Ò ÍÓÂÚÓ Ó·˘ËˇÚ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ ÒÚ‡‚‡ 7.6 ÏÎ‰.
52 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 74, л. 1.

Î‚. œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÚÓÈ ÔÓ˜ÚË ÒÂ Û‰‚Óˇ‚‡, Í‡ÚÓ ‰ÓÒÚË„‡ 14.4 ÏÎ‰.
Î‚. ŒÚ 1942 „. ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÂÏËÚË‡ 3-ÔÓˆÂÌÚÌË Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â, Ò
ÍÓËÚÓ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÒË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. — ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡
‡ÒÚÂÊ˙Ú Ì‡ ‰˙Î„‡. œÂÁ 1943 „. ÚÓÈ ‚Â˜Â Â 31.3 ÏÎ‰. Î‚., ÌÓ ËÒÚËÌÒÍË Î‡‚ËÌÓÓ·-
‡ÁÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÎÂ‰ 1944 „., ÍÓ„‡ÚÓ ‚Â˜Â Â 59.2 ÏÎ‰. Î‚., ‡ Ò‡ÏÓ Á‡
Ô˙‚ËÚÂ 7 ÏÂÒÂˆ‡ Ì‡ 1945 „. ‰ÓÒÚË„‡ 91.4 ÏÎ‰. Î‚.54 «‡ ‰‡ ÒË ÓÒË„ÛË ÌÛÊÌËÚÂ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ‰‡ ÌÂ ‰ÓÔÛÒÌÂ ÌÂÛ‰˙ÊËÏÓ ‡Á‚ËıˇÌÂ Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÌËˇ ÔÓˆÂÒ, ‰˙-
Ê‡‚‡Ú‡ ÔË·ˇ„‚‡ Ë ‰Ó ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌË ‚˙ÚÂ¯ÌË Á‡ÂÏË: ÔÂÁ 1943 ≠
ìÕ‡Ó‰ÂÌ Á‡ÂÏî Ë ÔÂÁ 1945 ì«‡ÂÏ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰‡Ú‡î, Í‡ÚÓ „‡Ê‰‡ÌË Ë ÙËÏË Ò‡ Á‡-
‰˙ÎÊÂÌË ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ‚ ÔÓ‰ÔËÒÍ‡Ú‡ ËÏ. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰ËÂÍÚÌÓ Â ÔÂı‚˙ÎÂÌÓ
˜‡ÒÚ ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ ‚˙ıÛ ÙËÏÂÌËÚÂ Ë ÒÂÏÂÈÌËÚÂ ·˛‰ÊÂÚË. “‡Í‡ ÓÚ Ì‡˜‡-
ÎÓÚÓ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‰Ó Í‡ˇ ∫ ÎÂÚˇ˘ËˇÚ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ÓÍÓÎÓ 12 Ô˙ÚË.
ƒË‡„‡Ï‡ 9.1.
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„, 1939≠1945 „.
(ÏÎÌ. Î‚.)
85000
75000
65000
55000
45000
35000
25000
15000
1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945
Източник: Статистически годишник.
‡ÈÌÓ ÓÔ‡ÒÌÓ Á‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡ ‡ÒÚÂ Ë Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ï‡Ò‡, Ì‡ÏË‡˘‡

ÒÂ ‚ Ó·‡˘ÂÌËÂ. ŒÚ 2.8 ÏÎ‰. Î‚. ÔÂÁ 1938 „. Ì‡ 43.7 ÏÎ‰. Î‚. ÔÂÁ 1945 „.55 ”‚Â-
ÎË˜ÂÌËÂÚÓ Â ·ÎËÁÓ 16 Ô˙ÚË. ŒÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1945 „. ÔÂ˜‡Ú‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍ-
ÌÓÚË ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÓÚ ì√ÓÁÌ‡Íî (ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ Ó·Â‰ËÌÂÌËÂ, Ì‡ÒÎÂ‰ÌËÍ Ì‡
ÓÒÌÓ‚‡ÌÓÚÓ ÔÂÁ 1818 „. ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ Á‡ ÓÚÔÂ˜‡Ú‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡
ì›ÍÒÔÂ‰ËˆËˇ Á‡„ÓÚÓ‚ÎÂÌËˇ „ÓÒÛ‰‡ÒÚ‚ÂÌÌ˚ı ·ÛÏ‡„î, Í˙‰ÂÚÓ Ò‡ ÔÂ˜‡Ú‡ÌË Ë Ô˙-
‚ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍÌÓÚË – ·ÂÎ.Â‰.), ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÛÔ‡ÊÌˇ‚‡ ÂÙÂÍÚË‚ÂÌ Ì‡‰ÁÓ ÓÚ
¡Õ¡. Õ‡È-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ÔÓ˙˜Í‡ Â Á‡ 30 ÏÎ‰. ÌÓÏËÌ‡ÎÌË ÎÂ‚‡. ÕÓ ‰‡ÎË Ò‡ Ì‡ÔÂ˜‡Ú‡-
ÌË ÔÓ‚Â˜Â Ë ÍÓÎÍÚÓ ÚÓ˜ÌÓ, ÌËÍÓÈ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Í‡ÊÂ56. ¬˙ÔÂÍË ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ÙËÍ-
54 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 278, л. 34.

55 Пак, там, л. 15.
56 Ангелов, В. Третата национална катастрофа. С., 2005, с. 133.
ÒË‡Ì ‚‡ÎÛÚÂÌ ÍÛÒ, ÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÒÚËÍÚÌÓ ÓÚ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ‰Â‚‡Î‚Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡

ÎÂ‚‡ ÒÚ‡‚‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ. œÂÁ 1938 „. ÛÚ‚˙‰ÂÌËˇÚ ÍÛÒ Â 132 Î‚. Á‡ 1 ‰Ó-
Î‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÔÂÁ 1945 „. Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ÌÓ‚Ó Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ≠ 288 Î‚. Á‡ 1 ‰ÓÎ‡. ÕÓ
‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ÔÓ ÔËÁÌ‡ÌËÂ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÍÛÒ ÓÚ 450
ÎÂ‚‡ Á‡ ‰ÓÎ‡ ÒÂ ‰Ó·ÎËÊ‡‚‡ ‰Ó Â‡ÎÌËˇ, ‡ ‰ÓË ‚ ÌˇÍÓË ‡Ì‡ÎËÁË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Á‡
ÌÓÏ‡ÎÂÌ Ë ÍÛÒ 1000 Î‚. Á‡ 1 ‰ÓÎ‡57 . ¬ÒË˜ÍË ÚÂÁË Ô‡Ë˜ÌË ÔÓˆÂÒË ÌÂÏËÌÛÂÏÓ
ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡Ú ÔÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËˇ. œÓ ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË ËÌ‰ÂÍÒ˙Ú Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡
‰Â·ÌÓ ÓÚ 100 Á‡ 1938 „. ÔÂÁ 1945 „. Ì‡‡ÒÚ‚‡ Ì‡ 560. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Ó·‡˜Â ˆÂÌËÚÂ
Ì‡ ÌˇÍÓË ‚‡ÊÌË ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, Í‡ÚÓ ÓÎËÓÚÓ Ì‡ÔËÏÂ, ÒÂ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡Ú ÔÓ-
‚Â˜Â ÓÚ 10 Ô˙ÚË. ÕÓ ‚˙ÔÂÍË „Î‡‚ÓÎÓÏÌÓÚÓ ÓÚÒÎ‡·‚‡ÌÂ Ì‡ ÎÂ‚‡ ËÌÙÎ‡ˆËˇÚ‡ ËÁÓÒ-
Ú‡‚‡ ÓÚ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ‰Â‚‡Î‚Ë‡ÌÂ Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ï‡Ò‡,
Ú˙È Í‡ÚÓ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰ Á‡‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ ∫ ˇÁÍÓ ÒÔ‡‰‡ ÔÓÍÛÔ‡-
ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Â ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ
ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌËˇ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÂÌ Ì‡ÚËÒÍ. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌË ÍÓ-
ÎË˜ÂÒÚ‚‡ ÔÓ‰ÛÍÚË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ÒËÎÌÓ Ì‡Ï‡-
Îˇ‚‡ ÔÂ‰Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË Á‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡ Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÓÒ˙-
˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ, ÍÓÂÚÓ Ò˙-
˘Ó Á‡‰˙Ê‡ ÔË‡ÒÚ‡ Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËˇÚ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ë ÍÛÔÓÌÌ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÌÂ ÔÓÁ‚Ó-
Îˇ‚‡ ·˙ÁÓÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚËÚÂ.
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ Ë ÒÎÂ‰ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÔËÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Ó-
ÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ. œË ÓÒÓ·ÂÌÓ „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ÔÂÏËÌ‡‚‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡
‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ Á‡ 1946 „. œË Ï‡ÍÒËÏ‡ÎÌÓ Ó·Î‡„‡ÌÂ Ì‡ ‰‡Ì˙˜ÌËÚÂ ËÁÚÓ˜ÌË-
ˆË ÔËıÓ‰ËÚÂ ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡ Ò Ï˙Í‡ ‰ÓÒÚË„‡Ú 39 ÏÎ‰. Î‚., ÒÛÏ‡, ÍÓˇÚÓ Â ‰‡ÎÂ˜ ÓÚ
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÔÓÍËÂ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ, ‰ÓÒÚË„‡˘Ë 65 ÏÎ‰. Î‚., ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú
ÚÛÍ ·˛‰ÊÂÚ˙Ú Ì‡ ¡ƒ∆ Ë Ì‡ ÙÓÌ‰Ó‚ÂÚÂ. ‘ÓÏË‡ÎËˇÚ ÒÂ ·˛‰ÊÂÚÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ ÓÚ
26 ÏÎ‰. Î‚. ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËÂ ÔÓ ‰Û„ Ì‡˜ËÌ ÓÒ‚ÂÌ ˜ÂÁ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘Ó Ì‡-
‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÎÂÚˇ˘Ëˇ ‰˙Î„ Ë ÌÓ‚Ó Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ô‡ËÚÂ ‚ Ó·‡˘ÂÌËÂ, ÌˇÏ‡˘Ë
ÌËÍ‡Í‚Ó ÔÓÍËÚËÂ58. ŒÚ˜ÂÚÂÌÓ Â, ˜Â ÚÂÊÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌË-
ÂÚÓ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ÂÏËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂ‰ÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ Á‡ÂÏ, Ó˘Â ÔÓ‚Â-
˜Â, ˜Â ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ì«‡ÂÏ˙Ú Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰‡Ú‡î, ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌËˇ
Ì‡ÚËÒÍ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ó„‡ÌË, Â ÓÒË„ÛËÎ Ï‡ÍÒËÏ‡ÎÌ‡Ú‡ ‚˙ÁÏÓÊÌ‡ ÒÛ-
Ï‡ ÓÚ 22 ÏÎ‰. Î‚.
Œ„ÓÏÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ, Ò‡
ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ Â‡ÎÌËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰Ò-
Ú‚ÂÌËˇ ÒÂÍÚÓ, ÍÓÂÚÓ ÒÍÓÓ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î·ÓÍ‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡
ÍËÁ‡. »ÁÚË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰ÓË Ô‡Ë˜ÌË
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ËÁ‚˙Ì ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Ì‡ÒÂ˘ÂÌ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚË Á‡ ÔÓÚÂ·ÎÂ-
ÌËÂ Ë ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ‚ÒÂ ÔÓ-ËÁı‡·ÂÌËˇÚ ËÌ‚ÂÌÚ‡, ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì ‚
ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ‚ÎÓ¯ÂÌÓÚÓ Ó·‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÂÏˇÚ‡ Ë ‡Ì„‡ÊË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜‡ÒÚ
ÓÚ ÚÛ‰Ó‚ËÚÂ ÂÒÛÒË ‚ ‡ÏËˇÚ‡, ‰Ó‚ÂÊ‰‡Ú ‰Ó ÚÂÊ˙Í ÒË‚ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ‚
ÒÚ‡Ì‡Ú‡. «Ì‡˜ËÚÂÎÂÌ ÒÔ‡‰ ÓÚ Ì‡‰ 15% ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ó˘Â
57 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 278, л. 14.

58 Пак там, л. 17.
ÔÂÁ 1944 „. –Â‡ÎÌËˇÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰, ËÁ˜ËÒÎÂÌ ÔÓ ˆÂÌË ÓÚ 1939 „. Á‡ 1943 „.

‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 55 211 ÏÎÌ. Î‚., ‰ÓÍ‡ÚÓ Á‡ 1944 „. ÚÓÈ ‚Â˜Â Â 46 896 ÏÎÌ. Î‚. œÓÎÓÊÂ-
ÌËÂÚÓ ÔË‰Ó·Ë‚‡ ‡ÁÏÂË Ì‡ ËÒÚËÌÒÍ‡ Í‡Ú‡ÒÚÓÙ‡ ÔÂÁ 1945 „., ÍÓ„‡ÚÓ Â‡ÎÌËˇÚ
Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Â Â‰‚‡ 26 600 ÏÎÌ. Î‚., ÍÓÂÚÓ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò 1943 „. ÓÁÌ‡˜‡‚‡
Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ò Ì‡‰ 50%59.
ƒË‡„‡Ï‡ 9.2.
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1939 = 100
120
100
80
60
1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945
Източник: Чакалов, А. Националният доход..., с. 117.
ËÁ‡Ú‡ ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÁÓÎ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡-

Ú‡ Í‡ÚÓ ·Ë‚¯ „ÂÏ‡ÌÒÍË Ò‡ÚÂÎËÚ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÚÂÊÍÓ Ë Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ∫
ÓÔÂ‡ˆËË. œÂÁ 1945 „. Â Â‡ÎËÁË‡Ì‡ Â‰‚‡ 1/3 ÓÚ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡. œÓ-Á‡ÒËÎÂÌË Ò‡ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò˙Ò —˙‚ÂÚÒÍËˇ
Ò˙˛Á, Ò ÍÓÈÚÓ Â ÒÍÎ˛˜ÂÌÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÔÂÁ Ï‡Ú Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡, ‡
ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò œÓÎ¯‡, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, ”Ì„‡-
Ëˇ, ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËÓÌÌË
Ò‰ÂÎÍË Ò˙Ò —¿Ÿ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ú˛Ú˛Ì ÒÂ˘Û ‚ÌÓÒ Ì‡ ÏÂ‰ÂÌ ÒÛÎÙ‡Ú, ÊÂÎÂÁÓ·ÂÚÓÌ,
ÏÂ‰ËÍ‡ÏÂÌÚË Ë Ó·Û‚ÍË, ‡ Ò ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ≠ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÎÓ‰Ó‚Ë ÔÛÎÔÓ‚Â ÒÂ-
˘Û ‚˙ÎÌ‡. “‡Í‡ ËÎË ËÌ‡˜Â, ÔÂÁ 1945 „. ‚ÌÓÒ˙Ú ‰ÓÒÚË„‡ Â‰‚‡ 20%, ‡ ËÁÌÓÒ˙Ú 40%
ÓÚ Ó·ÂÏ‡ ÓÚ 1939 „.60
59 Пак там, а. е. 88, л. 1. Подробно стопанската конюнктура е анализирана от Асен Чакалов в монографията му върху
националния доход. Чакалов, А. Националният доход и разход на България 1924–1945 г. С., 1946, с. 117.
60
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 299, л. 38–40.
‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Í‡ÈÌÓ ÎÓ¯ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Á‡ 1945 „. ÒÂ

ËÁÚ˙Í‚‡ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÒÛ¯‡, ÍÓˇÚÓ Á‡Òˇ„‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ ÁËÏ‡-
Ú‡ Ë ÔÓÎÂÚÚ‡61. ÕÂÒ˙ÏÌÂÌÓ Á‡ ‡„‡Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Í‡Í‚‡ÚÓ ÔÓ ÚÓ‚‡ ‚ÂÏÂ Â ¡˙Î„‡-
Ëˇ, ÔËÓ‰ÌËˇÚ Ù‡ÍÚÓ Â ÓÚ ÓÔÂ‰ÂÎˇ˘Ó ÁÌ‡˜ÂÌËÂ. «‡ÒÂ„Ì‡ÚÓ Â ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÚ‚Ó, ÍÓÂÚÓ ÙÓÏË‡ ·ÎËÁÓ 2/3 ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ÔÓ‰ÛÍÚ Ë ÓÒË„Ûˇ‚‡ ÔÓ˜ÚË ˆÂÎËˇ
ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “ÂÊ˙Í Â ÒÔ‡‰˙Ú ‚ ‰Ó·Ë‚ËÚÂ ÔË Á˙ÌÂÌËÚÂ ı‡ÌË ≠ 44% ÔË
Ô¯ÂÌËˆ‡Ú‡, 54% ÔË ˆ‡Â‚Ëˆ‡Ú‡, ‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ë ÔË ÙÛ‡ÊÌËÚÂ ‡Ò-
ÚÂÌËˇ. œË ÏÌÓ„Ó ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË ÍÛÎÚÛË (ÒÎ˙Ì˜Ó„ÎÂ‰, Á‡ı‡ÌÓ ˆ‚ÂÍÎÓ Ë ‰.) Ì‡-
Ï‡ÎÂÌËÂÚÓ ÓÚ ÂÍÓÎÚ‡Ú‡ Â Ò˙˘Ó Ì‡‰ 50%62. ŒÒÓ·ÂÌÓ Á‡ÒÚ‡¯ËÚÂÎÌË Ò‡ ÔÓÒÎÂ‰Ë-
ˆËÚÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ. Õ‡Ï‡ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·Óˇ Ì‡ Ó‚ˆÂÚÂ Â Ò 2
ÏËÎËÓÌ‡ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò 1939 „., ËÎË Ò 24%, ‡ ÔË ÔÚËˆËÚÂ ÓÚ 12 700 000 Ì‡ 6 649 000,
ËÎË Ò 48%. »ÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍË Ò‡ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎËÚÂ Ë Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÊË‚Ó-
ÚËÌÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚË, Í˙‰ÂÚÓ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ÏÎˇÍÓ, Ï‡ÒÎÓ Ë ÒËÂÌÂ Â ·ÎËÁÓ 3 Ô˙ÚË ÔÓ-
Ï‡ÎÍ‡ ÒÔˇÏÓ ‰Ó‚ÓÂÌÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â. »Á‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚËÚÂ Ò‡, ˜Â Á‡ ÔÂÓ‰Ó-
Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ÒÛ¯‡Ú‡ Ë Á‡ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÒÚË„ÌÂ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ 1939 „., Ì‡
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ˘Â Ò‡ ÏÛ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË ÏËÌËÏÛÏ 7≠8 „Ó‰ËÌË63.
¡ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ ÓÔÛÒÚÓ¯ËÚÂÎÌÓÚÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÒÛ¯‡Ú‡, Â ÌÂÓ·ıÓ‰Ë-
ÏÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ÌÂˇ ÌÂ ·Ëı‡ ·ËÎË ÚÓÎÍÓ‚‡ Í‡Ú‡ÒÚÓÙ‡ÎÌË,
‡ÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ Ë ·˛‰ÊÂÚ˙Ú ËÏ‡ı‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË ÂÁÂ‚Ë Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰‡ Â‡-
„Ë‡Ú „˙‚Í‡‚Ó Ë ‰‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡Ú Á‡„Û·ËÚÂ Ò Â‰ËÌ Á‡ÒËÎÂÌ ‚ÌÓÒ Ë ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ ÔÓ-
‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ Ì‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë Á‡ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÌˇÍÓË ·˙Î-
„‡ÒÍË ËÁÌÓÒÌË ‡ÚËÍÛÎË (Ú˛Ú˛Ì˙Ú Ì‡ÔËÏÂ), ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ Ú‡Í‡ Á‡ÒÂ„Ì‡ÚË ÓÚ
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ÍÎËÏ‡ÚË˜ÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ. Õ‡ÔÓÚË‚, ‚˙ÔÂÍË ÒÎ‡·‡Ú‡ ÂÍÓÎÚ‡
ÔÂÁ 1945 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁÌ‡Òˇ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÔÓ˜ÚË ‰‚‡ Ô˙ÚË ÔÓ‚Â˜Â ÔÓ‰ÛÍ-
ˆËˇ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ‚Ì‡Òˇ Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÔÂ‰‡‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÂÎÒÍÓ-
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË ‚ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ. ¬ÒÂ Ô‡Í ———– ÓÚÔÛÒÍ‡ ‚ÂÏÂÌÌÓ
ÒÂ˘Û ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ‰‡ ÏÛ ·˙‰‡Ú ‚˙Ì‡ÚË 20 000 Ú ÊËÚÓ Ë 30 000 Ú ˆ‡Â‚Ëˆ‡ ≠ ÍÓ-
ÎË˜ÂÒÚ‚Ó, ÍÓÂÚÓ ÔÓÍË‚‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Á‡ ÓÍÓÎÓ 2 ÏÂÒÂˆ‡ Ë ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡
Ó˜ÂÚ‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ ÌÂ‰ÓÒÚË„ ‰Ó ÌÓ‚‡ ÂÍÓÎÚ‡64. œË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â Â ÔÓ‰ ‚˙ÔÓÒ
ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂı‡Ì‡Ú‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ë ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÒË„ÛÌÓ, ˜Â ÌÂÏ‡ÎÍ‡
˜‡ÒÚ ÓÚ ‰Ó·ËÚ˙Í‡ ˘Â ·˙‰Â ÎËÍ‚Ë‰Ë‡Ì ÔÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÙÛ‡Ê, Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ — ÌËÍ‡Í‚Ë ÓÚÒÚ˙ÔÍË Ë Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ ÔÓ ÔËÎ‡„‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÔÓÒÎÓ‚ÛÚËˇ ˜Î. 15 ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ.
»ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ÔÂÁ 1945 „. ‰ÓÌˇÍ˙‰Â ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ò‡‚ÌË Ò
1929 „., ÍÓˇÚÓ Ò˙˘Ó Â ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌÂÛÒÔÂ¯Ì‡ Á‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. » ÚÓ„‡-
‚‡ ÒÛ¯‡Ú‡ Â ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÔË·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ÒÎ‡·‡ ÂÍÓÎÚ‡, Ì‡È-‚Â˜Â ÔË Á˙-
ÌÂÌËÚÂ ı‡ÌË, ÌÓ Ò Â‰ËÌ Ì‡‚ÂÏÂÌÂÌ ‚ÌÓÒ Ë ÔÓ-Ò‚Ó·Ó‰ÂÌ ‰Â‚ËÁÂÌ ÂÊËÏ, ÔÓÁ‚ÓÎˇ-
‚‡˘ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÒËÎÂÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¿. ÀˇÔ˜Â‚ ÌÂ
61
Реквизициите и нарядите, определени от правителството, за селскостопанските продукти и то в момент на значите-
лен спад на земеделското производство допълнително затрудняват преодоляването на кризата и не спомагат за моти-
виране на земеделците за по-активно участие в икономическата дейност. Мигев, В. Проблеми на аграрното развитие
на България (1944–1960). С., 1998, с. 16–17.
62 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 186, л. 1–2.
63 Пак там, л. 2–3.
64
Пак там, оп. 1, а. е. 55, л. 43.
‰ÓÔÛÒÍ‡ ÍËÁ‡Ú‡ ‰‡ Á‡ÒÂ„ÌÂ ÓÒÌÓ‚ËÚÂ Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ Ë ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ‡ ‚

ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ‰ÓË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ë ‡ÒÚÂÊ. ¬ ÒÎÛ˜‡ˇ Ò 1945 „. Ó·‡˜Â Â ‚Ë‰ÌÓ, ˜Â
‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇÚ Ì‡ÚËÒÍ, Ì‡ ÍÓÈÚÓ Â ÔÓ‰ÎÓÊÂÌÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Œ‘ ÓÚ
Ò˙˛ÁÌË˜ÂÒÍËÚÂ Ó„‡ÌË Ë Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË, Â ·ÂÁ ‡Ì‡ÎÓ„ ‚ ‰ÓÒÂ„‡¯-
Ì‡Ú‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ŒÔËÚËÚÂ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌË ÔÓÎËÚËˆË Ë ÙËÌ‡ÌÒËÒÚË (œ. —Ú‡È-
ÌÓ‚, ¬. ÓÎ‡Ó‚, ÔÓÙ. »‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚) ‰‡ ËÁ‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËÂ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Í‡ÚÓ ˆˇÎÓ Á‡‚˙¯‚‡Ú Ò ÌÂÛÒÔÂı. ƒ˙Ê‡‚‡Ú‡ Â ÔËÚËÒÌ‡Ú‡ ÒÚËÍÚÌÓ ‰‡
ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚËÚÂ ÒË ÔÓ œËÏËËÂÚÓ ‚˙ÔÂÍË ÚÂÊÍÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡
ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Ì‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡.
¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡

—ÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ Ô‡-
Ë Ë ‚ Ì‡ÚÛ‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó
ÓÚ ËÍÓÌÓÏËÒÚË, ÔÓÎËÚËˆË, Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËˆË, ‡ Â‚ËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÏÛ ÍÎ‡ÛÁË Â ‚ ˆÂÌÚ˙‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡65. —ÎÂ‰ ¬ÚÓ-
‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú ÌÂ Â Ú‡Í‡ Ó·ÒÚÓÈÌÓ ‰Â·‡ÚË‡Ì ‚ ÔÛ·ÎË˜ÌÓÚÓ ÔÓÒ-
Ú‡ÌÒÚ‚Ó, Ï‡Í‡ ÁÌ‡˜ÂÌËÂÚÓ ÏÛ Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ Â ‚ÒÂ Ú‡Í‡ „ÓÎˇÏÓ. “Ó‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ÒÂ ÔÂÌ‡Òˇ Ë ‚ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÚÂÏ‡Ú‡ ‚ Ì‡Û˜ÌËÚÂ ËÒÚÓË˜ÂÒÍË ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌËˇ. ÕËÚÓ Ó·˘ËÚÂ ÚÛ‰Ó‚Â, ÔÓÒ‚ÂÚÂÌË
Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰66, ÌËÚÓ ÏÓÌÓ„‡ÙËËÚÂ, ÓÚ‡-
Áˇ‚‡˘Ë ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡Ú‡ Ë ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 1947 „.67,
Ó·˙˘‡Ú ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÚÂıÌËˇ ÂÙÂÍÚ ‚˙ıÛ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ Ë ÔÓÎË-
ÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ≈‰‚‡ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ÔÓˇ‚Ëı‡ ËÁÎÂ‰‚‡-
ÌËˇ ‚˙ıÛ ÓÚ‰ÂÎÌË ‡ÒÔÂÍÚË Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ë ‰Û„ËÚÂ ‡Ì-
„‡ÊËÏÂÌÚË, Ì‡ÎÓÊÂÌË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡, ÍÓËÚÓ ÔË‚ÎˇÍÓı‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÚÓ
Ì‡ Ì‡Û˜Ì‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ë ÔÓÍ‡Á‡ı‡ ‚‡ÊÌÓÚÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ËÁÛ˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Ë ‰˙Ê‡‚‡ ÓÚ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË68.
65 Тук е достатъчно да се цитират само част от многобройните статии, брошури, книги, излезли през 20-те и 30-те
години на XX век, посветени на репарациите по Ньойския договор, за да се илюстрира огромният интерес на българ-
ската общественост към темата: Попов, К. Финансовите тежести на България по изпълнението на Ньойския дого-
вор. – СпБИД, 1925 г., № 6–7; Бурилков, Ж. Дългове и репарации. СпБИД, 1925 г., № 9; Чакалов, А. Разрешението на
репарационните проблеми другаде и у нас. С., 1927 г.; Обрейков, О. Българските държавни дългове и по-специално
репарационния дълг. Пловдив, 1928 г.; Стоянов, Н. Репарации и междусъюзни дългове. Български държавни дълго-
ве. С., 1933 г.
66 Стопанска история на България, 681–1981. С., 1981 г.; История на финансовата и кредитната система на България,
т. 3, Варна, 1983 г.; Златев, З. Българо-съветски икономически отношения (1944–1958). С., 1986 г.; Исусов, М.
Стопанските разходи на България в Отечествената война. Исторически преглед, 1969 г., ХХV, № 1.
67 Васев, С., К. Христов, България на мирната конференция в Париж – 1946 г. С., 1947 г.; Божинов, В. Защитата на
националната независимост на България (1944–1947). С., 1962 г.; Жигня, Ж. Подготовка и заключение мирных дого-
воров с Болгарией, Венгрией и Румынией после Второй мировой войны, Кишинев, 1981 г.; Николов, Ц. Ролята на
СССР за сключване на мирния договор с България. В сб. Великите сили и Балканите в ново и най-ново време. С.,
1985 г.
68 Пинтев, С. Англия и репарациите за Гърция в мирния договор с България. В сб. Българо-английски отношения в
ново и най-ново време. С., 1987 г.; Никова, Г. Ликвидирането на германската собственост в България след Втората
световна война. В сб. Проблеми на стопанската история, С., 2000 г.; Калинова, Е. Победителите винаги имат право
(Съдбата на германските имущества в България и на българските претенции спрямо Германия след Втората световна
война). In: Collegium Germania 3, Sofia, 2000 г.
«‡ ‚ÚÓË Ô˙Ú ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ 25 „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚÌÓ‚Ó Â ËÁÔ‡‚ÂÌ‡

ÔÂ‰ Â‰ËÌ ÔÓ·ÎÂÏ Ò Ó„ÓÏÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ, ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Ë ÒÓˆË‡Î-
ÌÓÚÓ ∫ ‡Á‚ËÚËÂ ≠ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔ-
Î‡ÚË Ì‡ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ÌÂˇ ˘ÂÚË. —Â„‡ Ó·‡˜Â ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-
·Â‰ËÚÂÎËÚÂ Í˙Ï ÚÂÏ‡Ú‡ Â ÔÓ-‡ÁÎË˜ÌÓ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÔÂÁ 1919≠1920 „. √Ó˜Ë‚ËˇÚ
ÓÔËÚ ÓÚ ÌÂÛÒÔÂı‡ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ÔÓ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÔÂÁ 20-ÚÂ Ë 30-ÚÂ „Ó‰ËÌË, Í‡ÍÚÓ
Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â Ë ‡ÒÔË‡ˆËË Ì‡ Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ Í˙Ï ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ‡ÈÓÌË
Ì‡ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡, ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ Á‡ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‡ÚÏÓÒÙÂ‡ ÔË
Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ Ë Â¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡.
Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Ò ÔÓ‚Â˜Â ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ë
ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ Ò Ó„ÎÂ‰ ·˙‰Â˘ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. ¬˙ÔÓÒ˙Ú
Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ Ó˘Â ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ò √ÂÏ‡ÌËˇ. —¿Ÿ Ë ¬Â-
ÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, ·ÂÁ ‰‡ ÓÚË˜‡Ú Ó„ÓÏÌËÚÂ ˘ÂÚË, ÍÓËÚÓ ÔÂÚ˙Ôˇ‚‡ ———– ÔÓ ‚Â-
ÏÂ Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÓÍÛÔ‡ˆËˇ Ë ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ·ÓÈÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ÌÂ ÔÓ‰ÍÂÔˇÚ Ï‡ÍÒË-
Ï‡ÎÌËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ —Ú‡ÎËÌ √ÂÏ‡ÌËˇ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ÂÔ‡‡ˆËË ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 20
ÏËÎË‡‰‡ ‰ÓÎ‡‡69. “‡Í‡ Ì‡ ÒÂ˘‡Ú‡ ‚ œÓÚÒ‰‡Ï Â ‚˙ÁÔËÂÚ ÔËÌˆËÔ˙Ú Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
ÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ „Î‡‚ÌÓ ˜ÂÁ Â‰ÌÓÍ‡ÚÌÓÚÓ ËÁÁÂÏ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚ‡ÎÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË,
Í‡ÚÓ 90% ÓÚ Úˇı ———– Úˇ·‚‡ ‰‡ ‰ÂÏÓÌÚË‡ ÓÚ Ò‚ÓˇÚ‡ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌ‡ ÁÓÌ‡70. ŒÒ‚ÂÌ
ÚÓ‚‡ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ô‡‚ÓÚÓ ‰‡ ËÁÁÂÏÂ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚-
ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ò‡ ÓÚ˜ÂÚÂÌË Ë ‡ÁÛ¯ÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ ÔÂÚ˙-
Ôˇ‚‡Ú √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ÌÂÈÌËÚÂ Ò˙˛ÁÌËˆË Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú
Ò‚ÓËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ. œÓ-ÔÓÌÓÒËÏË Ò‡ Ë ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË, ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÚË Í˙Ï
„ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ Ò‡ÚÂÎËÚË: »Ú‡ÎËˇ, –ÛÏ˙ÌËˇ, ”Ì„‡Ëˇ, ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘ËÌÎ‡Ì‰Ëˇ. ¬Òˇ-
Í‡ ÓÚ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË ‚Â˜Â ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÙÂ‡Ú‡ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ Ì‡ ÌˇÍÓˇ ÓÚ
ÒËÎËÚÂ-ÔÓ·Â‰ËÚÂÎÍË Ë ÚÓ‚‡ Â Â‰Ì‡ ÓÚ ÔË˜ËÌËÚÂ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ËÒÍ‡ ÚˇıÌÓÚÓ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÂÍÁÂÍÛÚË‡ÌÂ.
¬ÒË˜ÍË ÚÂÁË ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚË Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú Ë
‚˙ıÛ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË. Œ˘Â ‚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ
Á‡ ÔËÏËËÂ Â Á‡ÎÓÊÂÌÓ ‚ ˜Î. 9, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚË fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë
√˙ˆËˇ Á‡ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ Á‡„Û·Ë ‚ Á‡ÂÚËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ÚÂıÌË ÚÂËÚÓËË.
¬˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò Ó˜ÂÚ‡‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÎÛÓÒÚÓ‚‡ ÒÍÓÓ
ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Ò‡ÏÓ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ˘Â ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÓÒÚÓ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÂÔ‡‡-
ˆËË, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ó˘Â ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ¡ÂÎ„‡‰ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡
ÔÓ·ÎÂÏ‡.
¬Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ËÁÎËÁ‡ Ì‡ ÔÂ‰ÂÌ
ÔÎ‡Ì ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ — . œÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1945 „. √˙ˆËˇ ËÁÔ‡˘‡ Ò‚Óˇ ÏËÒËˇ
Í˙Ï — , ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Ë ‡Á˜ÂÚËÚÂ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡
˘ÂÚË Ë ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚Ë ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË. Õ‡ 4 ÓÍÚÓÏ‚Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ÓÒ‚Â‰ÓÏÂÌÓ Á‡ „˙ˆÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ71. œ˙‚ÓÚÓ, ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë ‚ÔÂ˜‡Ú-
ÎÂÌËÂ, Â Ó„ÓÏÌÓÚÓ ˜ËÒÎÓ, Ì‡ ÍÓÂÚÓ Â ËÁ˜ËÒÎÂÌ‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ≠
69 Kuklick, B. American Policy and the Division of Germany. The Clash with Russia over Reparations, London, 1972, pp.
78–81.
70 Техеран, Ялта, Потсдам. Сборник документи. С. 1968, с. 309–311.
71
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 246, л. 7.
120 ÏÎÌ. ‡Ì„ÎËÈÒÍË ÎËË, ËÎË 708 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÓ ÍÛÒ‡ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ ÒÔˇÏÓ ÁÎ‡Ú-
ÌËˇ Ù‡ÌÍ ‡ÁÏÂ˙Ú ËÏ ‰ÓÒÚË„‡ 2 167 173 000 ÁÎ. Ù., ÍÓÂÚÓ Â ÔÓ˜ÚË ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, Í‡ÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ó·‡˜Â ÚÂÁË
ÒÂ ËÁËÒÍ‚‡Ú Ò‡ÏÓ ÓÚ √˙ˆËˇ72. ƒÓË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, ÍÓËÚÓ
ÔÓ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‚˙ÔÓÒË Á‡˘ËÚ‡‚‡Ú ÛÒ˙‰ÌÓ „˙ˆÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË, Í‡ÍÚÓ ‚ — , Ú‡Í‡
Ë ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ, Ì‡ÏË‡Ú ÔÂ‰ˇ‚ÂÌËÚÂ Í˙Ï ¡˙Î„‡-
Ëˇ ÓÚ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ÌÂÂ‡ÎËÒÚË˜ÌË73.
«‡ ‰‡ ÒÂ ÔË‰‡‰Â ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ Û·Â‰ËÚÂÎÌÓÒÚ Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡, ‚˙˜ÂÌÓÚÓ Ì‡
— ËÁÎÓÊÂÌËÂ Â ÒÚÛÍÚÛË‡ÌÓ ‚ ÓÚ‰ÂÎÌË ÔËÎÓÊÂÌËˇ, ‚ ÍÓËÚÓ Ò‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÓÍÛÔ‡ˆËˇ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ
‚ ¡ÂÎÓÏÓÒÍ‡ “‡ÍËˇ Ë »ÁÚÓ˜Ì‡ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ Ë‰Âˇ Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÒÚ‡-
Ì‡ Â, ˜Â ‚ ÔÂËÓ‰‡ ‡ÔËÎ 1941 ≠ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Â ÔÓ‚ÂÊ-
‰‡Î‡ ˆÂÎÂÌ‡ÒÓ˜ÂÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ „˙ˆÍËˇ ÂÎÂÏÂÌÚ ‚ ÚÂÁË ‡ÈÓÌË,
·ËÎÓ Í‡ÚÓ „Ó ÔËÌÛ‰Ë ‰‡ Ì‡ÔÛÒÌÂ Ó‰ÌËÚÂ ÒË ÁÂÏË, ·ËÎÓ ˜ÂÁ ‡ÒËÏËÎ‡ˆËˇ Ë ‰ÓË
ÙËÁË˜ÂÒÍÓÚÓ ÏÛ ÛÌË˘ÓÊÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ó·ˇÒÌË Ë Ó„ÓÏÌËÚÂ ÊÂÚ‚Ë Ë Á‡-
„Û·Ë, ÔË˜ËÌÂÌË Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ Ë ‡-
ÏËˇ74.
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÓÏËÒ‡ÒÚ‚Ó ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ
ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ ÓÒÔÓ‚‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ÔÂ‰ˇ‚ÂÌËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Ë Á‡ÔÓ˜‚‡ ËÁ‡·ÓÚ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ Ë ‡„ÛÏÂÌÚË‡Ì ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ. ≈ÍËÔ Ì‡˜ÂÎÓ Ò ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÏËÌËÒÚ˙ ÔÓÙ. »‚‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ, ÍÓ-
ÂÚÓ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Â ‚˙˜ÂÌÓ Ì‡ — Ì‡ 10 ÙÂ‚Û‡Ë 1946 „.
«‡ ‰‡ ‰ÓÍ‡ÊÂ ÌÂÒ˙ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚÚ‡ Ë ‰ÓË ‡·ÒÛ‰ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ Ú‚˙‰Â-
ÌËˇ, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ ÛÒÔÂ¯ÌÓ Â ËÁ„‡‰ÂÌ‡ Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ÒÚ‡·ËÎÌË ÓÔÓÌË ÔÛÌ-
ÍÚ‡. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÒÂ ‡ÍˆÂÌÚË‡ Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÒÍ‡ ÌÂ Â Û˜‡ÒÚ‚‡-
Î‡ ‚˙‚ ‚ÓÂÌÌËˇ ‡Á„ÓÏ Ì‡ √˙ˆËˇ, ‡ Á‡‚ÁÂÏ‡ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌËÚÂ ÚÂËÚÓËË ‰‚Â ÒÂ‰-
ÏËˆË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ÍÓ„‡ÚÓ ÏÌÓ„Ó ÓÚ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡, ÍÓÏÛÌËÍ‡ˆËËÚÂ Ò‡ ‡ÁÛ¯ÂÌË, ‡
ËÁËÒÍ‚‡ÌËÚÂ ÓÚ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÔÂ‰ÏÂÚË Ò‡ ·ËÎË ÓÚ-
ÌÂÒÂÌË Í‡ÚÓ ÔÎˇ˜Í‡ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÔËÔÓÏÌˇ, ˜Â „˙ˆÍ‡-
Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Â ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡ Ò »Ú‡ÎËˇ Ó˘Â ÓÚ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1940 „. Ë ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ‚ ‡ÈÓ-
Ì‡ Ò‡ ·ËÎË ËÁ‚˙¯‚‡ÌË ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÂÍ‚ËÁËˆËË Ì‡ ÔÓ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ËÂ Ë ‰Ó·ËÚ˙Í ÓÚ
Ò‡ÏËÚÂ „˙ˆÍË ‚Î‡ÒÚË. ŒÚ ‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÒÎÂ‰‚‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ Ë ‡‰ÏËÌËÒ-
Ú‡ˆËˇ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú Ó·‚ËÌˇ‚‡ÌË Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ˘ÂÚË.
—ÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ ‚‡ÊÂÌ ÏÓÏÂÌÚ, Ì‡ ÍÓÈÚÓ Â ÓÚ‰ÂÎÂÌÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ‚ ÂÍÒ-
ÔÓÁÂÚÓ, Â ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ, ˜Â »ÁÚÓ˜Ì‡ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë ¡ÂÎÓÏÓÒÍ‡ “‡ÍËˇ ÒÂ ‚˙ÁÔË-
ÂÏ‡Ú ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Ë ‰˙Ê‡‚‡ Í‡ÚÓ Ú‡ÈÌÓ ÔËÒ˙Â‰ËÌÂÌË Í˙Ï ¡˙Î„‡-
Ëˇ ÁÂÏË Ë ˆÂÎÚ‡ Â ·ËÎ‡ ÚÂ ‰‡ ÒÂ ËÌÚÂ„Ë‡Ú ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ò˙Ò ÒÚ‡ËÚÂ ÔÂ‰ÂÎË
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÒÂ Â ‚Ó‰ËÎ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ÌÂ Ì‡ ‡Á„‡·‚‡ÌÂ Ë ÛÌË˘Ó-
Ê‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÁË ‡ÈÓÌË, ‡ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ë ‡Á‚ËÚËÂ. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
72 Пак там, а. е. 278, л. 9.

73 Пинтев, С. България в британската дипломация..., с. 143–144.
74
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 55, л. 26.
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Í‡Ï‡‡ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ÔË Á‡‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ

‚ÓÈÒÍË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ú‡Ï Â ·ËÎÓ Ú‚˙‰Â ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ≠ ÎÓ¯‡
ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛ‡, ÒÎ‡·Ó ‡Á‚ËÚÓ Ë ÌÂÏÂı‡ÌËÁË‡ÌÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÔÓ˜ÚË
ÎËÔÒ‚‡˘‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ. ≈‰ËÌÒÚ‚ÂÌËˇÚ ÔÓÏËÌ˙Í, ËÏ‡˘ ÔÓ-‚‡ÊÌÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÁÌ‡˜Â-
ÌËÂ, Â Ú˛Ú˛ÌÓÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ. Œ˘Â ÓÚ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1941 „. ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË
ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ. «‡-
ÔÓ˜‚‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ô˙ÚË˘‡Ú‡ Ë ÊÂÎÂÁÌËˆËÚÂ Ë ÒÚÓÂÊ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÎËÌËË. œÓÒ-
ÚÓÂÌË Ò‡ ÏÌÓ„Ó ÌÓ‚Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ò„‡‰Ë. »ÁÚ˙ÍÌ‡ÚÓ Â, ˜Â ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˛-
Ú˛Ì‡ Ë ‰Û„ËÚÂ ÒÚÓÍË, ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌË ‚ Á‡‚ÁÂÚËÚÂ ÚÂËÚÓËË, ÒÚ‡‚‡ ÔÓ ˆÂÌË, ‰ÂÈÒÚ-
‚‡˘Ë Ë ‚ ÒÚ‡ËÚÂ ÔÂ‰ÂÎË, ‡ ‰‡ÊÂ Ì‡ ÏÂÒÚ‡ ·ÂÎÓÏÓÒÍËˇÚ Ú˛Ú˛Ì Â ÔÓÎÛ˜‡‚‡Î Ë
ÔÓ-‚ËÒÓÍË ˆÂÌË. «Ì‡˜ËÚÂÎÌË Ò‡ Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡, ÔÓı‡˜ÂÌË Á‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡
ÚÂÁË Ó·Î‡ÒÚË. Œ·˘Ó ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, ËÁ‚˙¯ÂÌË ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ, ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ-
‚‡Ú Ì‡ 13 183 380 185 Î‚75. ƒÓÍ‡ÚÓ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ‚ÎÂÁÎËÚÂ ‚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÔË-
ıÓ‰Ë ÓÚ ‰‡Ì˙ˆË ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 2 282 635 848 Î‚.76 «‡ ‡ÍÚË‚ËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ‚ ‡ÈÓÌ‡ Ò‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ·‡ÌÍÓ‚Ë ËÌÒ-
ÚËÚÛˆËË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÔÓ ·ÓÈ Ë ‡ÁÏÂ ÍÂ‰ËÚË. ¬ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡ Ë ¡« ¡ Í˙Ï
ÌÂ·˙Î„‡ÒÍË ÙËÁË˜ÂÒÍË Ë ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ Í˙Ï ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡
1 472 204 447 Î‚.77 Õ‡ÔÓÏÌˇ ÒÂ Ó˘Â, ˜Â ÔÂÁ ˛ÌË 1941 „. Â Á‡ÔÓ˜Ì‡Î‡ Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡
„˙ˆÍËÚÂ ‰‡ıÏË ÔË ÍÛÒ 1 ‰‡ıÏ‡ Á‡ 54 ÒÚÓÚËÌÍË, ‡ Ò ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌËÚÂ ‡ÁÔÓ-
Â‰·Ë Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ÓÚ ‡‚„ÛÒÚ Ë ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡
Â ËÁ‚˙¯ÂÌ‡ ÌÂÓ„‡ÌË˜ÂÌ‡ Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ‰‡ıÏË78. Œ·‡ÚÌÓ, ÒÎÂ‰ 1944 „.
„˙ˆÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÌÂ Ò‡ ËÁ‚˙¯ËÎË Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÎÂ‚Ó‚Â. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡
‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË Ú‚˙‰ÂÌËˇ Ì‡ — Â ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌ‡ ÔÓ‰Ó·Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡ ËÁ‚˙¯Â-
ÌËÚÂ ÓÚ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ Ë ‰ËÂÍˆËË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÌÓ‚ËÚÂ ÁÂÏË. ¬ Ú‡ÁË
˜‡ÒÚ ‰ÓÒÚ‡ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ËÁ‚Ó‰˙Ú, ˜Â ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Á‡ÂÚËÚÂ Ó·Î‡ÒÚË Ò‡ ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÓÚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ Úˇı ÔË-
ıÓ‰Ë79.
ƒÛ„ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ‡„ÛÏÂÌÚ, Ó·Ó‚‡˘ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË, Â Ì‡˜ËÌ˙Ú, ÔÓ
ÍÓÈÚÓ ÒÂ ËÁÚÂ„ÎˇÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÓÚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ. ŒÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÂ, ˜Â ÚÓ‚‡ ÒÂ
ËÁ‚˙¯‚‡ ÔË ÒÔ‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÂÌ Â‰ Ë ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡, Í‡ÚÓ ÔÓ˜ÚË Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ Â ÓÚÒÚ˙ÔËÎ‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÂÒÚÌË „˙ˆÍË ÍÓÏËÚÂÚË Ò
ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰‡‚‡ÚÂÎÌË ÔÓÚÓÍÓÎË80. ÕÂ Ò‡ÏÓ ˜Â ÔË ÓÚÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ ÒË ·˙Î-
„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë Û˜ÂÊ‰ÂÌËˇ ÌÂ Ò‡ ËÁÌÂÒÎË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÌÓ Ì‡ÔÓÚË‚ ·ËÎÓ Â ÓÒ-
Ú‡‚ÂÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, ÔËÌ‡‰ÎÂÊ‡˘Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë
75
Пак там, а. е. 246, л. 10.
76 Пак там.
77 Пак там, а. е. 299, л. 24.
78 Пак там, л. 15.
79 Г. Даскалов цитира сумата от 2 303 966 060 лв. като приходи, които са постъпили в държавния бюджет от Беломо-
рието за периода 1941–1944 г. вж. Даскалов, Г. Изграждане на българската администрация и политическа система в
новоосвободените земи на Западна Тракия и Източна Македония. Военноисторически сборник, 1993, год., № 6, с.113.
Според един доклад на външно министерство се отбелязва, че данъчните постъпления в българския бюджет от присъ-
единените от Югославия земи за периода 1941–1944 г. възлизат общо на 3 431 594 847 лв. (АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е.
186, л. 38.). Като се има предвид, че Вардарско и Поморавието са по-големи по площ от Беломорието и по всеобщото
тогава мнение са и стопански доста по-развити, съвсем естествено е приходите от Беломорието да не могат да достиг-
нат дори 2.5 млрд. лв.
80
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 299, л. 16.
„‡Ê‰‡ÌË. ƒ˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÒÚÓËÚÂÎÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ,

ÊÂÎÂÁÓÔ˙ÚÂÌ Ï‡ÚÂË‡Î Ë ËÌ‚ÂÌÚ‡, ÒÚÓÍË, ·ÓÂÔËÔ‡ÒË, ı‡ÌË, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡
ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡, Í‡ÌˆÂÎ‡ÒÍË ÔÓÒÓ·Ëˇ Ë ÏÌÓ„Ó ‰Û„Ë ÔÂ‰ÏÂÚË Ë ‚Â-
˘Ë, Í‡ÚÓ ‚ÒË˜ÍÓ Â ÓˆÂÌÂÌÓ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 6 071 721 337 Î‚.81 ÕÓ ÓÒÓ·Â-
ÌÓ ÁÌ‡˜ËÏÓ ÔÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Â ËÏÛ˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ, ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌÓ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ÓÚ ·˙Î„‡Ò-
ÍËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË. “Ó ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ‰‚ËÊËÏ‡ Ë ÌÂ‰‚ËÊËÏ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡
ÓÍÓÎÓ 70 000 Á‡ÒÂÎÌËˆË, ÍÓËÚÓ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ô‡‚ˇÚ ÒÂËÓÁÌË ÛÒËÎËˇ Ò
ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ ‚ ÒÚ‡ËÚÂ ÒË Ó‰ÌË ÁÂÏË Ë ‰‡
ÒÂ ÛÒÚÓˇÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË. œÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Úˇı Ò‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍË ÒÚÓÔ‡ÌË, ÌÓ ËÏ‡ Ë Ú˙-
„Ó‚ˆË, Á‡Ì‡ˇÚ˜ËË Ë ËÌÚÂÎË„ÂÌˆËˇ. ¬ÒË˜ÍË ÚÂ ÔË Ì‡ÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ ÓÒÚ‡-
‚ˇÚ ÊËÎË˘‡, ÌˇÍÓË ÔÓÒÚÓÂÌË, ‰Û„Ë ‚ ÔÓˆÂÒ Ì‡ ÒÚÓÂÊ, „ÓÎˇÏÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó
ÒÚÓËÚÂÎÂÌ Ï‡ÚÂË‡Î, ËÌ‚ÂÌÚ‡, Á‡ÍÛÔÂÌË ÓÚ Úˇı ÒÚÓÍË Ë ÔÂ‰ÏÂÚË, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎ-
ÌÓ Ë ÔÓÍ˙˘ÌËÌ‡82. “‡Í‡ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ˜‡ÒÚÌÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 17 801 781 525 Î‚., ÓÚ ÍÓËÚÓ Ò‡ÏÓ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇÚ ËÎË ËÁ-
ÍÛÔÂÌ Ú˛Ú˛Ì Â Á‡ 4 003 360 040 Î‚., ‡ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ˜‡ÒÚÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ
Í˙Ï „˙ˆÍË ÙËÏË Ë ÙËÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 444 555 926 Î‚., ËÎË ·˙Î„‡ÒÍ‡-
Ú‡ ˜‡ÒÚÌ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ, Ì‡‰ı‚˙Îˇ 18 ÏÎ‰. Î‚.83
—ÎÂ‰ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÚÓÁË ÚËÔ ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ
ÔÂÏËÌ‡‚‡ Í˙Ï ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ‚Ë‰, ËÁ·Óˇ‚‡˘ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘ÂÚË Ë Á‡„Û-
·Ë, Ò‚˙Á‡ÌË Ò Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ Í‡ÈÌËˇ ‡Á„ÓÏ Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ. ŒÒ‚ÂÌ ‰‡-
‰ÂÌËÚÂ ˜Ó‚Â¯ÍË ÊÂÚ‚Ë Ò‡ ËÁÎÓÊÂÌË Ë Ó„ÓÏÌËÚÂ ·˛‰ÊÂÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë. ŒÚ ÚÛÍ
ÒÎÂ‰‚‡ Ë ‰Û„‡Ú‡ ÒÚ˙ÔÍ‡, ‡ ËÏÂÌÌÓ Á‡ ÚÂÊÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÂÔ‡‡ˆËË. œÂ‰ÒÚ‡‚Â-
ÌË Ò‡ ‚ÒË˜ÍË Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌËÚÂ ‰ÂÙËˆËÚË, Ó„ÓÏÌËˇÚ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Ë
‰‡ÒÚË˜ÌËˇÚ ÒÔ‡‰ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ. œÓÍ‡Á‡ÌÓ Â ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍÓÚÓ ÊËÁÌÂÌÓ
‡‚ÌË˘Â Ì‡ ·˙Î„‡ËÌ‡, ÍÓÂÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ Â ÒÔ‡‰Ì‡ÎÓ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1944≠1945 „. ¬ Ì‡‚Â-
˜ÂËÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÏ‡ Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-ÌËÒÍËÚÂ ‰ÓıÓ‰Ë Ì‡ „Î‡‚‡ ÓÚ Ì‡ÒÂ-
ÎÂÌËÂÚÓ ‚ ≈‚ÓÔ‡ ≠ ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌÓ ÓÍÓÎÓ 70≠80 ‰ÓÎ‡‡ Ì‡ ˜Ó‚ÂÍ. œÂÁ 1944 „.
ÚÓÈ ÒÔ‡‰‡ Ì‡ 48 ‰ÓÎ‡‡, ‡ Á‡ 1945 „. Ì‡ 29 ‰ÓÎ‡‡84. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ Í‡È-
ÌÓ ÏËÁÂÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡Ú ·˙Î„‡ËÚÂ, Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â ÔÓ
ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË ˆÂÎËˇÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡ Á‡ 1945 „., ËÁ˜ËÒÎÂÌ ‚ ‰Â-
‚‡Î‚Ë‡ÌËˇ ‚Â˜Â ÎÂ‚, ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 141.8 ÏÎ‰., ‡ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¬˙ıÓ‚Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍ‡ Í‡Ï‡‡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Ò‡ÏÓ Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÍÁËÒÚÂÌˆ-ÏËÌËÏÛÏ‡ Â ÌÂÓ·ıÓ-
‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ Ò˙Á‰‡‰Â Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÓÚ ÔÓÌÂ 280 ÏÎ‰. Î‚.85 — ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ˆËÙË
Â ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌÓ Ó„ÓÏÌÓÚÓ ‰‡Ì˙˜ÌÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ, Ì‡ ÍÓÂÚÓ Â ÔÓ‰ÎÓÊÂÌÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ-
ÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, Ë Â Á‡˘ËÚÂÌ‡ ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡Ú ÔËıÓ‰ËÚÂ
‚ ·˛‰ÊÂÚ‡, Ú‡Í‡ ˜Â ‰‡ ÔÓÁ‚ÓÎˇÚ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ‡Á‚Ë‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÎÓÊÂÌËˇ ‚
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡, ÓÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ
Á‡ÔÓ˜‚‡ ÍÓÌÍÂÚÌÓ ‰‡ ÓÚı‚˙Îˇ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË, ËÁÎÓÊÂÌË ‚ 16 ÓÚ‰ÂÎÌË
81 Пак там, а. е. 246, л. 10.
82 Пак там, а. е. 120, л. 10, 12.
83 Пак там, а. е. 246, л. 9–10.
84
Пак там, а. е. 88, л. 1.
85 Пак там, а. е. 278, л. 34–35.
ÔËÎÓÊÂÌËˇ. Õ‡ Ú‚˙‰ÂÌËˇÚ‡ Á‡ ËÁÌÂÒÂÌË ÊÔ ËÌ‚ÂÌÚ‡, ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍË ËÌÒÚ‡Î‡-

ˆËË, ÏËÌÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ, ÍÓ‡·Ë, ÔÎ‡‚‡ÚÂÎÌË Ò˙‰Ó‚Â Ë ÔËÒÚ‡ÌË˘ÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ,
ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ï‡¯ËÌË Ë ËÌÒÚÛÏÂÌÚË Ë ‰. Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎÌ.
‰ÓÎ‡‡, ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌÓ ‰ÓÍ‡Á‚‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ï‡ÚÂ-
Ë‡ÎËÚÂ Ë ÒÚÓÍËÚÂ ‰‡ Ò‡ ·ËÎË ËÁÌÂÒÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ËÎË „‡Ê‰‡ÌË. ÕÂ-
˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ËÁ·ÓÂÌË Ò‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌËˇÚ‡, Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÒÎÂ‰ ÔÓÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÛÔ‡‚ÎÂÌË-
ÂÚÓ Ì‡ ÚÂÁË ÁÂÏË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ86. œÓÍ‡Á‡Ì‡ Â Ì‡ÔËÏÂ ‡·ÒÛ‰-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡ Á‡ ËÁÌÂÒÂÌËÚÂ ÍÓ‡·Ë, Í‡ÚÓ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â
ËÁ‚ÂÒÚÌÓ, ˜Â ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1941≠1944 „. ÔÂÁ ƒ‡‰‡ÌÂÎËÚÂ Ë ¡ÓÒÙÓ‡ ÌÂ Ò‡ ÔÂ‚ÂÊ‰‡-
ÌË ÌËÍ‡Í‚Ë ·˙Î„‡ÒÍË ÍÓ‡·Ë, Ó˘Â ÔÓ-ÌÂ‚ÂÓˇÚÌÓ Â ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ú‡ÌÒÔÓÚË‡ÌË
ÔÓ ÒÛ¯‡ Í˙Ï ˜ÂÌÓÏÓÒÍËÚÂ ÌË ÔËÒÚ‡ÌË˘‡87.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÔÂÛ‚ÂÎË˜ÂÌË Ò‡ Ó·‚ËÌÂÌËˇÚ‡ Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ
ÓÚ ·˙Î„‡ËÚÂ ˘ÂÚË Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ. »Á‰Ë„Ì‡ÚË Ò‡ ÔÂ-
ÚÂÌˆËË Á‡ ËÁÌÂÒÂÌ‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÓˆÂÌÂÌ‡ Ì‡ ÍÓÎÓÒ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ
165 983 521 ‰ÓÎ‡‡ (Á‡ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ú‡ÁË ÒÛÏ‡ Ì‡‰ı‚˙Îˇ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌË-
ˇÚ‡ ÌË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Í˙Ï 1945 „. ≠ ·ÂÎ. ÏÓˇ ≠ ƒ. ¬.). ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÓÚ„Ó‚Ó
Â, ˜Â Â ·ËÎÓ Ì‡Ô˙ÎÌÓ Á‡·‡ÌÂÌÓ ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË Á‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡, ‰‡ÊÂ
Á‡ ËÁı‡Ì‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÂÒÚÌÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë „˙ˆÍÓÚÓ Â ·ËÎÓ ‚Ì‡ÒˇÌÓ
ÊËÚÓ ÓÚ ÒÚ‡ËÚÂ ÔÂ‰ÂÎË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Â ËÁÌ‡ÒˇÌ
Ú˛Ú˛Ì, ÌÓ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ·ËÎ Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ì ÔÓ ˆÂÌË, ‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ë Á‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡. ◊ÂÁ
Á‡‰˙Î·Ó˜ÂÌ ‡Ì‡ÎËÁ Ì‡ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ë Ò‡‚ÌÂ-
ÌËÂ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËËÚÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÔÂ‰Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÓÍÛÔ‡ˆËˇ, Â ‰Ó-
Í‡Á‡ÌÓ ˜Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌËˇÚ ÒÔ‡‰ ÌÂ Â ÔË˜ËÌÂÌ ÓÚ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏË-
ÌËÒÚ‡ˆËˇ88.
ÕÂ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌË Ò‡ Ë Ó·‚ËÌÂÌËˇÚ‡ Á‡ ËÁÌÂÒÂÌË Ë ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌË ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰ÓÏ‡¯ÌË ÊË‚ÓÚÌË Ë Á‡ ÔÂÚ˙ÔÂÌËÚÂ ÓÚ „˙ˆÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂ-
ÌËÂ Á‡„Û·Ë ‚ ÒÍÓÚÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ. œÓ Ú‡ÁË ÚÓ˜Í‡ ËÒÍ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÛÏ‡
Ì‡‰ı‚˙Îˇ 105 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡89. “ÛÍ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡„ÛÏÂÌÚ‡ˆËˇ ÒÂ „‡‰Ë ÓÒÌÓ‚ÌÓ
‚˙ıÛ Ò˙ÔÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ „˙ˆÍ‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ Á‡ ·Óˇ Ì‡ ÊË‚ÓÚÌËÚÂ ÔÂ-
‰Ë ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ÚÂÁË, ÍÓËÚÓ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ¿ÚËÌ‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÓÚ ¡˙Î-
„‡Ëˇ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÓÔÓ‚Â„‡‚‡ „˙ˆÍËÚÂ Ú‚˙‰ÂÌËˇ. ¬˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ Ì‡Ô-
‡‚ÂÌÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÔÂÁ 1942 „. ÔÂ·Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰Ó·ËÚ˙Í‡ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ-
‚‡, ˜Â ÒÎÂ‰ ÓÚÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ÌÂ Ò‡ÏÓ ˜Â ÌˇÏ‡ ÒÔ‡‰ ‚
ÒÍÓÚÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÌÓ ‰ÓË ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ·Óˇ Ì‡ ‰ÓÏ‡¯ÌËÚÂ ÊË-
‚ÓÚÌË90.
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚı‚˙Îˇ Ë Ó·‚ËÌÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ó„‡·ÂÌË
Ë ‡ÁÛ¯ÂÌË ÏÂ·ÂÎË, Á‡ ÍÓËÚÓ „˙ˆÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ ÓÚ 32
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. » ‚ Ú‡ÁË ˜‡ÒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Á‡˘ËÚ‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚ËÚÂ ‰‡Ì-
ÌË, ÍÓËÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú „˙ˆÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, Á‡ ‰‡ ‰ÓÍ‡ÊÂ ÌÂÒ˙ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚÚ‡
86 Пак там, а. е. 246, л. 12–16.

87 Пак там, л. 23.
88 Пак там, л. 40–52.
89
90 Пак там, л. 62–65.
Ì‡ ÚÂÁ‡Ú‡ ËÏ. √˙ˆÍËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ ÒÂ ÓÒÌÓ‚‡‚‡Ú Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò‡ Ó„‡·ÂÌË ÓÚ

·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ Ì‡‰ 72 200 ÒÂÎÒÍË Ë „‡‰ÒÍË ‰ÓÏÓ‚Â. ÕÓ ÔÓ
Ë ·ÂÁ ‰Û„Ó ‰ÓÒÚ‡ Á‡‚Ë¯ÂÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Ì‡ „˙ˆÍËˇ ÔÓÙÂÒÓ ÕËÍÓÎ‡È ¬Î‡ıÓÒ, ËÁÌÂ-
ÒÂÌË ÔÂ‰ ‚. ìÃÂ„‡ÎË ≈Î‡Òî ÓÚ 5 ÌÓÂÏ‚Ë 1945 „., ·ÓˇÚ Ì‡ „˙ˆËÚÂ, Ì‡ÔÛÒÌ‡ÎË
¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ, ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 190 000 ‰Û¯Ë, ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 38 000 ÊËÎË˘‡.
Õ‡ÔÓÏÌˇ ÒÂ, ˜Â „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÚÓ‚‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Â Ì‡ÔÛÒÌ‡ÎÓ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ó˘Â ÔÂ‰Ë
„ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ ‚ÓÂÌÌÓ Ì‡ıÎÛ‚‡ÌÂ Ë Ò‡ ‚ÁÂÎË ÓÒÌÓ‚ÌÓÚÓ ÓÚ Ò‚ÓÂÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó. ¡˙Î-
„‡ÒÍÓÚÓ Ú‚˙‰ÂÌËÂ Â, ˜Â ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Â ·ËÎÓ ÔÓ‰‡‚‡ÌÓ Ì‡ Ú˙„ ÓÚ
ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌË ÓÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ ÎËˆ‡ Ë, ˜Â ÌË˘Ó ÌÂ Â ·ËÎÓ ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ ÓÚÌÂ-
Ï‡ÌÓ. Õ‡Í‡ˇ ÒÂ Ì‡ÔÓÏÌˇ, ˜Â ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ ‰˙Ê‡‚ÌÓ Ë ˜‡ÒÚÌÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó ÒÎÂ‰ Â‚‡ÍÛ‡ˆËˇÚ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 17 800 ÏÎÌ. Î‚. (ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ ÓÍÓÎÓ 40
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡). œÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ ÒÂ Ë „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡
ÔËÒÚ˙ÔË Í˙Ï ÂÒÚËÚÛˆËˇ Á‡ ‚ÒˇÍÓ ‰ÓÍ‡Á‡ÌÓ ËÁÁÂÏ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Â˘Ë Ë ÔÓÍ˙˘ÌËÌ‡91.
¬ ÔËÎÓÊÂÌËÂÚÓ, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ó ÒÂ ‰Ó ‡ÁÛ¯ÂÌË ÔÓÒÚÓÈÍË, ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ „˙ˆÍË-
ÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 97 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÍÓÏËÒ‡ÒÚ‚Ó ÓÚı‚˙-
Îˇ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ, Á‡ˇ‚ˇ‚‡ÈÍË, ˜Â ÚÂ Ò‡ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡
‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ‚ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ÌÂ Â ‚ÁÂÏ‡Î‡ Û˜‡ÒÚËÂ. ¿ ÓÚÌÓÒÌÓ
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡ÒÂÎÌËˆË, ÔÓ‡‰Ë ÊËÎË˘Ì‡Ú‡ ÍËÁ‡ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ÌˇÍÓË ÓÚ Úˇı
Ò‡ ÒÂ Ì‡ÌÂÒÎË ‚ ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ò„‡‰Ë, ÌÓ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Ò‡ „Ë Á‡ÍÛÔËÎË, Á‡ ÍÓÂÚÓ Ò‡ ·Ë-
ÎË ÔÓ‰ÔÓÏÓ„Ì‡ÚË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. œË Ò‚ÓÂÚÓ Ì‡ÔÛÒÍ‡ÌÂ Á‡ÒÂÎÌËˆËÚÂ
Ò‡ ÓÒÚ‡‚ËÎË Í˙˘ËÚÂ ‚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-‰Ó·Ó Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÚÂ Ò‡ ·ËÎË ÔË Úˇı-
ÌÓÚÓ ÔËÒÚË„‡ÌÂ. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ô˙Í ÌÂ Ò‡ÏÓ, ˜Â ÌÂ Ò‡ ‡ÁÛ¯‡‚‡ÎË ÔÓÒÚ-
ÓÈÍË, ÌÓ Ì‡ÔÓÚË‚ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1941≠1944 „. Ò‡ ÓÚ‰ÂÎˇÎË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡
ÂÏÓÌÚË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ë Ë Á‡ ÔÓÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ò„‡‰Ë92.
œÂÍÓÏÂÌË Ò‡ Ë „˙ˆÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ‚˙ÁÏÂÁ‰ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡„ËÌ‡-
ÎË ËÎË ÔÓÒÚ‡‰‡ÎË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÊËÏ Ë Á‡ ÌÂÔÎ‡ÚÂÌ ËÎË ÌÂ‰ÓÒÚ‡-
Ú˙˜ÌÓ Á‡ÔÎ‡ÚÂÌ ÚÛ‰. œÓ Ú‡ÁË ÚÓ˜Í‡ ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ
250 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ Í‡ÚÓ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ÔÂÛ‚ÂÎË-
˜ÂÌ ·Óˇ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ÊÂÚ‚Ë, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ Ì‡ 38 000 ‰Û¯Ë. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Á‡ ˆÂÎËˇ ÔÂ-
ËÓ‰ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ Û·ËÚËÚÂ Ë ‡ÁÒÚÂÎˇÌËÚÂ Ò‡ ÌÂ
ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 1600 ‰Û¯Ë, Í‡ÚÓ ÏÌÓÁËÌÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ Úˇı Ò‡ Û˜‡ÒÚÌËˆË ‚ ƒ‡ÏÒÍÓÚÓ ‚˙ÒÚ‡-
ÌËÂ ÓÚ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1941 „.93 ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ „˙ˆÍËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ì‡ ÔÂÌÒËËÚÂ Ò‡ Á‡‚Ë-
¯ÂÌË Ì‡‰ 2 Ô˙ÚË ÒÔˇÏÓ ‡ÁÏÂ‡ ËÏ ÓÚ ÔÂ‰Ë ‚ÓÈÌ‡Ú‡. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ
ÓÚË˜‡ „˙ˆËÚÂ ‰‡ Ò‡ ·ËÎË ÔÓ‰ÎÓÊÂÌË Ì‡ ·ÂÁÔÎ‡ÚÂÌ ËÎË ÔÓ-ÌËÒÍÓ ÔÎ‡ÚÂÌ Á‡ ‡-
·ÓÚÌËˆËÚÂ ÓÚ ‰Û„ËÚÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚË ÚÛ‰. «‡ˇ‚ÂÌÓ Â Ó˘Â, ˜Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËˇÚ ÓÚ
„˙ˆËÚÂ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËˇÚ‡ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÔÓËÁ‚ÓÎÂÌ94.
œÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ÔËÎÓÊÂÌËÂ Í˙Ï „˙ˆÍÓÚÓ ÂÍÒÔÓÁÂ Â ÔÓÒ‚ÂÚÂÌÓ Ì‡ ˘ÂÚËÚÂ ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ, Ì‡ÌÂÒÂÌË Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ë ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ÍÓËÚÓ
91 Пак там, л. 80–84.

92 Пак там, л. 86–90.
93 Разбира се, в българското експозе не се споменават няколкото хиляди евреи от Беломорието, депортирани в лаге-
рите на смъртта. Очевидно е обаче, че и в гръцките обвинения не се има предвид броят на жертвите от еврейски
произход.
94
АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 246, л. 91–98.
Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË Ì‡ 58.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ Â, ˜Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂ Â

ˇÒÌÓ ÔÓ Í‡Í˙‚ Ì‡˜ËÌ Ò‡ ËÁ˜ËÒÎÂÌË ˘ÂÚËÚÂ. ŒÚı‚˙Îˇ ÒÂ Ú‚˙‰ÂÌËÂÚÓ, ˜Â „˙ˆÍË-
ÚÂ Ú˙„Ó‚ˆË Ò‡ ·ËÎË ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË ‚ ÔÓ-ÌÂËÁ„Ó‰ÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ·˙Î„‡-
ÒÍËÚÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ Ì‡È-˜ÂÒÚÓ Â Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ÔÎ‡˘‡Ú Ì‡ÂÏË Á‡ Ï‡„‡ÁËÌ˜Â-
Ú‡Ú‡ ÒË, ‡ Ë ÚÂÔ˙‚‡ ‰‡ ÒË ÔÂ˜ÂÎˇÚ ÍÎËÂÌÚÂÎ‡, ÍÓˇÚÓ „˙ˆÍËÚÂ Ú˙„Ó‚ˆË ‚Â˜Â
ËÏ‡Ú. ŸÓ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ˘ÂÚËÚÂ ‚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ÒÂ Ì‡ÔÓÏÌˇ, ˜Â ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ
ÔÓ˜ÚË ÌˇÏ‡ ‡Á‚ËÚ‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ. ƒ‡ÊÂ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ò‡ ÔÓÎ‡„‡ÎË ÛÒËÎËˇ ‰‡
ÔÓ‚‰Ë„Ì‡Ú ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ‚ Â„ËÓÌ‡. ¬ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ-
‚‡, ˜Â Á‡ ˆÂÎËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ‚Î‡ÒÚËÚÂ Ò‡ Á‡Ú‚ÓËÎË ‚ÒË˜ÍÓ Ì‡
‚ÒË˜ÍÓ 4 Á‡Ì‡ˇÚ˜ËÈÒÍË ‡·ÓÚËÎÌËˆË ‚ „. —ÂÂÒ Á‡ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡-
ÚË‚ÌËÚÂ ‡ÁÔÓÂ‰·Ë95.
¡ÂÁ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, Ù‡ÍÚ Â, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ ÓÚÌÓÒÌÓ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂ-
ÚÂÌˆËË, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌÓ Ô˙‚Ó ÔÂ‰ — , ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò ÌˇÍÓË Ï‡ÎÍË ‰ÓÔ˙ÎÌÂÌËˇ Ë
ÔÂ‰ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ Â ‰Ó·Â ÒÚÛÍÚÛË‡ÌÓ, ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌÓ Ë
Û·Â‰ËÚÂÎÌÓ ‡Á‚Ë‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡. ≈ÍËÔ˙Ú, ‡·ÓÚËÎ ÔÓ‰ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
ÔÓÙ. »‚‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓ‚, ÏÌÓ„Ó ÔÓÙÂÒËÓÌ‡ÎÌÓ ÔÓ‰Ì‡Òˇ Ë ‡Ì‡ÎËÁË‡ ·Ó„‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËÒ-
ÚË˜ÂÒÍ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ÔË‰‡‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ ÚÂÊÂÒÚ Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰‡.
» ‚˙ÔÂÍË ‚ÒË˜ÍÓ Â Ú‚˙‰Â ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘Ó, ˜Â „˙ˆÍÓÚÓ Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁ-
ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ÂÏ‡Ú ‰Ë‡ÏÂÚ‡ÎÌÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÔÓÁËˆËË. ŒÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó-
ÚÓ ‚ ¿ÚËÌ‡ ËÁËÒÍ‚‡ Í‡ÚÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ ÒÛÏ‡ (708 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡‚ÌË Ì‡ ÓÍÓÎÓ
2167 ÏÎÌ. ÁÎ. Ù.), ÍÓˇÚÓ Ì‡È-‚ÂÓˇÚÌÓ Ì‡‰ı‚˙Îˇ ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó Ì‡ Ú‡ÁË
Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ÒÎ‡·Ó ‡Á‚ËÚ‡ Ó·Î‡ÒÚ Ì‡ ¡‡ÎÍ‡ÌËÚÂ. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, Í‡·ËÌÂÚ˙Ú ‚
—ÓÙËˇ Á‡˘ËÚ‡‚‡ Ë‰ÂˇÚ‡, ˜Â ÌÂ Ò‡ÏÓ ÔÓ˜ÚË ÌËÍ‡Í‚Ë ˘ÂÚË ÌÂ Ò‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡, ÌÓ ‰ÓË Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ·˙Î„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ.
–‡Á·Ë‡ ÒÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÁÍÎ˛˜Ë ı‡‡ÍÚÂÌÓÚÓ Á‡ÂÏ‡ÌÂ Ì‡ Í‡ÈÌË ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡ ÔË ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ë ÒÔÓÓ‚Â ÓÚ ÔÓ‰Ó·ÂÌ Ó‰, ÓÚı‚˙Îˇ˘Ë Ì‡Ô˙ÎÌÓ ˜ÛÊ‰‡Ú‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡,
Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ‚ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ Ë ‰‚ÂÚÂ ÚÂÁË Á‡˘ËÚ‡‚‡Ú Ò‚ÓËÚÂ ËÒÚË-
ÌË. ≈‰‚‡ ÎË ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓÒÔÓˇÚ Á‡„Û·ËÚÂ, ÔÓÌÂÒÂÌË ÓÚ ‰ÂÒÂÚÍËÚÂ ıËÎˇ‰Ë „˙ˆË,
Ì‡ÔÛÒÌ‡ÎË ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ‚ ÔÂËÓ‰‡ ÒÎÂ‰ Ì‡‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË, ÌÓ
Ò˙˘Ó Ú‡Í‡ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÓÚı‚˙ÎˇÚ Ë Â‡ÎÌËÚÂ ÔÓ‰Ó·ÂÌËˇ, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ ÒÚÓ-
ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë Ò˙ÊË‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ, ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂ-
ÌËÂ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Í‡ÚÓ ·ÂÁÒÔÓÌÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÚÓ‚‡, ˜Â ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÌÓÒË Ó„-
ÓÏÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ Ë ÒÓˆË‡ÎÌË Í‡Ú‡ÍÎËÁÏË, ÍÓËÚÓ ÒÂ Á‡ÔÎ‡˘‡Ú ÓÚ
‚ÒË˜ÍË ≠ ÓÚ ÔÓ·Â‰ÂÌË Ë ÔÓ·Â‰ËÚÂÎË Ë ÓÒÚ‡‚‡ Ò‡ÏÓ ÏÓ‡ÎÌËˇÚ ‚˙ÔÓÒ, ÍÓÈ Â ‚ËÌÓ-
‚ÂÌ Á‡ ÌÂˇ. “Û‰ÌÓ Â Ó·‡˜Â ‰‡ ÒÂ ÛÚÓ˜ÌˇÚ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚËÚÂ, ÓÒÓ·ÂÌÓ ÚÛÍ Ì‡ ¡‡ÎÍ‡-
ÌËÚÂ, Í˙‰ÂÚÓ ÍÓÌÙÎËÍÚËÚÂ ËÏ‡Ú ÚÓÎÍÓ‚‡ ‰˙Î„‡ ËÒÚÓËˇ, ˜Â Ì‡˜‡ÎÓÚÓ ∫ ‚Â˜Â ÌÂ ÒÂ
ÔÓÏÌË. «‡˘ÓÚÓ ÏÌÓ„Ó ÓÚ ÚÂÁË „˙ˆË, ÍÓËÚÓ Ì‡ÔÛÒÍ‡Ú ÁÂÏËÚÂ ÒË ÔÂÁ 1941 „., Ò‡
Ò˙˘ËÚÂ, ÍÓËÚÓ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1912≠1913 „. Ë 1918≠1924 „. ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ ÔÓ-
„ÓÌ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ËÚÂ ÓÚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡. œÓÒÚÓ, ÔÓÂ‰ÌÓÚÓ Á‡‚˙Ú‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÓ˜ÌËˇ
Ú‡„Ë˜ÂÌ Í˙„.
ÕÓ‚ÓÚÓ ÚÓÁË Ô˙Ú Â, ˜Â ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ÔÎ‡Ì ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Í˙Ï ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ
ÒÚ‡ÌË Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ‚ÂÏÂÚÓ ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚Â-
95 Пак там, л. 99–104.

ÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ Ó˘Â ÔÂÁ 1945 „. Ì‡ »Ú‡ÎËˇ Ò‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÓÚ —¿Ÿ Ë
¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ 100 ÏÎÌ. ÎËË Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ „Î‡‰‡ Ë ·ÛÌÚÓ‚ÂÚÂ, 100 ÏÎÌ.
‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÎÂÌ‰-ÎËÈÁ, 150 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÍÂ‰ËÚ ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ ÔÂ·Ë‚‡‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ‚ÓÈÒÍË Ì‡ ¿ÔÂÌËÌÒÍËˇ ÔÓÎÛÓÒÚÓ‚ Ë 50 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÓÏÓ˘ Á‡
‰Âˆ‡Ú‡, Ï‡ÈÍËÚÂ Ë ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ96. ¿ ÍÓÌÍÂÚÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Ó·ÒÚÓˇ-
ÚÂÎÒÚ‚Ó Â, ˜Â ‰Û„‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, ÍÓˇÚÓ Â Á‡ÒÂ„Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÓÍÛÔ‡ˆËˇ ≠ fi„ÓÒ-
Î‡‚Ëˇ, ÌÂ ÔÓ‚‰Ë„‡ ÔÂ‰ Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ Ò‚ÓËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ
ÍÓÒ‚ÂÌÓ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ Ë ÓÚÒÎ‡·‚‡ „˙ˆÍ‡Ú‡97.
¬˙ÔÂÍË ˜Â Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô ÌÂ ÒÂ ËÁËÒÍ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡
ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÚË Ó·‚ËÌÂÌËˇ Ë ÔÂÚÂÌˆËË, ÓÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯Â-
ÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ‰‡ Ò˙·Ë‡ Ë ÔÓÛ˜‚‡ ‰‡ÌÌËÚÂ Á‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ‚ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë «‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÔÓÍ‡ÈÌËÌË. œÓÎÛ˜ÂÌË
Ò‡ Ò‚Â‰ÂÌËˇ ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ Ë ‰ËÂÍˆËË Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÓÚ Úˇı ‡Á-
ıÓ‰Ë ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡. Õ‡Î‡„‡˘ËˇÚ ÒÂ ËÁ‚Ó‰ Â, ˜Â ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇÚ ÊË‚ÓÚ ‚ ÚÂÁË ÁÂÏË Ì‡
fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ ÌÂ Â ·ËÎ ‡ÁÒÚÓÂÌ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ, ‡ ÌÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â ≠ ‚˙Á-
ÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË Ò‡ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇÚ‡ Ë Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËË Ë ÔÓ‰Ó·ÂÌËˇ. œÓ-ÒÍÓÓ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ÏÂÒÚÌÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ˘ÂÚË Ë Á‡„Û·Ë ÒÂ
‰˙ÎÊ‡Ú Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ò √ÂÏ‡ÌËˇ, Ì‡ ÒÚÓ„ËÚÂ ÏÂÍË Ë ‡ÁÔÓÂ‰·Ë Ì‡
„ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÓÂÌÌË ‚Î‡ÒÚË, Ì‡ Ì‡Ô‡‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‡Î·‡ÌÒÍËÚÂ ·‡Ì‰Ë, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë Ì‡
·Ó·‡Ú‡ Á‡ Ì‡‰ÏÓ˘ËÂ ÏÂÊ‰Û ÔË‚˙ÊÂÌËˆËÚÂ Ì‡ “ËÚÓ Ë Ì‡ ƒ‡Ê‡ ÃËı‡ÈÎÓ-
‚Ë˜98.
» ÚÛÍ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Â Í˙Ï ÚÂËÚÓËË, ÍÓËÚÓ Ò‡
ÔËÒ˙Â‰ËÌÂÌË Ú‡ÈÌÓ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ, Á‡ÚÓ‚‡ Ë ˆÂÎÚ‡ Ì‡ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡
‚ ÔÂËÓ‰‡ 1941≠1944 „. Â ·ËÎ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÔÓÏÓ„ÌÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚ-
Ú‡, ‰‡ ÒÂ ÔËÓ·˘Ë ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛÌÓ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Í˙Ï ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ‰‡ ÒÂ ÙÓ-
ÏË‡ Ó·˘ ‰ÂÈÒÚ‚‡˘ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ Ô‡Á‡. ¬ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÓÚ ƒËÂÍˆËˇÚ‡ Á‡ „‡Ê‰‡Ì-
ÒÍ‡ ÏÓ·ËÎËÁ‡ˆËˇ ‰ÓÍÎ‡‰ ÓÚ 30 Ï‡È 1945 „. ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë «‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ ÔÓÍ‡ÈÌËÌË ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ò‡ ÓÒÌÓ‚ÌÓ ‡„‡ÌË ‡ÈÓÌË, Í‡ÚÓ ‚ Ò‡‚-
ÌÂÌËÂ Ò ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ËÏ‡Ú Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-‡Á‚ËÚÓ Ë ‡ÁÌÓÓ·‡ÁÌÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó.
ÕÓ Ë ÚÛÍ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Â Ú‚˙‰Â ÔËÏËÚË‚ÌÓ, Í‡ÚÓ ÔÓ˜ÚË ÌÂ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Ï‡-
¯ËÌË Ë ÚÂıÌËÍ‡. Õ‡È-‚‡ÊÌÓ ÏˇÒÚÓ Á‡ÂÏ‡Ú ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌËÚÂ ÍÛÎÚÛË, Í‡ÚÓ Ú˛Ú˛Ì,
Ô‡ÏÛÍ Ë Ï‡Í. «‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÂÒÚÌÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Ò˙Ò Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË ÒÂ Ì‡-
Î‡„‡ ÚÂıÌËˇ ‚ÌÓÒ ÓÚ ‰Û„Ë Ó·Î‡ÒÚË, Á‡ ÍÓÂÚÓ ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚-
ÎÂÌËÂ ÌÂÔÂÒÚ‡ÌÌÓ Â ·ËÎÓ ‚Ì‡ÒˇÌÓ ÊËÚÓ ÓÚ ÒÚ‡ËÚÂ ÔÂ‰ÂÎË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ¡˙Î„‡-
Ëˇ Â ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ‚Â˜Â ı‡ÌË Ë ÒÚÓÍË ‚ ÚÂÁË ÁÂÏË, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Â ËÁ-
ÌÂÒÎ‡99. ¬ ÒÙÂ‡Ú‡ Ì‡ ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÂÁ ‚ÂÏÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÓÍÛÔ‡ˆËˇ,
ÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÎÂÍ ÔË‡ÒÚ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ÔÂ‰‚ÓÂÌÌ‡Ú‡ 1939 „. œË ËÌ‰ÂÍÒ 100% Á‡
1939 „. ÔÂÁ 1943 „. Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ ÔË „Ó‚Â‰‡Ú‡ Â 108%, ÔË ·Ë‚ÓÎËÚÂ 201%, ÔË
Ó‚ˆÂÚÂ 125% Ë ÔË ÍÓÁËÚÂ 110%, Í‡ÚÓ ÒÔ‡‰ ËÏ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔË ÍÓÌÂÚÂ ≠ 92% Ë
96 Пак там, а. е. 278, л. 12.

97 Дори в сключената на 15 юни 1946 г. в Белград спогодба между българското и югославското правителство, която
разрешава и най-крупните реституционни въпроси, се приема за неуместно да се повдигне темата за нанесени в
Югославия от българския окупационен корпус щети и загуби. Пак там, а. е. 629, л. 48.
98 Пак там, а. е. 287, л. 2–3.
99
АМВнР, оп. 1п, а.е. 212, л. 13.
ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÔË Ò‚ËÌÂÚÂ ≠ 69%100. «‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ

ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Â Ì‡Ô‡‚ËÎ‡ ‡ÁÎË˜ÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Á‡ ÒÚÓÂÊ Ì‡
Ò„‡‰Ë, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ‡ÁÔÎÓ‰ÂÌ ‰Ó·ËÚ˙Í Ë ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍË ËÌ‚ÂÌÚ‡, Á‡
‚Ó‰ÓÒÌ‡·‰ËÚÂÎÌË ˆÂÎË Ë ‰., ‚˙ÁÎËÁ‡˘Ë Ì‡ Ì‡‰ 215 ÏÎÌ. Î‚101.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ËÏË Ò‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡
ÏËÌÌÓÚÓ ‰ÂÎÓ ‚ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë «‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÔÓÍ‡ÈÌËÌË. œË ÔÓÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÛÔ‡‚-
ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‡ÈÓÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÓÚ
16 ÏËÌÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ÏÓ 5 ‡·ÓÚˇÚ. «‡ ÂÏÓÌÚ Ë ÒÚÓÂÊ Ì‡ ‡ÁÛ¯ÂÌËÚÂ ÏËÌË
ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ Ò‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË 2264 ÏÎÌ. Î‚., ‡ Á‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ë Ò˙Ó˙ÊÂ-
ÌËˇ Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË Ó˘Â 1857 ÏÎÌ. Î‚., Ò ÍÓÂÚÓ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Á‡ ÏËÌÌÓÚÓ
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‰ÓÒÚË„‡ 4121 ÏÎÌ. Î‚. œË ÓÚÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË
ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1944 „. ‚ÒË˜ÍË ÏËÌË Ò‡ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ë ÔÂ‰‡‰ÂÌË ‚ Ì‡Ô˙ÎÌÓ Á‡Ô‡ÁÂ-
ÌÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ102.
—˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÛÒËÎËˇ Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú‡ÌÒÔÓÚÌË-
ÚÂ ÍÓÏÛÌËÍ‡ˆËË ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡. œÓÒÚÓÂÌË Ò‡ ‰‚Â ÌÓ‚Ë ÌÓÏ‡ÎÌË ÊÂÎÂÁÓÔ˙ÚÌË ÎË-
ÌËË: ÓÚ ÷‡Â‚Ó ÒÂÎÓ ‰Ó „‡‡ Ó˜‡ÌË Ë ÓÚ √˛Â¯Â‚Ó ‰Ó „‡‡ ÛÏ‡ÌÓ‚Ó Ë Â‰Ì‡ ‰Â-
ÍÓ‚ËÎÌ‡ ÎËÌËˇ: ÓÚ „. ‡˜‡ÌËÍ ‰Ó ¬˙·Â¯ÌËˆ‡. «‡ ÚÂÁË ÎËÌËË Ò‡ ÔÓı‡˜ÂÌË Ó·˘Ó
2404 ÏÎÌ. Î‚. ŒÒ‚ÂÌ Úˇı Á‡ ÔÓÔ‡‚Í‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡Ë Ë ÒÚÓÂÊ‡ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ô˙ÚË˘‡ Ë Ô˙Ú-
ÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ò‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË ‰Û„Ë 3157 ÏÌÎ. Î‚.103
ŒÚÌÓÒÌÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ‰˙Ê‡‚ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÒÎÂ‰ ÓÚÚÂ„ÎˇÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ƒËÂÍˆËˇÚ‡ Á‡ „‡Ê‰‡ÌÒÍ‡ ÏÓ·ËÎËÁ‡ˆËˇ ÌÂ
‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò ÚÓ˜ÌË ‰‡ÌÌË, ÌÓ ‰ÓË ·ÂÁ ÔÂ‰‡‰ÂÌËÚÂ ‚ÓÂÌÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÒÂ ÔÂ‰ÔÓ-
Î‡„‡, ˜Â ÒÛÏ‡Ú‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ 1 ÏÎ‰. Î‚. “‡Í‡ ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ÌÂÛÒ-
Ú‡ÌÓ‚ÂÌËÚÂ Ò ÚÓ˜ÌÓÒÚ ‡ÁıÓ‰Ë, ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ, Ì‡Ô‡‚ÂÌË ‚ Ã‡ÍÂ‰Ó-
ÌËˇ Ë «‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÔÓÍ‡ÈÌËÌË, ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ì‡ 9898 ÏÎÌ. Î‚.104
ÕˇÏ‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‰˙Ê‡‚ÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, Í‡ÍÚÓ
Ë ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ ÌÓ‚ËÚÂ ÁÂÏË ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú Í‡ÚÓ
ÌˇÍ‡Í˙‚ ‚Ë‰ ‡ÁıÓ‰Ë, ÍÓÒ‚ÂÌÓ ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ ‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙·ËÚËˇ (¬ÚÓ‡-
Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÔËÒ˙Â‰ËÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ô˙‚Ó Í˙Ï “ËÒÚ‡ÌÌËˇ Ô‡ÍÚ,
‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ‡Á„ÓÏ‡ Ì‡ Ì‡ˆËÒÚÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ). ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ-
‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ó˜‡Í‚‡ ÚÂÁË ‡ÁıÓ‰Ë ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔËÁÌ‡ÚË Ë ‰‡ ÔÓ‚ÎË-
ˇˇÚ ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ.
◊ÂÒÚÓÚÓ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡ ÔÂ‰ — Ó˘Â ÔÂ‰Ë
Í‡ˇ Ì‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â Ë ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Á‡ Â-
Ô‡‡ˆËËÚÂ ˘Â Á‡ÂÏ‡ ‚‡ÊÌÓ ÏˇÒÚÓ ‚ ˆˇÎÓÒÚÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË. ÕÓ ‚˙ÔÂÍË ÔÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Á‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ÍÓÌ-
ÍÂÚÌË ‰‡ÌÌË Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ˘ÂÚË Ë ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ Ë Á‡ ÔÓ‰Ó·ÌË Ë ÚÓ˜ÌË ÓÚ„Ó‚ÓË Ì‡
ËÁ‰Ë„Ì‡ÚËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË, Ó˘Â ÔÂ‰Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ
ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ÔÓ·ÎÂÏ ˘Â ÒÂ Ú˙ÒË ÔÓÎËÚË-
100 Пак там, л. 10.

101 Пак там, л. 15.
102 Пак там, л. 12.
103 Пак там.
104
˜ÂÒÍÓ Â¯ÂÌËÂ ‚ ÍÓÌÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‚Â˜Â Ó·ÓÒÓ·ˇ‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒ-

ÍËˇ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ.
¬˙ÔÂÍË ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ÔÓ-„ÓÎÂÏËˇ ÔÂËÓ‰ ÓÚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËˇ
ÍÓÌÙÎËÍÚ ÓÒÚ‡‚‡ ËÁ‚˙Ì ‡ÍÚË‚ÌËÚÂ ·ÓÈÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÒÂËÓÁÌÓ ‡ÁÒÚÓÈ‚‡
ÌÓÏ‡ÎÌËˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÊË‚ÓÚ Ë Ò˙Á‰‡‚‡ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ÔÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ÍËÁËÒÌË
ÔÓˆÂÒË ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. œ˙‚‡Ú‡ ÔÓˇ‚ËÎ‡
ÒÂ ÔË˜ËÌ‡ Â ·˙ÁÓÚÓ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‡ÁÏÂË Ì‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó
Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÍÎËËÌ„Ó‚‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò √ÂÏ‡ÌËˇ, ÍÓÂÚÓ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡
Ó·ÂÁˆÂÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÎÂ‚, ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚ‚ÂÚÂÌ ‚ÌÓÒ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ ÓÒË„Ûˇ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ë ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Ï‡-
¯ËÌË, ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË. √ÓÎÂÏËÚÂ ·˛‰ÊÂÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂÚÓ Ì‡
Û‚ÂÎË˜ÂÌ‡Ú‡ Í‡ÚÓ ˜ËÒÎÂÌ Ò˙ÒÚ‡‚ Ë ‚ÓÂÌÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡ ‡ÏËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ
ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ÔËÓ·˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ÁÂÏË Ò˙˘Ó ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ
ÔÓ‰ÍÓÔ‡‚‡Ú ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡
Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ·˙ÁÓ ‰Â„‡‰Ë‡ ÓÚ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1944 „., ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚
ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌËˇ ‡Á„ÓÏ Ì‡ ıËÚÎÂËÒÚÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ, ‡ Ò˙˘Ó Ë Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡
ÚÂÊÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‡ÁÔÓÂ‰·Ë Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ÓÚ 28 ÓÍÚÓÏ-
‚Ë 1944 „., ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ‚ ÃÓÒÍ‚‡. —‡ÏÓ Á‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ‚˙‚
‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Á‡ ÔÂËÓ‰ ÓÚ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 9 ÏÂÒÂˆ‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ ÔÓ‰
ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ·ÓÈÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË, ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ, ÚËÎÓ‚Ó ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ë ÏÌÓ„Ó ‰Û„Ë
ÒÚÓÍË Ì‡‰ 95 ÏÎ‰. Î‚.105 «‡ Ò˙˘ÓÚÓ ÚÓ‚‡ ‚ÂÏÂ ÒÛÏËÚÂ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔË-
ÏËËÂÚÓ Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ 35 ÏÎ‰. Î‚.106
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 1947 „.

¬Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ë Í‡ÔËÚÛÎË‡ÌÂÚÓ ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë
1945 „. Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËˇ Ò˙˛ÁÌËÍ ÓÚ “ËÒÚ‡ÌÌËˇ Ô‡ÍÚ ≠ flÔÓÌËˇ, Ó˘Â Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ
‚Ó‰Â˘ËÚÂ ÒËÎË ‚ ¿ÌÚËıËÚÎÂËÒÚÍ‡Ú‡ ÍÓ‡ÎËˆËˇ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡ Á‡ Ó„‡ÌË-
ÁË‡ÌÂ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ Ë Á‡ ËÁ‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ Ò ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ
ÒÚ‡ÌË. «‡ ˆÂÎÚ‡ Â ÒÙÓÏË‡Ì ÒÔÂˆË‡ÎÂÌ Ó„‡Ì, Ì‡Â˜ÂÌ —˙‚ÂÚ Ì‡ ÃËÌËÒÚËÚÂ
Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË (—Ã¬Ì–) Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, —¿Ÿ, ‘‡ÌˆËˇ Ë ———–, ÍÓÈ-
ÚÓ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ Ô˙‚‡Ú‡ ÒË ÒÂÒËˇ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ≠ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1945 „. œÂÁ
‰ÂÍÂÏ‚Ë ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÒÂ Ò‚ËÍ‚‡ ÌÓ‚‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ, Ì‡ ÍÓˇÚÓ Â Â¯ÂÌÓ —¿Ÿ ‰‡ ÌÂ
Û˜‡ÒÚ‚‡ ‚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ‘ËÌÎ‡Ì‰Ëˇ, ‡ ‘‡ÌˆËˇ ≠ Ò ‚ÒË˜ÍË ·Ë‚¯Ë „ÂÏ‡ÌÒÍË Ò˙-
˛ÁÌËˆË, Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ »Ú‡ÎËˇ107. ƒÓ Ò‚ËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚
œ‡ËÊ ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1946 „. —Ã¬Ì– ÔÓ‚ÂÊ‰‡ Ì‡‰ 50 ÒÂ˘Ë, Í‡ÚÓ Â‰ÌË ÓÚ ˜ÂÒ-
ÚÓ ‰Â·‡ÚË‡ÌËÚÂ ‚˙ÔÓÒË Ò‡ ÚÂÁË Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ë Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÎ‡ÛÁË Ì‡
‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ. ƒ‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌË Ù‡ÍÚÓ‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ÔÓ-
·Â‰ËÚÂÎËÚÂ ÔÓ ÚÂÁË ÔÓ·ÎÂÏË. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÚÓ‚‡ Â Ó˜ÂÚ‡‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ ÏÌÂÌËÂ ‰‡
ÌÂ ÒÂ Ì‡Î‡„‡Ú Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ Ò‡ÚÂÎËÚË Ì‡ –‡Èı‡ ÌÂÔÓÒËÎÌË ÂÔ‡‡ˆËË Ë ‰Û„ÓÚÓ Â
Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ———– Ë Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. Œ˘Â ‚ Ò‡ÏÓÚÓ
105 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 25, л. 10.

106 Пак там, а. е. 39, л. 9.
107
Duroselle, J.-B. Histoire diplomatique de 1919 a nos jours. Paris, 1978, p. 441.
Ì‡˜‡ÎÓ Â ‚˙ÁÔËÂÚÓ ÔËÌˆËÔÌÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â ‰‡ ÌÂ ÒÂ ËÒÍ‡ ÓÚ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ‰‡ ËÁÔ-

Î‡˘‡Ú ‚ Ô˙ÎÂÌ ‡ÁÏÂ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ Á‡„Û·Ë, ÍÓÂÚÓ Â ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡
ÓÒÌÓ‚‡ Á‡ ·˙‰Â˘ÓÚÓ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË108.
œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Œ‘, ÔË‰˙Ê‡˘Ó ÒÂ ÒÚËÍÚÌÓ Í˙Ï Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ Ì‡ÂÊ-
‰‡ÌËˇ ‚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ë ‚˙ÚÂ¯Ì‡Ú‡ ÒË ÔÓÎËÚËÍ‡, ÏÓÊÂ ‰‡ ‡Á˜ËÚ‡
Ì‡Ô˙ÎÌÓ Ì‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡Ú‡ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ ‚ ËÁ„ÓÚ‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, Á‡ ÍÓÂÚÓ
Ó˘Â ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1945 „. Ò‡ ‰‡‰ÂÌË ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ˇÒÌË ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚‡109. ÕÓ Ì‡Â‰
Ò ÚÓ‚‡ Í‡·ËÌÂÚ˙Ú ‚ —ÓÙËˇ Ô‡‚Ë ÓÔËÚË ‰‡ Û·Â‰Ë Ë „ÓÎÂÏËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë ‚
Ô‡‚ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ Ò‚ÓÂÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ Â‰ÌÓ ÔÓ-ÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ó ÚÂÚË‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡
ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ. «‡ ˆÂÎÚ‡ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË Â‰Ëˆ‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË
ËÌËˆË‡ÚË‚Ë ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂ‰ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ —¿Ÿ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡-
ÌËˇ. Œ˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‡ÔËÎ 1946 „. Â ÒÙÓÏË‡Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ 60
‰Û¯Ë Á‡ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ. ÕÓ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ———– ÒÂ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡-
‚ˇ Ì‡ Ë‰ÂˇÚ‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ Ò‚ËÍ‡ Ì‡ 1 Ï‡È, Â Â¯ÂÌÓ Ì‡ 25 ‡ÔËÎ ‰‡ ÒÂ ÔÓ-
‚Â‰Â ÒÂ˘‡ Ò‡ÏÓ Ì‡ 4-Ï‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌË ÏËÌËÒÚË, ·ÂÁ ‰‡ ÔËÒ˙ÒÚ‚‡Ú ‰Û„Ë ÔÂ‰ÒÚ‡-
‚ËÚÂÎË110.
¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ ¬Î. —ÚÓÈ˜Â‚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÔÂÁ ‡Ô-
ËÎ ‡Á„Ó‚ÓË Ò ‚ËÒ¯Ë ÒÎÛÊËÚÂÎË Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰ÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ, ‚ ÍÓ-
ËÚÓ ‡ÁˇÒÌˇ‚‡ ÌÂÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË. Õ‡ 20 ‡ÔËÎ ‚˙˜‚‡ Ì‡
‰˙Ê‡‚ÌËˇ ÒÂÍÂÚ‡ ƒÊÂÈÏÒ ¡˙ÌÒ Ë ·˙Î„‡ÒÍË ÏÂÏÓ‡Ì‰ÛÏ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡
ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó. —ÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ ÓˆÂÌÍ‡ ÚÂÁË ÒÚ˙ÔÍË Ò‡ ÔÓ‰Ó·ËÎË ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÔÓÁËˆËË ‚ —¿Ÿ111. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó·‡˜Â, ÌˇÍÓË ÌÂÔÂÏËÒÎÂÌË ËÁÍ‡Á‚‡ÌËˇ Ì‡ —ÚÓÈ-
˜Â‚ ÔÓ ‚˙ÚÂ¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ‚ —¿Ÿ „Ó Ô‡‚ˇÚ ÌÂÊÂÎ‡Ì ‚˙‚ ¬‡-
¯ËÌ„ÚÓÌ Ë Ò‡ ÔË˜ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ¬. ÓÎ‡Ó‚ ‰‡ Á‡ˇ‚Ë, ˜Â ÌÂ Â ‡ÁÛÏÌÓ ÚÓÈ ‰‡ ·˙-
‰Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Á‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÓ‚‡ ÏÓ-
ÊÂ ‰‡ ÒÂ ËÁÚ˙ÎÍÛ‚‡ ÓÚ ÔÂÁË‰ÂÌÚÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ Í‡ÚÓ ‡ÍÚ Ì‡ ‚‡Ê‰Â·ÌÓÒÚ
Í˙Ï ¿ÏÂËÍ‡112.
ÃÂÊ‰Û‚ÂÏÂÌÌÓ Ì‡ 17 ˛ÌË 1946 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔËÒÚË„‡ ‚ œ‡ËÊ
Ë ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ Õ‡Ó‰ÌÓÚÓ Ò˙·‡ÌËÂ ¬. ÓÎ‡Ó‚ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÏÂÒÂˆ‡ ÒÂ ÒÂ˘‡ Ò
‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÏËÌËÒÚË Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ¡Â‚ËÌ Ë Ì‡ —¿Ÿ ¡˙ÌÒ. ≈‰ËÌ ÓÚ ‚˙ÔÓ-
ÒËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÒÂ ‡ÁËÒÍ‚‡Ú ‚ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ, Â Ë ÚÓÁË Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÂÔ‡‡ˆËË. ¡Â‚ËÌ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡, ˜Â ÌÂ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË, ‡ ÔÓ-ÒÍÓÓ Á‡ ÂÒÚË-
ÚÛˆËË Ì‡ ÓÚÌÂÚË ÓÚ ·˙Î„‡ËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ÔÂ‰ÏÂÚË. ¡˙ÌÒ Â ÔÓ-
ˇÒÂÌ, Á‡ˇ‚ˇ‚‡ÈÍË, ˜Â —¿Ÿ ÌÂ ÊÂÎ‡ˇÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÎÓÊ‡Ú ÂÔ‡‡ˆËË, ÍÓË-
ÚÓ ‰‡ Ô‡‰Ì‡Ú Í‡ÚÓ ÚÂÊÍÓ ·ÂÏÂ ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÙËÌ‡ÌÒË. » ‰‚‡-
Ï‡Ú‡ Á‡Ô‡‰ÌË ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË Ó·˙˘‡Ú ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ ÓÎ‡Ó‚, ˜Â ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÒÂ
ÒÔ‡Á‚‡Ú ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë „‡Ê‰‡ÌÒÍËÚÂ Ò‚Ó·Ó‰Ë, Ó„‡ÌË˜‡‚‡ ÒÂ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
ÓÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ë ÒÂ ÔÂÒÎÂ‰‚‡Ú ÓÚ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ıÓ‡, ÒËÏÔ‡ÚËÁË‡˘Ë Ì‡ «‡Ô‡‰‡ (Ì‡È-‚Â-
˜Â ÒÂ ‚ËÁË‡Ú Û‚ÓÎÌÂÌËˇ Ì‡ ÓÙËˆÂË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ)113. ¬. ÓÎ‡Ó‚ ÔÂ‰-
108 Пинтев, С. България в британската дипломация..., с.147.

109 Николов, Ц. Ролята на СССР..., с.284.
110
АМВнР, оп. 1п, а. е. 287, л. 5.
111 Пак там, л. 12, 17.
112 Пак там, а. е. 291, л. 18.
113 Пак там, а. е. 287, л. 110–111.
Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ‰‡‰Â ÍÓÂÍÚÂÌ Ë ÚÓ˜ÂÌ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‚˙ÔÓÒË Ë ‰‡ ÌÂ ÒÂ

‰ÓÔÛÒÌÂ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò˙Ò —¿Ÿ. Õ‡ÔÓÏÌˇ, ˜Â Ë ·ÂÁ
‰Û„Ó „˙ˆËÚÂ ˘Â ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú Ò ÔÓ‰ÍÂÔ‡Ú‡ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ‰ÂÎÂ„‡ˆËË Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌ-
ÙÂÂÌˆËˇ114.
“‡Í‡ ·ÂÁ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ‰‡ Â Û„Ó‚ÓÂÌ‡ ÏÂÊ‰Û ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ ÍÓÌÍÂÚÌ‡ ÒÛ-
Ï‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË, Ì‡ 29 ˛ÎË 1946 „. ‚ œ‡-
ËÊ ÒÂ ÓÚÍË‚‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÌÓ‚ËˇÚ ‰Ûı, Í‡ÚÓ
Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ÔÂÁ 1919 „., ÍÓ„‡ÚÓ Ì‡ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÌÂ ÒÂ
‡ÁÂ¯‡‚‡ ‰‡ ËÁÎÓÊ‡Ú ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇÚ‡ Ò‚ÓËÚÂ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡, ÒÂ„‡ ÚÂıÌË
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò‡ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÓÍ‡ÌÂÌË ‰‡ ‚ÁÂÏ‡Ú Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ‡ÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ËÁ-
‡·ÓÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË. Õ‡ 11 ‡‚„ÛÒÚ ‚˙‚ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡ ÔËÒÚË-
„‡ Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ‚Ó‰ÂÌ‡ ÓÚ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ . √ÂÓ„ËÂ‚. “ˇ
‚ÍÎ˛˜‚‡ Ó˘Â Ì‡ÏË‡˘Ëˇ ÒÂ ‚Â˜Â ‚ œ‡ËÊ ¬. ÓÎ‡Ó‚, ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
‡·ÓÚË √ÂÓ„Ë ÛÎË¯Â‚, ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ÔÓÙ. »‚‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓ‚, ÏËÌËÒ-
Ú˙‡ Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ËÏÓÚË ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰˙ Œ··Ó‚, ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡
Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ƒËÏËÚ˙ ÕÂÈÍÓ‚ Ë ÔÓ‰ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ Õ— ‰- œÂÌ˜Ó ÓÒÚÛÍÓ‚115.
“Â ÒÂ ÔË‰ÛÊ‡‚‡Ú Ë ÓÚ 10 Ò˙‚ÂÚÌËˆË.
Õ‡ 14 ‡‚„ÛÒÚ 1946 „. ÓÚ ËÏÂÚÓ Ì‡ . √ÂÓ„ËÂ‚, ÍÓÈÚÓ ÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚‡ ÌÂ‡ÁÔÓÎÓ-
ÊÂÌ, √. ÛÎË¯Â‚ ÔÓ˜ËÚ‡ ÔÂ‰ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ‚ÒÚ˙ÔËÚÂÎÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ Â˜, ‚
ÍÓˇÚÓ Ì‡Â‰ Ò ÏÌÓ„ÓÚÓ ‚˙ÔÓÒË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ·˙‰Â˘Ëˇ ÏË, Â Á‡ÒÂ„Ì‡Ú‡ Ë ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡
ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ. ¡ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ ÔÓ‰Ó·ÌÓÒÚË Ë ÍÓÌÍÂÚÌË ˆËÙË, Ò‡ ËÁÎÓÊÂÌË
ÔËÌˆËÔÌËÚÂ ÔÓÎÓÊÂÌËˇ Á‡ ÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ó ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ÔÓ·ÎÂÏ.
ŒÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÂ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÒÂ˘Û √ÂÏ‡ÌËˇ, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË-
ÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ‡ÁıÓ‰Ë, ËÁ‚˙¯ÂÌË ‚ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ÊË‚ÓÚ ‚ ÚÂÁË ‡ÈÓÌË, Ë Ì‡Í‡ˇ ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ Ë
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÔÓÂÏÂ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ
Ì‡ Í‡Í‚ËÚÓ Ë ‰‡ Ò‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌË ‚ÌÓÒÍË116.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‡‚„ÛÒÚ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÔÓ·ÎÂÏ, ÍÓÈÚÓ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ Á‡˘ËÚ‡Ú‡ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ. ¬. ÓÎ‡Ó‚ ËÌÙÓÏË‡ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ‚ —ÓÙËˇ, ˜Â
‚ œ‡ËÊ „˙ˆËÚÂ Ò‡ ÔÓÍ‡Á‡ÎË ÌˇÍ‡Í˙‚ ·˙Î„‡Ó-„ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÓÚÓÍÓÎ Á‡ Ò˙‚ÏÂÒÚ-
Ì‡ ‡Ú‡Í‡ ÒÂ˘Û √˙ˆËˇ Ë ÔÓ‰ˇÎ·‡ Ì‡ ÎÓÍÓÏÓÚË‚ÌËˇ Ë ‚‡„ÓÌÌËˇ ∫ Ô‡Í117. —ÂÍÂ-
Ú‡ˇÚ ‚ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ »‚‡Ì ¿ÎÚ˙ÌÓ‚ ÒÍÓÓ ËÁÔ‡˘‡ Ô˙ÎÌ‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ˆËˇ ÔÓ
‚˙ÔÓÒ‡ Ë Ô‡‚Ë ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌË ‡Ì‡ÎËÁË ÔÓ ÚÂÏ‡Ú‡. ŒÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚËÚÂ Ë ÍÓÏÂÌÚ‡-
‡ Í˙Ï Úˇı ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ‚ ÔÓÚÓÍÓÎ‡ ìÀËÒÚ ≠ ¡ÓÈ‰Â‚î, ÓÚÌ‡Òˇ˘ ÒÂ ‰Ó Ò˙ÒÂ‰ÓÚÓ-
˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÔÓ „˙ˆÍ‡Ú‡ „‡ÌËˆ‡ ÔÂÁ ‡ÔËÎ 1941 „., ÔÓ ËÁ-
Ë˜ÌÓÚÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ ËÁÍÎ˛˜‚‡ ‚ÒˇÍ‡Í‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‡„-
ÂÒËˇ ÒÂ˘Û √˙ˆËˇ, Í‡ÚÓ ‚ ÚÂÍÒÚ‡ ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡‚‡, ˜Â ì... ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÒÍ‡ Ìˇ-
Ï‡ ‰‡ ·˙‰Â ÛÔÓÚÂ·ˇ‚‡Ì‡ Á‡ Ì‡Ô‡‰‡ÚÂÎÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇî. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‰‡ ÒÚ‡‚‡ Ò‡ÏÓ Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË „ÂÏ‡ÌÒÍË ÒÂ‰ÒÚ‚‡. ¡˙Î„‡-
Ëˇ Â ÓÚÍ‡Á‡Î‡ ‰‡ ÔÓ‰˜ËÌË ‚ÓÈÒÍËÚÂ ÒË Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ, ‡ Ò˙˘Ó Ë ‰‡
114 Пак там, а. е. 291, л. 17.

115 Пак там, л. 14.
116 Васев, С., К. Христов, България на мирната..., с. 55–56.
117
АМВнР, оп. 1п, а. е. 291, л. 36.
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚Ë Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡ƒ∆, ÚÂÎÂ„‡ÙËÚÂ Ë ÚÂÎÂÙÓÌËÚÂ.

»‚‡Ì ¿ÎÚ˙ÌÓ‚ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔÂÁ 1941 „. „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú ÔÂ¯‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ . ƒÛÌ‡‚ ‰Ó ˛ÊÌËÚÂ „‡ÌËˆË118. »Á‚Ó‰˙Ú Â, ˜Â œÓÚÓÍÓÎ˙Ú ÌÂ Ò‡ÏÓ
ÌÂ ÔÓ‰ÍÂÔˇ „˙ˆÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡, ÌÓ ‰ÓË ˇ ÓÔÓ‚Â„‡‚‡.
ƒÛ„ËˇÚ ‚‡ÊÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÍÓÈÚÓ Ó˘Â ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ Á‡ Ó·Ò˙Ê‰‡-
ÌÂ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ Ë ÓÚ ÍÓÈÚÓ Á‡‚ËÒË Í‡Í‚Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ˘Â ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏÂ Í˙Ï
¡˙Î„‡Ëˇ, Â Í‡Í Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ ÍÎ‡ÛÁËÚÂ Ì‡ œËÏËËÂÚÓ, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë
ÒÂ ‰Ó ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ Ë Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰‡ÌËˆËÚÂ Ì‡ Ò˙-
˛ÁÂÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Á‡ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ Úˇı ˘ÂÚË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍËÚÂ Ì‡‰
—ÓÙËˇ Ë ‰Û„Ë „‡‰Ó‚Â Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ¿ÎÚ˙ÌÓ‚ ËÌÙÓÏË‡, ˜Â Ò‡ ‡Á„ÎÂ‰‡ÌË ÒÎÛ˜‡-
ËÚÂ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ „‡Ê‰‡ÌË ÓÚ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË („Î‡‚-
ÌÓ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë —¿Ÿ). ¬ÒË˜ÍË ÎËˆ‡ ÓÚ ÌÂÂ‚ÂÈÒÍË ÔÓËÁıÓ‰ (183) Ò‡ ‚˙ÁÒ-
Ú‡ÌÓ‚ËÎË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ÒË, ‡ ÓÚ ÚÂÁË ÓÚ Â‚ÂÈÒÍË ÔÓËÁıÓ‰ (212) 72-Ï‡ Ò‡ ‚ÎÂÁÎË
‚˙‚ ‚Î‡‰ÂÌËÂ, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ò‡ ËÁÍÎ˛˜ÂÌË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ Â ‰ÓÍ‡Á‡ÎÓ, ˜Â ÌÂ Ò‡ ÔÓ‰‡-
ÌËˆË Ì‡ ÌËÍÓˇ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡ˆËË. ŒÚÌÓÒÌÓ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ·ÓÏ·‡-
‰ËÓ‚ÍËÚÂ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â Â Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓ ‡Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡ÌÂ119.
œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ
Á‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ ÚÂËÚÓË‡ÎÌËÚÂ „‡ÌËˆË. »ÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Á‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌ‡-
Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ Á‡ÔÎ‡ı‡ ÓÚ ‡„ÂÒËˇ, √˙ˆËˇ ËÁËÒÍ‚‡ ÔÓ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ
ˆˇÎÓÒÚÌÓ ËÁÏÂÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ „‡ÌËˆ‡Ú‡ Ì‡ ÒÂ‚Â Ò 50≠60 ÍÏ. ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡
ÌÂ Ò‡ÏÓ ˜Â ÓÚı‚˙Îˇ ÚÂÁË ÔÂÚÂÌˆËË, Í‡ÚÓ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂÓÚ„Ó‚‡ˇ˘Ë Ì‡ ÔËÌˆËÔ‡
Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚËÚÂ, ÌÓ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÎ‡Á Ì‡ ¡ˇ-
ÎÓ ÏÓÂ, ÍÓÈÚÓ Â ·ËÎ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ì Ó˘Â Ì‡ œ‡ËÊÍ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÔÂÁ 1919 „. Ë
ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ ‚ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Í‡ÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ËÁÎ‡Á. » ÒÂ„‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â ÒÂ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ Ì‡ Ú‚˙‰ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ËÁıÓ‰ Ì‡ ≈„Âˇ ˘Â ËÏ‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ
·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ˘Â ‡Á¯ËË
Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ∫ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ‡„ÛÏÂÌÚË‡-
ÌÓ Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÔÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ Á‡ ÔÂ‚˙˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ „. ‡‚‡Î‡ ‚˙‚ ‚‡ÊÌÓ Ú˙-
„Ó‚ÒÍÓ ÔËÒÚ‡ÌË˘Â, Ò‚˙Á‚‡˘Ó »ÁÚÓ˜Ì‡ Ë —Â‚ÂÓËÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ò˙Ò —Â‰ËÁÂÏ-
ÌÓÏÓÒÍËˇ Â„ËÓÌ120. Õ‡ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1946 „. ‚ ‰Ûı‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ ÒÂ
ËÁÍ‡Á‚‡ Ë ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍËˇÚ ‰ÂÎÂ„‡Ú ÃÓ¯‡ œËˇ‰Â, ÍÓÈÚÓ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Á‡ ìÒÚÓ-
ÚËÌ‡Ú‡ ıËÎˇ‰Ë Ï‡ÍÂ‰ÓÌÒÍË ÒÎ‡‚ˇÌËî, ÔÓ‰ÎÓÊÂÌË Ì‡ ÔÓÚËÒÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ „˙ˆÍË-
ÚÂ ‚Î‡ÒÚË121. ÕÓ ÌËÚÓ „˙ˆÍÓÚÓ, ÌËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Á‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ „‡-
ÌËˆËÚÂ ÌÂ ÔÓ‚ÎËˇ‚‡Ú ÔÓ ÌˇÍ‡Í˙‚ Ì‡˜ËÌ Ì‡ Â¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÏÂÊ‰Û ¬ÂÎËÍËÚÂ ÒËÎË Â ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ‚˙ÁÔËÂÚ‡ ÔÓÁËˆËˇÚ‡ ‰‡ ÌÂ
ÒÂ ÔÓÏÂÌˇ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘‡Ú‡ ·˙Î„‡Ó-„˙ˆÍ‡ „‡ÌËˆ‡. “Ó‚‡ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â ÒÂ ÔÓ‰-
‰˙Ê‡ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚ —¿Ÿ Ë ———–, ‡ ‰ÓË Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ÌÂ ÔÓ‰ÍÂÔˇ ‡Í-
ÚË‚ÌÓ „˙ˆÍËÚÂ ÚÂËÚÓË‡ÎÌË ÔÂÚÂÌˆËË122.
118 Пак там, л. 54.

119 Пак там, л. 83–85.
120 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 167, л. 21–61.
121 АМВнР, оп. 1п, а. е. 291, л. 75.
122
Пак там, л. 102, 112.; Николов, Ц. Ролята на СССР..., с. 284–286.
ŒÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ‰˙ÎÊËÏË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ, –ÛÏ˙-

ÌËˇ, ”Ì„‡Ëˇ Ë ‘ËÌÎ‡Ì‰Ëˇ, ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ Ì‡ œ‡ËÊÍ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ. ¬ ÌÂˇ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ 14 ‰˙Ê‡-
‚Ë: ———–, ¡ÂÎ‡ÛÒ, ”Í‡ÈÌ‡, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ¿‚ÒÚ‡ÎËˇ, —¿Ÿ, ‡-
Ì‡‰‡, ‘‡ÌˆËˇ, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, √˙ˆËˇ, »Ì‰Ëˇ, ÕÓ‚‡ «ÂÎ‡Ì‰Ëˇ Ë fiÊÌ‡ ¿ÙË-
Í‡. «‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Â ËÁ·‡Ì ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËˇ ‰ÂÎÂ„‡Ú ‰- …ÓÁÂÙ
Ó·ÂÎ123.
Õ‡ 30 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚˙˜‚‡ Ì‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÏË-
Ì‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‘ÛÍ-ƒ˛Ô‡ Ó·ÂÏËÒÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â,
ÓÁ‡„Î‡‚ÂÌÓ: ì»ÒÚËÌ‡Ú‡ ‚˙ıÛ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇî.
“ÂÍÒÚ˙Ú, Ò˙ÒÚÓˇ˘ ÒÂ ÓÚ 120 ÒÚ‡ÌËˆË „ÓÎˇÏ ÙÓÏ‡Ú, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ÔËÌˆËÔÌËÚÂ ÔÓ-
ÁËˆËË, Á‡˘ËÚ‡‚‡ÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ó˘Â ÓÚ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1945 „. ÔÂ‰ — 124.
¬ Ô˙‚ËÚÂ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡, ÔÓ‚Â‰ÂÌË ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÓÍÚÓÏ‚Ë, ÒÂ ÔÓÒÚ‡-
‚ˇÚ Ì‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ ‚˙ÔÓÒËÚÂ Á‡ ‰ÛÌ‡‚ÒÍÓÚÓ ÍÓ‡·ÓÔÎ‡‚‡ÌÂ, ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ô‡‚‡ Ì‡ Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ, ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌˇÍÓË Ó·˘Ë ÊÂÎÂÁÓÔ˙ÚÌË ÎË-
ÌËË Ë „‡Ê‰‡ÌÒÍÓÚÓ ‚˙Á‰ÛıÓÔÎ‡‚‡ÌÂ125.
–‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÔÓÚË˜‡ ‚ Â‰ÌÓ ÂÍÓ‰ÌÓ ÔÓ
ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓÒÚÚ‡ ÒË Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÓÚ 17 ˜‡Ò‡, Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓ Ì‡ 4 ÓÍ-
ÚÓÏ‚Ë Ë ÔËÍÎ˛˜ËÎÓ Ì‡ ‰Û„Ëˇ ‰ÂÌ126. √˙ˆÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÓÚÌ‡˜‡ÎÓ
ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË Ì‡ 150 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡Á-
‰ÂÎÂÌË ÔÓ‡‚ÌÓ ÏÂÊ‰Û √˙ˆËˇ Ë fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ. ÕˇÍÓÎÍÓ ˜‡Ò‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÎÂ‰ ÔÂ‰-
ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ √˙ˆËˇ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë 100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ë fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ ‰‡ ÒÂ ‡Á·Â‡Ú ÔÓÏÂÊ‰Û ÒË, „˙ˆÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ ÒÂ ÔÓÏÂ-
Ìˇ, Í‡ÚÓ ÚÓÁË Ô˙Ú ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ 200 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ ‚ÒˇÍ‡ ÓÚ
‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÔÓ 100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‰ÂÎÂ„‡Ú ÔÓÙ. »‚.
—ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ‚ ÒÚÂ„Ì‡ÚÓ, ÌÓ ‰Ó·Â ÒÚÛÍÚÛË‡ÌÓ Ë ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Ó·Ó-
‚‡ „˙ˆÍËÚÂ Ó·‚ËÌÂÌËˇ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ËÁ‰Ë„Ì‡ÚËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Á‡ ÂÔ‡‡ˆËË.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÌÂ Â ÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ó ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ ËÒÍ‡ ÚÓÎÍÓ-
‚‡ „ÓÎˇÏÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â Ì‡ »Ú‡ÎËˇ, ‚Ó‰ËÎ‡ ‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡
ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 4 „Ó‰ËÌË Ï‡˘‡·ÌË ·ÓÈÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÒÂ˘Û Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ, Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡
Ó·˘‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ∫ 325 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ Á‡ √˙ˆËˇ 100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡-
‡, Ú.Â. ÍÓÎÍÓÚÓ ÒÂ ËÒÍ‡ Ë ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÍÓˇÚÓ ÌÂ Â ‚Ó‰ËÎ‡ ‚ÓÈÌ‡ ÒÂ˘Û ˛ÊÌ‡Ú‡ ÒË
Ò˙ÒÂ‰Í‡. »ÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ ‚˙ÁÔËÂÚËˇ Í˙Ï »Ú‡ÎËˇ ÔËÌˆËÔ, »‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‚‡, ˜Â ‡ÍÓ ÚÓÈ ÒÂ ÔËÎÓÊË Ë Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ, ·Ë ÓÁÌ‡˜‡‚‡ÎÓ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 20 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ≈ÍÒÔÓÁÂÚÓ Á‡‚˙¯‚‡ Ò
Ì‡‰ÂÊ‰‡Ú‡, ˜Â ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ˘Â ÒÂ Ò˙Ó·‡ÁË Ò ËÁÍ‡Á‡ÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡
‰Ó‚Ó‰Ë Ë ˘Â ÓÔÂ‰ÂÎË Â‰Ì‡ Ó„‡ÌË˜ÂÌ‡ ÒÛÏ‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ˜ËÂÚÓ ÔÎ‡˘‡ÌÂ ˘Â
·˙‰Â ÓÚÎÓÊÂÌÓ Ë ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ‚ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË, Í‡ÚÓ Â ÔËÔÓÏÌÂÌÓ, ˜Â ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍÓÚÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ·ÂÁ ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì-
¯Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘127.
123 Васев, С., К. Христов, България на мирната..., с. 213.
124 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 299, л. 1.
126 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 587, л. 1.
127
Пак там, л. 2–13.
œË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ ‚‡ÊÌÓ ÏˇÒÚÓ Á‡ÂÏ‡ Ë ËÁÍ‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˛„ÓÒ-

Î‡‚ÒÍËˇ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ‰- ÃËÎ‡Ì ¡‡ÚÓ¯ Ë Ì‡Ô‡‚ÂÌÓÚÓ ÓÚ ÌÂ„Ó
ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÚÂÁË, ÓÚ ÍÓËÚÓ ËÁıÓÊ‰‡ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ, Â, ˜Â ÌÓ-
‚ÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÚÓ„Ó Â Ì‡Í‡Á‡ÎÓ ‰ÂÈˆËÚÂ Ì‡ ÏËÌ‡ÎÓÚÓ Ù‡¯ËÒÚÍÓ
ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ Ì‡Ó‰ ‰Ó·Ó‚ÓÎÌÓ Â Û˜‡ÒÚ‚‡Î ‚ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌËˇ ‡Á„-
ÓÏ Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ˜Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò‡
Í‡ÈÌÓ Ó„‡ÌË˜ÂÌË128. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÒÂ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Â „Ó-
ÚÓ‚‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë „ÓÎÂÏË ÊÂÚ‚Ë Ë ÔËÂÏ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ò‡ÏÓ
1% ÓÚ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ˘ÂÚË, Ú.Â. ÓÚ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ Á‡ 1.5 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡, ¡˙Î-
„‡Ëˇ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ 15 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Â Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË Ì‡ 25 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ Á‡ √˙ˆËˇ
10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡129. Ã‡Í‡ ÔËÌˆËÔÌÓ ‰‡ Â ‚ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË,
Í‡ÚÓ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË Ó„ÓÏÌË ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ ‚˙‚ ¬‡‰‡ÒÍ‡ Ã‡ÍÂ‰ÓÌËˇ Ë
«‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÔÓÍ‡ÈÌËÌË, ËÁÍ‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍËˇ ‰ÂÎÂ„‡Ú Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÓÚÒ-
Î‡·‚‡ Á‡˘ËÚ‡‚‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÚÂÁ‡ Ë ÍÓÒ‚ÂÌÓ ÒÂ ÒÓÎË‰‡Ë-
ÁË‡ Ò „˙ˆÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Á‡ ÓÔÛÒÚÓ¯ËÚÂÎÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ
Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ. Œ·ˇÒÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â ÚÓ‚‡ ·ËÎÓ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ·Ë‚-
¯ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Ù‡¯ËÒÚÍË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ÌÂ ÒÔÓÏ‡„‡ Á‡ ÓÚı‚˙ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ „Î‡‚ÌË-
ÚÂ „˙ˆÍË Ó·‚ËÌÂÌËˇ. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ Â‡„Ë‡, Í‡ÚÓ Á‡ˇ-
‚ˇ‚‡, ˜Â Â ÔËÁÌ‡ÚÂÎÌ‡ Ì‡ ˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ÌÓ Â ‰Î˙ÊÌ‡ ‰‡ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â
Ú‚˙‰ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔË˜ËÌÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ‚ fi„ÓÒÎ‡-
‚Ëˇ ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË Ì‡ Á‡„Û-
·ËÚÂ Ò‡ Ú‚˙‰Â ÔÓËÁ‚ÓÎÌË130.
—ÎÂ‰ ÌˇÍÓÎÍÓ ˜‡Ò‡ ‰Â·‡ÚË ·ËÚ‡ÌÒÍËˇÚ ‰ÂÎÂ„‡Ú ÔÂ‰Î‡„‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Á‡Ô-
Î‡ÚË Ó·˘Ó ÂÔ‡‡ˆËË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 125 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÔÎ‡ÚËÏË ‚ ÒÓÍ ÓÚ 8 „Ó‰Ë-
ÌË. fi„ÓÒÎ‡‚ÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Ì‡ Ò‚ÓÂÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Á‡ 25 ÏÎÌ. ‰Ó-
Î‡‡ ‚ ÒÓÍ ÓÚ 10 „Ó‰ËÌË. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ —¿Ÿ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â
ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÌÂÒÂ, ·ÂÁ ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÒÂ-
ËÓÁÌÓ ·ÂÏÂ Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ∫ ÙËÌ‡ÌÒË, Â 100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡131. ˙Ï 11 ˜‡Ò‡ ÒÛÚ-
ËÌÚ‡ Ì‡ 5 ÓÍÚÓÏ‚Ë, ÍÓ„‡ÚÓ ÛÏÓ‡Ú‡ ‚Â˜Â Â Ó·ı‚‡Ì‡Î‡ ‚ÒË˜ÍË Û˜‡ÒÚÌËˆË ‚ Á‡ÒÂ-
‰‡ÌËÂÚÓ, ‚ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÔËÒÚË„‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ‘ÛÍ- ƒ˛Ô‡,
ÍÓÈÚÓ ÔÂÔÓ˙˜‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÏËÌÂ Í˙Ï „Î‡ÒÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ132.
— 9 „Î‡Ò‡ ìÁ‡î Ë 5 ìÔÓÚË‚î (Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ Î‡„Â) Â ÔËÂÚÓ ·ËÚ‡ÌÒÍÓ-
ÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Á‡ 125 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ë 8 „Ó‰ËÌË ÒÓÍ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ133.
‡ÚÓ ˆˇÎÓ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ ÌÂ ÒÂ ÔËÂÏ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ·Î‡-
„ÓÔËˇÚÌÓ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂˆÂÌˇ‚‡, ˜Â ÒÛÏ‡Ú‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë-
ÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰. ¬Ó‰‡˜˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ
. √ÂÓ„ËÂ‚ ËÁ‡Áˇ‚‡ ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ‚ œ‡„‡, ˜Â ÌÂ Â
ÓÒÚ‡Ì‡Î ‰Ó‚ÓÎÂÌ ÓÚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎˇ
128 Пак там, а. е. 586, л. 6.

129 Васев, С., К. Христов, България на мирната..., с. 226.
130
АМВнР, ПМК, а. е. 586, л. 6–7.
131 Пак там, а. е. 587, л. 10.
133 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 587, л. 1.
Ì‡ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ ‰- …. Ó·ÂÎ, ÍÓÈÚÓ ÌÂ Â Á‡˘ËÚ‡‚‡Î ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ú‚˙‰Ó ·˙Î-

„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ134.
» ÒÎÂ‰ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ÛÒËÎËˇÚ‡ ÒË ‰‡ ÔÓÏÂÌË ‚ÁÂÚÓÚÓ ÓÚ ÌÂˇ Â¯ÂÌËÂ. Œ˘Â Ì‡
10 ÓÍÚÓÏ‚Ë √. ÛÎË¯Â‚ ÔÓËÒÍ‚‡ ÒÂ˘‡ Ò ≈‰Û‡‰ ‡‰ÂÎ Ë ¬ˇ˜ËÒÎ‡‚ ÃÓÎÓÚÓ‚ Ò
Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎÂÌ‡ÌËÚÂ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ËÎË Ì‡ ·˙‰Â˘‡Ú‡ ÒÂ-
˘‡ Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ˜ÂÚËËÏ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡-
ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË. —˙˘Ëˇ ‰ÂÌ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ÔÓÎÛ-
˜‡‚‡ Û‚ÂÂÌËÂÚÓ ÓÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ˜Â ÚÂ Ò˙˘Ó Ì‡-
ÏË‡Ú ÒÛÏ‡Ú‡ Á‡ ÔÂÍ‡ÎÂÌ‡ Ë Ó·Â˘‡‚‡Ú, ˜Â ˘Â Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂÚÓ ∫135.
Õ‡ ÒÂ˘‡Ú‡ Ì‡ √. ÛÎË¯Â‚ Ë »‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ Ò ¬. ÃÓÎÓÚÓ‚, ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡ Ì‡ 12 ÓÍÚÓÏ-
‚Ë, Ò˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Â „ÎÛÔÓÒÚ ‰‡ ÒÂ ËÒÍ‡ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ
ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 125 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡136.
Õ‡ Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌËÚÂ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÓÒÚËÚÂ
‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ „ÓÎÂÏËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‚ ¿ÌÚËıËÚÎÂËÒÚÍ‡Ú‡
ÍÓ‡ÎËˆËˇ ÔÓ˜ÚË ÔÓ ‚ÒË˜ÍË ÚÓ˜ÍË Ì‡ ÏËÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË. œÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ·˙Î„‡Ò-
ÍËÚÂ ÂÔa‡ˆËË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ÒÔÓÓ‚Â Ë ‰Ó Á‡ÍË‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌ-
ˆËˇÚ‡ Ì‡ 15 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1946 „., ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ Â¯ÂÌËÂ Á‡ ‚ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ
ËÏ ‚ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÌÂ Â ÔËÂÚÓ. ¬˙ÔÓÒ˙Ú Â ÓÒÚ‡‚ÂÌ ‰‡ ÒÂ ‡Á„ÎÂ‰‡ Ì‡ ÒÂÒËˇÚ‡
Ì‡ —Ã¬Ì– ‚ Õ˛ …ÓÍ, ˜ËÂÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ Â Ì‡ÒÓ˜ÂÌÓ Á‡ 4 ÌÓÂÏ‚Ë.
Õ‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂÚÓ ÓÚ 11 ÌÓÂÏ‚Ë ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Á‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË. Õ‡ ÌÂ„Ó ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇÚ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÒÂÍÂÚ‡ ¡˙ÌÒ ÔÂ‰-
Î‡„‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 125 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ì‡ 78.5 ÏÎÌ., Í‡ÚÓ √˙ˆËˇ ÔÓÎÛ˜Ë
Û„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ 62.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡ Â‰ÛˆË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·-
˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ˜‡ÒÚÚ‡ Á‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ÍÓˇÚÓ ÒÂ„‡ ÒÂ ÔÂ‰-
Î‡„‡ ‰‡ Â 12 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÔÓÁÓ‚‡‚‡ Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò‡Ï‡Ú‡ ˛„ÓÒ-
Î‡‚ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ Â ÔÓËÒÍ‡Î‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍË ÔÓ ‡ÁÏÂ ÂÔ‡‡ˆËË.
¬Î. ÃÓÎÓÚÓ‚ ËÁÍ‡Á‚‡ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Á‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔÎ‡˘‡ „ÓÎÂ-
ÏË ÒÛÏË Ë ÔÂ‰Î‡„‡ Ó·˘Ó ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ∫ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ì‡ 30 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÓ-
ˇ‚ËÎËÚÂ ÒÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ‡ÁÎË˜Ëˇ ‚ ÔÓÁËˆËËÚÂ Â ÔË˜ËÌ‡ Ë ÒÂ„‡ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó
Ò˙„Î‡ÒËÂ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡137.
√ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÓÚÒÚ˙ÔË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔË ÓÔÂ‰Â-
ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ‚ Â‰ËÌ ÏÓÏÂÌÚ Â ·ÎÓÍË‡Ì‡ ÓÚ Ú‚˙‰ÓÚÓ Ì‡ÒÚÓ-
ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ì‡ »Ú‡ÎËˇ ‚
ÒÚÂÔÂÌ, ÏÌÓ„Ó Ì‡‰ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡ ÒÛÏ‡. ¬ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ÚÓ‚‡
¡˙ÌÒ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ‚˙˘‡Ú Ì‡ ËÒÍ‡ÌÂÚÓ Á‡ 100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÂÔ‡‡ˆËË
ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ. “‡Í‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ÒÂ Ó·‚˙Á-
‚‡ Ò ˆˇÎ‡ ÒÂËˇ ÓÚ ‚Á‡ËÏÌË ÍÓÏÔÓÏËÒË ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÒÔÓÌË ‚˙ÔÓÒË, Í‡ÚÓ ËÚ‡-
ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË, ÒÚ‡ÚÛÚ‡ Ì‡ „. “ËÂÒÚ Ë Ú.Ì. ¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ¡˙ÌÒ ÔÂ‰-
Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÒÔ‡Ú Ì‡ ÒÛÏ‡Ú‡ 70 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ Úˇı 25 ÏÎÌ. Á‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë 45 ÏÎÌ.
134
АМВнР, оп. 1п, а. е. 291, л. 107.
135 Пак там, л. 103.
136 Пак там, л. 105.
‰ÓÎ‡‡ Á‡ √˙ˆËˇ ≠ ‚‡Ë‡ÌÚ, ÍÓÈÚÓ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ‰‡ ‚ÎÂÁÂ ‚ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó138.

‡ÚÓ ˆˇÎÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ËÁ‚Ó‰˙Ú, ˜Â ÔË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡-
ˆËË Í‡ÍÚÓ ÔÂ‰Ë, Ú‡Í‡ Ë ÔÓ ‚ÂÏÂ Ë ÒÎÂ‰ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÓÚ ¬ÂÎËÍËÚÂ ÒË-
ÎË Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Á‡ÂÏ‡ ÔÓ-Ú‚˙‰‡ Ë ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
ÔÓÁËˆËˇ. ¿ÍÓ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‡Á·Ë‡ÂÏÓ ‰‡ Á‡˘ËÚ‡‚‡ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË Ì‡ ‚Â˜Â ÓÙÓÏˇ˘Ëˇ ÒÂ Ò‡ÚÂÎËÚ, ÚÓ Á‡ —¿Ÿ Í‡ÚÓ ˜Â ÎË ÔÓ-ÓÚÒ-
Ú˙Ô˜Ë‚ÓÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â ÔÓ‰ËÍÚÛ‚‡ÌÓ ÓÚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÚÓ Ò˙Ó·‡Áˇ‚‡ÌÂ Ò Ó„‡-
ÌË˜ÂÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. Œ˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â ÓÚÒÚ˙ÔÍËÚÂ ÒÂ
Ô‡‚ˇÚ ‚ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‡ÚÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÏÂÊ‰Û —¿Ÿ Ë ¡˙Î„‡Ëˇ ‚Â˜Â
Ò‡ ‰ÓÒÚ‡ Ó·ÚÂ„Ì‡ÚË.
ÃËÌËˇÚ ‰Ó„Ó‚Ó Ò ¡˙Î„‡Ëˇ, Í‡ÍÚÓ Ë Ò ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·Ë‚¯Ë Ò˙˛ÁÌËˆË Ì‡
√ÂÏ‡ÌËˇ, Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì Ì‡ 10 ÙÂ‚Û‡Ë 1947 „. ‚ œ‡ËÊ. Õ‡È-‚‡ÊÌÓÚÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
Â, ˜Â Â ÔËÂÚÓ „‡ÌËˆËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÓÒÚ‡Ì‡Ú Ú‡ÍË‚‡, Í‡Í‚ËÚÓ Ò‡ Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë
1941 „., Ú.Â. ÌÂ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡Ú ÚÂËÚÓË‡ÎÌË ÔÓÏÂÌË ÔÓ „‡ÌËˆ‡Ú‡ Ò √˙ˆËˇ, ‡ Ò˙-
˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÒÂ ÔËÁÌ‡‚‡ ÔËÒ˙Â‰ËÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ fiÊÌ‡ ƒÓ·Û‰Ê‡ ÓÚ 7 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë
1940 „.
“ÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ë ÂÒÚËÚÛˆËËÚÂ Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ‡ ‚ ˜‡ÒÚ V Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡,
ÍÓˇÚÓ Ò˙‰˙Ê‡ Ó·˘Ó ‰‚‡ ˜ÎÂÌ‡: ˜Î. 21 Ë ˜Î. 22. œÓ Ô˙‚Ëˇ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ‡ÁÏÂ˙Ú
Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ≠ 45 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ì‡ √˙ˆËˇ Ë
25 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ. Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ ÌÂ ‚˙‚ ‚‡ÎÛ-
Ú‡, ‡ ‚ ÒÚÓÍË ÔÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË Ô‡Á‡ÌË ˆÂÌË ÓÚ 1938 „., Í‡ÚÓ ÒÂ ÔËÂÏ‡ ÍÓÂÍˆËˇ
ÓÚ ÔÓ‚Ë¯ÂÌËÂ Ò 15% Á‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ, ‡ Á‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ò 10%.
—ÓÍ˙Ú Ì‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Â 8 „Ó‰ËÌË ÓÚ ÏÓÏÂÌÚ‡ Ì‡ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡
‚ ÒËÎ‡. œÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ Â ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ Ò √˙ˆËˇ Ë
fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ‚ ÍÓËÚÓ ‰‡ ÒÂ ÛÚÓ˜ÌˇÚ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë Í‡ÚÂ„ÓËËÚÂ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ. —ÎÂ‰-
‚‡˘ËˇÚ ˜ÎÂÌ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ Ì‡È-Í˙Ò ÒÓÍ ‰‡ ‚˙ÌÂ ËÁÌÂ-
ÒÂÌÓÚÓ Ì‡ÒËÎ‡ ËÎË ÔÓ ÔËÌÛ‰‡ ÓÚ ÚÂËÚÓËËÚÂ Ì‡ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡Ó‰Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ-
‚Ó. »ÒÍ‡ÌËˇÚ‡ Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÂ‰ˇ‚ÂÌË ‰Ó ¯ÂÒÚ ÏÂÒÂ-
ˆ‡ ÓÚ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ÒËÎ‡ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡139.
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, ÒÂ„‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Â ‰‡ÎÂ˜
ÔÓ-ÔÓÌÓÒËÏ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Â ÓÍÓÎÓ 10 Ô˙ÚË ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÓÚ Ú‡ÁË ÒÎÂ‰
œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. —ÍÓÓ ÚÂÊÂÒÚÚ‡ ËÏ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Â Ó·ÎÂÍ˜ÂÌ‡ Ò ÓÙË-
ˆË‡ÎÌËˇ ÓÚÍ‡Á Ì‡ ¡ÂÎ„‡‰ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ. “Ó‚‡ Ì‡ÏÂÂÌËÂ Ì‡
˛„ÓÒÎ‡‚ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÚ‡‚‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ó˘Â ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1946 „. Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌ-
ÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ140. ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Â ‡ÁÂ¯ÂÌ Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡
ÏÂÊ‰Û fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë ¡˙Î„‡Ëˇ, ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡ ‚ ¡ÎÂ‰ ÓÚ 30 ˛ÎË ‰Ó 1 ‡‚„ÛÒÚ 1947 „. ¬
ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËˇ œÓÚÓÍÓÎ Â ÓÔÓ‚ÂÒÚÂÌÓ, ˜Â ·ÂÁ ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÌËÍ‡Í‚Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ˛„ÓÒ-
Î‡‚ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ÓÚÍ‡Á‚‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË141. ŒÒ‚ÂÌ
ÔÓ-Ï‡ÎÍËˇ ‡ÁÏÂ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ‰˙Î„ ‰Û„‡Ú‡ ‚‡ÊÌ‡ ÓÚÎËÍ‡ ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ ÒÎÂ‰
138 Пинтев, С. България в британската дипломация..., с. 152–154.

139 Държавен вестник, год., № 201, 30 август 1947, с. 8.
140 Пинтев, С. България в британската дипломация..., с. 152.
141
АМВнР, оп. 1п, а. е. 604, л. 123.
œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Â, ˜Â ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡

˜ÂÁ ÒÚÓÍË, ‡ ÌÂ ‚ Ô‡Ë, ÍÓÂÚÓ ÌÂ ÔÂ‚˙˘‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ÚÓÎ-
ÍÓ‚‡ ÓÔ‡ÒÌË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë Á‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ≈‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ ‚ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÔÓ Ú‡ÁË Ï‡-
ÚÂËˇ Â, ˜Â Ú‡Ï ÒÂ ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ÔË ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÒÎÛ˜‡Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ËÁËÒÍ‚‡ ÔÂ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ (˜Î. 122), ‰Ó-
Í‡ÚÓ ‚ œ‡ËÊÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Í‡ÚÓ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÛÂ‰ÂÌ Ë
ÌÂÔÓ‰ÎÂÊ‡˘ Ì‡ Â‚ËÁËˇ.
ÕÓ‚ÓÚÓ Ë ‰ÓÌˇÍ˙‰Â Ô‡‡‰ÓÍÒ‡ÎÌÓÚÓ Â, ˜Â ÔÓ-ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÚÂÊÂÒ-
ÚË, ÍÓËÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓÌ‡Òˇ ÔÓ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 1947 „., ÌÂ Ò‡ Á‡ÎÓÊÂÌË ‚ ‡Á‰Â-
Î‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ‡ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÍÎ‡ÛÁË, ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ‚ ˜‡ÒÚ VI. “Â Ó·ı‚‡˘‡Ú
˜ÎÂÌÓ‚Â ÓÚ 23 ‰Ó 33. ¬ Úˇı ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌË Ì‡˜ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡-
ÊÂ ÓÚ ÔÂÚÂÌˆËË Á‡ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÒÛÏË, ÓÚ ÚÂÁË, ÍÓËÚÓ ∫ Ò‡ Ì‡ÎÓÊÂÌË
Í‡ÚÓ ÂÔ‡‡ˆËË. » ÔË ÚÓ‚‡ Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÚÂÁË ÔÓ·ÎÂÏË ‰ÓË ÌÂ Ò‡
ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË Ì‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ.
¿ÍÓ ‚ÒÂ Ô‡Í ˜Î. 23, ÍÓÈÚÓ ËÁËÒÍ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‰‡ ‚˙ÁÒÚ‡-
ÌÓ‚Ë Ô‡‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÓ‰‡ÌËˆË Ì‡ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡Ó‰Ë Ë ‰‡ „Ë
Ó·ÂÁ˘ÂÚË Á‡ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ˘ÂÚË Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ËÏ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒ-
Ú‚Ëˇ, ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÌÓÏ‡ÎÌÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ Ì‡ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ ‚ Â‰ËÌ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó, ÚÓ ‰Û-
„ËÚÂ ‡ÁÔÓÂ‰·Ë Â„Î‡ÏÂÌÚË‡Ú ‚˙ÔÓÒË Ò ÏÌÓ„Ó ÒÂËÓÁÌË ÔÓÒÎÂ‰ËˆË Á‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Ò‡Ì‡Ú‡142.
—ÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ ˜ÎÂÌ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ÔÂÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ‚Î‡‰ÂÌËÂ Ì‡
‚ÒË˜ÍË „ÂÏ‡ÌÒÍË ‡ÍÚË‚Ë ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ë Ï‡Í‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ¬ÂÎËÍËÚÂ ÒËÎË
‰‡ Â ‚ÁÂÚÓ ‰ÓÒÚ‡ ÔÂ‰Ë Ò‚ËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ, Ò ÌÂ„Ó ÌÂ Ò‡ÏÓ ÒÂ
Á‡Òˇ„‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÔÓ ‡ÁÏÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ë Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÌÓ ·ÂÎÂÊË Í‡ˇ Ì‡ Â‰ÌË
‰˙Î„ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÎË ËÌÚÂÌÁË‚ÌË ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó143. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ———– ÔÂÚÂÌ‰Ë‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡
Ò‡ÏÓ Í‡ÚÓ ˜ËÒÚË ‡ÍÚË‚Ë, ·ÂÁ ‰‡ ÔËÁÌ‡‚‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ËÏ, ÍÓËÚÓ ÚÂ ËÏ‡Ú Í˙Ï
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Ë ˜‡ÒÚÌË ÙËÏË144. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ÌÓ‚ËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË
Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Í˙Ï „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔË-
ˇÚËˇ. ˙Ï ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1946 „. ÚÂ Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË Ì‡ Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. Î‚., ÓÚ ÍÓËÚÓ Ì‡‰ 400
ÏÎÌ. Î‚. Ò‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ë ‡‚ÚÓÌÓÏÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Û˜ÂÊ‰Â-
ÌËˇ145. “‡Í‡ ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ Ó·‡ÁÛ‚‡Î‡Ú‡ ÒÂ ‚Á‡ËÏÌ‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰-
ÔËˇÚËˇÚ‡ ÔÂÁ ‚ÓÂÌÌËÚÂ „Ó‰ËÌË, Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÌÂÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ Â ÔËÁÌ‡Ú Â‰ËÌÒÚ-
‚ÂÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‰˙Î„, ÍÓÂÚÓ ÒÂËÓÁÌÓ Û‚ÂÊ‰‡ ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡.
Õ‡È-ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Â ˜Î. 26, ˜ËÈÚÓ Ô‡‡„‡Ù 4 Á‡-
‰˙ÎÊ‡‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡Ê‡Ú ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ÔÂÚÂÌˆËË
ÒÔˇÏÓ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË, ÙÓÏË‡ÎË ÒÂ ‚ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ≠
142 Държавен вестник, год., № 201, 30 август 1947, с.10.
143 Никова, Г. Българското стопанство между Германия и Съветския съюз. Ликвидирането на германското техноло-
гично влияние в България. – Исторически преглед, 1999, LV, № 3–4, с. 70–112.
144 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 31, л. 6.
145 Никова, Г. Ликвидирането на германската собственост..., с. 233.; Калинова, Е. Победителите винаги имат право...,
с. 208.
ÓÚ 1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1939 ‰Ó 8 Ï‡È 1945 „.146 “ÓÁË ÓÚÍ‡Á ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ „Î‡‚ÌÓ ‰Ó Ì‡ÚÛÔ‡-
ÎËˇ ÒÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ „ÂÏ‡ÌÒÍË ‰˙Î„ ÔÓ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËˇ ÍÎËËÌ„. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡
Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ „ÂÏ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1946 „. ‚˙ÁÎËÁ‡
Ì‡ 38 596 ÏÎÌ. ÎÂ‚‡ (Ò‡ÏÓ ÔÓ ÍÎËËÌ„‡ Ò‡ Ì‡‰ 26 ÏÎ‰. Î‚.), ÓÚ ÍÓËÚÓ Í˙Ï ˜‡ÒÚÌË
·˙Î„‡ÒÍË ÎËˆ‡ ≠ 2031 ÏÎÌ. Î‚.147 —ÔÓÂ‰ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚Ë‰ÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍË
ËÍÓÌÓÏËÒÚ ¿ÒÂÌ ◊‡Í‡ÎÓ‚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡ Â ‡‚Ì‡ ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ Ì‡ 337
ÏÎÌ. ÁÎ. Ù.
»Ï‡ÈÍË ÔÂ‰‚Ë‰ „ÓÎˇÏÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ÓÚ √ÂÏ‡-
ÌËˇ, Ó˘Â ÔÂ‰Ë Ò‚ËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
Ô‡‚Ë ÓÔËÚË ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Á‡ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ, Í‡ÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ-
‚‡, ˜Â ÚÓ‚‡ Â Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰˙Î„ Ë ÌÂ ÒÎÂ‰‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÛÂÊ‰‡Ì ˜ÂÁ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó148.
œÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ Á‡ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ Ò‡ ÌË˘ÓÊÌË, Ú˙È Í‡-
ÚÓ ÔËÌˆËÔ˙Ú Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡, ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡-
Ú‡ ÏÂÊ‰Û √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ·Ë‚¯ËÚÂ ∫ Ò˙˛ÁÌËˆË, Â ‚˙ÁÔËÂÚ Ó˘Â ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚Â-
ÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÔÂÁ 1919 „. Ë ÒÂ„‡ ÌˇÏ‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÓÒÌÓ‚‡ÌËˇ ÚÓÈ ‰‡ ·˙‰Â ÓÚÏÂÌÂÌ.
ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˆÂÎ Ì‡ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ Â ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÒÂ ‰‡‰Â ÔÂ‰ËÏÒÚ‚Ó Ì‡ ÂÔ‡-
‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú, ‡ ÌÂ ‰‡ ÔÓÍË-
‚‡Ú ‰˙Î„Ó‚Â ÔÓ ÏÂÊ‰Û ÒË, ÍÓËÚÓ ·Ëı‡ ÓÚÒÎ‡·ËÎË Ó·˘‡Ú‡ ËÏ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ.
˙Ï Ú‡ÁË ÔÓÁËˆËˇ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇ Ë ÌÂÂ‰ÌÓÍ‡ÚÌÓ Á‡ˇ‚ÂÌÓÚÓ Ì‡ÏÂÂÌËÂ Ì‡ —¿Ÿ √Â-
Ï‡ÌËˇ ‰‡ ÌÂ ÒÂ Ó·ÂÏÂÌˇ‚‡ Ò ÏÌÓ„Ó „ÓÎÂÏË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË, ÍÓËÚÓ ·Ëı‡
·ÎÓÍË‡ÎË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ ∫ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë. ¬ÂÓˇÚÌÓ ÔÓ ÚÂÁË ÔË˜ËÌË Ë Ó-
ÏËÒ‡ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ, ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ë ·˙Î„‡-
ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÔÂˆÂÌˇ‚‡Ú ÌË˘ÓÊÌËÚÂ ¯‡ÌÒÓ‚Â Á‡ ÛÒ-
ÔÂı Ë Á‡ÚÓ‚‡ ÌÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Á‡ „ÂÏ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Î„ Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ Í‡ÚÂ„Ó-
Ë˜ÌÓÒÚ Ë Ì‡ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ, ‡ „Ó ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ó·˘ÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Á‡ ÔÓÌÂ-
ÒÂÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ˘ÂÚË, ˜ËˇÚÓ Í‡ÈÌ‡Ú‡ ˆÂÎ Â ‰‡ ËÁ‰ÂÈÒÚ‚‡ ÔÓ-
·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ÚÂÚË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ ÔÓ-Ï‡Î˙Í ‡ÁÏÂ Ì‡ ÂÔ‡-
‡ˆËËÚÂ149.
ÃËÌËˇÚ ‰Ó„Ó‚Ó Ï‡Í‡ ‰‡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÒÂ ÓÚÏÂÌˇÚ Ò‡ÏÓ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÙÓÏË‡ÌË ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1939 „. ≠ 8 Ï‡È 1945 „., ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ
ÛÒÎÓÊÌˇ‚‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÏÌÓ„Ó ÔÓ·ÎÂÏ‡, Ú˙È Í‡ÚÓ Ó˘Â ÔÂ‰Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡
¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ÚÛÔ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ô‡ÒË‚ ‚ ÍÎËËÌ„Ó‚‡Ú‡ ÒË
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÓ ÚÓÈ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â Ò ÚÓ˜ÌÓÒÚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ Í‡Í˙‚ Â ·ËÎ
Í˙Ï 1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1939 „., Ú˙È Í‡ÚÓ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÒÏÂÚÍË ÌÂ Ò‡ ·ËÎË ·ÎÓÍË‡ÌË
Í˙Ï Ú‡ÁË ‰‡Ú‡, ‡ Ò‡ ÔÓ‰˙ÎÊËÎË ‰‡ ·˙‰‡Ú Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË. “‡Í‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÒÚ‡‚‡
ÏÌÓ„Ó ÚÛ‰ÌÓ, ‰ÓË ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ, ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÒË ÔÓÚ˙ÒË ‚˙-
˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ „ÂÏ‡ÌÒÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ150.
—ÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ ˜Î. 27 ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔÓ‰ÌÓ‚Ë Ó·Ò-
ÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ „Î‡‚ÌËˆ‡Ú‡ Ë ÎËı‚ËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÒË Á‡ÂÏË, ÓÒÚ‡-

147 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 31, л. 6.
148 Калинова, Е. Победителите винаги имат право..., с.215–216.
149 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 34, л. 49.
150
Пак там, оп. 18п, а. е. 304. л. 2–4.
Ú˙Í˙Ú ÓÚ ÍÓËÚÓ ÔÓ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ì‡ ¡Õ¡ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1945 „. ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 444 713 541
ÁÎ. Ù.151
◊Î. 27 Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë ÔÓ‰‡ÌËˆË ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡Ê‡Ú ‚ ·˙‰Â˘Â
‰‡ ÔÓ‚‰Ë„‡Ú ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Í˙Ï —˙˛ÁÂÌËÚÂ Ë —‰ÛÊÂÌËÚÂ ÒËÎË Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË Á‡„Û·Ë
Ë ˘ÂÚË, ÔË˜ËÌÂÌË ÓÚ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ÓÚ ÔËÒ˙ÒÚ‚ËÂÚÓ Ë ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ Ì‡ ÚÂı-
ÌË ‚ÓÈÒÍË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÚÂËÚÓËˇ Ë Ú.Ì.152 “Ó‚‡ ÛÒÎÓ‚ËÂ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ÓÒ‚ÂÌ Á‡ ‡Á-
Û¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍËÚÂ, ÍÓÂÚÓ Â ‡Á·Ë‡ÂÏÓ Ò Ó„ÎÂ‰ Ì‡ ÚÓ‚‡, ˜Â Ò‡ Ì‡ÌÂ-
ÒÂÌË ‚˙‚ ‚ÂÏÂ, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ò ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë
—¿Ÿ, ÌÓ Ë Á‡ Ó„ÓÏÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÔÓ ËÁ‰˙ÊÍ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒ-
ÍË ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ Ë ËÁÁÂÚËÚÂ ÓÚ Úˇı „ÓÎÂÏË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ï‡ÚÂ-
Ë‡ÎË Ë ÔÂ‰ÏÂÚË ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ë ˜‡ÒÚÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë ÓÚ ˆˇÎÓÚÓ Ì‡-
ÒÂÎÂÌËÂ. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ Â Á‡ÎÓÊÂÌÓ ‚ ÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â ÒÔÓÂ‰
—˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ ÓÚ 28 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1944 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡
·˙‰Â ÚÂÚË‡Ì‡ Í‡ÚÓ ÓÍÛÔË‡Ì‡ ÒÚ‡Ì‡.
œ‡ËÊÍËˇÚ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó Í‡ÚÓ ˆˇÎÓ ÌÂ Ì‡ÚÓ‚‡‚‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Á‡ ‚ ·˙‰Â˘Â, ÍÓÂÚÓ ·ÂÁ Ò˙ÏÌÂÌËÂ ÓÚÍË‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ
Á‡ ÛÒÔÂ¯ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ÕÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ Â-
¯ÂÌËˇ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡ Ò‡, ˜Â ÎË¯‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë „‡Ê‰‡ÌË ÓÚ Ô‡‚ÓÚÓ
ËÏ ‰‡ ÔÓ‚‰Ë„‡Ú ÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ë ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡ÌÂ ÔÓÌÂ Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ËÁ‚˙¯Â-
ÌËÚÂ Ó„ÓÏÌË ‡ÁıÓ‰Ë Í˙Ï ˜ÛÊ·ËÌ‡.
–‡‚ÌÓÒÏÂÚÍ‡ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÚÂÊÂÒÚË

‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ XX ‚ÂÍ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÛÒËÎËˇÚ‡ ‰‡ ÔÓÒÚË„ÌÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒË
Ó·Â‰ËÌÂÌËÂ ÔÂÚ˙Ôˇ‚‡ ‰‚Â ÚÂÊÍË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË Í‡Ú‡ÒÚÓÙË, ÍÓËÚÓ ÓÒ‚ÂÌ Ò ÏÌÓ-
„Ó·ÓÈÌËÚÂ ˜Ó‚Â¯ÍË ÊÂÚ‚Ë ÒÂ ËÁÏÂ‚‡Ú Ò Ó„ÓÏÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‡ÁıÓ‰Ë Ë ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍË Á‡„Û·Ë. »ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËˇÚ ÔÓ‰ÂÏ, ÍÓÈÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÁÊË‚ˇ‚‡ ‚ Ô˙‚ÓÚÓ ‰Â-
ÒÂÚËÎÂÚËÂ Ì‡ ‚ÂÍ‡, Â ˇÁÍÓ ÔÂÍ˙ÒÌ‡Ú ÓÚ ‚ÓÈÌËÚÂ Ë ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ò‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË
ÏÌÓ„Ó „Ó‰ËÌË Ì‡Ôˇ„‡ÌÂ ÒËÎËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆËˇÚ‡, Á‡ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙË-
Ì‡ÌÒË Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó.
—ÔÓÏÂÌ˙Ú Á‡ ÔÂÊË‚ÂÌËˇ Í‡ı ÓÚ 1913 „. Ë 1918 „. Ô‡‚Ë ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ
·˙Î„‡ÒÍË ÒÂ‰Ë ‚ Ì‡‚Â˜ÂËÂÚÓ Ë ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-
ÔÂ‰Ô‡ÁÎË‚Ë ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‡Ì„‡ÊË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡. ¬˙ÔÂÍË
ÒËÎÌËÚÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÊÂÎ‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡Ú‡,Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË ÒÔ‡-
‚Â‰ÎË‚‡ Â‚ËÁËˇ Ì‡ ÚÂËÚÓË‡ÎÌËÚÂ ÍÎ‡ÛÁË Ì‡ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, Ë ÏÓÌ‡ı˙Ú
ˆ‡ ¡ÓËÒ III, Ë ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ √ÂÓ„Ë ¸ÓÒÂË‚‡ÌÓ‚ ÒÂ ÒÚÂÏˇÚ ‰‡ ÓÒ˙-
˘ÂÒÚ‚ˇÚ ‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ˆÂÎË Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡, ·ÂÁ ‰‡ ˇ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‚ ‡ÍÚË‚ÌË
‚ÓÂÌÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ. œÓ‰ Ì‡ÚËÒÍ‡ Ì‡ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ë ‚Ó-
ÂÌÌË Ò˙·ËÚËˇ Ó·‡˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰ÓÍ‡È ‰‡ Á‡Ô‡ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ÒË Ì‡ ÌÂÛÚ-
‡ÎËÚÂÚ ≠ Ì‡ 1 Ï‡Ú 1941 „. Úˇ ÒÂ ÔËÒ˙Â‰ËÌˇ‚‡ Í˙Ï “ËÒÚ‡ÌÌËˇ Ô‡ÍÚ. Ã‡Í‡ Ë
151 Пак там, ПМК, оп. 1, а. е. 86, л. 5.

Ò‡ÚÂÎËÚ Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ, ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ Â‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ¡˙Î„‡Ëˇ

‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ÓÒÚ‡‚‡ ‚ÒÚ‡ÌË ÓÚ ÂÔËˆÂÌÚ˙‡ Ì‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡, ÍÓÂÚÓ ∫ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡
Á‡Ô‡ÁË ‚ Ó·˘Ë ÎËÌËË ÌÂÁ‡ÒÂ„Ì‡ÚË ÓÒÌÓ‚ËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒË ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ≈‰-
‚‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÌÓ‚ËˇÚ ÔÓÒ˙‚ÂÚÒÍË ÂÊËÏ ‡Ì„‡ÊË‡ ÒÚ‡-
Ì‡Ú‡ ‚ Ï‡˘‡·ÌË ·ÓÈÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ÍÓÂÚÓ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ Ë ·˙ÁÓÚÓ ËÁ˜ÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÂÒÛÒË Ì‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚‡Ú‡.
“Û‰ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Ë ÚÓ˜Ì‡ ÓˆÂÌÍ‡ Ì‡ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙-
Ê‡‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÚÂÊÂÒÚË ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Á‡ ˆÂÎËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ÌÂÈÌÓÚÓ Ò˙-
˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂ ≠ ÓÚ 1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1939 „. ‰Ó 8 Ï‡È 1945 „. “Ó‚‡ ÒÂ ‰˙ÎÊË, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡-
Ì‡, Ì‡ ˜ÂÒÚËÚÂ ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇ ‚ ˜ËÒÎ‡Ú‡, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÌË ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË
ËÌÒÚËÚÛˆËË (¡Õ¡, ÓÏËÒ‡ÒÚ‚Ó ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ,
ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ Ë ‰.), ÓÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ÓÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‰Â‚‡Î‚Ë‡˘Ëˇ ÒÂ ÎÂ‚, Á‡ ˜Ëˇ-
ÚÓ Â‡ÎÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ ËÎË ÁÎ. Ù‡ÌÍ Ò˙˘Ó ÒÂ ËÁÍ‡Á‚‡Ú Ì‡È-
‡ÁÎË˜ÌË ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ËÍÓÌÓÏËÒÚË Ë ÔÓÎËÚËˆË. ÕÂ ÏÓ„‡Ú Ò ÚÓ˜ÌÓÒÚ
‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ë ÍÓÒ‚ÂÌËÚÂ Á‡„Û·Ë Ë ‰‡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡Â ÍÓÌÍÂÚÌÓÚÓ ËÏ ÓÚ‡ÊÂÌËÂ ‚
·˙‰Â˘ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓˆÂÒË. œÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, Ë ÒÂ„‡ Â ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ „Ó‚ÓË Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Á‡ ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌË ‡ÁÏÂË Ì‡ ÔÓÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ‰˙-
Ê‡‚‡Ú‡ Ë „‡Ê‰‡ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ˘ÂÚË.
»Á‚˙¯ÂÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‡ÁıÓ‰Ë Ë Á‡„Û·Ë, ÔÓ‰Â‰ÂÌË ‚ ıÓÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË
Â‰, ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú: „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë „‡Ê‰‡ÌË,
ÓÚ ÍÓËÚÓ ÏËÌËˇÚ ‰Ó„Ó‚Ó ÌË Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡ÊÂÏ ≠ 38.5 ÏÎ‰. Î‚.; ËÁÓÒÚ‡-
‚ÂÌËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÔÂ‰ÏÂÚË Ë ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ÓÚ ·˛‰ÊÂÚ‡, ·˙Î„‡-
ÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË Ë ˜‡ÒÚÌË ÙËÏË Ë ÎËˆ‡ ‚ ÌÓ‚ÓÔËÒ˙Â‰ËÌÂÌËÚÂ ÁÂÏË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÒÂ
‚˙Á‚˙˘‡Ú ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ≠ 28 ÏÎ‰. Î‚.; ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ËÁ‰˙ÊÍ‡Ú‡ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‰Ó ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „., ÓÚ‰ÂÎÂÌË ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ·˛‰ÊÂÚË Ë
‚ÓÂÌÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ≠ 84 ÏÎ‰. Î‚.153; ‡ÁÛ¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍËÚÂ Ì‡‰ —Ó-
ÙËˇ Ë ‰Û„Ë ·˙Î„‡ÒÍË „‡‰Ó‚Â ≠ Ì‡‰ 50 ÏÎ‰. Î‚.154; ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ‚ Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ≠ 133 ÏÎ‰. Î‚.; ÔÂ‰‡‰Â-
ÌËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË, Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ —˙„Î‡¯ÂÌËÂ-
ÚÓ Á‡ ÔËÏËËÂ (ËÁ‰˙ÊÍ‡ Ì‡ Ò˙˛ÁÌÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ Ë Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË) ≠ 39
ÏÎ‰. Î‚. “‡Í‡, Ì‡È-„Û·Ó ÔÂÒÏÂÚÌ‡ÚÓ, ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, Ò‚˙-
Á‡ÌË Ò ‚ÓÈÌ‡Ú‡, ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 372.5 ÏÎ‰. Î‚. ŒÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓ-
ÒÚÚ‡ Ì‡ Ú‡ÁË ÒÛÏ‡ ‚ ‰ÓÎ‡Ë Â Ú‚˙‰Â ÛÒÎÓ‚ÌÓ ÔÓ‡‰Ë Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ÎÂ‚˙Ú ÔÂÁ 1940 „.
Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÒËÎÂÌ ÓÚ ÚÓÁË ÔÂÁ 1946 „. Ë ‚ÒÂ Ô‡Í, ‡ÍÓ ÒÂ ÔËÂÏÂ Â‰ËÌ ÒÂ‰ÂÌ
ÍÛÒ Ì‡ ˘‡ÚÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 450 Î‚. Á‡ 1 ‰ÓÎ‡,
ÚÓ„‡‚‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚Ú Ì‡‰ 825 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ËÎË ÓÍÓÎÓ 2.7 ÏÎ‰. ÁÎ. Ù.
Ã‡Í‡ ËÁ˜ËÒÎÂÌËÂÚÓ ‰‡ ÌÂ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡ Á‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡ ÚÓ˜ÌÓÒÚ, Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Â,
˜Â ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ Ó„ÓÏÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÚÂÊÂÒÚË, ÔÓÂÚË ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ, ·‡Ì-
ÍËÚÂ Ë ˆˇÎÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌÂ·Î‡„ÓÔ-
ËˇÚÌÓ ‚˙ıÛ ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙¯ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. »ÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ
153 Сумата е изчислена по данните, представени в: Петров, Л. Военната икономика на България 1919 – 1945. С.,
1999, с. 91–96.
154
АМВнР, ПМК, а. е. 299, л. 43.
Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÍÓÎÓÒ‡ÎÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÔÂÁ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë „Ó-

‰ËÌËÚÂ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰ ÌÂÈÌËˇ Í‡È ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ò‡ ‡ÁıËÚÂÌË Ì‡ÚÛÔ‡-
ÌËÚÂ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 30-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÂÁÂ‚Ë Ë Â ËÁ˜ÂÔ‡Ì Ó·˘ËˇÚ ÔÓÎÓ-
ÊËÚÂÎÂÌ ÂÙÂÍÚ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ÔÓ‰ÂÏ ÓÚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËˇ ÔÂËÓ‰.
œÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ÓÚ ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÓÙÓÌÚÓ‚ÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÌË ‰‡Ì˙˜ÌË Á‡-
ÍÓÌË, Ì‡ÒÓ˜ÂÌË Í˙Ï ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ÙÓÏË Ì‡ ˜‡ÒÚÌËˇ Í‡ÔËÚ‡Î ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÂ Ò‡-
ÏÓ ˜Â ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ‚ÌÂÒ‡Ú Â‰ Ë ·‡Î‡ÌÒ ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡, ÌÓ ÚÎ‡ÒÍ‡Ú ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ Ë Ú˙-
„Ó‚ËˇÚ‡ Í˙Ï ‰˙Î·ÓÍ‡ ÍËÁ‡. Ã‡ÒÓ‚Ó ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ‡·ÓÚˇÚ Ì‡ Á‡„Û·‡ Ë ‰ÓÔ˙Î-
ÌËÚÂÎÌÓ ÔÓ‰Ë‚‡Ú Ë ·ÂÁ ‰Û„Ó ÌÂÒÚ‡·ËÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚Ëˇ ÍÂ‰ËÚ ‚
ÒÚ‡Ì‡Ú‡155.
«‡ ‰‡ ËÁ·Â„Ì‡Ú Ó˜ÂÚ‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ ÒË‚ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì
ÓÚ Ó„ÓÏÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, ‚Î‡ÒÚËÚÂ ÔË·ˇ„‚‡Ú ‰Ó ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰‡ÒÚË˜ÌË
ÏÂÍË, ÍÓËÚÓ ÌËÚÓ Â‰ËÌ ÂÊËÏ ‰ÓÒÂ„‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÒÂ Â Â¯‡‚‡Î ‰‡ ÔÓ‚Â‰Â.
»‰ÂˇÚ‡ Â ˇÁÍÓ ‰‡ ÒÂ Ó„‡ÌË˜Ë ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ·‡ÌÍÌÓÚÌÓÚÓ Ó·‡˘ÂÌËÂ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓ-
ÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ Ó‚Î‡‰ÂÂ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÒÔË‡Î‡ Ë ÒÂ Ò˙Á‰‡‰‡Ú ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡-
ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë Ó·‡˜Â ËÁ-
ˆˇÎÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÎÂ‚Ó‚ËÚÂ ÂÒÛÒË Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÏËÌËˇÚ ‰Ó„Ó‚Ó, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚Â˜Â ÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚‡ Ò
‡Á‚˙Á‡ÌË ˙ˆÂ, Á‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒË Ô‡Ë˜Ì‡ ÔÓÎË-
ÚËÍ‡. œË ÒÔ‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô˙ÎÌ‡ Ú‡ÈÌ‡ ÒÂ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇ Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ ·‡ÌÍÌÓÚËÚÂ ‚ Ó·‡-
˘ÂÌËÂ, Í‡ÚÓ ÌÂ ÒÂ ÔË·ˇ„‚‡ Í˙Ï ‰ÂÌÓÏËÌ‡ˆËˇ, Ú.Â. ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ô‡ËÚÂ ÒÂ Á‡Ô‡Á-
‚‡, ‡ Ò‡ÏÓ ÒÂ ËÁÁÂÏ‚‡Ú ÒÚ‡ËÚÂ ÍÛÔ˛Ë. ŒÚ 10 ‰Ó 16 Ï‡Ú 1947 „. Ò‡ ËÁÚÂ„ÎÂÌË ÓÚ
Ó·‡˘ÂÌËÂ ·‡ÌÍÌÓÚËÚÂ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ÂÏËÒËË ÓÚ ÔÓ 200, 250, 500, 1000 Ë 5000 ÎÂ‚‡ Ë
‚ÒË˜ÍË 3-ÔÓˆÂÌÚÌË ‰˙Ê‡‚ÌË Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â. ”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÔË ÍÓËÚÓ ÒÂ ËÁ-
‚˙¯‚‡ Ó·ÏˇÌ‡Ú‡, Ò‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÚÂÊÍË Á‡ „‡Ê‰‡ÌËÚÂ. ŒÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÒÚ‡-
Ë ·‡ÌÍÌÓÚË Ë Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â Ò‡ Ó·ÏÂÌÂÌË Ò‡ÏÓ ÔÓ 2000 ÎÂ‚‡ Ì‡ ˜Ó‚ÂÍ (ÚÓ-
‚‡ Â ÌË˘ÓÊÌÓ Ï‡ÎÍ‡ ÒÛÏ‡ ≠ ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 4 ‰ÓÎ‡‡ ≠ ·ÂÎ. ÏÓˇ, ƒ.¬.), ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ
Ô‡Ë ÏËÌ‡‚‡Ú Ì‡ ·ÎÓÍË‡Ì ‚ÎÓ„ Ì‡ Ó·ÏÂÌËÚÂÎˇ156. —ÎÂ‰ ÍÓÂÚÓ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ‚ÎÓ-
„Ó‚Â ÒÂ Ó·Î‡„‡Ú ÔÓ ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÔËÂÚËˇ Á‡ ÒÎÛ˜‡ˇ «‡ÍÓÌ Á‡ ‰‡Ì˙Í ‚˙ıÛ ËÏÛ˘ÂÒÚ-
‚‡Ú‡. ¬˙‚Â‰ÂÌËÚÂ ÔÓ ÌÂ„Ó ‰‡Ì˙˜ÌË ÒÚ‡‚ÍË ÔÂ‰‚ËÊ‰‡Ú Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ËÁÁÂÏ‚‡ÌÂ ÓÚ
‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ô‡ËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. —ÛÏËÚÂ ‰Ó 15 000 Î‚. Ò‡
ÌÂÓ·Î‡„‡ÂÏË, ‡ Ì‡‰ ÚÓÁË ‡ÁÏÂ ·˙ÁÓ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡Ú ‰‡Ì˙˜ÌËÚÂ ÔÓˆÂÌ-
ÚË. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ‚ÎÓ„Ó‚ÂÚÂ Ì‡‰ 200 000 ÎÂ‚‡ (ÓÍÓÎÓ 400 ‰ÓÎ‡‡) ÒÂ Ó·Î‡„‡Ú Ò
25% ‰‡Ì˙Í, ‡ Ì‡‰ 2 ÏÎÌ. ‚Â˜Â Ò˙Ò 70%157.
–ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÓÔÂ‡ˆËˇ Ò‡, ˜Â Ì‡ÒËÎÒÚ‚ÂÌÓ Ò‡ Ò˙·‡ÌË ‚ ·‡Ì-
ÍËÚÂ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ô‡Ë˜ÌËÚÂ Ì‡ÎË˜ÌÓÒÚË Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ËÁ‚‡‰ÂÌË Ò‡ ÓÚ ÛÔÓÚ-
Â·‡ Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌËÚÂ ·ÓÌÓ‚Â, ÍÓËÚÓ ÔÂ‰Ë ÚÓ‚‡ ÔÓ‡‰Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËˇ ÒË Ó·ÂÏ Ò‡ ËÁ-
ÔÓÎÁ‚‡ÌË Í‡ÚÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌÓ ÒÂ‰ÒÚ‚Ó, Ë ÒËÎÌÓ Â Ó„‡ÌË˜ÂÌ‡ ·‡ÌÍÌÓÚÌ‡Ú‡ Ï‡Ò‡, Ì‡-
ÏË‡˘‡ ÒÂ ‚ Ó·‡˘ÂÌËÂ. «‡ Ï‡˘‡·ËÚÂ Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌÓÚÓ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ Ô‡Ë˜ÌË-
155 Луджев, Д. Град на две епохи. История на обществените групи в българските градове в средата на XX век. С.,
2005, с. 200–201.
156 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 11, л. 14.
157
Държавен вестник, год., № 80, 8 април 1947, с.4.
ÚÂ ÂÒÛÒË Ì‡ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó „Ó‚ÓˇÚ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡. œÂ‰Ë Ó·ÏˇÌ‡Ú‡ ‚

Ó·‡˘ÂÌËÂ Ë ‚ ·‡ÌÍËÚÂ Â ËÏ‡ÎÓ 39 ÏÎ‰. ÎÂ‚‡ ‚ ·‡ÌÍÌÓÚË Ë 31 ÏÎ‰. ÎÂ‚‡ ‚ 3-
ÔÓˆÂÌÚÌË Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â. ŒÚ Ó·˘Ó 70 ÏÎ‰. Î‚. Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚-
ÌËÚÂ Ë ˜‡ÒÚÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ ËÁÁÂÚË 69 ÏÎ‰. Î‚. —ÎÂ‰ Ó·ÏˇÌ‡Ú‡ ˆˇÎÓÚÓ Ô‡-
Ë˜ÌÓ Ó·‡˘ÂÌËÂ Â Ò‚Â‰ÂÌÓ ‰Ó 21 ÏÎ‰. Î‚., ‚ÍÎ˛˜‚‡˘Ó Ò‡ÏÓ ÌÓ‚ËÚÂ ·‡ÌÍÌÓÚË.
“ÂÊÂÒÚËÚÂ Ì‡ Ó·ÏˇÌ‡Ú‡ Ò‡ ÔÓÂÚË „Î‡‚ÌÓ ÓÚ Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË, Í‡ÚÓ Ò‡ÏÓ
ÓÚ Úˇı Ò‡ Ò˙·‡ÌË ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ Ì‡‰ 49.5 ÏÎ‰. Î‚.158 √Î‡‚ÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ ÓÚ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Â Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÒÚ‡·ËÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ò
ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÊÂÒÚÓÍÓ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ë ˇÁÍÓ Ò‚Ë‚‡-
ÌÂ Ì‡ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÏÛ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ.
* * *
¬˙Ì¯ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚-
Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‰Ó ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó, Í‡ÍÚÓ Ë ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ ÓÚ
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÒÛÓ‚ËÌË ËÏ‡Ú ÒÂËÓÁÌË
Ë Ú‡ÈÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓÒÎÂ‰ËˆË Á‡ ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙¯ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó159. »Á˜ÂÔ‚‡ÌÂÚÓ ÂÒÛÒËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡
Ë ‰ÂÍ‡ÔËÚ‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ô‡‚ˇÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Á‡-
‚ËÒËÏ‡ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ù‡ÍÚÓË. —Ó·ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒËÎË ÌÂ Ò‡-
ÏÓ ÌÂ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, ÌÓ ‰ÓË ÚÛ‰ÌÓ ÏÓ„‡Ú
‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ÓˆÂÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. “ÂÊÍÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙË-
Ì‡ÌÒË Ë Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Á‡ ·˙ÁÓÚÓ Ì‡Î‡„‡ÌÂ
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ ‚ÎËˇÌËÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ◊Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ-
ÚÓ Ó·Â‰Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ‰Â‚‡Î‚‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡, Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ó·Ïˇ-
Ì‡, Ó„ÓÏÌËÚÂ ‰‡Ì˙ˆË, Í‡ÍÚÓ Ë ÓÒÚ‡Ú‡ ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚË Á‡ Ï‡ÒÓ‚Ó ÔÓÚÂ·ÎÂ-
ÌËÂ Ì‡ ‰ÂÎÓ ÛÌË˘ÓÊ‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ˜‡ÒÚÌ‡Ú‡ ËÌËˆË‡ÚË‚‡ ‚
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ÏÌÓ„Ó ÔÂ‰Ë ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ.
158ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 11, л. 15.

159Веселин Ангелов, който изследва този период, стига също до извода, че съветската окупация подчинява не само
политически, но и икономически България на СССР. Вж. Ангелов, В. Третата национална..., с. 139.
ƒÂÒÂÚ‡ „Î‡‚‡
¬˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌÓÚÓ
‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ, 1947≠1953 „.
¬˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„
˙ÒÌÓÚÓ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏËÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË Ò ·Ë‚¯ËÚÂ Ò‡ÚÂÎËÚË Ì‡ √ÂÏ‡-
ÌËˇ (·ÎËÁÓ 2 „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ) Á‡·‡‚ˇ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÌÓÏ‡-
ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ë
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË ÏÂÊ‰Û Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ÕÓ Ì‡È-‚‡ÊÌÓÚÓ Â, ˜Â Á‡ÔÓ˜-
Ì‡ÎÓÚÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Â Ú‡Í‡ Ì‡ÔÂ‰Ì‡ÎÓ, ˜Â ‚Â˜Â Â ÌÂ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓ Ë ‚˙˘‡ÌÂÚÓ Í˙Ï ÒÚ‡ÓÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Â‰ËÌÒÚ‚Ó Ì‡ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ‡. ŒÒÓ·Â-
ÌÓ ·ÓÎÂÁÌÂÌÓ ÔÂÓ·‡ÁÓ‚‡ÌËˇÚ‡ ÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚‡Ú ‚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡, ÍÓË-
ÚÓ, Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ‚ ËÁ„‡Ê‰‡˘‡Ú‡ ÒÂ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÁÓÌ‡ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ, Úˇ·‚‡ ‚ ÏÌÓ„Ó
Í‡Ú˙Í ÔÂËÓ‰ ÓÚ ‚ÂÏÂ ‡‰ËÍ‡ÎÌÓ ‰‡ ÔÂÌ‡ÒÓ˜‡Ú ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÒË ÍÓÌÚ‡ÍÚË.
‡ÚÓ Ó·˘ ÔÓ·ÎÂÏ ‚ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌ‡Ú‡ ‡ÁÛı‡ ÒÂ‰ Â‚Ó-
ÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Â ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÍÓËÚÓ ‰‡ Ò˙ÊË‚ˇÚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, Ú˙-
„Ó‚ËˇÚ‡ Ë ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ. » ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ËÁÚÓ˘‡‚‡ÌÂ, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌÓ
ÓÚ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ‚ÓÈÌ‡Ú‡, Â Ô˙ÎÌÓ, ‡ ÒÚÓÔÂÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë ÓÚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂ-
Ï‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ô‡‚ˇÚ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ Ì‡È-ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡
ÒÚÓÍË, ÌÓ ‰‡ÊÂ Ë ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÒÎÛÊ·Ë. Œ˘Â ‚
Í‡ˇ Ì‡ 1945 „. ¡Õ¡ ‡Î‡ÏË‡, ˜Â ÌÂ‰ÓÒÚË„˙Ú ÓÚ ˜ÛÊ‰Ë ‰Â‚ËÁË ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ-
‰ÓÎÂÂ, Ò‡ÏÓ ‡ÍÓ ÒÂ ÓÒ‚Ó·Ó‰ˇÚ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë.
Õ‡ÒÚÓˇ‚‡ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ „ÂÌ. ¬Î. —ÚÓÈ˜Â‚ ‰‡ Ì‡Ô-
‡‚Ë Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÔÓÒÚ˙ÔÍË ÔÂ‰ ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ‰ÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ Ì‡ —¿Ÿ. ÕÓ ÓÚ„Ó‚Ó-
˙Ú Â, ˜Â ‡‚Ó‡ËÚÂ ˘Â ÓÒÚ‡Ì‡Ú ·ÎÓÍË‡ÌË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ
ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Á‡ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌË ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ ‡ÏÂ-
ËÍ‡ÌÒÍË „‡Ê‰‡ÌË, ˜ËˇÚÓ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÒÚ‡‰‡Î‡ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡
‚ÓÈÌ‡Ú‡. œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ „ÂÌ. —ÚÓÈ˜Â‚ Â ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË ‡Á·Ë‡ÚÂÎÒÚ‚Ó, Ú˙È
Í‡ÚÓ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ ‚ÂÓˇÚÌÓ ˘Â ·˙‰‡Ú ÏËÌËÏ‡ÎÌË160.
— Ó„ÎÂ‰ Ì‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡ ÔÂÁ 1946 „. Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ÒÓ˜‚‡ ÛÒËÎËˇÚ‡ ÒË Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÂ¯ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÒÚ˙ÔÎÂ-
ÌËˇ ‚ ÒÚ‡·ËÎÌ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Í˙Ï Á‡Ô‡ÁËÎ‡Ú‡ ÌÂÛÚ‡ÎËÚÂÚ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÍÓÌÙÎËÍÚ‡
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ. ¡Õ¡ ÓÚ ËÏÂÚÓ Ì‡ ËÁÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ‰Ó„Ó‚‡ˇ Ò ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ·‡Ì-
ÍË ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 7 ÏÎÌ. ¯‚. Ù., ÍÓÈÚÓ Â ÓÙÓÏÂÌ ‚ —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 4 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1946 „.
Á‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÍÂ‰ËÚ˙Ú ‰‡ ÒÂ ‡ÁÔÂ‰ÂÎË
‚ ÚË ÒÏÂÚÍË ‚ ÿ‚ÂÈˆ‡ÒÍ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡ Ì‡ ËÏÂÚÓ Ì‡ ¡Õ¡. œ˙‚‡Ú‡, ÍÓ-
ˇÚÓ ˘Â ‚ÍÎ˛˜‚‡ 70% ÓÚ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡ÂÏ‡, ˘Â ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ
160 АМВнР, оп. 1п, а. е. 62, л. 1–12.

Ì‡ ÒÚÓÍË ÓÚ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÔÓËÁıÓ‰, ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌË Á‡ ‚ÌÓÒ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‚ÚÓ‡Ú‡ ≠

ÓÚ 20%, ˘Â ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë Ì‡Í-
‡ˇ 10% ÒÂ ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ ‡ÁÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡Õ¡. Â‰ËÚ˙Ú Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ„‡ÒÂÌ
‰Ó 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1949 „.161
”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚ‡ ÌÂ Ò‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ËÁ„Ó‰ÌË, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Á‡˘ÓÚÓ ÒÏÂÚ-
ÍËÚÂ, Ì‡ ÍÓËÚÓ ÒÂ ÔÂ‚ÂÊ‰‡Ú ÒÛÏËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡, Ò‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌË, Ú.Â. ‰ÓÍ‡ÚÓ ·‡ÌÍ‡Ú‡
Úˇ·‚‡ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ÎËı‚‡Ú‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚ‡, ÌÂÈÌËÚÂ ‚ÎÓÊÂÌËˇ ÌÂ ÒÂ ÓÎËı‚ˇ‚‡Ú Ë, ÓÚ
‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, Ú‚˙‰Â Ï‡Î˙Í Â ‰ÂÎ˙Ú (Ò‡ÏÓ 10%) Ì‡ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ, ÍÓÂÚÓ ÏÓÊÂ
‰‡ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ ‚ Ò‚Ó·Ó‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ
Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚÚ‡ ÏÓÊÂ
‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ Í‡ÚÓ ÌˇÍ‡Í‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ‚˙Ì¯ÌÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ.
ÕÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ÓÒÚ‡,
Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡ ‚ÌÂÒÂ Í‡ÈÌÓ ÌÛÊÌËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡-
¯ËÌË, Ò ÍÓËÚÓ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ‡
Ë Ì‡ ˆˇÎÓÒÚÌËˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓˆÂÒ. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ ‚Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó “‡È˜Ó ÓÒÚÓ‚ ËÌÙÓÏË‡ ÓÚ œ‡ËÊ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ-
‚Ó, ˜Â Á‡‚ÂÊ‰‡˘ËˇÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ ÔÓ ÔÓ‰‡Ê·ËÚÂ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡Ì-
ÒÍË ‚ÓÂÌÌË ËÁÎË¯˙ˆË ‚ ≈‚ÓÔ‡ „ÂÌ. ’ËÒÓÌ„ Â „ÓÚÓ‚ ‰‡ ıÓ‰‡Ú‡ÈÒÚ‚‡ ÔÂ‰ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ 10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò
ˆÂÎ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË ÓÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ËÁÎË¯˙ˆË ‚ √ÂÏ‡-
ÌËˇ. ÀËı‚ËÚÂ ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡Ú Â‰‚‡ ÒÎÂ‰ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ, ÔÓ‰·‡ÌË ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ, Ë Ò‡ÏÓ ‚˙ıÛ ÒÛÏ‡Ú‡, Ì‡ ÍÓˇÚÓ ÚÂ ˘Â ‚˙ÁÎËÁ‡Ú. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ
Ì‡ ‰‚‡ Ô˙ÚË “. ÓÒÚÓ‚ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ‰‡ Ì‡Û˜Ë ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó, Ì‡ 28 ÙÂ‚Û‡Ë 1947 „. √. ƒËÏËÚÓ‚ Ò˙Ó·˘‡‚‡, ˜Â Â Ò˙„Î‡ÒÂÌ Ò Ì‡Ô‡‚Â-
ÌÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ162.
»ÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‚‡ÊÂÌ ÏÓÏÂÌÚ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡
ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌ‡ ≈‚ÓÔ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Â˜Ú‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ —¿Ÿ ƒÊÓ‰Ê
Ã‡¯‡Î ÓÚ 5 ˛ÌË 1947 „., ÔÓËÁÌÂÒÂÌ‡ ‚ ’‡‚‡‰ÒÍËˇ ÛÌË‚ÂÒËÚÂÚ. ¬ ÌÂˇ ÒÂ Î‡Ì-
ÒË‡ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ Ï‡ÒË‡Ì‡ Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Á‡ Â‚Ó-
ÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. œÂÓÒÏËÒÎÂÌË Ò‡ ÔÓÛÍËÚÂ ÓÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ
‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë Â ÓˆÂÌÂÌ‡ ‚Ó‰Â˘‡Ú‡
ÓÎˇ Ì‡ —¿Ÿ, ‚˙‚ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ËÚÂÎÌËÚÂ ÔÓˆÂÒË163. «‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇÚ‡ ‚˙‚ ¬‡-
¯ËÌ„ÚÓÌ Â Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ÌÂ Â ‚ ËÌÚÂÂÒ Ë Ì‡ Ì‡È-ÒËÎÌ‡Ú‡ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ë ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰˙Ê‡‚‡ ≠ —¿Ÿ, ‰‡ ‰ÓÔÛÒÌÂ ÒÛÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â‰Ì‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡
˜‡ÒÚ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë Ú˙„Ó‚Ëˇ, Í‡Í‚‡ÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ≈‚ÓÔ‡. ŒÒ‚ÂÌ
ÚÓ‚‡ ‡ÁÓÂÌ‡ Ë ·Â‰ÒÚ‚‡˘‡, ≈‚ÓÔ‡ ·Ë ÒÚ‡Ì‡Î‡ ÎÂÒÌ‡ ÊÂÚ‚‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡-
Ú‡ ÔÓÔ‡„‡Ì‰‡ Ë Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ Ì‡ÒÚ˙ÔÎÂÌËÂ.
√Î‡‚ÌÓÚÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘ Â
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ Ò‚ÓËÚÂ ÔÓÂÍÚË Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ
Ë ‰‡ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ÚÓ˜ÌÓ Í‡Í ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú Ë ‚ ÍÓË ÒÂÍÚÓË ÒÂ ‚Î‡„‡Ú ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ
161 Пак там, оп. 2п, а. е. 436, л. 14–16.

162 Пак там, оп. 1п, а. е. 319, л. 15–19.
163
Berstein, S., P. Milza, Histoire du vingtieme siecle 1939–1953. La guerre et la reconstruction, Paris, 1987, pp. 161–163.
ÒÂ‰ÒÚ‚‡. ÕÓ ÓÒ‚ÂÌ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ë ÌˇÍÓË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ËÁËÒÍ‚‡-

ÌËˇ. ŒÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ Â, ˜Â ÌˇÏ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÍÂÔˇÚ ÂÊËÏË, ÍÓËÚÓ Ì‡ÒËÎÒÚ‚ÂÌÓ ÒÂ ÓÔËÚ-
‚‡Ú ‰‡ ÓÒÚ‡Ì‡Ú ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ Ì‡ ‚Î‡ÒÚ ËÎË ‚˙ÁÔÂÔˇÚÒÚ‚‡Ú Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ-
‚‡ÌÂ Ë ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‰Û„Ë ‰˙Ê‡‚Ë. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ Â ËÁ‡ÁÂÌÓ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÌÂÓ-
‰Ó·ÂÌËÂ Í˙Ï ‚Ó‰ÂÌ‡Ú‡ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô˙ÎÌÓ ÔÓ‰˜ËÌÂÌËÂ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ
ÓÚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. —˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ˆËˇ ÒÂ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇ ÓÒÚÓ Ì‡ ìÔÎ‡Ì‡
Ã‡¯‡Îî, Ú˙È Í‡ÚÓ ÌÂ ÊÂÎ‡Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ ‰‡ ÔÓÔÂ˜Ë Ì‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ ËÁ-
„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÓÚ ÒÚ‡ÎËÌËÒÚÍË ÚËÔ ‚ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ
‰˙Ê‡‚Ë Ë Ó·‚˙Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÚÂıÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡. ¬˙Ì¯ÌËˇÚ ÏË-
ÌËÒÚ˙ ¬. ÃÓÎÓÚÓ‚ ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡, ÔÓ‰Ó·Ì‡ Ì‡ ÒıÂÏ‡Ú‡ ÎÂÌ‰
≠ ÎËÈÁ.
«‡ ÔËÎ‡„‡ÌÂ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ë ·Ë-
Ú‡ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â¯‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Â‰Â ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ Ò
Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, Á‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌË ÓÚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡
ÔÓÏÓ˘, Ì‡ ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁ‡·ÓÚË Ó·˘‡ ÔÓ„‡Ï‡ Á‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ.
Œ˘Â Ì‡ 1 ˛ÎË 1947 „. ËÁÎËÁ‡ ÓÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓÁËˆËˇ, ÍÓˇÚÓ Â Í‡ÚÂ„ÓË˜-
ÌÓ ÔÓÚË‚ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡Ú‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ÒÂ˘‡. ƒÂÍÎ‡‡ˆËˇÚ‡ Â ˇÒÂÌ ÒË„Ì‡Î Á‡ Ò‡-
ÚÂÎËÚÌËÚÂ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Í‡Í‚Ë ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡ ÚÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÂÏ‡Ú
ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡. ◊ÂÚËË ‰ÌË ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÓÍ‡ÌÂÌ‡, Ì‡ 8 ˛ÎË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡ ‚ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇÚ‡, Á‡ˇ‚ˇ‚‡ÈÍË ˜Â Â Á‡ÔÓ˜Ì‡Î‡ Ò‚ÓÈ ËÍÓ-
ÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÎ‡Ì Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ164. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ÌÂÍÓÏÛÌËÒÚË-
˜ÂÒÍËÚÂ Ô‡ÚËË ‚ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ Ò Ì‡Ó‰Ì‡ ‰ÂÏÓÍ‡ˆËˇ ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡Ú Á‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂ ‚
ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ‚˙Ì¯Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘, ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ò
ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍÓÚÓ Ò˙˘Ó ÓÚı‚˙ÎˇÚ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ. œÓ-Í˙ÒÌÓ Ë
œ‡„‡, ÒÎÂ‰ Ó·Â˘‡ÌËÂÚÓ Á‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ ÓÚ ———–, Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÓÚÍ‡-
ÊÂ ÔÓÍ‡Ì‡Ú‡165. — ËÁÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÁÓÌ‡ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ ÓÚ
ìÔÎ‡Ì‡ Ã‡¯‡Îî ÒÂ Ò˙Á‰‡‚‡Ú ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ë Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ë
ËÁÓÎË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÁÚÓ˜Ì‡Ú‡ ∫ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‡ÍÚË‚ÌËÚÂ ÔÓˆÂÒË ‚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ Ô‡Á‡Ì‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡. —ÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ∆ÂÎˇÁÌ‡Ú‡ Á‡‚ÂÒ‡ Ë ·˙ÁÓÚÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍËÚÂ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÏÂÊ‰Û ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ‰‚ÂÚÂ ∫ ÒÚ‡ÌË ÔÓÏÂÌˇÚ ‡-
‰ËÍ‡ÎÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ë
·˙‰Â˘ÓÚÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË, ‚ ÚÓ-
‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡.
—ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ‡Á‚˙Á‚‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ˙ˆÂÚÂ Ì‡ ÓÚÂ˜ÂÒ-
Ú‚ÂÌÓÙÓÌÚÓ‚ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ ‡‰ËÍ‡ÎÌË ÒÚ˙ÔÍË Í˙Ï ËÁ„‡Ê-
‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡Ì‡Ú‡ ÒÓˆË‡ÎËÒ-
ÚË˜ÂÒÍ‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÚËÔ. —ÎÂ‰ ‡Á„ÓÏ‡ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÓÔÓÁËˆËˇ
˜ÂÁ ÒÂËˇ ÓÚ ÏÓÌÚË‡ÌË Ò˙‰Â·ÌË ÔÓˆÂÒË Ë Ò˙Ò ÒÎË‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÓÒÚ‡-
Ì‡ÎË Ô‡ÚËË ‚ Í‡ÁËÓÌÌ‡Ú‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ ŒÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌ ÙÓÌÚ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ Ì‡ Ô‡Í-
ÚËÍ‡ Â‰ÌÓÔ‡ÚËÈÌ‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÒËÒÚÂÏ‡. —ÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Â ÛÌË˘ÓÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡
˜‡ÒÚÌ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ë ÍÂ‰ËÚ‡. œË ÒÔ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡
164АМВнР, оп. 1а п. а. е. 713, л. 49.

165Никова, Г. Разделянето на европейското стопанство и България. Исторически преглед, 2000, LVI, № 5–6, с. 134–
135.
ÒÚÓ„‡ ÒÂÍÂÚÌÓÒÚ Ì‡ 23 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1947 „. Á‡ÔÓ˜‚‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË-

‡ÎÌËÚÂ Ë ÏËÌÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ·‡ÌÍËÚÂ, Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÚÂÎÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Ë ‰Û„Ë
ÍÛÔÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË. Õ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Á‡Òˇ„‡ Ë ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ-
‡ÌÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ (ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ô‡‚ˇÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÒÎÂ‰ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë
ÒÚ‡‚‡Ú Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ). ¡ÂÁ ‰‡ ÒÂ ËÒÍ‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ, ‚ Á‡ÍÓ-
Ì‡ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‰‡ ·˙‰Â Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌ‡ ÔÓÒÂ‰ÒÚ-
‚ÓÏ ‰˙Ê‡‚ÌË ÎËı‚ÓÌÓÒÌË Ó·ÎË„‡ˆËË, ÌÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÚÓ‚‡ ÌÂ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌÓ166. Œ·ÂÁ-
˘ÂÚˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó‰˙Ê‡‚ÂÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎË Ò˙˘Ó ÌÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ·˙ÁÓ ‡ÁÂ-
¯ÂÌËÂ Ë ÒÍÓÓ ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡ ‚ ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ÒÚ‡ÌË. “ÓÈ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÓ ÓÙËˆË‡ÎÌË
‰‡ÌÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ˜ÛÊ‰‡ ÒÓ·Ò-
Ú‚ÂÌÓÒÚ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 1914 ÏÎÌ. Î‚. (·ÂÁ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‡ÍÚË‚Ë)167.
¬˙ÔÂÍË ˜Â Ó˘Â ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰‚Â≠ÚË „Ó‰ËÌË
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÒÂ ÔÂÓËÂÌÚË‡ Í˙Ï ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙‚ÂÚ-
ÒÍ‡Ú‡ ÁÓÌ‡, Ò ÍÓËÚÓ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1946 „. ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ·ÎËÁÓ 80% ÓÚ ˆÂÎËˇ ÒÚÓ-
ÍÓÓ·ÏÂÌ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ168, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ‚ˇÚ Ë Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË. œËÂÚËˇÚ ÔÎ‡Ì Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó
ËÁËÒÍ‚‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ‚‡ÊÌË ÒÚÓÍË, ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎËÚÂ ÔÓ·ÎÂ-
ÏË ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ë ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ‚‰Ë„ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡ Ì‡‰ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
‡‚Ó‡Ë Ë ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ‚ Ò˙˛ÁÌË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
ŒÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ„Ó‰·Ë
ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÒÔÓÌË ‚˙ÔÓÒË ˘Â ·˙‰Â ÚÓÁË Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„, Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â ÚÓ‚‡ Â Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ó ÓÚ ‡ÁÔÓÂ‰·ËÚÂ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó. “ÓÁË ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ
ÂÎÂÏÂÌÚ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒË ÔÓÎË˜‡‚‡ ÔË Ô˙‚ËÚÂ
‡Á„Ó‚ÓË, Á‡ÔÓ˜Ì‡ÚË Ò ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ œ‡ËÊ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰
ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏË‡. ‘ÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÓ‚‰Ë„‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓÎ‡„‡˘‡Ú‡ ÏÛ ÒÂ ˜‡ÒÚ ÓÚ ŒÚÓÏ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Î„. ¬˙‚
‚˙ÁÍ‡ Ò ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Á‡ÔËÚ‚‡ÌÂ Ì‡ 18 ÙÂ‚Û‡Ë 1947 „. ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙ »‚.
—ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ ÔÓÁËˆËˇÚ‡, ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÓÚÒÚÓˇ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ,
‡ ËÏÂÌÌÓ ‰‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ‡Á„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÏËÚÂ. «‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÔÓ
ŒÚÓÏ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Î„ Ò‡ ÓÚ‰ÂÎÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÚÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ó·ÂÍÚ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓË Ò
”Ô‡‚ËÚÂÎÌËˇ Ò˙‚ÂÚ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ë ÌˇÏ‡Ú ÌË˘Ó Ó·˘Ó Ò Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ169. “Ó‚‡ Â ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â, ÍÓÂÚÓ Ë ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙Í ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÔÂ-
„Ó‚ÓË Ò ‰˙Ê‡‚ËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ˘Â ÒÂ ÓÔËÚ‚‡ ‰‡ ÓÚÒ-
ÚÓˇ‚‡, Ú.Â. ‰‡ ËÁÍÎ˛˜‚‡ ‚˙ÔÓÒËÚÂ Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ Ë ÌÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ (ÔÓËÁÚË˜‡-
˘Ë ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡) ÓÚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·Ë Á‡ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ. Œ·‡ÚÌÓ, Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ˘Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË, Á‡
‰‡ ÓÍ‡Ê‡Ú Ì‡ÚËÒÍ ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ ÔÓÂÏ‡Ú ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡-
166 Калинова, Е., И. Баева. Българските преходи 1944–1999. С., 2000 г., с. 44.
167 АМВнР, оп. 1п, а. е. 720, л. 1.
168 Калинова, Е., И. Баева, Българските преходи..., с. 45.
169
АМВнР, оп. 1п, а. е. 319, л. 6.
ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡. ¬ Ò˙Á‰‡Î‡Ú‡ ÒÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Ë ‰˙Î·ÓÍÓÚÓ

ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓ˜Ì‡ Ë «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËˇÚ Ì‡-
˜ËÌ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ÒË Â Í‡ÚÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ÔÂ‰ Ò‚ÓËÚÂ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ‰‡ ‡Á„ÎÂ‰‡Ú ‚˙ÔÓÒ‡ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ„Ó‚ÓË.
¬˙ÔÂÍË ÛÒËÎËˇÚ‡ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ —ÓÙËˇ ‰‡ ÓÚÎ‡„‡Ú ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò˙Ò Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡, Ì‡ÚËÒÍ˙Ú Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡ Ë ÒÚ‡‚‡ ËÁÍ-
Î˛˜ËÚÂÎÌÓ ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„Ì‡Ú Í‡Í‚ËÚÓ Ë ‰‡ ·ËÎÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÒÔÓ‡ÁÛÏÂ-
ÌËˇ. Õ‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ë Ò ‘‡ÌˆËˇ, Ë Ò ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ, Ë Ò ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, Í‡ÍÚÓ Ë Ò ‰Û„Ë
‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ ‰Ó„Ó‚‡ˇÚ ‚ÂÏÂÌÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë ÓÚ ÔÓ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò ÛÒÎÓ‚ËÂÚÓ ÚÂ ‰‡ ÒÂ
ÔÂ‡Á„ÎÂ‰‡Ú Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡Ú ÒÎÂ‰ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Í˙Ï ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË. œÓ‰Ó·ÌÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ë Ò ‰Û„ËÚÂ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË
‰˙Ê‡‚Ë, ËÏ‡˘Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË.
œÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë 1948 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ Ó·˙˘‡ Ò ÏÓÎ·‡ ‰‡ ·˙-
‰Â ËÌÙÓÏË‡ÌÓ ÓÚÌÓÒÌÓ ‚˙ÔÓÒ‡, Í‡Í ÒÂ ÚÂÚË‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ Ú˙-
„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚ÓË Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ì‡Ó‰ÌÓ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌË ÒÚ‡ÌË Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ
‰˙Ê‡‚Ë. ¬ ÔÂËÓ‰‡ ‰Ó ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓÒÚËÚÂ Á‡ ‚Ó‰ÂÌÂÚÓ Ì‡
‡Á„Ó‚ÓË ÔÓ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·Ë Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ò‡ ÒÂÍÂÚÌË Ë
‰Î˙ÊÌËˆËÚÂ ÒÂ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÌÂ ËÁÌ‡ÒˇÚ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ ÔÛ·ÎË˜ÌÓ Ò Ó„ÎÂ‰ ‰Û„Ë
‰Î˙ÊÌËˆË ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡Ú ÓÚ ÌÂˇ Á‡ ËÁ‰ÂÈÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË Ó·ÎÂÍ˜Â-
ÌËˇ ÔË Ú‡ÌÒÙÂËÚÂ Ì‡ ÒÛÏËÚÂ. —Â„‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡-
Ú‡ ÒÙÂ‡ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ Ò‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‡ÁÎË˜ÌË, ÍÓÂÚÓ ËÏ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ Ó·ÏÂÌˇÚ ËÌ-
ÙÓÏ‡ˆËˇ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Ë ‰‡ÊÂ ‰‡ ËÁ‡·ÓÚ‚‡Ú Ó·˘‡ ÔÓÁËˆËˇ ÔË ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò˙Ò
«‡Ô‡‰‡. «‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Â ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ, Ú˙È Í‡ÚÓ ∫ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡
ÓÚÒÚÓˇ‚‡ Ì‡ Ì‡ÚËÒÍ‡, ‡ Ó·‡ÚÌÓ ÓÚÒÎ‡·‚‡ ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË
ÔÓ Á‡ÂÏËÚÂ Ë Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡. —‚Â‰ÂÌËˇÚ‡, ÍÓ-
ËÚÓ —ÓÙËˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, ”Ì„‡Ëˇ (Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ ¡Û‰‡ÔÂ˘‡
ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú, ˜Â ‰‡ÌÌËÚÂ Ò‡ ÍÓÌÙË‰ÂÌˆË‡ÎÌË Ë ÏÓÎˇÚ Á‡ ‰ËÒÍÂÚÌÓÒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡), –ÛÏ˙ÌËˇ Ë œÓÎ¯‡, ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ ËÏ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇ Â ·ËÎ ÔÓ‚‰Ë„‡Ì ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ËÏ Ò ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ,
‘‡ÌˆËˇ, ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ‰., Í‡ÚÓ ‚ÒË˜ÍË ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰ÂÎÂ„‡ˆËË Ò‡ Á‡ˇ‚ËÎË,
˜Â ÔËÁÌ‡‚‡Ú ‰˙Î„‡, ÌÓ ÔÓ‰ Â‰Ì‡ ËÎË ‰Û„‡ ÙÓÏ‡ Ò‡ ÓÚÍÎÓÌËÎË ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ë Ò‡ Ó·Â˘‡ÎË, ˜Â ˘Â Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ, ÍÓ„‡ÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ËÏ „Ó ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú170.
œÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1948 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔËÂÏ‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÔÂ-
„Ó‚ÓË Ò ÍÓÏËÚÂÚËÚÂ Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡ Á‡ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ-
Ú‡ ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÛÔ‡‚ËÚÂÎˇ Ì‡ ¡Õ¡ ÷ÓÌ¸Ó
÷ÓÌ˜Â‚ Ë ‰ËÂÍÚÓ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â ‰- “Ó‰Ó ‡ÎËÌÓ‚. œÓÚ¸ÓËÚÂ Ò‡
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ ‘. ¬‡Ì –Ó‡ (¡ÂÎ„Ëˇ), œ. √ÓÚËÂ Ë À. Ã‡ÚÂÌ (‘‡ÌˆËˇ), —. ». Õ.
”‡ÈÚ Ë √. œËÈÍ (¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ), ∆. ‰Â √‡‡Ù (’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ) Ë …. –ÓÒÎ (ÿ‚ÂÈˆ‡-
Ëˇ). Õ‡ 7 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. ‚ œ‡ËÊ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, ÓÚÌ‡Òˇ˘‡ ÒÂ ‰Ó Ú‡Ì-
ÒÙÂ‡ Ì‡ ÒÛÏËÚÂ ÔÓ ‰˙Î„‡ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1949 „. ‰Ó 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1949 „.
170 АМВнР, оп. 1ап, а. е. 411, 1–29.

œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËˇ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÒÓÍ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô-

Î‡ÚˇÚ ‚ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â, Í‡ÚÓ ÎËı‚ÂÌËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ Á‡ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1892, 1896
Ë 1909 „. Â 1.75% (ÔË ÒÂ‰Ì‡ ÎËı‚‡ Á‡ ÚÂÁË Á‡ÂÏË ÓÍÓÎÓ 5%), Á‡ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1902,
1904 Ë 1907 „. Â 2.2% (ÔË ÒÂ‰Ì‡ ÎËı‚‡ 4.75%, ÌÓ „‡‡ÌÚË‡ÌË Ò ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ·˛‰-
ÊÂÚ‡), ‡ Á‡ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1926 Ë 1928 Â 2.8% (ÔË ÒÂ‰Ì‡ ÎËı‚‡ Á‡ Úˇı 7.25%). » ÔÓ
ÚÓ‚‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË. «‡ ÌÂËÁ-
ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÎËı‚Ë Ì‡ ËÁÎÂÁÎËÚÂ ‚ Ô‡‰ÂÊ ÍÛÔÓÌË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÓÚ 15 Ï‡È
1940 „. ‰Ó 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ú‡ÌÒÙÂ˙Ú ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡ 1.5% Á‡
Á‡ÂÏËÚÂ ‰Ó 1914 „. Ë 2% Á‡ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1926 „. Ë 1928 „. —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ‚ÍÎ˛˜Ë ÒÛÏ‡Ú‡ ÔÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÎËı‚ËÚÂ ‚ ‰˙-
Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ Á‡ 1949 „. ‚ ÎÂ‚Ó‚Â ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ¡Õ¡ Í˙Ï ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡Ì-
Ì‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡. »ÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÔÂÁ 1949 „. ÎËı‚Ë Ë Ì‡ ‡ËÂÂÚ‡Ú‡ Úˇ·-
‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë ‚ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ‰Â‚ËÁË, Í‡ÚÓ ¡Õ¡ Â ‰Î˙ÊÌ‡ ‰‡ „Ë ÔÓÒÚ‡‚Ë ‚
ÒÎÛÊ·‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë ÔÎ‡ÚÂÊÌËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÒÍÎ˛˜ÂÌË ËÎË
ÍÓËÚÓ ˘Â ·˙‰‡Ú ÒÍÎ˛˜ÂÌË ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë Á‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ¬ ÚÂÁË
ÒÔÓ„Ó‰·Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË Ì‡È-Ï‡ÎÍÓ 20% ÓÚ ÔËıÓ-
‰ËÚÂ ÔÓ Â‡ÎËÁË‡ÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ ÔÓ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ Ú‡ÌÒÙÂ. ¬ ÒÎÛ-
˜‡È ˜Â ËÁÌÓÒ˙Ú ÌÂ Â ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÂÌ Á‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó-
ÚÓ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚ-
Ì‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡. —˙˘ËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Ë Á‡ Á‡ÂÏ‡ Ì‡ ¡Õ¡ ÓÚ 1909 „. Ë Ì‡
—ÓÙËÈÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ËÌ‡ ÓÚ 1910 „., ÍÓËÚÓ Ò‡ „‡‡ÌÚË‡ÌË ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡171.
—ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 7 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ƒÂ-
ÎÂ„‡ÚÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË ÓÚ 1902 „., Í‡ÚÓ
ÙÛÌÍˆËËÚÂ ‰‡ ÒÎÂ‰Ë ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂÚËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÒÂ ÔÂ‰‡‚‡Ú Ì‡ ÒÔÂˆË-
‡ÎÌÓ Û˜ÂÊ‰ÂÌËÂ Í˙Ï ¡Õ¡. ÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ Â-
‰Ó‚ÌÓ ‰‡ ËÌÙÓÏË‡ ¡‡ÌÍ ‰¸Ó œ‡Ë Â ‰Â œÂË-¡‡ (¡œœ¡), Í‡ÍÚÓ Ë ÍÓÏËÚÂÚËÚÂ Ì‡
ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Á‡ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‚ËÁËËÚÂ ÔÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ë ‰Â‚ËÁÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂ-
ÌËÂ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡. œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‚ÔË¯Â ‚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì-
¯ÂÌ ‰˙Î„ Ë ˜‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ŒÚÓÏ‡ÌÒÍËˇ ‰˙Î„, ÍÓˇÚÓ ˘Â ·˙‰Â ÛÚÓ˜ÌÂÌ‡ ÔË
Í‡ÈÌÓÚÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. ¬ ÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ Â Á‡ÔËÒ‡-
ÌÓ, ˜Â ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ˘Â Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ‚ œ‡ËÊ
ÌÂ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÓÚ 1 ÌÓÂÏ‚Ë 1949 „.172
Õ‡ Ò˙˘Ëˇ ‰ÂÌ, Í‡ÍÚÓ ÒÂ Ô‡ÍÚËÍÛ‚‡ ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ ÔÂ‰Ë ‚ÓÈÌ‡Ú‡, ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡
Â ÔË‰ÛÊÂÌ‡ Ë Ò ‡ÁÏˇÌ‡ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌË ÔËÒÏ‡ ÏÂÊ‰Û ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ-
‚Ó Ë √‡Ê‰‡ÌÒÍÓÚÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ 6.5-ÔÓˆÂÌÚÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÓÚ 1923 „. (Á‡ÂÏ‡ ≈ÌÓ). ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡
ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡ √‡Ê‰‡ÌÒÍÓÚÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÍÛÔÓÌË Á‡ 1949 „. ÔÓ 16.25 ÙÂÌÒ-
ÍË Ù‡ÌÍ‡, Ú.Â. ÔÓ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ËÏ ÒÚÓÈÌÓÒÚ, ‡ ÍÛÔÓÌËÚÂ Ò ËÁÚÂÍÎË Ô‡‰ÂÊË ÔÓ
6.5 Ù. Ù.173
171 АМВнР, оп. 1п, а. е. 458, л. 1–3.

172 Пак там, л. 4–5.
173 Пак там, л. 10–11.
œÓÒÚË„Ì‡ÚÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ÔÓÚ¸ÓËÚÂ Ó·‡˜Â ÌÂ Ò˙Á‰‡‚‡ Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÛÒ-

ÎÓ‚Ëˇ Á‡ ‡ÍÚË‚ËÁË‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. Ã‡Í‡ Ë Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ Ó·ÎÂÍ˜ÂÌË, ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÒÂ
ÓÍ‡Á‚‡Ú ÚÛ‰ÌÓ ËÁÔ˙ÎÌËÏË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ò‡
ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ Ó„‡ÌË˜ÂÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë
Â‰ËÌ Ôo-ÁÌ‡˜ËÏ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë.
ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡È-‚Â˜Â ÒÂ Ò‚˙-
Á‚‡Ú Ò Ì‡ÒÚ˙ÔËÎËÚÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÔÓÏÂÌË Í‡ÍÚÓ ‚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÒËÒ-
ÚÂÏ‡, Ú‡Í‡ Ë ‚ ËÁ„‡Ê‰‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÌÓ‚‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡, ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ Ë
Ú˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. Œ˘Â ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ
ÔÂÁ 30-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ XX ‚. Á‡ÔÓ˜‚‡ ·˙ÁÓ Ë ÌÂÓ·‡ÚËÏÓ ‰‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ÓÚÌÓÒËÚÂÎ-
ÌËˇÚ ‰ˇÎ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË ‚ Ó·˘Ëˇ Ó·ÂÏ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. ¬ ıÓ‰‡
Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ ‚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡-
ÌËˇ, ‘‡ÌˆËˇ, ¡ÂÎ„Ëˇ, ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ Ë ‰. Ò˙‚ÒÂÏ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡. ƒ˙Î„ÓÚÓ ÓÚÒ˙ÒÚ‚ËÂ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ÓÚ ÚÂÁË Ô‡Á‡Ë, ÒÎ‡·ËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË Ë ÌÂ-
ÔÓÁÌ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ô‡‚ˇÚ ÏÌÓ„Ó ÚÛ‰ÂÌ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ‡ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË. ƒÓË Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ ‰Ó·Â Â‡ÎËÁË‡˘ËÚÂ ÒÂ ‡ÚËÍÛÎË Í‡-
ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ú˛Ú˛Ì ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÒÂËÓÁÌÓ ËÁÏÂÒÚÂÌË ÔÂÁ ‚ÓÂÌÌËÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÚ
‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ˆË„‡ÂÌË ËÁ‰ÂÎËˇ. ‡ÍÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰-
ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ œ‡ËÊ, ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ Ò‚ËÍ‚‡ Ò ‚ÍÛÒ‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡Ì-
ÒÍËÚÂ ˆË„‡Ë, ÍÓÂÚÓ ·Ë ÓÁÌ‡˜‡‚‡ÎÓ, ˜Â Ë ‚ ·˙‰Â˘Â ˘Â ÒÂ ÒÚÂÒÌˇ‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË-
ÚÂ Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÚÓÁË ‚‡ÊÂÌ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚ.
ÕÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË »ÁÚÓÍ ≠
«‡Ô‡‰ ÓÒ‚ÂÌ ÓÚ Ó·Úˇ„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ‚ Ì‡·Ë‡˘‡Ú‡ ÒËÎ‡ —ÚÛ-
‰ÂÌ‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ ÚÓÚ‡ÎÌÓ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË ÒËÒÚÂÏË
ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡ Ë ÓÚ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÒÚ‡ÌËÚÂ Ò Ì‡Ó‰Ì‡ ‰Â-
ÏÓÍ‡ˆËˇ. œÂÍ˙Ò‚‡Ú ÒÂ ÌÂ Ò‡ÏÓ ËÁ„‡‰ÂÌË ÓÚ‰‡‚Ì‡ Ô‡ÚÌ¸ÓÒÍË ÒıÂÏË, ÌÓ ÒÂ
ÛÌË˘ÓÊ‡‚‡Ú Ë Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ËÚÂ Ô‡ÍÚËÍË Ì‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚ,
·ÂÁ ÍÓÈÚÓ ÏÌÓ„Ó ·Ë ÒÂ Á‡ÚÛ‰ÌËÎ‡ ‚ÌÓÒÌÓ-ËÁÌÓÒÌ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ì‡ ‚ÒˇÍ‡ ‰˙Ê‡‚‡.
≈‰Ì‡ ÓÚ ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÔË˜ËÌË, ÍÓˇÚÓ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂ-
ÒÚ‚Ó, ‰‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‚ Ì‡È-ÔÓ‰-
ıÓ‰ˇ˘Ëˇ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‡ÚÓ Ì‡ÔËÏÂ Ë ˆÂÌËÚÂ ËÏ Ò‡ Ì‡È-ËÁ„Ó‰ÌË, Â ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚ-
ÍËÚË ‡ÍÂ‰ËÚË‚Ë ÓÚ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·‡ÌÍË, Í‡ÍÚÓ Ë Ì‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌË ÍÂ‰ËÚÌË ÎË-
ÌËË. “‡Í‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙ÒÂÌËÚÂ ÓÚ ÌÂˇ ÔÓ-
‰ÛÍÚË, Â‰‚‡ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â Â‡ÎËÁË‡Î‡ ÌˇÍ‡Í‚Ë ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ ÒË Ë ÔÓ ÚÓÁË
Ì‡˜ËÌ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ
ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚËÚÂ ÔÓÏÂÌË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ô‡Á‡Ì‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡.
“ˇÒÌÓÚÓ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò ———– Ë ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËˇ Î‡„Â Ë ˇÁÍÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËˇÚ Í˙Ï Úˇı ËÁÌÓÒ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú ÍÓÎË˜ÂÒ-
Ú‚ÓÚÓ Ë ÌÓÏÂÌÍÎ‡ÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌËÚÂ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓ-
ÍË. ¬ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ‚ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÎÛ˜‡Ë Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ÊÂ-
Î‡ˇÚ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ·˙Î„‡ÒÍË ‡ÚËÍÛÎË (Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË, ÊË‚ÓÚËÌÒ-
Í‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, Ú˛Ú˛Ì Ë ‰.), ÌÓ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÌÂ
ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ÔÓÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÔÓ˙˜ÍË ‚˙ÔÂÍË ‰‡ÒÚË˜ÌÓÚÓ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡
‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡ Ë ÍÓÌÒÛÏ‡ˆËˇÚ‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌË „Ó‰ËÌË.

ƒ‡ÊÂ Ì‡ÔÓÚË‚, ‚ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂ Ó·˙˘‡
‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌÂ ÔÓÍË‚‡ Ë ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËˇ ‚˙‚ ‚ÂÏÂÌÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌ-
‚ÂÌˆËË Ó·ÂÏ Ì‡ ËÁÌÓÒ174. ¿Î‡ÏË‡ ÒÂ, ˜Â ÔÂËÓ‰Ë˜ÌÓÚÓ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÂÚË
‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË ÁÎÂÔÓÒÚ‡‚ˇ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÂ‰ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÙËÏË, ‡ Ò˙˘Ó Ë ÔÂ‰ ÓÙË-
ˆË‡ÎÌËÚÂ ‚Î‡ÒÚË, ÍÓÂÚÓ Ò˙Á‰‡‚‡ ÒÂËÓÁÌË ÔÂ˜ÍË ÔË ·˙‰Â˘ËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓË Á‡
ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ„Ó‰·Ë.
— Ó˘Â ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÓÒÚÓÚ‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ë Á‡ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÁÌ‡Òˇ-
ÌËÚÂ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÒÚÓÍË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ÃÌÓ„Ó·ÓÈÌË Ò‡ ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇÚ‡
ÓÚ ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡„ÂÌÚË Á‡ ÚÓ‚‡, ˜Â ÔËÒÚË„Ì‡ÎËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚË ÌÂ ÓÚ-
„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‰‡ÚËÚÂ Ë ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡, ˜Â Ò‡ ÎÓ¯Ó ÓÔ‡ÍÓ‚‡ÌË Ë ÒÂËÓÁÌÓ ÔÓ‚Â-
‰ÂÌË ÔË Ú‡ÌÒÔÓÚË‡ÌÂÚÓ. ¬ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰Ë ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÏËÒËË ÔÓÒ-
ÚÓˇÌÌÓ ÒÂ Ì‡·Îˇ„‡ Ì‡ ÚÓÁË ‚˙ÔÓÒ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔËÁÓ‚‡‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡ÒËÎË ÍÓÌÚÓÎ˙Ú ÔË
ÚÓ‚‡ÂÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ, ‰‡ ÒÂ ÒÎÂ‰Ë ‰‡ÎË ËÏ‡Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó, ÔÓ‰ıÓ‰ˇ-
˘Ó ÎË Ò‡ ÓÔ‡ÍÓ‚‡ÌË Ë Ô‡‚ËÎÌÓ ÎË Â Ó„‡ÌËÁË‡Ì ÚÂıÌËˇÚ ÔÂ‚ÓÁ. ŒÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÂ,
˜Â ‡ÍÓ ÌÂ ÒÂ ÔÓ‰Ó·ˇÚ Ò‚ÓÈÒÚ‚‡Ú‡ Ë ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‚Ë‰ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÁÂÎÂÌ˜ÛˆË,
ÔÎÓ‰Ó‚Â, ÔÛÎÔÓ‚Â Ë ‰., Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ „ÓÎˇÏ‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇÚ‡ Ì‡ ËÚ‡ÎË‡Ì-
ÒÍË, „˙ˆÍË Ë ‰. ÔÓ‰ÛÍÚË ‰‡ ËÁÏÂÒÚˇÚ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËˇ Ô‡Á‡.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚˙ıÛ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÏ‡ ÚÓÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÏˇÌ‡ Ì‡ Í‡‰ËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú
Ú‡ÁË ‚‡ÊÌ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ. «‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ Ó˘Â ÔÂÁ 30-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ë Á‡ÒË-
ÎËÎË ÒÂ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Í˙Ï ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ Ì‡ÏÂÒ‡
‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ÔË ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÓÙÓÌÚÓ‚ÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ Ò‡ ‰Ó‚Â‰Â-
ÌË ‰Ó Í‡ÈÌÓÒÚ. ¬˙Ì¯ÌËˇÚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔÂ‚˙Ì‡Ú ËÁˆˇÎÓ ‚ ‰˙Ê‡-
‚ÂÌ ÏÓÌÓÔÓÎ. œÂÏ‡ı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜‡ÒÚÌ‡Ú‡ ËÌËˆË‡ÚË‚‡ ÎË¯‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Ë
‚ÌÓÒ ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ „˙‚Í‡‚ÓÒÚ Ë ÔËÒÔÓÒÓ·ËÏÓÒÚ Í˙Ï ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ Ë ÔÓÏÂ-
ÌËÚÂ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌËˇ Ô‡Á‡. ŒÒ‚ÂÌ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÒÚËÏÛÎË Á‡ ‡Á„˙˘‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ‡ÍÚË‚Ì‡ Ë ÛÔÓËÚ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, ÔÓ-Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ Â Ì‡‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ‡‚ÌË˘‡ ‚ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂÍÓÏÔÂÚÂÌÚÌË Ë ÌÂÒ-
ÔÓÒÓ·ÌË ‰‡ ÒÂ ÒÔ‡‚ˇÚ Ò˙Ò Á‡‰‡˜ËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰˙Ê‡‚ÌË ÒÎÛÊËÚÂÎË.
¬ Â‰Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ ‰Ó ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË ¬. ÓÎ‡Ó‚ Ì‡-
˜‡ÎÌËÍ˙Ú Ì‡ —ÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ÓÚ‰ÂÎ ‚ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ ¬˙·‡Ì ¿Ì„ÂÎÓ‚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ
ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ Á‡„Û·Ë Ë ÔÓÔÛÒÌ‡ÚË ÔÓÎÁË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙-
„Ó‚Ëˇ ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ‚ ÏÌÓ„Ó Â‚ÓÔÂÈÒÍË ÒÚÓÎËˆË, Ë ÚÓ Ò „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ, ÒÂ ËÁÔ‡˘‡Ú Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂÔÓ‰„ÓÚ‚ÂÌË ıÓ‡. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ
‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËˇ ÔÂÒÓÌ‡Î ÌÂ ÁÌ‡Â ÂÁËÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡, Ë ÚÓ‚‡ ÏÛ
ÔÂ˜Ë ‰‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë ÂÙÂÍÚË‚ÌË Ë ÔÓÎÁÓÚ‚ÓÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ÏÂÒÚÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡-
ÌËÁ‡ˆËË. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ËÁÛ˜‡‚‡Ú ‚ ÔÓÒÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÂÁËÍ‡, ˜ÂÒÚÓ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ Ï‡Ì‰‡Ú‡ ÒË
ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ „Ó Ó‚Î‡‰ÂˇÚ Ì‡ ÌÛÊÌÓÚÓ ÌË‚Ó. ÃÌÓ„Ó ÓÚ ‰Î˙ÊÌÓÒÚÌËÚÂ ÎËˆ‡, ÍÓËÚÓ
Úˇ·‚‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÌˇÏ‡Ú
174 В докладна записка на В. Ангелов се отбелязва, че България успява да реализира едва 25–30% от договорения в
спогодбите български износ – АМВнР, оп. 1п, а. е. 697, л. 7.

Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÔÓÁÌ‡ÌËˇ ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ Ò˜ÂÚÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ë ÍÂ‰ËÚ‡.

»ÁÎÓÊÂÌË Ò‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ‰‡ÒÚË˜ÌË ÔËÏÂ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ‰ÓÔÛÒÌ‡-
ÎË „Û·Ë „Â¯ÍË ÔË ÓÚ˜ËÚ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ò‰ÂÎÍË. ÕÓ Ì‡È-ËÁÌÂ-
Ì‡‰‚‡˘ÓÚÓ, ˜Â Ì‡ ÏÌÓ„Ó ÓÚ Úˇı ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ËÏ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ, „Ë Ì‡ÁÌ‡˜‡-
‚‡Ú Ì‡ Ó˘Â ÔÓ-‚ËÒÓÍË ÔÓÒÚÓ‚Â. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ËÁÍ‡Á‡ÌÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Â ÒÔÓÏÂÌ‡Ú
ÒÎÛÊËÚÂÎˇÚ ‚˙‚ ¬ËÂÌ‡ ¡Ó„‰‡Ì ¡Ó„‰‡ÌÓ‚, ÍÓÈÚÓ ÌÂ ÛÒÔˇÎ ‰‡ ÓÚ˜ÂÚÂ ÒÚÓÍ‡ ‚ Ó·ÂÏ
Ì‡ 16 ‚‡„ÓÌ‡ Ë ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ·˙‰Â ‰‡‰ÂÌ Ì‡ Ò˙‰, Â ÔÓ‚Ë¯ÂÌ ‚ ‰Î˙ÊÌÓÒÚ ÂÙÂÂÌÚ Ì‡
ÃÂÚ‡ÎËÏÔÓÚ175. ¬ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ ¬. ¿Ì„ÂÎÓ‚ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ÒÂ ‰˙ÎÊ‡Ú
Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎ ì ‡‰Ëî ‚ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ, ÍÓÈÚÓ ÔË ËÁ·Ó‡ Ì‡ ÒÎÛÊË-
ÚÂÎË ËÏ‡ ìÂ‰Ì‡ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÏˇÍ‡ ≠ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ô‡ÚËÁ‡ÌË, ·ÂÁ ‰‡ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡
ÚˇıÌ‡Ú‡ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡î176.
ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â ÓÒ‚ÂÌ ˜ÂÒÚËÚÂ ÔÓˇ‚Ë Ì‡ ÌÂÍÓÏÔÂÚÂÌÚÌÓÒÚ ËÏ‡ Ë ÓÚ‰ÂÎÌË
ÒÎÛ˜‡Ë, ‚ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍË ÓÙËˆË‡ÎÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò‡ Ì‡ÏÂÒÂÌË Ë ‚ ÌÂÁ‡ÍÓÌÌ‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂËÓÁÌÓ ÁÎÂÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ËÏÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÛÔ‡Ê-
Ìˇ‚‡Ú ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÔË ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Â‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë. ŒÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ ‰Ó ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1949 „.
„Ó‰ËÌ‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó, Í‡ÍÚÓ Ë ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ‚ —ÓÙËˇ ÌÂ-
ÍÓÎÍÓÍ‡ÚÌÓ ÓÚÔ‡‚ˇÚ ÔÓÚÂÒÚË, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍË ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË ‡Á‚Ë‚‡Ú ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÏ‡
Á‡ ËÏÛÌËÚÂÚ‡ ËÏ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ. œÓ·ÎÂÏ˙Ú ÒÂ Ò˙ÒÚÓË ‚˙‚ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ·˙Î„‡ÒÍË ˆË„‡Ë, ‡ÍËˇ Ë ‚ËÌÓ, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ‚ ÍÎË-
ËÌ„Ó‚‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ¿‚ÒÚËˇ, ‡ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Ò‡ ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌË
Á‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË, ÔÂ·Ë‚‡‚‡˘Ë ‚ ¿‚ÒÚËˇ177. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÓÒ‚Ó·Ó‰ÂÌËÚÂ ÓÚ
ÏËÚÌË˜ÂÒÍË Ú‡ËÙË ÒÚÓÍË ÒÂ ÔÎ‡ÒË‡Ú Ì‡ ˜ÂÌËˇ Ô‡Á‡, Í˙‰ÂÚÓ ÔÓ‰·Ë‚‡Ú ˆÂÌ‡Ú‡
Ì‡ ‡ÍˆËÁÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË Ë Ó˘ÂÚˇ‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‡‚ÒÚËÈÒÍËˇ ·˛‰ÊÂÚ. ¡˙Î„‡ÒÍÓ-
ÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÓÚË˜‡ ‰‡ ËÏ‡ ÌÂ˘Ó Ó·˘Ó Ò˙Ò ÒÔÂÍÛÎ‡Ú‡, ÌÓ
‚ ÒÂÍÂÚÌ‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ ÔËÁÌ‡‚‡, ˜Â ÓÒ‚ÂÌ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ë
·˙Î„‡ÒÍË Â‡ÎËÁË‡Ú ÌÂÓ·ÏËÚÂÌË ÔÓ‰ÛÍÚË Ì‡ ˜ÂÌËˇ Ô‡Á‡ ‚˙‚ ¬ËÂÌ‡. ŒÔ‡‚-
‰‡ÌËÂÚÓ Â, ˜Â ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚË-
ÛÂÏË ‰Â‚ËÁË. œÓ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË ‰‡ÌÌË ÚÂÁË ÔËıÓ‰Ë ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 7 ≠ 8 ÏÎÌ. ‰Ó-
Î‡‡178. —Ú‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Â ‰‡ ÒÂ ÔÂÍ‡ÚË Ú‡ÁË Ú˙-
„Ó‚ÒÍ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡, ‚˙ÔÂÍË ÔÂ˜‡Î·‡Ú‡, ÍÓˇÚÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Â ËÁ-
ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌÂ„‡ÚË‚ÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ, ÍÓÈÚÓ ÒÍ‡Ì‰‡Î˙Ú ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ‚ ‡‚ÒÚËÈÒÍÓÚÓ
Ó·˘ÂÒÚ‚Ó Ë ÏÓ˘Ì‡Ú‡ Í‡ÏÔ‡ÌËˇ ‚ ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡ ÔÂÒ‡ ÒÂ˘Û ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍËÚÂ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌË ‚Î‡ÒÚË179. ŒÚ˜ËÚ‡ ÒÂ, ˜Â ÚÓ‚‡ ÒÂ Â ÓÚ‡ÁËÎÓ Ô‡„Û·ÌÓ ‚˙ıÛ
‚ÎËˇÌËÂÚÓ Ì‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ Ô‡ÚËˇ.
“‡Í‡ ÔÓ‡‰Ë Â‡ÎËÁË‡Ì Ú‚˙‰Â ÌËÒ˙Í Ó·ÂÏ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ Ë ÌÂ‰Ó„Ó-
‚ÓÂÌË ÌÓ‚Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò ÔÓ-
Ú¸ÓËÚÂ ÓÚ 7 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÌÂ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡
ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡180. ÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÁÔÓÎÁ‚‡ Í‡ÚÓ ÓÙËˆË‡-
175 АМВнР, оп. 1п, а. е. 18, л. 29.

176 Пак там, л. 36.
177 АМВнР, оп. 1п, а. е. 20, л. 8.
178 Пак, там, а. е. 18, л. 25.
179 Пак там, л. 7.
180
АМВнР, оп. 4п, а. е. 659, л. 214.
ÎÂÌ ÏÓÚË‚ Á‡ ÓÚı‚˙ÎˇÌÂ Ì‡ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ë Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ Ì‡„Î‡ÒÂÌË ÔÓÎËÚË-

˜ÂÒÍË ÔÓˆÂÒË ÒÂ˘Û “‡È˜Ó ÓÒÚÓ‚ Ë ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ „ÛÔ‡. —Â‰ ÓÒ˙‰ÂÌËÚÂ ÔÓÔ‡‰‡Ú Ë
ÏÌÓ„Ó ÙËÌ‡ÌÒËÒÚË, Í‡ÚÓ ÔÓÙ. »‚‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓ‚, ‡ Ò˙˘Ó ÔÓ‰ÔËÒ‡ÎËÚÂ —ÔÓ‡ÁÛÏÂ-
ÌËÂÚÓ ÷. ÷ÓÌ˜Â‚ Ë “. ‡ÎËÌÓ‚. «‡ˇ‚ÂÌÓ Â, ˜Â ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡
Ò ‰Ó„Ó‚ÓË, ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË ÓÚ ËÏÔÂË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‡„ÂÌÚË181. “‡ÁË ÔÓÁËˆËˇ Ì‡ —ÓÙËˇ
ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ Í‡ÈÌÓ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ Ë ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓ-
ÍË Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ ÔÂÁ 1949 „. ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡.
«‡ÒËÎ‚‡ ÒÂ Ì‡ÚËÒÍ˙Ú Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‚˙ıÛ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ —ÓÙËˇ
‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ Â‡ÎÌË ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ‚ËÒˇ˘Ë ÒÔÓÌË ‚˙Ô-
ÓÒË, ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ë ÒÎÂ‰ ‚ÓÈÌ‡Ú‡. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÏÂı‡ÌËÁÏË ‰‡ ÒÂ Ì‡Í‡‡Ú
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Ò‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ Ó·-
ÏÂÌ, Á‡ÔÓ˙Ú Ì‡‰ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Á‡‰ „‡ÌËˆ‡ Ë, ‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ Â ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓ, ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ‰ÂÏ‡¯. »ÌÙÓÏ‡ˆËËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÓÚ œ‡ËÊ, ÀÓÌ‰ÓÌ, ¡˛ÍÒÂÎ Ë ‰. Ò‡ Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡
ÒÚÓÍÓÓ·ÓÓÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË. œÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1949 „., ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ
ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Â ‰ÓÒÚË„Ì‡Î‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍË ÌË‚‡,
ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÂ‰Î‡„‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ‚ÍÎ˛˜Ë ‚ ‰ÂÎÂ„‡-
ˆËˇÚ‡ Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌÓ ÎËˆÂ, Ò
ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙‰ˇÚ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÙÂÌÒÍË ËÏÓÚË ‚ ¡˙Î„‡-
Ëˇ182. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ÓÚ —ÓÙËˇ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Ò˙„Î‡ÒˇÚ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ-
Ú‡ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ Á‡Â‰ÌÓ Ò Ú˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÔËÂÏ‡Ú ‡Á„Ó‚ÓË
Ò ÙÂÌÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Á‡ ÓÚ‰ÂÎÌË Ó·ÂÍÚË. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Ì‡
ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÏËÌËÚÂ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡-
ÌÂ Ì‡ ÙÂÌÒÍËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ Ó˘Â ÔÂÁ 1942 „. ÏËÌ‡ ìÀÛ-
‰‡ flÌ‡î. œÂ‰ÎÓÊÂÌÓ Â ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ˜ÂÁ ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ 140
000 Í„ ·˙Î„‡ÒÍË Ú˛Ú˛ÌË Ì‡ ÔËÒÚ‡ÌË˘Â ¡Û„‡Ò, Ì‡ ‡‚ÌË ‚ÌÓÒÍË ÔÂÁ 1950 Ë
1951 „. Ë Ò˙˘Ó 135 Í„ ÓÁÓ‚Ó Ï‡ÒÎÓ ÔÂÁ 1949 „.183 ŒÚ œ‡ËÊ ËÌÙÓÏË‡Ú, ˜Â Ò‡
ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÔËÂÏ‡Ú ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ, ÌÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ÒÚÓÍËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰‡‰‡Ú ÌÂÁ‡-
·‡‚ÌÓ, ‡ ÌÂ Ì‡ ˜‡ÒÚË Ë Ò˙˘Ó ‰‡ ÒÂ ÛÚÓ˜ÌˇÚ Í‡˜ÂÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ Ú˛Ú˛ÌËÚÂ184. —‡ÏÓÒÚÓˇ-
ÚÂÎÌË ‡Á„Ó‚ÓË Ò‡ ‚Ó‰ÂÌË Ë ÓÚ ¡Õ¡ Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ œ‡Ë·‡ Ò Ó„ÎÂ‰ Ó·ÂÁ˘Â-
Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ∫ ‚ ¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡. —Â˘Ë Ò‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË Ë
ÏÂÊ‰Û ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÊÂÎÂÁÓÔ˙ÚÌËÚÂ Ò˙Ó·˘ÂÌËˇ Ë ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏÔ‡ÌËˇ
ì¬‡„ÓÌ ÎËî. Œ·˘‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓÁËˆËˇ Â, ˜Â Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡-
ÌËÚÂ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ò‡ Ò˙Ó·‡ÁÂÌË ÓÒÌÓ‚ÌÓ Ò ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡185. ‘ÂÌÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â, Í‡ÍÚÓ Ë Ì‡ ‰Û„ËÚÂ Á‡ËÌÚÂ-
ÂÒÓ‚‡ÌË ‰˙Ê‡‚Ë Ó·‡˜Â Â Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ ‰‡ Â ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ Ì‡ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
Ì‡ ÚÂÁË Í‡ÔËÚ‡ÎË. “ÂÁË Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ‡ÁÎË˜Ëˇ ·ÎÓÍË‡Ú ÔÓÒÚË„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚Á‡ËÏÓ-
ËÁ„Ó‰ÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡.
181 Пак там, оп. 8п, а. е. 910, л. 6.

182
Пак там, оп. 1п, а. е. 657, л. 3.
183 Пак там, а. е. 719, л. 2.
184 Пак там, оп. 1ап, а. е. 405, л. 42.
185 Пак там, оп. 1п, а. е. 719, л. 2.
Õ‡ÔÂ„Ì‡ÚÓ Ë ·ÂÁÂÁÛÎÚ‡ÚÌÓ ÔÓÚË˜‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂ-

ÒÚ‚Ó Ë ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ. » Ì‡ Úˇı ·ËÚ‡ÌÒÍ‡-
Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ËÁˆˇÎÓ Ó·‚˙Á‚‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ò ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌÓÚÓ ‡Ì„ÎËÈÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó. “˙È Í‡-
ÚÓ ÌÂ Ò‡ ÛÚÓ˜ÌÂÌË Ô‡‡ÏÂÚËÚÂ Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ ÌÂ Â
ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ Ë Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡‚Ó‡Ë ‚ Œ·Â‰ËÌÂÌÓÚÓ Í‡ÎÒÚ‚Ó, ÓÚ ÀÓÌ-
‰ÓÌ ÔÂ‰Î‡„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÔË¯Â ‚ÂÏÂÌÌ‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ Â‰Ì‡ „Ó‰Ë-
Ì‡, Í˙Ï ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔËÎÓÊË Ë ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò ÔÓÚ¸ÓËÚÂ ÓÚ 7 ‰ÂÍÂÏ‚Ë
1948 „. ÷ÂÎÚ‡ Â ‰‡ ÒÂ Ì‡Í‡‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‰‡ Á‡‰ÂÎˇ 20% ÓÚ
ËÁÌÓÒ‡ ÒË Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ÒË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ186. ŒÚ„Ó‚Ó˙Ú Ì‡
‚ÂÏÂÌÌÓ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘Ëˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ¡ÓˇÌ ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ Â ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯Ë Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ÒË ÒÏÂÚÍË ‚ ‡Ì„ÎËÈÒÍË ·‡ÌÍË Ë ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡
ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÎËËÚÂ ÒÚÂÎËÌ„Ë, ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË, Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡-
ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍË ÓÚ ÚÂÚË ‰˙Ê‡‚Ë. “Ó‚‡ ÊÂÎ‡ÌËÂ Â ÔÓ‰ËÍÚÛ‚‡ÌÓ ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ·Ë-
Ú‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ ËÏ‡Ú ÔÓ-‚ËÒÓÍË ˆÂÌË ÓÚ ÒÂ‰ÌËÚÂ ‡‚ÌË˘‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ
Ô‡Á‡Ë. Õ‡ ÚÓ‚‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ¡‡ÌÍ ˙Ù »Ì„Î‡Ì‰ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÒÂ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡-
‚ˇÚ. —ÔÓÂ‰ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ·ËÚ‡ÌÒÍÓ-
ÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÂı‡Ì‡Ú‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ÔÂ‰ ‰Û„ËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË ‰‡ ‰Ó„Ó‚ÓˇÚ
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‚ÌÓÒ Ì‡ ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌË Á‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ì‡
ÓÒÚÓ‚‡ Ë Á‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ, ‡ÍÓ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ, ‰ÓË ‚ÂÏÂÌÌÓ ‰‡ ÓÚÒÚ˙ÔˇÚ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡
Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. œÂÔÓ˙Í‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‰ËÔÎÓ-
Ï‡Ú Â ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Á‡ÚÛ‰ÌÂÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë ‰‡ ÒÂ ÒÍÎ˛-
˜Ë Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÔÓÂÏ‡Ú ÌËÍ‡Í‚Ë ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ
‰˙Î„‡187.
œÓ ‚˙ÔÓÒ‡ ÏÌÂÌËÂ ‰‡‚‡ Ë ¡Õ¡, ÍÓˇÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡
—ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡ÂÏË ‰˙Ê‡‚‡Ú‡
Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1949≠1951 „. ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 203 ÏÎÌ. Î‚., Í˙Ï Úˇı Úˇ·‚‡
‰‡ ÒÂ ÔË·‡‚ˇÚ Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ˜‡ÒÚÌË ÙËÏË Ë ÎËˆ‡, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎËÁË‡ÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÍÓËÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ ÌÓ‚Ë 107 ÏÎÌ. Î‚. “‡Í‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡
Ò‡ÏÓ ÔÓ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ·ÎËÁÍËÚÂ ÚË „Ó‰ËÌË Â 310 ÏÎÌ. Î‚., ‰ÓÍ‡ÚÓ ÔÓ
ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË ‰‡ÌÌË ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡‚Ó‡Ë ‚˙‚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú Ì‡
111 428 ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë, ËÎË Ì‡ ÓÍÓÎÓ 91.6 ÏÎÌ. Î‚. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Â ÓÚ˜ÂÚÂÌÓ, ˜Â
·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Â Ú‚˙‰Â Ï‡Î˙Í Ë Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊ-
ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚ‰ÂÎˇÚ 20% ÓÚ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. ƒ‡ÌÌË-
ÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Á‡ Ô˙‚ËÚÂ ‰Â‚ÂÚ ÏÂÒÂˆ‡ Ì‡ 1949 „. ‚ÌÓÒ˙Ú ÓÚ ¬ÂÎËÍÓ·Ë-
Ú‡ÌËˇ ‚˙ÁÎËÁ‡Î Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 998.9 ÏÎÌ. Î‚., ‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ Ò˙˘‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡ Ò‡ÏÓ Ì‡ 73 ÏÎÌ. Î‚. »ÁÍ‡Á‡ÌÓ Â Ë Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â ‚ ÏÓÏÂÌÚ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ
‰‡ Û‚ÂÎË˜Ë ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ ÒÚÓÍË Á‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, Ú‡Í‡ ˜Â ÌÂ Â ‚
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Á‡ Á‡ÒËÎÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔÓ-
‰ÛÍÚË. œÂ‰ÎÓÊÂÌÓ Â ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ÌÂ ÔÓÂÏ‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‰˙Î„‡, ‡ ÔÓ
ÌˇÍ‡Í˙‚ Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÒÂ ÓÔËÚ‡ ‰‡ ‰Â·ÎÓÍË‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡‚Ó‡Ë188.
186 Пак там, оп. 1ап, а. е. 101, л. 2.

187 Пак там, л. 2.
188 Пак там, оп. 1ап, а. е. 101, 4–5.
— ÔÓ‰Ó·ÌË ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ë Ò ‰Û„ËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë-ÍÂ‰Ë-

ÚÓÍË Í‡ÚÓ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ. œÓ˜ÚË ÔÂÁ ˆˇÎ‡Ú‡ 1949 „. Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚
¡ÂÌ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Á‡ Ì‡ˆËÓ-
Ì‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ËÌÚÂÂÒË ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ ‰Ó ‰Û-
ÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ì√‡ÌËÚÓË‰î, ÍÌËÊÌ‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ ‚ ÌˇÊÂ‚Ó, ì ‡ÏÂÌËˆ‡î ≠ œÎÓ‚‰Ë‚ Ë
ÌˇÍÓË ÚÂÍÒÚËÎÌË Ù‡·ËÍË ‚ —ÓÙËˇ Ë —Ú‡‡ «‡„Ó‡189. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÓ ‡Á-
ÎË˜ÌË ÔÓ‚Ó‰Ë ÓÚÎ‡„‡ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÔËÚ‚‡ ‰‡ ‰Ó„Ó‚ÓË
Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ·ÂÁ ‰‡ Á‡Òˇ„‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆË-
ËÚÂ. ¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÚÂ Ò‡ Ì‡ÒÓ˜ÂÌË ˜‡Í Á‡ 1950 „., Í‡ÚÓ ‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡-
ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ú‡ÍÚËÍ‡ Â ‰‡ ÔÂ„Ó‚‡ˇ ÔÓÓÚ‰ÂÎÌÓ Á‡ ‚ÒˇÍÓ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ Ò˙Ò
Á‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌËˇ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËÍ, Ò‚ÂÊ‰‡ÈÍË ÒÔÓÓ‚ÂÚÂ ‰Ó ˜‡ÒÚÌË ‰ÂÎ‡ Ë ÓÚÍ‡Á‚‡ÈÍË
‰‡ „Ë ÚÂÚË‡ ÔËÌˆËÔÌÓ Ò ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË. ¡˙Î„‡-
ÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Û‚Âˇ‚‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ, ˜Â Ú‡Í‡‚‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡
ÔÂ„Ó‚‡ˇÌÂ Â ÔÓ-ËÁ„Ó‰Ì‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. Õ‡ÔÓÚË‚ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ÒÚÓˇ-
‚‡ ‰‡ ∫ ·˙‰‡Ú ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÚÓ˜ÌËÚÂ ·‡Î‡ÌÒË Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ
Ë Ì‡ Ú‡ÁË ·‡Á‡ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË ˆˇÎÓÒÚÌÓ Â‰ÌÓ ÒÔ‡‚Â‰ÎË‚Ó Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ, ‰Ó„Ó‚ÓÂ-
ÌÓ Ì‡ ÏÂÊ‰Û‰˙Ê‡‚ÌÓ ‡‚ÌË˘Â. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇÚ ÚÓ‚‡
ËÒÍ‡ÌÂ, Í‡ÚÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â ·‡Î‡ÌÒËÚÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰‡‰‡Ú Ò‡ÏÓ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÂÌ
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ ÙËÏ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËÍ190. Œ·˘Ó ‚ÁÂÚÓ, ÒÂËÓÁÌËÚÂ ‡ÁÎË-
˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÔÓÁËˆËË, Í‡ÍÚÓ Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‚ÓÎˇ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÏÔÓÏËÒ
ÌÂ ÔË‰‚ËÊ‚‡Ú Ì‡ÔÂ‰ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇ-
ÚËˇ.
“ÂÏ‡Ú‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÏÌÓ„Ó Ì‡Ò-
ÚÓÈ˜Ë‚Ó Ë ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚ÓË Ò ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ. Œ˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1948 „. ıÓÎ‡Ì‰-
ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÌˇÏ‡ ‰‡ ‰ÓÔÛÒÌÂ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ÒËÎ‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ
ÔÓÚÓÍÓÎ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ‡ÍÓ ÌÂ ÒÂ ÛÂ‰Ë ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙Î-
ÊÂÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò ıÓÎ‡Ì‰ÒÍÓ Û˜‡Ò-
ÚËÂ. —ÎÂ‰ Û‚ÂÂÌËÂÚÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡, ˜Â ˘Â Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË, ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ-
‚ˇ‚‡Ú Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË, ÌÓ ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÌÂ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡ ‰˙Î„Ó. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ
Ì‡ 1950 „. ıÓÎ‡Ì‰ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÏˇÚ‡,
˜Â ÌˇÏ‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌËÂ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÏÂÚÍËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
Í˙Ï ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÒÂ˘Û ıÓÎ‡Ì‰ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ ÌÂ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Ì‡ÒÂ˘ÂÌ
·˙Î„‡ÒÍË ‚ÌÓÒ, ÍÓÂÚÓ ‰Ó‚ÂÊ‰‡ ‰Ó Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÙÓÌ‡ ÔÓ ÍÎËËÌ„‡ (ÔÎ‡ÙÓ-
Ì˙Ú ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Û„Ó‚ÓÂÌ‡ ÒÛÏ‡, ‰Ó ÍÓˇÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÌÂ ‡ÁÎËÍ‡ ÏÂÊ‰Û
Ó·ÂÏËÚÂ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Á‡ ÒÓÍ ÓÍÓÎÓ „Ó‰ËÌ‡. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÚÓÈ ÒÂ
ˇ‚ˇ‚‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚ Á‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡, ËÁÓÒÚ‡Ì‡Î‡ Ò˙Ò Ò‚Óˇ ËÁÌÓÒ ≠
·ÂÎ. ÏÓˇ, ƒ.¬.)191.
ŒÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË Ì‡È-ÁÎÂ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò˙Ò —¿Ÿ. “Âı-
ÌËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ò‡ „Î‡‚ÌÓ ÓÚ ‰‚‡Ú‡ Á‡ÂÏ‡, ÒÍÎ˛˜ÂÌË ÔÂÁ 20-ÚÂ „Ó‰ËÌË ≠ ¡ÂÊ‡Ì-
ÒÍËˇ Ë —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌËˇ. –‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ —ÚÛ‰ÂÌ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÌÂ„‡ÚË‚-
ÌÓ ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ‚ÒË˜ÍË ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËˇ ·ÎÓÍ, ÌÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ
189 Пак там, а. е. 469, л. 28.

190 Пак там, л. 54–55.
191 Пак там, а. е. 460, л. 1–2.
ÏÌÓ„Ó Ò ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ. “ÛÍ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÔÓÎËÚË-

˜ÂÒÍË Ë ‚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë192. —ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ˙Ú
ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë —¿Ÿ Â ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÒÎ‡·, ÌÓ ‚ÒÂ Ô‡Í Â ÓÚ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ —ÓÙËˇ, Á‡˘ÓÚÓ Â Â‰ËÌ ÓÚ Â‰ÍËÚÂ ÒÎÛ˜‡Ë, ‚ ÍÓÈÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ‡Á‚ËÚ‡ Á‡Ô‡‰Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÏ‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ÚÓÁË ÔÂ-
ËÓ‰193. ŒÒ‚ÂÌ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ ÒÍ‡Î˙ÔÂ-
ÌËˇ ÔÓˆÂÒ ÒÂ˘Û “‡È˜Ó ÓÒÚÓ‚ Ë Ó·‚ËÌÂÌËˇÚ‡ ÔÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÓÙËˆË‡ÎÌ‡ ÔÓÔ‡„‡Ì‰‡ ÒÂ˘Û Ì‡ÏÂÒ‡Ú‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ë
‡ÁÛÁÌ‡‚‡ÌÂ ‚˙‚ ‚˙ÚÂ¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇ ÊË‚ÓÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ë ÌˇÍÓË
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓ·ÎÂÏË, ÍÓËÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ËÁÓÒÚˇÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û
‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË.
œ˙‚ËˇÚ ÒÂËÓÁÂÌ ÒÍ‡Ì‰‡Î ÔÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‚˙ÔÓÒ ÒÚ‡‚‡ ÔË
ÒÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ ·‡ÌÍÌÓÚËÚÂ ÔÂÁ Ï‡Ú 1947 „. ŒÚ·ÂÎˇÁ‡ÌË Ò‡ Â‰Ëˆ‡ ËÌˆË‰ÂÌÚË, ÍÓË-
ÚÓ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Í‡ÚÓ Ì‡Û¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËˇ ÔÓÚÓÍÓÎ ≠ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÏËÎËˆËˇ Â Ó„‡ÌË˜‡‚‡Î‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‰ÓÒÚ˙Ô‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË „‡Ê‰‡ÌË ‰Ó ‡ÏÂË-
Í‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ, ËÏ‡ ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ Á‡ ÌÂÔËÂÏ‡ÌÂ Ì‡ Ô‡Ë Á‡ Ó·ÏˇÌ‡ ÓÚ ‰ËÔÎÓÏ‡-
ÚË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ‡ ‰ÓË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú Ë ÒÎÛ˜‡Ë Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ÙËÁË˜ÂÒÍË Ì‡-
‡Ìˇ‚‡ÌËˇ ÓÚ Ó„‡ÌË Ì‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÎÛÊËÚÂÎË ‚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÏËÒËˇ194. ¬Ò˙˘-
ÌÓÒÚ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇÚ, ÌÓ Ë ÏÌÓ„Ó Â‚ÓÔÂÈÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË (‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒ-
ÎÓ Ë ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËˇÚ) ÔÓÚÂÒÚË‡Ú ÓÒÚÓ ÒÂ˘Û ÛÒÎÓ‚ËÂÚÓ Ô‡ËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÒÏÂÌˇÚ ‚
Â‰ËÌ-Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ ‰ÂÌ, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓÂÚÓ ÌÂÏ‡ÎÍË ÒÛÏË Ò‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎË ÌÂÓ·ÏÂÌÂÌË
ÔÓ‡‰Ë ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÂ‰‡‰ÂÌË ‚ Â‰ÌÓ‰ÌÂ‚ÌËˇ ÒÓÍ195. “‡Í‡ Ì‡ÔË-
ÏÂ, ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËˇÚ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ‚ —ÓÙËˇ Ò˙˘Ó ËÁ‡Áˇ‚‡ Í‡ÈÌÓÚÓ ÒË
Û˜Û‰‚‡ÌÂ Ë ‚˙ÁÏÛ˘ÂÌËÂ ÓÚ Ì‡˜ËÌ‡, ÔÓ ÍÓÈÚÓ Â ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡ Ó·ÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ Ô‡ËÚÂ.
œÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÓÙÓÌÚÓ‚ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡-
ˆËˇ Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò˙˘Ó ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ.
Ã‡Í‡ ˜Â ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÂ Ò‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡-
˜ËÏË, ‡ ÚÂ Ò‡ „Î‡‚ÌÓ Ò˙ÒÂ‰ÓÚÓ˜ÂÌË ‚ ËÌ‡˜Â ‚‡ÊÌÓÚÓ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ-
‚Ó ‡ÍˆËÓÌÂÌÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ìœÂÚÓÎî, ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇÚ‡ ÒÂ ‰˙ÎÊ‡Ú ÓÒÌÓ‚ÌÓ Ì‡ ÔÓÁË-
ˆËˇÚ‡ Ì‡ —¿Ÿ ‰‡ ÌÂ ÔËÂÏ‡ ÔËÌˆËÔÌÓ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ. “‡Í‡ ˜Â Ó˘Â
ÔÂ‰Ë ‰‡ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó ‰˙Î·ÓÍ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ‰Ó
ÔÂÍ˙Ò‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË ÔÂÁ 1950 „., Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë ‚˙Ì¯ÌÓ-
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò‡ Ò‚Â‰ÂÌË ‰Ó ÔÓ˜ÚË ÌÛÎÂ‚Ë ‡‚ÌË˘‡. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â
ÔË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï —¿Ÿ ÌˇÏ‡
ÌËÍ‡Í‚Ë ÔÂÒÔÂÍÚË‚Ë ‰‡ ·˙‰Â ‰ÓË Ë ‚ÂÏÂÌÌÓ ‡ÁÂ¯ÂÌ.
ÕÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÓÚ 7 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ÓÒ-
ÚÓÚÓ ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÍÓÏËÚÂÚËÚÂ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ, ÍÓËÚÓ, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ‚ËÊ‰‡Ú, ˜Â
Ì‡ÚËÒÍ˙Ú ËÏ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜Ë ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ò ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÌÂ ‰‡‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË, Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ÔÂ‰ Ò‚ÓËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ‰‡
192 Тодорова, Р. Българската дипломация от епохата на „Студената война“. В сб. 120 години изпълнителна власт в
България. С., 1999, с. 257–271.

193
Сведенията за 1949 г. показват, че стойността на американския износ за България възлиза на 16 хил. долара, а на
българския износ за САЩ – на 21.5 хил. долара. АМВнР, оп. 1п, а. е. 629, л. 1.
194 Пак там, оп. 1ап, а. е. 404, л. 20, 55–56.
195 Пак там, 32–34.
Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ËÁÚË˜‡˘ËÚÂ ÍÛÔÓÌË ˜ÂÁ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë

‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡. ŒÒÓ·ÂÌÓ ‰Ó·Ë Ò‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ ÔÂ‰ ÙÂÌÒÍËÚÂ ÌÓÒËÚÂÎË, Ú˙È Í‡-
ÚÓ ‚ ¡‡ÌÍ ‰¸Ó ‘‡ÌÒ ËÏ‡ ‰ÂÔÓÁË‡ÌË ÓÚ ¡Õ¡ 468 Í„ ÁÎ‡ÚÓ196. “ÓÁË ‚ÎÓ„ Â ÙÓÏË-
‡Ì Ó˘Â ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1941 „., ÍÓ„‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÌ‡Òˇ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ
ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ú˛Ú˛ÌË Á‡ ‘‡ÌˆËˇ Ë ÓÚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ Ì‡ ¡Õ¡ Â
Á‡ÍÛÔÂÌÓ ÁÎ‡ÚÓ, ÍÓÂÚÓ Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ197. ≈ÚÓ Á‡˘Ó, ÍÓ„‡ÚÓ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1949 „., ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ·˙Î-
„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ-
‡‰Ë Ú‚˙‰Â Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ Â‡ÎËÁË‡Ì ËÁÌÓÒ, ÍÓÏËÚÂÚ˙Ú Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ,
˜Â ÌÂ Â ÌÛÊÌÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ‰‡ ÒÚ‡‚‡Ú ÓÚ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ ËÁÌÓÒ‡, ‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ËÁ-
‚˙¯‡Ú Ë ÓÚ Á‡ÎÓÊÂÌÓÚÓ ‚ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÙÂÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ÁÎ‡ÚÓ, Ò‡ÏÓ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ
¡Õ¡ ‰‡ ‰‡‰Â Ò‚ÓÂÚÓ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ì‡ÏÂÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË
Â ‰‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡Ú ÁÎ‡ÚÓÚÓ ÌÂ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡, ‡ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌË ËÁ‰ÂÎËˇ ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ë ÔÓ Ú‡ÁË ÔË˜ËÌ‡ ¡Õ¡ ÌÂ ÒÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ
ÔÎ‡˘‡Ú ËÁÚÂÍÎËÚÂ ÍÛÔÓÌË Ò˙Ò ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÓÚ ÁÎ‡ÚÓÚÓ. ‘ÂÌÒÍÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó
Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÒÏÂÚÍ‡Ú‡ Â ·ËÎ‡ ÓÚÍËÚ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ò Ú‡-
ÁË ˆÂÎ Ë ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ Ì‡ ‡ÁÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡Õ¡ Á‡ ‰Û„Ë ÌÛÊ‰Ë198.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ÙÂÌÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÌˇÏ‡ ‰‡ ÓÚÒÚ˙ÔˇÚ, ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓˇ‚ˇ‚‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ ÍÓÏÔÓÏËÒ Ò Ì‡‰ÂÊ‰‡Ú‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë Ô‡‚ÓÚÓ
Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ Ò ÔÓÌÂ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ‚ ¡‡ÌÍ ‰¸Ó ‘‡ÌÒ. ¬ Ú‡ÁË
‚˙ÁÍ‡ ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1950 „. ¡Õ¡ ÔÂ‰Î‡„‡ Ì‡ œ‡Ë·‡ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ËÁÚÂÍÎËÚÂ ÎËı‚ÂÌË ÍÛÔÓÌË ÓÚ 1945 „. ‰Ó 1950 „., Á‡ ÍÓÂÚÓ ˘Â ÒÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË
ÓÍÓÎÓ 101 Í„ ÁÎ‡ÚÓ, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 367 Í„ ‰‡ ÒÂ ‚˙Ì‡Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ ËÌ-
ÒÚËÚÛˆËˇ. ‘ÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂ ÔËÂÏ‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ë ÚÓ‚‡ ÒÚ‡‚‡ ÔË˜ËÌ‡
ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ¡Õ¡ ‰‡ ÌÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡ ÔÓ‰‡Ê·‡ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓÚÓ Á‡
ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÍÛÔÓÌËÚÂ199. “‡Í‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Ò ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ
‰˙Î„ ÓÒÚ‡‚‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ·ÎÓÍË‡Ì Á‡ ÌÂÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ‚ÂÏÂ.
œÂÍ‡ÚÂÌÓÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÂÁ ‚ÒË˜ÍËÚÂ „Ó-
‰ËÌË ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÒËÎÌÓÚÓ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡
Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, Í‡ÍÚÓ Ë ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ËÁÓÎË‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ
ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓˆÂÒË Ò‡ ÔË˜Ë-
Ì‡ Á‡ ˇÁÍÓ ÒÔ‡‰‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ì‡ ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒÚ‡·ËÎÌÓ Ú‡ÁË ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÔÓ ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÚÂı-
ÌËÚÂ ˆÂÌË ÒÔ‡‰‡Ú Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙÓÌ‰Ó‚Ë ·ÓÒË ‰Ó ·ÂÁÔÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓ ÌËÒÍË
‡‚ÌË˘‡. ¡Õ¡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÚÂ ÒÂ Ú˙„Û‚‡Ú Ì‡ Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 4.5% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡
ËÏ ÒÚÓÈÌÓÒÚ. “Ó‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÔÓ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Â 424 ÏÎÌ. ¯‚. Ù., ‡ Í˙Ï 1950 „. ÚÂ ÒÚÛ‚‡Ú Ó·˘Ó Â‰‚‡ 19.5
ÏÎÌ. ¯‚. Ù.200 –˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡Õ¡ ËÌÙÓÏË‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË-
196 Пак там, оп. 4п, а. е. 659, л. 218.

197 Пак там, л. 207.
198 Пак там, л. 218.
199 Пак там, л. 218–220.
200
АМВнР, оп. 1п, а. е. 697, л. 11.
ÚÂ, ˜Â ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ 8 ÏÂÒÂˆ‡ Ò‡ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌË Ì‡ Ï‡ÎÍË Ú‡Ì¯Ó‚Â Ó·ÎË„‡ˆËË Ò

Ó·˘‡ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 15 ÏÎÌ. ¯‚. Ù. Õ‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó-
ÚÓ ‰‡ÎË Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÍÛÔË Ì‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÌËÒÍË ˆÂÌË ˆÂÎËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ë
ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯Ë ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙ÔÓÒ˙Ú,
ÓÚ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ, ˜Â ÔÓ‰Ó·Ì‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ÔÂ‰ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡,
Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ„‡¯Ì‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â
ÌÂ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú Ë ÌˇÏ‡ Ô‡Á‡ÂÌ ËÌÚÂÂÒ Í˙Ï Úˇı, ÌÓ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÎË ¡Õ¡ Ï‡ÒË‡ÌÓ
‰‡ „Ë ËÁÍÛÔÛ‚‡, ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ ˆÂÌ‡Ú‡ ËÏ ˘Â ÒÂ ÔÓÍ‡˜Ë.
œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ·‡ÌÍÂË Â ‚ ËÌÚÂÂÒ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‚Ë-
ÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ‰‡‰‡Ú ˇÒÌË ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â „ÓÚÓ‚‡ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ-
‚‡ ÒÚ‡ËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ‡ÍÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÂ‰Ó„Ó‚ÓË ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò ÔÓÚ¸ÓË-
ÚÂ ÔË ÔÓ-ÎÂÍË ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÍÓËÚÓ ÔË ‰Ó·‡ ‚ÓÎˇ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ò˙Ò ÒË„ÛÌÓÒÚ
˘Â Ì‡Ô‡‚ˇÚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÓÚÒÚ˙ÔÍË. ŒÚÍ‡Á˙Ú ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡-
Ì‡Òˇ ÒÂËÓÁÌË ‚Â‰Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë Ò˙‚ÂÚ˙Ú Â Ú‡ÁË ÔÓÎËÚË-
Í‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÍ‡ÚË201. œÓ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Á‡ ‰˙Î„‡ ¡Õ¡ Â Â‰Ì‡ ÓÚ Ï‡ÎÍÓÚÓ ‰˙Ê‡‚ÌË ËÌ-
ÒÚËÚÛˆËË, ÍÓˇÚÓ Á‡ÂÏ‡ ‡ÁÛÏÌ‡, ËÁ˜ËÒÚÂÌ‡ ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÔÂ‰‡ÁÒ˙‰˙ˆË ÔÓ-
ÁËˆËˇ, ËÁ„‡‰ÂÌ‡ Ì‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ‡Ì‡ÎËÁ.
Õ‡ËÒÚËÌ‡ ÔÂÁ 1949 „. Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ ÔÂÁ 1950 „. ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ËÒÚËÌÒÍË ÒË‚ ‚
Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ
‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò 1948 „. ‚ÌÓÒ˙Ú ÓÚ ‘‡ÌˆËˇ ÒÂ Ò‚Ë‚‡ ÓÚ 295 ÏÎÌ. Ù. Ù. Ì‡ 103 ÏÎÌ.
Á‡ 1949 „., Á‡ ‰‡ ÒÔ‡‰ÌÂ ‰Ó ÌË˘ÓÊÌËÚÂ 21 ÏÎÌ., ‡ ËÁÌÓÒ˙Ú ÓÚ 440 ÏÎÌ. Ù. Ù. ÒÂ
ÒÛÚ‚‡ Ó˘Â Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ì‡ 20 ÏÎÌ., Á‡ ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂ ÔÂÁ 1950 „. ‚ÒÂ Ú‡Í‡
ÌËÒÍÓÚÓ ÌË‚Ó ÓÚ 30 ÏÎÌ. Ù. Ù.202 —ıÓ‰ÌÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ¡ÂÎ„Ëˇ Á‡ 1950 „., ÌÓ Ì‡È-‰‡ÒÚË˜ÂÌ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, Í˙‰ÂÚÓ
Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂÚÓ ÔË ËÁÌÓÒ‡ Â ·ÎËÁÓ 25 Ô˙ÚË, ‡ ÔË ‚ÌÓÒ‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 50 Ô˙ÚË (ÓÚ 1100
ıËÎ. ÙÎÓËÌ‡ Ì‡ 19 ıËÎ. ÙÎÓËÌ‡)203.
Ã‡Í‡ ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÒÂ Ó·‚˙Á‚‡ ËÁˆˇÎÓ Ò˙Ò ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ
ÔÓˆÂÒË, ÍÓËÚÓ ÔÓÚË˜‡Ú ‚ ÍÓÌÚÓÎË‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ———– ËÁÚÓ˜Ì‡ ˜‡ÒÚ Ì‡ ÍÓÌÚËÌÂÌ-
Ú‡, Ë ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Â ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÓËÂÌÚË‡ÌÓ Í˙Ï Ì‡ÒÍÓÓ
ÓÒÌÓ‚‡ÌËˇ —˙‚ÂÚ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘ (—»¬), Í‡ÈÌÓ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚ-
ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë
ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ÚÂ‚Ó„Ë ‚ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘‡Ú‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ Ô‡-
ÚËˇ. ŒÚ˜ËÚ‡ ÒÂ, ˜Â ‚ÒÂ Ó˘Â Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÌÛÊÂÌ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ò Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÓÚ Úˇı ÒÂ ‚Ì‡ÒˇÚ ‚‡ÊÌË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË Ë ÒÛÓ-
‚ËÌË, ·ÂÁ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÌÂ ·Ë ÏÓ„ÎÓ ‰‡ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡. ¬ Ú‡ÁË
‚˙ÁÍ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1950 „. ÔÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ
¬˙ÎÍÓ ◊Â‚ÂÌÍÓ‚ ÒÂ ÒÙÓÏË‡ ÍÓÏËÒËˇ, ÍÓˇÚÓ ‰Ó ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ˇÌÛ‡Ë 1951 „. Úˇ·-
‚‡ ‰‡ ÔÓÛ˜Ë Ë ËÌÙÓÏË‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ‚ÎËÁ‡Ú ÏËÌËÒÚËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯-
ÌËÚÂ ‡·ÓÚË, Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ, Í‡ÍÚÓ Ë ÛÔ‡‚ËÚÂÎˇÚ Ì‡
¡Õ¡204.
201 Пак там, л. 12.
202 Пак там, оп. 2п, а. е. 632, л. 6.
203 Пак там, л. 4.
204 Пак там, оп. 2п, а. е. 437, л. 2.
ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÔÓ‰Ó·ÌË Ò‚Â‰ÂÌËˇ ÓÚ ¡Õ¡ Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ë Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ

Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„, ÔÓ‰Ó·ÌÓÒÚË Á‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë
‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ë ÏÌÓ„Ó ‰Û„Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ò‚Â‰ÂÌËˇ. ÕÓ‚ËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ÃËÌ˜Ó
ÕÂÈ˜Â‚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡, ‚ ÍÓÈÚÓ ÔÓ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú ÚË ÓÒÌÓ‚ÌË ÔÓ·ÎÂÏ‡: 1. ‰˙Î„˙Ú ÔÓ
ÒÚ‡ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË. œÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1950 „. Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 357 017 000 ÁÎ. Ù.; 3 844 100 ÎËË ÒÚÂ-
ÎËÌ„Ë, 16 762 600 ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡‡; 128 485 000 Ù‡ÌÍ‡ œÓ‡ÌÍ‡Â (ÓÚ 1928 „.); 43
108 500 ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡; 2. Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò ˜ÛÊ-
‰ÂÒÚ‡ÌÌÓ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ. “ˇıÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡ 1 914 528 726
Î‚.; 3. ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ “ÛˆËˇ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡
ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ÚÛÒÍËÚÂ ËÁÒÂÎÌËˆË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÓ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË Ò‚Â‰ÂÌËˇ
‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÚÂÁË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 2 ÏÎ‰. Î‚.205
ƒÓÍÎ‡‰˙Ú Ô‡‚Ë Â‰Ëˆ‡ ËÁ‚Ó‰Ë, ÍÓËÚÓ ÔÂÔÓ˙˜‚‡ ‰‡ Á‡ÎÂ„Ì‡Ú ‚ ÔÓÎËÚËÍ‡-
Ú‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó. œÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË-
‡ÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎË ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÌÂ ÒÂ Á‡ÔÎ‡˘‡Ú ÒÛÏË Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË-
ÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË, Ú‡Í‡ Í‡ÍÚÓ ÌÂ ÒÂ Á‡ÔÎ‡˘‡ Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ó‰ÌÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Â ‚ ÏÓÏÂÌÚ Ì‡ ‰˙Î·ÓÍÓ ÔÂÛÒÚÓÈÒÚ‚Ó Ë ‚ ÌÂ„Ó ÒÂ ‚Î‡„‡Ú „ÓÎÂÏË ËÌ-
‚ÂÒÚËˆËË. ƒ˙Ê‡‚ÌËˇÚ ·˛‰ÊÂÚ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Á‡‰ÂÎË ÌˇÍÓÎÍÓ ÏËÎË‡‰‡ Á‡ Û‰Ó‚ÎÂÚ-
‚Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË. ÕÓ Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔË-
ˇÚËˇ, ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Ò‡ Ì‡ ÏÌÂÌËÂ, ˜Â Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡Ú ÎËı-
‚ËÚÂ ÔÓ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË ·ËÎÓ ÔÓ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÓÚ
1948 „., ·ËÎÓ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ ‰Ó„Ó‚ÓË ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡.
œÓ ÔÓÒÎÂ‰ÌËˇ ‚˙ÔÓÒ ÓÚÌÓÒÌÓ ËÁÒÂÎÌË˜ÂÒÍËÚÂ ËÏÓÚË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÚÛˆË ÒÂ
‚˙ÁÔËÂÏ‡ ÚÂÁ‡Ú‡, ˜Â ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÚÂÚË‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó, Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÂÁË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Ò‡ Ì‡ ‡ÁÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÚÂıÌËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË,
ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ „Ë ÒÚÓÔ‡ÌËÒ‚‡Ú ÔÓ Á‡ÍÓÌËÚÂ Ì‡ Õ‡Ó‰Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ≠
Ú.Â. ‰‡ „Ë ÓÚ˜ÛÊ‰‡‚‡Ú, ‰‡‚‡Ú ÔÓ‰ Ì‡ÂÏ, ÔÓ‰‡ˇ‚‡Ú Ë Ô.206 œÓ‰Ó·ÌÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ
ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ıÓ‡ Ò˙Ò ÒÚ‡ÚÛÚ Ì‡ ËÁÒÂÎÌËˆË ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ‚ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÓÚÍ‡Á
ÓÚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ËÏÓÚË Ë ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÔÂÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ ËÏ ‚
ÌÂ‰‡ÎÂ˜ÌÓ ·˙‰Â˘Â ‚˙‚ ‚Î‡‰ÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ËÎË Ì‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ Ó·˘ËÌË.
ƒÛ„ ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÍÓÈÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËˇ Ò‚ˇÚ, Â ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˜Î. 23
ÓÚ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó. “ÓÈ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ, Ô‡‚‡Ú‡, ËÌÚÂ-
ÂÒËÚÂ Ë ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ ÔÓ‰‡ÌËˆËÚÂ ÓÚ Œ·Â‰ËÌÂÌËÚÂ Ì‡Ó‰Ë. –‡Á-
ÔÓÂ‰·‡Ú‡ ËÏ‡ Á‡ ˆÂÎ ‰‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË, ˜ËÂÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Â
ÔÓÒÚ‡‰‡ÎÓ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÌÓÚÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎÒÚ‚Ó Ë ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ì‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ
ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ËÎË Â ÔÂÚ˙ÔˇÎÓ ‡ÁÛ¯ÂÌËˇ ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ.
¬ ‰Ó„Ó‚Ó‡ Â Á‡ÎÂ„Ì‡ÎÓ ‚ ÒÓÍ ÓÚ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ÏÛ ‚ ÒËÎ‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Ì‡ ÔÓÒÚ-
‡‰‡ÎËÚÂ ÎËˆ‡.
205 Пак там, а. е. 437, л. 15–16.

206 Пак там, л. 16–17.
¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ó˘Â Ì‡ 2 ‡ÔËÎ 1948 „. ¬. ÓÎ‡Ó‚ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ò˙ÒÚ‡‚‡ Ì‡ ÏÂÊ-

‰Û‚Â‰ÓÏÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ, ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ Ò ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÔÓ ÔËÎ‡„‡-
ÌÂ Ì‡ ˜Î. 23. œ˙‚ÓÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ Ì‡ 17 ˛ÌË Ò˙˘‡Ú‡ „Ó-
‰ËÌ‡. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ò˙˘ËÌÒÍ‡Ú‡ ‡·ÓÚ‡ Ì‡ Ú‡ÁË ËÌÒÚËÚÛˆËË Á‡ÔÓ˜‚‡ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡
Ì‡ 1949 „., ÍÓ„‡ÚÓ Ì‡ 13 Ï‡È Ò˙Ò Á‡ÔÓ‚Â‰ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÌÓ-
‚ËˇÚ ∫ Ò˙ÒÚ‡‚. œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ Úˇ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Ë ÔÓÛ˜‚‡ ÔÓ‰‡‰Â-
ÌËÚÂ ÓÚ ÔÓ‰‡ÌËˆËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ-ÔÓ·Â‰ËÚÂÎÍË ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ËÏ ˘Â-
ÚË207.
¬ Ó·¯ËÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ ‰Ó Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ Ï‡È 1951 „. Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÂÁÛÎ-
Ú‡ÚËÚÂ ÓÚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙ÔÓÒËÚÂ, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ‰Ó ˜Î. 23 Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡.
Œ·˘Ó ÔÓ‰‡‰ÂÌËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Ò‡ 380, Í‡ÚÓ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ Ò‡ „˙ˆÍË (238), ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎË-
ÚÂ ÙÂÌÒÍË (54), ·ËÚ‡ÌÒÍË (39), ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË (31) Ë ‰Û„Ë (18). Õ‡È-„ÓÎˇÏ‡Ú‡
˜‡ÒÚ ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ ‰Ó ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚˙ıÛ Ò„‡‰Ë, ÌÂ‰-
‚ËÊËÏË Ë ‰‚ËÊËÏË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ Ò‡ ·ËÎË ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË ÔÓ‰ Ó„‡ÌË˜ËÚÂÎÂÌ Â-
ÊËÏ (Ì‡ÎÓÊÂÌ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡). “Ó‚‡ Ò‡ „Î‡‚ÌÓ Á‡ˇ‚ÎÂÌËˇ ÓÚ
„˙ˆÍË ÔÓ‰‡ÌËˆË. «Ì‡˜ËÚÂÎÌÓ Â ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò
‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ‡ÌÚËÂ‚ÂÈÒÍËÚÂ Á‡ÍÓÌË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÒÌÓ‚ÌÓ ÚÂ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ
ÙÂÌÒÍ‡ (51 ÓÚ Ó·˘Ó 54) Ë ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡. ÃÌÓ„Ó Ò‡ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ, Ò‚˙Á‡ÌË
Ò ˘ÂÚË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË ÓÚ ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍËÚÂ, ÌÂÁ‡ÍÓÌÌË Á‡‰˙Ê‡ÌËˇ, ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ,
ÌÂÔ‡‚ÓÏÂÌÓ ÔÂ‰‡‰ÂÌ‡ Ì‡ ———–, ËÁÁÂÚË ËÎË Á‡„Û·ÂÌË ÒÚÓÍË. œÓ Ì‡È-„Û·Ë
ÓˆÂÌÍË Ì‡ ÏÂÊ‰Û‚Â‰ÓÏÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ËÒÍ‡ÌËÚÂ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ
ÔÓ ˜Î. 23 ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 10 ÏÎ‰. Î‚.208 “Ó‚‡, ÔÂ‚˙Ì‡ÚÓ ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÍÛÒ Ì‡
¡Õ¡ Í˙Ï ‰ÓÎ‡‡, Ô‡‚Ë Ì‡‰ 35 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡.
—Ú‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ, ËÁÍ‡Á‡ÌÓ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰‡, Â, ˜Â ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡-
ˆËË ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ Á‡ÎÂ„Ì‡ÎËÚÂ ‚ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ. ≈‰Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Úˇı Ò‡ ÔÓ-
‰‡‰ÂÌË ÒÎÂ‰ Í‡ÈÌËˇ ÒÓÍ (15 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1948 „.) Ë ‡‚ÚÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË Ò‡ ÓÚı‚˙ÎÂÌË.
¬ ÏÌÓ„Ó ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÌÂ Â ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ˇÒÌÓ ‰ÓÍ‡Á‡Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÌ‡‰ÎÂÊ-
ÌÓÒÚ Ì‡ ‡‚ÚÓ‡ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡, ÌÂ Ò‡ ÔË‚Â‰ÂÌË Û‰ÓÒÚÓ‚ÂÂÌËˇ Á‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ËÎË
ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÌË Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ˘ËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ ÎËˆ‡, ÌÂ Ò‡ ÓÚ·ÂÎˇ-
Á‡ÌË ÚÓ˜ÌÓ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ˘ÂÚË ÓÚ ·ÓÏ·‡‰ËÓ‚ÍË ËÎË Á‡„Û·ÂÌË ‚Â˘Ë. ‡ÚÓ ÒÂ ËÁ-
ıÓÊ‰‡ ÓÚ Ú˙ÎÍÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ˜Î. 23 Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÒÂ ÓÚı‚˙ÎˇÚ Ë ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ
Á‡ ˘ÂÚË ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‡ÌÚËÂ‚ÂÈÒÍËÚÂ Á‡ÍÓÌË. “ÂÁ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Â, ˜Â «‡ÍÓ-
Ì˙Ú Á‡ Á‡˘ËÚ‡ Ì‡ Ì‡ˆËˇÚ‡ Â ÔËÂÚ ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1940 „., Ú.Â. ÍÓ„‡ÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Â
·ËÎ‡ ‚ÒÂ Ó˘Â ÌÂÛÚ‡ÎÌ‡, ‡ ÏËÌËˇÚ ‰Ó„Ó‚Ó ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ Á‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡ÌÂ Ì‡ Á‡„Û·Ë,
ÔË˜ËÌÂÌË ÓÚ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‚˙‚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ Ì‡ˆËÒÚÍ‡ √Â-
Ï‡ÌËˇ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ Ú‡ÁË ÔÓÁËˆËˇ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓÚÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Â ‰‡
ÓÚı‚˙ÎË ‚ÒË˜ÍË ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÓÚ ÙÂÌÒÍË, „˙ˆÍË, ·ÂÎ„ËÈÒÍË Ë ıÓÎ‡Ì‰ÒÍË ÔÓ‰‡-
ÌËˆË Ë ‰‡ ÔËÁÌ‡Â Ò‡ÏÓ 4 ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË Ë 1 ·ËÚ‡ÌÒÍ‡209.
—ÎÂ‰ ÓÚı‚˙ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ÌÓ‚Ë ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚‡ Ë
Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ Á‡ ÔÂ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ. ÕÓ ˆˇÎÓÒÚÌ‡Ú‡ ‡‚ÌÓÒ-
ÏÂÚÍ‡ Â, ˜Â ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ ÌÂ Ò‡ ÔÓ‚ÚÓÌÓ ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÚË. Õ‡È-‚Â˜Â ÚÓ-
207 Пак там, оп. 6п, а. е. 1523, л. 9–10.

208 Пак там, л. 8.
209 Пак там, л. 10.
‚‡ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó „˙ˆÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË, ÍÓËÚÓ ÚÓÁË Ô˙Ú ÌÂ Ò‡ ËÁÎÓÊÂÌË ÓÚ ·ËÚ‡ÌÒ-

Í‡Ú‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ˆËˇ, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ˘‡ „˙ˆÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‡‰Ë ÌÂ‚˙ÁÒÚ‡-
ÌÓ‚ÂÌËÚÂ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û —ÓÙËˇ Ë ¿ÚËÌ‡. ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÂ‰Ô-
ËÂÏ‡ ÌÓ‚Ó ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ, ÌÓ ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰‡‚‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ,
˜Â ÌÂ Â ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ÍÓ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ÓÚı‚˙ÎˇÚ Ï‡ÒÓ‚Ó ËÒÍ‡ÌËˇÚ‡, Á‡˘ÓÚÓ
ÚÓ„‡‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÁÌ‡˜Ë ÔÓÏËËÚÂÎÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ Ò ‡‚ÂÌ ·ÓÈ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË
ÓÚ ‰‚ÂÚÂ ÒÔÓÂ˘Ë ÒÚ‡ÌË Ë Â‰ËÌ ˜ÎÂÌ, Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ ÓÚ √ÂÌÂ‡ÎÌËˇ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ ŒŒÕ.
—ÔÓÂ‰ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ‚ÒÂÍË ÒÔÓ, ÓÚÌÂÒÂÌ ‰Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ‡·ËÚ‡Ê, ·Ë ÓÁÌ‡˜‡‚‡Î
Á‡„Û·‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œË ÌÓ‚ÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡ÌËÚÂ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
ÌËˇ Â Ò‚Â‰ÂÌ‡ ‰Ó 374 ÏÎÌ. Î‚. Ë 850 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡, ÍÓÂÚÓ Â ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 1/10 ÓÚ Ô˙-
‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËˇ ‡ÁÏÂ210. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓÚÓ ˘Â ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË Ó˘Â, Ú˙È Í‡ÚÓ Â ÒÚ‡Ì‡-
ÎÓ ˇÒÌÓ, ˜Â Â ‰ÓÒÚ‡ ÚÛ‰ÌÓ Ì‡ ‡‚ÚÓËÚÂ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ‰‡ Ò˙·Ë‡Ú ÌÓ‚Ë ‰ÓÍ‡Á‡-
ÚÂÎÒÚ‚‡. ƒÛ„ÓÚÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Â, ˜Â ˜Î. 23 ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ Á‡ÔÎ‡ÚˇÚ Ò‡ÏÓ 2/3 ÓÚ
Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ˘ÂÚË. œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Â ‰‡ ÒÂ ‰ÂÏÓÌÒÚË‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ
ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Á‡ ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡, ÌÓ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ‰‡ ÒÂ ÒÓÌ‰Ë-
‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ”Ì„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú ‡Ì‡ÎÓ„Ë˜ÌË ÍÎ‡ÛÁË ‚ ÚÂıÌËÚÂ
ÏËÌË ‰Ó„Ó‚ÓË, Ë ‰‡ ÒÂ ËÁ‡·ÓÚË Ó·˘Ó ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â ÏÂÊ‰Û ÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÍÓÂÚÓ
Á‡Â‰ÌÓ ‰‡ ÓÚÒÚÓˇ‚‡Ú211.
***
¬˙ÔÂÍË ‚ÁÂÚËÚÂ ÓÚ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ Â¯ÂÌËˇ Á‡ ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡
‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ˜ÂÁ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡
ÒÚ‡ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË
ÌÂ Â ÔÓÒÚË„‡ÚÓ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜ËˇÚ‡. ŒÒ‚ÂÌ Ú‡‰ËˆËÓÌÌËÚÂ ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍË ÚÛ‰ÌÓÒÚË, ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘Ë ÒÂ ‚ ÔÂËÓ‰‡ ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ-
‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ≠ ÌÂ‰Ó·Ó ÔÓÁÌ‡‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËˇ Ô‡Á‡, ÒÎ‡·Ë ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò
˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË Ë ‚ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÎÛ˜‡Ë ÌÂÁ‡‰Ó‚ÓÎËÚÂÎÌÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ë ‚Ë‰
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÁÌÓÒÌË ÒÚÓÍË, ÒÂ„‡ ÒÂ ÔË·‡‚ˇÚ Ë ÔÂÔˇÚÒÚ‚Ëˇ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ËÁÍ-
Î˛˜ËÚÂÎÌÓ ËÁÓÒÚˇ˘ËÚÂ ÒÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ‰‚‡Ú‡ ·ÎÓÍ‡, ÔÓ-
ˇ‚ˇ‚‡˘Ë ÒÂ ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ÓÂÈÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ‰Ó ÒÏ˙ÚÚ‡ Ì‡ —Ú‡ÎËÌ ÔÂÁ
Ï‡Ú 1953 „. Ë ‰Ó ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ ‚ œ‡ÌÏÛÌ‰ÊÓÌ ÓÚ 27 ˛ÎË Ò˙˘‡Ú‡
„Ó‰ËÌ‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ »ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰ Ò‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ Ó·ÚÂ„Ì‡ÚË, ˜Â ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ
„Ó‚ÓË Á‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‚˙ÁÍË ÏÂÊ‰Û Úˇı ÓÚ Í‡Í‚ÓÚÓ Ë ‰‡ ·ËÎÓ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ.
‘ÓÏË‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ

Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË
”ÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡
Ì‡ ÓÚÂ˜ÂÒÚ‚ÂÌÓÙÓÌÚÓ‚ÒÍÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ó˘Â ‚ Í‡ˇ
Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÁÓÌ‡ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ Â Ì‡˜‡ÎÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ Ì‡
‰˙Î·ÓÍË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓÏÂÌË, Ì‡ÒÓ˜ÂÌË Í˙Ï ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡ ÒËÒÚÂ-
210 Пак там, л. 61.

211 Пак там, л. 62.
Ï‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÚ‡ÎËÌÒÍË ÚËÔ, ÌÓ Ë Ì‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌË ÔÂÓ·‡ÁÓ‚‡ÌËˇ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-

Í‡Ú‡ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ Ó·Î‡ÒÚ. ŒÒ‚ÂÌ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔÓÒÚÛÎ‡ÚË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÚÂÓËˇ Á‡ Ó·Ó·˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ÎËÍ‚Ë‰Ë‡-
ÌÂ Ì‡ ˜‡ÒÚÌ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇÚ‡ Ë Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ Ô‡Á‡ÌËÚÂ
ÏÂı‡ÌËÁÏË Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔˇÍÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡Ì‡ ÓÚ ‰˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ˆÂÌÚ‡ÎË-
ÁË‡Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ Ë ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ ÛÒÍÓÂÌÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÌ‰ÛÒ-
ÚËˇÚ‡, Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÚ‰‡‚‡ ÔËÓËÚÂÚÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ‡ ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÏÂÚË Á‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ. “Ó‚‡ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÛÒËÎÂÌÓ
‰‡ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ≠ Û‰Ó‰Ó·Ë‚, ÏÂÚ‡ÎÛ„Ëˇ, Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂ,
ÂÌÂ„ÂÚËÍ‡, ıËÏË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ë ‰. ˙Ï ÍÎ‡ÒË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍË ÒÂ ‰Ó-
·‡‚ˇÚ Ë ‡Á‡·ÓÚÂÌËÚÂ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÒÚË ÔÓ‰ ÔÂÍËÚÂ Ì‡Ô˙ÚÒÚ‚Ëˇ Ì‡ ….
—Ú‡ÎËÌ ÚÂÁË Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÓÚ ‡‚Ú‡ÍË˜ÂÌ ÚËÔ. »‰ÂˇÚ‡ Â,
˜Â Á‡ ‰‡ ·˙‰Â ËÒÚËÌÒÍË ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ‡ Ì‡Ó‰ÌÓ-‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜Ì‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡, Úˇ Úˇ·‚‡
‰‡ ‡Á‚Ë‚‡ ‚ÒË˜ÍË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË ∫ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, ‰‡ Á‡‰Ó‚ÓÎˇ‚‡ Ò‡Ï‡ ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡
˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÒË ÔÓÚÂ·ÌÓÒÚË. » ‡ÍÓ Ú‡ÁË ÚÂÓËˇ Á‚Û˜Ë Ò˙ÏÌËÚÂÎÌÓ ‰ÓË
Á‡ „ÓÎˇÏ‡ Ë ·Ó„‡Ú‡ Ì‡ ÔËÓ‰ÌË Á‡Ô‡ÒË ÒÚ‡Ì‡ Í‡ÚÓ ———–, ÚÓ Úˇ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‡·ÒÛ-
‰Ì‡ Á‡ Ï‡ÎÍ‡ Ë ·Â‰Ì‡ Ì‡ Á‡ÎÂÊË ‰˙Ê‡‚‡ Í‡ÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ.
ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ, ˜Â ÎËÔÒ‚‡Ú ÛÒÎÓ‚Ëˇ (Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌË Ë ÒÛÓ‚ËÌÌË Â-
ÒÛÒË, Í‚‡ÎËÙËˆË‡ÌË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË Ë ‡·ÓÚÌËˆË Ë ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ ÏˇÒÚÓ Ô‡Á‡Ì‡
Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ) Á‡ ·˙ÁÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, Í‡ÚÓ ÓÒ-
ÌÓ‚Ì‡ ˆÂÎ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ó˘Â ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ÒÂ ÓÔ-
Â‰ÂÎˇ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ Ï‡˘‡·Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ. —ÎÂ‰‚‡ÈÍË Ú‡ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡, ‚ ÔÎ‡Ì‡
ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‚ ÓÚ‡ÒÎËÚÂ Ì‡ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ ‰‡ ÒÂ ‚ÎÓÊ‡Ú 83% ÓÚ ‚ÒË˜ÍËÚÂ
ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Á‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡212. ÕÓ Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„Ì‡Ú ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË-
ÚÂ ˆÂÎË ≠ Ò‡ÏÓ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ ÔÂÚ „Ó‰ËÌË ‰‡ ÒÂ ÔÓÏÂÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÓÚ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‚˙ÌÂ ‚ ‡„‡ÌÓ-ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ ‰˙Ê‡‚‡, ÌÂ Ò‡
‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎË, ÍÓËÚÓ Ë ·ÂÁ ‰Û„Ó ÒÎÂ‰ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ò‡ Ú‚˙‰Â ËÁ-
˜ÂÔ‡ÌË, ÌÓ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ì‡È-‚Â˜Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ. “Ó Â ÌÛÊÌÓ
Í‡ÍÚÓ Á‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌÓÚÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ, Ú‡Í‡ Ë Á‡ ÔÂ‰ÔËÂÚÓÚÓ Ï‡˘‡·ÌÓ ËÌ‰ÛÒÚ-
Ë‡ÎÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÔÓ Ì‡ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ ÔËÌÛ-
‰ÂÌË ‰‡ ÓÚÍ‡Ê‡Ú ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘, ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡ ‚ ìÔÎ‡Ì‡ Ã‡¯‡Îî, ÒÂ Ì‡Î‡„‡
‰‡ ËÁ‡·ÓÚˇÚ ÒËÒÚÂÏ‡ Á‡ ‚Á‡ËÏÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÓÚ„Ó‚ÓË Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆË-
ÓÌÌËÚÂ ËÏ ÔÓÂÍÚË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ú‡ÈÌÓÚÓ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ
ËÍÓÌÓÏËÍË Ò˙Ò —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Í‡ÍÚÓ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙ÁÓ ‡Á-
‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË, Ò˙˘Ó Ë ˜ÂÁ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÒÚÓÍÓ‚Ë Ë ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌË ÍÂ‰ËÚË.
ŒÒÚ‡Ú‡ ÌÛÊ‰‡ ÓÚ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡¯ËÌË, ÍÓˇÚÓ ËÁÔËÚ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÎÂ‰‚Ó-
ÂÌÌÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, Ì‡Î‡„‡ ÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡ ÒÂ Ú˙ÒË ‚˙Ì¯Ì‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡. Õ‡ 12 ‡ÔËÎ
1947 „. ÌÓ‚ËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ √ÂÓ„Ë ƒËÏËÚÓ‚ ËÁÔ‡˘‡
ÔËÒÏÓ ‰Ó ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ———– ¿Ì‡ÒÚ‡Ò ÃËÍÓˇÌ, ‚ ÍÓÂÚÓ
212 Марчева, И. Проблеми на стопанската политика в България – края на 40-те и началото на 50-те години. В сб.
Модерна България. С., 1999, с. 275.

ÏÓÎË Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ ÒÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ‡ÁÏÂ

Ì‡ 20 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË213. Õ‡ 5 ˛ÎË 1947 „. (ÚÓ˜ÌÓ ÏÂÒÂˆ ÒÎÂ‰ Ó·ˇ-
‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìœÎ‡Ì‡ Ã‡¯‡Îî) Ò˙Ò ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ———– ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, ÍÓÈÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ„‡ÒË Á‡ 4 „Ó‰ËÌË ÔË 3% „Ó‰Ë¯Ì‡
ÎËı‚‡ ˜ÂÁ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË, ÓÒÌÓ‚ÌÓ Ú˛Ú˛Ì, Û‰Ë, ÍÓÌˆÂÌÚ‡ÚË Ë ı‡-
ÌËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË. œÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌÓ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Ï‡-
¯ËÌË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ˇÁÓ‚ËË, ÊÔ ÎËÌËË Ë ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË ÔÂ‰ÔËˇ-
ÚËˇ214.
œ˙‚ÓÚÓ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌÓ ÍÂ‰ËÚÌÓ Ò˙„Î‡¯ÂÌËÂ Ò˙Ò ———– Â ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ Ì‡
23 ‡‚„ÛÒÚ 1947 „., Ï‡ÎÍÓ ÒÎÂ‰ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÓÚÍ‡Á Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜ÌËˇ ·ÎÓÍ ‰‡
Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ‚ ìÔÎ‡Ì‡ Ã‡¯‡Îî. –‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡, ÍÓÈÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚ-
ÔÛÒÍ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Â 25 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ò˙Ò ÒÓÍ Ì‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ 7 „Ó‰ËÌË Ë 3% „Ó-
‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰, Í‡ÚÓ Ó·Ò-
ÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ ˘Â Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1950 „. —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÓÍ‡Á-
‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ë ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ Úˇ·-
‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁ‚˙¯ÂÌË Á‡ ‚ÂÏÂÚÓ 1948≠1951 „. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ Ó·ÂÍÚË, ÍÓËÚÓ ˘Â ÒÂ
ÔÓÎÁ‚‡Ú ÓÚ ÍÂ‰ËÚ‡, Ò‡ ¿ÁÓÚÌÓ-ÚÓÓ‚ËˇÚ Á‡‚Ó‰, ŒÔËÚÌ‡Ú‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Á‡ ÔÓÎÛÍÓÍ-
ÒÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙„ÎË˘‡, ≈ÎÂÍÚÓÒÚ‡ÌˆËˇ ìÃ‡Ëˆ‡î Ë Ó·Ó„‡ÚËÚÂÎÌ‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ Á‡ Ï‡-
Ë¯ÍË ‚˙„ÎË˘‡215.
Ã‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÚÂÏÂÊ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÓÒË„ÛË ËÁ-
Ô˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ„‡Ï‡Ú‡ Á‡ Ì‡˜‡ÎÌ‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ ˜ÂÁ ‚˙Ì¯ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡-
ÌÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÔË ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰Â-
ÎÂ„‡ˆËˇ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1948 „. ŒÚÔ‡‚ÂÌ‡ Â ÏÓÎ·‡ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡
Ú‚˙‰Â „ÓÎˇÏ ÍÂ‰ËÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 200 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡216.
Ã‡Í‡ ‰‡ Â ÓÚÍ‡Á‡Ì‡ ËÒÍ‡Ì‡Ú‡ ÒÛÏ‡, Ì‡ 9 ‡‚„ÛÒÚ 1948 „. Â ÒÍÎ˛˜ÂÌ‡ ÌÓ‚‡
ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ ÓÚ ———– Ì‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË ÚÂıÌË˜ÂÒÍË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ
Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ ÔË ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Á‡‚Ó‰Ë. –‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Â ÓÔÂ-
‰ÂÎÂÌ Ì‡ 40 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÒÓÍ˙Ú Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ 10 „Ó‰ËÌË Ò 3% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡,
Í‡ÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ˘Â Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1951 „. ¬ ÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌÓ Â ‡Á¯ËÂÌ ÒÔËÒ˙Í˙Ú Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌËÚÂ Ó·ÂÍÚË, ÍÓËÚÓ ˘Â ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú ÓÚ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡. — Ó„ÎÂ‰ Ì‡ ÔÂ‰ÔËÂÚ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-
ËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Á‡
ÏÂÚ‡ÎÛ„Ë˜ÂÌ Á‡‚Ó‰ ‚ œÂÌËÍ, Á‡ ÓÎÓ‚ÌÓ-ˆËÌÍÓ‚, ÒÓ‰Ó‚, ˆÂÎÛÎÓÁÂÌ, ÂÎÂÍÚÓÙ‡-
ÙÓÓ‚ Á‡‚Ó‰, Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ Ó„ÌÂÛÔÓÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË, ‰‚‡ ‡‚ÚÓÂÏÓÌÚÌË Ë
ÍÓÏ·ËÌË‡Ì Á‡‚Ó‰ Á‡ ÙÛ‡ÊË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ë ÂÍÓÌÒÚÛÍˆËˇ Ì‡ Ìˇ-
ÍÓË Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘Ë Á‡‚Ó‰Ë, Í‡ÍÚÓ Ë ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ÍËÌÓˆÂÌÚ˙217.
¡ÂÁÒÔÓÌÓ ˜ËÒÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ·Î‡-
„ÓÔËˇÚÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ≠ ÌËÒÍ‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡, Ì‡˜‡ÎÂÌ „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰, Ó·Ò-
ÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ˜ÂÁ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË, Ï‡Í‡ ˜Â ‚ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ
213 Советско-болгарские отношения. Документы и материалы. 1944–1948. М., 1969, с. 408.

214 Златев, З. Българо-съветски икономически…, с. 63.
215 АМВнР, оп. 2ап, а. е. 30, л. 27–28.
216 Златев, З. Българо-съветски икономически…, с. 70.
217 АМВнР, оп. 2ап, а. е. 30, л. 29–35.
ÒÂ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ‚ ÁÎ‡ÚÓ ËÎË ÍÓÌ‚Â-

ÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÔÂ‰ËÁ-
‚ËÍ‚‡ ÌˇÍÓË ÒÂËÓÁÌË ÔÓ·ÎÂÏË, ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇÚ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÂÙÂÍÚ Ò˙˘Ó ÌÂ
ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÚÓÎÍÓ‚‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÂÌ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ Á‡·‡‚ˇÚ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÚÂ ‚ Ò˙„-
Î‡¯ÂÌËˇÚ‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂı‚˙ÎˇÚ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡218, ÍÓÂÚÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ
Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓ„‡Ï‡Ú‡, ÌÓ ÌÂ Â ÓÚ‡ÁÂÌÓ Ë ‚ ÍÂ‰ËÚÌÓÚÓ Ò˙„Î‡-
¯ÂÌËÂ, ‡ ÚÓ‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÒÂ Ò˙Í‡˘‡‚‡ Ë ‰ÓË ÔÓ ÌˇÍÓË ÚÓ˜ÍË ÔÂÏ‡ı‚‡ „‡ÚËÒ-
ÌËˇÚ ÔÂËÓ‰. ◊‡ÒÚ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ Ï‡¯ËÌË ÌÂ Ò‡ Ì‡ Á‡‰Ó‚ÓÎËÚÂÎÌÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ
‡‚ÌË˘Â Ë ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ Ò˙‚ÂÏÂÌÌËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ219. ŒÔËÚËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË-
ÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ÌˇÍÓË ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÒÂ ÔÓ‚‡ÎˇÚ ÔÓ‡‰Ë ÓÚÍ‡Á‡ Ì‡
Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ ‰‡ Ó·Ò˙‰ˇÚ ÚÂÁË ‚˙ÔÓÒË220.
¬˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ë Â‰Ëˆ‡ ÔÓ·ÎÂÏË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÓÌÍÂÚÌË ‡Ì-
„‡ÊËÏÂÌÚË ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ
ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔË ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÓÚÌÓ-ÚÓÓ‚Ëˇ Á‡‚Ó‰ ‚ ƒËÏËÚÓ‚„‡‰ Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ‚˙ÁÎÓÊËÎÓ ÏÓÌÚ‡ÊÌËÚÂ ‡·ÓÚË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ‡·ÓÚÌË-
ˆË Ë ËÌÊÂÌÂË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ·ÓˇÚ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË Â ÏÌÓ„Ó Ó„‡ÌË˜ÂÌ ≠ 10
‰Û¯Ë. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ Í‡‰Ë ÌˇÏ‡Ú ÌËÚÓ ÓÔËÚ‡, ÌËÚÓ ÁÌ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
ÔÓ‰Ó·ÂÌ Á‡‚Ó‰. ¬ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ‚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Â ÔËÂÚÓ
‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ˙Ú Ì‡ Á‡‚Ó‰‡ ‰‡ ÔÓÂÏÂ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ Ë Á‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ÏÓÌÚË‡ÌÂ Ë ÒÎÂ‰
ÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ ÏÛ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ 1 „Ó‰ËÌ‡ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Á‡ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂÚÓ ÏÛ. ŒÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ
Â, ˜Â ‚ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ Ò‡ÏÓ 6-ÏÂÒÂ˜ÂÌ „‡‡ÌˆËÓÌÂÌ ÒÓÍ, ÔË ÚÓ‚‡ Â ÙËÍ-
ÒË‡Ì ‰‡ ËÁÚÂ˜Â Ì‡ 1 ˛ÎË 1953 „.. “Ó‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â, ‡ÍÓ Á‡‚Ó‰˙Ú ÌÂ ·˙‰Â ÔÓÒÚÓ-
ÂÌ ‰Ó 1 ˇÌÛ‡Ë 1953 „., ÚÓ ÌˇÏ‡ ‰‡ ·˙‰Â ËÁÔ˙ÎÌÂÌ‡ Ë Ú‡ÁË, Ï‡Í‡ Ë Í‡ÚÍ‡, „‡‡Ì-
ˆËˇ221. ƒÛ„ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÍÓÈÚÓ ÔÓËÁÚË˜‡ ÓÚ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ Ë Ì‡ ÍÓÈÚÓ Â
Ó·˙Ì‡ÚÓ Ú‚˙‰Â Í˙ÒÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Â, ˜Â ‚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚËÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‡Á„‡-
ÌË˜‡‚‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Á‡ Á‡‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ë ÌÂÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ò˙Ó˙ÊÂ-
ÌËˇ. œ˙‚‡Ú‡ „ÛÔ‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡ Ò‡ÏÓ Ï‡¯ËÌË, ËÌÒÚÛÏÂÌÚË, ÔÓÚÓ˜ÌË ÎËÌËË Ë ‰., ‡
‚ÚÓ‡Ú‡ ≠ ÓÚÓÔÎËÚÂÎÌ‡Ú‡, ‚Ó‰ÓÔÓ‚Ó‰Ì‡Ú‡, Í‡Ì‡ÎËÁ‡ˆËÓÌÌ‡Ú‡ Ë ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ËÌÒÚ‡Î‡ˆËË. œÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ———– Â, ˜Â ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚËÚÂ ÏÛ Ò‡ Â‰ËÌ-
ÒÚ‚ÂÌÓ Í˙Ï ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ÔÓÏ.-ÏËÌËÒÚ˙ √. √‡ÌÂ‚
ÒÂ Ì‡ÔÓÏÌˇ, ˜Â ·ÂÁ ÌÂÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ ËÌÒÚ‡Î‡ˆËË Â‰ËÌ Á‡‚Ó‰ (‡ Ë ÌÂ Ò‡ÏÓ Á‡-
‚Ó‰) ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‡·ÓÚ‡. œË ÚÓ‚‡ ÚÂ Ò‡ Í‡ÍÚÓ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‚‡ÊÌË, Ú‡-
Í‡ Ò˙˘Ó Ë Ú‚˙‰Â ÒÍ˙ÔË. «‡ ÔËÏÂ Â ‰‡‰ÂÌÓ, ˜Â ÌÂÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Ò˙Ó˙ÊÂ-
ÌËˇ Á‡ ‰‚‡Ú‡ ‡‚ÚÓÂÏÓÌÚÌË Á‡‚Ó‰‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë-
˜ÂÒÍËÚÂ Ì‡ 1,8 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ŒÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÂ, ˜Â ÚÓ‚‡ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚Ó ˘Â Ì‡ÎÓÊË ‚Ì‡-
ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎË ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ÔÓ Â‰Ó‚ÌÓÚÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó Ë ˘Â
ËÁ˜ÂÔË ÔÓ˜ÚË Ì‡ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡Ú‡ ‚˙‚ ‚ÌÓÒÌËˇ ÔÎ‡Ì Á‡ 1950 „. ÒÛÏ‡ ÓÚ 5
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. »Á‚Ó‰˙Ú Â, ˜Â ÒÔÂ¯ÌËˇÚ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ‚ÌÓÒ ˘Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ ÒÂËÓÁ-
ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡222.
218 АМВнР, оп. 2ап. а. е. 30, л. 33.

219 Златев, З. Българо-съветски икономически..., с. 65.
220 АМВнР, оп. 2ап, а. е. 30, л. 26.
221 Пак там, оп. 1ап, а. е. 323, л. 17.
222
Õ‡ËÒÚËÌ‡ ÓÚ 1950 „., ÍÓ„‡ÚÓ Á‡ÔÓ˜‚‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÓÚ 1947 Ë

1948 „., ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Á‡ ÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.
”‚ÂÎË˜ÂÌËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ———– Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÒÚÓÍË Í‡ÚÓ ÓÎÓ‚ÌÓ-ˆËÌÍÓ‚‡ Û‰‡ Â
ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Í˙Ï ‰Û„Ë ÒÚ‡ÌË
(„Î‡‚ÌÓ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ). “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ
1950 „. Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ Ó·˘Ó Í˙Ï 23 320 Ú ÓÎÓ‚ÂÌ ÍÓÌˆÂÌÚ‡Ú, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ,
˜Â „Ó‰Ë¯ÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Â 22 000 Ú, ‡ Í‡ÚÓ ÒÂ ÔË·‡‚ˇÚ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Á‡
‚˙ÚÂ¯ÌË ÌÛÊ‰Ë ÓÍÓÎÓ 6000 Ú, Ó·˘ËˇÚ ‰ÂÙËˆËÚ ‰ÓÒÚË„‡ 7320 Ú.223 “Ó‚‡ Â Â‰Ì‡ ÓÚ
ÔË˜ËÌËÚÂ (Ì‡Â‰ Ò ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ »ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰
‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò ÓÂÈÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡ 1950≠1953 „.) ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ·˙ÁÓ ‰‡
ÒÂ Ò‚ËÂ ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÌË Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ¿ÍÓ ÔÂÁ 1949 „.
ÚÓÁË ‰ˇÎ Â ·ËÎ 17.9%, ÚÓ ÔÂÁ 1950 Â 12.6%, ‡ ÔÂÁ 1951 „. ≠ 6.9%224. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ
ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Ó·‚˙Á‚‡Ú ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë Ú˙„Ó-
‚Ëˇ Ò˙Ò —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Ë ˇ ÓÚ‰‡ÎÂ˜‡‚‡Ú ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. œÓÍ‡Á‡ÚÂÎÌÓ Á‡
Ô˙ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Í‡Í‚ËÚÓ Ë ‰‡
·ËÎÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ÔÓˇ‚‡ Ì‡ Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ ÔË ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â¯ÂÌËˇÚ‡ Â
ÓÒÚÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ, ˜Â
¡˙Î„‡Ëˇ Â ‚ÎˇÁÎ‡ ‚ ÔÂ„Ó‚ÓË Ò ÙÂÌÒÍ‡ ÙËÏ‡, ÍÓˇÚÓ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ ‰‡-
ÎË ÒÓÙËÈÒÍËÚÂ ÎË„ÌËÚÌË ‚˙„ÎË˘‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ „‡ÁËÙËˆË‡Ú Ì‡Ô‡‚Ó ·ÂÁ Ó·Ó„‡Úˇ-
‚‡ÌÂ. ƒÂÏ‡¯˙Ú Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÔÓÒÓÎÒÚ‚Ó ‚ —ÓÙËˇ Ì‡Î‡„‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ƒ˙-
Ê‡‚Ì‡Ú‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡ ÍÓÏËÒËˇ ƒÓ·Ë “ÂÔÂ¯Â‚ ‰‡ ‰‡‚‡ ˜ËÌÌË Ó·ˇÒÌÂÌËˇ, ˜Â ‚Ò˙˘-
ÌÓÒÚ ‰Ó„Ó‚Ó Ò ‘‡ÌˆËˇ ÌÂ Â ÒÍÎ˛˜ÂÌ Ë ˜Â ‚˙„ÎË˘‡ Á‡ ÔÓ·‡ ÌÂ Ò‡ ËÁÔ‡˘‡ÌË,
ÌÓ Ú˙È Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË ‰ÓÒÂ„‡ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌËˇ ‚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÌÂ Ò‡
Ì‡Ô‡‚ÂÌË; ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ·ËÎÓ ÔËÌÛ‰ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ Ó·˙ÌÂ Í˙Ï ‘‡Ì-
ˆËˇ225. ÕËÍÓ„‡ ‚ ÏËÌ‡ÎÓÚÓ ÌÂ Ò‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÎË ˜‡Í Ú‡ÍË‚‡ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡
ÔÓ‰˜ËÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ Í˙Ï ‡ÁÎË˜ÌË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-
ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË (‰ÂÎÂ„‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ó·ÎË„‡ˆËË,
ÃÂÊ‰ÛÒ˙˛ÁÌË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ, ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÍÓÏËÚÂÚ, ÓÏËÒ‡ˇ Ì‡ ŒÕ ÔÓ ·Â-
Ê‡ÌˆËÚÂ Ë ‰.). Õ‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÒÚËÍÚÂÌ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÍÓÌÚÓÎ Ò‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÒÚÓÍÓ‚ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, Í˙‰ÂÚÓ ˆÂÌËÚÂ ‚ÒÂ Ô‡Í Ò‡ Ò˙Ó·‡ÁÂÌË Ò˙Ò
Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ‡‚ÌË˘‡, ‰ÓÒÚ‡ ÔÓ-ÌÂËÁ„Ó‰ÌË Ò‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ Ò‡ Á‡ÎÓÊÂÌË ‚ Ò˙„-
Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÌÂÒÚÓÍÓ‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÓÚ 12 ÙÂ‚Û‡Ë 1949 „. ÀËÏËÚ˙Ú Ì‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌËˇ
ÍÂ‰ËÚ Á‡ 1949 „. Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ Ì‡ 7 ÏÎÌ. Û·ÎË Ë ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ Á‡ ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ Ó·Û˜ÂÌËÂ,
ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËË Ë ÍÓÏ‡Ì‰ËÓ‚ÍË ‚ ———– Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÛ‰ÂÌÚË, ÍÛÎÚÛÌË Ë Ì‡-
Û˜ÌË ‰ÂÈˆË Ë ·˙Î„‡ÒÍË ÓÙËˆÂË. ƒËÂÍÚÓ˙Ú Ì‡ ‰Â‚ËÁÌËˇ ÓÚ‰ÂÎ Ì‡ ¡Õ¡ flÌÍÓ
¿ÎÂÍÓ‚ ‚ Ó·¯ËÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ ‰Ó ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ÔÓÙ. »‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‚‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ˘Â ÔÓÌÂÒÂ ÒÂËÓÁÌË Á‡„Û·Ë ÔÓ ÚÓ‚‡ Ò˙„Î‡¯ÂÌËÂ.
ŒÒÌÓ‚ÌËˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ ÔÓËÁÚË˜‡ ÓÚ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Á‡‚Ë¯ÂÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ÛÒÍ‡Ú‡ Û·-
Î‡. œÂ‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â Úˇ·‚‡
‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ÔÓ ÍÛÒ 1.18 Û·ÎË Á‡ 100 Î‚., ËÎË 1 Û·Î‡ = 84.74 Î‚., ÍÓÈÚÓ,
223 Пак там, л. 18.
224 Данните са цитирани по Никова, Г. Съветът за икономическа взаимопомощ и България 1949–1960. С., 1989,
с. 141.
225 АМВнР, оп. 1ап, а. е. 323, л. 3.
Í‡ÍÚÓ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ ‰ÓÍÎ‡‰˜ËÍ˙Ú, Ò˙‚ÒÂÏ ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ Â‡ÎÌÓÚÓ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ

ÏÂÊ‰Û Û·Î‡Ú‡ Ë ÎÂ‚‡226. »Á‚Ó‰˙Ú Ì‡ fl. ¿ÎÂÍÓ‚ Â, ˜Â ÌÓ‚ÓÚÓ Ò˙„Î‡¯ÂÌËÂ Â Ó˘Â
ÔÓ-ÌÂËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ Â ‚ ÒËÎ‡ ‰Ó 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. œÂ‰ÎÓ-
ÊÂÌÓ Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‰‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ÓÙËˆË-
‡ÎÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ¡Õ¡ Á‡ ÎÂ‚‡ ÒÔˇÏÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ ‰ÓÎ‡ 1 ‰ÓÎ‡ Á‡ 284.72 Î‚., Í‡-
ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Û·Î‡Ú‡ ˘Â ÒÂ Ò‚Â‰Â ‰Ó ÌË‚Ó 1 Û·Î‡ Á‡ 36 Î‚. ƒË-
ÂÍÚÓ˙Ú ÒÏˇÚ‡, ˜Â ‰ÓË Ë ÔË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ Û·Î‡Ú‡ ÓÒÚ‡‚‡ ÒËÎÌÓ
Á‡‚Ë¯ÂÌ. “ÓÈ ÒÂ ÔÓÁÓ‚‡‚‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍË ‰‡ÌÌË, ÒÔÓÂ‰ ÍÓËÚÓ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡Ú‡
ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ÎÂ‚‡ Û Ì‡Ò Ë Ì‡ Û·Î‡Ú‡ ‚ ———– ÔÓÍ‡Á‚‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ 1 Û·Î‡ =
Ì‡ 7.18 ÎÂ‚‡, Ú.Â. Á‡‚Ë¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ Ò˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ Â ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ
10 Ô˙ÚË227. ¬ ÔÓÎÂÚÓ Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ ˙Í‡ Â Ì‡ÔËÒ‡Ì ÚÂÍÒÚ, ‚ÂÓˇÚÌÓ ÓÚ ÏËÌËÒÚ˙
»‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚: ìƒÓÒÂ„‡¯ÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÌË Ó˘ÂÚˇ‚‡ Ì‡È-Ï‡ÎÍÓ Ò 60% (50%), ‡
ÌÓ‚ÓÚÓ ≠ Ó˘Â ÔÓ-ÎÓ¯Óî228.
Ã‡Í‡ Ë ‚ ÌÂ ˜‡Í ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Â Á‡‚Ë¯ÂÌ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ Û·Î‡Ú‡ Ë ‚
Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. ¿ÍÓ ÒÂ Ò‡‚ÌˇÚ Ò‚Â‰ÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ ‰‡‚‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ-
‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ 1949 „. Â ‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡
1 ÚÓÌ ·˙Î„‡ÒÍË Ú˛Ú˛Ì Â ‚˙ÁÎËÁ‡Î‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 1500 ‰ÓÎ‡‡ Ë, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎË ÒÛ-
Ï‡Ú‡ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚË‡ÌËÚÂ ‚ ———– ·˙Î„‡ÒÍË Ú˛Ú˛ÌË, ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÚÂ Ò‡ ÓˆÂÌˇ‚‡-
ÌË Ì‡ 7650 Û·ÎË Á‡ ÚÓÌ229, ‡ ÚÓ‚‡ Ô‡‚Ë ÍÛÒ 1 ‰ÓÎ‡ = Ì‡ ÓÍÓÎÓ 5 Û·ÎË, ÍÓÂÚÓ
ÒÔÓÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÓÍÓÎÓ 6 Ô˙ÚË Á‡‚Ë¯ÂÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡
ÛÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡. »ÎË, Ò ‰Û„Ë ‰ÛÏË Í‡Á‡ÌÓ, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, Á‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ‡‚-
ÌÓÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Â‰ËÌËˆ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ·Ë ËÁÌÂÒÎ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, ‚
—˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Úˇ·‚‡ ‰‡ Â‡ÎËÁË‡ 5≠6 Ô˙ÚË ÔÓ-„ÓÎˇÏ Ó·ÂÏ ÓÚ Ò˙˘Ëˇ ÔÓ‰ÛÍÚ.
—˙˘ÓÚÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ë Ò ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡ÚËÍÛÎË, Í‡ÚÓ ÓÁÓ‚ÓÚÓ Ï‡Ò-
ÎÓ, ÓÎÓ‚ÌÓ-ˆËÌÍÓ‚Ëˇ ÍÓÌˆÂÌÚ‡Ú Ë ‰. Õ‡Â‰ Ò ÚÓ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ËÌÙÓÏË‡Ú, ˜Â ÌˇÍÓË ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ì‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Ì‡ ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ˆÂÌ‡, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Ò˙˘ËÚÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂˇÚ
‚ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë. œÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÌ ÔËÏÂ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â, ˜Â »Ú‡ÎËˇ ÔÂ‰Î‡-
„‡ ‡ÏÓÌËÂ‚ ÒÛÎÙ‡Ú Ì‡ ˆÂÌ‡ 88 ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÚÓÌ, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Â ÔË
ˆÂÌ‡ 134 ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÚÓÌ230. ŒÚ Ú‡ÁË „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÍÂ‰Ë-
ÚË Ò ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓˆÂÌË Í‡ÚÓ ËÁ„Ó‰Ì‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.
¬ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ ÏÌÓ„Ó ‚ËÒÓÍÓ Ë ÌÂÓÚ„Ó‚‡ˇ˘Ó Ì‡ Ó·˘ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÔÓ-
ÎÓÊÂÌËÂ Í‡ÍÚÓ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ú‡Í‡ Ë ‚ ———– Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÏÂÒÂ˜ÌËÚÂ
‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÔÎ‡˘‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË,
ÔËÒÚË„Ì‡ÎË ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÓÒÓÎÒ-
Ú‚Ó ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÓÚ ˛ÌË 1948 „. ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔËÒÚË„‡ 6-˜ÎÂÌÌ‡ „ÂÓ-
ÎÓÊÍ‡ ÂÍÒÔÂ‰ËˆËˇ, Í‡ÚÓ ÛÚÓ˜ÌÂÌËÚÂ ÏÂÒÂ˜ÌË Á‡ÔÎ‡ÚË Ò‡: Á‡ „Î‡‚ÂÌ ËÌÊÂÌÂ ≠ 800
‰ÓÎ‡‡, Á‡ ËÌÊÂÌÂ ≠ 700 ‰ÓÎ‡‡, Á‡ ÚÂıÌËÍ ≠ 600 ‰ÓÎ‡‡ Ë Á‡ Ï‡ÈÒÚÓ ≠ 500 ‰ÓÎ‡-
‡231. œÓ Ú‡ÁË Ú‡·ÎËˆ‡ ‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ Ï‡ÈÒÚÓ Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-
226 Пак там, оп. 1п, а. е. 631, л. 3.

227 Пак там, л. 5.
228 Пак там, л. 2.
229 Пак там, л. 1–2.
230 Пак там, оп. 1ап. а. е. 313, л. 5.
231
‚ËÒÓÍÓ ÓÚ Á‡ÔÎ‡Ú‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÏËÌËÒÚ˙ ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ ÔÂ‰Ë 1944 „.232

“‚˙‰Â ÌÂ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌË ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ë ÔÓ
‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ·Ë‚¯ËÚÂ „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÔÂÏËÌ‡ÎË ‚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ —˙‚ÂÚ-
ÒÍËˇ Ò˙˛Á ÒÎÂ‰ ‚ÓÈÌ‡Ú‡. ŒÒ‚ÂÌ ˜Â ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ÚÂÁË ÏÌÓ„Ó Ì‡ ·ÓÈ ÙËÏË ‚ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡, Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÚÂÎÌÓÚÓ Ë ·‡ÌÍÓ‚ÓÚÓ ‰ÂÎÓ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÓÍ‡Á‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÍÓÌÚÓÎ ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍÓ-
ÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ˜ÂÁ Úˇı ÚÓÈ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ Ì‡Ì‡Òˇ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡„Û·Ë Í‡ÍÚÓ Ì‡
‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË. ÕÓ-
‚ËÚÂ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÔÂÁ 1947 „., Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ÔËÂÚËˇ Ì‡ 31 Ï‡È 1946 „. Á‡ÍÓÌ, ÛÂÊ‰‡˘
ÔÂÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·Ë‚¯ÂÚÓ „ÂÏ‡ÌÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ———–. —ÔÓ-
Â‰ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ”Ô‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó (”—») ‚ ¡˙Î„‡-
Ëˇ ˜Î. 10 Ì‡ Á‡ÍÓÌ‡ ÔÂ‰‡‚‡ Ì‡ ———– Ò‡ÏÓ ‡ÍÚË‚ËÚÂ Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ „ÂÏ‡ÌÒÍË
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‡ ÌÂ Ë Ô‡ÒË‚ËÚÂ ËÏ. »ÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ Ú‡ÁË ÔÓÁËˆËˇ ÚÂ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡
ÔËÁÌ‡ˇÚ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡, ·‡ÌÍË, ÙËÏË Ë
ÙËÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‰ÓË Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ‰‡ ËÏ
·˙‰‡Ú ‚˙Ì‡ÚË ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ Ó˘Â ÓÚ ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓ‡ ÔÓ Ì‡‰ÁÓ‡ Ì‡ ÌÂÔËˇÚÂÎÒ-
ÍËÚÂ ËÏÓÚË Ò˙Ò ÁÌ‡ÌËÂÚÓ Ë Ó‰Ó·ÂÌËÂÚÓ Ì‡ — ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇÚ‡ ‚ ‡ÁÏÂ ÓÚ 1200 ÏÎÌ. Î‚.233 ÕÂÓ·ÒÎÛÊÂÌËÚÂ ‚ÒÂ Ó˘Â ‰˙Î„Ó‚Â Ô˙Í ‚˙ÁÎËÁ‡Ú
ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ Ì‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 1 ÏÎ‰. Î‚., ÍÓÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ‡ÍÓ ÒÂ Ì‡ÎÓÊË Ò˙‚ÂÚÒ-
ÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ˘Â ·˙‰Â Ó˘ÂÚÂÌ‡ Ò Ì‡‰ 2.2 ÏÎ‰. Î‚.234 «‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ÒÂ ÙÓÏË‡Ú ÓÚ Ò˙‚ÒÂÏ Â‰Ó‚ÌË
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÓÔÂ‡ˆËË: ÍÂ‰ËÚË (Ò‡ÏÓ ¡‡ÌÍ‡ ¡˙Î„‡ÒÍË ÍÂ‰ËÚ Â ÓÚ-
ÔÛÒÌ‡Î‡ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 700 ÏÎÌ. Î‚.), ÔÂ‰ÔÎ‡ÚÂÌË, ÌÓ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌË ÔÓ˙˜-
ÍË, ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË, ÌÓ ÌÂÔÎ‡ÚÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ‚˙ÔÓÒÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ,
ÔÂ‰ÔÎ‡ÚÂÌË, ÌÓ ÌÂËÁ‚˙¯ÂÌË Ú‡ÌÒÔÓÚÌË ÛÒÎÛ„Ë, ‰˙ÎÊËÏË, ÌÓ ÌÂÔÎ‡ÚÂÌË Á‡Ò-
Ú‡ıÓ‚ÍË, ÌÂÔÎ‡ÚÂÌË ‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËˇ Ì‡ ÒÎÛÊËÚÂÎË Ë ‰.235
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÔËÌˆËÔÌÓ, ˜Â ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ
ÔË‰Ó·ËˇÚ Ò‡ÏÓ ‡ÍÚË‚ËÚÂ Ì‡ Â‰ÌÓ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ ·ÂÁ ÌÂ„Ó‚ËÚÂ Ô‡ÒË‚Ë. œËÔÓÏÌÂ-
Ì‡ Â ‡Á·Û˜Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÒÚËÌ‡, ˜Â Í‡ÔËÚ‡Î˙Ú Ì‡ ‰‡‰ÂÌÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ÔÂ‰Ò-
Ú‡‚Îˇ‚‡ ‡ÍˆËË, ÍÓËÚÓ ˜ÂÒÚÓ ÒÂ Á‡Î‡„‡Ú Á‡ Á‡ÂÏË, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ ÒÂ Í‡ÚÓ „‡‡ÌˆËË ÔË
ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÔÂ‡ˆËË Ë ÏÌÓ„Ó ‰Û„Ë, Ú. Â. ‚ÒÂÍË ‚ÎËÁ‡˘ ‚
ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ÌˇÍ‡Í‚Ó ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ Ô‡‚‡, ÌÓ Ë Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ236. ¬ Ô‡ÏÂÚÌ‡ ·ÂÎÂÊÍ‡ ‰Ó ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â Ó·˙Ì‡ÚÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ,
˜Â Ì‡ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍË ÔÂ„Ó‚ÓË ÌÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÍ‡ Ì‡Î‡„‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÓ‚‡ ˘Â ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË ÂÔ‡‡-
ˆËË, ÌÂÔÂ‰‚Ë‰ÂÌË ‚ ÌËÍÓÈ ‰Ó„Ó‚Ó237.
232 През Втората световна война министерската заплата в България е около 28 – 30 000 лв. вж. Аладжов, П. Върховен
комисар. Един живот в служба на стопанството. С., 2000, с. 83. Изчислена по официалния курс на долара към лева,
заплатата се приравнява към 350 долара.
233 АМВнР, оп. 1п, а. е. 492, л. 1.
234
Пак там, а. е. 488, л. 5.
235 Пак там, а. е. 492, л. 4.
236 Пак там, л. 3.
237 Пак там, л. 5.
ƒÛ„ ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÔÓ ÍÓÈÚÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú ‰˙Î·ÓÍË ‡ÁÎË˜Ëˇ, Â ËÒÍ‡-

ÌÂÚÓ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÓÒ‚Ó·Ó‰ÂÌË ÓÚ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ‰‡Ì˙-
ˆË. “ÛÍ ÓÒ‚ÂÌ ˜Â ÒÚ‡‚‡ ‚˙ÔÓÒ Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÒÛÏË, ÍÓËÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊ‡Ú Ì‡ ·˛‰ÊÂÚ‡,
ÒÂ Ò˙Á‰‡‚‡ Ë ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÏ ÔÂˆÂ‰ÂÌÚ ÒÔˇÏÓ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË,
ÍÓËÚÓ Ò‡ Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌË Ò „ÓÎÂÏË ‰‡Ì˙˜ÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. —˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË
ÒÂ ‡„ÛÏÂÌÚË‡Ú, ˜Â ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÎ‡˘‡Ú ÒÚ‡Ë ‰‡Ì˙ˆË, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â ‰Ó ÒÂÔ-
ÚÂÏ‚Ë 1944 „. „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË Ò‡ ÔÓÎÛ˜ËÎË ÔÂ˜‡Î·‡Ú‡. ŒÚÍ‡Á‚‡Ú Ò˙˘Ó
‰‡ ÔÎ‡˘‡Ú Ë ‰‡Ì˙ˆË Á‡ ÙËÏË, ÍÓËÚÓ Ò‡ ·ÂÁ‰ÂÈÒÚ‚‡ÎË238.
“ÂÁË ÚÂÏË Ò‡ Ë ‚ ˆÂÌÚ˙‡ Ì‡ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ, ÍÓËÚÓ ‚Ó‰Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡ Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚ÂÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1947 „., Í˙Ï ÍÓˇÚÓ ÔÂÁ ˛ÌË ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ Ë “‡È-
˜Ó ÓÒÚÓ‚. ¬ ÚÂÎÂ„‡ÏË ‰Ó √. ƒËÏËÚÓ‚ ÚÓÈ ËÌÙÓÏË‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Í‡·ËÌÂÚ, ˜Â
Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË Ë ÒÂ„‡¯Ì‡Ú‡ ‰‡Ì˙˜Ì‡ ÚÂÊÂÒÚ
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ. ŒÚ„Ó‚ÓÂÌÓ ËÏ Â, ˜Â ÚÂÁË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡, Ï‡Í‡ ‰‡ ÒÂ ‚Ó-
‰ˇÚ Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚÌË, ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ‰‡Ì˙ˆËÚÂ Ò‡ ÔË‡‚ÌÂÌË Ò ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ, Ú.Â.
ÔÎ‡˘‡Ú ÔÓ-Ï‡ÎÍË ‰‡Ì˙˜ÌË ÒÚ‡‚ÍË. “Â Ó·‡˜Â ÒÏˇÚ‡Ú, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÏÓ-
„‡Ú ‰‡ Ì‡ÏÂˇÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙË‰ÂÌˆË‡ÎÌ‡ ÙÓÏ‡ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎˇÚ ‰‡Ì˙ˆËÚÂ, ·ÂÁ
ÚÓ‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ‰Û„Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË239. ŒÚÌÓÒÌÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÔËÁÌ‡ˇÚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ, ÙÓ-
ÏË‡ÌË ÒÎÂ‰ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „. (‚Ò˙˘ÌÓÒÚ „ÓÎÂÏËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ
„ÂÏ‡ÌÒÍË ÙËÏË Ò‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌË ‚ ÔÂ‰Ë¯ÌËˇ ÔÂËÓ‰ ≠ ·ÂÎ. ÏÓˇ ≠ ƒ. ¬.)240. » Ò˙-
˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ‰ÓÍ‡ÚÓ ÓÚı‚˙Îˇ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ
¿Ì. ÃËÍÓˇÌ ÔÂ‰Î‡„‡ ÒÂ˘Û „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Â‰Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 9 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÍÓˇÚÓ ˘ˇÎ‡ ‚
Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‰‡ ÓÒÚ‡ÌÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ
Ë Á‡ ‰Û„Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍË ÌÛÊ‰Ë241.
¬ÒÂ Ô‡Í ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ ‚ Ó·˘Ë ÎËÌËË Â ÓÚ‡ÁÂÌ‡ ‚ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ
ÓÚ 10 ˇÌÛ‡Ë 1948 „., ÍÓÂÚÓ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ‚Ó·Ó‰ˇÚ ÓÚ ‰‡Ì˙ˆË (ÒÚ‡Ë Ë ÌÓ‚Ë)
‚ÒË˜ÍË Ò˙‚ÂÚÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ‡·ÓÚËÎË, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ, ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡-
˘Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, ‰‡ ÔÎ‡ÚˇÚ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ‰‡Ì˙ˆË, ÌÓ ·ÂÁ ÔÓËÁÚË˜‡˘ËÚÂ ÓÚ
Á‡ÍÓÌ‡ ÎËı‚Ë Ë „ÎÓ·Ë242. ÕÓ ÔÓÚË‚ÓÂ˜ËˇÚ‡ ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÌÓÚÓ ÔÂ‰‡‚‡-
ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú. Õ‡È-·ÓÎÂÁ-
ÌÂÌËˇÚ ‚˙ÔÓÒ Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡
Á‡ÔÎ‡ÚË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ˘ÂÚË Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ „ÂÏ‡Ì-
ÒÍË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡. Œ˘Â Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚˙˜-
‚‡Ú ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ËÒÍ‡ÌÂ ‰‡ ËÏ ÒÂ Á‡ÔÎ‡ÚË ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 2 681 260 771 Î‚.243 (ÔÓ ÓÙËˆË-
‡ÎÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ ÒÔˇÏÓ ÎÂ‚‡ ÓÚ 1947 „. ÒÛÏ‡Ú‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ Ì‡‰ 10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡-
‡). œÓ·ÎÂÏ˙Ú ÒÂ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ Ë ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ”—» ÔË ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ì‡ ˘ÂÚËÚÂ
‚ÍÎ˛˜‚‡ 445 ÏÎÌ. Î‚. ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ìÎÓ¯Ó ÒÚÓÔ‡ÌËÒ‚‡ÌÂî Ë 184 ÏÎÌ. Î‚. ËÁÁÂÚË
238
239 Пак там, оп. 1ап, а. е. 314, л. 78.
240 Както уточнява в свой доклад външният министър К. Георгиев, след септември 1944 г. не са възникнали вземания
от германски организации към български банки, предприятия и частни лица. Пак там, л. 84.
241 Пак там, л. 83.
242 Пак там, оп. 1п, а. е. 488, л. 2
243
Пак там, оп. 1ап, а. е. 314, л. 79.
ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ÒÚÓÍË, ÏÂ·ÂÎË Ë ÒÛÏË (ÚÓÁË ‚Ë‰ ˘ÂÚË Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì ÓÒÌÓ‚ÌÓ ÓÚ Ò‡-
ÏËÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒÍË ÒÎÂ‰ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1944 „.). ≈ÚÓ Á‡˘Ó, ÍÓ„‡ÚÓ ÛÁÌ‡‚‡ Á‡ ÚÂÁË
ÔÂÚÂÌˆËË, “. ÓÒÚÓ‚, Í‡ÍÚÓ Ú‚˙‰Ë ÔËÒ˙ÒÚ‚‡ÎËˇ Ì‡ ‡Á„Ó‚Ó‡ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÓÙ.
¿Ì„ÂÎ ¿Ì„ÂÎÓ‚, ‚˙ÁÍÎËÍ‚‡: ìÕËÏ‡ Ë ÚÓ‚‡ ˘Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÎ‡˘‡ÏÂ?!î244.
—˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡Ú Ë ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1948 „. ÔÓ ‚ÂÏÂ
Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÍÓÏËÒËˇ, Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ‡ Ò ËÁÔ˙ÎÌÂ-
ÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÓÚ 10 ˇÌÛ‡Ë 1948 „. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ÔËÂÏ‡ ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ‰‡Ì˙ˆË Á‡ ‡·ÓÚÂ˘ËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎˇÚ Ì‡ ”—»
∆ËÎËÌ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ ‚ ‡ÁÏÂ ÓÚ Ì‡‰
2 ÏÎ‰. Î‚., Í‡ÚÓ Ú‚˙‰Ë ˜Â ÏÂÊ‰Û ‰‚‡Ú‡ ‚˙ÔÓÒ‡ ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ‚˙ÁÍ‡245. ÕÓ
„Î‡‚Ì‡Ú‡ ÚÛ‰ÌÓÒÚ, ÔÂ‰ ÍÓˇÚÓ Â ËÁÔ‡‚ÂÌ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ ÔË ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÒÛÏËÚÂ, Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÌÓ ‰‡ ‰ÓÍ‡ÊÂ ˘ÂÚËÚÂ, Ì‡ÌÂÒÂÌË ÓÚ
Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ‚˙ıÛ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌËÚÂ ËÏÓÚË, Í‡ÍÚÓ Ë Â‡ÎÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, Ì‡Ô-
‡‚ÂÌË ÔË ËÁÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ ËÏ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ. œË˜ËÌ‡Ú‡ Â, ˜Â Ó„ÓÏÌ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ËÁ-
ÁÂÚÓÚÓ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‡ Ò˙˘Ó ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ë ÛÒÎÛ„Ë, ËÁ‚˙¯ÂÌË
ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë ÙËÏË, Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ·ÂÁ ËÁ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡‰ÎÂÊÌËÚÂ
‰ÓÍÛÏÂÌÚË246. —‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ √Î‡‚ÌÓÚÓ Ò˜ÂÚÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Í˙Ï 13 Ï‡Ú 1948 „. ÔÓÍ‡Á-
‚‡Ú, ˜Â ÔÓ ‡ÁıÓ‰ÌË Í‚ËÚ‡ÌˆËË Á‡ ËÁÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ
Ò‡ ËÁÔÎ‡ÚÂÌË Ó·˘Ó 356 ÏÎÌ. Î‚., Í‡ÚÓ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ‚ ÒÍÓÓ ‚ÂÏÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ
Ó˘Â, ÌÓ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‡ÁıÓ‰Ë Ò‡ ËÁ‚˙¯ÂÌË ·ÂÁ ÓÙËˆË‡ÎÌË Á‡ˇ‚ÍË ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ
‚Î‡ÒÚË, ‡ Ò‡ÏÓ ‚˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ ÛÒÚÌË ËÒÍ‡ÌËˇ. œÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ
ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ËÁÔ‡˘‡ ‰‚Â ÌÓÚË ‰Ó Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ 17 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Ë ÓÚ
14 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1947 „. Ò ÏÓÎ·‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÙÓÏˇÚ ‡ÁıÓ‰Ë, ÌÓ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒ-
Í‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂ ÔÓÒÎÂ‰‚‡ ÌËÍ‡Í˙‚ ÓÚ„Ó‚Ó. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‰‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ‰‡ ÔËÁÌ‡Â ÔÓ ˜Î. 20 Ì‡ ÏËÌËˇ
‰Ó„Ó‚Ó (ËÁÚÂ„ÎˇÌÂ Ì‡ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ‚ÓÈÒÍË) Â‰Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 400≠450
ÏÎÌ. Î‚., (ÙÛ‡ÊË, ı‡ÌËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, Í‚‡ÚËË, Ì‡ÂÏË Á‡ Ô˙ÚÌË˜ÂÒÍË Ë ÚÓ-
‚‡ÌË ‚‡„ÓÌË), ‚ ÍÓˇÚÓ ÌÂ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÓÒÚ‡Ú˙ˆËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡
Ë ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ‚ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ,
ÍÓËÚÓ ÒÎÂ‰‚‡ ÒÎÂ‰ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ÒËÎ‡ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‚˙Ì‡ÚË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ-
ÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó247.
ŒÒ‚ÂÌ ÔÓ ÚÂÁË Ì‡È-ÁÌ‡˜ËÏË ‚˙‚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÚÂÏË ‡ÁÎË˜Ëˇ ÒÂ
ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ë ÔÓ Â‰Ëˆ‡ ‰Û„Ë ‚˙ÔÓÒË. ŒÔ‡ÒÌÓÒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â
Ó·ÂÏÂÌÂÌ‡ Ò ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‚˙Ì¯ÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÓÚ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ Ì‡ ‡ÏÂ-
ËÍ‡ÌÒÍË, ·ËÚ‡ÌÒÍË Ë ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÔÓ‰‡ÌËˆË, ‚˙Á‡Áˇ‚‡˘Ë, ˜Â Ì‡ ———– Ò‡ ÔÂ-
‰‡‰ÂÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÍÓËÚÓ ÓÒ‚ÂÌ „ÂÏ‡ÌÒÍË Í‡ÔËÚ‡Î ËÏ‡Ú Ë ‰Û„Ó ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌÓ
Û˜‡ÒÚËÂ. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡Á˜ÂÚË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ-
244
Пак там, оп. 1ап, а. е. 489, л. 5.
245 Всъщност в съветските искания за обезщетения от 2.5 млрд. лева основното перо се състои от претенцията да
бъдат върнати платените от съветските предприятия стари данъци от 1.2 млрд. лв., така че връзката между двата
въпроса е съвсем пряка. АМВнР, оп. 1п, а. е. 488, л. 2.
246 Външно министерство отчита и още един проблем – някои от германските имущества са отнети веднага след 9
септември от комитети на ОФ и видни общественици и те няма да искат да ги предадат. Пак там, а. е. 489, л. 3.
247
Пак там, а. е. 488, л. 8–9.
‰ˇ‚ˇÚ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 100 ÏÎÌ. Î‚.248

œÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú Ë ÒÔÓÓ‚ÂÚÂ ÓÚÌÓÒÌÓ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‚ ÍÓËÚÓ ÓÒ‚ÂÌ „ÂÏ‡ÌÒÍÓ
ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ËÏ‡ Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ. —Ú‡‚‡ ‚˙ÔÓÒ Á‡
ÓÍÓÎÓ 20 ÒÚÓËÚÂÎÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÍÓËÚÓ Ò‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡-
‚‡, ÌÓ Ï‡¯ËÌËÚÂ ‚ Úˇı Ò‡ „ÂÏ‡ÌÒÍË. Õ‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙-
‚ÂÚÒÍ‡ ÍÓÏËÒËˇ ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„‡Ú ÍÓÏÔÓÏËÒË ÔÓ ÔÓ˜ÚË ÌËÍÓˇ ÓÚ ÒÔÓÌËÚÂ ÚÓ˜ÍË.
¬ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒË ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ˛ËÒÍÓÌÒÛÎ˙Ú Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ √. œÂÂ‚ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÌÓ ÎÓ¯ÓÚÓ ‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰-
ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Û˜‡ÒÚÌËˆË Ë Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË
‚˙Ó·˘Â. —ÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó ÚÓ‚‡ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ ‚ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ Ì‡ ÌˇÍÓË ·Ë‚-
¯Ë ·ÂÎÓ„‚‡‰ÂÈˆË249. “Ó‚‡ Ó·ˇÒÌÂÌËÂ Ó·‡˜Â ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ Í‡ÚÓ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜-
ÌÓ, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡Ú ÔÂ‰‚Ë‰ ÔËÌˆËÔËÚÂ Ì‡ ÒÚÓ„Ó ÔÓ‰˜ËÌÂÌËÂ ‚ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡-
ÎËÌÒÍ‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ, Ú‡Í‡ ˜Â Â‰‚‡ ÎË Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË ‚ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ·Ëı‡
ÔÓˇ‚ËÎË Ò‡ÏÓËÌËˆË‡ÚË‚‡ Ë ·Ëı‡ ÒÂ ÓÚÍÎÓÌËÎË ÓÚ ‰‡‰ÂÌËÚÂ ËÏ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ËÌÒÚ-
ÛÍˆËË Á‡ ‚Ó‰ÂÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ. œÓ-ÒÍÓÓ ‚ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÒÂ ÓÚ‡-
Áˇ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Í˙Ï ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë Í˙Ï Ô‡‚Ó-
ÚÓ Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ ÓÚÒÚÓˇ‚‡Ú ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË ÔÓÁËˆËË.
» ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ‚ ÒÙÂ‡Ú‡
Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ———– ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÚÂÚË‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ Í‡ÚÓ ÔÓ·Â‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡, „Û·Ó Ì‡Î‡„‡ Ò‚ÓËÚÂ ÚÂÁË ÔÓ ÒÔÓÌËÚÂ ‚˙ÔÓÒË Ë ÔË-
ÌÛÊ‰‡‚‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ —ÓÙËˇ ‰‡ ÔÓÂÏ‡Ú Ú‚˙‰Â ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‡Ì„‡ÊË-
ÏÂÌÚË. ÕÂÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÊÂÚ‚‡ Ì‡ ÂÔÂÒË‚Ì‡Ú‡ ÒÚ‡ÎËÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡-
‚‡ “‡È˜Ó ÓÒÚÓ‚ ≠ Â‰ËÌ ÓÚ Ï‡ÎÍÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍË ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË ‰ÂÈˆË, ÍÓÈÚÓ
‰˙Á‚‡, Ï‡Í‡ Ë ÔÎ‡ıÓ, ‰‡ ÒÂ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚Ë Ì‡ ÚÓÚ‡ÎÌÓÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ÔÓ‰˜Ë-
Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á250. ¬ ÒÚ‡ÎËÌÒÍËÚÂ ˜ËÒÚÍË ÓÚ 1949 „. ÔÓÒÚ-
‡‰‚‡Ú ÏÌÓ„Ó ‚Ë‰ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‰ÂÈˆË, ÍÓËÚÓ ‚˙ÔÂÍË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ
ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚ÒÂ Ô‡Í ÒÂ ÓÔËÚ‚‡Ú ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌˇÍ‡Í‚‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ251. “ÛÍ ÒÎÂ‰‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊ‡Ú ËÏÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÏË-
ÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ »‚. —ÚÂÙ‡ÌÓ‚, ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ œ. ÛÌËÌ, ÏË-
ÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ÂÎÂÍÚËÙËÍ‡ˆËˇÚ‡, Ô˙ÚË˘‡Ú‡ Ë ÒÚÓÂÊËÚÂ Ã. —‡ÍÂÎ‡Ó‚. ¬ ÔÓÒÎÂ‰-
‚‡ÎËÚÂ ÏÓÌÚË‡ÌË Ò˙‰Â·ÌË ÔÓˆÂÒË Ò‡ ÓÒ˙‰ÂÌË Ì‡ ‰˙Î„Ë ÒÓÍÓ‚Â ÒÚÓ„ Ú˙ÏÌË-
˜ÂÌ ËÎË ‰ÓÊË‚ÓÚÂÌ Á‡Ú‚Ó ÛÔ‡‚ËÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ ÷ÓÌ˛ ÷ÓÌ˜Â‚, ‰ËÂÍÚÓ˙Ú Ì‡
ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ¡Õ¡ »‚‡Ì “ÛÚÂ‚, ÔÓÏÓ˘ÌËÍ-ÏËÌËÒÚËÚÂ ÕËÍÓÎ‡ √Ó‚Â‰‡Ó‚ Ë ¡Ó-
Ì˛ œÂÚÓ‚ÒÍË, ‰ËÂÍÚÓ˙Ú Ì‡ Ú˛Ú˛ÌÂ‚Ëˇ ÏÓÌÓÔÓÎ ¿Ì„ÂÎ “ËÏÂ‚ Ë ‰.252
¬ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËˇ ÒÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ·ÎÓÍ ‚ ÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡ Ë »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚Ó-
248 Пак там, л. 7.

249 Пак там, а. е. 489, л. 4.
250 В дневника си Г. Димитров отбелязва, че на 6 декември 1948 г. Сталин много остро е критикувал Тр. Костов, като
го е обвинил, че не позволява на съветските представители да се осведомяват директно от българските ведомства за

икономическото положение на страната. Димитров, Г. Дневник (9 март 1933 – 6 февруари 1949). С., 1997, с. 645.
251 На този въпрос специално внимание обръща Г. Никова, като проследява трайните негативни за страната последи-
ци от подмяната на стопанските кадри, извършена по настояване на Й. Сталин. Никова, Г. Процесът на съветизация и

преустройството на българската външна търговия (1944–1951 г.). Исторически преглед, 2002, LVIII, № 5–6, с. 142–
143.
252
АМВнР, оп. 1п, а. е. 551, л. 3, 7.
Ô‡ ÓÒ‚ÂÌ ÓÚ ———– ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‚˙Ì¯ÌÓ

ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÓÚ Ì‡È-‡Á‚ËÚ‡Ú‡ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ‰˙Ê‡‚‡ ≠ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ.
Œ˘Â Ì‡ 11 ÙÂ‚Û‡Ë 1947 „. ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â¯‡‚‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 200 ÏÎÌ. ÍÓÌË. —ÓÍ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Â ‰Ó 31
‰ÂÍÂÏ‚Ë 1947 „., ÌÓ ‚ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ÔË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ‰˙Î-
ÊÂÌ Ò Ó˘Â Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡. ÀËı‚‡Ú‡ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 3%, Í‡ÚÓ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÚÂ˜Â ÓÚ ‰Â-
Ìˇ Ì‡ Ì‡ÚÓ‚‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ. ◊‡ÒÚ ÓÚ ÍÂ‰ËÚ‡ (30 ÏÎÌ. Í.) ˘Â ·˙‰Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌ‡
˜ÂÁ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍË ‡·ÓÚÌËˆË ‚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Ò˙„-
Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 16 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1946 „. ŒÒÚ‡Ú˙Í˙Ú ÓÚ ÒÛÏ‡Ú‡ ˘Â ÒÂ ÔÓÍËÂ Ò ËÁ-
ÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ËÁ‚˙Ì ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 31 ˛ÎË 1946 „.
ÓÒÌÓ‚ÌÓ ˜ÂÁ Ú˛Ú˛ÌË, ÓÎÓ‚ÌÓ-ˆËÌÍÓ‚ ÍÓÌˆÂÌÚ‡Ú Ë Á‡Â¯ÍË Ë ‡„ÌÂ¯ÍË ÍÓÊË253.
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ-
‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú ‰ÓÒÚ‡ ÒÎÓÊÌÓ Ë Ï‡Í‡ ÚÂ ‰‡ ÔËÌ‡‰ÎÂÊ‡Ú Í˙Ï Â‰ËÌ Ë
Ò˙˘Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ·ÎÓÍ, ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÒÂËÓÁÌË ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÔÓ Â‰Ëˆ‡ ‚˙ÔÓÒË.
Œ˘Â ÔÂÁ ‡ÔËÎ 1948 „. ‚ œ‡„‡ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ Ò˙‚Â˘‡ÌËÂ ÏÂÊ‰Û ·˙Î-
„‡ÒÍ‡ Ë ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ‰ÂÎÂ„‡ˆËË, ‚Ó‰ÂÌË ÎË˜ÌÓ ÓÚ ÏËÌËÒÚ˙-
ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ √ÂÓ„Ë ƒËÏËÚÓ‚ Ë ÎÂÏÂÌÚ √ÓÚ‚‡Î‰. —Â˘‡Ú‡ ÔËÍÎ˛˜‚‡ Ò˙Ò
Ò˙ÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÚÓÍÓÎ Á‡ ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË. “Â Ò‡
Ó·ÓÒÓ·ÂÌË ‚ ÒÎÂ‰ÌËÚÂ „ÛÔË: ÔÂ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
„‡‰ËÌ‡Ë ‚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ; ÔÂ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÛÏËÚÂ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ ‡·ÓÚ-
ÌËˆË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ; Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡ÌÂ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ ÔÂ‰-
ÔËˇÚËˇ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ; Ú‡ÌÒÙÂ˙Ú Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË Í‡ÔËÚ‡ÎË Ë ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡
‰Û„Ë ÒÚ‡Ë ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ254. «‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÚÓÍÓÎ‡ Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡
ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÒÏÂÒÂÌ‡ ·˙Î„‡Ó-˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ ÍÓÏËÒËˇ. “ˇ Á‡ÒÂ‰‡‚‡ ÔÂÁ Ï‡È 1949 „.
‚ —ÓÙËˇ Ë ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ∫ Ò‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË 15 ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÔÓÚÓÍÓÎË Ë ÔËÒ-
Ï‡, ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ÌË ÓÚ ¡Õ¡ Ë ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡.
¬˙ÔÂÍË ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË ÒÍÓÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ‡ÁÎË˜ÌË ÔÓ·-
ÎÂÏË. ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â ‡ÍˆËËÚÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ·Ë‚¯Ë ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ ÔÂ-
‰‡‰ÂÌË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡. “‡Í˙‚ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò˙Ò Á‡ı‡Ì‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ ‚ √ÓÌ‡
ŒˇıÓ‚Ëˆ‡. Õ‡ 22 ˇÌÛ‡Ë 1949 „. Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÔÓÚÓÍÓÎ ÏÂÊ‰Û ———– Ë ¡˙Î„‡Ëˇ,
ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÈÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ò‡ ÔÓ‰‡‰ÂÌË ˜‡ÒÚ ÓÚ ·Ë‚¯ËÚÂ „Â-
Ï‡ÌÒÍË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ÔÂÏËÌ‡ÎË ‚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó. ¡˙Î-
„‡Ëˇ Â Á‡ÍÛÔËÎ‡ ‡ÍˆËËÚÂ Ë Ì‡ Á‡ı‡Ì‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ ‚ √ÓÌ‡ ŒˇıÓ‚Ëˆ‡. ¡˙Î„‡Ò-
ÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚı‚˙Îˇ ÚÂÁ‡Ú‡ Ì‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ œ‡„‡, ˜Â ÌÂÔ‡‚ËÎÌÓ Â ÔË‰Ó-
·ËÎÓ ÚÂÁË ‡ÍˆËË ˜ÂÁ ÔÓÍÛÔÍÓ-ÔÓ‰‡Ê·‡Ú‡255.
√Ó‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡, ‚ Í‡ˇ Ì‡ Ï‡È 1950 „. Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ-
ÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÌÂ Â ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÚ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ,
‚˙ÁÎËÁ‡˘Ë Ì‡ 1 105 586 000 Î‚., Ò‡ Ú‡ÌÒÙÂË‡ÌË 490 ÏÎÌ. Î‚., ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë 44%
ÓÚ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÓÚ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, ÍÓËÚÓ Ò‡ Ì‡ Ó·˘‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 587 ÏÎÌ. Î‚., Ò‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË 32.5 ÏÎÌ. Î‚., ËÎË Ò‡ÏÓ 5.5%. —ÔÓÂ‰
253 Пак там, а. е. 321, л. 1–2.

254 Пак там, оп. 2п, а. е. 531, л. 46.
255
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ Á‡·‡‚ˇÌÂ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÚÓ‚‡, ˜Â ◊ÂıÓÒ-

ÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ ÌÂ ËÁ‚˙¯‚‡ Ì‡‚ÂÏÂ ÔÂ‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ „‡-
‰ËÌ‡ÒÍË ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ256. œÓ·ÎÂÏËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú. «‡˜ÂÒÚˇ‚‡Ú ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡
‡·ÓÚÂ˘ËÚÂ ·˙Î„‡Ë ‚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Á‡ ÌÂÂ‰Ì‡Í‚ÓÚÓ ËÏ ÚÂÚË‡ÌÂ ‚ ‰‡Ì˙˜ÌÓ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËÂ Ë Á‡ ÌÂÚÓÎÂ‡ÌÚÌÓÚÓ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ. Õ‡ÔËÏÂ, ÍÓ„‡ÚÓ Ì‡ÔÛÒ-
Í‡Ú ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÌÂ ËÏ ‡ÁÂ¯‡‚‡Ú ‰‡ ËÁÌ‡ÒˇÚ ÔÓÍ˙˘ÌËÌ‡, ÍÓˇÚÓ Ò‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÎË ‚
ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Î„Ë „Ó‰ËÌË.
Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰ ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ÏËÌËÒ-
Ú˙ Ã. ÕÂÈ˜Â‚ ËÁÍ‡Á‚‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ ÌÂ Ò‡ ËÁ„Ó‰ÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬
Úˇı ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡Î‡ ÔÓ‚Â˜Â Ô‡‚‡ ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ
ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ, ÍÓÂÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡
˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‰‡ ·˙‰Â ÓÒ‚Ó·Ó‰Â-
ÌÓ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ‰‡Ì˙ˆË, Ú‡ÍÒË, ÏËÚ‡, ·ÂËË, „Â·Ó‚Ë Ì‡ÎÓÁË Ë ‰., ‰ÓÍ‡ÚÓ Ú‡Í‡‚‡
ÍÎ‡ÛÁ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÓÚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ ÌÂ Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ÒÂ ÓÎËı‚ˇ‚‡ ‚ ¡Õ¡ Ò 3% „Ó‰Ë¯-
ÌÓ, ÍÓËÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. ÕËÍ˙‰Â Ó·‡˜Â ‚ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ
ÌÂ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ ‰‡ ÔÎ‡˘‡ ÎËı‚Ë ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ, ÍÓ-
ËÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ ÒÚÓÚËˆË ÏËÎËÓÌË ÎÂ‚‡ („Î‡‚ÌÓ ‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËˇ Ë ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË „‡‰ËÌ‡Ë). »Á‚Ó‰˙Ú Ì‡ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ Â, ˜Â ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ Ò‡ ‚Â˜Â ÓÒ-
Ú‡ÂÎË, ÏÌÓ„Ó ÓÚ Á‡ÎÓÊÂÌËÚÂ ‚ Úˇı ÒÓÍÓ‚Â Ò‡ ËÁÚÂÍÎË, Ú‡Í‡ ˜Â Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡
ÒÂ ÔÂ‡Á„ÎÂ‰‡Ú. œËÔÓÏÌÂÌÓ Â, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â Á‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌÓ
ÓÚ ·˙ÁÓÚÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ÚÓ ÒÂ ˇ‚ˇ‚‡ ÍÂ‰ËÚÓ Ì‡
˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡257.
—ÍÓÓ Ë œ‡„‡, Ë —ÓÙËˇ ËÁ‡Áˇ‚‡Ú „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÏÔÓÏËÒ-
ÌË Â¯ÂÌËˇ ÔÓ ÒÔÓÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË. ¬ ‡Á„Ó‚Ó Ò ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡˘Ëˇ ‰Î˙Ê-
ÌÓÒÚÚ‡ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ Ì‡ Õ–¡ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ —ÚÂÎ‡ ¡Î‡„ÓÂ‚‡, ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËˇÚ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚
———– Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ‡ÍˆËËÚÂ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË ‚ ÔÂ‰‡‰ÂÌË-
ÚÂ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ·Ë‚¯Ë „ÂÏ‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Â ÒÌÂÚ ÓÚ ‰ÌÂ‚ÂÌ Â‰. ÕÓ
‚˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ‚Ó ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ◊——– ÌÂ ÔËÂÏ‡ ˜ÂıÓÒÎÓ-
‚‡¯ÍËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË ‰Ó 1945 „. ‰‡ ·˙‰‡Ú ÚÂÚË‡ÌË Í‡ÚÓ ÔÓ‰‡ÌËˆË Ì‡ “ÂÚËˇ ‡Èı,
Á‡˘ÓÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ·ËÎ‡ ÓÍÛÔË‡Ì‡ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ Ë ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ˜ÂıÓÒ-
ÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ÔÂÏËÌ‡‚‡ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ, ‡
ÓÚÚ‡Ï Ë ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓ ‚Î‡‰ÂÌËÂ258.
œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ œ‡„‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ‚Á‡ËÏÌÓ ‰‡ ÒË ÓÔÓÒÚˇÚ Ìˇ-
ÍÓË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ. ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡ÊÂ ÓÚ „‡‡ÌˆËËÚÂ Ì‡ ·‡ÌÍ‡ ìfiÌËÓÌî, ÍÓËÚÓ
¡Õ¡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÒÂ˘Û ËÁ‚˙¯ÂÌË ‡‚‡ÌÒË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ú˛-
Ú˛ÌË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡, ‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÒÌÂÏÂ ÔÂÚÂÌˆËË-
ÚÂ ÒË Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ Ò‚ÓË „‡Ê‰‡ÌË, ÔÂÚ˙ÔÂÎË Á‡„Û·Ë ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡‡‰Ë
‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ. —ÔÓÂ‰ Á‡Í˙„ÎÂÌË ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
ÂÍÒÔÂÚË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ 25 ÏÎÌ. ÍÓÌË, ‡ Á‡
256 Пак там, оп. 3п, а. е. 714, л. 12.

257 Пак там, оп. 2п, а. е. 531, л. 45–49.
258
Пак там, оп. 3п, а. е. 706, л. 7.
◊——– Ì‡ 60 ÏÎÌ. ÍÓÌË. ÕÓ Í‡ÍÚÓ ÔËÁÌ‡‚‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËˇÚ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚ —ÓÙËˇ,

ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˘ÂÚËÚÂ ˘Â ·˙‰Â ÚÛ‰ÌÓ Ë ˘Â ÓÚÌÂÏÂ ÏÌÓ„Ó ‚ÂÏÂ, Á‡ÚÓ‚‡ ‚ œ‡-
„‡ Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÒÂ ÓÚÍ‡Ê‡Ú ÓÚ ·ÎËÁÓ ÚË Ô˙ÚË ÔÓ „ÓÎˇÏ‡ ÒÛÏ‡259. —ÔÓÂ‰ ·˙Î„‡-
ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ó·‡˜Â ÌˇÏ‡ ‰‡ÌÌË Á‡ Ì‡ÌÂÒÂÌË ÓÚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ˘ÂÚË Ì‡ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË
„‡Ê‰‡ÌË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ œ‡„‡ ÌÂ ÒÂ ÓÚÔ‡‚ÂÌË
ÓÙËˆË‡ÎÌË ËÒÍ‡ÌËˇ ÔÓ ˜Î. 23 ÓÚ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó. ¬ ÍÓÌÍÂÚÌËˇ ÒÔÓÂÌ ‚˙ÔÓÒ
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Ò‡ ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ·‡ÌÍÓ-
‚Ë „‡‡ÌˆËË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍËÚÂ, Ï‡Í‡ Ë ÔÓ-„ÓÎÂÏË, Ï˙˜ÌÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú
‰ÓÍ‡Á‡ÌË Ë ËÁ˜ËÒÎÂÌË. ¬˙ÔÂÍË ÔÓ-ÒËÎÌ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡
29 ˛ÌË 1951 „. Ò ÌÓÚ‡ ‰Ó ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍÓÚÓ ÔÓÒÓÎÒÚ‚Ó ‚ —ÓÙËˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Â Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰‡ ÔËÂÏÂ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Á‡ ‚Á‡ËÏÂÌ ÓÚÍ‡Á ÓÚ
‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÔÓ ÚÂÁË ÚÓ˜ÍË260. —˙Á‰‡‚‡ ÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚ÓÚÓ, ˜Â Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ
ÓÚÒÚ˙ÔÍË Ò‡ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË, Í‡ÚÓ ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡ ÚÓ‚‡ Ò‡ ÓÒ‚ÂÌ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË (ÔÓ‰-
‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ ÔËˇÚÂÎÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ·‡ÚÒÍ‡ Ì‡Ó‰ÌÓ-‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡),
ÌÓ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ≠ Á‡‡‰Ë ‡Á¯Ëˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ
Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË (Ì‡‰ 10% ÓÚ ˆÂÎËˇ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË Ó·ÏÂÌ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ), Í‡ÍÚÓ
Ë Á‡‡‰Ë ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓ-
ÏÓ˘ Ë ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ.
ƒÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ
Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÂ‰ËÚË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡Ú‡ ·‡Á‡ Ë Á‡ ËÌÙ-
‡ÒÚÛÍÚÛÌË ÔÓÂÍÚË, ÓÚÍË‚‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌËˇÚ ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1949 „. ‚ ÃÓÒÍ‚‡ —˙‚ÂÚ
Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘ (—»¬). ¬ Ì‡˜‡ÎÌËˇ ÂÚ‡Ô ÓÚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ ÏÛ ÌÂ ÒÂ
ÔÂ‰‚ËÊ‰‡Ú Ï‡˘‡·ÌË ÔÓˆÂÒË Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ, ‡ ÔÓ-ÒÍÓÓ ‡Á¯Ëˇ-
‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜ÌËˇ ·ÎÓÍ, Í‡ÍÚÓ Ë Â„ÛÎË‡ÌÂ Ì‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ë Ò˙˘Ó Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ·ÓÈ-
ÍÓÚ Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ261. «‡ ÚÂÁË ˆÂÎË ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡
Ì‡ ÔÓ-ËÁÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ. “‡Í‡ Ó˘Â
ÔÂÁ 1949 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ÒÚÓÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚ‡ ≠ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Á‡
53 ÏÎÌ. Û·ÎË Ò 3% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡, ÓÚ ”Ì„‡Ëˇ Á‡ 4 ÏÎÌ. Û·ÎË Ë ÓÚ œÓÎ¯‡
25 000 Ú ˙Ê Á‡ ÒÓÍ ÓÚ ‰‚Â „Ó‰ËÌË. ÃÂÊ‰Û‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÂÁ ‡ÔËÎ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ Ò˙˘Ó ÓÚÔÛÒÍ‡ ÒÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ ≠ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ì‡ ¿Î·‡ÌËˇ Ì‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1.2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡262. “ÂÁË ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ ·˙ÁÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
ÕÓ‚‡Ú‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎ‡ ÒÂ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡
Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ Â¯Ë Â‰ËÌ ‚‡ÊÂÌ ÓÚ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÁÌ‡-
˜ÂÌËÂ ‚˙ÔÓÒ. Õ‡È-ÔÓÒÎÂ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË ÍÓÌÍÂÚÌË ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÏÓÒÚ Ì‡‰ ÂÍ‡ ƒÛÌ‡‚ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ. “ÓÁË ÔÓ·ÎÂÏ ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ Â
·ËÎ Ó·ÂÍÚ Ì‡ ‰ËÒÍÛÒËË ÏÂÊ‰Û ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÌÓ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒË-
ˇÚ‡ ‚ ÏÌÂÌËˇÚ‡ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ˆÂÎË, Í‡ÍÚÓ Ë ˆˇÎÓÒÚÌÓ ÌÂ‰Ó·ËÚÂ ·˙Î„‡Ó-ÛÏ˙Ì-
ÒÍË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÒÎÂ‰ ¡‡ÎÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÓÈÌË ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú Ì‡ÏË‡ÌÂÚÓ
259 Пак там, а. е. 715, л. 4, 12, 39.

260 Пак там, л. 49.
261 Van Brabant, J. Economic Integration in Eastern Europe, New York, 1989, pp. 31–32.
262
Никова, Г. Съветът за икономическа взаимопомощ и България..., с. 130–131.
Ì‡ ‚Á‡ËÏÓËÁ„Ó‰ÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡. ŒÒ‚ÂÌ ‚ÓÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò·ÎËÊ‡‚‡-

ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜ÌËˇ ·ÎÓÍ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Û‰Ó·ÌË ÍÓ-
ÏÛÌËÍ‡ˆËË Ò ˆÂÎ ·˙ÁÓÚÓ ÔË‰‚ËÊ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ‚ÓÈÒÍË Ì‡ ˛„ ‚ ÒÎÛ˜‡È Ì‡
ÍÓÌÙÎËÍÚ Ì‡ ¡‡ÎÍ‡ÌËÚÂ, Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ ‡Á‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ, ‡ Ë Ì‡ Ó·˘Ëˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬ ÒÂ Ò˙Á‰‡‚‡Ú Ë ÒÂËÓÁÌË
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ Ì‡‰ . ƒÛÌ‡‚.
Œ˘Â ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1948 „. Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÔËÌˆËÔÌÓ Ò˙„Î‡ÒËÂ ÏÂÊ‰Û Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ Á‡ ÔÓÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÓÒÚ. «‡ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ‰-
„ÓÚ‚ËÚÂÎÌËÚÂ ‡·ÓÚË Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡ ÒÏÂÒÂÌ‡ ·˙Î„‡Ó-ÛÏ˙ÌÒÍ‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ. “ÛÍ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÌˇÍÓË ÒÚ‡Ë ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ ÓÚÌÓÒÌÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÏˇÒ-
ÚÓÚÓ Á‡ ÔÓÒÚÓˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ‡. Œ˘Â ‚ ÔÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ Â ÙÓÏÛÎË‡ÌÓ
ÛÏ˙ÌÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÏÓÒÚ ‚ ÔÓ-ËÁÚÓ˜Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ì‡ Â˜Ì‡Ú‡ „‡ÌËˆ‡ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ.
Õ‡ÔÓÚË‚, ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Â ·ËÎÓ Á‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÔÓ-Ì‡ Á‡Ô‡‰. œ˙‚ÓÌ‡-
˜‡ÎÌÓ, ÔÂÁ ‡ÔËÎ 1948 „. ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ÍÓÏÔÓÏËÒÌÓ Â¯ÂÌËÂ ÏÓÒÚ˙Ú
‰‡ ÒÂ ËÁ„‡‰Ë ‚ ÔÓ˜ÚË ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ≠ ÏÂÊ‰Û „‡‰ Ó‡·Ëˇ Ì‡ ÛÏ˙ÌÒÍËˇ
·ˇ„ Ë ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÔÛÌÍÚ √Ë„ÂÌ, ·ÎËÁÓ ‰Ó ÛÒÚËÂÚÓ Ì‡ . »ÒÍ˙. Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ÏÂ-
ÒÂˆ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇ Ë Ó˘Â Ô˙‚ËÚÂ ÒÓÌ‰‡ÊË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔÓ˜‚‡Ú‡ ‚ ÓÔÂ‰Â-
ÎÂÌËˇ ‡ÈÓÌ Â ÌÂÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘‡ ≠ ÔÎ‡ÒÚÓ‚ÂÚÂ Ò‡ ÌÂÒÚ‡·ËÎÌË Ë ËÏ‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ ÓÚ Ò‚Î‡-
˜Ë˘‡263. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÛÏ˙ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ Ë‰ÂˇÚ‡
Á‡ ÏÓÒÚ ÏÂÊ‰Û –ÛÒÂ Ë √˛„Â‚Ó. ¬˙ÁÌËÍÌ‡ÎËÚÂ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ Á‡·‡‚ˇÚ ÔÓÛ˜‚‡ÚÂÎ-
ÌËÚÂ ‡·ÓÚË. œÂ‰Ë Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‰‡ Ò‡ ÔÓÚ‚˙‰ÂÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡
·Â„‡ Ë ÂÍ‡Ú‡ ÔË √Ë„ÂÌ ≠ Ó‡·Ëˇ ÛÏ˙ÌˆËÚÂ ËÁÚÂ„ÎˇÚ Ò‚ÓËÚÂ ÒÓÌ‰Ë Ë „Ë ËÁÔ-
‡˘‡Ú Ì‡ ‰Û„Ë Ó·ÂÍÚË. “‡Í‡ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1948 „. ÌÂ Ò‡ ËÁ‚˙¯ÂÌË ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË-
ÚÂ ‰ÂÈÌÓÒÚË. ÃÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË Â, ˜Â ÛÏ˙ÌÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÌÂ
Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ ÔÓÂÍÚ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÚÂ ÒÏˇÚ‡Ú, ˜Â ‚˙ÔÂÍË ÌˇÍÓË
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ÔÓ˜‚‡Ú‡ ÔË ‰Ó·Ó ÊÂÎ‡ÌËÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂË
Ï‡ÎÍÓ ‚ÒÚ‡ÌË ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘ ÚÂÂÌ Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ ‚ ‡ÈÓÌ‡ Ì‡ √Ë„ÂÌ ≠ Ó-
‡·Ëˇ264.
—ÂËÓÁÌËÚÂ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ Ò‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÌË Â‰‚‡ ÔÂÁ 1950 „. Ë ÚÓ‚‡ ‰‡‚‡ ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓÒÚ ÓÚÌÓ‚Ó ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ‚ˇÚ ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡ ÔÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ‡. Õ‡ 9 ‡‚-
„ÛÒÚ 1950 „. Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÔÓÚÓÍÓÎ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ, –ÛÏ˙ÌËˇ Ë ———–. ŒÔÂ‰ÂÎÂ-
ÌÓ Â ÏÓÒÚ˙Ú ‰‡ ÒÂ ËÁ„‡‰Ë ‚ ‡ÈÓÌ‡ –ÛÒÂ ≠ √˛„Â‚Ó. —˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ
‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡ Ò˙ÒÚ‡‚Ë ÔÓÂÍÚ‡ Ë ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÚÓËÚÂÎÌÓ-
ÏÓÌÚ‡ÊÌËÚÂ ‡·ÓÚË. œÂÁ Ï‡È ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔËÍÎ˛˜‚‡Ú ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡
ÏÂÒÚÌÓÒÚÚ‡. ¬˙ÁÔËÂÚ‡ Â Ë‰ÂˇÚ‡ ‚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‡Ú Ë ‰Û„Ë-
ÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË, „Î‡‚ÌÓ Í‡ÚÓ ÓÒË„ÛˇÚ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ì‡ ÍÂ‰ËÚ. Õ‡ 31
˛ÎË 1951 „. ‚˙ÔÓÒ˙Ú Â Ó·Ò˙‰ÂÌ Ë Â Â¯ÂÌÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ———–, œÓÎ¯‡, ◊Â-
ıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Ë ”Ì„‡Ëˇ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ ÍÂ‰ËÚ Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡
50% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÂÊ‡, Ú.Â. ‚ÒˇÍ‡ ÓÚ ˜ÂÚËËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÓÂÏ‡ 12.5% ÓÚ
‡ÁıÓ‰ËÚÂ, ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ ÒË ÔÓ‰ÂÎˇÚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 50% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡. Õ‡ 21 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡ ·˙Î„‡Ó-ÛÏ˙ÌÒÍ‡ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚ÂÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÒÎÂ‰Ë ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡‰‡˜ËÚÂ, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë ÙËÌ‡Ì-
263 Пак там, оп. 7п, а. е. 260, л. 4
264 Пак там, с. 75–76.
ÒË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÂÊ‡. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 1951 „. Ò‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË Ò˙„Î‡¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎ-

ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ≠ Û˜‡ÒÚÌË˜ÍË ‚ ÔÓÂÍÚ‡. —ÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ Â ÔÓ˙˜‡ÌÓ Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ Ô˙ÚÌËÚÂ Ò˙Ó·˘ÂÌËˇ265.
—ÚÓËÚÂÎÌËÚÂ ‡·ÓÚË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÔÂÁ Ï‡Ú 1952 „. Ë Ì‡ 20 ˛ÌË 1954 „. (·ÎË-
ÁÓ ÒÂ‰ÂÏ ÏÂÒÂˆ‡ ÔÂ‰ÒÓ˜ÌÓ) ÏÓÒÚ˙Ú Ì‡‰ ƒÛÌ‡‚ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ Â
Ú˙ÊÂÒÚ‚ÂÌÓ ÓÚÍËÚ Ë ÔÛÒÌ‡Ú ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ. “‡ÁË ËÌ‡˜Â ÏÌÓ„Ó ‰Ó·‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒ-
Í‡ ËÌËˆË‡ÚË‚‡ Ì‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÌÂ ÔÂÏËÌ‡‚‡ ·ÂÁ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ë ÔÓ·ÎÂÏË. Õ‡È-Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÓËÁÚË˜‡Ú ÓÚ ÛÚÓ˜Ìˇ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎËÚÂ Ë ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÒÚÓËÚÂÎÌË ‡·ÓÚË. œÓ‡‰Ë
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ÔÓÂÍÚ‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú ÌˇÍÓË ‡ÁÎË˜Ëˇ ‚ ‡Á˜ÂÚÌËÚÂ
ÌÓÏË. ¬ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇ
ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë. ¬ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ‚ÂÏÂ („Ó-
‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ÔËÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÂÍÚ‡) ÓÒÚ‡‚‡Ú ÌÂÛÚÓ˜ÌÂÌË ˆÂÌË Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ
ÏÂÚ‡ÎÌË ÍÓÌÒÚÛÍˆËË, ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ œÓÎ¯‡, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, –ÛÏ˙ÌËˇ Ë ”Ì„‡Ëˇ.
“Ó‚‡ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌË ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ ËÁ‡‚Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡
Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡ Ë ÛÒÎÛ„ËÚÂ266. ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â ÌÂ Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ ‚ ÔÓ‰„ÓÚ‚ËÚÂÎÌËˇ ÂÚ‡Ô Ì‡ ÔÓÂÍÚ‡. œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡
Ì‡ ÏÓÒÚ‡ ÔÓ ÓËÂÌÚËÓ‚˙˜ÌË Ò‚ÂÚÓ‚ÌË ˆÂÌË Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 160 ÏÎÌ. Û·-
ÎË, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏËÚÂ ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ÒÚÓÂÊ‡ ÓÍÓÎÓ 21 ÏÎÌ. Û·ÎË. ÕÓ „Ó-
‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÒÚÓËÚÂÎÌËÚÂ ‡·ÓÚË, ÔÂÁ ˛ÌË 1953 „., ÓˆÂÌÍËÚÂ Ì‡ ÏÂÊ-
‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡Ó-ÛÏ˙ÌÒÍ‡ ÍÓÏËÒËˇ, Ì‡Ô‡‚ÂÌË Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ ˆÂÌË-
ÚÂ, ÔÓ ÍÓËÚÓ Ú˙„Û‚‡Ú ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÓÏÂÊ‰Û ÒË (Ú.Â. ÔÓ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË
ˆÂÌË) ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËÂÚÓ ˘Â Ì‡‰ı‚˙ÎË 220 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‚
ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ ‚˙Á‚˙Ì‡ÚËÚÂ ÓÍÓÎÓ 21 ÏÎÌ. Û·ÎË. ŒÔ‡ÒÌÓÒÚÚ‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ËÁ„‡Ê-
‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ ‰‡ Ì‡‡ÒÌ‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‰ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â Ì‡Î‡„‡
ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ‚ ¡ÛÍÛÂ˘ ‰‡ ÒÂ Ò‚ËÍ‡ Ò˙‚Â˘‡ÌËÂ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ Û˜‡ÒÚÌË˜ÍË ‚
ÒÚÓÂÊ‡, Ë ‰‡ ÒÂ ÔÂ‡Á„ÎÂ‰‡Ú ÒÏÂÚÍËÚÂ ‚ ÔÓÒÓÍ‡ ÚˇıÌÓÚÓ Ì‡Ï‡ÎˇÌÂ. ¬ÌÂÒÂÌË Ò‡
ÌˇÍÓË ÔÓÏÂÌË ‚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ë ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÚÓ‚‡ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ Ó‰Ó·ˇ‚‡ ‡ÁıÓ‰ÂÌ ÔÎ‡Ì Á‡ 196 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ 39 ÏÎÌ. ‚˙Á‚˙Ì‡ÚË
ÒÛÏË267.
—ÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ÔÓÂÍÚ‡ Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ‚ÒÂ Ó˘Â ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË Ò˜ÂÚÓ‚Ó‰ÌË ÓÚ-
˜ÂÚË, ÍÓËÚÓ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ˜Â ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·ÂÍÚ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 193 ÏÎÌ. Û·ÎË. “Ó‚‡
ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÔÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËÚÂ ÏÂÊ‰Û‰˙Ê‡‚ÌË Ò˙„Î‡¯ÂÌËˇ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Û˜‡Ò-
ÚËÂ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË ———–, œÓÎ¯‡, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Ë ”Ì„‡Ëˇ, ÔÓÂÏ‡˘Ë
12.5% ÓÚ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ, Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚˇÚ ÔÓ 24.1 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙-
ÌËˇ, Û˜‡ÒÚ‚‡˘Ë Ò ÔÓ 25%, ÔÓÍË‚‡Ú ÔÓ 48.2 ÏÎÌ. Û·ÎË. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ ÔÓ-
Í‡Á‚‡Ú Ò˙‚ÒÂÏ ‡ÁÎË˜ÌÓ ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡.
———– Â Û˜‡ÒÚ‚‡Î Ò 9.6 ÏÎÌ. Û·ÎË, ËÎË 4.9%, œÓÎ¯‡ Ò 13.1 ÏÎÌ., ËÎË 6.8%, ◊ÂıÓ-
ÒÎÓ‚‡ÍËˇ Ò˙Ò 17.7 ÏÎÌ., ËÎË 9.2% Ë ”Ì„‡Ëˇ Ò 16.8 ÏÎÌ., ËÎË 8.7%. œË ÚÓ‚‡ ÔÓ-
ÎÓÊÂÌËÂ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓÂÏ‡Ú ÌÂ 50% ÓÚ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ, Í‡ÍÚÓ Â ‚ Ô˙‚ÓÌ‡-
265 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 71, л. 3.

266 Пак там, л. 4.
267 Пак там, л. 5–6.
˜‡ÎÌËˇ ÔÎ‡Ì, ‡ 70%, ËÎË ‰‚ÂÚÂ ÔÓ 35%. “ÓÁË ÔÓˆÂÌÚ, ËÁ˜ËÒÎÂÌ ‚ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‚˙Á-
ÎËÁ‡ Ì‡ ÔÓ ÓÍÓÎÓ 68 ÏÎÌ. Û·ÎË268.
”˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ Ô˙‚ËÚÂ ˜ÂÚËË ‰˙Ê‡‚Ë, ˜ËÈÚÓ ‡ÁÏÂ Â ËÁ˜ËÒÎÂÌ Ì‡ 58.7
ÏÎÌ. Î‚., ÒÂ ÓÙÓÏˇ Í‡ÚÓ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 15 „Ó‰ËÌË Ò 2%
„Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡, Í‡ÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1955 „. ƒ˙Î„˙Ú ÒÂ ‡Á-
‰ÂÎˇ ÔÓ ‡‚ÌÓ ÏÂÊ‰Û ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Ë ÛÏ˙ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚ ÔÓ 29.3 ÏÎÌ. Û·ÎË.
ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â ÌÂ‡‚ÌÓÏÂÌÓ, Ë ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ÌÂËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ò‡ ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌË
ÍÂ‰ËÚË. ¬ ıÓ‰‡ Ì‡ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ƒÛÌ‡‚-ÏÓÒÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Â
ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ 26 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‰ÓÍ‡ÚÓ –ÛÏ˙ÌËˇ Â ‡ÁÔÓÎ‡„‡Î‡ Ò 32 ÏÎÌ. ¬˙ÔÂÍË ˜Â
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ÔÓÎÛ˜ËÎÓ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÍÂ‰Ë-
ÚËÚÂ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÓÚ ÌÂ„Ó Ó·˘Ë ‡ÁıÓ‰Ë Ò‡ 63.3 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÚÂÁË Ì‡ Û-
Ï˙ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ò‡ 59 ÏÎÌ. Û·ÎË. “‡Í‡ Á‡Â‰ÌÓ Ò Ì‡Ï‡ÎÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ
ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â Û˜‡ÒÚ‚‡Î‡ ‚ ÒÚÓÂÊ‡ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ Ò Ì‡‰ 5.3 ÏÎÌ.
Û·ÎË ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ –ÛÏ˙ÌËˇ. «‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú‡ÁË ‡ÁÎËÍ‡ ÒÎÂ‰ ÔÂ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ
Ì‡ ÒÏÂÚÍËÚÂ ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ÔËÂÏ‡ Ì‡ 8 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1954 „. ÔÓÚÓÍÓÎ, Ò ÍÓÈÚÓ Ì‡Ï‡-
Îˇ‚‡ ÛÏ˙ÌÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂ Ò Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1.2 ÏÎÌ. Û·ÎË. Õ‡ 17 Ï‡Ú 1955 „. ‚
√˛„Â‚Ó Â ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÛÏ˙ÌÒÍËˇ
‰˙Î„ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ÏÓÒÚ‡ Ì‡‰ . ƒÛÌ‡‚ Ì‡ 4.1 ÏÎÌ. Û·ÎË269.
œË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÂÊ‡ Ì‡ ÏÓÒÚ‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ìˇ-
ÍÓË ÚËÔË˜ÌË Ë Á‡ ÏÌÓ„Ó ‰Û„Ë ÒÎÛ˜‡Ë Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÔÓ·ÎÂÏË. ŒÒÌÓ‚-
ÌËˇÚ Â, ˜Â ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ËÁÏÂÌÂÌËˇ ÔË Â‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ
ÍÂ‰ËÚÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ ÒÂ ‚ÎÓ¯‡-
‚‡Ú ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ‰ÂÍÎ‡Ë‡ÌËÚÂ Ì‡ÏÂÂÌËˇ. ¬ ÍÓÌÍÂÚÌËˇ ÔÓÂÍÚ
ÚÛ‰ÌÓÒÚËÚÂ Ò‡ ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ
‚ÂÏÂ Ì‡ ÔÓÛ˜‚‡ÚÂÎÌËÚÂ Ë ÒÚÓËÚÂÎÌËÚÂ ‡·ÓÚË ÒÂ ÔÓÂÏ‡ ‚ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. ƒ‡ÊÂ ‚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÏÓÏÂÌÚ ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ú‡Í‡, ˜Â ÓÚ ÒÚ‡Ì‡,
ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ, ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡‚‡ ÍÂ‰ËÚÓ Ì‡ –ÛÏ˙-
ÌËˇ Ë ÔË ÚÓ‚‡ Ò˙Ò ÒÂËÓÁÌ‡ ÒÛÏ‡. ÕÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËˇÚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚
ÂÙÂÍÚ ÒÂ ÔÓ‡Ê‰‡ ÓÚ ÒÔÂ¯Ì‡Ú‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË ÒÂ‰ÒÚ-
‚‡, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌË ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡, ‡ ÚÓ‚‡ ‚Ó‰Ë ‰Ó „ÓÎˇÏÓ ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ó Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë Â ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ‡ÁÒÚÓÈÒÚ‚Ó
Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËˇ ÔÓˆÂÒ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ ‚ ‰Û„Ë
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÓÚ‡ÒÎË.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ÓÙÓÏˇ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
Í˙Ï ———– Ë ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. Õ‡˜‡ÎÓÚÓ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌÓ Ò ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍË ÔÓÚÓÍÓÎ, ÔÓ‰-
ÔËÒ‡Ì Ì‡ 14 ‡‚„ÛÒÚ 1952 „. œÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ÔÂ‰‡‚‡Ú
26 ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÒÂ˘Û ÍÓÂÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË Ì‡‰
42 ÏÎÌ. Î‚. ¿ÍÚË‚ËÚÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË ‚ ÔÓÚÓÍÓÎ‡ ‰‚ÓÈÌÓ ÔÓ-‚ËÒÓ-
ÍÓ ÓÚ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÒÛÏ‡Ú‡ ‰‡
·˙‰Â ÔÂ‚Â‰ÂÌ‡ ÔÓ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ”Ô‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ‚ ¡˙Î„‡-
268 Пак там, л. 11.

269 Пак там, л. 11–13.
Ëˇ Ì‡ ˜ÂÚËË ‡‚ÌË ‚ÌÓÒÍË Á‡ ÒÓÍ ÓÚ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡270. ‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ ËÁ-
‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ Ï‡È 1952 „. Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÎÂ‚Ó‚Â ‚ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ 25 ÒÚ‡-
Ë ÎÂ‚‡ Á‡ 1 ÌÓ‚, Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂÚÓ ÓÚ 42 ÏÎÌ. Î‚. ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÒÂË-
ÓÁÌÓ ·ÂÏÂ Á‡ ·˛‰ÊÂÚ‡. “‡ÁË Ô˙‚‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Â ÔÓÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò
ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ 9 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1954 „., ˜ÂÁ ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚÍÛÔÛ‚‡ Ò˙‚ÂÚÒ-
ÍÓÚÓ ‰ˇÎÓ‚Ó Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÒÏÂÒÂÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ì Ó-
Ó·ÒÓî, ì“‡·ÒÓî Ë ì—Ó‚·ÓÎÒÚÓÈî ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 269.9 ÏÎÌ. ÎÂ‚‡, Ì‡Ï‡ÎÂÌË ‚ÔÓÒÎÂ‰-
ÒÚ‚ËÂ Ì‡ 161.9 ÏÎÌ. ÎÂ‚‡. œÂÓÚÒÚ˙ÔÂÌ Â Ë Ò˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ‰ˇÎ ‚ ‰ÛÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ì√ÓÛ·-
ÒÓî Á‡ 535 ÏÎÌ. Î‚., Í‡ÚÓ Ì‡ ‰ÛÊÂÒÚ‚ÓÚÓ Â ÓÚÔÛÒÌ‡Ú ÓÚ ———– ÍÂ‰ËÚ Á‡ 64 ÏÎÌ.
Î‚. 271
ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ‡‚ÌÓÒÏÂÚÍ‡, ÒÔÓÂ‰ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ ∆Ë‚ÍÓ ∆Ë‚ÍÓ‚, Â, ˜Â Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1954 „. ·ÓˇÚ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ò
„ÂÏ‡ÌÒÍÓ Ë ‡‚ÒÚËÈÒÍÓ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 172 Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 844 ÏÎÌ.
Î‚. ÓÚ ÚÂÁË 172 ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò‡ ÔÂı‚˙ÎÂÌË 99 Ò Ó·˘ Í‡ÔËÚ‡Î 479
ÏÎÌ. Î‚., ÓÚ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ˘Â Á‡ÔÎ‡ÚË Ò‡ÏÓ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡. «‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡Ú ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÓÚ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡Í-
ÚË‚ËÚÂ, ÍÓÎÍÓÚÓ ÓÚ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡ ”Ô‡‚ÎÂ-
ÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ ‚ÒË˜ÍË ‰˙Î„Ó‚Â Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË Ë ÙË-
ÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ÌÂÈÌËÚÂ ÔÓ‰‡ÌËˆË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1209 ÏÎÌ. Î‚.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á Â ÔÓÎÛ˜ËÎ ‰‚ËÊËÏÓ Ë ÌÂ‰‚ËÊËÏÓ „ÂÏ‡ÌÒÍÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 694 ÏÎÌ. Î‚. œÓ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡-
Ì‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌ‡Ú‡ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ·Ë‚¯‡ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡ Ë ‡‚ÒÚ-
ËÈÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ Ì‡‰ 2747 ÏÎÌ. Î‚.272 ¬˙ÔÂÍË ˜Â Â ‚˙ÁÔËÂÚ ÔËÌ-
ˆËÔ˙Ú ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰‡‰Â Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÒÂ˘Û ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ
ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË, Ù‡ÍÚ˙Ú ˜Â ÒÂ Â Ì‡ÎÓÊËÎ‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÚÂÁ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËˇÚ ·˙Î„‡Ò-
ÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂ Í˙Ï „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë ÙËÏË, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-
„ÓÎÂÏËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, Ô‡‚Ë ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÌÂ-
ËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.
¬ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ Ô˙‚Ëˇ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÎ‡Ì (1949≠1953) ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú Ó„ÓÏÌË
Ú‡ÌÒÙÓÏ‡ˆËË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. «‡ÔÓ˜Ì‡ÚÓ Â ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌ‡ Á‡ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ú‡‰ËˆËË Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚË-
‡ÎÌ‡ ·‡Á‡, ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ò‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌË ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÛÒÍÓÂÌ‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡-
ˆËˇ ˇÁÍÓ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ‚˙‚ ÙÓÏË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ˆËÓ-
Ì‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂÁ 1952 „. Ò˙Ò Ò‚ÓËÚÂ 47.1% ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÚÓ ÔÓËÁ-
‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÓ˜ÚË ‰ÓÒÚË„‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ˆˇÎÓÒÚÌËˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
“ÂÁË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎ-
ÌÓ „ÓÎÂÏË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, Í‡ÚÓ Ì‡ÔËÏÂ Á‡ ÙÓÌ‰ ìÕ‡ÚÛÔ‚‡ÌÂî ÒÂ
ÓÚ‰ÂÎˇ Ì‡‰ 1/4 ÓÚ ˆÂÎËˇ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰. ŒÒ‚ÂÌ ÔÂÍËÚÂ ÓÚ˜ËÒÎÂÌËˇ ÓÚ ‰˙-
Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÒÂ ÔË·ˇ„‚‡ Ë ‰Ó ÂÏËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌË Á‡ÂÏË ÓÚ 1951 Ë 1952
„., ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÍÓËÚÓ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ò‡ Ò˙·‡ÌË Ì‡‰ 973 ÏÎÌ. Î‚. (ËÎË Ì‡‰ 24
270 Никова, Г. Ликвидирането на германската собственост в България… с. 239.

271 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 79, л. 188.
272
АМВнР, оп. 8п, а. е. 1125, л. 61.
ÏÎ‰. ÒÚ‡Ë Î‚.)273. ¬ ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂ-

ÌÓÒÚ ‚‡ÊÌÓ ÏˇÒÚÓ Á‡ÂÏ‡Ú Ë ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ Ú. Ì‡. Ì‡Ó‰ÌÓ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌË
‰˙Ê‡‚Ë Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ ÓÚ ———–. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1953 „. ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ
Ò˙˛Á ˜ÂÁ ÒÚÓÍÓ‚Ë, ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË Ë ÒÔÂˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚË ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡
Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë ËÌÊÂÌÂÌÓ-ÒÚÓËÚÂÎÌË ÛÒÎÛ„Ë Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 498.1
ÏÎÌ. Û·ÎË, ÍÓÂÚÓ, ËÁ˜ËÒÎÂÌÓ ÔÓ Ì‡ÎÓÊÂÌËˇ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ Í‡ÈÌÓ ÌÂËÁ„Ó‰ÂÌ Á‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÍÛÒ ‰ÓÎ‡ ≠ Û·Î‡ ‚ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ 1 ˘.‰. = Ì‡ 5.30 Û·ÎË, Ô‡‚Ë ·ÎËÁÓ 94
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡274. «Ì‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-Ï‡ÎÍË Ò‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ
‰Û„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Î‡„Â ≠ ÓÚ œÓÎ¯‡ ÚÂ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú Ì‡ 13.3
ÏÎÌ. Û·ÎË, ÓÚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ ≠ Ì‡ 37.6 ÏÎÌ. Ë ÓÚ ”Ì„‡Ëˇ Ì‡ 14.7 ÏÎÌ. Û·ÎË275.
“‡Í‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 563.7 ÏÎÌ. Û·ÎË. Ã‡Í‡ ‰‡ Â Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â
ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‚ÎÂÁÎË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÓÚ‚˙Ì (Ì‡‰
100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÍÛÒ), ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÚÂÊÂÒÚ Ì‡ Ï‡˘‡·Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÌ‡Òˇ ÔˇÍÓ ÓÚ ·˙Î„‡Ò-
ÍËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË. —‡ÏÓ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ‚˙ÚÂ¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË ÓÚ 1951 Ë 1952 „. (ÓÍÓ-
ÎÓ 85 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) ÔÓ˜ÚË ÒÂ ËÁ‡‚Ìˇ‚‡Ú Ò˙Ò ÒÛÏËÚÂ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË.
«‡‰ ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘ËÚÂ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË Á‡ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë Ì‡ ˆˇÎÓÒÚÌËˇ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ‚ Í‡ˇ Ì‡
‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌËˇ ÔÂËÓ‰ ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ÒÂËÓÁÌË
ÔÓ·ÎÂÏË Ë ‰ÂÙÓÏ‡ˆËË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË Í‡ÍÚÓ ÓÚ ÛÒÍÓÂÌËÚÂ ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ‡Á‚Ë-
ÚËÂ, Ú‡Í‡ Ë ÓÚ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ Í‡Í‚ËÚÓ Ë ‰‡ ·ËÎÓ Ô‡Á‡ÌË ÏÂı‡ÌËÁÏË.
Œ˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1953 „. ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰‡‚‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒ-
Ú‚ÓÚÓ Á‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÚÂÊÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡. “Ó Â
ÔË˜ËÌÂÌÓ ÓÚ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌË Ò‚˙ıÌÓÏ‡ÚË‚ÌË Á‡Ô‡ÒË ÔË Ú˙„Ó‚ÒÍË-
ÚÂ, ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ë ‰Û„Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ. «‡Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÓÍ‡-
Á‡ÚÂÎË ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ ‰Ó‚ÂÊ‰‡ ‰Ó ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó
ÔÓ‰ÛÍÚË, ÌÂÓÚ„Ó‚‡ˇ˘Ë Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ ËÎË ÌˇÏ‡˘Ë ÌÛÊÌÓÚÓ ÔË-
ÎÓÊÂÌËÂ Í‡ÍÚÓ ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, Ú‡Í‡ Ë ‚ ·ËÚ‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Â ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â Á‡Ô‡ÒËÚÂ ÌÂ Ò‡ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌ ÂÁÂ‚, Í‡ÍÚÓ ÒÂ ÓÔËÚ‚‡Ú ‰‡ „Ó ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ Ìˇ-
ÍÓË ‰ËÂÍÚÓË Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‡ Ò‡ „Î‡‚ÌÓ ÌÂÂ‡ÎËÁË‡ÌË ‰ÂÙÂÍÚÌË ËÎË ‰ÂÏÓ-
‰Ë‡ÌË ÒÚÓÍË276.
¿Ì‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ë Ó·ˇÒÌÂÌËÂÚÓ Á‡ ÚÓÁË Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ ÒÂ Ô‡‚Ë ËÁˆˇÎÓ
ÓÚ ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ‰ÓÍÚËÌ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ÕÂ-
ÛÒÔÂıËÚÂ ÒÂ Ú˙ÒˇÚ „Î‡‚ÌÓ ‚ ÌÂÛÏÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ÌËÚÂ Í‡‰Ë ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇÚ Á‡‰‡-
‰ÂÌËÚÂ ËÏ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Á‡‰‡˜Ë Ë Ì‡ ÎÓ¯ÓÚÓ ÔÎ‡ÌË‡ÌÂ. »ÁÎÓÊÂÌË Ò‡ ÌˇÍÓË Ù‡-
Ô‡ÌÚÌË ÒÎÛ˜‡Ë Ì‡ „Â¯ÌÓ ÔÎ‡ÌË‡ÌÂ ‚ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ, Í‡ÚÓ Ì‡ÔËÏÂ ÔÂ‰Î‡„‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÂÎÂÍÚÓÛÂ‰Ë Ë ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍË ÍÛ¯ÍË ‚ ‡ÈÓÌË, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ÂÎÂÍÚËÙËˆË-
‡ÌË. ŒÒ‚ÂÌ ˜Â Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡Ú ÌÂÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘Ë Ë ÌÂÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÚÓÍË,
273 Марчева, И. Политиката на българското правителство за финансиране на индустриализацията 1949–1953. – Исто-
рически преглед, XLVII, 1990, № 4, с. 5, 8.

274 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 79, л. 193.
275 Пак там, оп. 4, а. е. 59, л. 1–2.
276
Пак там, оп. 2, а. е. 63, л. 2.
„Î‡‚ÌËˇÚ ÌÂ„‡ÚË‚ÂÌ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÂÙÂÍÚ ‚˙ıÛ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ÒÂ ÔÓ-

ÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ ·ÎÓÍË‡ÌÂÚÓ Ì‡ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ó·ÓÓÚÌËÚÂ ËÏ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ Ì‡ÚÛÔ‡ÎËÚÂ
ÒÂ Á‡Ô‡ÒË. ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÒÂ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ ËÁ‰Ë„-
Ì‡Ú‡ Ë‰Âˇ Ò‚˙ıÌÓÏ‡ÚË‚ÌËÚÂ Á‡Ô‡ÒË ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËˇÚ Ò ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ¡Õ¡, Ú˙È Í‡ÚÓ
ÚÓ‚‡ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ‰ Á‡ÔÎ‡ı‡ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡277. œÂ‰Î‡„‡ ÒÂ ‰‡ ÒÂ Á‡ÔÓ˜ÌÂ Ò
·˙ÁÓ, ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 2≠3 ÏÂÒÂˆ‡, ‡Á˜ËÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË Á‡Ô‡ÒË.
Õ‡˜ËÌËÚÂ, ˜ÂÁ ÍÓËÚÓ ÚÓ‚‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ, Ò‡ Ò ÔÂ‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ë ÔÓÔ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ‰Â-
ÙÂÍÚÌËÚÂ ËÎË ‰ÂÏÓ‰Ë‡ÌË ÒÚÓÍË, ÌÓ ‡ÍÓ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÓÍ‡ÊÂ ÏÌÓ„Ó ÒÍ˙ÔÓ ËÎË ‡·ÒÓ-
Î˛ÚÌÓ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ, ÚÂ ‰‡ ÒÂ ÔÛÒÌ‡Ú ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ÏÂÊ‡ Ò Ì‡Ï‡ÎÂÌË ˆÂÌË. ¬ ÒÎÛ-
˜‡È ˜Â Ë ÚÓ„‡‚‡ ÌÂ ·˙‰‡Ú ËÁÍÛÔÂÌË ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰‡‰‡Ú Ì‡ ƒ˙Ê‡‚ÌÓ-
ÚÓ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ ìŒÚÔ‡‰˙ˆË Ë ‡Ï·‡Î‡Êî, Ú.Â. Ò ‰Û„Ë ‰ÛÏË ‰‡ ÒÂ ·‡ÍÛ‚‡Ú ËÎË ÛÌË-
˘ÓÊ‡Ú278. “‡Í‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÚ˜ÂÚÂÌÓÚÓ Ò „Ó‰ÓÒÚ ÔÓ-‡ÌÓ ÔÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡,
ÒÂ„‡ ÚËıÓÏ˙ÎÍÓÏ ÒÂ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ‰ÓÍ‡Á‡ÎÓ ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ ÒË ‰‡ ·˙‰Â
Â‡ÎËÁË‡ÌÓ ‰ÓË ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÓÒÚÓ ‰ÂÙËˆËÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ Ô‡Á‡279.
“ÂÊÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÒÂËÓÁÌË ÓÔ‡Ò-
ÌÓÒÚË ‰‡ Ô‡‡ÎËÁË‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ Ë ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ·‡ÌÍ‡-
Ú‡ ‚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ Ë ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚ÌËˇ ÒÂÍÚÓ Ò‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌË Á‡Ô‡ÒË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1200
ÏÎÌ. ÌÓ‚Ë ÎÂ‚‡ ÓÚ ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‚ ÚÓÁË ÒË ‚Ë‰ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÛÒÌ‡ÚË ÌËÚÓ Ì‡
‚˙Ì¯ÌËˇ, ÌËÚÓ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡280. ¡ÎÓÍË‡ÌË Ò‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ Ó·ÓÓÚÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ-
‚‡ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, ÍÓÂÚÓ Â ÔË˜ËÌ‡
Á‡ ‚Á‡ËÏÌ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡, ÔÓÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ÔÓ
ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Á‡·‡‚ˇÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒÍËÚÂ ‚ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ÌÒÍËˇ ·˛‰ÊÂÚ. ¬ Ò‡‚-
ÌÂÌËÂ Ò 1952 „. ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1953 „. ‚Á‡ËÏÌ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ì‡-
‡ÒÚ‚‡ ÓÚ 604 ÏÎÌ. Î‚. Ì‡ 938 ÏÎÌ. Î‚., ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë Ò‡ÏÓ Á‡ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò ÔÓ‚Â˜Â
ÓÚ 50%281. Œ·˙˘‡ ÒÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÂÌÂ„Ë˜ÌË ÏÂÍË
Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡, Ë Ì‡È-‚Â˜Â Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ, ÔÓ‰˙Î-
Ê‡‚‡Ú ÌÂÁ‡ÍÓÌÌÓ ‰‡ ÒÂ ÍÂ‰ËÚË‡Ú, ÍÓÂÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ·ÂÁÔÓˇ‰˙Í. ¬
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓ·ÎÂÏ ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡Ú Ì‡‡ÒÌ‡ÎËÚÂ Í‡Ê·Ë, „Î‡‚ÌÓ ‚ ÒÂÎÒÍËÚÂ ÍÓÓÔÂ-
‡ˆËË. ¬ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ Ó·Ó·˘ÂÌË ‰‡ÌÌË Á‡ Á‡„Û·ËÚÂ, ‚ÍÎ˛˜‚‡˘Ë
Ò‚˙ıÁ‡Ô‡ÒË, ÓÚÍÎÓÌÂÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Ì‡˜ÂÚË, ÁÎÓÛÔÓÚÂ·Ë Ë Í‡Ê·Ë, ‚˙ÁÎËÁ‡˘Ë Ì‡
Ì‡‰ 2386 ÏÎÌ. Î‚.282
¬˙ÔÂÍË ˜Â ‚ Ó·¯ËÌÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â ÏÌÓ„Ó ‚ÌËÏ‡ÚÂÎÌÓ Â ËÁ·ˇ„-
‚‡ÌÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÚÂÏËÌ‡ ìÍËÁ‡î, ËÁÌÂÒÂÌËÚÂ ÔËÏÂË, ˜ËÒÎ‡ Ë Ó·ˇÒÌÂÌËˇ
„Ó‚ÓˇÚ Á‡ ÔÓˇ‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÂËÓÁÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍËÁ‡. “ˇ ÌÓÒË ·Â-
ÎÂÁËÚÂ Ì‡ Ì‡È-˜ÂÒÚËÚÂ ‰ÂÙÂÍÚË Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌÓ-ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ≠ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡
ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÔË˜ËÌ‡ Á‡ „ÓÎˇÏ ·‡Í Ì‡ ÒÚÓÍË, ÌÂ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ
ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÈÓÌËÚÂ Ò ÔÓ‰ÛÍÚË, Ô˙ÎÌÓ ÌÂÒ˙Ó·‡Áˇ‚‡ÌÂ Ò ÔÓÚÂ·ËÚÂÎÒÍËÚÂ
277 Пак там, л. 4.

278 Пак там, л. 6.
279
Унгарският икономист Янош Корнай доказва в изследванията си, че реализирането на социалистическата продук-
ция, чиито качества всъщност не отговарят на световните изисквания, може да се постигне най-вече чрез поддържа-
нето на постоянен дефицит на вътрешния пазар – вж. Корнай, Я. Социалистическата система. Политическа икономия
на комунизма.С., 1996, с. 222–232.
280 Пак там, л. 20.
281 Пак там, л. 41.
282
ÌÛÊ‰Ë Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ÌÂÁ‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌÓÒÚ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÒÛ·ÂÍÚË Á‡

ÓÔÚËÏËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÚˇıÌ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, ÌÂÍÓÏÔÂÚÂÌÚÌË, ‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ë ÓÚÍÓ‚ÂÌÓ ÁÎÓ-
Ì‡ÏÂÂÌË Â¯ÂÌËˇ Ë ‰. ÕÓ Ì‡Â‰ Ò ÚÂÁË ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ‚˙ÁÔËÂÚËˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË
ÏÓ‰ÂÎ ÔÓ·ÎÂÏË, ÍËÁ‡Ú‡ ÓÚ 1953 „. ÒÂ ‰˙ÎÊË Ë Ì‡ ‰Û„ ÚËÔ ÔË˜ËÌË. ‘‡ÍÚ˙Ú, ˜Â
ËÏ‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌË Ó„ÓÏÌË Á‡Ô‡ÒË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú Ë Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÒÂ ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Í‡Ê·ËÚÂ, Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡ Á‡ ÒÂËÓÁÂÌ ÒÔ‡‰ Ì‡ ÔÓ-
ÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ÓÒÓ·ÂÌÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ. “Ó‚‡ Â ÔˇÍ ÂÁÛÎ-
Ú‡Ú ÓÚ Ï‡˘‡·Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ, ˜ËˇÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡
ÚÂÊÂÒÚ Â ÔÂı‚˙ÎÂÌ‡ ‚˙ıÛ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË.
œËÏÂ Á‡ ÚÓ‚‡, ˜Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Â¯‡‚‡Ú
„Î‡‚ÌÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Â ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ Ï‡È 1952 „. ÔÓÂ‰Ì‡ Ó·Ïˇ-
Ì‡ Ì‡ Ô‡ËÚÂ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ, Ï‡Í‡ Ë ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ‰‡ ÌÂ Â Ó·ˇ‚ÂÌÓ ‰ÓË ‚
ÒÂÍÂÚÌËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰Ë, Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Ú‡ÁË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÏˇÍ‡ Â ÔÂ‰ÔËÂÚ‡ Ò ˆÂÎ ‰‡ ÒÂ
ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ ÔÓˇ‚ËÎ‡Ú‡ ÒÂ ËÌÙÎ‡ˆËˇ, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ‚Î‡ÒÚËÚÂ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ ÔËÁÌ‡ˇÚ
‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÔÓˆÂÒË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ÕÓ
Í‡ÍÚÓ Â Ó·ˇÒÌÂÌÓ ‚ „Ó‰Ë¯ÌËˇ ÓÚ˜ÂÚ Á‡ 1952 „. Ì‡ ¡Õ¡, ìÔ‡Ë˜Ì‡Ú‡ ÂÙÓÏ‡ ÛÍÂ-
ÔË Ô‡Ë˜ÌÓÚÓ Ó·˙˘ÂÌËÂ, ËÁ˜ËÒÚË „Ó ÓÚ ËÁÎË¯ÌËÚÂ Ô‡Ë Ë ÔÓ‚Ë¯Ë ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡-
Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÎÂ‚‡î283. ¬ÒË˜ÍË ÒÔÓÏÂÌ‡ÚË ÂÁÛÎÚ‡ÚË ËÏ‡Ú Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‡ÌÚËËÌÙ-
Î‡ˆËÓÌÂÌ ÂÙÂÍÚ.
» ÒÂ„‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ ÔÓ‰ÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ ÍÛÔ˛ËÚÂ ÔÂÁ 1947 „., Ò‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌË ÒÔÂÒ-
Úˇ‚‡ÌËˇÚ‡ Ë Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ Ô‡Ë˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Û Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. ŒÙËˆË‡ÎÌËˇÚ ÍÛÒ Ì‡
Ó·ÏˇÌ‡Ú‡ Â 100 ÒÚ‡Ë ÎÂ‚‡ Á‡ 4 ÌÓ‚Ë. ¬ ÚÓ‚‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ò‡ ÔÂËÁ˜ËÒÎÂÌË ‚ÒË˜-
ÍË Ô‡Ë˜ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ‡ÍÚË‚Ë Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ë ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ,
Û˜ÂÊ‰ÂÌËˇ Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË. œÓ Ò˙˘Ëˇ Ì‡˜ËÌ Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Á‡ÔÎ‡ÚËÚÂ, ‚˙ÁÌ‡„-
‡Ê‰ÂÌËˇÚ‡, ÔÂÌÒËËÚÂ Ë ÒÚËÔÂÌ‰ËËÚÂ. ÕÓ ÒÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ Ô‡Ë Ì‡ „‡Ê‰‡-
ÌËÚÂ ÒÚ‡‚‡ ÔË ÍÛÒ 100 ÒÚ‡Ë ÎÂ‚‡ Á‡ 1 ÌÓ‚ ÎÂ‚, ÍÓÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÎËÍ‚Ë‰ÌËÚÂ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ò‡ Ò˙Í‡ÚÂÌË ˜ÂÚËË Ô˙ÚË. “ÓÁË ÔÓ‰ıÓ‰, Ï‡Í‡ Ë ÌÂ ‚
ÚÓÎÍÓ‚‡ ‰‡ÒÚË˜ÂÌ ‚Ë‰ Â ÔËÎÓÊÂÌ Ë ÔË ‚ÎÓ„Ó‚ÂÚÂ. ≈‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‡·ÓÚÌË˜ÂÒÍË-
ÚÂ, ‰ÂÚÒÍËÚÂ, ÒË‡¯ÍËÚÂ Ë Û˜ÂÌË˜ÂÒÍËÚÂ ‚ÎÓ„Ó‚Â ‰Ó 50 000 ÒÚ‡Ë ÎÂ‚‡ ÒÂ Ó·ÏÂÌˇÚ
ÔË ÍÛÒ 100 Á‡ 4 ÎÂ‚‡. «‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë ÊËÎË˘ÌÓ-ÒÔÂÒÚÓ‚ÌËÚÂ
‚ÎÓ„Ó‚Â, Â Ì‡ÎÓÊÂÌ‡ ÒıÂÏ‡, ÍÓˇÚÓ Ò˙Ó·‡ÁÌÓ ‡ÁÏÂ‡ ËÏ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ó·ÏÂÌÌËˇ ÍÛÒ
ÓÚ 3 Î‚. Á‡ 100 ÔË ÒÏÂÚÍË ‰Ó 50 000 Î‚., Ì‡ 1 Î‚. Á‡ 100 ÒÚ‡Ë ÔË ÒÏÂÚÍË ÓÚ Ì‡‰
200 000 Î‚.284 ‡ÍÚÓ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ÌÌËÚÂ Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, Ó·˘‡Ú‡ Á‡„Û·‡ Ì‡
Ó·ÏÂÌËÚÂÎËÚÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 857 ÏÎÌ. ÌÓ‚Ë ÎÂ‚‡. “Ó‚‡ ËÌ‡˜Â ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÓ ‚ ‰Û„Ë
‰˙Ê‡‚Ë Í‡ÚÓ ÔÂÒÚ˙ÔÌÓ ‰ÂˇÌËÂ, ÚÛÍ Â ÓˆÂÌÂÌÓ Í‡ÚÓ Ì‡Ì‡ÒˇÌÂ Ì‡ ìÒÂËÓÁÂÌ Û‰‡
‚˙ıÛ Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡Á‡ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÂÎÂÏÂÌÚË Û Ì‡Òî285. »ÁÔÓÎÁ‚‡-
Ì‡Ú‡ Í‚‡ÎËÙËÍ‡ˆËˇ ÚÛ‰ÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ ‰ÓË Ë Á‡ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËÚÂ ‡Á·Ë‡-
ÌËˇ Á‡ ìÍ‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÂÎÂÏÂÌÚËî ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â 48% ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
„‡Ê‰‡ÌË ÔÂÚ˙Ôˇ‚‡Ú Á‡„Û·‡ ÓÚ Ì‡‰ 542 ÏÎÌ. Î‚.286
Œ·ÏˇÌ‡Ú‡ ÓÚ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1952 „. Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ë Ò ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡ÈÌÓ
283
Пак там, оп. 2, а. е. 16, л. 31.
284 Известия на Президиума на Народното събрание, III, № 40, 11 май 1952.
285 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 16, л. 30.
286 Пак там.
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÔÓÏÂÌË ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ‚Â˜Â ÂÏËÚË‡ÌËÚÂ ‚˙ÚÂ¯ÌË Á‡ÂÏË.

ÀËı‚ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË Ì‡ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1947 Ë 1951 „. Ò‡ ÔÓÏÂÌÂÌË Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ ÓÚ
5.5% Ë 5% Ì‡ 2%. œÂÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Ò˙˘Ó Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ ÔÓ ÌÂËÁ„Ó‰ÂÌ
Á‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ ËÏ Ì‡˜ËÌ ≠ Á‡ 1947 „. Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Â 100 ÒÚ‡Ë ÎÂ‚‡ Á‡ 2 ÌÓ-
‚Ë, ‡ Á‡ 1951 „. 100 Á‡ 3, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ˜Â ÓÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ Ô‡ËÚÂ Â 100
Á‡ 4287.
¬ „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡
ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚Ó‰Ë ‰Ó Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÚÛÍÚÛÌË ËÁÏÂÌÂ-
ÌËˇ ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ı‡‡ÍÚÂËÁË‡˘Ë ÒÂ Ò ÛÒÍÓÂÌË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ËÌ-
‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ. Õ‡Â‰ Ò Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ ‰ÂÎ‡ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ‚ ·ÛÚÌËˇ ‚˙Ú-
Â¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÒÂËÓÁÌË ‰ÂÙÓÏ‡ˆËË, Ò‚˙Á‡ÌË Í‡ÍÚÓ Ò ·˙ÁÓ ÔÓ-
ÚË˜‡˘ËÚÂ ÔÓˆÂÒË, Ú‡Í‡ Ë Ò Ú‚˙‰ÓÚÓ ÔËÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚Ó-‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚Ì‡-
Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, ÌÂÓÚ˜ËÚ‡˘‡ ÔÓÚÂ·ÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. ÕÓ‚‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÎËÌËˇ
ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÔË ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Á‡ „‡Ê‰‡ÌËÚÂ, ÍÓËÚÓ Ò‡
‰Î˙ÊÌË ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡Ú Ï‡˘‡·ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ËÌËˆË‡ÚË‚Ë Ì‡ ÍÓ-
ÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÚÓ‚‡ ÒÚ‡‚‡ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ
Û˜‡ÒÚËÂ ‚˙‚ ‚˙ÚÂ¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ë ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‰‚Â Í‡ÈÌÓ ÌÂËÁ„Ó‰ÌË Á‡ Ì‡ÒÂÎÂ-
ÌËÂÚÓ Ô‡Ë˜ÌË ÂÙÓÏË (ÓÚ 1947 Ë 1952 „.). ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÍÂ-
‰ËÚË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ Ì‡Ó‰ÌÓ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ë Ì‡È-‚Â˜Â
ÓÚ ———–, ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ Ó·ÎÂÍ˜‡Ú Ó„ÓÏÌÓÚÓ ·ÂÏÂ ‚˙ıÛ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ „‡Ê‰‡ÌÒÚ‚Ó, Ú˙È Í‡ÚÓ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ Ì‡ ÌËÒÍËÚÂ ÎËı‚Ë Ë
‰˙Î„ËÚÂ ÒÓÍÓ‚Â Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂÛÚ‡ÎËÁË‡Ì ÓÚ ÒËÎÌÓ Á‡‚Ë¯ÂÌËˇ
ÍÛÒ Ì‡ Û·Î‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ÒÚÓËÚÂÎÌË ‡·ÓÚË ÒÍ˙ÔË Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË, Ò ÍÓËÚÓ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÏÌÓ„Ó Â‚ÚËÌË.
287
Марчева, И. Политиката на българското правителство за финансиране…, с. 8.
√Î‡‚‡ Â‰ËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡.
–‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ ‚ Ì‡˜‡ÎÌËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓÚÓ ‡Á‚Â‰ˇ‚‡ÌÂ, 1953≠1956 „.
ŒÊË‚ÎÂÌËÂ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò˙Ò «‡Ô‡‰‡
—ÍÓÓ ÒÎÂ‰ ÒÏ˙ÚÚ‡ Ì‡ —Ú‡ÎËÌ ‚ ———– ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ô˙‚ËÚÂ ÒËÏÔÚÓÏË Ì‡
ÔÓÒÚÂÔÂÌÌË Ú‡ÌÒÙÓÏ‡ˆËË ‚ ÏÓ‰ÂÎ‡ Ì‡ ÛÔ‡ÊÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ Í‡ÍÚÓ ‚ œ——,
Ú‡Í‡ Ë ‚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. ¬ ÃÓÒÍ‚‡ ·Ó·‡Ú‡ Á‡ Ì‡‰ÏÓ˘ËÂ ‚ ÍÓÏ‡Ì‰ÌËÚÂ ÒÚÛÍÚÛË
Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Ì‡Î‡„‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÎÂÍÚË‚ÌÓ ˙ÍÓ‚Ó‰Ò-
Ú‚Ó, ÍÓÂÚÓ Â ÔÓÒÎÂ‰‚‡ÌÓ ÓÚ ÎÂÍÓ ÒÏÂÍ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÔÂÒË‚Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÒËÒÚÂ-
Ï‡. ¬˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ë
ÔÓ-‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ Â‡ÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ Ì‡Ó‰ËÚÂ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÁÓÌ‡
Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂ ÒÍÓÓ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ËÁ‰Ë„‡ÌÂ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓÚÓ
‡‚ÌË˘Â Ë Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ò ÔÓ‰ÛÍÚË ÓÚ Ô˙‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ. ¬
√ÂÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ Ó˘Â ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1953 „. ÚÂÁË ËÒÍ‡ÌËˇ ÔÂ-
‡ÒÚ‚‡Ú ‚ ÛÎË˜ÌË ÔÓÚÂÒÚË Ë ·ÛÌÚÓ‚Â288. Õ‡ÚËÒÍ Á‡ ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎË-
ÚËÍ‡ Ë ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ „Û·ËÚÂ ‰ËÒÔÓÔÓˆËË ÏÂÊ‰Û ÎÂÍ‡Ú‡ Ë ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯-
ÎÂÌÓÒÚ, Í‡ÍÚÓ Ë ÏÂÊ‰Û ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ Ë ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ‚˙ÁÌËÍ‚‡ Ë ‚ –ÛÏ˙-
ÌËˇ, ”Ì„‡Ëˇ, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, Í˙‰ÂÚÓ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú Â‰Ëˆ‡ ÒÚ‡˜ÍË289.
ŒÒ‚ÂÌ Í‡ÚÓ ÒÚÂÏÂÊ ‰‡ ÒÂ ÓÚ„Ó‚ÓË Ì‡ ÓÒÚËÚÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÌÛÊ‰Ë Ë ‰‡ ÒÂ
ÒÌËÊË „‡‰ÛÒ‡ Ì‡ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂÚÓ, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë Á‡ ‰‡ ÒÂ ÛÚ‚˙‰ˇÚ ÌÓ‚ËÚÂ ÎË˜ÌÓÒÚË Ò
ÌÓ‚Ë Ë‰ÂË, ÒÂ‰ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‚˙ıÛ¯Í‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÔÂÓÒÏËÒÎˇÌÂ Ì‡ ÔÓ‚ÂÊ-
‰‡Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡. Œ˘Â ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ 1953 „. ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·˛‰ÊÂÚ
Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ÒÛ·ÒË‰ËË Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÚ-
Â·ÎÂÌËÂ. ÕËÍËÚ‡ ’Û¯˜Ó‚ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ Í‡Ú‡ÒÚÓÙ‡ÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚
Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Î‡ÌÒË‡ ÂÙÓÏÂÌ‡ ÔÓ„‡Ï‡ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÁÂ-
ÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ Ë ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ, Í‡ÍÚÓ Ë ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂ-
ÎÂÌËÂ. ¬‡ÊÂÌ ÏÓÏÂÌÚ ‚ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌËÚÂ ÔÓÏÂÌË ËÏ‡ Ó„‡ÌË˜ÂÌÓÚÓ ÎË·Â‡ÎË-
ÁË‡ÌÂ Ì‡ ÓÚ‡Ò˙Î‡, Í‡ÚÓ ÒÂ ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ ‰‡ ËÁÌ‡ÒˇÚ
˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ ÒË Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌËˇ Ô‡Á‡290.
œÓ ÔËÏÂ‡ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ Ë ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡
ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ œ˙‚Ëˇ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÎ‡Ì ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡. “ÛÍ Ó·‡˜Â, Ì‡-
ÒÓ˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÚÓ ‚˙ıÛ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÒÚ‡‚‡
ÔÓ-ÒÍÓÓ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚÍÎËÍÌÂ Ì‡ ÔÓˇ‚ËÎËÚÂ ÒÂ ÌÓ‚Ë ÚÂÌ‰ÂÌ-
ˆËË ‚ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ‰‡ ÒÂ ÒÔÂ˜ÂÎˇÚ ÔÓÁËˆËË ÔÂ‰ ˙-
ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ œ——, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÒÂËÓÁÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓÒÏËÒÎˇÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔËÌ-
ˆËÔË Ì‡ ‚˙ÁÔËÂÚËˇ ÍÛÒ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ. ≈ÚÓ Á‡˘Ó Â‰‚‡ ÍÓ„‡ÚÓ Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË Ë Ì‡ ÏÓÒÍÓ‚ÒÍ‡Ú‡ ÒÂ˘‡
288 Fejto, Fr. Histoire des démocraties populaires après Staline 1953–1971. Paris, 1974, pp. 16–19.
289 Вж. по подробно Баева, И. Източна Европа след Сталин 1953–1956. С, 1995, с. 27.
290
Верт, Н. История на Съветския съюз. С., 2000, с. 343–344.
ÓÚ 7 ˛ÎË 1953 „. ‡ÁÍËÚËÍÛ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Á‡ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚

Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Á‡ ‚ÎÓ¯ÂÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÂ-
ÎˇÌË, ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡ œ Â ÔËÌÛ‰ÂÌÓ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÂÌ
‡ÒÚÂÊ Ë ‰‡ ÔÂÌ‡ÒÓ˜Ë ˜‡ÒÚ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó291.
–Â¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÔÎÂÌÛÏËÚÂ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÔÂÁ ˛ÎË Ë ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1953 „. ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ
ÌÓ‚ËÚÂ Ì‡ÒÓÍË Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÌÓ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‡Ì‡ÎËÁË Ì‡ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ-
ÚÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÌÂ ‰ÓÒÚË„‡Ú ‰Ó Ò˙˘ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ, ‡ ÌÂÛÒÔÂıË-
ÚÂ Ò‡ Ó·ˇÒÌÂÌË Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ò ‰ÓÔÛÒÍ‡ÌË „Â¯ÍË ÓÚ ÌËÁÓ‚ËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË292.
ŒÒ‚ÂÌ ÔÓÏÂÌË ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, ı‡‡ÍÚÂËÁË‡˘Ë ÒÂ Ò Ó„‡ÌË˜ÂÌ‡ ÎË·Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ, ÒÏ˙ÚÚ‡ Ì‡
—Ú‡ÎËÌ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ Ë ÌÓ‚Ë ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯Â-
ÌËˇ. —ÍÓÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÔ‡‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û
‰‚ÂÚÂ Ò‚˙ıÒËÎË Ë ÒÂ ÓÚÔ‡‚ˇÚ ÔÎ‡ıË ÒË„Ì‡ÎË Á‡ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ÍÓÏÔÓÏËÒË ÔË ‡Á-
Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ËÚÂ ÍÓÌÙÎËÍÚË. œ˙‚‡Ú‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ ‚ Ú‡ÁË ÔÓÒÓÍ‡ Â
ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ 27 ˛ÎË 1953 „. Ì‡ ÔËÏËËÂÚÓ ‚ œ‡ÌÏÛÌ‰ÊÓÌ, Ò ÍÓÂÚÓ ÒÂ ÔÂÍ-
‡Úˇ‚‡ ÔÓ‰˙ÎÊËÎ‡Ú‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÚË „Ó‰ËÌË ÓÂÈÒÍ‡ ‚ÓÈÌ‡. œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ
„Ó‰ËÌË Á‡ÚÓÔÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓÍ‡ Ë «‡Ô‡‰‡ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡, Í‡ÚÓ Ì‡-
ÏË‡ ËÁ‡Á ‚ ÒÂ˘‡Ú‡ ‚ ∆ÂÌÂ‚‡ ÔÂÁ ˛ÎË 1955 „. Ë ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¿‚ÒÚËÈÒ-
ÍËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó, ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÈÚÓ ÒÂ ËÁÚÂ„ÎˇÚ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ‚ÓÈÒÍË, ‡
‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚˙‚ ¬ËÂÌ‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú Ô˙ÎÂÌ ÒÛ‚ÂÂÌËÚÂÚ ÒÂ˘Û ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ‰˙Ê‡‚‡-
Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÔË‰˙Ê‡ ÒÚËÍÚÌÓ Í˙Ï ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÌÂÛÚ‡ÎËÚÂÚ293.
Õ‡Â‰ Ò ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓÏÂÌË, ÍÓËÚÓ ÔÓÚË˜‡Ú ÔÂÁ ‚ÚÓ-
‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ‰Û„ ‚‡ÊÂÌ Ù‡ÍÚÓ Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓ-
Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ˜‡ÒÚË Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒÍËˇ ÍÓÌÚËÌÂÌÚ Ò‡ ÔËÍÎ˛-
˜ËÎÓÚÓ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ë Ó˜ÂÚ‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ ÔÓ‰ÂÏ Ì‡ Ò‚Â-
ÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ¬ ‡ÏÍËÚÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ 5≠6 „Ó‰ËÌË ‚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Á‡ÔÓ˜‚‡
ÓÒÂÁ‡ÚÂÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ ÔÓ ìÔÎ‡-
Ì‡ Ã‡¯‡Îî. ¡ÂÁÔÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓ ‚ËÒÓÍËÚÂ ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‡ÒÚÂÊ ÒÂ ÛÚ-
‚˙Ê‰‡‚‡Ú Í‡ÚÓ Ú‡ÈÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó294.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘Ë Ò‡ ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ‚ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌËˇ ÒÂÍÚÓ. —‡ÏÓ Á‡ ˜ÂÚËË
„Ó‰ËÌË ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ÓÚ 35% Ì‡ 55%295. «‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ
Ì‡ ‡Á‡ÒÚ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ËÌ‰ÛÒÚËˇ Ì‡‡ÒÚ‚‡ Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁ-
ÚÓ˜ÌËˆË, ‡Á¯Ëˇ‚‡Ú ÒÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ë ÚÂ ÒÚ‡‚‡Ú ÓÒÌÓ‚‡
Ì‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ËÌÚÂ„‡ˆËÓÌÌË ÔÓˆÂÒË ÒÂ‰ ¯ÂÒÚ Â‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë (‘‡ÌˆËˇ, ‘Â‰Â‡ÎÌ‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ, »Ú‡ÎËˇ, ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, ¡ÂÎ„Ëˇ Ë
À˛ÍÒÂÏ·Û„), Ò˙Á‰‡ÎË ÔÂÁ 1951 „. ≈‚ÓÔÂÈÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Á‡ ‚˙„ÎË˘‡ Ë ÒÚÓÏ‡-
Ì‡296. ¡Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡, ÒÔ‡‰˙Ú Ì‡ ·ÂÁ‡·ÓÚËˆ‡Ú‡, Ò˙-
291 Марчева, И. Тодор Живков – пътят към властта. Политика и икономика в България 1953–1964 г. С., [2002], с. 75–77.
292 Мигев, В. Проблеми на аграрното развитие на България (1944–1960). С., 1998, с. 44–47.
293 Duroselle, J.-B. Histoire diplomatique de 1919 à nos jours, Paris, 1978, pp. 585–586, 590.
294 През 50-те години на XX век средногодишният растеж на брутния вътрешен продукт на големите западноевро-
пейски държави е между 3.1% за Великобритания до 6% за ФРГ – вж. Beitone, А., Ph. Gilles, M. Parodi, Histoire des
faits économiques et sociaux de 1945 à nos jours, Paris, 2000, p. 39.
295 Droz, B., A. Rowley, Histoire générale du XX siŒcle, t. Expansion et indépendances 1950 1973, Paris, 1987, p. 32.
296 Кристоф Чакалоф, М.-Ф. Изграждането на обединена Европа 1945 – 1990 г. Основни етапи и проблеми. С., 2000,
с. 30.
˜ÂÚ‡ÌË Ò ‡ÍÚË‚Ì‡ ÒÓˆË‡ÎÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡

Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Á‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú. Ì‡. ì‰˙Ê‡‚‡ Ì‡ ·Î‡-
„Ó‰ÂÌÒÚ‚ËÂÚÓî, ÍÓˇÚÓ ÒÂ „‡‰Ë Ì‡ ÔËÌˆËÔ‡ Ì‡ ‡Á‡ÒÚ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÍÓÌÒÛÏ‡ˆËˇ Ì‡
ÒÚÓÍË ÓÚ Ì‡È-¯ËÓÍË Í˙„Ó‚Â Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó. “‡Í‡ ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡
Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ˇÁÍÓ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ·ÓˇÚ Ì‡ ÒÂÏÂÈÒÚ‚‡Ú‡, ‡ÁÔÓÎ‡„‡˘Ë Ò ‡‚ÚÓÏÓ-
·ËÎË, ·ËÚÓ‚‡ ÚÂıÌËÍ‡ Ë ÎÛÍÒÓÁÌË ÔÂ‰ÏÂÚË297.
ÕÓ‚ËˇÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÎËÏ‡Ú, Ï‡Í‡ ‰‡ ÌÂ Â ÔˇÍÓ ÔÓÒÎÂ‰‚‡Ì ÓÚ ÓÚÏˇÌ‡ Ì‡
ÌˇÍÓË Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ËÁÚÓ˜ÌËˇ Ë Á‡Ô‡‰ÌËˇ ·ÎÓÍ
(‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇÚ ìÁ‡ÍÓÌ ¡ÂÚ˙Îî, Á‡·‡Ìˇ‚‡˘ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‰‡ Ú˙„Û‚‡Ú
Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò˙Ò ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ), ÓÚ-
ÒÎ‡·‚‡ ÚˇıÌÓÚÓ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ë ‚ÒÂ ÔÓ-˜ÂÒÚÓ Á‡·‡ÌËÚÂ ÌÂ ÒÂ ÒÔ‡Á‚‡Ú Ë ‰ÓË ÛÏË¯ÎÂ-
ÌÓ ÒÂ Ì‡Û¯‡‚‡Ú, Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÙËÏË298.
œÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë Ë ¡˙Î„‡Ëˇ Ó˘Â ‚
Í‡ˇ Ì‡ 1953 „. Ò˙˘Ó Á‡ÔÓ˜‚‡ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ‰‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡
ÒË Ò˙Ò ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. »Á˜ËÒÎÂÌ‡ ‚ Û·ÎË, ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ì‡‡ÒÚ‚‡ ÓÚ 147 ÏÎÌ. Á‡ 1952 Ì‡ 234
ÏÎÌ. Á‡ 1953 „., ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë ÔË‡ÒÚ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 59%. œÓÎÓÊËÚÂÎÌ‡ Â ı‡‡ÍÚÂËÒ-
ÚËÍ‡Ú‡, ˜Â Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Â ÔÓ-ÓÒÂÁ‡ÂÏÓ ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ (76%), ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Ì‡
‚ÌÓÒ‡ (42%)299. œÂÁ 1954 „. Ï‡Í‡ Ë ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÎÂÍ ÒÔ‡‰, Í‡ÚÓ ˆˇÎÓ ÒÂ Á‡Ô‡Á-
‚‡ ‚ËÒÓÍÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â, ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÔÂÁ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡. ÕÓ ‚˙ÔÂÍË Ò˙˘ÂÒÚ-
‚ÂÌÓÚÓ Á‡ÒËÎ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ‰Â-
Î˙Ú ËÏ ‚ Ó·˘Ëˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÒÚ‡‚‡ ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ÌËÒ˙Í ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰
¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. «‡ 1954 „. ÚÓÈ ÙÓÏË‡ Â‰‚‡ 13%, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò
ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ Á‡Â‰ÌÓ Ò ËÚ‡È Ë —Â‚ÂÌ‡ ÓÂˇ ≠ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·ÎËÁÓ 87%. »Á-
‚Ó‰˙Ú, ˜Â ÒÂËÓÁÌË ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÌÂ
Ò‡ Ì‡ÒÚ˙ÔËÎË, ÒÂ ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ Ë ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â 25% ÓÚ Ó·ÏÂÌ‡ Ò˙Ò «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡
ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Ò ¿‚ÒÚËˇ (ËÁÌÓÒ, ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌË
‚ÓÈÒÍË Ë ‚ÌÓÒ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ ¿‚ÒÚËˇ). “‡Í‡ ˜Â Ò‡ÏÓ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò
‘–√ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ËÏ‡Ú ÔÓ-„ÓÎˇÏÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÚÂÁË Ò
‘‡ÌˆËˇ, ¡ÂÎ„Ëˇ Ë ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ (ÒÚÓÈÌÓÒÚ Á‡ 1954 „. ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í‡ ÏÂÊ‰Û 4 Ë 5 ÏÎÌ.
Û·ÎË) Ò‡ ÔÓ˜ÚË ÒËÏ‚ÓÎË˜ÌË300.
«‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚Ë Ì‡ ÔÓ-ÒÚ‡·ËÎÌ‡ Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÌÂ-
Ó·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÒÍÎ˛˜‡Ú ÌÓ‚Ë ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÛÚÓ˜ÌˇÚ ÒÚÓÍÓ-
‚ËÚÂ ÎËÒÚË Ë ‰‡ Â„Î‡ÏÂÌÚË‡Ú ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡. ÕÓ Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„Ì‡Ú
‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚËÚÂ, Úˇ·‚‡ ÓÚÌÓ‚Ó ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙‰ˇÚ Ë ‡ÁÂ¯‡Ú ÒÔÓÌËÚÂ ‚˙ÔÓÒË ÓÚ-
ÌÓÒÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Ë Í˙Ï ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆË-
ÓÌ‡ÎËÁË‡ÌË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡. ŒÚ˜ËÚ‡ÈÍË ÔÂ‰ËÏÒÚ‚‡Ú‡ ÓÚ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË-
297 Droz,, B., A. Rowley, Histoire gйnйrale, p. 97.

298 Баева, И., Е. Калинова. Следвоенното десетилетие на българската външна политика (1944 – 1955). С., 2003, с.
228–229.
299 Процентите са изчислени по данни от доклад на Министерството на външната търговия за 1954 г. – АМВнР, оп.
7п, а. е.16, л. 4–5.

300 Пак там, л. 58.
ÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ ÒË ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ

ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. Õ‡ 2 ÙÂ‚Û‡Ë 1954 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙-
‚ÂÚ Ò ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰‡ Á‡-
ÔÓ˜ÌÂ ÓÙËˆË‡ÎÌË ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ò ‘‡ÌˆËˇ Ë
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Â ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ‡ ‰‡ ÔÂ„Ó‚‡ˇ Ë ÔÓ ‚˙ÔÓÒË-
ÚÂ Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ËÏÓÚË301.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ï‡Ú 1954 „. ‚ —ÓÙËˇ ÔËÒÚË„‡ ÙÂÌÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ‚Ó‰ÂÌ‡ ÓÚ
∆‡Ì ‰¸Ó —ËË ÓÚ ÙÂÌÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó, ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Û˜‡Ò-
Ú‚‡Ú ‰‚Â ÍÓÏËÒËË ≠ ÔÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ‚˙ÔÓÒË, ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÒÚ‚‡Ì‡ ÓÚ ‰- Õ. ÃÂ‚Ó-
‡ı Ë ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ≠ ¡ÓÊÍÓ‚. ŒÚ ÙÂÌÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Â ÔÂ‰ÎÓÊÂÌÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡
ËÁÔÎ‡ÚË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Â‰Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 15 ÏÎ‰. Ù. Ù. Ë ÔÓ Ì‡ˆËÓ-
Ì‡ÎËÁË‡ÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ó˘Â 6 ÏÎ‰. Ù. Ù., ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë Ó·˘Ó 21 ÏÎ‰. Ù. Ù.
œÓ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ Ù‡ÌÍ ËÒÍ‡ÌÂÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 62.3 ÏÎÌ. ‰Ó-
Î‡‡. Õ‡Â‰ Ò ÚÓ‚‡ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÒÂ ÓÚÍ‡Á‚‡ ÓÚ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ
˜Î. 23 Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ≠ Á‡ Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ Û Ì‡Ò ÙÂÌÒÍË ‚‡„ÓÌË, Ò‡ÏÓÎÂÚË Ë
‰Û„Ë ÔÂ‰ÏÂÚË Ë ÌÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ÚÂ ‰‡ ∫ ·˙‰‡Ú ÂÒÚËÚÛË‡ÌË. —˙˘Ó Ú‡Í‡ ‰ÂÍÎ‡Ë‡,
˜Â Â „ÓÚÓ‚‡ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË ‰Ó 50% ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡302.
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÒÏˇÚ‡, ˜Â ‰ÓË Ë ÔË ÚÓ‚‡ Ò˙Í‡˘ÂÌËÂ ËÒÍ‡Ì‡Ú‡ ÒÛ-
Ï‡ Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂÔÓÒËÎÌ‡ Á‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ËÁÎËÁ‡ Ò ÍÓÌÚ‡Ô-
Â‰ÎÓÊÂÌËÂ ≠ Á‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË 135 ÏÎÌ. Ù. Ù. (ÓÍÓ-
ÎÓ 400 ıËÎ ‰ÓÎ‡‡) Ë Ò˙˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌÓÚÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó, ËÎË Ó·˘Ó 270 ÏÎÌ. Ù. Ù. (800 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡). ‘ÂÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Í‡ÚÂ-
„ÓË˜ÌÓ ÓÚı‚˙Îˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ë ∆. ‰¸Ó —ËË Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÎË˜Ì‡
ÒÂ˘‡ Ò ÏËÌËÒÚËÚÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ë Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË. —ÎÂ‰ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ ‡Á-
„Ó‚ÓË Ù‡ÌˆÛÁËÚÂ Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ Ò‚Â‰‡Ú ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË ‰Ó 3 ÏÎ‰.
Ù. Ù. (Ï‡ÎÍÓ ÔÓ‰ 9 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú „Ó-
ÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ ÔÓÂÏ‡ÌÂ Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡, ÌÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÓÚ 2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. –‡Á·Ë‡-
ÚÂÎÒÚ‚Ó ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„‡ Ë ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ, Ì‡ÏË‡˘Ó ÒÂ ‚ ¡‡ÌÍ
‰¸Ó ‘‡ÌÒ. œÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ‰¸Ó —ËË Â Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ 367 ÚÓÌ‡ ‰‡ ÓÒÚ‡Ì‡Ú ‚˙‚ ‘‡Ì-
ˆËˇ, ‡ ÌËÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÏÂ ‰‡ ÒÂ ‚˙Ì‡Ú ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡‚˙¯‚‡Ú, ·ÂÁ ‰‡ Â
ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ë Â Â¯ÂÌÓ ÒÎÂ‰ ÚË ÏÂÒÂˆ‡ ÙÂÌÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚÌÓ‚Ó
‰‡ ‰ÓÈ‰Â ‚ —ÓÙËˇ Á‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ‚˙ÔÓÒË. ƒËÒÍÛÒËË-
ÚÂ ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú ÛÒÔÂ¯ÌÓ Ë Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ÒÚÓ-
ÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ‚˙ÁÎËÁ‡˘ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 3 ÏÎ‰. Ù. Ù.303
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú Ë ‚ œ‡ËÊ ‡Á„Ó‚ÓË Ò ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ú˙„Ó‚ÒÍË
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Ë Ò‡ ‰ÓÛÚÓ˜ÌÂÌË ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÔÂÁ ˛ÎË 1954 „. ÙÂÌ-
ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚÌÓ‚Ó ÔËÒÚË„‡ ‚ —ÓÙËˇ Ë ‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ‰‚Â ÒÂ‰-
ÏËˆË (ÓÚ 15 ˛ÎË ‰Ó 3 ‡‚„ÛÒÚ) ‚Ó‰Ë ÔÂ„Ó‚ÓË ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. ŒÚ ÙÂÌÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
ÔÂÚÂÌˆËË ÓÚÌÓ‚Ó Ò‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌË Ì‡ 6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò˙-
301 Никова, Г. Финансовите задължения на България към Великобритания, Франция и Швейцария след Втората све-
товна война. Исторически преглед, 1991, XLVIII, № 9, с. 44.

302 АМВнР, оп. 8п, а. е. 911, л. 8–9.
303
Пак там, л. 10–11.
˘Ó ËÁ‡Áˇ‚‡Ú Ì‡ÏÂÂÌËÂÚÓ ‰‡ Û‚ÂÎË˜‡Ú Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ 4.285

ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. —ÎÂ‰ ÌˇÍÓÎÍÓ ‰ÌË ÔÂ„Ó‚ÓË ‚Ó‰‡˜˙Ú Ì‡ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Á‡ˇ-
‚ˇ‚‡, ˜Â ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÓÚ 4.285 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÌÓ Ô‡‚Ë ÛÚÓ˜ÌÂÌËÂÚÓ,
˜Â ËÁÍ‡Á‚‡ ìÎË˜ÌÓ ÏÌÂÌËÂî. » ÒÂ„‡ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ Á‡‚˙¯‚‡Ú, ·ÂÁ ‰‡ Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ
ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ Â¯ÂÌËÂ. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ Á‡ÔÓÁÌ‡‚‡Ú ‚ œ‡ËÊ Ò ÌÓ‚ÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÒÚ‡-
ÌÓ‚Ë˘Â, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÒÂ‰Ë „Ó Ì‡ÏË‡Ú Á‡ ÔËÂÏÎË‚Ó, ÌÓ ÍÓÏËÚÂÚ˙Ú Ì‡
ÔÓÚ¸ÓËÚÂ ËÁ‡Áˇ‚‡ ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚Ó Ë Ó·‚ËÌˇ‚‡ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ˜Â ÌÂ Â Á‡˘Ë-
Ú‡‚‡Î‡ ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË304.
–‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇÚ‡ ÒÂ‰ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡˘ËÚÂ Ò‰ÛÊÂÌËˇ Í˙Ï ÙÂÌÒÍ‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡ ÒÚ‡‚‡Ú ÔË˜ËÌ‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚Ë Á‡ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ Â‰‚‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-
Í˙ÒÌÓ. œÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1955 „. ‚ —ÓÙËˇ Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÔËÌˆËÔÌÓ Ò˙„Î‡ÒËÂ ÔÓ ‡Á-
ÏÂ‡ Ì‡ ÒÛÏ‡Ú‡ Ë Ì‡˜ËÌËÚÂ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ∫. Œ·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Ì‡ 4
285 715 ‰ÓÎ‡‡, ÍÓÂÚÓ ÔË ÍÛÒ 350 Ù‡ÌÍ‡ Á‡ 1 ‰ÓÎ‡ Â ‡‚ÌÓ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 1.5 ÏÎ‰.
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡. “Ó ÒÂ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇ Ú‡Í‡ ≠ 900 ÏÎÌ. Ù. Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ
‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË Ë 600 ÏÎÌ. Ù. Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÙÂÌÒÍÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó. œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËÂÚÓ ˘Â ÒÚ‡ÌÂ, Í‡ÚÓ 30 ‰ÌË ÒÎÂ‰ ‡ÚËÙËÍ‡ˆË-
ˇÚ‡ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ¡Õ¡ ˘Â ÔÂ‚Â‰Â 300 ÏÎÌ. Ù. Ù., Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ‚ ¡‡ÌÍ ‰¸Ó
‘‡ÌÒ (200 ÏÎÌ. ÓÚ ·ÎÓÍË‡ÌÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÁÎ‡ÚÓ Ë 100 ÏÎÌ. ÓÚ Ì‡·‡ÌË ÔÓ‚Ë-
ÁËË), ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 1200 ÏÎÌ. Ù. Ù. ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡Ú ˜ÂÁ Á‡‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ 7% ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Í˙Ï ‘‡ÌˆËˇ305.
Õ‡ 28 ˛ÎË 1955 „. Ò‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ Á‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ‘‡ÌˆËˇ. ”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú Í‡ÚÓ
ËÁ„Ó‰ÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ò‡ÏÓ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÓÒÚ‡Ú˙Í‡ ÔÓ ‰˙Î-
„‡ Í˙Ï ‘‡ÌˆËˇ ÓÚ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1892 ‰Ó 1928 „., ÔÂËÁ˜ËÒÎÂÌ ÔÓ ÍÛÒ 1 ÁÎ. Ù. = Ì‡
114 Ù. Ù. Ë 1 Ù. œÓ‡ÌÍ‡Â ÓÚ 1928 „. Ì‡ 23 Ù. Ù., ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 17 ÏÎ‰. Ù. Ù.
“Ó‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ˘Â ËÁÍÛÔË Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Â‰‚‡ Á‡ 5.3% ÓÚ
ÌÓÏËÌ‡Î‡ ËÏ. ≈‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÔÓ·ÎÂÏ Ò˙Ò Ò˙·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ,
ÍÓËÚÓ ÒÎÂ‰ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ËÏ ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÂ‰‡‰Â Ì‡ ¡Õ¡,
ÔÓ‡‰Ë Ú‚˙‰Â „ÓÎÂÏËˇ ËÏ ·ÓÈ Ë ÔÓ‡‰Ë ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÒÂ‰ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÒÓ·ÒÚ-
‚ÂÌËˆËÚÂ ËÏ ÓÚÌÓÒÌÓ ÔËÌˆËÔËÚÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ. ¬ ÒÔÂˆË‡ÎÂÌ œÓÚÓÍÓÎ,
ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÏÂÒÂˆ ÒÎÂ‰ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡, Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ, ‡ÍÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌËÚÂ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‡ÍˆËË ÒÂ ÓÍ‡ÊÂ ÔÓ‰ 15.980 ÏÎ‰. Ù. Ù., ‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ‰Ó 17 ÏÎ‰. ‰‡ ÒÂ
ÔËÒÔ‡‰ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‚ Ò˙˘ÓÚÓ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ, ‚ ÍÓÂÚÓ Úˇ ËÁÔÎ‡˘‡
‰˙Î„‡ (5.3%). —ÓÍ˙Ú Á‡ Ò˙·Ë‡ÌÂ Ë ÔÂ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Â Û‰˙ÎÊÂÌ Ì‡ 5
„Ó‰ËÌË306.
Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â Ë ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÌÂÓ‰Ó·ÂÌËÂÚÓ ∫ ÓÚ
ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ Ë ÚÓ‚‡ Â ÔË˜ËÌ‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Úˇ ‰‡ ÌÂ Â
‚ÒÂ Ó˘Â ‡ÚËÙËˆË‡Ì‡ ÓÚ ÙÂÌÒÍÓÚÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓ Ò˙·‡ÌËÂ. œÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡
Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ÌË Ò˙‚ÂÚÌËÍ ‚ œ‡ËÊ »‚‡Ì ¡Û‰ËÌÓ‚ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÎË ‰‡ ÒÂ
ÔËÎÓÊË ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÔÓ Á‡ÂÏËÚÂ ÓÚ 1948 „., Í‡ÚÓ ÒÂ ‡„ÛÏÂÌÚË‡ÎË, ˜Â Ì‡‚ÂÏÂÚÓ
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÍ‡Á‡ÎÓ ‰‡ ˇ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡, Á‡˘ÓÚÓ ·ËÎ‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ ÓÚ
304 Пак там, л.13.

305 Пак там, л. 43–44.
306
Пак там, л.77.
ËÏÔÂË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‡„ÂÌÚË ÔÓÙ. »‚‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ Ë ÷ÓÌ¸Ó ÷ÓÌ˜Â‚, ÌÓ ÒÎÂ‰ Í‡-

ÚÓ ‚Â˜Â ÚÂ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Ò‡ Â‡·ËÎËÚË‡ÌË, ÌˇÏ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ‰‡ ÒÂ ÓÚı‚˙ÎˇÚ ÔÓÒÚ‡-
ÌÓ‚ÍËÚÂ, ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ÔÂÁ 1948 „. “ÂÁË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ì‡Î‡„‡Ú Ì‡ 26 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1956 „.
·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‰‡ ÒÂ ÒÂ˘ÌÂ Ò ÔÓ‰ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ Ô‡Î‡-
ÏÂÌÚ ‰ÂÔÛÚ‡Ú‡ ÓÚ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ô‡ÚËˇ –ÓÊÂ √‡Ó‰Ë, ÍÓÈÚÓ Ó·Â˘‡‚‡ ‰‡ ÒÂ
Á‡ÒÚ˙ÔË Á‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1955 „. ÔË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂÚÓ ∫ ‚˙‚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ307.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1954 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔËÂÏ‡ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ÓÚÔ-
‡‚ÂÌËÚÂ Ó˘Â ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓÍ‡ÌË Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ Á‡ÔÓ˜-
Ì‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. –‡Á„Ó‚ÓËÚÂ
Ò˙˘Ó ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ‚ —ÓÙËˇ, Í˙‰ÂÚÓ ÔÂÁ Ï‡Ú ÔËÒÚË„‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍ‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒ-
Ú‚ÂÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú Ì‡ ‰‚‡ ÂÚ‡Ô‡ ≠ Ô˙‚Ó ÓÚ 12 Ï‡Ú ‰Ó 3
‡ÔËÎ Ë ÓÚ 6 Ï‡È ‰Ó 5 ˛ÌË. Œ˘Â ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ‰˙Î·ÓÍË ‡ÁÎË-
˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË. ƒÂÎÂ„‡ˆËˇÚ‡ ÓÚ ¡ÂÌ ËÒÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡
ËÁÔÎ‡ÚË Â‰Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 64 824 ıËÎ. ¯‚. Ù. —ÛÏ‡Ú‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡ Ì‡ Ô˙‚Ó
ÏˇÒÚÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË ≠ 35 300 ıËÎ. Ù.; Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎËÁË‡ÌË ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‰‚ËÊËÏË Ë ÌÂ‰‚ËÊËÏË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ÍÂ‰ËÚË
Ë Í‡ÔËÚ‡ÎË ≠ 23 0037 ıËÎ. Ù.; Á‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÔÓ ÍÎËËÌ„Ó‚‡Ú‡ ÒÔÓ-
„Ó‰·‡ ÓÚ 1941 „. ≠ 897 ıËÎ. Ù.; Á‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÚÂÎÌË ‰Û-
ÊÂÒÚ‚‡, Ì‡ ÂÔ‡ÚË‡ÌË ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË „‡Ê‰‡ÌË, Á‡ ËÁÁÂÚË ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÒÚÓÍË Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡ ÚÂËÚÓËˇ ÔÂÁ 1944/45 „. Ë Á‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ ÍÎËËÌ„Ó‚‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡
ÓÚ 1946 „. ≠ 5590 ıËÎ. Ù.308
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÒÂ
‡ÁÏËÌ‡‚‡ Ò ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍÓÚÓ. œÂ‰ÎÓÊÂÌ‡ Â ‰ÂÒÂÚÓÍ‡ÚÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ≠ Á‡
‰˙Î„‡ ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË Ë Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ≠ 6446 ıËÎ. ¯‚. Ù.
«‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÔÂÚÂÌˆËË ÒÂ ÔË·‡‚ˇ Ó˘Â ÓÍÓÎÓ 1.5 ÏÎÌ., ÍÓÂÚÓ Ô‡-
‚Ë Ó·˘Ó 7952 ıËÎ. ¯‚. Ù.309
œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ë ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1954 „. ÌÂ ‰Ó‚ÂÊ‰‡Ú ‰Ó ÔÓÒÚË„‡ÌÂ
Ì‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ, ÌÓ ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ Ò˙„-
Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËÚÂ ÒË ÔÂÚÂÌˆËË Ë ‰‡ ÒÂ ‰Ó·ÎËÊË ‰Ó
ÔÂ‰Î‡„‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÛÏ‡310. Õ‡ 8 ÓÍÚÓÏ‚Ë ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ
‚ —ÓÙËˇ ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ‚ˇ‚‡Ú. œÓÒÚË„Ì‡ÚÓ Â Ò˙„Î‡ÒËÂ Á‡ ‚ÒË˜ÍË ·˙Î„‡ÒÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ
‰‡ ·˙‰Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌ‡ Ó·˘‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 9 ÏÎÌ. ‚. Ù., ÓÚ ÍÓËÚÓ 7.5 ÏÎÌ. ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚˇÚ Á‡
ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡. ¬˙ÁÔËÂÚ Â
ÔËÌˆËÔ˙Ú Á‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ ÓÚ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË ‰‡ ÒÂ ÔÎ‡ÚË 7% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡
ËÏ ÒÚÓÈÌÓÒÚ. “˙È Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡, ˜Â ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË,
ÍÓËÚÓ ÒÂ ‰˙Ê‡Ú ÓÚ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË ÔÓÚ¸ÓË, Â ÓÍÓÎÓ 26.4 ÏÎÌ. ¯‚. Ù., ÚÓ Ú‡ÌÒÙÂ-
˙Ú, ÍÓÈÚÓ ˘Â ËÁ‚˙¯Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡, ˘Â ‚˙ÁÎÂÁÂ Ì‡ 1.848 ÏÎÌ. ¯‚. Ù.
ŒÒÚ‡Ì‡Î‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 1.5 ÏÎÌ. ¯‚. Ù. ˘Â ·˙‰Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡
ÂÔ‡ÚË‡ÌËÚÂ ¯‚ÂÈˆ‡ˆË, Á‡ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚ÍË, Á‡ ËÁÁÂÚË ÔÂÁ 1944/45 „. ÒÚÓÍË Ë ‰Û-
„Ë ÔÓ‰Ó·ÌË ÔÂÚÂÌˆËË311.
307 Пак там, оп. 8п, а. е. 910, л. 6.
308 Пак там, оп. 7п, а. е. 14, л. 13–14.
309 Пак там, л.14.
310 Никова, Г. Финансовите задължения…, с. 46.
311 АМВнР, оп. 7п, а. е. 14, л. 16.
—ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ Ë Ì‡˜ËÌËÚÂ, ÔÓ ÍÓËÚÓ ˘Â ÒÂ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ Á‡

ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡. œËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ ÒÂ
‡Á‰ÂÎˇÚ, Í‡ÍÚÓ ÒÎÂ‰‚‡: 86% ÓÚË‚‡Ú ÔÓ ÍÎËËÌ„‡; 7% ÒÂ ÔÂ‚ÂÊ‰‡Ú ÔÓ ÒÏÂÚÍ‡ ‚
Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â Ë 7% ÒÂ Á‡‰ÂÎˇÚ Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. œÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓÂÏ‡ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡, ˜Â ‡ÍÓ ‚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ‰Û„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË ≠ ‰˙-
Ê‡ÚÂÎÍË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡, ‰Ó„Ó‚ÓË ÔÓ-‚ËÒÓÍ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ 7% Á‡ ËÁÍÛ-
ÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ, ÚÓ‚‡ ÛÒÎÓ‚ËÂ ‰‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚Ë Ë Í˙Ï ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò ÿ‚ÂÈ-
ˆ‡Ëˇ312. —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Â ÔÓ‰ÔËÒÌ‡ Ì‡ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1954 „.
¬‡ÊÌÓ ÏˇÒÚÓ ‚ ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë ËÏ‡ Ë ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚ËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Í˙Ï ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ
Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ √ÂÓ„Ë “‡ÌÂ‚ Ó˘Â ÓÚ 1953 „. ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ Á‡ÒË-
ÎÂÌ ËÌÚÂÂÒ ÓÚ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÚÂ ·ËÁÌÂÒ ÒÂ‰Ë Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÍÓÌ-
Ú‡ÍÚË Ò »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. “ÂÁË ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË Ì‡„Î‡ÒË Ì‡ÏË‡Ú Ò˙‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ë ÓÚ
ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‚Î‡ÒÚË. ƒÓÍÎ‡‰˜ËÍ˙Ú ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓÎÁ‡Ú‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ
ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ÌÓ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â Á‡
ˆÂÎÚ‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂË Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓËÚÂÎÌÓ Ë Á‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ‡ÁÂ¯‡‚‡-
ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ313. ÕÓ ÓÒ‚ÂÌ Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂÒ-
ÔÂÍÚË‚ËÚÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡
·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÂÚÂÌˆËË Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡‚‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ‡ÍÚÛ‡ÎÂÌ Ë
‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÒÂ˘Û ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë.
Œ˘Â ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1952 „. ‚ ‡Ì„ÎËÈÒÍ‡Ú‡ ÔÂÒ‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÔÛ·ÎËÍ‡ˆËË, ˜Â Â Ì‡-
Â‰ÂÌÓ Ì‡ ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓ‡ ÔÓ Ì‡‰ÁÓ‡ Ì‡ ÌÂÔËˇÚÂÎÒÍËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ (‚ ÚÓ‚‡
˜ËÒÎÓ Ë ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ) ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ ËÏ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡˘ËÚÂ
Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ ·ËÚ‡ÌÒÍË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˆË. Ã‡Í‡ ˜Â ÔÂÁ ‡ÔËÎ 1953 „. Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËˇ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ Õ. ÕËÍÓÎÓ‚, ˜Â ÔÓ‰Ó·ÌË ÏÂÍË Ìˇ-
Ï‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÂ‰ÔËÂÚË ÏÌÓ„Ó ÒÍÓÓ, ËÌÙÓÏ‡ˆËË Ò Ó·‡ÚÌÓÚÓ Ò˙‰˙Ê‡ÌËÂ ÔÓ-
‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ËÁÎËÁ‡Ú ‚ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÚÂ ‚ÂÒÚÌËˆË314.
Õ‡ËÒÚËÌ‡, Ì‡ 6 ‡‚„ÛÒÚ 1954 „. ·ËÚ‡ÌÒÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ËÁ‰‡‚‡
‰ËÂÍÚË‚‡ ‰Ó ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓ‡ ‰‡ ‡ÁÔÂ‰ÂÎË Ô‡Ë˜ÌËÚÂ ÓÒÚ‡Ú˙ˆË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ
ÙÓÌ‰315. Ã‡Í‡ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡‚Ó‡Ë ‚˙‚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ ÓˆÂ-
Ìˇ‚‡Ú Ì‡ ÓÍÓÎÓ 110 000 ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë, ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
‚Î‡ÒÚË Â, ˜Â ÌÂ Â ËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏÂ ÔÓ‰Ó·Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡, ÍÓÂÚÓ
˘Â ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ·ÂÁ ÔÂ„Ó‚ÓË ‰‡ ÒÂ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Óˇ‚‡Ú Ë ÌÂ‰ÓÍ‡Á‡ÌË ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ ‡Ì-
„ÎËÈÒÍË „‡Ê‰‡ÌË. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ó˘Â Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ‰ÂÌ 7 ‡‚„ÛÒÚ Ò ‚Â·‡ÎÌ‡ ÌÓÚ‡
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÁ‚ÂÒÚˇ‚‡, ˜Â Â „ÓÚÓ‚Ó ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÔÂ„Ó‚ÓË ÔÂÁ ÓÍ-
ÚÓÏ‚Ë Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË. Õ‡ 14
ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ÓÚ„Ó‚‡ˇ, Í‡ÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÛÒÎÓ-
‚Ëˇ: ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ ÔÓÛ˜‡Ú Ë ÛÂ‰ˇÚ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍÓ-
312 Пак там, л. 17.

313 Пак там, оп. 6п, а. е. 403, л. 19–20.
314 Пак там, а. е. 1527, л. 31–36.
315
Пак там, оп. 7п, а. е. 342, л. 1.
ÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë „‡Ê‰‡ÌË; ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Â‰‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Ò ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓÚ¸ÓË Ë

‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË316.
Œ·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 3 ÏÎÌ. ÎËË
ÒÚÂÎËÌ„Ë. “ˇ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ó·ÎË„‡ˆËË ÓÚ
‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË, ˘ÂÚËÚÂ Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÔÂ‰‚ÓÂÌÌË-
ÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ317. ¬˙ÔÂÍË Á‡ˇ‚ÂÌ‡Ú‡ Ë ÓÚ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ Ì‡-
ÏË‡ÌÂ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÒÔÓÌËÚÂ ‚˙ÔÓÒË, ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1954 „. ÔÂ„Ó‚ÓË ÔÓ ·˙Î„‡Ò-
ÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÌÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú. ≈‰‚‡ ÒÎÂ‰ Ú‚˙‰Â ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌË ‡Á„Ó‚ÓË Ì‡ 22
ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1955 „. Â ÒÍÎ˛˜ÂÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ,
Í‡ÍÚÓ Ë ‰‚Û„Ó‰Ë¯Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡318. » ‚ ÚÓ‚‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Â ÔËÎÓÊÂÌ‡
‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ Ó˘Â Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ ÓÒÌÓ‚‡ Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ 7% ÓÚ ÌÓ-
ÏËÌ‡Î‡ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ¬ÂÎË-
ÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Â Ò‚Â‰ÂÌ ‰Ó 3 810 340 Î‚. (ËÎË Ï‡ÎÍÓ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 200 000 ÎËË)319.
”ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ÚË ‰˙-
Ê‡‚Ë, ÍÓËÚÓ ‰˙Ê‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‰ˇÎ ÓÚ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ ÔÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡-
ÂÏË Ë Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ Ò‡ ‚‡ÊÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÚÌ¸ÓË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ‰ÓË Ë ‚ Ó„‡-
ÌË˜ÂÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÔÂ‰ÒÚ‡‚-
Îˇ‚‡ ÁÌ‡˜ËÏ‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Í˙Ï ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ∫ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò «‡-
Ô‡‰‡. ¬˙ÔÂÍË ˜Â Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓÂÏ‡ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÎË¯‡‚‡ ÓÚ ˜‡ÒÚ ÓÚ
Ú‡Í‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÏÛ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ, Í‡ÚÓ Á‡‰ÂÎˇ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Â‡-
ÎËÁË‡ÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ ‚ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ÒÚ‡Ëˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„,
ÔÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ë ÔÓ Ì‡ÌÂÒÂÌË ˘ÂÚË ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡, Ò
ÚÓ‚‡ ÒÂ ÓÚÒÚ‡Ìˇ‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ÔÂ˜ÍË ÔÂ‰ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌË Ú˙„Ó‚Ò-
ÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ Ò‡ ÓÚ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ÂÚÂ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÓÒÚË„Ì‡-
ÚËÚÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ „ÓÎˇÏÓ Â‰ÛˆË‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË. œÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ 7% ÓÚ
ÌÓÏËÌ‡Î‡ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ, ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ·ÎËÁÓ 13 Ô˙ÚË Ò˙Í‡˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏ‡Ú‡
ÒÛÏ‡. ÃÌÓ„Ó ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Â Ë ÛÒÎÓ‚ËÂÚÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú ˜ÂÁ ËÁ-
ÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË. “Ó‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÒÏÂÌ-
Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, ‡ÍÓ ‡Á·Ë‡ ÒÂ, Ó·‡˜Â Úˇ ÓÚ„Ó‚‡-
ˇ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Ë ÒÚ‡Ì‰‡ÚË.
œË˜ËÌËÚÂ, ÍÓËÚÓ Í‡‡Ú Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË ‰‡ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÓÚ-
ÒÚ˙ÔÍË, ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ Ì‡ÏÂÂÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂË ÌˇÍ‡Í‚Ó ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ Ì‡ ‚ËÒˇ-
˘Ë ÓÚ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË ÔÓ·ÎÂÏË, ÍÓËÚÓ ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ ‰˙Î-
·ÓÍÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓÍ‡ Ë «‡Ô‡‰‡ Ô‡‚ˇÚ ÌÂÔÂÒÔÂÍÚË‚ÌÓ Ò˙·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡
ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÔÓ ‰˙Î„‡. “ÂÁË Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡ Ò‡ ı‡‡ÍÚÂÌË ÌÂ Ò‡ÏÓ Á‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ-
Ú‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÓ Ë Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ë
Ò ÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ Ò ‘‡ÌˆËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔË Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÚË‚Ó-
Â˜ËˇÚ‡ ÔÂ‚ÂÒ ‚ÁÂÏ‡Ú ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ Á‡ ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·-
316 Пак там, оп. 7п, а. е. 14, л. 17–18.

317 Пак там, оп. 6п, а. е. 1529, л. 2.
318 Пак там, оп. 7п, а. е. 340, л. 116.
319
Никова, Г. Финансовите задължения…, с. 49.
˘ËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ‰ÓË Ò ˆÂÌ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÊÂÚ‚‡Ú ˜‡ÒÚ ÓÚ ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ.

«‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰Ë Â Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ó·-
ÎË„‡ˆËËÚÂ ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË Ì‡ ‚Â˜Â ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ËÒ-
ÍÓ‚Ë Ë ËÁ„ÎÂ‰ËÚÂ ÚÂ ‰‡ ‚˙Á‚˙Ì‡Ú ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ò‡ ÌË˘ÓÊÌË. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂ-
ÌËÂ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â Â Á‡ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ÌÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜Ë ÌÂ˘Ó, Ï‡Í‡ Ë Ï‡ÎÍÓ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ‰‡ ÒÂ ˜‡Í‡ Á‡ ÔÓ‚Â˜Â, ÌÓ Á‡ ÌÂÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ‚ÂÏÂ.
ŒÚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰Ó 1953 „. ÔÎ˙ÚÌÓÚÓ Ò˙Ó·‡Áˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ò Ì‡ÂÊ‰‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ ‚ ÒÙÂ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Â Â‰-
Ì‡ ÓÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡ ˇÁÍÓÚÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò˙Ò Ò˙ÒÂ‰ÌËÚÂ
‰˙Ê‡‚Ë. ‡ÚÓ ÒÂ ËÁÍÎ˛˜Ë –ÛÏ˙ÌËˇ, ÍÓˇÚÓ Á‡Â‰ÌÓ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ Â ‚ ÁÓÌ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍÓÚÓ ‚ÎËˇÌËÂ, Ò ‚ÒË˜ÍË ÓÒÚ‡Ì‡ÎË ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ
ÔÂÍ‡ÚÂÌË. “Ó‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÔÂ‚˙˘‡ ¡‡ÎÍ‡ÌÒÍËˇ ÔÓÎÛÓÒÚÓ‚ ‚ Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-
ËÁ‡ÁÂÌËÚÂ ‡ÈÓÌË Ì‡ ÍÓÌÙÓÌÚ‡ˆËˇ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚÛ‰ÂÌ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡. ≈ÚÓ Á‡˘Ó
ÒÎÂ‰ ÒÏ˙ÚÚ‡ Ì‡ —Ú‡ÎËÌ Ë ÒÎÂ‰ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ó ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ œ—— Ë
———– Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ ÔÓˆÂÒË Ì‡ ‡ÁÏ‡Áˇ‚‡ÌÂ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ »ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰ Ì‡Î‡-
„‡Ú Ë ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ ÏÂÊ‰Û ·‡ÎÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
Ã‡Í‡ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô ÃÓÒÍ‚‡ ‰‡ ÓÚ‰‡‚‡ „Î‡‚ÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-
ÚË‚ÓÂ˜ËˇÚ‡ Ò fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ, Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÏˇÒÚÓ Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË-
˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓÁËˆËË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë Ì‡È-‚Â˜Â Ò Ó„ÎÂ‰ ÔÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ Á‡ ÔËÂÏ‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ŒŒÕ, ËÏ‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ∫ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò
√˙ˆËˇ. ÕÓ Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ Ú‡ÁË ˆÂÎ, Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯‡Ú ÌˇÍÓË ÒÔÓ-
ÌË ‚˙ÔÓÒË, Í‡ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÒÎÓÊÂÌ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ ÚÓÁË Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÚÂ ÓÚ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÂÔ‡‡ˆËË.
œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËÚÂ ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ˜ÂÁ ÔÓÒÂ‰ÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚo Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒ-
Í‡Ú‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ˆËˇ ÔÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1953 „. ‚ œ‡ËÊ. Œ˘Â ÚÛÍ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÒÂËÓÁÌË-
ÚÂ ‡ÁÎË˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÔÓÁËˆËË. Õ‡ 20 ÌÓÂÏ‚Ë, Ì‡ ÒÂ˘‡ ‚ —ÓÙËˇ ÏÂÊ‰Û Ô˙Î-
ÌÓÏÓ˘ÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ƒ. ‡ÂÎ Ë ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒ-
Ú˙ ƒ. ÕÂÈÍÓ‚, ·ËÚ‡ÌÒÍËˇÚ ‰ËÔÎÓÏ‡Ú ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ „˙ˆÍËÚÂ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË ÛÒÎÓ-
‚Ëˇ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ‡ ËÏÂÌÌÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡
ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ë ‚˙˘‡ÌÂ Ì‡ „˙ˆÍËÚÂ ‰Âˆ‡, ÍÓËÚÓ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ „‡Ê‰‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‚ÓÈ-
Ì‡ ‚ √˙ˆËˇ Ò‡ ·ËÎË ÓÚ‚Â‰ÂÌË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ƒ. ÕÂÈÍÓ‚ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡
Ô˙‚Ó ‰‡ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË, ÒÎÂ‰ ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂÏËÌÂ Í˙Ï
ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ‚˙ÔÓÒË. œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÌÂ Â ÔËÂÚÓ Ë ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ ¿ÚËÌ‡
ËÁËÒÍ‚‡Ú ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÔÓÚ‚˙‰Ë ÔËÒÏÂÌÓ Ò‚ÓËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‰‡
ÒÔ‡Á‚‡ ‚ÒË˜ÍË ÍÎ‡ÛÁË Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó.320
Õ‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇÚ‡ ‚ œ‡ËÊ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ ‚˙‚ ‘‡Ì-
ˆËˇ ¿. ÕÂ‰ˇÎÍÓ‚ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó-
‡, ÌÓ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÔÓ‰ÔË¯Â ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÓÚÌÓÒÌÓ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ. –‡Á-
ÌÓ„Î‡ÒËˇÚ‡ ‚˙ÁÔÂÔˇÚÒÚ‚‡Ú ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‚˙‚ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡.
–˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎˇÚ Ì‡ „˙ˆÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ‰ËÂÍÚÓ˙Ú Ì‡ ÓÚ‰ÂÎ‡ Á‡ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË Ë ËÁ-
ÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Í˙Ï „˙ˆÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ’ËÒÚÓ‰ÛÎÓÒ
320 Тодорова, Р. Възстановяване на дипломатическите отношения между България и Гърция след Втората световна
война. Исторически преглед, 1993, L, № 2, с. 89.

ÒÂ ÓÚÚÂ„Îˇ Ë ÓÒÚ‡‚‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‰‡ ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ÓÚ „˙ˆÍËˇÚ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚˙‚ ‘‡ÌˆËˇ.

≈‰‚‡ Ì‡ 22 Ï‡È 1954 „. Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ Ó·˘‡ ·˙Î„‡Ó-„˙ˆÍ‡ ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ, ‚ ÍÓˇÚÓ ÒÂ
Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÔËÁÌ‡‚‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Ë Â „ÓÚÓ‚‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇÚ‡ ÒË ÔÓ ÌÂ„Ó, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰Ó Â‰ËÌ ÏÂÒÂˆ ‰‡ ÒÂ ÒÙÓÏË‡ ÂÍÒÔÂÚÌ‡ ÍÓ-
ÏËÒËˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÓÔÂ‰ÂÎË Ì‡˜ËÌ‡ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ˜Î. 21 ÓÚ ‰Ó„Ó‚Ó‡ (ÂÔ‡‡ˆË-
ËÚÂ). ‡ÚÓ ÁÌ‡Í Á‡ ÔÓˇ‚‡ Ì‡ ‰Ó·‡ ‚ÓÎˇ Á‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ó˘Â ÔÂÁ
Ï‡È ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ ‡ÁÏÂÌÂÌË ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ≠ ‚ —ÓÙËˇ
Â Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ „˙ˆÍË ¯‡ÊÂ ‰í‡ÙÂ, ‡ ‚ ¿ÚËÌ‡ ≠ ‚ÂÏÂÌÌÓ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ.321
¬˙ÔÂÍË ÚÂÁË ÓÍÛ‡Ê‡‚‡˘Ë Ô˙‚Ë ÒÚ˙ÔÍË Í˙Ï ÌÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÌÓ¯Â-
ÌËˇÚ‡, ÒÍÓÓ ÔÓÚË‚ÓÂ˜ËˇÚ‡ ÓÍÓÎÓ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÓÚÌÓ‚Ó ·ÎÓÍË‡Ú ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡
‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË. ¬ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ ‚ œ‡ËÊ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ËÁ-
Í‡Á‚‡Ú ËÁÎÓÊÂÌËÚÂ Ì‡ ÏËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÚÂÁË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ËÒÍ‡ ËÁÔ-
Î‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ∫ ·˙‰‡Ú ËÁÔÎ‡ÚÂÌË ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËË Á‡
ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌ‡Ú‡ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ. “Â Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Ì‡ 49 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡
(Ú.Â. ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÓÚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË Í˙Ï √˙ˆËˇ ÓÚ 45 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡).
√˙ˆÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ Ó·Ò˙Ê‰‡Ú ÔÓ‚Â˜Â ‚˙ÔÓÒË, ÍÓËÚÓ ‚Â˜Â Ò‡
·ËÎË Â¯ÂÌË, Ë Á‡ÚÓ‚‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÒÂ ÔÂÍ˙Ò‚‡Ú. œÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1954 „., ÚÓÁË
Ô˙Ú ‚ ¿ÚËÌ‡, Â ÔÂ‰ÔËÂÚ ÌÓ‚ Í˙„ ÓÚ ÔÂ„Ó‚ÓË, ÍÓÈÚÓ Ò˙˘Ó Á‡‚˙¯‚‡ ·ÂÁ ÔÓÒ-
ÚË„‡ÌÂ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚ.322
—Ú‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÌÓÒÌÓ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÒÂ ÓÔÂ-
‰ÂÎˇ Ë Ò˙Ó·‡ÁÌÓ Ó·˘ÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡
XX ‚. «‡ ÔËÏÂ ÒÂ ‚ÁÂÏ‡ ÓÚÍ‡Á˙Ú Ì‡ »Ú‡ÎËˇ ÓÚ ÙÂ‚Û‡Ë 1952 „., ÍÓˇÚÓ ‚ ÓÚ„Ó-
‚Ó Ì‡ Ì‡ÎÓÊÂÌÓÚÓ ÓÚ ———– ‚ÂÚÓ ‚˙ıÛ ÌÂÈÌ‡Ú‡ Í‡Ì‰Ë‰‡ÚÛ‡ Á‡ ˜ÎÂÌÒÚ‚Ó ‚
ŒŒÕ, Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÒË Í˙Ï —˙‚ÂÚÒÍËˇ
Ò˙˛Á. —‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú,
˜Â ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÌÂ ËÁÔÎ‡˘‡ ÒÚËÍÚÌÓ Ë ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ Í˙Ï √˙ˆËˇ, ≈ÚËÓÔËˇ, ¿Î·‡ÌËˇ Ë fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ. œÂÍ‡ÚÂÌË Ò‡ Ë ÂÔ‡‡ˆËÓÌ-
ÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÌË ÁÓÌË Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ. ¡ÂÎËÌÒÍ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÓÚ
ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1948 „. (Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ·ÎÓÍ‡‰‡ Ì‡ „‡‰‡ Ë ÔÓÒÎÂ‰‚‡ÎËˇÚ ˇ ‚˙Á‰Û¯ÂÌ ÏÓÒÚ
Ì‡ —¿Ÿ Á‡ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ «‡Ô‡‰ÂÌ ¡ÂÎËÌ) Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ Á‡ ÔÓ‚Ó‰ ‰‡ ÒÂ ÔÂÍ‡-
ÚË ÔÂ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË Á‡ ———–. —˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
Ô‡‚Ë ÌˇÍÓË Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ Ì‡ ‘ËÌÎ‡Ì‰Ëˇ Ë √ƒ– ÔÓ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ ËÏ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ.323 “‡Í‡ ˜Â Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË
ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÌˇÏ‡ ËÁ‡·ÓÚÂÌ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ÏÂı‡ÌËÁ˙Ï, ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÓÒË„ÛË ˆˇÎÓÒÚ-
ÌÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÚÂÁË ÍÎ‡ÛÁË ÓÚ ÏËÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË. “ÓÁË ËÁ‚Ó‰ ‰‡‚‡ ÓÒÌÓ‚‡-
ÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ‰‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú ÔÓ-ÌÂÓÚÒÚ˙Ô˜Ë‚‡ ÔÓÁËˆËˇ ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚË-
ÚÂ Ò „˙ˆÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË.
321 Пак там, 92–93.

322 Даскалов, Г. България и Гърция. От разрив към помирение. С., 2004, с. 371.
323
АМВнР, оп. 6п, а. е. 1532, л. 2–6.
¬ÒÂ Ô‡Í ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ‚ œ‡ËÊ Ò‡ ÔÓ‰ÌÓ‚ÂÌË,

Í‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â „ÓÚÓ‚‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë Â‰Ì‡ ÔÂ‰-
‚‡ËÚÂÎÌ‡ ‚ÌÓÒÍ‡, ÔË ÛÒÎÓ‚ËÂ ˜Â Úˇ ·˙‰Â ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ì‡ Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎ-
Ì‡Ú‡ ÒÛÏ‡, ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡ √˙ˆËˇ ÒÎÂ‰ ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ ÔÓ‰ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÓÌÚ‡ÔÂÚÂÌˆËË. √˙ˆÍËˇÚ ÓÚ„Ó‚Ó Â, ˜Â Ú‡ÁË ‚ÌÓÒ-
Í‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1/8 ÓÚ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ‰˙Î„ (Ú.Â. ÒÛÏ‡Ú‡, ‰˙ÎÊËÏ‡
Á‡ 1 „Ó‰ËÌ‡, Í‡ÍÚÓ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ‚ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó) Ë ‡ÍÓ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡-
˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÒÔÓ˙Ú ‰‡ ÒÂ ÓÚ-
ÌÂÒÂ Í˙Ï ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ‡·ËÚ‡Ê. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÓÚÌÓ‚Ó Ò‡
ÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚË Ë Ì‡ 16 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1954 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÒÂ Á‡‚˙˘‡ ‚ —ÓÙËˇ.
œÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú
‡ÁÏÂÌÂÌË Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÌË ÏËÌËÒÚË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÌÂ ÒÂ ÛÂ‰ˇÚ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
‚˙ÔÓÒË.324
œÓ‚‡Î˙Ú Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÔÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡
ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë
Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË. » Á‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Â Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ÔË Ì‡ÎÓÊËÎÓÚÓ ÒÂ ÔÓÎË-
ÚË˜ÂÒÍÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ì‡ ‰‚‡ Î‡„Â‡ ÌˇÏ‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÂÙÂÍÚË‚ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡,
ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔËÌÛ‰ˇÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ
Ë Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËˇÚ Ì‡˜ËÌ Â ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÍÓÏÔÓÏËÒ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌË ÓÚÒ-
Ú˙ÔÍË. ¬ ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ Ó·‡˜Â ÌËÚÓ ‚ —ÓÙËˇ, ÌËÚÓ ‚ ¿ÚËÌ‡ ÓÚ‰‡‚‡Ú ˜‡Í ÚÓÎÍÓ‚‡ „Ó-
ÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Í‡ÍÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ˜Â ‰‡ Ò‡ „ÓÚÓ‚Ë ‰‡ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ÌˇÍÓË ÊÂÚ‚Ë. Ã‡Í‡ ÒÎÂ‰ 1953 „.
‰‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ë ‡ÍÚË‚ËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡ÌË ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡
ÁÓÌ‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ‚ÒÂ Ó˘Â ÓÔÂ‰ÂÎˇ˘Ë Ë ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌË Á‡
Úˇı ÓÒÚ‡‚‡Ú „Î‡‚ÌÓ ‚˙ÁÍËÚÂ ‚˙ÚÂ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ Ó·˘ÌÓÒÚ.
»ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË.

Â‰ËÚËÚÂ ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ —»¬
—Ï˙ÚÚ‡ Ì‡ —Ú‡ÎËÌ ÔÂÁ Ï‡Ú 1953 „. ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡˜‡ÎÓ Ì‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌË, ÌÓ
‚‡ÊÌË ÔÓÏÂÌË Ô˙‚Ó ‚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á, ‡ ÔÓÒÎÂ Ë ‚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÓÚ ÒÓˆË-
‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡. ¬Ó‰Â˘‡ ÓÎˇ ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡Ú‡ ËÏ‡Ú ÔÓÎË-
ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ·Ó·Ë ÏÂÊ‰Û Ì‡ÒÎÂ‰ÌËˆËÚÂ Ì‡ Ï˙Ú‚Ëˇ ‚ÓÊ‰, Í‡ÚÓ Â‰Ì‡ ÓÚ ‡ÂÌËÚÂ Ì‡
Ì‡È-ÓÒÚÓ ÔÓÚË‚Ó·ÓÒÚ‚Ó Â ËÏÂÌÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒÙÂ‡ Ë ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ë‰ÂÈÌË ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ. ∆ÂÎ‡ÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ‰ËÒÍÂ‰ËÚË‡ Ò˙ÔÂÌËÍ˙Ú
ËÎË Ô˙Í ‰‡ ÒÂ ÓˆÂÎÂÂ ‚ ÌÓ‚‡Ú‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Â ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ˜ÂÒÚË ÒÏÂ-
ÌË ‚ ÍÓÌˆÂÔˆËËÚÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ë ÔËÓËÚÂÚËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË-
Í‡. ÕÓ‚‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÓÚÌ‡˜‡ÎÓ Ì‡ÒÓ˜‚‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂÚÓ ÒË Í˙Ï Ì‡ÒÚ˙ÔËÎËÚÂ
‰ÂÙÓÏ‡ˆËË ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡, ‰Ó‚ÂÎË ‰Ó ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡
ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò ÓÒÌÓ‚ÌË ÒÚÓÍË Á‡
Ï‡ÒÓ‚Ó ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ. ËÚËÍËÚÂ Á‡ ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ë ‡Á‡ÒÚ‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ
324 Тодорова, Р. Възстановяване на дипломатическите отношения... , с. 94–95.

ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚Ó Ò‡ ÓÚÔ‡‚ÂÌË „Î‡‚ÌÓ Í˙Ï ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂÚÂÌ‰ÂÌÚËÚÂ, Á‡ÂÏ‡˘Ë Â‰ÌË ÓÚ

Ì‡È-ÒËÎÌËÚÂ ÔÓÁËˆËË, Í‡Í˙‚ÚÓ Â À. ¡ÂËˇ. —ÎÂ‰‚‡ ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â¯ÂÌËˇ Á‡ ‡Á-
‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, Í‡ÚÓ ÒÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍËˇ ÍÛÒ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ËÁ‰Ë„‡ÌÂÚÓ ‚˙‚ ‚Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÕËÍËÚ‡ ’Û¯˜Ó‚,
ÍÓÈÚÓ ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1953 „. ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Á‡ÂÏ‡ ÔÓÒÚ‡ Ô˙‚Ë ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ œ——.
”Ô‡‚ÎÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÔÓ‰ÂÎˇ Ò √ÂÓ„Ë Ã‡ÎÂÌÍÓ‚, ÍÓÈÚÓ Á‡Ô‡Á‚‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡‰
ËÁÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ≠ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ. ÕÓ ÒÎÂ‰ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-
‚Â˜Â ÓÚ „Ó‰ËÌ‡, ÔÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë 1955 „. ÚÓ˜ÌÓ Ó·‚ËÌÂÌËˇ, ˜Â Â Ì‡Û¯ËÎ ÓÒÌÓ‚ÌËˇ
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔËÌˆËÔ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ ≠ ‡Á‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÚÂÊ-
Í‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ÒÚ‡‚‡Ú ÔÓ‚Ó‰ Á‡ ÓÚÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ã‡ÎÂÌÍÓ‚ ÓÚ ÛÔ‡‚ÎÂÌË-
ÂÚÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô˙ÎÂÌ ÍÓÌÚÓÎ ‚˙ıÛ ‚Î‡ÒÚÚ‡ ÓÚ ’Û¯-
˜Ó‚325.
œÓ ÔÓ‰Ó·ÂÌ Ì‡˜ËÌ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ‚ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚-
ÓÔÂÈÒÍËÚÂ Ò‡ÚÂÎËÚË Á‡ ‡Á˜ËÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Ô˙Úˇ Í˙Ï ‚Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ Ô‡ÚËÈÌË
Í‡‰Ë. ¬ ¡˙Î„‡Ëˇ ¬˙ÎÍÓ ◊Â‚ÂÌÍÓ‚ Ò ˆÂÎ ‰‡ ‰ÂÏÓÌÒÚË‡ ÔË‚˙Á‡ÌÓÒÚ Í˙Ï
ÌÓ‚ËÚÂ „ÓÒÔÓ‰‡Ë Ì‡ ÂÏ˙Î Ë ‰‡ ‰ÓÍ‡ÊÂ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚËÚÂ ÒË ‰‡ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ÌÓ‚ÓÒ-
ÚË, ·˙ÁÓ ‚˙‚ÂÊ‰‡ ìÌÓ‚ ÍÛÒî ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ë ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó326. –ˇÁÍ‡Ú‡ ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‰ËÂÍÚË‚Ë
ÌÂ ‚Ó‰Ë ‰Ó ·˙ÁÓ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ. ÕÂ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜ËˇÚ‡ ‚ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ
Ë ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú, Ï‡Í‡ ‰‡ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË ÌˇÍÓË ÏÂÍË Á‡ ÔÓ‚Ë-
¯‡‚‡ÌÂ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ. —ÂËÓÁÌËÚÂ „Â¯ÍË ‚ ÔÎ‡ÌË‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡, ÎÓ¯‡Ú‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ë Ú‡‰ËˆËÓÌÌËÚÂ Ó·ˇÒÌÂÌËˇ Ò ÍÎËÏ‡ÚË˜ÌËÚÂ
ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ò‡ ÔË˜ËÌ‡ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„Ì‡Ú Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË327. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ë ÔÓ
‰Û„‡Ú‡ ‚‡ÊÌ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ë ÒÓˆË‡ÎÌ‡ Á‡‰‡˜‡ ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚË„‡ ‚Ë‰ËÏ ÛÒÔÂı, Ú˙È Í‡ÚÓ
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ò ı‡ÌË ÌÂ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡ ÌÂ
Ò‡ÏÓ ÔÓ‡‰Ë ÒÎ‡·‡Ú‡ ÂÍÓÎÚ‡, ÌÓ Ë ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ Á‡ÒËÎ‚‡˘Ëˇ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ
Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Í˙Ï ———– Ë ‰Û„ËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË.
œÓÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ ÒË„Ì‡ÎËÚÂ, Ë‰‚‡˘Ë ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡, Ò˙˜ÂÚ‡ÌË Ò ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ ÌÂÓ-
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ˆÂÎË, ‰‡‚‡Ú ‰Ó·‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰‡ ÔÂ‰Ô-
ËÂÏÂ ÌÓ‚‡ ‡Ú‡Í‡ Í˙Ï ‰˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ. —‡ÏÓ ÏÂÒÂˆ ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ÓÚÒÚ‡ÌÂÌ ÓÚ
ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÒÍËˇ ÔÓÒÚ ¬. ◊Â‚ÂÌÍÓ‚, ÔÂÁ Ï‡È 1956 „. Ì‡ ÒÂÒËˇ Ì‡ —»¬
“. ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÔÓ‰ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÛÒÍÓÂÌËˇ ÚÂÏÔ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚ-
Ë‡ÎËÁ‡ˆËˇ328. –‡Á·Ë‡ ÒÂ, ‚ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ, ‚ ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ì‡ ÍÓ-
Ï‡Ì‰ÌÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë ÍÓ„‡ÚÓ ÔÓˆÂÒËÚÂ ÌÂ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ ÂÒ-
ÚÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ô‡Á‡ÌË ÏÂı‡ÌËÁÏË, ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂˇÚ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‡„ÛÏÂÌÚË ‚
ÔÓÎÁ‡ Ë Ì‡ Â‰Ì‡Ú‡, Ë Ì‡ ‰Û„‡Ú‡ ÎËÌËˇ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ,
ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË, ÚÂıÌÓÎÓ„ËË, ÔÓ‰„ÓÚ‚ÂÌË Í‡‰Ë, ÔÓ-
ËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË Ú‡‰ËˆËË Ë Ì‡È-‚Â˜Â Ì‡ Ô‡Á‡Ë Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ
ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÎÂÒÌÓ Ô‡Ë‡Ì‡ Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ ‡ÒÚˇ˘‡Ú‡ ·ÂÁ-
‡·ÓÚËˆ‡, Ò ÚÂÓÂÚË˜Ì‡Ú‡ Ï‡ÍÒËÒÚÍ‡ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Á‡ ‚Ó‰Â˘‡Ú‡ ÓÎˇ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰-
325
Voslensky, M. Les Maitres de la Nomenklatura, Paris, 1989, pp. 142–143.
326 Марчева, И. Тодор Живков..., с. 78–79.
327 Мигев, В. Проблеми на аграрното развитие..., с. 56.
328 Калинова, Е., И. Баева. Българските преходи 1944–1999. С., 2000, с. 84.
ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë Ò ‰Û„Ë ÔÓ‰Ó·ÌË ÌÂËÍÓÌÓÏË˜ÂÍË ‰Ó‚Ó‰Ë. ¬

Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍÓÌˆÂÔˆËˇ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÓÚ
„ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚‡˘ËÚÂ Ë‰ÂË ‚ ÃÓÒÍ‚‡.
¬ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ ÓÚ
ÓÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒ-
ÚËÚÂ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú ÚÛ‰ÌÓÒÚËÚÂ, ÍÓËÚÓ ËÁÔËÚ‚‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ (‚˙ÎÌÂÌËˇÚ‡ ‚ œÓÎ-
¯‡, ‚˙ÒÚ‡ÌËÂÚÓ ‚ ”Ì„‡Ëˇ ÓÚ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1956 „., ÍËÚËÍËÚÂ Í˙Ï ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡
’Û¯˜Ó‚ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Á‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜Ì‡ ÎË·Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ë Ì‡ ËÚ‡È Á‡
ÌÂ‰ÓÔÛÒÚËÏ‡ ‰ÂÒÚ‡ÎËÌËÁ‡ˆËˇ), Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-ÔË‚ËÎÂ„ËÓ‚‡ÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂ-
ÌËÂ ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ———–. ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ Õ. ’Û¯˜Ó‚, ËÁÔ‡‚ÂÌ
ÔÂ‰ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ Ë ‚˙Ì¯Ì‡ ÓÔÓÁËˆËˇ, ÒÂ ÒÚÂÏË ‰‡ ÛÍÂÔË ‚˙ÁÍËÚÂ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ
Ò˙˛Á Ò ‚ÂÌËÚÂ ÂÊËÏË ÓÚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Í‡ÚÓ ÛÒÍÓË Ë ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬.
¬˙ÔÂÍË ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÂÁ 1955 „. ÒÂ ‚˙˘‡ Í˙Ï ÍÎ‡ÒË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË Ë‰ÂË Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ÔË Á‡ ÒÔÂ-
ˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ÓÚÂÊ‰‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÏˇÒÚÓÚÓ Ì‡ ÒÌ‡·‰ËÚÂÎ Ì‡ Ó·˘-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ì‡Ó‰ÌÓ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ò˙Ò ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ
Ë Ò˙Ò ÒÚÓÍË Ì‡ ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ. — Ó„ÎÂ‰ ÌËÒÍËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÚÂÁË ÔÓ‰ÛÍÚË Ì‡
Ô‡Á‡‡ Ì‡ —»¬, ÌÂÔÂÒÚËÊÌÓÒÚÚ‡ ËÏ ÓÚ ˜ËÒÚÓ ÚÂÓÂÚË˜Ì‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡, Í‡ÍÚÓ Ë
‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÏÓÚË‚Ë (Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ‚Â˜Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ËÌ-
‚ÂÒÚËˆËË ‚ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡, ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ‡·ÓÚÂ˘ËÚÂ ‚ ÔÓÏË¯-
ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ÓÚÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ‡·ÓÚÌË ÏÂÒÚ‡) ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë Ô‡-
ÚËÈÌËÚÂ ÎË‰ÂË ÌÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú Ò ‚˙ÁÚÓ„ Ë‰‚‡˘ËÚÂ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÂ‰-
ÎÓÊÂÌËˇ. ƒÓË Ì‡ ‰‚‡Ú‡ ÔÎÂÌÛÏ‡ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1955 „. ÌˇÍÓË ÓÚ
Û˜‡ÒÚÌËˆËÚÂ ÒÂ ËÁÍ‡Á‚‡Ú ÔÓÚË‚ Ó˜ÂÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ ’Û¯˜Ó‚ Ì‡ÒÓÍË Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, Ï‡Í‡ ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‚ÁÂÚËÚÂ Â¯ÂÌËˇ ‰‡ Ò‡ ‚ ‰Ûı‡ Ì‡
ÏÓÒÍÓ‚ÒÍËÚÂ ‰ËÂÍÚË‚Ë329.
ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÌÂÓ‰Ó·ÂÌËÂÚÓ ÒË ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘Ë ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú ÌÓ-
‚ËÚÂ ‚ËÊ‰‡ÌËˇ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ ‚ ‡ÏÍË-
ÚÂ Ì‡ —»¬, Á‡ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ÌÓ‚Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡,
ÚÓÁË Ô˙Ú Á‡ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. Õ‡ 3 ÙÂ‚Û‡Ë 1956 „. ‚ ÃÓÒ-
Í‚‡ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ¡ÛÎ„‡ÌËÌ Ë ¬. ◊Â‚ÂÌÍÓ‚ ÔÓ‰-
ÔËÒ‚‡Ú —ÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ ÔÓÏÓ˘ ÓÚ ———– Ì‡ Õ–¡ Á‡ ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙¯ÌÓ ‡Á‚ËÚËÂ
Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÏËÌÂ‡ÎÌË ÚÓÓ‚Â. ƒÓÍÛÏÂÌÚ˙Ú
ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1956≠1959 „. ———– ‰‡ ‚ÌÂÒÂ „ÓÎˇÏ ·ÓÈ Ú‡ÍÚÓË, ÍÓÏ·‡È-
ÌË, ÔÓ‰·Ë‡˜Ë, ÚÓ‚‡ÌË Í‡ÏËÓÌË, ·‡„ÂË, ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ï‡¯ËÌË Ë ÂÁÂ‚ÌË
˜‡ÒÚË, Í‡ÚÓ Á‡ ˆÂÎÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÍÂ‰ËÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡
300 ÏÎÌ. Û·ÎË Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Ë ÒÓÍ Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ 10 „Ó‰ËÌË. Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1961 „. Ì‡ ÂÊÂ„Ó‰ÌË ‡‚ÌË ‚ÌÓÒÍË Ë ˘Â ÒÚ‡‚‡
˜ÂÁ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ ≠
Ú˛Ú˛Ì, ÁÂÎÂÌ˜ÛˆË, ÔÎÓ‰Ó‚Â, „ÓÁ‰Â Ë ‰.330 —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ë ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡

330
ЦДА, ф.132, оп. 2, а. е. 115, л. 171.
ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡ ÔÓÏÓ˘ ÓÚ ———– Á‡ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‡ÁÓÚÌÓ-ÚÓÓ‚Ëˇ

Ë ÒÛÔÂÙÓÒÙ‡ÚÌËˇ Á‡‚Ó‰. ”ÚÓ˜ÌÂÌÓ Â 50% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÔÓÂÍ-
ÚÌË ‡·ÓÚË Ë ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚˇÚ ˜ÂÁ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡-
Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 70 ÏÎÌ. Û·ÎË Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡, ÔÓ„‡Òˇ-
ÂÏ ‚ ÒÓÍ ÓÚ 10 „Ó‰ËÌË Ì‡ ‡‚ÌË „Ó‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË, Á‡ÔÓ˜‚‡˘Ë Ò˙˘Ó ÓÚ 1961 „. ŒÒ-
Ú‡Ì‡ÎËÚÂ 50% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡Ú ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÍÓ-
Ó·ÏÂÌ‡. Õ‡Í‡ˇ —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ Ë ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ‰ÓËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ŒÎÓ‚ÌÓ-
ˆËÌÍÓ‚Ëˇ Á‡‚Ó‰ Ë Ì‡ Û‰ÌËˆË Ë Ó·Ó„‡ÚËÚÂÎÌË Ù‡·ËÍË Ì‡ ˆ‚ÂÚÌË ÏÂÚ‡ÎË ‚ –Ó-
‰ÓÔÒÍËˇ ·‡ÒÂÈÌ. »ÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÓÒÚ‡‚‡˘ËÚÂ ÔÓÂÍÚÌË ‡·ÓÚË Ë ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ò
ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 13 ÏÎÌ. Û·ÎË ˘Â ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú Á‡
ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÔÓ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ
23 ‡‚„ÛÒÚ 1947 „. Ë ÔÓÚÓÍÓÎ‡ ÓÚ 3 Ï‡È 1950 „. —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ
ÓÒË„ÛË ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡Ú‡ Ë Ó·Û˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË ‚ ———–331.
“‡Í‡ ÌÓ‚ËÚÂ Ë‰ÂË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ò‡ ÛÏÂÎÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Â-
ÌË Ë Ô‡ÚËÈÌË ‰ÂÈˆË Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÔÓÚÓˆË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡ Ë ‚ ‰‡‰ÂÌËˇ ÒÎÛ˜‡È Á‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. —ÎÂ‰ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ó ËÁÚÓ˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂ Ë ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚Ó ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰
¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ÔÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ ÏÛ Ì‡ ‚ÚÓË ÔÎ‡Ì ‚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÔÓ-
ÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ, Ú‡ÁË ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ë ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ ÔÓ ÌÂˇ ÍÂ‰Ë-
ÚË‡ÌÂ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÛÒÍÓˇ‚‡ÌÂ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÓÚ‡Ò˙Î‡ Ë Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ. «‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÓÚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÊËÏ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ÓÚ‰ÂÎˇÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‚˙Ì¯ÌË ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÚÓÁË ‚‡ÊÂÌ ÒÂÍÚÓ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ÍÓÈÚÓ ÔÓ-
‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ËÁÌÓÒÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÓÒÚ‡‚‡
Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ ÒÚ‡·ËÎÂÌ ËÁÚÓ˜ÌËÍ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ‰Â‚ËÁË.
œÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂÚÓ ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ì‡ ËÁÍÛÔÌËÚÂ ˆÂÌË Â ‰Û„ËˇÚ ‚‡ÊÂÌ Ù‡ÍÚÓ,
ÍÓÈÚÓ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË ÔÓ‰ÂÏ ‚
‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. ŒÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú Í˙Ï 1960 „.
Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÒÔˇÏÓ ‰Ó‚ÓÂÌÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â Ò 41.7%332. ÕÓ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÓÚ˜ÂÚÂÌË-
ÚÂ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÂÎÒÍÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÓÒÚ‡‚‡Ú Ë ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ Ï‡ÒÓ‚‡Ú‡ ÍÓÎÂÍÚË‚ËÁ‡-
ˆËˇ ÚÂÔ˙‚‡ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ‡ÍÛÏÛÎË‡Ú Á‡ ‚ ·˙‰Â˘Â. œËÎ‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏ‡Ì‰ÌÓ-
‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌËÚÂ ÏÂÚÓ‰Ë Ì‡ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ, ÓÚ˜ÛÊ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎˆËÚÂ ÓÚ
ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡ Ë ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô‡Á‡ÌËÚÂ ÒÚËÏÛÎË ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ËÏ ËÏ‡Ú
Ú‡ÈÌË ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌË ÔÓÒÎÂ‰ËˆË, ˜ËÂÚÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ˘Â ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÔÂÁ ‚ÒË˜ÍË-
ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ‚ÂÍ‡.
œÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ò˙-
·ËÚËˇ, ÍÓËÚÓ ÒËÎÌÓ ‡ÁÚ˙Ò‚‡Ú ÛÒÚÓËÚÂ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ÌÂ
331 Пак там, л. 172–173.

332 Мигев, В. Проблеми на аграрното развитие..., с. 243.
Ò‡ÏÓ ‚ œÓÎ¯‡ Ë Ì‡È-‚Â˜Â ‚ ”Ì„‡Ëˇ, ÌÓ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡Ú Ë ‰˙Î·ÓÍË ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ‚

ÓˆÂÌÍËÚÂ Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Í˙Ï ÔÓÚË˜‡˘Ëˇ ÍÛÒ Ì‡ ‰ÂÒÚ‡ÎËÌËÁ‡ˆËˇ ‚ ———– Ë
‰Û„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÓÚ »ÁÚÓ˜ÌËˇ ·ÎÓÍ. ƒÓÍ‡ÚÓ ËÚ‡È ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ Á‡ Ú‚˙‰‡ ‡ÁÔ‡‚‡
Ò ÔÓÔ˙ÎÁÌÓ‚ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ìÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ËÏÔÂË‡ÎËÁ˙Ï ‚ ”Ì„‡Ëˇî Ë Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡
Á‡ÒÚ‡‚‡ Á‡‰ ÔÓÒÚ‡ÎËÌÒÍËÚÂ ÒÂ‰Ë ‚ Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË Ô‡ÚËË, ÚÓ
fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ì‡ÔÓÚË‚ ÓÒ˙Ê‰‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ËÌÚÂ‚ÂÌˆËˇ ‚ ”Ì„‡Ëˇ Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡
‰‡ Á‡˘ËÚ‡‚‡ ÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË, Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË Ô˙ÚË˘‡ Í˙Ï ËÁ-
„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÁÏ‡333. Ã‡Í‡ ÛÌ„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙ÒÚ‡ÌËÂ ‰‡ Â ·˙ÁÓ ÔÓÚÛ¯ÂÌÓ
ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚ÓÈÒÍË Ë ‰‡ ÌÂ ÔÓÒÎÂ‰‚‡ ÒÂËÓÁÌ‡ Â‡ÍˆËˇ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËˇ
Ò‚ˇÚ, „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ———– ‚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ËÁ„ÎÂÊ‰‡ ‡ÁÍÎ‡ÚÂÌÓ Ë Ì‡Î‡„‡
ÒÏÂÍ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇ Ì‡ÚËÒÍ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ Ì‡‰ Ò‡ÚÂÎËÚËÚÂ ∫. ËÁ‡Ú‡ ‚ ÒÓ-
ˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÓÚ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Á‡ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡
Ò‚Ó·Ó‰‡ ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËˇ ÊË‚ÓÚ Ë ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÌÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú Ë ‰Ó·-
Â ËÁ‡ÁÂÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÒÓˆË‡ÎÌË ÔË˜ËÌË. œÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ËÚÂ ÎË¯ÂÌËˇ,
ÌËÒÍËˇÚ ÒÚ‡Ì‰‡Ú Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌËˇÚ ‰ÂÙËˆËÚ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌË ÒÚÓÍË, ‰ÓË ‰ÂÒÂÚ
„Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡, Á‡ÒËÎ‚‡Ú ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÒÂ‰ ‡·ÓÚÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë
ÒÂÎÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ‚ ˆÂÌÚ‡ÎÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë, ÍÓÂÚÓ
Ì‡Î‡„‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ ———–, ‰‡ ÓÚÒÚ˙ÔˇÚ ÓÚ ÌˇÍÓË ÓÒÌÓ‚ÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË
ÔÓÒÚÛÎ‡ÚË Ì‡ Ï‡ÍÒËÒÚÍÓ-ÎÂÌËÌÒÍ‡Ú‡ ÚÂÓËˇ, Í‡ÚÓ ÓÚÍ‡Á ‚ œÓÎ¯‡ ÓÚ Ï‡ÒÓ‚‡Ú‡
ÍÓÎÂÍÚË‚ËÁ‡ˆËˇ Ë Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ˜‡ÒÚÌ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ËÌËˆË‡ÚË-
‚‡ ‚ ”Ì„‡Ëˇ.
ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‰˙Ê‡‚ÌÓ Ë Ô‡ÚËÈÌÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ ÎËˆÂÚÓ
Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÓˆÂÌˇ‚‡ Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ÓÚ 1956 „. Ë ‚ËÊ‰‡ Â¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓˇ‚ËÎËÚÂ ÒÂ
ÔÓ·ÎÂÏË ÌÂ ‚ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÏË ÔÓÏÂÌË ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ë ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, ‡ ‚ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ˆˇÎÓÒÚÌËÚÂ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Ò˙Ò —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. — Ó„ÎÂ‰ ÚÛ‰ÌÓÒÚËÚÂ, ÍÓËÚÓ ËÏ‡ ÃÓÒÍ‚‡ ‚ ÔÓ‰‰˙Ê‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ „ÓÒÔÓ‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÒË ÒÂ‰ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Ò‚ˇÚ, ‚ —ÓÙËˇ ÒÂ ÔÂˆÂÌˇ‚‡, ˜Â
‰ÂÏÓÌÒÚ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‚ÂÌÓÔÓ‰‡ÌË˜ÂÒÍË ˜Û‚ÒÚ‚‡ Ë „‡‡ÌˆËËÚÂ, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÌˇÏ‡
‰‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ ì‰Û„‡ËÚÂ ÓÚ œ——î ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Á‡ ËÁ‚Ó˛‚‡-
ÌÂ Ì‡ Â‰ÌÓ ÔÓ-ÔË‚ËÎÂ„ËÓ‚‡ÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‚ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÚÛ‰‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡
—»¬ Ë ‰‡ ÒÂ ËÁ‰ÂÈÒÚ‚‡Ú ÓÚÒÚ˙ÔÍË ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Á‡ ÔÓ-ÛÒÍÓÂÌÓ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “‡ÁË ÎËÌËˇ Ì‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰Ò-
Ú‚Ó ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò˙Ò ———– ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÏÌÓ„Ó Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ Ì‡ ÒÂ˘‡Ú‡ ‚ ÃÓÒÍ-
‚‡ ÓÚ 15 ‰Ó 20 ÙÂ‚Û‡Ë 1957 „. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â ËÁ‡ÁÂÌ‡ Ô˙ÎÌ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ ÓÚ ·˙Î„‡Ò-
Í‡ ÒÚ‡Ì‡ Í˙Ï ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ’Û¯˜Ó‚ Í˙Ï fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ Ë ÔÓ ‰Û„ËÚÂ ‚˙ÔÓÒË, ÓÚ-
Ì‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ËÒÍ‡ ‚ Á‡ÏˇÌ‡
Ó‰Ó·ÂÌËÂÚÓ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Á‡ ÛÒÍÓˇ‚‡ÌÂ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÚÓ ‡Á-
‚ËÚËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ334.
—˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘Ë Í˙„Ó‚Â ÔÓÏÂÌˇÚ ÏÌÂÌËÂÚÓ ÒË, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ
Úˇ·‚‡ ‰‡ ‡Á‚Ë‚‡ ÔËÓËÚÂÚÌÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÎÂÍ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ë ‚˙Ô-
ÂÍË ÌÂ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË Â
333 Fejto, Fr. Histoire des democraties populaires aprиs Staline 1953 - 1971, Paris, 1974, pp. 137–141.
ÔËÂÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ‡Á‚Ë‚‡ „ÓÎÂÏË ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÂ-

Ú‡ÎÛ„ËˇÚ‡, Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ Ë ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡Ú‡ ıËÏËˇ. Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó Â Ó·Â˘‡Ì ÔÓÂ‰ÌËˇÚ „ÓÎˇÏ Á‡ÂÏ ÓÚ 200 ÏÎÌ. Û·ÎË, ÔÓ„‡ÒˇÂÏ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ
‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË335. “Ó‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ Ë ‚ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ Ò˙„Î‡ÒÛ‚‡ÌËˇ Ò˙Ò
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. Õ‡ ŒÒÏ‡Ú‡ ÒÂÒËˇ
Ì‡ —»¬ ÔÂÁ 1958 „., Ï‡Í‡ Ò ÌˇÍÓË ‚˙Á‡ÊÂÌËˇ Ë ‚ÌÂÒÂÌË ÍÓÂÍˆËË, Û˜‡ÒÚÌËˆË-
ÚÂ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡Ú ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ‡Á¯ËË ËÁÌÓÒ‡ ÒË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡-
Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ Ë ÏÂÚ‡ÎÓÓ·‡·ÓÚ‚‡˘‡Ú‡ ÔÓÏË¯-
ÎÂÌÓÒÚ. –‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÚÂÁË ÓÚ‡ÒÎË ÒÂ Ì‡Î‡„‡ Ë Í‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ‰ËÂÍÚË‚‡ Ì‡ ÚÂ-
Ú‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡, „Î‡ÒÛ‚‡Ì‡ Ì‡ ÔÓ‚ÂÎËˇ ÒÂ ÓÚ 2 ˛ÌË ‰Ó 7 ˛ÌË 1957 „. VII ÍÓÌ„ÂÒ
Ì‡ ¡ œ336.
«‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‡Ï·ËˆËÓÁÌ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ ÔÓ„‡Ï‡ Ë Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ
ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ò ÔÓ‚Â˜Â ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÓÍ‡ ÛÔÓÚÂ·‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ÒÓ˜‚‡ ÛÒËÎËˇÚ‡ ÒË Í˙Ï Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ
Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÒÂ ÓÚ‰‡‚‡ Ë Ì‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚
˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌ‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. Œ˘Â Ì‡ 29 Ï‡Ú 1957 „. ¡Õ¡ ÒÂ Ó·˙˘‡ Ò
ÏÓÎ·‡ Í˙Ï √ÓÒ·‡ÌÍ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ‰‡‰ÂÌÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ 8 886 710
„‡Ï‡ ÁÎ‡ÚÓ, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌÓ Í‡ÚÓ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚Ó. —‰ÂÎÍ‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ÔÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÁÎ‡ÚÓÚÓ ≠
34.88 ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÛÌˆËˇ337. œÓ‰‡Ê·‡Ú‡ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓÚÓ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡
ÔÂÁ ‡ÔËÎ, Í‡ÚÓ Â ÔÓÎÛ˜ÂÌ‡ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 9 975 984.12 ‰ÓÎ‡‡. —ÎÂ‰ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ
‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ Á‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌËÚÂ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚ÍË ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ï‡È Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ¡Õ¡ ‚
¡‡ÌÍ ÍÓÏÂÒË‡Î ÔÛ ÎífiÓÔ ‰¸Ó ÕÓ (ŒÈÓ·‡ÌÍ) ‚ œ‡ËÊ, Â‰Ì‡ ÓÚ ‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚ-
ÒÍË ·‡ÌÍË, ‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ë ‚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ (‰Û„‡Ú‡ Â ÃÓÒÍÓ‚ÒÍË Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ Ò˙Ò
ÒÂ‰‡ÎË˘Â ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ), Â Á‡ÔËıÓ‰ÂÌ‡ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 9 972 234.12 ‰ÓÎ‡‡338.
ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÍÎ˛˜‚‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË Ë ÒÚÓ-
ÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚ‡ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ÒÚ‡ÌË ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ –ÛÏ˙ÌËˇ, ÍÓ-
ˇÚÓ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÂ‰ËÏÌÓ ÔÓÎÁ‚‡ÚÂÎ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡-
Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ë ‚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÍÂ‰ËÚÓ. «‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ë Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¬‡¯‡‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÔÂÁ 1955 „. ÓÚÍË‚‡ ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ë ÔÂ‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ. «‡Â‰ÌÓ Ò ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËˇ ÔÂËÓ‰ ·˙Î„‡-
ÒÍ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ Í˙Ï ———– ·˙ÁÓ
Ì‡‡ÒÚ‚‡. ŒÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡ Á‡ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1959 „. ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‚ Û·ÎË:
335 Пак там, с.106.

336 Никова, Г. Съветът за икономическа взаимопомощ..., с. 220–221.
337 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 79, л. 60.
338
Пак там, л.79.
“‡·ÎËˆ‡ 11.1.
œÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1944≠1959 „.
(ıËÎ. Û·ÎË)
«‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË
1. ˙Ï ———–
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 9 ‡‚„ÛÒÚ 1948 „. 75 583.4
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 3 Ï‡È 1950 „. 3 619.0
Â‰ËÚ ìƒÛÌ‡‚ ÏÓÒÚî 3 194.3
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 3 ÙÂ‚Û‡Ë 1956 „. 124 543.5
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 20 ÙÂ‚Û‡Ë 1957 „. 3 875.8
—ÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, 20 ÙÂ‚Û‡Ë 1957 „. 32 000.0
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 8 ‡‚„ÛÒÚ 1957 „. 15 210.0
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 27 ‡ÔËÎ 1954 „. 45 892.7
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 29 ‡ÔËÎ 1955 „. 41 595.2
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 13 ˛ÌË 1955 „. 157 868.9
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 10 Ï‡È 1957 „. 32 032.5
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 26 Ï‡È 1958 „. 82 025.6
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï ———– 617 440.9
2. ˙Ï œÓÎ¯‡
—ÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, 20 Ï‡Ú 1953 „. 7 800.0
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 9 ‡‚„ÛÒÚ 1952 „. 20 851.8
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 17 ‡ÔËÎ 1954 „. 5 152.7
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï œÓÎ¯‡ 37 876.2
3. ˙Ï ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ
—ÚÓÍÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, 14 ˛ÎË 1951 „. 109 660.1
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ 114 997.4
4. ˙Ï ”Ì„‡Ëˇ
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 5 ÌÓÂÏ‚Ë 1953 „. 15 400.0
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï ”Ì„‡Ëˇ 20 180.7
5. ˙Ï √ƒ–
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 22 ‡‚„ÛÒÚ 1955 „.* 672.3
»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 22 ‡‚„ÛÒÚ 1955 „.* 8 643.6
—ÔÂˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ, 3 ‡ÔËÎ 1958 „. 2 269.0
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï √ƒ– 11 584.9
¬ÒË˜ÍÓ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË 792 764.2

ŒÚ Úˇı ÎËı‚Ë, ÔÎ‡ÚËÏË ‰Ó 1965 „. 58 851.9
Източник: ЦДА, ф.132, оп. 2, а.е. 79, л. 5.
* Изплащането на тези два кредита (за целулозен и циментов завод) не е уредено.
–‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‡ÍÓ ÌÂ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, ÔÂÁ

ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ Ë ÎËı‚Ë-
ÚÂ Ò‡ ÔÂÍ‡ÎÂÌÓ „ÓÎÂÏË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
“‡·ÎËˆ‡ 11.2.
œÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1959≠1965
(ıËÎ. Û·.)
œÓ„‡¯ÂÌËˇ ÀËı‚Ë Œ·˘Ó
1959 119 059.4 13 766.1 132 825.5
1960 116 981.4 11 084.2 128 065.6
1961 119 633.8 10 759.2 130 393.0
1962 116 791.3 8 340.3 125 131.6
1963 97 891.1 6 007.3 103 898.4
1964 73 148.2 4 089.2 77 237.4
1965 67 387.9 2 562.7 69 950.6
Източник: ЦДА, ф.132, оп. 2, а.е. 79, л. 5.
Ã‡Í‡ ÔÓ ‚ÒË˜ÍË Á‡ÂÏË ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ Ò‡ Ú‚˙‰Â ËÁ„Ó‰ÌË ≠

ÌËÒÍ‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ ÓÚ 2%, Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ‰˙Î˙„ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ë Ó·ÒÎÛÊ-
‚‡ÌÂ Ò ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ËÌ‰ÛÒÚËˇ, ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÂÌ ÌÂ„‡ÚË‚ÂÌ ÂÙÂÍÚ ‚˙ıÛ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË
ÓÍ‡Á‚‡ Ó„ÓÏÌËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. œÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÒÂ ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ Ë ÓÚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ Á‡ „Ó‰Ë¯ÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1959≠1963, Í‡ÚÓ ‚ ÌˇÍÓË „Ó‰ËÌË ÒÛÏËÚÂ Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ 130 ÏÎÌ. Û·ÎË.
Œ·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Í˙Ï ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ‰ÓÒÚË„‡ 176% ÓÚ „Ó‰Ë¯ÌËˇ ËÁÌÓÒ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË, ‡ Ò‡ÏÓ ‡Ì˛ËÚÂÚËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú 30% ÓÚ Ò˙˘‡Ú‡
‚ÂÎË˜ËÌ‡339. “ÂÁË ‰‡ÌÌË Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ú Á‡ „ÓÎˇÏÓÚÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ, Ì‡ ÍÓÂÚÓ Ò‡ ÔÓ‰-
ÎÓÊÂÌË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ë ÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. œÓ-
‰Ó·ÌË Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ‰˙Î„ Ë Ó·ÂÏ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ‚ËÌ‡„Ë ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚-
ÌËÚÂ ‡Ì‡ÎËÁ‡ÚÓË Í‡ÚÓ ‚ËÒÓÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ó Ì‡ÚÓ‚‡‚‡ÌÂ340.
¿ÍÓ ÒÂ ÔÓÒÎÂ‰ˇÚ ·‡Î‡ÌÒËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ò ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ
—»¬ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ ËÁ„ÎÂÊ‰‡ Ó˘Â ÔÓ-ÍË-
ÚË˜ÌÓ, ‡ ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÒÚÓÔË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËˇÚ ‰˙Î„ ≠ Ò˙‚ÒÂÏ ÌÂÔÓÒÚËÊËÏ‡. —
ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ 1957 „., ÍÓˇÚÓ Á‡‚˙¯‚‡ Ò ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó, ‚ÒË˜ÍË ÓÒÚ‡Ì‡ÎË „Ó‰ËÌË
‚ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ 1955 ‰Ó 1959 ÔËÍÎ˛˜‚‡Ú Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ô‡ÒË‚. «‡ ÔÂÚÚÂ „Ó‰ËÌË
Ì‡ÚÛÔ‡Ì‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ ‡ÁË‚‡ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‚˙ÁÎË-
339 Процентите са изчислени по данни за стокообмена на България със социалистическите страни, взети от АМВнР,
оп. 18п, а. е. 793а, л. 2. В официалните държавни документи се срещат впечатляващи различия в сведенията както за
размера на дълга, така и за обема на българската външна търговия, което прави работата на изследователя изключи-
телно трудна. Предимство е дадено на онези числа, които най-често се срещат в различните отчети и които са изнесе-
ни в по-късен етап, след като е направена окончателна проверка на фактите.
340 За да се гарантира финансова стабилност, се смята, че външният дълг не бива да надхвърля 150% от приходите от
износа, а годишните плащания − не повече от 15−20% от същите приходи. Вж. Минасян, Г. Външен дълг. Теория,
практика, управление. С., 2004, с. 133.
Á‡ Ì‡ 449.7 ÏÎÌ. Î‚.341 “ÓÁË ‰ÂÙËˆËÚ ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÒÂ ÔÓÍË‚‡ „Î‡‚ÌÓ ˜ÂÁ
‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, Ë ‚ ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÂ
ÓÙÓÏˇ Í‡ÚÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ ÍÎËËÌ„Ó‚ÓÚÓ Ò‡Î‰Ó. — ‰Û„Ë ‰ÛÏË, Á‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‰‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒË Ú˙„Ó‚ÒÍÓÚÓ ÒË Ò‡Î‰Ó Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚Ë, ÌÓ Ë ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‰‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ ‚ÌÛ¯ËÚÂÎÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‚
ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÌÂ 5≠6 „Ó‰ËÌË ‰‡ Û‚ÂÎË˜Ë ÔÓÌÂ ‰‚ÓÈÌÓ ËÁÌÓÒ‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡
—»¬, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÒÚ‡ÌÂ ÌÂÔÓÏÂÌÂÌÓ. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â,
˜Â Ú‡Í‡‚‡ Á‡‰‡˜‡ ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ·˙‰Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡, ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ ÓÒ-
ÚË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË, ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ÒÓˆË‡ÎÌË ÚÛÒÓ‚Â ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚Ó.
ŒÒ‚ÂÌ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË ÚÓÎÍÓ‚‡
„ÓÎˇÏÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË Á‡ ËÁÌÓÒ, ÏÌÓ„Ó ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Á‡ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÓÍ‡Á‚‡ Ë ‚˙ÁÔËÂÏ‡ÌÂÚÓ ÓÚ —»¬ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÏÂÊ-
‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ˆÂÌË ÔË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË. Œ˘Â ÓÚ 1956 „. ◊Â-
ıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, œÓÎ¯‡, ”Ì„‡Ëˇ, √ƒ– Ë ‰ÓË –ÛÏ˙ÌËˇ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÛÔ‡ÊÌˇ‚‡Ú Ì‡-
ÚËÒÍ ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÒÂ ‚˙‚Â‰‡Ú Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ˆÂÌË ÔË ÒÍÎ˛˜-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë. Õ‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÒÚË ËÁ-
˜ËÒÎÂÌËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔË ÌÓ‚ËÚÂ ˆÂÌÓ‚Ë ‡‚ÌË˘‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ËÌÍ‡ÒË‡ Ò˙-
˘ÂÒÚ‚ÂÌË Á‡„Û·Ë, Á‡‡‰Ë ÌËÒÍËÚÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÒÚÓÈÌÓÒÚË Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ËÁÌÓÒ-
ÌË ·˙Î„‡ÒÍË ‡ÚËÍÛÎË. ¬˙ÔÓÒ˙Ú ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌË Ó„‡-
ÌË Ë ‡·ÓÚÌË „ÛÔË Ì‡ —»¬ ÔÂÁ ˆˇÎ‡Ú‡ 1957 „. œÓ ÌÂ„Ó ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ÓÊË‚ÂÌË ‰Â·‡-
ÚË, ‚ ÍÓËÚÓ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Û˜‡ÒÚÌËˆËÚÂ Ë Ì‡È-‚Â˜Â ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓ ÔÓ-‡Á‚ËÚËÚÂ ◊Â-
ıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, œÓÎ¯‡ Ë √ƒ– Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú Á‡ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ÌÂ ÔËÌˆËÔ‡ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-
ÌËÚÂ ˆÂÌË. “ÓÈ Â ‚˙‚Â‰ÂÌ ÔÂÁ 1958 „. Ë Ó˘Â Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÌÂËÁ-
„Ó‰ÌËÚÂ ‡ÁÎËÍË ‚ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‚ÌÓÒÌËÚÂ Ë ËÁÌÓÒÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙-
Ê‡‚‡ ÔÓÌ‡Òˇ ˘ÂÚË ÓÚ ÓÍÓÎÓ 280≠300 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡342.
«‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÎÂÁÂ ÓÚ ·ÂÁËÁıÓ‰ÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
‰˙Ê‡‚ÌÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ ÎËˆÂÚÓ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰‡ ÔÓÚ˙ÒË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ ‡ÁÂ¯Â-
ÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË. Õ‡ 2 ÌÓÂÏ‚Ë 1960 „. œÓÎËÚ·˛Ó
Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓËÒÍ‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÌÓ‚ ‰˙Î-
„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 650 ÏÎÌ. Û·ÎË Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ã ì Â-
ÏËÍÓ‚ˆËî Ë Á‡ “≈÷ ìÃ‡Ëˆ‡ ≠ »ÁÚÓÍî343. Õ‡ ÃÓÒÍÓ‚ÒÍÓÚÓ Ò˙‚Â˘‡ÌËÂ Ì‡ ÍÓÏÛ-
ÌËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ‡·ÓÚÌË˜ÂÒÍËÚÂ Ô‡ÚËË, ÔÓ‚ÂÎÓ ÒÂ ÔÂÁ Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡
‰ÂÏÓÌÒÚ‡ˆËˇ Ì‡ ‚ÂÌÓÔÓ‰‡ÌË˜ÂÒÍË ˜Û‚ÒÚ‚‡ Í˙Ï ———– Â ‚˙ÁÌ‡„‡‰ÂÌ‡ ÓÚ ’Û¯-
˜Ó‚ Ò ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ344. Õ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ∫
Â ÓÚÔÛÒÌ‡Ú ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 600 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‡ ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ò‡ ÓÚÎÓÊÂÌË 210 ÏÎÌ. Û·ÎË,
ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ Ë ÎËı‚Ë ÔÓ ÏËÌ‡ÎË-
ÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ345. “‡ÁË ÓÔÂ‡ˆËˇ, ‚˙ÁÎËÁ‡˘‡ Ó·˘Ó Ì‡ 810 ÏÎÌ. Û·ÎË,
ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Ì‡È-„ÓÎÂÏËˇÚ ÓÚÔÛÒÍ‡Ì ‰ÓÚÓ„‡‚‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. ÕÂ˘Ó
ÔÓ‚Â˜Â, ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ ÔÓ˜ÚË ‰ÓÒÚË„‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ,
341 ЦДА, ф.132, оп. 1, а. е. 8, л. 73.

342 Никова, Г. Съветът за икономическа взаимопомощ и България..., с. 286–289.
343 ЦДА, 1Б, оп. 6, а. е. 4295, л. 1–2.
344 Марчева, И. Тодор Живков..., с. 211.
345
АМВнР, оп. 16п, а. е. 793, л. 3.
ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÏ‡ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. “Ó‚‡ Ï‡ÒË‡ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ

ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ ÒÂËÓÁÌ‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡,
‚ ÍÓˇÚÓ ËÁÔ‡‰‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, Ë ‰‡ ÓÒË„ÛË Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰Ë-
ÌË ÔÓ-„ÓÎˇÏÓ ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Ë ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. ÕÂ„‡-
ÚË‚Ì‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ Â, ˜Â ÒÚ‡‚‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÓÚÒÚ‡-
ÌˇÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡ ·˙ÁÓ Ì‡ÚÛÔ‡ÎËÚÂ ÒÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ë ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰-
ÔËÂÏ‡Ú ÏÂÍË ‚ ·˙‰Â˘Â ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÍËÚË˜ÌÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‰‡ ÌÂ ‚˙ÁÌËÍ-
ÌÂ. ƒÓË Ì‡ÔÓÚË‚, Ò˙Á‰‡‚‡ ÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚ÓÚÓ, ˜Â Ë ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙Í ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‡Á˜ËÚ‡ Ì‡
·ÂÁÂÁÂ‚Ì‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡, ÍÓÂÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÎË¯‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÚ‚Ó ÓÚ ÒÚËÏÛÎË Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂ Ë ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÌÂ
Ì‡ ÍÓÌÍÛÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌË ÔÓ‰ÛÍÚË. Õ‡Í‡ÚÍÓ, ÔÓ‰Ó·ÌÓ ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ú‡Í˙‚ ÓÒ-
Ú˙ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓ·ÎÂÏ ËÏ‡ ÔÓ-ÒÍÓÓ ‡Á‚‡˘‡‚‡˘ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ
ÂÙÂÍÚ.
» ‚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‚ËÒÓÍËÚÂ ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎË-
Á‡ˆËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Í‡ÍÚÓ Ë ÛÒËÎËˇÚ‡ Á‡ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó
˜ÂÁ ¯ËÓÍÓÚÓ Ì‡‚ÎËÁ‡ÌÂ Ì‡ ÏÂı‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡. «‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ò˙˘ÓÚÓ
‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ ÒÂ„‡ ÚÂÁË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓˆÂÒË ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ÔË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-
Ï‡ÎÍË Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ ÒÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ Ë Ò‡ Ì‡Ô‡‚Â-
ÌË ÓÔËÚË Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓÚÓ ÏÛ ‡‚ÌË˘Â. ÕÓ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â‰Ì‡ ÔÓ-
ÔÓÌÓÒËÏ‡ Á‡ Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌËÚÂ ·˙Î„‡Ë Ï‡˘‡·Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ÔÓ„‡Ï‡ ÒÂ ËÁ‚˙-
¯‚‡ Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ·˙ÁÓ Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‚˙Ì¯ÌÓ Á‡‰Î˙ÊÌˇ‚‡ÌÂ, ÍÓÂÚÓ Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â
Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ë ÔÓ-ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. ¬˙ÔÂÍË Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ
Ú‡ÌÒÙÓÏ‡ˆËË ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÔÂËÓ‰‡ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ
ÌÂ ÔÓÒÚË„‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌ‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ë Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÔËÎ‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡-
Ó‰ÌËÚÂ ˆÂÌË ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ‚˙‚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ú‚˙‰Â ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ÔÓ-
Í‡Á‚‡, ˜Â ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ÌÂ ‰‡‚‡ Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË Ë ÒÚ‡Ì‡Ú‡
‚ÒÂ Ó˘Â ÌÂ Â „ÓÚÓ‚‡ ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ.
√Î‡‚‡ ‰‚‡Ì‡‰ÂÒÂÚ‡
œ˙‚‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
‚ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÁÏ‡, 1956≠1964 „.
Õ‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡
Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË
ŒÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡
‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë. Œ·˘ËÚÂ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ò ˆˇÎÓÒÚÌËˇÚ ÔÓ‰ÂÏ, ‚ ÍÓÈÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡-
‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏË‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. Õ‡Ô˙ÎÌÓ Ò‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË-
ÚÂ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÒÎÂ‰-
‚‡ ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ ‚ËÒÓÍ „Ó‰Ë¯ÂÌ ‡ÒÚÂÊ, ‡ ÒÂ‰ Ó·˘ÂÒÚ‚‡Ú‡ ‚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ë —Â-
‚ÂÌ‡ ¿ÏÂËÍ‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÌÂ‚ËÊ‰‡Ì ‰ÓÚÓ„‡‚‡ ·ÛÏ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ346. »‰Âˇ-
Ú‡ Á‡ ì‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ì‡ ·Î‡„Ó‰ÂÌÒÚ‚ËÂÚÓî Ë Ò‚˙Á‡Ì‡Ú‡ Ò ÌÂˇ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Û‚ÂÎË˜‡-
‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ‚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ò˙Á‰‡‚‡ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ Á‡-
ÒËÎÂÌÓ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌË Ë ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË, ÍÓÂÚÓ ÒÚËÏÛÎË‡ ‡Á-
‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. «‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌË ËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ËÁÚÓ˜Ì‡Ú‡ Ë Á‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ‰ÓÔËÌ‡Òˇ Ë
Á‡ÚÓÔÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇ ÍÎËÏ‡Ú ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÒËÒÚÂÏË. —Â‰
Ò‡ÏËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡Ú Ì‡ÎÓÊÂÌËÚÂ ÒÎÂ‰ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‡‚-
Ú‡ÍË˜ÌË Ì‡„Î‡ÒË Ë ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÓÚÍËÚÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ Á‡ ÔÓ-ËÌÚÂÌÁË‚ÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò
Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË.
«‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÓÌÍÂÚÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡
Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ Ó·ÛÒÎ‡‚ˇ Ë ÓÚ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËˇ ÔÓˆÂÒ Ì‡ ÛÒÍÓÂÌ‡
ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ, ÍÓÈÚÓ ÓÒ‚ÂÌ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÔËÚÓÍ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË ËÁËÒÍ‚‡ Ë ÔÓ-
Ì‡ÔÂ‰Ì‡ÎË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ. ŒÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÓÚ˜ÂÚË Ì‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ Â-
ÁÛÎÚ‡ÚË ÓÚ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡‰‡˜ËÚÂ Ì‡ ÚÂÚËˇ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÎ‡Ì ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú
ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔË‡ÒÚ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ò Ì‡‰ 23%, ÍÓÈÚÓ Â ·ÎË-
ÁÓ ‰‚‡ Ô˙ÚË ÔÓ-„ÓÎˇÏ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ÚÓÁË ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡347. »Á„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ ·‡Á‡ ·ÂÁ Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÒÚÌË
Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ÔÂ‡·ÓÚÍ‡, Í‡ÍÚÓ Ë ÓÒÍ˙‰ÌËÚÂ ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ë
Ó„ÓÏÌ‡Ú‡ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ÓÚ ‚ÌÓÒ‡.
Õ‡·‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÌÛÊÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ ÛÒÍÓÂÌËˇ ÔÓˆÂÒ Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ ÌÂ ÏÓÊÂ
‰‡ ·˙‰Â ÓÒË„ÛÂÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ˜ÂÁ ÂÍÒÔÓÚ‡ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ì‡ÏÂÂÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡Ú Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË Ë ÍÓÌÍÛÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌË
ÒÚÓÍË ËÁËÒÍ‚‡ ‰‡ ÒÂ Ú˙ÒˇÚ Ë ÔÓ-ÏÓ‰ÂÌË Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë ÔÓ-Í‡-
˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË, ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ì‡ÏÂ-
Ë ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ÔÓ Ô˙‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ (Ú‡ÁË Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË).
˙Ï ÚÂÁË ÔË˜ËÌË Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔË·‡‚Ë Ë ÌÂÒ˙ÏÌÂÌÓÚÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡-
346 Тушар, П и др. Век на крайности. История на съвремеността от 1870 до наши дни. С., 2005, с. 35–37.
347
ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 19, л. 78.
˘ËÚÂ ‰‡ ÔÓ‚‰Ë„Ì‡Ú ÊËÁÌÂÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÌÂ

‰ÓÔÛÒÌ‡Ú ‚˙ÎÌÂÌËˇ ÓÚ ÚËÔ‡ Ì‡ ÔÓÎÒÍËÚÂ Ë ÛÌ„‡ÒÍËÚÂ. ÕÓ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú‡ÁË
ˆÂÎ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ì‡Â‰ Ò ‚ÒË˜ÍÓ ÓÒÚ‡Ì‡ÎÓ Ë ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰Ó·Ë ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ò ÔÓ-Í‡-
˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ, ˜‡ÒÚ ÓÚ ÍÓËÚÓ Ò˙˘Ó ÒÂ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ÓÚ
‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë. Ã‡Í‡, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, Ì‡ ÚÓÁË ÏÓÚË‚ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÔË‰‡‚‡
Ô˙‚ÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ,
ÚÓÈ Ò˙˘Ó ËÏ‡ Ò‚ÓÂÚÓ ÏˇÒÚÓ ‚ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò «‡Ô‡-
‰‡. ƒÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚Í‡ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Á‡
«‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÔÓ‡ÁÛ-
ÏÂÌËˇ ÔÓ ÒÔÓÌËÚÂ ‚ËÒˇ˘Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó ÒÚ‡ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌ‡ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚ.
‡ÒÌÓÂ˜Ë‚ ÔËÏÂ Á‡ ‡Á‡ÒÌ‡ÎËˇ ÒÂ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Â Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ ·ÎËÁÓ ÔÂÚ Ô˙ÚË Ì‡ Ó·ÂÏ‡ Á‡ ÔÂËÓ‰ ÓÚ Ò‡ÏÓ 5
„Ó‰ËÌË ≠ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 45 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÂÁ 1954 „. Ì‡ Ì‡‰ 200 ÏÎÌ. Á‡ 1959 „.348 ÕÓ
„Î‡‚ÌËˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ Ë‰‚‡ ÓÚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ÓÚ 1956 „. Ì‡Ú‡Ú˙Í Ú˙„Ó‚ÒÍËˇÚ ·‡Î‡ÌÒ Ò ‡Á-
‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë ÌÂËÁÏÂÌÌÓ Á‡‚˙¯‚‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó.
“ÂÏÔ˙Ú Ì‡ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ËÁÔÂ‚‡‚‡ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ÚÓÁË Ì‡ ËÁÌÓÒ‡. ¬˙ÔÂÍË
ÛÒËÎËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÍÒ-
ÔÓÚ ÓÒÚ‡‚‡ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ Ú‡‰ËˆËÓÌÌ‡ ≠ ËÁÌ‡ÒˇÚ ÒÂ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË
ÒÚÓÍË, ÔË ÚÓ‚‡ Ò ÌËÒÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ ÔÂ‡·ÓÚÍ‡ ≠ Ú˛Ú˛Ì, Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË, ÁÂÎÂÌ˜Û-
ˆË, ÔÎÓ‰Ó‚Â Ë ÔÛÎÔÓ‚Â, Ï‡ÒÎÓ‰‡ÈÌË ÒÂÏÂÌ‡, ÊË‚ÓÚËÌÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚË, Í‡ÍÚÓ Ë Û‰Ë
Ë Û‰ÌË ÍÓÌˆÂÌÚ‡ÚË. —Â˘Û ÚÓ‚‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ ‚Ì‡ÒˇÚ Ï‡¯ËÌË, ÏÂ-
Ú‡ÎË, ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ ıËÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ‡ÁÎË˜ÌË ‚Ë‰Ó‚Â ÔÎ‡ÚÓ‚Â,
ÔÓ‰ÛÍÚË Á‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ. ÕÓÏÂÌÍÎ‡ÚÛ‡Ú‡ Ì‡ Ú˙„Û‚‡ÌËÚÂ ÒÚÓÍË ÔÓÍ‡Á-
‚‡, ˜Â ÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ‡ÚËÍÛÎË Ò‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡-
Ó‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ËÏÔÓÚÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË. «‡ ‰‡ ÔÓ‰˙Ê‡ ÛÏÂÂÌÓ Ú˙-
„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Úˇ·‚‡ ˇÁÍÓ ‰‡ Û‚Â-
ÎË˜Ë Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ÒË, ÌÓ Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ-
‚Ó, ÍÓÂÚÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÂÍÒÔÓÚÌË ÒÚÓÍË, ÌÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÂÁ ÚÂÚ‡Ú‡ ÔÂÚË-
ÎÂÚÍ‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ‡ÒÚÂÊ. ƒÓË ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ ËÏ‡ ÎÂÍ ÒÔ‡‰349.
Õ‡Â‰ Ò ÚÓ‚‡ ÔÓ ÒÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÂÎ‡ ‡Ì„‡ÊË-
ÏÂÌÚË Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë Á‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬,
Í˙Ï ÍÓËÚÓ Ò˙˘Ó ËÏ‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌÓ „ÓÎˇÏÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Â
Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÓËÁ‚Â‰Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ-
ÚÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó, Á‡ ‰‡ ÔÓÍËÂ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ ‚ÌÓÒ. œÓ·ÎÂÏ˙Ú ÌÂ ÒÂ
Ò‚ÂÊ‰‡ Ò‡ÏÓ ‰Ó ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ, ÌÓ Ë ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌÂ ÏÓ-
ÊÂ ‰‡ ÔÂ‰ÎÓÊË ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ·Ó„‡Ú ‡ÒÓÚËÏÂÌÚ ÓÚ Ú˙ÒÂÌË Ë ÌÓÒÂ˘Ë ‰Ó·‡ ÔÂ˜‡Î-
·‡ ÒÚÓÍË. œÓ˜ÚË Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó-
‚Ëˇ Ò˙Ò «‡Ô‡‰‡ Ë ÔÓ ‰Û„ÓÚÓ ÔÂÓ ≠ ˜ÂÁ ˇÁÍÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡. ≈‰Ì‡ ÔÓ‰Ó·-
Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ·Ë ÔÓÒÚ‡‚ËÎ‡ ÔÓ‰ ÒÂËÓÁÌ‡ Á‡ÔÎ‡ı‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡,
ÍÓˇÚÓ ‡Á˜ËÚ‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÏÌÓ„Ó Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË, ÂÌÂ„Ëˇ Ë Ò˙Ó˙ÊÂ-
348 Данните са събрани и сравнени по АМВнР, оп. 7п, а. е. 16, 58–59.; ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 19, л. 79, 88.
349 ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 15, л. 90–91.
ÌËˇ. œ‡ÒË‚˙Ú ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ Ë ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ˜ÂÒÚËÚÂ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËˇ Ì‡ ÔÓ˙˜ÍË Á‡

‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ÌˇÍÓË ‚‡ÊÌË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÍÓÂÚÓ Ì‡Î‡„‡ ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎËÚÂ ÎËÔÒË ‰‡ ÒÂ ÔÓÍË‚‡Ú Ò ËÁ‚˙ÌÔÎ‡ÌÓ‚
‚ÌÓÒ ÓÚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ÒÂ˘Û Ú‡Í‡ ÓÒÍ˙‰Ì‡Ú‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡350. ÕÂ Ì‡
ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ ÏˇÒÚÓ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ ‚ÌÓÒ ËÏ‡ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ë Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡
„ËÊ‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Â ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇÚ ÔÎ‡Ì‡ Ì‡ ‚ÒˇÍ‡ ˆÂÌ‡, ÍÓÂÚÓ
Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ ÒÂ ÔÓÒÚË„‡ ÔÓ-ÛÒÔÂ¯ÌÓ ˜ÂÁ Á‡ÒËÎÂÌ ‚ÌÓÒ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡
Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë Ï‡¯ËÌË351.
Õ‡Â‰ Ò ÚÂÁË ÔË˜ËÌË, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ÔÂ‰ÔËÂÚËˇ ÓÚ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ Ë ‰˙-
Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÍÛÒ, Ë ÔÂÁ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ
ÔÓˆÂÒË ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ë Ò Â‰Ëˆ‡ ÍÓÌÍÂÚÌË „Â¯ÍË Ë ÒÎ‡·ÓÒÚË ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯-
ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË (¬“Œ). ÕÂÒ˙ÏÌÂÌÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌËÂ ‚ ‰ÂÈ-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò „Ó‰ËÌËÚÂ ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ Ë
Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË. —Â„‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Úˇı ‚Î‡‰ÂˇÚ ‰Ó·Â ÂÁËÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡,
‚ ÍÓˇÚÓ ÂÁË‰Ë‡Ú, ËÏ‡Ú ÔÓ-Á‡‰˙Î·Ó˜ÂÌË ÔÓÁÌ‡ÌËˇ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-
Ì‡Ú‡ Ô‡Á‡Ì‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡, Á‡ ‰‚ËÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â Ë Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ
ÔÓˆÂÒË ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ÕÓ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Ú‡ˇÚ
ÔÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË ‚ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ Â
Ô˙ÎÌ‡Ú‡ ÌÂËÚÏË˜ÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ. Õ‡Â‰ Ò Ú‡‰ËˆËÓÌÌËˇ ÒÂÁÓÌÂÌ ı‡-
‡ÍÚÂ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚÌ‡Ú‡ ÌË ‰ÂÈÌÓÒÚ, ÍÓˇÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡˘ÓÚÓ ‚ÎËˇÌËÂ
Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ËÁÌÓÒÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, ‚ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌË ÔÎ‡Ì˙Ú ‚
Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ÛÒËÎÂÌÓ ËÁÌ‡ÒˇÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË Ì‡ ‚ÒˇÍ‡ ˆÂÌ‡,
·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. ÕÂÔÂˆÂÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘Ëˇ ÏÓÏÂÌÚ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÎÓÊË Ë ÔÓ‰‡‰Â Â‰Ì‡ ÒÚÓÍ‡ ˜ÂÒÚÓ ‚Ó‰Ë ‰Ó ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌË Á‡„Û·Ë Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ¬ÒÂ Ú‡Í‡ ÒÂËÓÁÌË Ò‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò ÓÔ‡-
ÍÓ‚ÍËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂ ËÏ ÔË‰‡‚‡Ú ‰Ó·˙ Ú˙„Ó‚Ò-
ÍË ‚Ë‰, ÌÓ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ò‡ ÔË˜ËÌ‡ Ë Á‡ ÚˇıÌÓÚÓ ÎÓ¯Ó Ò˙ı‡ÌÂÌËÂ Ë ‡Á‚‡ÎˇÌÂ. —˙-
˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÎ‡·ÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÍÓÏÔÓÏÂÚË‡Ú ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÍÒÔÓÚ, ÒÂ
‰ÓÔÛÒÍ‡Ú Ë ÔË Ú‡ÌÒÔÓÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ. ¬˙ÔÓÒ˙Ú Â ÓÚ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÁÌ‡-
˜ÂÌËÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ ˜Â ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡Ú ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ë
Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ ËÏ Ì‡ Ô‡Á‡‡ Á‡‚ËÒË ÓÚ Ì‡‚ÂÏÂÌÌËˇ Ë Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌ Ú‡ÌÒÔÓÚ. Õ‡-
Ô˙ÎÌÓ ÒÂ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÍÚË‚Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ-
‰ÛÍÚË352. “‡Í‡ ‰ÓË ·ÂÁÒÔÓÌÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÚÓÍË, ÓÚ„Ó‚‡ˇ˘Ë Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ËÁËÒ-
Í‚‡ÌËˇ, ˜ÂÒÚÓ ÓÒÚ‡‚‡Ú Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌË Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ˆË Ë ÔÓÚÂ·ËÚÂ-
ÎË.
œÓÔÛÒÍË Ë „Â¯ÍË ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ¬“Œ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÍ‡Ú ÌÂ Ò‡ÏÓ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ
Ì‡ ËÁÌÓÒ‡, ÌÓ Ë ÔË ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-ÎÂÒÌÓ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ËÏËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË ≠ ÔÓ ‚ÌÓÒ‡. “ÛÍ
Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ÒÂ˘‡ÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ò˙Ò Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ï‡¯ËÌË, Ò˙Ó˙-
ÊÂÌËˇ Ë ‡Ô‡‡ÚË, Á‡ ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ÒÂ Ó˘Â ÌˇÏ‡Ú „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ
·˙ÁÓ ‰‡ „Ë ‚ÌÂ‰ˇÚ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë ÚÓ‚‡ Â ÔË˜ËÌ‡ ÚÂ ‰‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú ‰˙Î„Ó ‚Â-
350 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 82, л. 75.

351 Корнай, Я. Социалистическата система...., с. 324.
352
АМВнР, оп. 8п, а. е. 889, л. 12–20.
ÏÂ ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ ‡ÏÓÚËÁË‡Ú Ë ÓÒÚ‡ˇ‚‡Ú ÏÓ‡ÎÌÓ. œË

‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ ÌÂ ÒÂ ÔÓÛ˜‚‡Ú ‚ÌËÏ‡ÚÂÎÌÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÚÂ ‰‡ÌÌË Ì‡ ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌË ËÁ‰ÂÎËˇ Ë ÔÓÌˇÍÓ„‡ ÒÎÂ‰ ÔËÒÚË„‡ÌÂÚÓ ËÏ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ÚÂ
ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÒÚ‡Ì‰‡ÚË353. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÎÓ¯‡
Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ, ÌÂÔ‡‚ËÎÌÓ ‚ÁÂÚË Â¯ÂÌËˇ Ë ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‰Ó·Ó ÔÓÁÌ‡‚‡ÌÂ Í‡ÍÚÓ
Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ÍÓÌÍÂÚÌËÚÂ ÌÛÊ‰Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ, ÒÂ ÒÚË„‡ ‰Ó Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Á‡ÎÂ-
Ê‡ÎË ÒÚÓÍË ÔË ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ˆÂÌÚ‡ÎË Ë ÔÓ ËÁÌÓÒ‡, Ë ÔÓ ‚ÌÓÒ‡. ÕÂÔÎ‡ÒË-
‡ÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË ·ÎÓÍË‡Ú ‚ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ó·ÓÓÚÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ¬“Œ Ë ÒÚ‡-
‚‡Ú ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÎÓ¯ÓÚÓ ËÏ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ. ŒÒ‚ÂÌ ˜Â ÒÂ Ì‡ÚÛÔ‚‡Ú „ÓÎˇÏ
·ÓÈ ÔÓÒÓ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Í˙Ï ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë ÂÒÛÒË Ò˙˘Ó ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ ¬“Œ ‰‡ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú „˙‚Í‡‚ÓÒÚ ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ
ÒË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ë ‰‡ ËÁ·Ë‡Ú Ì‡È-ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘Ëˇ ÏÓÏÂÌÚ ‰‡ ÍÛÔÛ‚‡Ú ËÎË ÔÓ‰‡‚‡Ú ‰‡‰Â-
Ì‡ ÒÚÓÍ‡.
¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë
ÔÓ‡‰Ë ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ
1955 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔËÍÎ˛˜‚‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÒË Ò ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÂÌ Ô‡ÒË‚.
ƒ‡ÌÌËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ËÁÔ‡‚ÂÌ‡ ÔÂ‰ ÏÌÓ„Ó ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·-
ÎÂÏ, ˜ËÂÚÓ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Í‡ÚÓ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÚÛ‰ÌÓ.
“‡·ÎËˆ‡ 12.1.
—‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ, 1955≠1959 „.
(ÏÎÌ. Î‚.)
√Ó‰ËÌ‡ œ‡ÒË‚
1955 -20.4
1956 -155.6
1957 -85.4
1958 -90.5
1959 -599.7
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ÷ƒ¿, Ù. 132, ÓÔ. 1, ‡.Â. 8, Î. 75.
“‡Í‡ Ó·˘ÓÚÓ Ì‡ÚÛÔ‡ÌÓ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 951.6 ÏÎÌ. Î‚., Í‡ÚÓ
‚ Í‡ˇ Ì‡ 1959 „. ˜ËÒÚËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
Í‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ì‡ 871.8 ÏÎÌ. Î‚.354 œÓ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËˇ ÓÙËˆË‡ÎÂÌ ÍÛÒ Ì‡ ÎÂ-
‚‡ ÒÔˇÏÓ ˘‡ÚÒÍËˇ ‰ÓÎ‡, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌ ÓÚ ¡Õ¡, ‰˙Î„˙Ú ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 115
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡355. “‡ÁË ÒÛÏ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ·ÂÏÂ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ò Ó„ÎÂ‰
Ó„‡ÌË˜ÂÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ
Ô‡Á‡Ë. œÓÍË‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ „ÓÎÂÏËˇ ‰ÂÙËˆËÚ ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÒÚ‡‚‡ „Î‡‚ÌÓ
ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË, ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë
‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ì‡È-‚Â˜Â Á‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÍÛ˘Ëˇ ‚ÌÓÒ.
353 ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 5, л. 100.

354 Пак там, а. е. 8, л. 72.
355
ЦДА, ф 132, оп. 1, а. е. 15, л. 76.
Â‰ËÚËÚÂ ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ „Î‡‚ÌÓ ÓÚ ‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ·‡ÌÍË Ò˙Ò ÒÂ‰‡ÎË-

˘Â ‚ œ‡ËÊ ≠ Banque commerciale pour líEurope de Nord (ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ‚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
‰ÓÍÛÏÂÌÚË Í‡ÚÓ ŒÈÓ·‡ÌÍ), Ë ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ≠ Moscow narodny bank (ÃÕ¡), ÍÓËÚÓ, Ï‡-
Í‡ Ë ÙËÎË‡ÎË Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ ‚ ÃÓÒÍ‚‡, ËÁ‚˙¯‚‡Ú ‚‡ÎÛÚÌË ÓÔÂ‡ˆËË, ÔË‰˙Ê‡È-
ÍË ÒÂ Í˙Ï ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÒÚ‡Ì‰‡ÚË ≠ Ú.Â. ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Ô‡Á‡ÌËÚÂ ÎËı‚Ë Ë ËÁËÒÍ-
‚‡Ú ÒÚËÍÚÌÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÚÂ ‰‡ÚË356. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÚÂ Ò‡ ‰Î˙ÊÌË ËÁˆˇ-
ÎÓ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ·‡ÌÍÓ‚ÓÚÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ ÒÚ‡ÌËÚÂ, ‚ ÍÓËÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡Ú.
“‡ÁË ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ‰Î˙ÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ
Í˙Ï ÚÂÁË ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ ÚÂÁË Í˙Ï ‚ÒˇÍ‡ ‰Û„‡ Á‡Ô‡‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡. –‡ÁÎË-
Í‡Ú‡ Â Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚ ÚÓ‚‡, ˜Â Í‡ÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË
ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ-ÎÂÒÌÓ Ë ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÏË ÍÂ‰ËÚË, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ˜‡ÒÚ-
ÌË Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË.
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó˘Â ÔÂÁ 1957 „. ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡ ÏÌÓ„Ó ÒÂËÓÁÌÓ Ò ÔÓ·-
ÎÂÏ‡ ‰‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÒÂ˘‡ ÌÓÏ‡ÎÌÓ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Á‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. œÓ ÔÎ‡Ì Ú˙„Ó‚ÒÍÓÚÓ Ò‡Î‰Ó Ò Úˇı Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔËÍÎ˛˜Ë Ò ‡ÍÚË‚ ÓÚ
50.5 ÏÎÌ. Î‚., ÌÓ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Á‡‚˙¯‚‡ Ò Ô‡ÒË‚ ÓÚ 78.9 ÏÎÌ. Î‚. «Ì‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡
‡ÁÎËÍ‡ Â ÔÓÍËÚ‡ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë ÔÓÎÛ˜ÂÌËˇ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ
ÍÂ‰ËÚ ‚ ÁÎ‡ÚÓ ÓÚ ———– ‚ ‡ÁÏÂ ÓÚ 67.8 ÏÎÌ. Î‚.357 ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙-
˛Á ÓÚÔÛÒÍ‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 14.25 ÏÎÌ. ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡, ‡‚ÌË Ì‡ 22.6
ÏÎÌ. ÎÂ‚‡, Ë Ò˙˘Ó Ú‡Í‡ 2.11 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÏÂÚ‡ÎË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ
Â Á‡ÔÎ‡ÚËÎ‡ ÔÓ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ÍÎËËÌ„, ÌÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ „Ë ‚ÌÂÒÂ ÓÚ Á‡Ô‰ÌËÚÂ
Ô‡Á‡Ë358. Ã‡Í‡ Ë Ò „ÓÎÂÏË ÛÒËÎËˇ, ÚÛ‰ÌÓÒÚËÚÂ Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ‚ Á‡Ô‡‰Ì‡
‚‡ÎÛÚ‡ ÔÂÁ 1957 „. Ò‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÌË, ÌÓ ÌÂ Ò‡ ÓÚÒÚ‡ÌÂÌË ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓÚÓ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË
‰˙Ê‡‚Ë. — Â¯ÂÌËÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ Â ÒÙÓÏË‡Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÍÓ-
ÏËÒËˇ ‚ Ò˙ÒÚ‡‚ ¡ÓËÒ “‡ÒÍÓ‚, ËËÎ À‡Á‡Ó‚, –ÛÒË ’ËÒÚÓÒÍÓ‚ Ë ¬ÂÎ‡ ÀÛÍ‡ÌÓ-
‚‡, ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ì‡·ÂÎÂÊË ÏÂÍË Á‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ ‚ ÒÓÍ ÓÚ 3≠4 „Ó‰ËÌË Ì‡ ‚‡ÎÛ-
ÚÂÌ ÂÁÂ‚359. — ÌÂ„Ó ˘Â ÒÂ ÓÒË„ÛË ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. “‡Í˙‚ ÂÁÂ‚ ÌÂ Ò‡ÏÓ, ˜Â ÌÂ Â Ó·‡ÁÛ‚‡Ì, ÌÓ ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË
ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â ÒÂ ËÁÓÒÚˇ.
˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1959 „. ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ì‡ÚÛÔ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡
‚‡ÎÛÚ‡, ÍÓÈÚÓ ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË
‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÏÂÍË Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡. ŒÚ 20 ˇÌÛ‡Ë ‰Ó 15 ÙÂ‚Û‡-
Ë 1960 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚ Ò˙ÒÚ‡‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ œ‡ËÊ
≈ÏËÎ –‡ÁÎÓ„Ó‚, Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ ÕÂ¯Ó ÷‡Â‚ÒÍË Ë Ì‡˜‡ÎÌËÍ˙Ú
Ì‡ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ‚ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÃËı‡ËÎ ¡‡Î‡·‡ÌÓ‚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ Â‰Ëˆ‡ ÒÂ˘Ë Ò ÔÂ‰ÒÚ‡-
‚ËÚÂÎË Ì‡ ·‡ÌÍË ÓÚ ‘‡ÌˆËˇ, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, √ÂÏ‡ÌËˇ Ë »Ú‡ÎËˇ. œ˙‚ËÚÂ
‡Á„Ó‚ÓË ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú Ì‡ 22 ˇÌÛ‡Ë ‚ œ‡ËÊ Ò ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚÓË Ì‡ ŒÈÓ·‡ÌÍ.
ŒÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ·‡Ì-
Í‡Ú‡ ’ËÎÒÛÏ Ë ÛÔ‡‚ËÚÂÎËÚÂ ¿ÎÂÍÒÂÂ‚, œÂÈÓÌ Ë √Ë ‰Â ¡Ó‡ÒÓÌ. ¬˙ÔÂÍË Ì‡ÒÚÓˇ-
356 Rivoire, J. Les Banques dans le monde. Paris, 1986, p.106.

357 ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 82, л. 58.
358 Пак там, а. е. 83, л. 104.
359
Пак там, ф. 1Б, оп. 6, а. е. 3326, л. 2.
‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÓÚÍ‡Á‚‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÍÂ-

‰ËÚ, ÌÓ ‚ÒÂ Ô‡Í ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ ÓÚÒÓ˜Ë ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÔÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë Ë Ï‡Ú ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇ, Á‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‡Ú Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ÔÂÁ Ï‡È. ŒÒ‚ÂÌ Ò ˜ÎÂÌÓ‚Â Ì‡ ŒÈÓ·‡ÌÍ
ÒÂ˘Ë Ò‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË Ë Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ Â‰Ì‡ „ÓÎˇÏ‡ Ô‡ËÊÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ≠ —ÓÒËÂÚÂ
ÊÂÌÂ‡Î. ‘ÂÌÒÍËÚÂ ·‡ÌÍÂË Ò‡ ËÁ‡ÁËÎË ÊÂÎ‡ÌËÂ ‰‡ ‡Á‚ËˇÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÒË Ò
¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÓ ÒÔÓÂ‰ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ Õ. ÷‡Â‚ÒÍË ‡Á„Ó‚Ó˙Ú Â ËÏ‡Î Ë ‰Û„ ÏÓÚË‚ ≠
ÙÂÌÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ò‡ Ì‡Ô‡‚ËÎË ËÁˇ‚ÎÂÌËÂ, ˜Â Ò‡ Ó·ÂÁÔÓÍÓÂÌË ÓÚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡
ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ Ë ‚ÂÓˇÚÌÓ ˆÂÎÚ‡ Ì‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡
·‡ÌÍ‡Ú‡ Â ·ËÎ‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜‡Ú ÔÓ-ÔÓ‰Ó·Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ ÔÓ ËÌÚÂÂÒÛ‚‡˘ËÚÂ „Ë ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË360.
Õ‡ 28 ˇÌÛ‡Ë 1960 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔËÒÚË„‡ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ, Í˙‰ÂÚÓ
Ó˘Â Ò˙˘Ëˇ ‰ÂÌ ÒÂ ÒÂ˘‡ Ò ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÃÕ¡ ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÏÓÎ·‡
Â ‰‡ ·˙‰Â ÓÒË„ÛÂÌ ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ 46 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ò‡ ÔÓ-
ËÒÍ‡ÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË Á‡ ÓÍÓÎÓ 40 ÏÎÌ. ÎËË Ë Ì‡Í‡ˇ Â ÔÓ-
ÏÓÎÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯Ë ÓÚÒÓ˜Í‡ Á‡ ÌˇÍÓË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Í˙Ï ·‡ÌÍ‡Ú‡.
ŒÚ„Ó‚ÓÂÌÓ Â, ˜Â ÃÕ¡ Â Ï‡ÎÍ‡ ·‡ÌÍ‡ Ò 500 000 ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë ÓÒÌÓ‚ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î
Ë ‡·ÓÚË „Î‡‚ÌÓ Ò ÔË‚ÎÂ˜ÂÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ˜ËˇÚÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Â ÓÍÓÎÓ 50 ÏÎÌ. ÎËË, ÍÓ-
ÂÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌ Ë ˜ÛÊ‰ Í‡ÔËÚ‡Î 1:100, ÔË ÔÓÎÓ-
ÊÂÌËÂ, ˜Â Ú‡ÁË ÔÓÔÓˆËˇ ÔË „ÓÎÂÏËÚÂ ‡Ì„ÎËÈÒÍË ·‡ÌÍË Â ÓÍÓÎÓ 1:50. «‡ÚÓ‚‡ Â
Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â ÃÕ¡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, Í‡ÍÚÓ ‰ÓÒÂ„‡ Â Ô‡‚ËÎ‡ Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ, Ò‡ÏÓ ÔÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÙÓÏ‡ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÒÎÂ‰‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú
Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚË (Ú.Â. Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ≠ ÓÚ 6 ‰Ó 12 ÏÂÒÂˆ‡). ¬˙ÔÂÍË Ì‡Ô‡‚Â-
ÌËÚÂ ÛÚÓ˜ÌÂÌËˇ ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ Ó·Â˘‡‚‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÍÂ‰ËÚ Ì‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ 20 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. Õ‡Â‰ Ò ÌÂ„Ó ˘Â ·˙‰‡Ú ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰Ë-
ÚË Á‡ 27 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ≠ 12≠13 ÏÎÌ. Á‡ ‚ÌÓÒ ÓÚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ËÎË ÒÚÂÎËÌ„Ó‚‡Ú‡
ÁÓÌ‡, 5 ÏÎÌ. Á‡ ‚ÌÓÒ ÓÚ «‡Ô‡‰Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ, 5≠6 ÏÎÌ. Á‡ ‚ÌÓÒ ÓÚ »Ú‡ÎËˇ Ë ‰. ŒÒ‚ÂÌ
ÚÓ‚‡ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÓÚÒÓ˜ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ·‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ 6
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. «‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ Â ÔÓ‚ÂÎ Â‰Ëˆ‡
ÒÂ˘Ë Ò ‰Û„Ë ‡Ì„ÎËÈÒÍË ·‡ÌÍË. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓË
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ, Ï‡Í‡ Ë ÌÂ ‚ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Á‡ˇ‚ÂÌËˇ ‡ÁÏÂ, ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂ-
ÎˇÚ Ì‡ ÃÕ¡ ÓÚÔ‡‚ˇ ÌˇÍÓË ÒÂËÓÁÌË ÔÂÔÓ˙ÍË. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ¡Õ¡ Úˇ·‚‡ ‰‡
ÒË Ò˙Á‰‡‰Â ‚‡ÎÛÚÌË ÂÁÂ‚Ë, Á‡ ‰‡ ÌÂ ÔË·ˇ„‚‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‰Ó Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰Ë-
ÚË Ò ‚ËÒÓÍË ÎËı‚Ë, Ë, ‚ÚÓÓ, ‰‡ ÌÂ ËÒÍ‡ ˜ÂÒÚÓ ÓÚÒÓ˜‚‡ÌËˇ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, ÍÓÂÚÓ
ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÁÎÂ Ì‡ ‡‚ÚÓËÚÂÚ‡ Ì‡ Â‰Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡361.
¬ ÀÓÌ‰ÓÌ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂ ÒÂ˘‡Ú Ë Ò ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ì‡ ‰‚Â
„ÓÎÂÏË ‡Ì„ÎËÈÒÍË ·‡ÌÍË ≠ ÃË‰Î‡Ì‰ ·‡ÌÍ Ë ”ÂÒÚÏËÌÒÚ˙ ·‡ÌÍ. √Î‡‚ÌÓ Â Ó·Ò˙Ê-
‰‡Ì‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÂÊËÏ‡ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ‚ ¿Ì„ÎËˇ. Õ‡ ‡Á„Ó‚Ó‡ Ò
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò ¡‡ÌÍ ˙Ù »Ì„Î‡Ì‰ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ‚ ‰ÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ‡ Á‡ „‡‡ÌÚË‡ÌÂ
Ì‡ ÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Í‚ÓÚ‡ ÓÚ 400 000 ÎËË ÒÚÂ-
ÎËÌ„Ë362. ÕÂÒ˙ÏÌÂÌÓ ÒÛÏ‡Ú‡ Â Ú‚˙‰Â Ï‡ÎÍ‡ Ë ÓÚ‡Áˇ‚‡ Í‡ÍÚÓ ‚ÒÂ Ó˘Â Ó„‡ÌË˜Â-
ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ú‡Í‡ Ò˙˘Ó Ë ÒÎ‡·Ëˇ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ËÌ-
ÚÂÂÒ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ.
360
Пак там, ф. 132, оп. 1, а. е. 15, л. 25–27.
361 Пак там, л. 28–30.
362 Пак там, л. 31–32.
«‡‡‰Ë ÔÓ-‰˙Î„ËÚÂ ÔÂÒÚÓË ‚ œ‡ËÊ Ë ÀÓÌ‰ÓÌ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÓ-

ÒÂ˘‡‚‡ Ò‡ÏÓ Á‡ ÚË ‰ÌË ‘–√. ŒÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ò‡ ‡Á„Ó‚ÓË Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ·‡Ì-
ÍË ÓÚ ’‡Ï·Û„ Ë ƒ˛ÒÂÎ‰ÓÙ, Ì‡ ÍÓËÚÓ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë ÍÂ‰ËÚÌËˇÚ
ÎËÏËÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ÕÂ Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ¡Õ¡ ÂÁÛÎÚ‡ÚË ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚË-
ÚÂ Ò ‚ÎËˇÚÂÎÌ‡Ú‡ ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ, ÍÓˇÚÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 3 ‰Ó 6 ÏÂÒÂˆ‡ Ï‡ÍÒËÏÛÏ. “ÂÁË ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚‡ˇ˘Ë Í‡ÚÓ Ú‚˙‰Â ÌÂËÁ„Ó‰ÌË. » ÚÛÍ ÛÒËÎËˇÚ‡ Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡
Ú‡Í‡ ÌÛÊÌÓÚÓ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓ-‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÌÂ ÒÂ Û‚ÂÌ˜‡‚‡Ú Ò ÛÒÔÂı.
œÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ƒÓÈ˜Â ·ÛÌ‰ÂÒ·‡ÌÍ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú, ˜Â ÒÔÂˆË‡ÎÌË Á‡ÍÓÌÓ‚Ë ‡ÁÔÓ-
Â‰·Ë Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË ÌˇÏ‡ Ë ‚ÒË˜ÍÓ Á‡‚ËÒË ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËˇ
Ó·ÂÍÚ Ë ÙËÏ‡. ¿ÍÓ ‰Ó„Ó‚Ó˙Ú ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË, Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ
ÍÂ‰ËÚ˙Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓ„‡ÒË Ë ‚ ÒÓÍ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË, ‡ ‚ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌË ÒÎÛ˜‡Ë Ë Á‡ ÔÓ-
‰˙Î˙„ ÔÂËÓ‰. Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Á‡·ÂÎÂÊÍ‡, ˜Â ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Á‡ ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌÓ Ë ‰˙Î„Ó-
ÒÓ˜ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ‚ ‰Û„Ë ÒÚ‡ÌË Ò‡ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌË Ë ÚÓ‚‡ Ô‡‚Ë ‘–√ ÌÂÍÓÌ-
ÍÛÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·Ì‡, Â ÓÚ„Ó‚ÓÂÌÓ, ˜Â „ÂÏ‡ÌÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ ÒÂ ‡Á¯Ëˇ-
‚‡, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË363.
¬ »Ú‡ÎËˇ, Í˙‰ÂÚÓ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ÌÂ Ò‡ ˜‡Í ÓÚ Ú‡ÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, ‰ÂÎÂ-
„‡ˆËˇÚ‡ ÓÒÚ‡‚‡ Ò‡ÏÓ ‰‚‡ ‰ÌË Ë ËÏ‡ ÒÂ˘Ë Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ „ÓÎÂÏË
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË: ¡‡ÌÍÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂ ‰ÂÎ Î‡‚ÓÓ, ¡‡ÌÍÓ ‰Ë –ÓÏ‡, ≈ÙË·‡ÌÍ‡ Ë
‰.364
«‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÂ‰Ô-
ËÂÏ‡ Â‰Ëˆ‡ ÏÂÍË. œÓ ÍÓË„Ë‡ÌËˇ ÔÎ‡Ì ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ 1960 „. ‰‡ Á‡‚˙¯Ë Ò ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ 105.2 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡, ÌÓ
Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ ËÁÌÓÒ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇÚ ÔÂÁ ÚÂÚÓÚÓ Ë
˜ÂÚ‚˙ÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡. “ÂÁË Ó˜‡Í‚‡ÌËˇ Ò‡ Ò˙Ó·‡ÁÂÌË Ò˙Ò ÒÂÁÓÌÌËˇ
ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÍÒÔÓÚ, Ò˙ÒÚÓˇ˘ ÒÂ „Î‡‚ÌÓ ÓÚ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓËÁ-
‚Â‰ÂÌËˇ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚÓ‚‡ Í˙Ï 30 ˛ÌË Â ÓÚ˜ÂÚÂÌÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ 98 ÏÎÌ. ‚‡-
ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡, ÍÓÂÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ Í‡ÍÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌË-
ˇÚ‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, Ú‡Í‡ Ë ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËˇ ‚ÌÓÒ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚Ë365. Œ˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡, Ì‡ 9 ˇÌÛ‡Ë, Í‡ÚÓ ‚ÁÂÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ Ó„‡ÌË˜Â-
ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ÂÁÂ‚Ë ‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË, ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‡ÁÂ¯‡‚‡ Ì‡
¡Õ¡ ‰‡ ÔÓÂÏÂ ÍÂ‰ËÚÌË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ˛ÌË ‚ ‡ÁÏÂ ÓÚ 160 ÏÎÌ. ˘‡Ú-
ÒÍË ‰ÓÎ‡‡. Õ‡ÏÂÂÌËˇÚ‡ Ò‡ ‚ÂÏÂÌÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ËÁˆˇÎÓ ‰‡
ÒÂ ÍÓÏÔÂÌÒË‡ ÓÚ Á‡ÒËÎÂÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ ‚ Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡. ÕÓ ÔÓ·ÎÂÏË-
ÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡Ú, ÌÂÔÓ‰‚Î‡ÒÚÌË Ì‡ Ô‡ÚËÈÌËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â. Œ˘Â
‚ Í‡ˇ Ì‡ Ï‡Ú 1960 „. Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË (ÍÂ‰ËÚË ÓÚ 3, 6 Ë 12 ÏÂÒÂ-
ˆ‡) Ì‡ ¡Õ¡ ‰ÓÒÚË„‡Ú Í˙„ÎÓ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 129.4 ÏÎÌ. ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡‡. “Ó‚‡ Ì‡Î‡„‡
ÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚Ë ÌÓ‚‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÎ‡Ì, Í‡ÚÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇÚ ‚ÌÓÒ
ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË Ò 13.8 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë ËÁÌÓ-
Ò˙Ú Á‡ Úˇı Ò ÓÍÓÎÓ 13.6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡366.
363 Пак там, л. 32–35.

364 Пак там, л. 36.
365 Пак там, оп. 1, а. е. 8, л. 79.
366 Пак там, л. 77.
“‡·ÎËˆ‡ 12.2.
¬‡ÎÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡
(ÏÎÌ. ˘.‰.)
Â‰ËÚÓË —ÛÏ‡
ŒÈÓ·‡ÌÍ, œ‡ËÊ 55.7
ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ 20.4
”Ì„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ 5.4
◊ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ 3.2
∆Ë‚ÌÓÒÚÂÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡, ÀÓÌ‰ÓÌ 2.9
Œ·˘Ó ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ·‡ÌÍË 90.0
«‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË (¡‡ÌÍ‚ËÚ, ƒ˛ÒÂÎ‰ÓÙ; ¡‡ÌÍ‚ËÚ, ’‡Ï·Û„;

‘Â‡ÈÌ·‡ÌÍ, Ã˛ÌıÂÌ; ’ËÔÓÚÂÍÂÌ, Ã˛ÌıÂÌ; ¡ÂÎËÌÂ·‡ÌÍ;
ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ, ‘‡ÌÍÙÛÚ; ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ, ƒ˛ÒÂÎ‰ÓÙ; ÓÏÂˆ·‡ÌÍ,
ƒ˛ÒÂÎ‰ÓÙ Ë —ËÏÓÌ·‡ÌÍ, ƒ˛ÒÂÎ‰ÓÙ) 10.3
»Ú‡ÎË‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË (À‡‚ÓÓ, –ËÏ, ¡‡ÌÍÓ ‰Ë –ÓÏ‡; ‡Ï·Ë‡ÎÂ, –ËÏ) 6.3
‘ËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ‡ÁÌË ÒÚ‡ÌË 5.2
√‡‡ÌˆËË Ì‡ ÙËÏË Ë ·‡ÌÍË 1.7
¿ÍÂ‰ËÚË‚Ë ·ÂÁ ÔÓÍËÚËÂ 15.9
Œ·˘Ó Á‡Ô‡‰ÌË ÍÂ‰ËÚË 39.4
¬ÒË˜ÍÓ ÍÂ‰ËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ 129.4

Източник: ЦДА, ф. 132, оп. 1, а.е. 8, л. 37.
ŒÒ‚ÂÌ ËÁÏÂÌÂÌËˇÚ‡ ‚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ì‡ ‰˙Ê‡-

‚‡Ú‡, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÂ˘Ì‡Ú Ì‡·ÎËÊ‡‚‡˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Ë
‰‡ ÒÂ Ú˙ÒË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘ ÓÚ‚˙Ì. –˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡Õ¡ ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï ‰˙-
Ê‡‚ÌËÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡ ———–, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Ë ”Ì„‡Ëˇ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ‚ Á‡-
Ô‡‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡. œÓ·ÎÂÏ˙Ú Â, ˜Â ÚÂ Ò˙˘Ó ËÁÔËÚ‚‡Ú ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ò Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ÍÓÌ-
‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ÔÓ Ú‡ÁË ÔË˜ËÌ‡ ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÓÍ‡Ê‡Ú ÔÓ-Ò˙˘ÂÒÚ‚Â-
Ì‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ‚ ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ Í‡ÚÓ Ì‡È-‚‡ÊÌ‡ Ë Ì‡ÎÂÊ‡˘‡ Á‡‰‡˜‡ ÒÂ
Ó˜ÂÚ‡‚‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ Á‡ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ÓÚ ËÁÚË˜‡˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Í˙Ï
‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ·‡ÌÍË Ò˙Ò ÒÂ‰‡ÎË˘‡ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ Ë œ‡ËÊ. Œ˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â Ë Á‡‰˙Î-
ÊÂÌËˇÚ‡ ‚ Á‡Ô‡‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Í˙Ï Úˇı Ò‡ Ë Ì‡È-„ÓÎÂÏË. ÕÓ
ÔÂ‰Ë ÚÓ‚‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜Ë ÔËÌˆËÔÌÓÚÓ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË ‚ ÃÓÒÍ‚‡. œÂÁ Ï‡È ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ ËËÎ ÕÂÒÚÓÓ‚ ÒÂ
ÒÂ˘‡ Ò ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ ÓÓ‚Ó¯ÍËÌ, Ò ÍÓÈÚÓ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú
ÓÚÒÓ˜ÂÌË ˜‡ÒÚ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë ÃÕ¡. –Â¯ÂÌÓ Â ‚
Ì‡È-ÒÍÓÓ ‚ÂÏÂ ‰‡ ÒÂ ËÁÔ‡ÚË ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ ¡Õ¡, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÛÚÓ˜ÌË ‡ÁÏÂ‡ Ë
ÒÓÍÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ÓÚÒÓ˜ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË367.
¬˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò ÚÓ‚‡ Ó˘Â Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ÍÓÏ‡Ì‰ËÓ‚‡
Á‡Ï.-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ¡Õ¡ ÕÂ¯Ó ÷‡Â‚ÒÍË Ë Ì‡˜‡ÎÌËÍ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂ-
367 ЦДА, Ф. 132, оп. 1 а. е. 19, л. 59.

ÌËÂ Í˙Ï ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÕÂ‰ÂÎ˜Ó ƒ‡ˆÍÓ‚368. ƒ‚‡Ï‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍË ‰ÂÎÂ„‡ÚË Ô˙‚Ó Á‡ÏËÌ‡-
‚‡Ú Á‡ ÀÓÌ‰ÓÌ, Í˙‰ÂÚÓ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ÒÂ˘‡Ú Ò ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ
(ÃÕ¡) ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ Ë ÌÂ„Ó‚Ëˇ ÔÓÏÓ˘ÌËÍ ¬ÓÓÌËÌ. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Â ‰‡ ÒÂ ÓÚ-
ÒÓ˜‡Ú Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Í˙Ï ·‡ÌÍ‡Ú‡, ÍÓËÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 18
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ÕÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ó·ˇÒÌˇ‚‡Ú, ˜Â ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú
ÔÓËÁÚË˜‡ ÓÚ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ, ˜Â „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ò‡ ‚
‡Ì„ÎËÈÒÍË ÎËË, ‡ ·ËÚ‡ÌÒÍÓÚÓ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎÒÚ‚Ó ÌÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡ ÔÓ-‰˙Î˙„ ÍÂ‰ËÚ
ÓÚ 6 ÏÂÒÂˆ‡. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËˇÚ
ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ˜ÂÁ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ. Œ·Â˘‡ÌÓ Â Ú‡ÁË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ÒÂËÓÁÌÓ
‰‡ ÒÂ Ó·ÏËÒÎË. ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ ÛÂÊ‰‡ ÒÂ˘‡ Ë Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ‰Û„Ë ‰‚Â ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ·‡ÌÍË Ò˙Ò ÒÂ‰‡ÎË˘Â ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ≠ ∆Ë‚ÌÓÒÚÂÌÒÍ‡ Ë ¡‡ÌÍ ˙Ù ◊‡ÈÌ‡.
”„Ó‚ÓÂÌÓ Â ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï Úˇı, ÍÓËÚÓ Ò‡ ‚ ‰ÓÎ‡Ë
Ë ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ ÓÍÓÎÓ 5.28 ÏÎÌ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ë ÚÂÁË ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ ÓÚ ÃÕ¡, ÌÓ Ò‡ ÓÙÓÏÂÌË ÔÂÁ ÚÂÁË ‰‚Â ·‡ÌÍË. “˙È Í‡ÚÓ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ·˙Î-
„‡ÒÍËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ÃÕ¡ ‚ ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë Â ‡‚ÂÌ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 4.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚÒ-
Ó˜Í‡Ú‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË, ˘Â ÔÓÁ‚ÓÎË Ì‡ ¡Õ¡ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë Ì‡ÎÓ-
ÊËÚÂÎÌËÚÂ Ú‡ÌÒÙÂË ‚ ‡Ì„ÎËÈÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÷‡Â‚ÒÍË Ë ƒ‡ˆ-
ÍÓ‚ ËÁÍ‡Á‚‡Ú ÏÌÂÌËÂ ‰Ó ”Ô‡‚ËÚÂÎÌËˇ Ò˙‚ÂÚ Ì‡ ¡Õ¡, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡
Ó·ÒÎÛÊ‚‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ÎËË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡, Á‡ ‰‡ ÌÂ Ò˙Á‰‡‚‡ ‰ÓÔ˙ÎÌË-
ÚÂÎÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ. Œ˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â ÚÂıÌËˇÚ ‡ÁÏÂ
ÌÂ Â ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏ369. ƒÛ„ ÏÓÚË‚, Ò ÍÓÈÚÓ ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ ÒÂ ËÁÍ‡Á‚‡ ÔÓÚË‚ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌÓÚÓ ÓÚÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ¡Õ¡, Â, ˜Â ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ˘Â ÒÚ‡ÌÂ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ì‡
‡Ì„ÎËÈÒÍËÚÂ ‰ÂÎÓ‚Ë ÒÂ‰Ë, ‡ Ë Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÏ‡ ÒÂËÓÁÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ, ÍÓÂÚÓ ÌÂ Â ‰Ó·Â Í‡ÍÚÓ ÓÚ
Ú˙„Ó‚ÒÍ‡, Ú‡Í‡ Ë ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ Ë Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ë Á‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÓˆË-
‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. “ÓÈ ÔËÔÓÏÌˇ, ˜Â ÓÒ‚ÂÌ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÔÓ-ÌËÒ¯ËˇÚ ÔÂ-
ÒÓÌ‡Î ‚ ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ Ò‡ ‡Ì„ÎË˜‡ÌË Ë Â‰Ì‡ ÓÔÂ‡ˆËˇ ÔÓ-ÔÂı‚˙ÎˇÌÂ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË ÌÂ ·Ë ÏÓ„Î‡ ‰‡ ÓÒÚ‡ÌÂ ‚ Ú‡ÈÌ‡.
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÛÍË‚‡ Â‡ÎÌÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË ÒÂ ÒÎÂ‰‚‡ ÒÚËÍÚÌÓ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË-
˜ÂÒÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ. » ÔË Ì‡È-ÚÂÊÍÓÚÓ ËÁÓÒÚˇÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„
‚ Í‡ˇ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÌËÚÓ —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ÌËÚÓ ‰Û„Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË Ì‡ ŒŒÕ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò ÚÓ˜ÌË Ë ˇÒÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ÒÚÂÔÂÌÚ‡ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. ¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÒÂ˘ËÚÂ Ò ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ Â Â¯ÂÌÓ
‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1960 „. ¡Õ¡ ‰‡ Ò‚Â‰Â Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÒË Í˙Ï ÃÕ¡ ‰Ó 15 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡,
ÍÓÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â „Î‡‚Ì‡Ú‡ ˆÂÎ Â ‰‡ ÌÂ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë, ‡ ‰ÓË Ë ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË Ï‡Î-
ÍÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Î„‡.
¬˙ÔÂÍË ÚÂ‚ÓÊÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ò ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÂ‰ÎÓÊË ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÒÚÓÍË Á‡ ËÁÌÓÒ, Ò
ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÔÓ‰Ó·Ë ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ƒÓË Ó˜‡Í‚‡ÌËˇÚ Á‡ÒËÎÂÌ ÂÍÒ-
ÔÓÚ ÔÂÁ ÂÒÂÌÌËÚÂ ÏÂÒÂˆË Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÌÂ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡. “˙„Ó‚ÒÍËˇÚ ·‡Î‡ÌÒ
Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË Â ‚ÒÂ Ú‡Í‡ Ô‡ÒË‚ÂÌ. ◊‡ÒÚ ÓÚ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÒÂ
368 Пак там, оп. 1, а. е. 8, л. 104.

369
Пак там, л. 108–109.
ÔÓÒÂ˘‡Ú Ò˙Ò ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, ÍÓÂÚÓ Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â ÛÚÂÊÌˇ‚‡ ‚‡ÎÛÚÌÓ-
ÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. ŒÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ì‡Î‡„‡ „Î‡‚ÌÓ —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ‰‡ ÓÚ-
ÔÛÒÍ‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡, Á‡ ‰‡ ÒÂ Á‡‰Ó‚ÓÎˇÚ ÌÛÊ‰ËÚÂ ÓÚ ‚ÌÓÒ Ì‡
Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÒÛÓ‚ËÌË370.
¬ÒÂ Ô‡Í ‚ Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ ÎÂÍÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡
Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË. ŒÚ 129 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÍÂÏ‚Ë
1960 „. ÚÂ ÒÔ‡‰‡Ú Ì‡ 102 ÏÎÌ., ÌÓ Í‡ÍÚÓ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂ-
ÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ √. “ÂÁËÂ‚, ÚÓ‚‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ ÓÚ 27 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÒÂ ‰˙ÎÊË ÔÂ‰Ë ‚ÒË˜-
ÍÓ Ì‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËˇ ÓÚ ———– ‚‡ÎÛÚÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 22.7 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ŒÚ Â‡ÎËÁË‡ÌËˇ
·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË Â‰‚‡ 4.3 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ≠ ÒÛÏ‡,
ÍÓˇÚÓ ‰ÓË ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÍËÂ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ÎËı‚ËÚÂ ÔÓ ÒÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ‚ ÍÓÌ-
‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. —‡ÏÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÎËı‚ËÚÂ ÔÂÁ 1960 „. ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ ÓÍÓÎÓ
7 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡371.
œÂÁ 1961 „. ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò˙˘Ó ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡Ú ËÁÍÎ˛-
˜ËÚÂÎÌÓ ÚÛ‰ÌË Á‡ Â‡ÎËÁË‡ÌÂ Á‡‰‡˜Ë. «‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÂ˘Ì‡Ú ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì-
¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ ÒÚÓÍË ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ 190 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÍÓÂÚÓ Â ÓˆÂÌÂÌÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÒÚË Í‡ÚÓ Ó„-
ÓÏÌÓ ·ÂÏÂ Á‡ ·˛‰ÊÂÚ‡ Ë Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó372. —ÂËÓÁÌË ÔÓ·ÎÂÏË Ò˙˘ÂÒ-
Ú‚Û‚‡Ú Ë ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚ÌÓÒ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË-
ÚÂ ÒÚ‡ÌË. ¬ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÍÂÏ‚Ë Ú˙„Ó‚ÒÍËˇÚ ÌË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ œ‡ËÊ ≈Ï. –‡ÁÎÓ-
„Ó‚ ÒÂ ÒÂ˘‡ Ò Â‰ËÌ ÓÚ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ŒÈÓ·‡ÌÍ √Ë ‰¸Ó ¡Ó‡ÒÓÌ Ë ÏÛ ÔÂ‰‡‚‡
ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ·‡ÌÍ‡Ú‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚ
ÓÚ 25 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. —˙·ÂÒÂ‰ÌËÍ˙Ú ÏÛ ÓÚ„Ó‚Óˇ, ˜Â ŒÈÓ·‡ÌÍ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ‚ÁÂÏÂ
ÔÓ‰Ó·ÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ò‡Ï‡, ‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ ÓÚ √ÓÒ·‡ÌÍ ‚ ÃÓÒÍ‚‡. “ÓÈ
Ò˙‚ÂÚ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÒÂ Ó·˙ÌÂ Í˙Ï Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡ ·‡Ì-
Í‡, ‡ Úˇ Ô˙Í ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÔÓËÒÍ‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ŒÈÓ·‡ÌÍ. —ÎÂ‰ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ-
ÚÓ Ì‡ Ú‡ÁË ÔÓˆÂ‰Û‡ Ô‡ËÊÍ‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ˘Â ÓÚÔÛÒÌÂ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ 10≠15 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. —ÛÏ‡Ú‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÔÓ‡‰Ë ÎËÍ-
‚Ë‰ÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ËÁÔËÚ‚‡ Ò‡Ï‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡373.
—ÍÓÓ ÒÂ ÓÔ‡‚‰‡‚‡Ú ÔÓ„ÌÓÁËÚÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË, ˜Â Á‡-
ÎÓÊÂÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË Á‡‰‡˜Ë ‚ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò‡ ÌÂÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ËÏË.
¬ÏÂÒÚÓ, Í‡ÍÚÓ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡, ‰˙Î„˙Ú ‰‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡, Í˙Ï ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1961 „. ÒÂ ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‚‡ ÌÓ‚Ó ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, ÍÓËÚÓ ‰ÓÒ-
ÚË„‡Ú 113 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡374. ŒÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ú˙ÒË Í‡ÚÍÓ‚ÂÏÂÌÌ‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ·‡ÌÍË (‚ ÒÎÛ˜‡ˇ „Î‡‚ÌÓ ÛÌ„‡ÒÍ‡Ú‡), Í‡ÍÚÓ Ë ÓÚÎ‡„‡ÌÂ
Ì‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ Í˙Ï ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë ÃÕ¡. Ã‡Î˙Í ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 4 ÏÎÌ. ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡Ì-
Í‡ Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì Ë ÓÚ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡ Ò ·‡ÌÍ‡Ú‡ ‚ ¡‡ÁÂÎ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú Ó˘Â ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1959 „., ÍÓ-
„‡ÚÓ Á‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ‚ ÏÌÓ„Ó ÓÒÚ‡ ÙÓÏ‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡
370 ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 19, л. 15–18.

371 Пак там, оп. 4, а. е. 6, л. 91.
372 Пак там, л. 91.
373 Пак там, л. 101.
374
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. Õ‡ ËÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡

ÔÓÎÁ‚‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ‚ ¡‡ÁÂÎ Â ÓÚ„Ó‚ÓÂÌÓ, ˜Â Í‡ÚÓ „‡‡ÌˆËˇ Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌË-
ÚÂ Á‡ÂÏË ¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‰ÂÔÓÁË‡ ÁÎ‡ÚÓ ‚ ÌˇÍÓˇ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡. ŒÚÍ‡-
Á‡ÌÓ Â Ó·‡˜Â ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ ‰ÂÔÓÁË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÁÎ‡ÚÓ ‚ ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡Ú‡ ËÎË
ÛÌ„‡ÒÍ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ‚ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË ÌˇÏ‡ Ò‚Ó·Ó‰ÂÌ Ô‡Á‡ Ì‡
ˆÂÌÌËˇ ÏÂÚ‡Î375. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ Ô‡Á‡ÌËÚÂ ÏÂı‡ÌËÁÏË ‚
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Â ÒÂËÓÁÌ‡ ÔË˜ËÌ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌ-
ÒÚËÚÛˆËË ‰‡ ÒÂ ‚˙Á‰˙Ê‡Ú ÓÚ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ Á‡ÂÏË Á‡ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË. ≈ÚÓ
Á‡˘Ó ÔË ÚÂÁË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚË-
ÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Â ÓÒÌÓ‚ÌÓ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË, ÙÛÌÍˆËÓÌË‡˘Ë ‚ Á‡Ô‡‰-
ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ë Í˙Ï ˆÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ —»¬. » Ï‡Í‡ ‚˙Ì¯ÌË-
ÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÒÚ‡·ËÎÌË ‰Â‚ËÁË ‰‡ ËÁËÒÍ‚‡Ú ÔÓ-ÒÚÓ„Ó ÔÓ‰˜ËÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÎ‡ÒË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ Ô‡‚ËÎ‡ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, ‚ÒÂ Ô‡Í Ú‡ÁË ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ë ÚÛÍ ‰‡ ÒÂ Ú˙ÒˇÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Â¯ÂÌËˇ, „Î‡‚ÌÓ ÔÓ ÎËÌËˇ-
Ú‡ Ì‡ ·‡ÚÒÍËÚÂ ÍÓÏÔ‡ÚËË Ë Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ.
œÓˇ‚ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË „ÓÎÂÏË ÔÓ·ÎÂÏË Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ
·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ò‡ ÔË˜ËÌ‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ Í˙„Ó‚Â ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Ì‡ÒÓ˜‡Ú
‚ÌËÏ‡ÌËÂÚÓ ÒË Í˙Ï ÌÂ„‡ÚË‚ÌËÚÂ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ
‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ¬˙ÔÂÍË ÓÚ˜ËÚ‡ÌËÚÂ ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë
ËÁ‚˙¯‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË-
Í‡, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓËÚÓ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Á‡ÂÏ‡ ‚ÒÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏ ‰ˇÎ ‚ Ì‡ˆË-
ÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰, ÔÓÒÚÓˇÌÌËˇÚ Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡˘ ÒÂ Ô‡ÒË‚ ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÒË„-
Ì‡ÎËÁË‡ Á‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÌÂ‰˙ÁË ‚ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ë ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË.
¬ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ —Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚, ‡Á„ÎÂÊ‰‡˘ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË-
ÚÂ Á‡‰‡˜Ë Ì‡ ÚÂÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡, Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË Â‰Ëˆ‡ ÔÓ·ÎÂÏË ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡
ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡. »ÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌËˇÚ ‡ÒÚÂÊ
Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÂ Ò˙ÔÓ‚ÓÊ‰‡ Ò ‚Ë‰ËÏÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ
Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡. œÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ÛÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡
ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú ‰ÓË Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ Ì‡ —»¬. ÕÂÔÂÒÚ‡ÌÌË Ò‡ ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚ-
ÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË Á‡ ÌËÒÍÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ó·Û‚ÍËÚÂ ÓÚ ÔÎÓ‚‰Ë‚ÒÍËˇ
Á‡‚Ó‰ ìœÂÚ˙ ◊ÂÌ„ÂÎÓ‚î. —˙˘ÓÚÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ë Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ï‡¯ËÌË, ÏÂ·Â-
ÎË Ë ÏÌÓ„Ó ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÔÓÚÂ·‡, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ Ó˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ë Ì‡ Ì‡È-
ÌÂ‚ÁËÒÍ‡ÚÂÎÌËˇ ÍÛÔÛ‚‡˜376. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Ì‡ ÓÒÚÓ‰ÂÙËˆËÚÌËˇ Ô‡Á‡
Ì‡ ———– ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÒÚÓÍË ÌÂ Ì‡ÏË‡Ú ‰Ó·˙ Ë ÎÂÒÂÌ ÔËÂÏ, Í‡Í-
‚Ó ÓÒÚ‡‚‡ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, Í˙‰ÂÚÓ ‰ÂÈÒÚ‚‡ ÌÂÔÂÒÚ‡ÌÌ‡ ÒËÎÌ‡ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ.
¬ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ò‡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌË Ë ÏÌÓ„Ó ÒÂËÓÁÌË ÔÓ·ÎÂÏË ‚ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ-
‚Ó. »Á‡Áˇ‚‡ÈÍË Á‡‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ ÔÓ·Â‰‡Ú‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ‚
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÂÎÓ, Í˙‰ÂÚÓ ‚Â˜Â Ì‡‰ 97% ÓÚ Ó·‡·ÓÚ‚‡ÂÏ‡Ú‡ ÁÂÏˇ Â ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚Ì‡
Ë ˜Â ÔÎ‡Ì˙Ú ‚ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ, Ï‡Í‡ ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÍÓË„Ë‡Ì, Â ÔÂËÁÔ˙ÎÌÂÌ, ÒÍÓ-
Ó ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Á‡‰ ÓÚ˜ÂÚÂÌËÚÂ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÒÂ ÓÚÍÓˇ‚‡Ú Ë ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌË ÌÂÛÒÔÂıË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒËÎÌÓ ÚÂ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ‚ ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ. ¬ ÓÚ‡Ò˙Î‡
375 Пак там, оп. 1, а. е. 15, л. 90.

376 Пак там, а. е. 19, л. 82–83.
ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ Í˙Ï Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰Ëˇ Ó„‡Ú ‰Ó-

·ËÚ˙Í. œÓ‡‰Ë ÌÂÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜‡ÒÚÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌË Ò ÙÛ‡Ê ÔÂÁ 1959 „. ÚÂ Ò‡
ÔÂ‰‡ÎË ·ÎËÁÓ 20 Ô˙ÚË ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ Ò‚ËÌÒÍÓ ÏÂÒÓ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÔÂÁ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó-
‰ËÌ‡ (2.6 ıËÎ. Ú, ÒÂ˘Û 46 ıËÎ. Ú ÔÂÁ 1958 „.). «Ì‡˜ËÚÂÎÌÓ Â ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ë Ì‡
ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÎˇÍÓÚÓ Ë ˇÈˆ‡Ú‡377. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂÚÓ ‚ ÒÂÎÒÍÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÎÂ‰Ë Ë Í‡ÚÓ ÒÂ Ò‡‚ÌˇÚ ‰ÓË ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÒÚ‡ÚËÒÚË-
˜ÂÒÍË ‰‡ÌÌË. ¬ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò 1939 „. ‚ ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ·Óˇ Ì‡
ÊË‚ÓÚÌËÚÂ ËÏ‡ Ò‡ÏÓ ÔË Ò‚ËÌÂÚÂ Ë ÔÚËˆËÚÂ, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÔË Â‰Ëˇ Ó„‡Ú ‰Ó·ËÚ˙Í Ìˇ-
Ï‡ ÔÓÏˇÌ‡, ‡ ÔË Ó‚ˆÂÚÂ Ë ÍÓÁËÚÂ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ë Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ ‚ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌË ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚË. ¬ ÌˇÍÓË ÒÂÍÚÓË Ë Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ (Ì‡È-‚Â˜Â ÔË Á˙ÌÂÌËÚÂ ı‡ÌË) ÌˇÏ‡
Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ‡ ‡ÍÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ‰Ó 1939 „. ÓÚ˜Ë-
Ú‡ÌËÚÂ ‰Ó·Ë‚Ë Ò‡ Á‡ ÚÂËÚÓËË, ÌÂ‚ÍÎ˛˜‚‡˘Ë fiÊÌ‡ ƒÓ·Û‰Ê‡, ÍÓˇÚÓ ÚÓ„‡‚‡ ‚ÒÂ
Ó˘Â ÌÂ ÔËÌ‡‰ÎÂÊË Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ, ‰ÓË ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ „Ó‚ÓË Ë Á‡ ÒÔ‡‰378. “‡Í‡ ˜Â,
‚˙ÔÂÍË ¯ÛÏÌ‡Ú‡ ÔÓÔ‡„‡Ì‰‡ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Á‡ „‡Ì‰ËÓÁÌË ÔÂÓ·‡ÁÓ‚‡ÌËˇ ‚ ÚÓÁË
ÒÂÍÚÓ, Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Á‡ 20 „Ó‰ËÌË ÌÂ Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË ÍÓÈ ÁÌ‡Â Í‡Í‚Ë „ÓÎÂÏË ÂÁÛÎ-
Ú‡ÚË, ÓÒÓ·ÂÌÓ ‡ÍÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ ‰ÂÏÓ„‡ÙÒÍËˇÚ ÔË‡ÒÚ Ë ÔÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ „Î‡‚‡ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â ≠ ÔÓ‰ÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚÚ‡ ‚˙ıÛ ÁÂÏˇÚ‡, ËÌ‚ÂÌÚ‡‡ Ë ‰Ó·ËÚ˙Í‡ Á‡Î‡„‡ Á‡ ‚ ·˙‰Â˘Â ÏÌÓ„Ó ÓÔ‡ÒÌË
ÔÓÒÎÂ‰ËˆË, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó ‚ÒÂ ÔÓ-·˙ÁÓÚÓ ÓÚ˜ÛÊ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ıÓ‡Ú‡ ÓÚ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍËˇ ÚÛ‰. ¿ ÍÓÌÍÂÚÌÓ Á‡ 1959 Ë 1960 „. ÌÂ‰ÓÒÚË„˙Ú Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍË Ë ÊË‚Ó-
ÚËÌÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ÓÚ ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ-
‚‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ë Ó„‡ÌË˜‡‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍËˇ
ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÍÓÈÚÓ ÓÒÌÓ‚ÌÓ ÒÂ Ò˙ÒÚÓË ÓÚ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇ.
ŒÒ‚ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ Á‡‰Î˙ÊÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡-
Ú‡ ‚ ÌÂÏ‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ë ÓÚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ Ô‡Ë˜Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ ËËÎ ÕÂÒ-
ÚÓÓ‚ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡
Ô‡Ë˜ÌÓÚÓ Ó·‡˘ÂÌËÂ, ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓ-
Ì‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰. —ÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó ‚ “ «— Ò‡ Á‡ÎÓÊÂÌË Ú‚˙‰Â ÌËÒÍË ÌÓÏË, ÍÓÂÚÓ Â
ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‡ÁıÓ‰Ë ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ, ·ÂÁ ÚÂ
‰‡ Ò‡ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌË Ì‡ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú „ÓÎˇÏ
·ÓÈ ÚÛ‰Ó‰ÌË, Ì‡ ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚‡ Â‡ÎÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌ ÚÛ‰. œÓ‰Ó·ÌÓ Â ÔÓÎÓ-
ÊÂÌËÂÚÓ Ë ‚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡. –‡·ÓÚÌ‡Ú‡ Á‡ÔÎ‡Ú‡ ‡ÒÚÂ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Â-
ÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÌÓ ÌÂ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ÌËÒÍÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë ÌÂ-
Â‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ379. œÓ‡‰Ë ÌÂÓ·ÂÁÔÂ˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ò ÌÂÓ·ıÓ‰Ë-
ÏËˇ Ó·ÂÏ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë Ì‡‰ 25% ÓÚ ÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ Ô‡Ë ÌÂ ÒÂ ‚˙˘‡Ú ‚ ·‡ÌÍËÚÂ.
‡ÍÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ‰ÓÍÎ‡‰˜ËÍ˙Ú, Ú‡ÍÓ‚‡ ˇ‚ÎÂÌËÂ ÌÂ ÒÂ Â ÔÓˇ‚ˇ‚‡ÎÓ ÓÚ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó-
‰ËÌË. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ¡Õ¡ Â ÔÓ‰˙ÎÊËÎ‡ ‰‡ ÂÏËÚË‡ ·‡ÌÍÌÓÚË, ÍÓÂÚÓ Â Û‚ÂÎË˜ËÎÓ
Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ï‡Ò‡380. »ÁÔÂ‚‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ ÒÔˇÏÓ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó-
377 Пак там, л. 90–91.

378 Статистически годишник на Народна република България 1960, С., 1961, с. 185, 189.
379 ЦДА, ф. 132, оп. 1, а. е. 15, л. 144.
380
Пак там, а. е. 19, л. 54–56.
ÚÓ ÍÓÒ‚ÂÌÓ ÓÒÍ˙Ôˇ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË, ‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-Á‡ÒËÎÂÌ ËÁÌÓÒ

ÒÂ Ò‚˙Á‚‡ Ò Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Á‡„Û·ËÚÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚ‡. ¬ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒË ÕÂÒÚÓÓ‚ Á‡Òˇ-
„‡ Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-ÚÂÊÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ-
‚‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ≠ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ·‡Î‡ÌÒ ÏÂÊ‰Û ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ë ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ·‡Î‡ÌÒ Â Â‰Ì‡ ÓÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË
Á‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ ÒÚÓÍÓ‚ ‰ÂÙËˆËÚ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏË-
ÍË381.
—Â‰ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‰˙-
Ê‡‚‡Ú‡ Ò‡ ËÁÚ˙ÍÌ‡ÚË Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ËÚÂ ‡ÁıË˘ÂÌËˇ Ë ÁÎÓÛÔÓÚÂ·Ë Ì‡ ‰Î˙ÊÌÓÒ-
ÚÌË ÎËˆ‡. œÓ Ò‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ Â‚ËÁËÓÌÌÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÙË-
Ì‡ÌÒËÚÂ Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ ˘ÂÚË Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Á‡ 1960 „. ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ ÁÌ‡-
˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 350 ÏÎÌ. Î‚.382 ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ Ó·ˇ‚ÂÌËÚÂ ÒÚÓ„Ë ÏÂÍË Ì‡
ÍÓÌÚÓÎ Ë ÚÂÊÍË Ì‡Í‡Á‡ÌËˇ Ú‡ÁË Ô‡ÍÚËÍ‡ ÌÂ ÔÂÒÚ‡‚‡ ‰‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡. «‡‚Ë¯‡‚‡Ú ÒÂ
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ‡Á˜ÂÚË, ÓÚ˜ËÚ‡ ÒÂ ÌÂÔÓÎÓÊÂÌ ÚÛ‰, ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ ÒÂ ÓÚÍÎÓÌˇ-
‚‡Ú ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ÒÛÓ‚ËÌË, „Ó‰ÌË ÒÚÓÍË ÒÂ ·‡ÍÛ‚‡Ú, ÒÎÂ‰ ÍÓÂÚÓ ÒÂ ÔËÒ‚Óˇ‚‡Ú ÓÚ
Ï‡ÚÂË‡ÎÌÓ ÓÚ„Ó‚ÓÌËÚÂ ÒÎÛÊËÚÂÎË ËÎË ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú ÔÓ ˜‡ÒÚÌË Í‡Ì‡ÎË. ŒÒÌÓ‚-
ÌËˇÚ ËÁ‚Ó‰ Â, ˜Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡ÒËÎË ‰˙Ê‡‚ÌËˇÚ Ë Ô‡ÚËÈÌËˇÚ ÍÓÌÚÓÎ, Í‡ÚÓ ÌË-
ÍÓÈ, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÌÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÚÂÁË ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ ÍÓÂÌˇÚ ‚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒËÎ-
ÌÓ Â„Î‡ÏÂÌÚË‡ÌËˇ Ë Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂÒ‚Ó·Ó‰ÂÌ Ô‡Á‡, ‚ ÍÓÈÚÓ ˆÂÌËÚÂ ÒÂ ÙÓÏË‡Ú
ËÁˆˇÎÓ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌÓ.
¬˙ÔÂÍË ‚ÁÂÚËÚÂ Â¯ÂÌËˇ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌÓ-
Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ÒÚÓ„Ë ÏÂÍË Á‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÔÓ
‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò˙Ò Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÌÂ Ò‡-
ÏÓ ˜Â ÌÂ Â ÔÂÓ‰ÓÎˇÌ, ÌÓ Ì‡ÔÓÚË‚, Ó˘Â ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ÚÂıÌËˇÚ
‡ÁÏÂ Ì‡‡ÒÚ‚‡. ˙Ï ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1961 „. ÚÓÈ ÓÚÌÓ‚Ó ‰ÓÒÚË„‡ Ó·ÂÏË ÓÚ Ì‡‰ 130
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ≈ÒÚÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓˆÂÒË ‚ÒÂ ÔÓ-ÚÛ‰ÌÓ ÒÂ ÔÓ‰˜ËÌˇ‚‡Ú
Ì‡ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ë Ì‡ÏÂÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó. «‡ ‰‡ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ, Á‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌÂ ÏÓÊÂ
‰‡ ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌË, Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÒÛÓ‚ËÌË, ‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË Ì‡ ËÁ‡·ÓÚÂÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÌÂ
ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú Â¯ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ‚ËÒÓÍÓÂÙÂÍÚË‚ÌË ÒÚÓÍË Á‡ ‡Á‚Ë-
ÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
œÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ Ë ÎËı‚ËÚÂ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ
ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ï˙˜ËÚÂÎÌÓ ÔÂÁ ˆˇÎ‡Ú‡ 1961 „., Í‡ÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ
Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ÒÚ‡‚‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÒËÎÌÓ ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ ÏÂÒÂˆ, ÍÓ„‡ÚÓ ‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ Ìˇ-
ÍÓÎÍÓ ‰ÌË ¡Õ¡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ Ú‡ÌÒÙÂË Í˙Ï Á‡-
Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË. «‡·‡‚ˇÌÂÚÓ, Ï‡Í‡ Ë ‰‡ Â Í‡ÚÍÓ, ÒË„Ì‡ÎËÁË‡ ÔÂ‰ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË-
ÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁÔËÚ‚‡ ÒÂËÓÁÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ë ÁÎÂÔÓÒÚ‡-
‚ˇ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. œÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë, ÍÓ„‡ÚÓ ËÁÚË˜‡Ú Ô‡‰ÂÊËÚÂ
Í˙Ï ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ≠ ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ Ë ŒÈÓ·‡ÌÍ, ÔÓ-
ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÚ‡‚‡ ÍËÚË˜ÌÓ. ËÁ‡Ú‡ Â ÔÂÓ‰ÓÎˇÌ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ·Î‡„Ó‰‡Â-
381 Корнай, Я. Социалистическата система..., с. 265–271.

382 ЦДА, ф. 132, оп. 4, а. е. 6, л. 59.
ÌËÂ Ì‡ÏÂÒ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó, ÍÓÂÚÓ ÓÚÒÓ˜‚‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Á‡ 30 ÏÎÌ.

‰ÓÎ‡‡383.
Œ˘Â Ì‡ 22 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1961 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ ‰Ó ÒÂ‰‡-
Ú‡ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ¡Õ¡ ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡ ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 50 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÍÂ‰ËÚË, Í‡-
ÚÓ Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‰‡ ÌÂ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ 160
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 1962 „. Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙-
˘ÂÒÚ‚Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ËÁÌÓÒ, ÍÓÈÚÓ ‰‡ Ò‚Â‰Â ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‰Ó 70 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡384.
¬ÌÓÒ˙Ú ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ˘Â ÒÂ Ó·‚˙ÊÂ Ò‡ÏÓ Ò Â‡ÎËÁË‡Ì Ò˙ÓÚ-
‚ÂÚÂÌ ËÁÌÓÒ Ë ÚÓ ‰Ó 81.5% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÏÛ. Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ Ú‡ÁË ÒËÒÚÂÏ‡ ‰‡ ‰Ó‚Â‰Â ‰Ó
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
«‡ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Á‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡
‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚ Ò˙ÒÚ‡‚ Á‡Ï.-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ Õ. ÷‡Â‚ÒÍË, Ì‡˜‡ÎÌËÍ˙Ú Ì‡ ‚‡-
ÎÛÚÌÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Í˙Ï ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ¬. “Ó‰ÓÓ‚ Ë ÒÚ‡-
¯Ë ËÍÓÌÓÏËÒÚ˙Ú ÓÚ ¡Õ¡ √. ¿·‡‰ÊËÂ‚ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 22 ÙÂ‚Û‡Ë ≠ 24 Ï‡Ú ÔÓÒÂ˘‡-
‚‡Ú 25 ·‡ÌÍË ÓÚ ¡ÂÎ„Ëˇ, ƒ‡ÌËˇ, ÿ‚ÂˆËˇ Ë ‘Â‰Â‡ÎÌ‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ. Õ‡
ÒÂ˘‡Ú‡ Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒÂ‰Ë ‚ ¡˛ÍÒÂÎ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Ò ˆÂÎ
‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ·ÂÎ„ËÈÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‡ÁÏÂ ÍÂ‰ËÚË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÒÚÌË ÒÚÓÍË, ÌÓ ÒÓÍÓ‚ÂÚÂ Ò‡
Ú‚˙‰Â Í‡ÚÍË (‰Ó 6 ÏÂÒÂˆ‡). ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË Â, ˜Â
ÌÂ Â ËÁ„Ó‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú ‚ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÔÓ‰Ó·ÌË ÍÂ‰ËÚË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡ ˘Â ËÏ‡ ÒÂËÓÁÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ ÔË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ ËÏ385.
¬ ƒ‡ÌËˇ ‰‚Â „ÓÎÂÏË ÏÂÒÚÌË ·‡ÌÍË Ò˙˘Ó ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ‰‡ÚÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ. ƒ‡ÌËˇ Ò˙˘Ó ËÏ‡ ÓÚËˆ‡-
ÚÂÎÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ∫ ÔÓÎËÚËÍ‡ Â ÔÓ-ÓÚ‚ÓÂÌ‡ Í˙Ï
‚˙Ì¯ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ. –Â¯ÂÌÓ Â ÍÂ‰ËÚË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú ‚ ‰ÓÎ‡Ë,
Á‡˘ÓÚÓ Á‡ Úˇı ÎËı‚ËÚÂ Ò‡ ÔÓ-ÌËÒÍË. ŒÚÍ‡Á‡ÌÓ Â Ó·‡˜Â Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÒÛÏË Ò Ó·ˇÒÌÂÌËÂ, ˜Â Ï‡ÎÍËˇÚ ÔÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÌÂ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÂ‰ËÚË. » ÚÛÍ ‰Ó„Ó‚Ó-
ÂÌËˇÚ ÒÓÍ Â ÏÌÓ„Ó Í‡Ú˙Í ≠ ÓÚ 3 ‰Ó 6 ÏÂÒÂˆ‡386.
¬ ÿ‚ÂˆËˇ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú Ó˘Â ÔÓ-ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ. ¡‡ÌÍËÚÂ Á‡ˇ‚ˇ-
‚‡Ú, ˜Â ÌÂ ÍÂ‰ËÚË‡Ú Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, ‡ Ò‡ÏÓ ÔÓ
ÍÎËËÌ„Ó‚ÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú
Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚ ¯‚Â‰ÒÍË ÍÓÌË. ÀËı‚ËÚÂ ÔÓ Úˇı Ó·‡˜Â Ò‡ ÏÌÓ„Ó ‚ËÒÓÍË ≠ Á‡ ÚË-
ÏÂÒÂ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË „Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÎËı‚‡ Â 6.75%, ‡ Á‡ ¯ÂÒÚÏÂÒÂ˜ÌËÚÂ ≠ 7.52%. “ÂÁË
ÎËı‚ÂÌË ‡‚ÌË˘‡ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Í‡ÚÓ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ
ÌÂÔËÂÏÎË‚Ë387.
Õ‡È-Ì‡ÔÂ„Ì‡ÚË Ë ·ÂÁÒÔÓÌÓ Ì‡È-‚‡ÊÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò˙Ò
Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË. ŒÚ ÒËÎÌÓ ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ÌË Ò ‘–√ Â
Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡ ÔÓ Ó·ÂÏ Ë ÔÓ Ú‡ÁË ÔË˜ËÌ‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Â ÓÚ ÊËÁÌÂÌÓ
383 Пак там, а. е. 51, л. 110.

384 Пак там, л. 1.
385 Пак там, л. 62–63.
386 Пак там, л. 64.
387
Пак там, л. 64–65.
ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ Â‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú‡Í‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËˇ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó

‚ÌÓÒ. –‡Á„Ó‚ÓË ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ Ò ˆÂÌÚ‡ÎËÚÂ Ì‡ ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ, ƒÂÁ‰ÌÂ·‡ÌÍ, ƒÓÈ˜Â ·ÛÌ-
‰ÂÒ·‡ÌÍ Ë ‰. “ÓÁË Ô˙Ú Ó·‡˜Â Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡ Ò
ÔÓ‰˜ÂÚ‡ÌÓ ÂÁÂ‚Ë‡ÌÓ Ë ‰ÓË ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ. —‡ÏËˇÚ Õ. ÷‡Â‚ÒÍË
Ó·ˇÒÌˇ‚‡ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ÒË, ˜Â ÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÔÓÒÚÓÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ 1961 „. ¡ÂÎËÌ-
ÒÍ‡ ÒÚÂÌ‡. »ÏÂÌÌÓ ÓÚÚÓ„‡‚‡ ƒÓÈ˜Â ·ÛÌ‰ÂÒ·‡ÌÍ Á‡ÒËÎ‚‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÏÌÓ„Ó
ÍÓÌÚÓÎ‡ ‚˙ıÛ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ƒÓ ÏËÌ‡Î‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡
ÒÓÍ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Â ‰ÓÒÚË„‡Î ·ÂÁ ÌËÍ‡Í‚Ë ÔÓ·ÎÂÏË ‰Ó 12 ÏÂÒÂˆ‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÒÂ„‡
ÒÂ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Ï‡ÍÒËÏÛÏ˙Ú, ÍÓÈÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ‡ÁÂ¯‡Ú, Â Á‡ 6 ÏÂÒÂˆ‡. ¡‡ÌÍËÚÂ
‰ÓË Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËˇ ÎËÏËÚ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ Ë ‰Ó 3 ÏÂÒÂˆ‡. ¬ ÌÂÓÙË-
ˆË‡ÎÌË ‡Á„Ó‚ÓË ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò‡ ÔÓÒ˙‚ÂÚ‚‡ÌË ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡Ú ÙËÏÂ-
ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË. ÃÌÓ„Ó ÓÚ „ÓÎÂÏËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍË ÙËÏË ËÁ‚˙¯‚‡Ú ËÁÌÓÒ‡
ÒË, Í‡ÚÓ ÚÂ„ÎˇÚ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ·‡ÌÍËÚÂ Ë „Ë ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË Á‡ ÔÓ-‰˙Î˙„ ÔÂËÓ‰ ÓÚ ‚ÂÏÂ ≠ ÓÚ 1 ‰Ó 3 „Ó‰ËÌ‡. “Ó‚‡ Â Ì‡È-Û‰Ó·ÌËˇÚ Ì‡˜ËÌ Á‡
ËÁ·ˇ„‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓ„Ëˇ ·‡ÌÍÓ‚ ÍÓÌÚÓÎ. œÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò ·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÔÂ-
‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË ÌÂ Ò‡ÏÓ ÓÚ ‚ÎÓ¯ÂÌËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓÍ‡ Ë «‡Ô‡‰‡
ÒÎÂ‰ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÂÌ‡Ú‡, ÌÓ Ë ÓÚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡˘‡Ú‡ ÒÂ ˆÂÌÚ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ·‡Ì-
ÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ‚˙‚ ‘–√. ƒÓÒÂ„‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ˆÂÌÚ‡ÎË Ò‡ ËÏ‡ÎË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ò‡-
ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓ ‰‡ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÌÓ ‚Â˜Â ÓÔÂ‰Â-
ÎÂÌËˇÚ ‚˙‚ ‘‡ÌÍÙÛÚ ÎËÏËÚ Â Ó·˘ Á‡ ‚ÒË˜ÍË ˆÂÌÚ‡ÎË388.
Õ‡ ÒÂ˘ËÚÂ Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË „ÂÏ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ,
˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë Â‰‚‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ËÒÍ‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÎËÏËÚË. “‡-
Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÓÚ ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÎËÏËÚ‡ ‚ÏÂÒÚÓ Ò 6 ÏÎÌ. Ï‡ÍË ˘Â
·˙‰Â Ò ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 2≠3 ÏÎÌ. Œ·˙Ì‡ÚÓ Â ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ‰Û„ ‚‡Ë‡ÌÚ Á‡ ËÁ·ˇ„‚‡ÌÂ
Ì‡ ÍÓÌÚÓÎ‡ Â ˜‡ÒÚ ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë
˜ÂÁ ÌÂˇ ‰‡ ÒÂ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ÕÓ ÔÓÌÂÊÂ Ò ŒÈÓ·‡ÌÍ, ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ˜Â ÚÓ‚‡
ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ, ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ Ó·ÏËÒÎˇ ÓÔÂ‡ˆËˇÚ‡ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë ‰Û„‡
ÙÂÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡, Í‡ÚÓ Ì‡ÔËÏÂ —ÓÒËÂÚÂ ÊÂÌÂ‡Î. ŒÒÓ·ÂÌÓ Ì‡ÔÂ„Ì‡ÚÓ ÔÂÏËÌ‡-
‚‡ ‡Á„Ó‚Ó˙Ú Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎˇ Ì‡ —ËÏÓÌ·‡ÌÍ, ÍÓÈÚÓ ÔÓ ‰ÛÏËÚÂ Ì‡ Õ. ÷‡Â‚ÒÍË
ÒÂ ‰˙Ê‡Î ‰ÓË „Û·Ó. ¡ËÎÓ Á‡ÔËÚ‡ÌÓ Á‡˘Ó ¡Õ¡ ‡ÁÂ¯‡‚‡ Ì‡ –Û‰ÏÂÚ‡Î ‰‡ ÔÓÎ-
Á‚‡ Ú‡ÍË‚‡ „ÓÎÂÏË ÔÓ ‡ÁÏÂ ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË. »Á‚Ó‰˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡-
ˆËˇ Â, ˜Â Ò Ú‡ÁË ·‡ÌÍ‡ ‚ ·˙‰Â˘Â ÌÂ ·Ë‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡Á¯Ëˇ‚‡Ú ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ389. “Ó‚‡ ‰Â-
ÏÓÌÒÚ‡ÚË‚ÌÓ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ë Á‡‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ‚˙ÔÓÒË Á‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ¡Õ¡
Ó·‡˜Â ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ‚ÂÓˇÚÌÓ ÔË˜ËÌËÚÂ Ò‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË, ÌÓ ÏÓÊÂ ·Ë ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒÂ‰Ë ‚˙‚ ‘–√ Ò‡ ËÁ‚ÂÒÚÂÌË ËÎË ÔÓÌÂ ÒÂ ‰ÓÒÂ˘‡Ú Á‡ ÚÂÊÍÓÚÓ ‚‡ÎÛÚÌÓ
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡, ÍÓÂÚÓ „Ë Ô‡‚Ë Ë ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌÂ‰Ó‚Â˜Ë‚Ë.
Œ·˘Ó ÔË ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ Ò‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ 5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡:
2.7 ÏÎÌ. ÓÚ ¡ÂÎ„Ëˇ, 1 ÏÎÌ. ÓÚ «‡Ô‡‰Ì‡ √ÂÏ‡ÌËˇ, 0.6 ÏÎÌ. ÓÚ ÿ‚ÂˆËˇ Ë 0.5 ÏÎÌ. ÓÚ
ƒ‡ÌËˇ. œÓÒÚ‡‚ÂÌ Â ·ËÎ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ Ó˘Â 6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë 2 ÏÎÌ. ÓÚ
flÔÓÌËˇ, ÌÓ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÂÌ ÓÚ„Ó‚Ó ÌÂ Â ÔÓÎÛ˜ÂÌ. ŒÒË„ÛÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÎËÌËË
ÔÓÍË‚‡Ú Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ ¡ÂÎ„Ëˇ, ÿ‚ÂˆËˇ Ë ƒ‡ÌËˇ, ÌÓ ‰‡ÎÂ˜ ÌÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡Ú
ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ËÏÔÓÚ‡ ÓÚ ‘–√. œÓ ÔÎ‡Ì Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ „ÂÏ‡ÌÒÍËˇÚ ‚ÌÓÒ ÔÂÁ 1962 „.
388 Пак там, л. 65–66.
389
Пак там, л. 67–68.
‰‡ ‚˙ÁÎÂÁÂ Ì‡ 20 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, Í‡ÚÓ 10 ÏÎÌ. ÓÚ Úˇı Ò‡ ˆÂÎÂ‚Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë Ë ÙËÏÂÌË

ÍÂ‰ËÚË Á‡ –Û‰ÏÂÚ‡Î. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ‚ÌÓÒ ÓÒÚ‡‚‡Ú
ÌÂÓÒË„ÛÂÌË Ò ÍÂ‰ËÚË. «‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇÚ‡ Â, ˜Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡
Ì‡ÏË‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ÌÂ Ò‡ „ÓÎÂÏË. ‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËˇÚ ËÏ ı‡‡ÍÚÂ „Ë Ô‡‚Ë
Ú‚˙‰Â ÌÂËÁ„Ó‰ÌË Ë ÔÓ„‡¯ÂÌËÂÚÓ ËÏ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ Ò‡ÏÓ ˜ÂÁ ÌÂÁ‡·‡‚ÂÌ
Ì‡ÒÂ˘ÂÌ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ390.
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó˘Â ÔÂÁ Ô˙‚ÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ì‡ 1962 „. ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â ÔÓ·ÎÂ-
ÏËÚÂ Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ, ı‡‡ÍÚÂÌË Á‡ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË, Ë ÒÂ„‡ ÌÂ Ò‡ ÔÂÓ-
‰ÓÎÂÌË. œÎ‡ÌÓ‚ËˇÚ Ë ËÁ‚˙ÌÔÎ‡ÌÓ‚ËˇÚ ‚ÌÓÒ ‰ÓÒÚË„‡Ú 55.9 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ
41.8 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ. ƒÓÍ‡ÚÓ ÔÂÁ Ò˙˘Ëˇ ÔÂËÓ‰ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂ-
ÌËˇÚ‡ ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Ò‡ ‚˙ÁÎÂÁÎË Â‰‚‡ Ì‡ 31.9 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ‚˙ÁÌËÍÌ‡ÎËˇ
‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ ·˙ÁÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ‰Ó 141 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ˙Ï ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ
ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Â ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ ÒÎÂ‰Ì‡Ú‡: 62 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚÒ-
ÍË ·‡ÌÍË (ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë ÃÕ¡), 2.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Í˙Ï ”Ì„‡ÒÍ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡Ì-
Í‡, 29.5 ÏÎÌ. Í˙Ï ‡ÁÎË˜ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ·‡ÌÍË Ë Ì‡‰ 40 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÙË-
ÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË Ë „‡‡ÌˆËË, ÔÓÂÚË ÓÚ ¡Õ¡391.
— Ó„ÎÂ‰ Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1962 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÒÎÂ‰‚‡ ‰‡ ËÁ-
‚˙¯Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ‰Û„Ë ‡Ì-
„‡ÊËÏÂÌÚË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 71.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÍÓËÚÓ ˘Â ÔÓ„˙ÎÌ‡Ú ‚ÒË˜ÍË ÒÂ‰-
ÒÚ‚‡, ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ËÁÌÓÒ‡, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊË ÛÒËÎËˇÚ‡ ÒË
Á‡ Ì‡ÏË‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. ÕÓ, Í‡ÍÚÓ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ ‚ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ
Ì‡ ¡Õ¡, Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ò‡ÏÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË (‰Ó 6, ‡ ‚ ÏÌÓ„Ó ÒÎÛ-
˜‡Ë Ë ‰Ó 3 ÏÂÒÂˆ‡), ÍÓËÚÓ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰ÓË ‚ÂÏÂÌÌÓ ‰‡ Ó·ÎÂÍ˜‡Ú ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡Ú-
Û‰ÌÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. «‡ÚÓ‚‡ ÚÓÈ Ò˙‚ÂÚ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ ÒËÎÌÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ
Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ‰ÓË ‡ÍÓ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ Â „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ
ÔË ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ . ÕÂÒÚÓÓ‚ Ì‡ÒÚÓ-
ˇ‚‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ‰‡ ÒÂ Á‡·‡ÌË Ì‡ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡Ú‡ Ë ‚Â‰ÓÏÒÚ‚‡Ú‡ ‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ËÁ-
‚˙ÌÔÎ‡ÌÓ‚ ‚ÌÓÒ ≠ Â‰Ì‡ ‰ÓÒÚ‡ ‡ÁÔÓÒÚ‡ÌÂÌ‡ ‰ÓÚÓ„‡‚‡ Ô‡ÍÚËÍ‡392.
¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÓÚÌÓ‚Ó ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÍËÚË˜Ì‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇ, ËÁ‡Áˇ‚‡˘‡ ÒÂ
‚ ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ ¡Õ¡ ‰‡ ÔÓÒÂ˘ÌÂ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡˘ËÚÂ Ô‡‰ÂÊË ÔÓ ÎËı‚ËÚÂ Ë „Î‡‚ÌË-
ˆ‡Ú‡ Ì‡ ‰˙Î„‡. ¬Â˜Â Ò‡ ËÁ˜ÂÔ‡ÌË ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡
ÌÓ‚Ë Á‡ÂÏË Ë Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‡Á˜ËÚ‡ Ì‡ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ÂÍÒÔÓÚ‡. ÕÓ
Ó·˘Ó ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡Ú ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Ò 8 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡-
‡. «‡ ‰‡ ÌÂ ÓÒÚ‡Ì‡Ú ÌÂÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ú‡ÌÒÙÂËÚÂ, ¡Õ¡ ÒÔÂ¯ÌÓ ÔË‚ÎË˜‡ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË: 1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ
ÂÁÂ‚; 5 ÏÎÌ. ¯‚. Ù. (1.1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) ≠ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰Û-
Ì‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ; 1 ÏÎÌ. ¯‚. Ù. (0.230 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) ≠ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚
ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ¡‡ÌÍ ˛ÌËÓÌ, ÷˛Ëı; 1.5 ÏÎÌ. ‰ÓÈ˜Â Ï‡ÍË (0.380 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) ≠ ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ, ‘‡ÌÍÙÛÚ; 6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ≠ ‡‚‡ÌÒË ‚ ·ÓÈ ÓÚ ”Ì-
„‡ÒÍ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡ ≠ ‚ÒË˜ÍÓ 8.7 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡393.
390
Пак там, л. 70–71.
391 Пак там, л. 72–73.
392 Пак там, л. 74–75.
393 Пак там, 5-6.
¬˙ÔÂÍË ÏÌÓ„Ó·ÓÈÌËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰ÌË Á‡ÔËÒÍË Ë Â¯ÂÌËˇ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ

Ò˙‚ÂÚ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ‚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ ‰Ó ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ÌÓ-
ÂÏ‚Ë 1962 „. ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÔÓÒÚ˙ÔˇÚ ÓÚ ÂÍÒÔÓÚ 143 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ 83
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Ó·‡˜Â Ò‡ ‚ÎÂÁÎË 121 ÏÎÌ.
(84.6% ÓÚ ÔÎ‡Ì‡), ‡ ÓÚ Úˇı ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ≠ Ò‡ÏÓ 60 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ (72.3% ÓÚ
ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ). Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ Ú‚˙‰‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‰Ó Í‡ˇ
Ì‡ 1962 „. ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂ 35 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ (ÓÚ Á‡ÎÓÊÂÌËÚÂ 109 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Â‡ÎÌÓÚÓ
ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËÂ ˘Â ·˙‰Â ÓÍÓÎÓ 74 ÏÎÌ.). “Ó‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡ „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ÔË ÓÒ˙-
˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â‰Ó‚ÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ë ‚ÏÂÒÚÓ ‰˙Î„˙Ú ‰‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡, ÚÓÈ ÔÓ‰˙Î-
Ê‡‚‡ ‰‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡. ƒ‡ÌÌËÚÂ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÌÓÂÏ‚Ë ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙Î-
ÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú ‚Â˜Â Ì‡ 158 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡-
‡394.
ƒË‡„‡Ï‡ 12.1.
–‡ÁÏÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ (1955≠1963 „.)
(ÏÎÌ. ˘. ‰.)
250
200
150
100
50
0
1955 1956 1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963
Източник: ЦДА, ф. 132, оп. 2, а. е. 109, л. 12.; Пак там, оп. 4, а. е. 53, л. 8.; Пак там, а. е. 59, л. 31.
ƒÂÈÒÚ‚Ëˇ Á‡ ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ

œÓˇ‚ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ 7≠8 „Ó‰ËÌË Â‰ÌË Ë Ò˙˘Ë ÔÓ·ÎÂÏË ÔÂ‰
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÌÂ ‡ÁÍÓÎÂ·‡‚‡Ú ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ Ì‡ÏÂ-
ÂÌËˇÚ‡ ÏÛ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë ËÒÚËÌÒÍ‡ ÂÍÒÔÓÚÌ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ ‚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. ¬ Ú‡-
ÁË ‚˙ÁÍ‡ ÓÚÌÓ‚Ó Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ ÌÂÂ‡ÎËÒÚË˜Ì‡Ú‡ Á‡‰‡˜‡ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1964 „. ‰‡ ·˙‰‡Ú
ÒÚÓÔÂÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÓÚ Ì‡‰ 60 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ·‡ÌÍË395. —ÍÓÓ
ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‡ÍÓ ÌÂ ÒÂ Ì‡ÏÂË ÌˇÍ‡Í‚Ó ‰Û„Ó Â¯ÂÌËÂ, ‰˙Î„˙Ú ˘Â
394 Пак там, а.е. 53, л. 8–9.

395
ÒÚ‡ÌÂ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂÍÓÌÚÓÎËÛÂÏ. —‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡ Á‡ ‰‚ËÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ò‡

Ú‚˙‰Â ÚÂ‚ÓÊÌË. œÂËÁ˜ËÒÎÂÌ ‚ ÌÓ‚Ë ÎÂ‚Ó‚Â (ÒÎÂ‰ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ ÂÙÓÏ‡, ÔÓ‰„ÓÚ-
‚ÂÌ‡ ÔÂÁ 1961 „. Ë ‚ÎˇÁÎ‡ ‚ ÒËÎ‡ Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë 1962 „., 1 ÌÓ‚ ÎÂ‚ ÒÂ ‡‚Ìˇ‚‡ Ì‡ 10
ÒÚ‡Ë) ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ì‡‡ÒÚ‚‡ Ò ·˙ÁË ÚÂÏÔÓ‚Â: ‰ÂÍÂÏ‚-
Ë 1962 „. ≠ 136 ÏÎÌ. Î‚.; ˛ÌË 1963 „. ≠ 187 ÏÎÌ., ‡ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1963 „. ≠ 199 ÏÎÌ. Î‚.
”‚ÂÎË˜‡‚‡ ÒÂ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Ë ÔÓ ÍÎËËÌ„‡, Ë ÔÓ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË (ÓÚ
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË). «‡Â‰ÌÓ Ò Úˇı Ó·˘‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ‰˙Î„‡ ÒÚ‡‚‡ ÓÚ 650
ÏÎÌ. Î‚. ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1962 „. Ì‡ 880 ÏÎÌ. ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡396.
Ã‡Í‡ Ë Í‡ÈÌÓ, Á‡ ÓÌÁË ÏÓÏÂÌÚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Â¯ÂÌËÂ Á‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡
‰˙Î„‡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. «‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÚÓ-
ÁË ‚˙ÔÓÒ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÔÂÁ 1960 „., ÍÓ„‡ÚÓ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ
‚ ¡‡ÁÂÎ397 ÔÂ‰Î‡„‡ Ì‡ ¡Õ¡ ‰‡ ‰ÂÔÓÁË‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÁÎ‡ÚÓÚÓ ÒË Í‡ÚÓ Á‡ÎÓ„ Á‡ ÓÚÔÛÒ-
Í‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌË ÍÂ‰ËÚË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚı‚˙Îˇ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ, Í‡ÚÓ Á‡-
ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ÌÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡ ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë. ¬
‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ Ó·‡˜Â, Ó˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓ‰ ÔÂ‰ÎÓ„, ˜Â ¡Õ¡ ÌˇÏ‡
ı‡ÌËÎË˘Â, ÍÓÂÚÓ ·Ë ËÁ‰˙Ê‡ÎÓ Ì‡ ˇ‰ÂÌ Û‰‡, ÁÎ‡ÚÌËÚÂ Á‡Ô‡ÒË Ò‡ ËÁÔ‡ÚÂÌË Ì‡
Ò˙ı‡ÌÂÌËÂ ‚ √ÓÒ·‡ÌÍ ‚ ÃÓÒÍ‚‡. œÓÒÎÂ‰‚‡Î‡Ú‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÔÂÔËÒÍ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂ Ò˙‚ÒÂÏ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓ-
ÚÓ ÒË ÁÎ‡ÚÓ, ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ‚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. Œ˘Â ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1960 „.
. ÕÂÒÚÓÓ‚ ËÁÎËÁ‡ Ò ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‰‡ ÔÓÏÓÎË Ô‡‚ËÚÂÎÒ-
Ú‚ÓÚÓ Ì‡ ———– ‰‡ ‡ÁÂ¯Ë Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ ‰‡ ÔÓ‰‡‰Â Ì‡ÏË‡˘ÓÚÓ ÒÂ ÔË ÌÂˇ ·˙Î-
„‡ÒÍÓ ÁÎ‡ÚÓ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 21 Ú. —ÔÓÂ‰ Ó˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒËÒÚË
ÓÚ ÔÓ‰‡Ê·‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ˘Â ÔÓÎÛ˜Ë ÓÍÓÎÓ 24 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡Ò-
ÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÒÂ ÍÓÎÂ·‡Â ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ Ú‡ÁË Í‡ÈÌ‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Ë Â¯ÂÌËÂÚÓ
‰ÓÒÚ‡ ÒÂ Á‡·‡‚ˇ. ≈‰‚‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1961 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‰‡‚‡ Ò˙„Î‡ÒËÂÚÓ ÒË
Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÓÔÂ‡ˆËˇ, ÍÓÂÚÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Ë ËÁÍÛÔÌ‡Ú‡ ˆÂÌ‡ ≠ 1.32 Î‚. Á‡ 1 „ ÁÎ‡-
ÚÓ. «‡ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ‚˙ÁÏÓÊÌ‡ ÓÚ ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ÓÔÂ‡ˆËˇÚ‡, Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â
¡Õ¡ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡ÒË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‚ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ‰˙Ê‡-
‚‡Ú‡. —‰ÂÎÍ‡Ú‡ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡ ÔÂÁ ˇÌ‡Û‡Ë ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓ-
ˇÚÓ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 14 527 902.78 Î‚. Œ·˘Ó ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÓÚ
ÔÓ‰‡Ê·‡Ú‡ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓÚÓ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ÎËÁ‡Ú 20 181 974.58 Î‚398.
œÂÁ 1963 „. ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ò˙Ò ÒÂ‰‡ÎË˘Â ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË
·‡ÌÍ Ò‡ ‰ÂÔÓÁË‡ÌË ÌÓ‚Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÁÎ‡ÚÓ, Í‡ÚÓ Á‡
Á‡Ó·ËÍ‡ÎˇÌÂ Ì‡ Á‡ÍÓÌÓ‚ËÚÂ Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ ÓÚÌÓ‚Ó Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â ÚÓ‚‡ ÁÎ‡ÚÓ ÌÂ Â
˜‡ÒÚ ÓÚ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. «Î‡ÚÓÚÓ Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌÓ ‚ Í˛Î˜ÂÚ‡
(3835.85 Í„) Ë ‚ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË Ë ·˙Î„‡ÒÍË ÏÓÌÂÚË (2040.27 Í„) Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
7 759 058 ÌÓ‚Ë ÎÂ‚‡. —Â˘Û ÚÓÁË ‰ÂÔÓÁËÚ ÃÕ¡ ÓÚÔÛÒÍ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 6
100 000 ‰ÓÎ‡‡399. œ‡‚Ë ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ, ˜Â ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËˇ Á‡ÂÏ ÌÂ ÓÚ„Ó-
‚‡ˇ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰‡‰ÂÌÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ. œÓ Ú‚˙‰ÂÌËÂ Ì‡ ·‡ÌÍÂËÚÂ ‚ ¡‡ÁÂÎ
396 Пак там, а. е. 59, л. 31.

397 Препратка за банката в Базел в текста за времето преди 1944 г.
398 Сведенията са взети от документи на БНБ, които ми бяха любезно предоставени от Румен Аврамов. Документите
ще бъдат публикувани в Т.5 от съвместното издание на ГА „Архиви“ и БНБ „БНБ. Сборник документи, 1947 − 1989
г.“
399 ЦДА, ф. 132, оп. 7, а. е. 21, л. 3.
¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÍÂ‰ËÚ, ‰Ó ‰‚‡ Ô˙ÚË ÔÓ-„ÓÎˇÏ ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Á‡ÎÓ-

ÊÂÌÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ, ‰ÓÍ‡ÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡, ÔÂ‰‡‰ÂÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒ-
Ú‚Ó, Ò‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍË ÓÚ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓÚÓ. Õ‡È-‚ÂÓˇÚÌÓ ÔË˜ËÌ‡Ú‡ ÒÂ ÍÓÂÌË ‚˙‚
Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ò˙˘Ó ËÁÔËÚ‚‡ ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë Á‡ÚÓ‚‡ Ó„‡ÌË˜‡-
‚‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡.
—ÎÂ‰ Í‡ÚÓ Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â ÁÎ‡ÚÓÚÓ Ò‡ÏÓ Â ‰ÂÔÓÁË‡ÌÓ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ë ‚ÒÂ Ú‡Í‡
ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ÒÍÓÓ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ Ë ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡
ÒÚ˙ÔÍ‡, ÓÚ„Ó‚‡ˇ˘‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡, ÍÓˇÚÓ ÒÂ Ì‡ÏË‡ ‚ ÒÂËÓÁÌ‡ ÎËÍ‚Ë‰Ì‡ ÍËÁ‡. ¬
Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1964 „. Á‡ÔÓ˜‚‡ Ó·ÏËÒÎˇÌÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ ÚÓ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ‰‡‰ÂÌÓ Ë Ò ÔÓ-
ÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÂ˘Ì‡Ú Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡˘ËÚÂ Ô‡‰ÂÊË ÔÓ ÍÂ‰Ë-
ÚË. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ÒË, ‡‰ÂÒË‡Ì ÎË˜ÌÓ ‰Ó “. ∆Ë‚ÍÓ‚, ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ . ÕÂÒ-
ÚÓÓ‚ ÔËÁÌ‡‚‡, ˜Â ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ‚ ·ÎËÁÍËÚÂ
ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÌˇÏ‡ ËÁ„ÎÂ‰ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ„‡ÒÂÌ ÔÓÎÛ˜ÂÌËˇÚ ÍÂ‰ËÚ Ë ‰‡ ÒÂ ÓÒ‚Ó·Ó-
‰Ë ‰ÂÔÓÁË‡ÌÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ. «‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ·Â„Ì‡Ú ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙¯ÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ ÎËı‚ËÚÂ, ÒÂ
ÔÂ‰Î‡„‡ Ì‡ Ô˙‚Ëˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ ‰‡ ‡ÁÂ¯Ë ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ ‰‡ ·˙-
‰Â ÔÓ‰‡‰ÂÌÓ Ì‡ ÀÓÌ‰ÓÌÒÍ‡Ú‡ ·ÓÒ‡. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ ËÒÍ‡ÌÂ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â
Ú‡ÍÓ‚‡ Â Ë ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚400.
Ã‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, Ì‡ 31 Ï‡Ú 1964 „. . ÕÂÒÚÓÓ‚ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï “.
∆Ë‚ÍÓ‚, ÚÓÁË Ô˙Ú Ò ÏÓÎ·‡ ‰‡ ‡ÁÂ¯Ë ËÁÌ‡ÒˇÌÂÚÓ Ì‡ 4000 Í„ ÁÎ‡ÚÓ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ,
ÍÓËÚÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‰ÂÔÓÁË‡ÌË ‚ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ.
ŒÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ Â, ˜Â ‰ÓÍ‡ÚÓ ÒÚÓË ‚ ÚÂÁÓËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡, ÁÎ‡ÚÓÚÓ ÌÂ ÌÓÒË ÌËÍ‡Í‚Ë ÎËı-
‚Ë, ‡ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ ÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÔËıÓ‰Ë Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡
Ë ‰‡ Û‚ÂÎË˜Ë ÍÂ‰ËÚÌËˇ ∫ ÎËÏËÚ401.
¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÚÂÁË Â¯ÂÌËˇ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ÔÂÁ
1964 „. ˇÁÍÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú (Ò Ì‡‰ 9 Ú), ÍÓÂÚÓ Â ÓÚ‡ÁÂÌÓ Ë ‚ „Ó‰Ë¯ÌËˇ ∫ ·‡Î‡ÌÒ. ¬
„‡Ù‡Ú‡ Ì‡ ÒÍ˙ÔÓˆÂÌÌËÚÂ ÏÂÚ‡ÎË Á‡ 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1963 „. Â Á‡ÔËÒ‡Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ
9831 ıËÎ. Î‚., ‡ Á‡ 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1964 „. ÚÂ Ò‡ Â‰‚‡ 2853 ıËÎ. Î‚. (ËÏ‡ ÒÂ ÔÂ‰‚Ë‰ Ò‡-
ÏÓ ÔÓ‰‡‰ÂÌÓÚÓ, ‡ ÌÂ Ë Á‡ÎÓÊÂÌÓÚÓ402. —ÔˇÏÓ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1962 „. ‡ÁÎËÍ‡Ú‡ Â
˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌ‡. “Ó„‡‚‡ ÎÂ‚Ó‚‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 25 713
ıËÎ. Î‚. “Ó‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÒÚÓÔˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡Ô‡ÒËÚÂ ÓÚ ÁÎ‡ÚÓ, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ Â¯Ë Ì‡Ô˙Î-
ÌÓ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ‚ÒÂ Ô‡Í ‚ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡ Ì‡Ô-
ÂÊÂÌËÂÚÓ ÔË ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Í˙Ï ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·‡ÌÍË403.
ŸÓ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÒÂÍÚÓ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ËÁÚË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÁÎ‡ÚÓÚÓ ÌˇÏ‡ ÔˇÍÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚˙ıÛ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡. ¬ ÒÚ‡Ì‡ Ò Ô‡Á‡Ì‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ ·Ë ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÎÓ ‰Â‚‡Î‚‡ˆËˇ Ì‡ Ì‡ˆËÓ-
Ì‡ÎÌ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ËÌÙÎ‡ˆËˇ, ÌÓ ‚ ÒËÎÌÓ ˆÂÌÚ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
400 Пак там, л. 4.

401
402 Пак там, оп. 5, а. е. 29, л. 1, 124.
403 В спомените си Тодор Живков категорично заявява, че докато бил министър-председател, не е разрешил да се
продава българското злато и бил създал значителен по обем валутен резерв. Живков, Т. Мемоари. С., 1997, с. 221–
222. Тези твърдения обаче абсолютно не отговарят на информацията в секретните документи на БНБ, от която става
ясно, че след негово лично разрешение от страната са изнесени над 9 т злато, 5 от които са продадени на Лондонската
борса.
˜ÂÒÍ‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ë ÔË ÚÓÚ‡ÎÌËˇ ÍÓÌÚÓÎ ‚˙ıÛ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ

ÏÂı‡ÌËÁÏËÚÂ Ì‡ Á‡‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‰Ó-
ÔÛÒÌ‡Ú ÂÁÍË Ò˙ÚÂÒÂÌËˇ Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. ¬ÒÂ Ô‡Í Á‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ·Â„Ì‡Ú ÌÂ-
ÌÛÊÌË ÛÒÎÓÊÌÂÌËˇ ËÎË Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÌÂ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚Ó, Í‡ÍÚÓ Ë Ò˙ÏÌÂÌËˇ ‚ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍËÚÂ ÔÂ‰ËÏÒÚ‚‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, Ì‡ 13 ˛ÎË 1964 „. Ò œÓÒÚ‡-
ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ‚ÒË˜ÍË Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ Ë ÁÎ‡ÚÌËˇ ÙÓÌ‰
Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡, Á‡ Ô‡Ë˜ÌÓÚÓ Ó·‡˘ÂÌËÂ Ë Á‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò‡
Ó·ˇ‚ÂÌË Á‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ Ú‡ÈÌ‡404. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â ÒÎÂ‰ 1964 „. ¡Õ¡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡
‡ÍÚË‚ÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Á‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁ˜ÂÔ‡ÌËÚÂ ÁÎ‡ÚÌË ÂÁÂ‚Ë.
”Ô‡‚ËÚÂÎÌËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ÒÚÓ„Ó ÒÎÂ‰Ë Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ (ÓÒ-
ÌÓ‚ÌÓ ‚ ÍÓÏ·ËÌ‡Ú‡ Á‡ ˆ‚ÂÚÌË ÏÂÚ‡ÎË ì√ÂÓ„Ë ƒ‡ÏˇÌÓ‚î ≠ œË‰ÓÔ), Ó„‡ÌË˜‡‚‡
ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ ‚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ Ë ·ËÊÛÚÂËÈÌËÚÂ Á‡Ì‡ˇÚË, ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ Á‡ÒË-
ÎÂÌÓ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌË ÏÓÌÂÚË ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÂÁ 1965 „.
ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ‚ Í‡Ò‡Ú‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ‚ÎËÁ‡Ú 73 Í„ ÁÎ‡ÚÓ Ì‡ ÏÓÌÂÚË, ÍÓÂ-
ÚÓ Â Ò ·ÎËÁÓ 20 Í„ ÔÓ‚Â˜Â ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ (55 Í„)405.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ‰ÌËˇÚ „Ó‰Ë¯ÂÌ ‰Ó·Ë‚ Ì‡ ÁÎ‡ÚÓ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Â
Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1100 Í„, ÍÓÂÚÓ Â ÓÍÓÎÓ 2.5 Ô˙ÚË ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËˇ Ì‡ „Î‡‚‡ ÓÚ Ì‡-
ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. ¬˙ÔÂÍË ÔÓÎÓÊÂÌËÚÂ ÛÒËÎËˇ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ-
‚ÓÚÓ ÏÛ ÌÂ Â Û‚ÂÎË˜ÂÌÓ. œÓ-‰Ó·Ó Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ò ‰Û„ ÒÍ˙ÔÓˆÂÌÂÌ ÏÂÚ‡Î ≠
ÒÂ·ÓÚÓ. √Ó‰Ë¯ÌÓÚÓ ÏÛ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 83 Ú Ë Â 4.5 Ô˙ÚË ÔÓ-„Ó-
ÎˇÏÓ ÓÚ ÒÂ‰ÌÓÚÓ Ò‚ÂÚÓ‚ÌÓ Ì‡ „Î‡‚‡ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍ‡Ú‡
ÏÛ ˆÂÌ‡ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÒÂËÓÁÌÓ ‰‡ ‡Á˜ËÚ‡ Ì‡ ÍÛÔÌË ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ÌÂ„Ó-
‚Ëˇ ËÁÌÓÒ406.
œÓ‰‡Ê·‡Ú‡ Ì‡ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ÁÎ‡ÚÓ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÌÂ Â ‰ÓÒÚ‡-
Ú˙˜Ì‡ ÏˇÍ‡ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. Õ‡Î‡„‡ ÒÂ Úˇ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓÒÎÂ‰-
‚‡Ì‡ Ë ÓÚ ‰Û„Ë ÒÚ˙ÔÍË. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÛÒËÎËˇ Ò‡ Ì‡ÒÓ˜ÂÌË Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ·‡Ì-
ÍË. ŒÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Á‡˘ÓÚÓ ‰˙Î„˙Ú Í˙Ï Úˇı Â Ì‡È-Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ Ë, ÓÚ ‰Û„‡, Á‡˘ÓÚÓ
Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ Ú˙ÒË Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡. Œ˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡
1964 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ÒÂ Ó·˙˘‡ Ò ÏÓÎ·‡ Í˙Ï Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
‰‡ ÒÂ ÒÍÎ˛˜Ë Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ò˙„Î‡¯ÂÌËÂ, ˜ÂÁ ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î-
„‡ÒÍËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë ÃÕ¡. œÓ ‡Á˜ÂÚË Ì‡ ¡Õ¡ Ì‡ 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë ÚÓÈ ‚˙Á-
ÎËÁ‡ Ì‡ 45.3 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡407.
œÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1965 „. ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ. —ıÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË Ò˙-
‰˙Ê‡ ‰‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌË ÔËÌˆËÔ‡. œ˙‚Ó, ———– ˘Â Û‚ÂÎË˜Ë ËÁÌÓÒ‡ ÒË Ì‡ ÌˇÍÓË ‚‡Ê-
ÌË ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ˘Â ÓÒ‚Ó·Ó‰Ë ·˙Î„‡-
ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ‰‡ „Ë ‚Ì‡Òˇ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚Ë ÒÂ˘Û ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. —Ú‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ 5 ıËÎ. Ú Ô‡ÏÛÍ, 600 Ú ÙÂÌÓÎ,
250 Ú Î‡ÚÛÌÂÌ ÔÓÍ‡Ú Ë 150 Ú ÌËÍÂÎ. ¬ÒË˜ÍË ÚÂÁË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ò‡ Ì‡‰ ÌÓÏ‡ÚË‚ËÚÂ,
ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÔÓ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ÍÎËËÌ„. Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ·˙Î„‡ÒÍ‡-
404 АМВнР, оп. 20а, а. е. 3179, л. 45.

405 ЦДА, ф. 132, оп. 6, а. е. 18, л. 80.
406 Пак там, л. 7–8.
407 ЦДА, ф. 259, оп. 28, а. е. 3, л. 1.
Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÒÔÂÒÚË 3.5 ÏÎÌ. Û·ÎË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ¬ÚÓËˇÚ ÔËÌˆËÔ,

Á‡ÎÂ„Ì‡Î ‚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ, Â ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ Á‡ ———– ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË-
˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú Á‡ÍÛÔÂÌË Ò˙Ò Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË ÔÓ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË ˆÂÌË.
«‡ˇ‚ÂÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË Ò‡ 100 ıËÎ. Ú Á‡ı‡, 1000 Ú ˆËÌÍ, 3000 Ú Á‡Ï‡ÁÂÌË ÔÚËˆË, 20
ÏÎÌ. ˇÈˆ‡ Ë 500 Ú ÒËÂÌÂ. —Â˘Û ÚÂÁË ÒÚÓÍË √ÓÒ·‡ÌÍ ÒÂ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë
˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ò 10.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚË
Á‡ 1964 „.408
¬˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÓÚ Ì‡‰ 33 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÒÂ
‡Á„ÎÂÊ‰‡ ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1966 „. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô‡ÁË
ÔËÂÚËˇÚ Á‡ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÏÓ‰ÂÎ ≠ ‚ÌÓÒ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË, ÍÓËÚÓ ‰‡ Á‡-
ÏÂÒÚˇÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË, Ë ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ, ÔÎ‡ÚËÏË ‚ ÍÓÌ-
‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. “ÓÁË Ô˙Ú Ó·‡˜Â ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ë Á‡ ÔÓ-
‚ËÒÓÍË ˆÂÌË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÍÒÔÓÚÌË ÒÚÓÍË. —˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË ‰‡ Ò‡ Ì‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 18.8 ÏÎÌ. Û·ÎË (ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌÓ 16 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ≠
Á‡ 18.4 ÏÎÌ. Û·ÎË. “‡Í‡ Ò‡ÏÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ‰‚Â „Ó‰ËÌË (1966 Ë 1967 „.) ˘Â ÏÓÊÂ
‰‡ ÒÂ ÔÓÍËÂ ˆÂÎËˇÚ ‰˙Î„. ¬ ÒÎÛ˜‡È ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÍ‡ÊÂ, ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ Ë ‰Û„ ‚‡Ë‡ÌÚ ≠ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÎÓ-
ÊË ÒıÂÏ‡ Á‡ Ó·ÎÂÍ˜ÂÌÓ ‡ÁÒÓ˜ÂÌÓ ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë
ÃÕ¡ ‰Ó 1972 „. Ì‡ ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ÔÓ 5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡409. Õ‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË-
ÚÂ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ Ï‡Ú 1966 „. ÔÂ„Ó‚ÓË ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÂ‰Ò-
Ú‡‚ËÚÂÎ »‚‡Ì ÕÂ‰Â‚ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙-
„Ó‚Ëˇ Ë √ÓÒÔÎ‡Ì ÌÂ Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÔËÂÏ‡Ú ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó. “Â Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ Á‡ ˆÂÎÚ‡ ÙÓÌ‰Ó‚Â. ¬
Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Â Û„Ó‚ÓÂÌÓ ≠ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË Á‡ 10 600 ıËÎ. Û·ÎË Ë Ò˙‚ÂÚÒÍË Á‡
10 026 ıËÎ. Û·ÎË410. “‡Í‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡, Ò ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ Ó·ÎÂÍ˜Ë ‰˙Î„‡
ÒË, Â Ì‡‰ 20.6 ÏÎÌ. Û·ÎË. Ã‡Í‡ ‰‡ ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡Ô˙ÎÌÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ
Â¯ÂÌËÂÚÓ Â ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ‰Ó·‡ ÓÒÌÓ‚‡
Á‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ.
***
ŒÚ Í‡ˇ Ì‡ 50 ‰Ó ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÊË‚ˇ‚‡ Ô˙‚‡Ú‡ ÒË
„ÓÎˇÏ‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ÒË ‡Á‚ËÚËÂ. «‡ ‡ÁÎËÍ‡
ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÓÚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ
ÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË, ÒÂ„‡ ÍËÁ‡Ú‡ Â ËÁˆˇÎÓ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ ÌÓ‚Ë Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË. ¬˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂÚÓ ∫ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÙÓÏË‡ÎËˇ ÒÂ ÁÌ‡-
˜ËÚÂÎÂÌ Ô‡ÒË‚ ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Â‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë, Í‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË ÒÂ ÍÓÂÌˇÚ ‚ Ì‡ÎÓÊÂÌËˇ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ. ¬ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò˙Ò ÒÚ‡ÌËÚÂ Ò
Ô‡Á‡Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡ Ò Â‰ËÌ
Ó„ÓÏÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ. “Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ‰‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰Ì‡ ÍÓÌ-
408 Пак там, ф. 132, оп. 5, а. е. 1, л. 23.

409 Пак там, ф. 259, оп. 28, а. е. 3, л. 2–3.
410
ÍÛÂÌÚÌ‡ ·Ó·‡ ≠ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ËÏ‡ÌÂÌÚÌÓ ÏÛ Â ‰˙Î·ÓÍÓ ÌÂÔËÒ˙˘Ó. —ÓˆË‡-

ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ËÁ„ÓÚ‚ˇÚ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Á‡ Â‰ËÌ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÍÓÌÚÓÎË‡Ì Ë
‰ËËÊË‡Ì Ô‡Á‡, ‚ ÍÓÈÚÓ ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ÌËÍ‡Í‚Ó ËÒÚËÌÒÍÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙-
Â‚ÌÓ‚‡ÌËÂ, Ë Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‡ÁÎË˜ÌË ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË,
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÏÂı‡ÌËÁÏË („Î‡‚ÌÓ ˜ÂÁ ‰ÂÙËˆËÚ‡) Â ÔÓ˜ÚË 100% „‡‡Ì-
ÚË‡Ì‡. »Á„‡‰ÂÌË Ì‡ ÚÂÁË ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ÔËÌˆËÔË, ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Â ‡·ÒÓÎ˛Ú-
ÌÓ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ Â‡„Ë‡Ú ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ ‚ Â‰Ì‡ ÍÓÂÌÌÓ ‡ÁÎË˜Ì‡ ÒÂ-
‰‡, Í‡Í‚‡ÚÓ Ò˙Á‰‡‚‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËˇÚ Ô‡Á‡. “Ó‚‡ Ó·ˇÒÌˇ‚‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡Ú‡ ÌÂÂÙÂÍÚË‚-
ÌÓÒÚ Ì‡ ÓÔËÚËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ ÍËÁ‡Ú‡ Ò Â¯ÂÌËˇ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ Ë ÃËÌËÒÚÂ-
ÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ Á‡ ˇÁÍÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌË. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡ ÒÂ ÔÎ‡ÌË‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î-
‰Ó ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ Ó·ÏÂÌ Ë ‰‡ ÒÂ ÒÚÓÔˇÚ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÔÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË-
ÚÂ ÍÂ‰ËÚË. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Ó·‡˜Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ Ò‡ ÚÓ˜ÌÓ ÔÓÚË-
‚ÓÔÓÎÓÊÌË ≠ ÓÚÌÓ‚Ó ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ Ë Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡.
–‡Á„ÎÂ‰‡ÌË ‚ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌË ÒÚÓÈÌÓÒÚË, Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÍÓÌ‚Â-
ÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÌÂ Ò‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎÂÏË. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 1964 „. ÚÂ ‰ÓÒÚË„‡Ú ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ
·ÎËÁÓ 200 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ÕÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂÚÓ, ÔË ÍÓÂÚÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡,
˜ÂÒÚËÚÂ Á‡Í˙ÒÌÂÌËˇ Ë ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÒÔÂ¯ÌË ÓÚÒÓ˜‚‡ÌËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‚˙Ô-
ÂÍË Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ „ÓÎÂÏË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÓÚ˜ËÚ‡-
ÌËˇÚ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ, ‡ ‰˙-
Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÂÒÛÒË, Á‡ ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂˇÚ ‚˙Á-
ÌËÍÌ‡ÎËˇ ÔÓ·ÎÂÏ. ¬ÒÂ Ó˘Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ ÔÓ„Î˙˘‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ‚Â˜Â ‚ÌÓÒ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÒË„ÛË Í‡ÚÓ ËÁÌÓÒ. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ˜ËÒÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ô‡-
‡ÏÂÚË Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ÍÓÎÍÓ Ó„‡ÌË˜ÂÌË ÓÒÚ‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡
·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ë ‚
˜‡ÒÚÌÓÒÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÍÓÎÍÓ ÌÂ‡Á‚ËÚË Ò‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË
ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓÍ‡ Ë «‡Ô‡‰‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ Ë ‰ÛÏ‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡
‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ, Í‡Í‚ËÚÓ ‰Ó 1944 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‰Ó„Ó-
‚‡ˇ411. œË ‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡ ÌÂ Â ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ, ˜Â Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ó·ÎÂÍ-
˜‡‚‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÔÓ Ì‡È-ÎÂÒÌËˇ, ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÂÌ
Ì‡˜ËÌ ≠ ËÁÌ‡Òˇ ·ÎËÁÓ 4/5 ÓÚ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ¡Õ¡ Ë ÔÓÒÚË„‡ Â‰ÌÓ ˜ËÒÚÓ ÔÓÎË-
ÚË˜ÂÒÍÓ Â¯ÂÌËÂ Ò˙‚ÏÂÒÚÌÓ Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË ËÌÒÚËÚÛˆËË.
411 Трябва да се отбележи, че след 1945 г. и в световен мащаб силно намалява пратиката стабилността на държавните
финанси да се осигурява посредством дългосрочни облигационни заеми. По-често правителствата прибягват към тях
едва от средата на 70-те години на XX век. Quennouelle-Corre, L. Dette publique et marchés de capitaux au XX siècle. In:
La dette publique dans l’histoire. Paris, 2006, p. 467.
√Î‡‚‡ ÚËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ
ÔÓ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË
œÓ·ÎÂÏ˙Ú Á‡ ÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰Ó ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË
«‡ ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊË ÌÓÏ‡ÎÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò Ì‡ÔÂ‰Ì‡ÎËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë, Â‰Ì‡ ÓÚ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Â
‰‡ ÒÂ ÛÂ‰ˇÚ ÌˇÍÓË ÒÚ‡Ë ‚ËÒˇ˘Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË. ”ÒÔÂ¯ÌÓ Ì‡˜‡ÎÓ ‚ Ú‡ÁË ÔÓ-
ÒÓÍ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËÚÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ Ó˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ò
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ, Ò ÍÓËÚÓ ÒÂ ÛÂÊ‰‡Ú ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌË-
ÚÂ Á‡ÂÏË ÓÚ ÔÂ‰Ë 1944 „. Ë ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ.
ŒÚ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Í‡ÍÚÓ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË, Ú‡Í‡ Ë ‚ ÔÓÎËÚË-
˜ÂÒÍË ÔÎ‡Ì Â ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-‡ÍÚË‚ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË
Ò˙Ò —¿Ÿ. œÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ-‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Â
ÔÓÒÎÂ‰‚‡ÌÓ ÓÚ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
‰˙Ê‡‚Ë Ò ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ. ŒÚÌ‡˜‡ÎÓ Ú‡ÍË‚‡ Ò‡ ÒÍÎ˛˜ÂÌË Ò œÓÎ¯‡ Ë
◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÔÓ‰Ó·ÌË ‰ÓÍÛÏÂÌÚË Ò‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË Ë ÓÚ ”Ì„‡Ëˇ Ë –Û-
Ï˙ÌËˇ. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚ˜ËÚ‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÓÒÚ‡‚‡ ÓÚ
Ó·˘ËÚÂ ÔÓˆÂÒË Ì‡ ‡Á‚Â‰ˇ‚‡ÌÂ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ »ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰412. ŒÒ‚ÂÌ ÓÚ ÔÓ-
ÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ ‚ —ÓÙËˇ ÒÂ ÒÚÂÏˇÚ Í˙Ï ÔÓ-ËÌÚÂÌÁË‚ÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò
—¿Ÿ Ë Ò Ì‡‰ÂÊ‰‡Ú‡ ÚÂ ‰‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡Ú ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚ÌÓÒ
ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â Í˙Ï ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ —¿Ÿ Ò‡ Â‰-
Ì‡ ÓÚ Ï‡ÎÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚË ÒÚ‡ÌË, Ò ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÏ‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ËÌ‡-
˜Â Ú‚˙‰Â Ó„‡ÌË˜ÂÌ‡Ú‡ ÒË ÔÓ Ó·ÂÏ Ú˙„Ó‚Ëˇ. œ˙‚‡Ú‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ ‚ Ú‡ÁË Ì‡ÒÓÍ‡ Â
Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ ÔÂÁ 1955 „. Ò ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚË ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1950 „.
ÕÓ ÔÂ‰Ë ‰‡ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ·˙Î„‡Ó-‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡
ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎÂˇÚ ÌˇÍÓÎÍÓ „ÛÔË ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË
ÔÓ·ÎÂÏË. œÂÚÂÌˆËËÚÂ Ì‡ —¿Ÿ Ì‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÒÂ ÓÒÌÓ‚‡‚‡Ú Ì‡ ‡ÁÔÓÂ‰·Ë ÓÚ
œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 1947 „. ◊Î. 23 Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡
‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë ‚ÒË˜ÍË Á‡ÍÓÌÌË Ô‡‚‡ Ë ËÌÚÂÂÒË Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ë ÔÓ‰‡-
ÌËˆË ‚ ‡ÁÏÂ‡ ËÏ ‰Ó ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1941 „. (ÔÂ‰Ë ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Ó·ˇ‚Ë ‚ÓÈÌ‡ Ì‡
—¿Ÿ), ‡ ˜Î. 25 ‡ÁÂ¯‡‚‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ „‡Ê‰‡ÌË ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚÚ‡
ÒË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÚ Ú‡ÁË „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1947 „. ÓÚ ·˙Î„‡Ò-
Í‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ ÓÚ
ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ‰ÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ Ë Í‡ÚÓ Ì‡Û¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó. ‡ÚÓ ÓÚ‚ÂÚÌ‡
ÏˇÍ‡ ÔÂÁ 1949 „. ÓÌ„ÂÒ˙Ú ÔËÂÏ‡ Á‡ÍÓÌ, ÍÓÈÚÓ ‰‡‚‡ Ô‡‚Ó Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡
‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ Ò ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ·˙Î„‡-
412 АМВнР, оп. 17п, а. е. 134, л. 1.
ÒÍ‡Ú‡ ÎÂ„‡ˆËˇ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍÓ‚Ë ‡‚Ó‡Ë ‚˙ÁÎËÁ‡Ú

Ì‡ ÓÍÓÎÓ 3.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡ Á‡Â‰ÌÓ Ò ÌˇÍÓË ‰Û„Ë ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Í‡ÈÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ‰ÓÒÚË-
„‡ Ì‡‰ 4.1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡413. ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡-
‚ËÚÂÎË ËÁ‰Ë„‡Ú ËÒÍ‡ÌËˇ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 26.6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ,
ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ ÔÓÓÚ‰ÂÎÌÓ ÍÓÌÍÂÚÌËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË,
Úˇ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ 6 114 241 ‰ÓÎ‡‡. ŒÚ Úˇı Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡ Â ˜‡ÒÚÚ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎËÁË‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌË ËÏÓÚË ≠ Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 4.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔÎ˛Ò
Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÎËı‚Ë ÓÚ Ì‡‰ 1 ÏÎÌ. ÕÓ ÓˆÂÌÍËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ó ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Á‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ, ÓÒÓ·ÂÌÓ Á‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ ËÏ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚ, ÒÂËÓÁÌÓ ÒÂ ‡ÁÎË˜‡‚‡Ú ≠ ÚÂ Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Ì‡ Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡.
ƒÛ„ÓÚÓ „ÓÎˇÏÓ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËÂ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÔË ÔÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡Ú‡
ÓÚ ÒÚ‡Ë ‚ ÌÓ‚Ë ÎÂ‚Ó‚Â. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ 100 ÒÚ‡Ë
Á‡ 1 ÌÓ‚, Í‡Í˙‚ÚÓ Â ‚˙ÚÂ¯ÌËˇÚ Ó·ÏÂÌ ÍÛÒ Ì‡ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ ÂÙÓÏ‡ ÓÚ 1952 „., ‰Ó-
Í‡ÚÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÒÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÎÓÊË ‚‡ÎÛÚÌËˇÚ ÍÛÒ, ÒÔÓÂ‰ ÍÓÈÚÓ 100 ÒÚ‡Ë
Ò‡ ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌË Ì‡ 2.38 ÌÓ‚Ë Î‚.414 œÂˆÂÌÂÌÓ Â, ˜Â ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÔÓÁËˆËË Úˇ·‚‡ ‰‡
ÒÂ Ó·Ò˙‰ˇÚ ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÔÂ„Ó‚ÓË.
œÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1960 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ˘‡‚‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ò
ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Á‡ÏÂÒÚÌËÍ‡ Ì‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌËˇ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ŒŒÕ ¿ÒÂÌ
√ÂÓ„ËÂ‚. ¡˙Î„‡Ó-‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú Ì‡ 12 ˇÌÛ‡Ë 1961 „. ‚˙‚
¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ. Œ˘Â ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ ÚÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÏÌÓ„Ó ÚÛ‰ÌÓ. » ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË
ÒÚÓˇÚ Ú‚˙‰Ó Ì‡ ÔÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ÒË ËÒÍ‡ÌËˇ. ÕÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Â, ˜Â „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë (Ì‡‰ 2.5
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) Ò‡ ËÌ‚ÂÒÚË‡ÌË Ó˘Â ÔÂÁ 1959 „. ‚˙‚ ‘ÓÌ‰‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚˇ‚‡ÌÂ Ì‡
‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ˘ÂÚË, ÔÓÌÂÒÂÌË ÓÚ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. “Ó‚‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÓÁ-
Ì‡˜‡‚‡ ÍÓÌÙËÒÍ‡ˆËˇ Ì‡ ‡‚Ó‡ËÚÂ415.
«‡ ‰‡ ÒÂ ÔË‰‚ËÊ‡Ú Ì‡ÔÂ‰ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ, Ò‡ ÒÙÓÏË‡ÌË ‰‚Â ‡·ÓÚÌË „Û-
ÔË ≠ Â‰Ì‡ Á‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Ë Â‰Ì‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ. » ÚÛÍ ÔÓÚË‚ÓÂ-
˜ËˇÚ‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú ÓÚÌÓÒÌÓ ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ. ŒÒÌÓ‚ÌÓ Úˇ
ÒÂ Ò˙ÒÚÓË ÓÚ Ò„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍÓÚÓ Û˜ËÎË˘Â ‚ —ËÏÂÓÌÓ‚Ó, ‰ÛÊÂÒÚ‚‡Ú‡
ìœÂÚÓÎî Ë ì—ËÌ„Âî Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÙËÏË Ì‡ Â‰ÌÓÎË˜ÌË Ú˙„Ó‚ˆË. ¿ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ „ÛÔ‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú Á‡ Ô‡Á‡Ì‡ ÓˆÂÌÍ‡. Õ‡¯ËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË
Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÚÓ‚‡ ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ. «‡ˇ‚ÂÌÓ Â, ˜Â ÒÔÓÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ó„‡ÌË ·Ë‚¯ÂÚÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÌÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 500
000 ‰ÓÎ‡‡. “Ó‚‡ ÏÌÂÌËÂ Â Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚı‚˙ÎÂÌÓ ÓÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌˆËÚÂ Ò ‰Ó‚Ó‰‡, ˜Â
ÒÔÓÏÂÌ‡Ú‡Ú‡ ˆÂÌ‡ Â ÌÂÂ‡ÎÌÓ ÌËÒÍ‡. “Â Ó·ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â Ò‡ „ÓÚÓ‚Ë ‰‡ Ò‚Â‰‡Ú ÔÂÚÂÌ-
ˆËËÚÂ ÒË ÓÚ 6.4 ÏÎÌ. ‰Ó 5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, Í‡ÚÓ ÔËÁÓ‚‡‚‡Ú Ë ·˙Î„‡ËÚÂ ‰‡ ÍÓË„Ë‡Ú
Ò‚ÓˇÚ‡ ÔÓÁËˆËˇ. ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÓÚ„Ó‚Ó Â, ˜Â ÒÏÂ „ÓÚÓ‚Ë ‰‡ ÒÂ Ò˙„Î‡ÒËÏ Ì‡ „ÎÓ·‡Î-
Ì‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ‚ÒË˜ÍË ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ÔÂÚÂÌˆËË. “Ó‚‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂ-
ÌËÂ Ò˙˘Ó Â ÓÚı‚˙ÎÂÌÓ, Í‡ÚÓ Â ‰‡‰ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡Á·ÂÂ, ˜Â ‡ÍÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡
ÌÂ ÒÂ ÒÔÂ Ì‡ Â‰Ì‡ ÔËÏÂÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ ÔÓÌÂ 3 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÌÂ ·Ë‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡‰ˇ‚‡ Ì‡
ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ416 .
413 Пак там, 140, л. 24–25.
414 Пак там, л. 27.
415 Пак там, л. 34, 47.
416
Пак там, л. 53–55.
œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ÔÂÁ Ï‡Ú Ë ‡ÔËÎ, Í‡ÚÓ Ë ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Ô‡‚ˇÚ

Ï‡ÎÍË ‚Á‡ËÏÌË ÓÚÒÚ˙ÔÍË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÂ‰Î‡„‡ Ò ÍÓÌÙËÒÍÛ‚‡ÌËÚÂ ÓÚ
—¿Ÿ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËˇÚ ‚ÒË˜ÍË ÚÂıÌË ËÒÍ‡ÌËˇ. —Â˘Û ÚÓ‚‡ ‰‡ ÒÂ
ÔÓ‰ÔË¯Â ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ, ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÂÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÒÚ‡ÚÛÚ Ì‡ Ì‡È-
Ó·Î‡„Ó‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ì‡ Ì‡ˆËˇ, ·ÂÁÔÂÔˇÚÒÚ‚ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‚ÂÊ‰‡Ú ÒÛÏË ÔÓ Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚‡
ÓÚ —¿Ÿ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Ò˙Ò ÒÚ‡ËÚÂ ÌË ‰˙Î„Ó‚Â ‰‡ ÒÂ ÒÏˇÚ‡ Á‡ ÔËÍ-
Î˛˜ËÎ. Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÓÙÂÚ‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ, ˜Â ÔÓ
‰ÂÈÒÚ‚‡˘ÓÚÓ ‚ ÏÓÏÂÌÚ‡ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ÍÓÌÓ‰‡ÚÂÎÒÚ‚Ó ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ‰‡‰Â Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡ÚÛÚ Ì‡ Ì‡È-Ó·Î‡„Ó‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ì‡ Ì‡ˆËˇ, ÌÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ ËÏ‡ ‚Â-
ÓˇÚÌÓÒÚ ‰‡ ÒÌËÊ‡Ú ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË Ë ÔÓ‰ 4 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡ÍÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡
ÔËÌˆËÔÌÓ ÒÂ Ò˙„Î‡ÒË ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 3.1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ (Ú.Â. ‡ÁÏÂ-
˙Ú Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ·ÎÓÍË‡ÌË Ë ÍÓÌÙËÒÍÛ‚‡ÌË ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë)417.
«‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂË ÍÓÏÔÓÏËÒÌÓ Â¯ÂÌËÂ, Ò‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ˜‡ÒÚÌË
‡Á„Ó‚Ó‡ Ì‡ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ œÂÚ˙ ¬ÛÚÓ‚ Ò ‡ÏÂËÍ‡Ì-
ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÓÎÂ Ë ¬Â‰ÂÎÂ. ƒÓ„Ó‚ÓÂÌÓ Â ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ-
‰ÂÎË Â‰Ì‡ ÒÛÏ‡ ÏÂÊ‰Û 3.1 ÏÎÌ. Ë 4 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, Ú.Â. ÓÒ‚ÂÌ ‡‚Ó‡ËÚÂ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡
‰ÓÔÎ‡ÚË Â‰Ì‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 500 000 ‰ÓÎ‡‡. ÃÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚‡-
ˇ˘Ë Â, ˜Â ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ ÌˇÍÓÎÍÓÒÚÓÚËÌ ıËÎˇ‰Ë ‰ÓÎ‡‡ Â ÌË˘ÓÊÌÓ Ï‡ÎÍ‡ Á‡ —¿Ÿ,
ÌÓ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Â, ˜Â ‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ Ò œÓÎ¯‡ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ
‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡ ÒÛÏ‡ Ì‡‰ Ú‡ÁË Ì‡ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ
ËÏ ‡‚Ó‡Ë Ë ÌÂ ËÒÍ‡ ÒÂ„‡ ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚Ë ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÔË‚ËÎÂ„ËÓ‚‡ÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ.
ÃÌÂÌËÂÚÓ Ë Ì‡ œ. ¬ÛÚÓ‚ Ë Ì‡ ¿Ò. √ÂÓ„ËÂ‚ Â, ˜Â Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡
ÔÓ‰ÔË¯Â ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ418. ÕÓ ‚˙ÔÂÍË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÚÓ Ò·ÎËÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ,
ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò‡ ÔÂÍ‡ÚÂÌË.
¬˙ÔÓÒ˙Ú ÓÚÌÓ‚Ó Â ÔÓ‚‰Ë„Ì‡Ú ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÔÂÁ 1963 „., Í‡ÚÓ ÚÓÁË
Ô˙Ú Ë ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ Á‡ˇ‚ËÎË „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ ÒÍÎ˛˜‡Ú ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡
Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË. —Â„‡ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ÓÚ 17 ˛ÌË ‰Ó 2
˛ÎË ‚ —ÓÙËˇ Ë Á‡‚˙¯‚‡Ú Ò ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡. — ÌÂˇ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË-
‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË „ÎÓ·‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 3 477 649 ‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡
Ì‡ÌÂÒÂÌËÚÂ ÓÚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ˘ÂÚË, Á‡ ÔÓËÁÚË˜‡˘ËÚÂ ÓÚ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Ô‡‚‡ Ì‡ ‡ÏÂ-
ËÍ‡ÌÒÍË „‡Ê‰‡ÌË Ë Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. —ÛÏ‡Ú‡ ÌÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÔÓ ÒÚ‡Ëˇ ·˙Î„‡-
ÒÍË ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„. «‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ Ú‡ÁË ÒÔÓ„Ó‰·‡ ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚˇÚ
ÓÚ ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 3 077 649 ‰ÓÎ‡‡, ‡ ÓÒÚ‡Ú˙Í˙Ú
ÓÚ 400 000 ‰ÓÎ‡‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡ÔÎ‡ÚË ‚ ÒÓÍ ÓÚ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Ì‡ ‰‚Â ‡‚ÌË ‚ÌÓÒ-
ÍË419.
œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡, Ì‡ÏË‡-
˘Ë ÒÂ Û ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ÌÓÒËÚÂÎË, ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ ‚ ·˙Î„‡Ó-‡ÏÂËÍ‡Ì-
ÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. — ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ 2 ˛ÎË 1963 „. ÒÔÓ„Ó‰·‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó ÔÓÂÏ‡ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ‰‡ ÛÂ‰Ë ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ÌÂËÁÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ
417 Пак там, л. 68.

418 Пак там, л. 69, 76, 82.
419 Пак там, оп. 19, а. е. 168, л. 44–45.
‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË. “ÛÍ Ó·‡˜Â ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÔÓ‡‰Ë Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡-

Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÔÂ„Ó‚‡ˇ ÔÓ ÚÂÏ‡Ú‡ Ò ˜‡ÒÚÌË ‡ÒÓˆË‡ˆËË Ë Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÍÓÌ-
Ú‡ÍÚË Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌÓ ‡‚ÌË˘Â. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË
ÌÂ ÒÂ ÍÓÚË‡Ú Ì‡ ÌËÍÓˇ ÙÓÌ‰Ó‚‡ ·ÓÒ‡ ‚ —¿Ÿ, ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË ‰ÓË ÓÚ-
ÌÓÒËÚÂÎÌÓ ÚˇıÌ‡Ú‡ ˆÂÌ‡, ÍÓˇÚÓ Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ÓÒÌÓ‚‡ Á‡ ·˙‰Â˘Ó ÒÔÓ‡ÁÛÏÂ-
ÌËÂ420.
ÃÂÊ‰Û‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÂÁ 1961 „. Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Í˙Ï ÛÂÊ‰‡ÌÂ
Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. Õ‡ 7 ˛ÎË Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ë Ò ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ.
¬ ÌÂˇ Â ‚˙ÁÔËÂÚ Ò˙˘ËˇÚ ÔËÌˆËÔ, Á‡ÎÓÊÂÌ Ë ‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ Ò
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ, ‡ ËÏÂÌÌÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË 7% ÓÚ ÌÓÏË-
Ì‡Î‡ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ıÓÎ‡Ì‰ÒÍËÚÂ ÔÓÚ¸ÓË Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ ·˙Î-
„‡ÒÍË Á‡ÂÏË421.
— Ó„ÎÂ‰ Ì‡ ËÌÚÂÌÁË‚ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ¿‚ÒÚËˇ ÓÚ „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜Â-
ÌËÂ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË Ë Ò Ú‡ÁË ˆÂÌÚ‡ÎÌÓÂ‚-
ÓÔÂÈÒÍ‡ ‰˙Ê‡‚‡. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÓ Úˇı Á‡ÔÓ˜‚‡Ú Ó˘Â ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1956 „. ¬ÁÂ-
Ï‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¿‚ÒÚËˇ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË, Ú˙„Ó‚ÒÍË Ë Á‡Ì‡ˇÚ˜ËÈÒÍË ÔÂ‰Ô-
ËˇÚËˇ, Ò„‡‰Ë Ë ÔÓÁÂÏÎÂÌ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍË „‡Ê‰‡ÌË, ‡‚Ó‡Ë, ˆÂÌÌË
ÍÌËÊ‡. ¿‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ÓˆÂÌˇ‚‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÒÍÓ‚ÂÚÂ
ÒË Ì‡ ÓÍÓÎÓ 4.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚı‚˙Îˇ ÒÛÏ‡Ú‡ Ë ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ
Ì‡‚ÎËÁ‡Ú ‚ ÚÛ‰Ì‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂ. “Â Ò‡ ÔÂÍ˙Ò‚‡ÌË Ë ÔÓ‰ÌÓ‚ˇ‚‡ÌË ÏÌÓ„ÓÍ‡Ú-
ÌÓ ≠ ÔÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1957, ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1958, ‡ÔËÎ Ë ÌÓÂÏ‚Ë 1962 „. ¬ ÔÓÒÎÂ‰ÌËˇ
Í˙„ Ì‡ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË Ì‡ 400
000 ‰ÓÎ‡‡. Õ‡Í‡ˇ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ ÓÚÒÚ˙ÔÍ‡ Ë ÔÓ Ú‡ÁË ÒÛÏ‡, Í‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 350 000 ‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ‡‚ÒÚËÈÒÍËÚÂ ËÒ-
Í‡ÌËˇ422. «‡ ˆÂÎÚ‡ ÔÂÁ Ï‡Ú 1963 „. ‚ —ÓÙËˇ ÔËÒÚË„‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ÍÓ-
ˇÚÓ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ë Ì‡ ¿‚ÒÚËÈÒÍ‡Ú‡
Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡. Õ‡ 2 ‡ÔËÎ ÚÂ ÒÂ ÒÂ˘‡Ú Ò Ì‡˜‡ÎÌËÍ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ
Í˙Ï ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ¬ÂÒÂÎËÌ “Ó‰ÓÓ‚ Ë Ò˙Ò ÒÎÛÊËÚÂÎË-
ÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ …Ó‰‡Ì Õ‡ÍÓ‚, ƒËÏËÚ˙ ‡ÎËÌÓ‚ Ë flÌÍÓ flÌÂ‚. Õ‡ ÒÂ˘‡Ú‡ Ò‡ ‰Ó„Ó-
‚ÓÂÌË ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔËÌˆËÔË Ì‡ ·˙‰Â˘ÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ. œÂ‰‚ËÊ‰‡
ÒÂ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ Á‡‰ÂÎˇÚ 5% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ ‚ ¿‚ÒÚËˇ Á‡
ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Á‡ÂÏË. «‡Ô‡Á‚‡Ú ÒÂ ‚ÒË˜ÍË ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ÌËˇ, ÍÓ-
ËÚÓ ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ ‰Ó ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ¿‚ÒÚËˇ ÓÚ 16 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1948
„.423 ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌËˇÚ ÚÂÍÒÚ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì Ì‡ 2 Ï‡È 1963 „. ‚˙‚ ¬ËÂÌ‡
ÓÚ ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ À˙˜ÂÁ‡ ¿‚‡ÏÓ‚. ¬ ÌÂˇ Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ‡ Ë ÒÛ-
Ï‡Ú‡ ÓÚ 350 000 ‰ÓÎ‡‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚Â-
ÌÓÒÚ424.
œÂÁ 1964 „. Â ÔÓˇ‚ÂÌÓ ÊÂÎ‡ÌËÂ Ë ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‡Ì‡‰‡
Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË Ò ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂÁ ‡ÔËÎ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡-
420 Пак там, оп. 22, а. е. 495, л. 9–11.

421 Пак там, л. 4.
422 ЦДА, ф. 259, оп. 16, а. е. 27, л. 66–67.
423 АМВнР, оп. 19п, а. е. 109, л. 36.
424
Пак там, л. 80, 83.
˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Í‡Ì‡‰ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔËÒÚË„‡ ‚ —ÓÙËˇ Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ÒÔËÒ˙Í Ì‡ ÙË-

Ì‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒË ÔÂÚÂÌˆËË, ‚˙ÁÎËÁ‡˘Ë Ì‡ Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1 ÏÎÌ. Í‡Ì‡‰ÒÍË ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓ-
ËÚÓ 520 ıËÎ. „Î‡‚ÌËˆ‡, ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ≠ ÎËı‚Ë. Õ‡È-ÁÌ‡˜ËÏÓ Â ËÒÍ‡ÌÂÚÓ ÓÚ 420 ıËÎ.
‰ÓÎ‡‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ Ó·Û‚Ì‡ Ù‡·ËÍ‡ Ì‡ “ÓÏ‡Ò flÌ ¡‡Ú‡ ‚ »ıÚËÏ‡Ì.
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚı‚˙Îˇ ÔÂÚÂÌˆËˇÚ‡, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓÁÓ‚‡‚‡ Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ÔÓ ÌÂˇ
‚Â˜Â Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ425. œÓ‡‰Ë „ÓÎÂÏËÚÂ ‡ÁÌÓ„Î‡-
ÒËˇ ‚ ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ‰Ó ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÌÂ ÒÂ ÒÚË„‡.
Õ‡Í‡ˇ Í‡Ì‡‰ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÔËÌˆËÔÌÓ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡Ú Ì‡ Â‰Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛ-
Ï‡ ÓÚ 50 000 Í‡Ì‡‰ÒÍË ‰ÓÎ‡‡, ÍÓËÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ÔÓ‰ ÙÓ-
Ï‡Ú‡ Ì‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ426. ¬ ÌÂˇ Ó·‡˜Â ÌÂ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú Í‡Ì‡‰ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÔÓ ÒÚ‡-
ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË.
œÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë ‚ —ÓÙËˇ ÔËÒÚË„‡ Ë ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ ¡ÂÎ„Ëˇ, Á‡ ‰‡ ÔÂ„Ó‚‡ˇ
ÔÓ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡. Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ˙Ú Â ÔÓ‰-
ÔËÒ‡Ì, Í‡ÚÓ ‚ ÌÂ„Ó ÒÂ ÔÓ‚Ú‡ˇÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË, Á‡ÎÓÊÂÌË ‚ ‰Û„ËÚÂ ÒÔÓ‡-
ÁÛÏÂÌËˇ. –Â¯ÂÌÓ Â „ÎÓ·‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Ì‡ ·Ë‚¯ËÚÂ ·ÂÎ„ËÈÒÍË ÒÓ·Ò-
Ú‚ÂÌËˆË ‰‡ ·˙‰Â 240 000 ‰ÓÎ‡‡. «‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ˘Â ÒÂ
Á‡‰ÂÎˇ 5% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ. —Â˘Û Ú‡ÁË ÌÂ„ÓÎˇÏ‡ ÒÛÏ‡, ÍÓˇÚÓ
¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â Ú‡ÌÒÙÂË‡, ·ÂÎ„ËÈÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ
ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌË (‰Ó 5 „Ó‰ËÌË) Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË (10≠15 „Ó‰ËÌË) Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ
Ì‡ ·ÂÎ„ËÈÒÍË Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë Á‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË427.
œÓ-ÚÛ‰ÌÓ Ë ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò »Ú‡ÎËˇ. ≈‰Ì‡ ÓÚ
ÔË˜ËÌËÚÂ ÒÂ ÍÓÂÌË ‚ ÒÎÓÊÌÓÚÓ ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ ‚˙ÁÌËÍ‚‡ ÓÍÓÎÓ
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. Ã‡Í‡ ‡ÁÔÓ-
Â‰·ËÚÂ Á‡ ÌÂˇ ‰‡ ÌÂ Ò‡ Ú‡Í‡ ˇÒÌË, Í‡ÍÚÓ Á‡ „ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‚ ÔÓ·Â‰ÂÌË-
ÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÍÓÂÚÓ Â ÔÂ‰‡‰ÂÌÓ Ì‡ ———– Í‡ÚÓ ÂÔ‡‡ˆËË, ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ
ËÏÓÚË Ò˙˘Ó ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú ÔÓ‰ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ-
ÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË. «‡ÚÓ‚‡ Ë ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍÓÚÓ ËÏÛ-
˘ÂÒÚ‚Ó, ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡ ‡‚ÒÚËÈÒÍÓÚÓ, ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ì‡ÏÂË ÒÚ‡·ËÎÌÓ Ë Ú‡ÈÌÓ ‡ÁÂ-
¯ÂÌËÂ. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ˜‡Í Ì‡ 18 ÙÂ‚Û‡Ë 1964 „. ‚ —ÓÙËˇ. »Ú‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡
‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÂ‰ˇ‚ˇ‚‡ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ, „Î‡‚ÌÓ Á‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ÍÓˇÚÓ Â ÓÚ-
Ô‡‰Ì‡Î‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ-ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓÚÓÍÓÎË ÔÓ‡‰Ë ÓÚÍ‡Á‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡-
Ì‡ ‰‡ „Ë ÔËÂÏÂ Í‡ÚÓ ÂÔ‡‡ˆËË. œÓ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ‡Á˜ÂÚË ·Ë‚¯ËÚÂ ËÏ ËÏÓÚË ÒÂ
ÓˆÂÌˇ‚‡Ú Ì‡ ÓÍÓÎÓ 3.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÌÓ Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â ÚÂ Ô‡‚ˇÚ ÍÓÏÔÓÏËÒ Ë ËÒÍ‡Ú
2.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰‡ÌÌË Ó·‡˜Â ÍÓÂÌÌÓ ÒÂ ‡ÁÎË˜‡‚‡Ú ÓÚ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË-
ÚÂ. ‡ÚÓ ÔÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡Ú ÚÓ„‡‚‡¯Ì‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÔÓ ‡ÍÚÛ‡ÎÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡, ÒÂ
ÒÚË„‡ ‰Ó Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ‚˙ÔÓÒÌ‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ÌÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 60
ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡. —ÎÂ‰ Ú‡ÁË ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ó·ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â ÓÚ-
Í‡Á‚‡Ú ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ. ƒ‡‰ÂÌÓ Â ‰‡ ÒÂ ‡Á·ÂÂ, ˜Â ‡ÍÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡ Â ÔÂ‰ÎÓÊËÎ‡ ÔÓÌÂ 500 000 ‰ÓÎ‡‡, ·Ë ·ËÎÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ-
‡ÁÛÏÂÌËÂ. ¬ ÓÚ„Ó‚Ó ÌËÂ Á‡ˇ‚ˇ‚‡ÏÂ, ˜Â ÒÏÂ ÒÍÎÓÌÌË Ì‡ ÓÚÒÚ˙ÔÍË, Í‡ÚÓ ‚ÍÎ˛˜ËÏ
‚ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ Ò„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ·Ë‚¯ÂÚÓ Û˜ËÎË˘Â Ì‡ ÛÎ. ì—‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓî Ë ÔËÂÏÂÏ
425 Пак там оп. 21, а. е. 1447, л. 8.

426 Пак там, оп. 22, а. е. 1538, л. 17–18.
427
Пак там, оп. 21, а. е. 582, л. 1–2.
„ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 200 000 ‰ÓÎ‡‡. »Ú‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú, ˜Â ‰ÓË ‰‡

Ì‡Ï‡ÎˇÚ Ì‡ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË (1.2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂ-
ÌËÂ Ô‡Í ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ÓÒÌÓ‚‡ Á‡ Ò˙„Î‡ÒËÂ. —ÎÂ‰ ÚÓÁË Í˙„ ÓÚ Ó·ÏˇÌ‡ Ì‡ ÏÌÂ-
ÌËˇ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Á‡ÏËÌ‡‚‡ Á‡ ‰ÓÍÎ‡‰ ‚ –ËÏ428.
¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ÂÚ‡Ô‡ Ë ÔËÍÎ˛˜‚‡Ú
·ÎËÁÓ „Ó‰ËÌ‡ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÒÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ ÒË. Õ‡ 26 ˛ÌË 1965 „. Â ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ ÒÔÓ‡-
ÁÛÏÂÌËÂ, ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÂÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔËÂÏ‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË 400 000 ‰Ó-
Î‡‡, Í‡ÚÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë ÓÚ-
˜ÛÊ‰ÂÌË ËÏÓÚË, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë Ò„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ÛÎ. ì—‡Ì —ÚÂÙ‡ÌÓî. œÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Úˇ·-
‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë Á‡ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Ì‡ 4 ÔÓÎÛ„Ó‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË ÓÚ ÔÓ 100 000 ‰ÓÎ‡‡.
—ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÌÂ ÛÂÊ‰‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÓÚ ÒÚ‡ËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË
Á‡ÂÏË, Í‡ÍÚÓ Ë Á‡ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ-ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓÚÓÍÓÎË. «‡
ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ Â ÓÚÍ‡Á‡Î‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ËÒÍ‡ÌËÚÂ ÓÚ
ËÚ‡ÎË‡ÌˆËÚÂ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ 300 000 ‰ÓÎ‡‡. Õ‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂ
ÔËÂÏ‡ ‰‡ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú ·˙Î„‡ÒÍË ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ, ÌÓ Ó·Â˘‡‚‡ ‚ ·˙‰Â-
˘Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú ‰‡ ·˙‰Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ Ì‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ429.
ŒÚ ÏÌÓ„Ó ‚‡ÊÌÓ, ÌÓ ÔÓ-ÒÍÓÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ,
Â ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÔÓÒË ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë √˙ˆËˇ.
ƒ˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Ë ‰ÓË ÌÂ ÒÂ ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÍÓÌÚ‡Í-
ÚË. ŒÔËÚËÚÂ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú
ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1953 „. Ë Á‡‚˙¯‚‡Ú Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò ‡ÁÏˇÌ‡ Ì‡ ¯‡ÊÂ
‰í‡ÙÂ, ·ÂÁ Ó·‡˜Â ‰‡ ÒÂ ‚˙˜‡Ú ‡ÍÂ‰ËÚË‚ÌË ÔËÒÏ‡ ÓÚ ÔÓÒÎ‡ÌËˆË. √Î‡‚ÌËÚÂ ÔË-
˜ËÌË Á‡ ÌÂÛÂ‰ÂÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò‡ ÏÌÓ„Ó·ÓÈÌËÚÂ ‚ËÒˇ˘Ë ÒÔÓÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙Ô-
ÓÒË430.
œÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ ‚ ·˙Î„‡Ó-„˙ˆÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ÓÒ‚ÂÌ ˜Â ˘Â
ÛÍÂÔË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÔÓÁËˆËË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó, ˘Â ‚ÌÂÒÂ Ë ÒÔÓ-
ÍÓÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÒˆÂÌ‡. “Ó ·Ë ‰‡ÎÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÌˇÍÓË
Ú˙„Ó‚ÒÍË Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ËÁ„Ó‰Ë. Œ˘Â ÔÂÁ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËˇ ÔÂËÓ‰ (ÔÂ‰Ë 1944 „.)
ÔÓ‡‰Ë ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÒÂ ÛÚ‚˙Ê‰‡‚‡ Ú‡‰ËˆËˇÚ‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ ‰‡ ÙÓÏË‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ ‡ÁÏÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó431. “‡Í‡ ˜Â
Ò˙‚ÒÂÏ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓ Â ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚Ë ÓÔËÚ Á‡ ‚˙ÁÓ·ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰ÌË ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË
Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÍÓÌÚ‡ÍÚË. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ì‡ 11 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1963 „. œÓ-
ÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ‚ˇÚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò √˙ˆËˇ ÔÓ
ÒÔÓÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË. «‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Â ÓÔÂ-
‰ÂÎÂÌ Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË »‚. œÓÔÓ‚432.
428
Пак там, оп. 21, а. е. 1427, л. 36–37.
429 Пак там, л. 100–101.
430 По подробно по тези проблеми вж. Тодорова, Р. Възстановяване на дипломатическите отношения между България
и Гърция след Втората световна война. Исторически преглед, 1993, L, № 2, с. 89–95.
431 Кацаркова, В. Икономическите отношения на България с балканските държави в периода между двете световни
войни (1919 – 1941). С., 1989, с. 121.

432
ЦДА, ф. 1Б, оп. 6, а. е. 525, л. 3–7.
—ÍÓÓ Â ÔÓÎÛ˜ÂÌÓ Ò˙„Î‡ÒËÂ ÓÚ „˙ˆÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú Ì‡ 1

ÓÍÚÓÏ‚Ë. œÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‚‡ÊÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ¿ÚËÌ‡
ÔË‰Ó·Ë‚‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ „‡ÌË˜ÌËÚÂ ÂÍË —ÚÛÏ‡,
ÃÂÒÚ‡, ¿‰‡ Ë Ã‡Ëˆ‡433. “ÓÈ Á‡ÒËÎ‚‡ ËÌÚÂÂÒ‡ Ì‡ „˙ˆÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡
ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ˆˇÎÓÒÚÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ. ”ÚÓ˜ÌÂÌËÂ Ò‡ 7 ÚÓ˜ÍË, ÍÓËÚÓ
˘Â ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡Ú: —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÃÓÎÎÓ‚ ≠ ‡Ù‡Ì‰‡ËÒ, ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ, ËÁÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ
ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡, ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÊÂÎÂÁÓÔ˙ÚÌËÚÂ Ë Ú‡ÌÒÔÓÚÌËÚÂ ‚˙ÁÍË, ÛÒÚ‡ÌÓ-
‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰Ó‚ÌË ÏÓÒÍË Ë ‚˙Á‰Û¯ÌË Ò˙Ó·˘ÂÌËˇ, ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡
Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, Ì‡Û˜ÌÓ Ë ÍÛÎÚÛÌÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó, ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ ‚Ó‰ËÚÂ Ì‡
„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÂÍË, ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÔÓ ÚÛËÁÏ‡. Œ·˘ËÚÂ „˙ˆÍË ÔÂÚÂÌˆËË ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ
Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 286 619 389 ‰ÓÎ‡‡. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡Ú Ë ·˙Î„‡ÒÍË-
ÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ, ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ Á‡ Ô‡ÚËÈÌËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË, ˜Â ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ÌˇÏ‡ ‰‡ ÏÓ-
„‡Ú ‰‡ ÒÂ ËÁ‡‚ÌˇÚ Ë ˘Â ÒÂ ÙÓÏË‡ Ò‡Î‰Ó ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ √˙ˆËˇ. √˙ˆÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡
ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 23 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË ‚
ÒÓÍ ÓÚ 8 ≠ 10 „Ó‰ËÌË434.
¬˙ÔÂÍË ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ë Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ, ÔÂ„Ó-
‚ÓËÚÂ ÒÂ ÔÓÚÓ˜‚‡Ú Ë Â‰‚‡ ÔÂÁ ˛ÎË 1964 „. Ò‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌË 12 ·˙Î„‡Ó-„˙ˆÍË
ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó Ó·Ò˙Ê‰‡ÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ‚‡ÊÌ‡ Â —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡
Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË Ë Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. — ÌÂˇ ÒÂ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡Ú Ì‡ÒÂ˘ÌËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë
Ó˘Â ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ ÔÂ‰Ë œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡
√˙ˆËˇ ÔÓ —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÃÓÎÎÓ‚ ≠ ‡Ù‡Ì‰‡ËÒ Ë ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„,
ÔÓËÁÚË˜‡˘ ÓÚ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó. ŒÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Â Í‡ÈÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ 7 ÏÎÌ.
‰ÓÎ‡‡ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ √˙ˆËˇ. —ÛÏ‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡
Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 12 „Ó‰ËÌË, Í‡ÚÓ Á‡ ˆÂÎÚ‡ ÒÂ ÓÚ‰ÂÎˇÚ ÔÓ 15% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡Ò-
ÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ˛ÊÌ‡Ú‡ ÌË Ò˙ÒÂ‰Í‡. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ò ˆÂÎ ‰‡ ÒÂ ÒÚËÏÛÎË‡ ÂÍÒÔÓÚ˙Ú
Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ÚÓÁË ÔÓˆÂÌÚ ‰‡ ÒÂ Á‡‚Ë-
¯Ë Ì‡ 20%, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÔÓ-·˙ÁÓ ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚË ÙËÍÒË‡ÌËˇÚ ‚ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡
‰˙Î„. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ‚ Ú‡ÁË ÒÔÓ„Ó‰·‡ Â ÛÚÓ˜ÌÂÌÓ ÔË ÊÂÎ‡ÌËÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ √˙ˆËˇ,
¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔÓ‰‡‚‡ Â„ÛÎË‡ÌË ‚Ó‰Ë Á‡ Ì‡ÔÓˇ‚‡ÌÂ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 60 „Ó‰ËÌË. —Ú‡ÌÓ-
‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Â, ˜Â Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ËÁ„Ó‰ÌÓ
‰‡ ÔÓ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÔÓ‚Â˜Â ‚Ó‰Ë ÒÂ˘Û Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂ435.
***
œÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙ÔÂÍË ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË, ÍÓ-
ËÚÓ ËÁÔËÚ‚‡ Ò ÌÂ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ Ó·˘Ó Ô‡ÒË‚ÌÓ
Ò‡Î‰Ó ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÒË Ú˙„Ó‚Ëˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ ‚‡ÊÌË ÒÚ˙Ô-
ÍË Á‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ËÒˇ˘Ë ÓÚ ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÔÓÓ‚Â Ò Â‰Ëˆ‡ ‡Á‚Ë-
ÚË ÒÚ‡ÌË. —ÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎË-
ÁË‡Ì‡Ú‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ „Ó‰ËÌË ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ, ˜‡ÒÚË˜ÌÓÚÓ ÛÂÊ‰‡-
ÌÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË Ë ËÁ˜ËÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÌÓ-
433 Даскалов, Г. България и Гърция. От разрив към помирение 1944–1964. С., 2004, с. 403–422.
434 ЦДА, ф. 1Б, оп. 6, а. е. 526, л. 27–31.
435
Пак там, ф. 259, оп. 20, а. е. 39, л. 54–55.
„Ó ÔÂÚÂÌˆËË, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ÏËÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, ‰‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ

¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë ÔÓ-ÌÓÏ‡ÎÌË, ·Û‰Â˘Ë ÔÓ‚Â˜Â ‰Ó‚ÂËÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ‚‡ÊÌË
Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÚÌ¸ÓË. ¿ÍÚË‚ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ
Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ë ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË, ÍÓÂÚÓ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ
‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ, ËÁËÒÍ‚‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ —ÓÙËˇ ‰‡ ÓÚÒÚ‡ÌˇÚ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ Ì‡È-ÏÌÓ„Ó ÌÂË-
ÁˇÒÌÂÌË ÔÓ·ÎÂÏË ÓÚ ·ÎËÁÍÓÚÓ ÏËÌ‡ÎÓ. ¬ ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ÒÎÛ˜‡Ë ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒÔÓÓ‚Â Â ÔÓÒÎÂ‰‚‡ÌÓ ÓÚ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË
ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ‰‡Ì˙˜ÌË Ë ÍÂ‰ËÚÌË Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ Ë Ú.Ì. –‡Á·Ë‡
ÒÂ, ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ÒÛÏË, ÍÓËÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË, ‰‡ÎÂ˜ ÌÂ
ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ Â‡ÎÌËˇ ‡ÁÏÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ë ÔË‰Ó·ËÚ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ë
ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡Ú ‰‡ ÔÓÎÛ˜‡Ú ÌÂ˘Ó, Ï‡Í‡ Ë Ï‡ÎÍÓ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÒË Á‡ ÌÂˇÒÌÓ ‰‡ÎÂ˜ÌÓ ·˙‰Â˘Â.
ŒÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â. —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇ

Ò˙Ò —¿Ÿ (1978 „.), ‡Ì‡‰‡ (1982 „.) Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ (1987 „.)
ÃÂÊ‰Û 1954 Ë 1965 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‚ Ó·˘Ë ÎËÌËË ‰‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ Á‡‰˙Î-
ÊÂÌËˇÚ‡ ÒË ÔÓ ÔÂ‰ıÓÊ‰‡˘ËÚÂ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Á‡ÂÏË Ë ÂÔ‡‡ˆËË. ¬ËÒˇ-
˘Ë ÓÒÚ‡‚‡Ú Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ Í˙Ï ‡Ì„ÎÓÒ‡ÍÒÓÌÒÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË (¬ÂÎËÍÓ·Ë-
Ú‡ÌËˇ, —¿Ÿ Ë ‡Ì‡‰‡. “ÛÍ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ‰Ó·‡‚ÂÌ‡ Ë »Ú‡ÎËˇ. ì—Ú‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó-
‚Âî Í˙Ï –ËÏ Ò‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÚËÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ì‡ÒÂ˘ÌË ÔËı‚‡˘‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û Õ–¡, ———–
Ë »Ú‡ÎËˇ, ËÁ‚˙¯ÂÌË ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó. —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ
ÓÚ 1965 „. ÏÂÊ‰Û –ËÏ Ë —ÓÙËˇ ËÁÓ·˘Ó ÌÂ ÚÂÚË‡ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ‡ Ò‡-
ÏÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡Ì‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Û Ì‡Ò. ¬Ê ÔÓ‚Â˜Â ‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ
„Î‡‚Ë). “Â ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÏÌÓ„Ó ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÌÂÓÚÒÚ˙Ô˜Ë‚ÓÒÚ, ÓÚÍ‡Á‚‡ÈÍË ‰‡ ÔËÂÏ‡Ú
ÔÂ‰Î‡„‡Ì‡Ú‡ ÓÚ Õ–¡ ìÙÓÏÛÎ‡ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÂ‰ÏÓÍËî436.
ÓÌÍÂÚÌÓ Ò˙Ò —¿Ÿ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Á‡ ìÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Âî Â ÔÂÔÎÂÚÂÌ Ò ÏÌÓ-
ÊÂÒÚ‚Ó ‰Û„Ë ÌÂÛÂ‰ÂÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ≠ ·ÎÓÍË‡ÌË-
ÚÂ ÔÓ ‚ÂÏÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë ‚ ¿ÏÂËÍ‡, ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ ÔÓ ÃË-
ÌËˇ ‰Ó„Ó‚Ó, ÓÚÍËÚËÚÂ Ë ÓÚÍË‚‡˘Ë ÒÂ Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡Ë ‚ —¿Ÿ, Ì‡ˆËÓÌ‡-
ÎËÁË‡ÌËÚÂ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Û Ì‡Ò, ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ë ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÍÎ‡ÛÁ‡Ú‡ Ì‡ Ì‡È-
Ó·Î‡„Ó‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ì‡ Ì‡ˆËˇ. Õ‡‰ˇ‚‡ÈÍË ÒÂ Ì‡ ÒıÓ‰ÌÓ Ò ‰Û„ËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË
ÒÚ‡ÌË Â¯ÂÌËÂ, ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ „ÎÓ·‡ÎÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂ-
ÏËÚÂ. ŒÔËÚ ‚ Ú‡ÁË ÔÓÒÓÍ‡ Â ÔÂ‰ÔËÂÚ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚËÚÂ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. œÂÁ 1958 „. Â ÔÓ‰‡‰ÂÌ‡ ‚Â-
·‡ÎÌ‡ ÌÓÚ‡-ÔÓÚÂÒÚ ÒÂ˘Û ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌËÚÂ ÓÚ ÌˇÍÓË ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË
·˙Î„‡ÒÍË ‡‚Ó‡Ë ÔË Úˇı. œÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1959 „. Õ–¡ Â¯‡‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁ‰ËÂÌË
‚ÒË˜ÍË Ì‡ÒÂ˘ÌË ÔÂÚÂÌˆËË Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË. — Ú‡ÁË Á‡‰‡˜‡ Â Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ‡ ‡‰‚Ó-
Í‡ÚÒÍ‡ Í‡ÌÚÓ‡ ‚ —¿Ÿ, ÍÓˇÚÓ ÒÚË„‡ ‰Ó Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ
Ò‡ Á‡ 2.722 ÏÎÌ. ˘.‰. (‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ 2.44 ÏÎÌ. ÔÛ·ÎË˜ÌË, 82 ıËÎ. ÔÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡-
ÌË ·˙Î„‡ÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë 200 ıËÎ. Ì‡ ÙËÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡).437
436
Живков, Ж. Цит. съч., с. 70. Според „формулата“ София погасява 7% от номинала на дълговите облигации като
отделя 7% от стойността на своя износ към съответната страна за тази цел.
437 АМВнР, оп. 16, а. е. 83, л. 153, 172.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ò‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË ÔÂÍË ‡Á„Ó‚ÓË, ·ÂÁ ‰‡ Â ÔÓÒÚË„-

Ì‡ÚÓ ÌˇÍ‡Í‚Ó ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ. ƒ˙Ê‡‚ËÚÂ ÒÂ ‡ÁÏËÌ‡‚‡Ú „Î‡‚ÌÓ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ
‡ÁÏÂ‡ Ì‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂÚÓ, ÍÓÂÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔÎ‡ÚÂÌÓ ÓÚ Õ–¡. ƒÓÍ‡ÚÓ —ÓÙËˇ
ÔÂ‰Î‡„‡ 3.3 ÏÎÌ. ˘.‰., Í‡ÚÓ ÌÂÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ ÔÓ‚Ë¯Ë ÓÙÂÚ‡Ú‡ ÒË Ò
Ó˘Â 200≠250 ıËÎ. ˘.‰. ÓÚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú Á‡ 3.65 ÏÎÌ. ¬˙ÔÂÍË Ï‡ÍÒËÏ‡Î-
ÌÓÚÓ Ò·ÎËÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ, ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò‡ ÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚË ÓÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡
ÒÚ‡Ì‡ (1961 „.) Ë Ò‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË Â‰‚‡ 2 „. ÔÓ-Í˙ÒÌÓ. œÓ‰ÔËÒ‡ÌÓÚÓ ‚ 1963 „. ÒÔÓ-
‡ÁÛÏÂÌËÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËÂ ÓÚ 3.48 ÏÎÌ. ˘.‰., Ò ÍÓËÚÓ ÒÂ
ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ú ‚ÒË˜ÍË ËÒÍÓ‚Â Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË „‡Ê‰‡ÌË, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ‚ÓÂÌÌË ˘Â-
ÚË, Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌË ËÏÛ˘ÂÒÚ‚‡ Ë ‰Û„Ë ÓÚ˜ÛÊ‰ÂÌËˇ. ì—Ú‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Âî ÌÂ Ò‡
ÔÂ‰ÏÂÚ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡, ÌÓ ÔËÒÏÂÌÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ìËÁ‡ÁË Ì‡ÏÂÂÌËÂ ‰‡
ÛÂ‰Ë ÌÂËÁÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË ÓÚ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ì‡ ·ÓÌÓÔËÚÂÊ‡ÚÂÎËÚÂî438.
¬˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ Ú‡ÁË ‰ÂÍÎ‡‡ˆËˇ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂÁ 1965≠1966 „. Ò‡ ÔÓÎÛ˜Â-
ÌË ÔËÒÏÂÌË Á‡ÔËÚ‚‡ÌËˇ ÓÚ —˙‚ÂÚ‡ Á‡ Á‡˘ËÚ‡ Ì‡ ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡
˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË Ó·ÎË„‡ˆËË Ë ÓÚ ÓÚ‰ÂÎÌË ÚÂıÌË ÔËÚÂÊ‡ÚÂÎË. —Ú‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ —Ó-
ÙËˇ Â, ˜Â ‰ÓÒÂ„‡ ÌˇÏ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ„Ó‚‡ˇ Ò ˜‡ÒÚÌË ‡ÒÓˆË‡ˆËË Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓ-
Ë, ‡ Ò‡ÏÓ Ò Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ë Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ ·Ë Ò˙Á‰‡ÎÓ ìÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÛÒ-
ÎÓÊÌÂÌËˇ Í‡ÍÚÓ ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÒÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë, Ú˙È Ë Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò
¡ÂÎ„Ëˇ, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ Á‡‚˙¯ÂÌË, Ò˙˘Ó Ë Ò ¿Ì„ÎËˇ, ÍÓËÚÓ ÔÂ‰ÒÚÓË ‰‡ Á‡ÔÓ˜-
Ì‡Úî439. ÕÂÓÙËˆË‡ÎÌ‡ ÔÓ‚ÂÍ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÒÎÛÊËÚÂÎ ÔË ŒŒÕ ’. ¬Î‡‰Ó‚
ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ ÌË ÌÂ ÒÂ ÍÓÚË‡Ú Ì‡ Õ˛ÈÓÍÒÍ‡Ú‡ ·ÓÒ‡ Ë ÔÓ ÏÌÂÌËÂÚÓ
Ì‡ ·ÓÍÂÒÍËÚÂ Í˙˘Ë ÚÂ ìÌÂ ÒÚÛ‚‡Ú ÌË˘Óî. œÓ Ì‡¯Ë ‰‡ÌÌË Ó·˘ËˇÚ ÌÓÏËÌ‡Î Ì‡
‚˙ÔÓÒÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË Â Á‡ 4.31 ÏÎÌ. ˘.‰.440 ¬ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌÓÚÓ ÔÂÁ 1969 „.
ÌÓ‚Ó ËÒÍ‡ÌÂ ÓÚ —˙‚ÂÚ‡ Á‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡Á„Ó‚ÓË ¬‡ÎÛÚÌÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ÔË
Ã‘ ‰‡‚‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â, Ú˙È Í‡ÚÓ ‚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ÒÂ ÓË-
ÂÌÚË‡ ÓÚÌÓÒÌÓ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂÚÂÌˆËË. ŒÚ Ã‘ Ó·‡˜Â Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú
ìÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË ‚˙ÔÓÒË ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ˜ÂÁ ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ‰Â-
Ô‡Ú‡ÏÂÌÚ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÏÓÊÂÏ Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ‰‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÏÂ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ
ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËˇ ÔÓ ÍÓÌÚ‡‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ËÎË ÌˇÍÓË Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ Á‡ ÔÂ‚ÂÊ‰‡ÌÂ ‚ÁÂÏ‡ÌË-
ˇÚ‡ Ì‡ Ì‡¯Ë „‡Ê‰‡ÌË ÓÚ Ì‡ÒÎÂ‰ÒÚ‚‡ ËÎË ÔÂÌÒËË ‚ —¿Ÿî441. ÕˇÏ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ
‰‡ÎË ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ Ò‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌË ‡Á„Ó‚ÓË, ÌÓ ÔÂÁ 1974 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Â ÔÓÒÂÚÂ-
Ì‡ ÓÚ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ ƒÊÓ‰Ê ”Û‰Ò442.
¬˙ÔÓÒ˙Ú Â ÎËÍ‚Ë‰Ë‡Ì ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ Â‰‚‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÍÓ„‡ÚÓ
Õ–¡ Ë —˙‚ÂÚ˙Ú ÔÓ‰ÔËÒ‚‡Ú ÔËÌˆËÔÌÓ (7 ˛ÎË 1978 „.) Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ (8 ÓÍÚÓÏ‚Ë
1979 „.) ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ 40% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ Ó·ÎË-
„‡ˆËËÚÂ, ‰ÂÌÓÏËÌË‡ÌË ‚ ‰ÓÎ‡Ë, ÔÓ 7-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ (1926 „.) Ë 7.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ
(1928 „.) ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË. »Á·‡Ì‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‚ ‡ÁÒÚÓˇÌËÂ
Ì‡ 1 „. (‰Ó 1 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1979 „.) ‚ÒË˜ÍË ÌÓÒËÚÂÎË ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ ÔËÚÂÊ‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ
Úˇı ·ÓÌÓ‚Â, ‡ Ã‘ ‰‡ ÔÎ‡ÚË ‡‚ÚÓÏ‡ÚË˜ÌÓ 2.5% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡Î‡ ËÏ. ŒÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÒÛÏË
‰Ó 40% ˘Â ÒÂ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡Ú Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ‡„ÂÌÚ‡ ÔÓ Ò‰ÂÎÍ‡Ú‡ ìÃ‡ËÌ ÃË‰Î˙Ì‰
438 Пак там, оп. 19п, а. е. 168, л. 45. Плащането се извършва, като се приспаднат 3.078 млн. щ. д. от блокираните
български авоари в САЩ и превеждане в срок от 2 г. на останалите 400 хил. щ. д. АМВнР, оп. 21, а. е. 468, л. 21–23.
439 Пак там, оп. 22, а. е. 495, л. 4.
440
Пак там, л. 9–11.; Пак там, оп. 21, а. е. 468, л. 90.
441 Пак там, оп. 25, а.е 389, л. 1.
442 Пак там, оп. 30, а. е. 405, л. 1.
·‡ÌÍî. Œ·˘Ó Ò‡ ÔÂ‚Â‰ÂÌË 15 ıËÎ. ˘.‰.443 ”ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇî

Í˙Ï —¿Ÿ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÔÓ·Ë‚ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ë Ò ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰Ó‚ÓÂÌÌË ÍÂ‰Ë-
ÚÓË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÔÂ‰ÓÔÂ‰ÂÎËÎ ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò‰ÂÎ-
ÍË Ò ‡Ì‡‰‡ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ.
œÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ‡Ì‡‰‡ ÔÓÚË˜‡Ú ÔÓ ÒıÓ‰Ì‡ ÒıÂÏ‡. œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Ò‡ Û‰Ó‚-
ÎÂÚ‚ÓÂÌË ÔÂÚÂÌˆËËÚÂ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ÌË ËÏÓÚË Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë
‚ÎÓ„Ó‚Â ˜ÂÁ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 2 ÏÂÒÂˆ‡ Ì‡ 40 ıËÎ. Í‡Ì. ‰ÓÎ‡‡ (—ÔÓ„Ó‰-
·‡ ÓÚ 30 ˛ÌË 1966 „.)444. œÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â ÌÂ Ò‡ ÔÂ‰ÏÂÚ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ
Ë ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Í‡ÚÓ ÔÓ·ÎÂÏ ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û —ÓÙËˇ Ë ŒÚ‡‚‡ Â‰-
‚‡ ÔË ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËË (1978 „.). ¬
ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÌÓÚ‡ ÓÚ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Í‡Ì‡‰ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ Ò‚ÓËÚÂ
ÔÂÚÂÌˆËË Á‡ ÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÌÓÏËÌ‡ÎË: 250 000 ÁÎ. Ù. ÓÚ 5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ (1902 „.) ·˙Î-
„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ (¡ƒ«), 50 000 ÓÚ 5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ (1904 „.) ¡ƒ«, 275 000 ÓÚ
4.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ (1907 „.) ¡ƒ« Ë 31 000 ˘.‰. ÓÚ 7.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ (1928 „.) ¡ƒ«. —ÔË-
Ò˙Í˙Ú Ó·‡˜Â Â ÌÂÔ˙ÎÂÌ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÔÓ‡‰Ë ÌÂÍÓÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ Ì‡ ·ÓÒ‡-
Ú‡ ÌˇÏ‡ ˇÒÌ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡ Á‡ ‚ÒË˜ÍË Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ Û Í‡Ì‡‰ÒÍË ÎËˆ‡ ·ÓÌÓ‚Â445. –‡Á„Ó-
‚ÓËÚÂ ÔÓÚË˜‡Ú Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ Í˙„‡ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1979≠1982 „. œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ÔÓ-
„ÎÂÊ‰‡ ·Î‡„ÓÒÍÎÓÌÌÓ Ì‡ ÓÚÔ‡‚ÂÌ‡Ú‡ ÓÙÂÚ‡ Á‡ ‰ËÙÂÂÌˆË‡Ì ÔÓ‰ıÓ‰ ÔÓ Á‡ÂÏË-
ÚÂ, ÂÏËÚË‡ÌË ‰Ó Ë ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. √Î‡‚ÌÓÚÓ ÏÛ Ò˙Ó·‡ÊÂÌËÂ Â, ˜Â
ìÚÓ‚‡ ˘Â ÔÂ‰Â¯Ë ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ ÔÓ Ò˙˘ËÚÂ Á‡ÂÏË, Í˙‰ÂÚÓ
ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÂÏ‡Ú‡ ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËˇ ˘Â Â 1.1 ÏÎÌ. ‡Ì„Î. ÎËËî446. —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Â
Ô‡‡ÙË‡ÌÓ Ì‡ 3 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1981 „. Ë ÛÚ‚˙‰ÂÌÓ Ò –Â¯ÂÌËÂ Ì‡ Ã— π 124/
1982447. —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÛÂÊ‰‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÏË‡˘ËÚÂ ÒÂ ‚ ÔÓÒÓ˜ËÂ Ó·ÎË-
„‡ˆËË ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌË ¡ƒ«, ÔËÚÂÊ‡‚‡ÌË ÓÚ Í‡Ì‡‰ÒÍË ÔÛ·ÎË˜ÌË ‡„ÂÌˆËË, ÙËÁË˜ÂÒÍË
ËÎË ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË ÎËˆ‡. «‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò˙Ò —¿Ÿ ‚ ÚÓÁË ÒÎÛ˜‡È ÌÓÒË-
ÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ì‡¯Ë ·ÓÌÓ‚Â ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò 6 ÏÂÒÂˆ‡ ÒÎÂ‰ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË-
ÚÂ ‚ ÒËÎ‡ ‰‡ „Ë ‰ÂÍÎ‡Ë‡Ú ÔÂ‰ ‚Î‡ÒÚËÚÂ. œÓˆÂÌÚ˙Ú Ì‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Â ‰ËÙÂÂÌ-
ˆË‡Ì: 40% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡Î‡ Á‡ ‰ÓÎ‡Ó‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ (7.5-ÔÓˆÂÌÚÂÌ ÓÚ 1928 „.
¡ƒ«); 7% ≠ Á‡ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ ‚ ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â Ë ·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË (Í‡ÍÚÓ Á‡ÂÏ‡ ÓÚ
1902 „., Ï‡Í‡ Ë ÂÏËÚË‡Ì ‚ ÁÎ. Ù., Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌ ‚ ÎËË) Ë ÔÓ 35 ÌÓ‚Ë Ù‡ÌÍ‡ Á‡
‚ÒÂÍË 500 ÏÂÊ‰Û‚ÓÂÌÌË Ù. Ù. (Á‡ ≈ÏËÒËˇÚ‡ ≈ÌÓ Ë ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ 7.5-ÔÓ-
ˆÂÌÚÌËˇ ÓÚ 1928 „. ¡ƒ«). ”Ú‚˙‰ÂÌÓÚÓ ‡ÁÔËÒ‡ÌËÂ Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ 6-ÏÂ-
ÒÂ˜ÂÌ ÒÓÍ Á‡ ‰ÂÍÎ‡Ë‡ÌÂ, ÔÓÒÎÂ‰‚‡Ì ÓÚ 3 ÏÂÒÂˆ‡, ‚ ÍÓËÚÓ ŒÚ‡‚‡ Â ‰Î˙ÊÌ‡ ‰‡
ÔÂ‰ˇ‚Ë ‚ÒË˜ÍË ËÁËÒÍÛÂÏË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÔÂ‰ Ì‡¯ÂÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó, Ë 3 ÏÂÒÂˆ‡, ‚ ÍÓ-
ËÚÓ —ÓÙËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë ÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ò˙„Î‡ÒÌÓ ÛÚ‚˙‰ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË. ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÌÂ ÌÓÒË ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ Á‡ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ·ÓÌÓÔËÚÂÊ‡ÚÂ-
ÎË Ì‡ Ú‡ÌÒÙÂË‡ÌËˇ ‡‚Ó‡ Á‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ448. œË‚ÂÊ‰‡ÈÍË ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ 24 515
Í‡Ì. ‰ÓÎ‡‡ (18 190 ‚‡Î. Î‚.), Õ–¡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Á‡ ÌÓÏËÌ‡ÎÌË 175
ıËÎ. Í‡Ì. ‰ÓÎ‡‡ (130 ıËÎ. ‚‡Î. Î‚.). —ÛÏ‡Ú‡ ÌÂ Â „ÓÎˇÏ‡, ÌÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÔÓÔ‡‚ˇ
443
Сумата е посочена в предварителното споразумение. Тя обаче изглежда твърде малка на фона на параметрите му:
40% ефективно плащане върху номинал за 4.3 млн. щ.д. В такъв случай би трябвало да бъдат платени поне 1.7 млн. щ.
д. Пак там, оп. 34, а. е. 389, л. 43.; Пак там, оп. 36, а. е. 370, л. 16–21.
444 Пак там, оп. 22, а. е. 3649, л. 47, 49–50.
445 Пак там, оп. 35, а. е. 1731, л. 1–4.
446 Пак там, оп. 39, а. е. 1644, л. 50–51.
447
Пак там, а. е. 1636, л. 1-4.; Пак там, а. е. 4727, л. 1–6.
448 Пак там.
Ô˙Úˇ Í˙Ï ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ìÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Âî ÓÚ ÔÂ‰Ë

¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡449.
Õ‡È-ÌÂÔËÏËËÏ‡ ‚ ÓÚÒÚÓˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ ÒË ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ‰Ó‚ÓÂÌÌË
ÍÂ‰ËÚÓË ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ. “‡Ï Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÓÏËÚÂÚ˙Ú Ì‡ ÌÓÒËÚÂ-
ÎËÚÂ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË Ó·ÎË„‡ˆËË ËÏ‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ‚ÎËˇÌËÂ ÔË ÙÓÏÛÎË‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡450. –‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ÚÂÍ‡Ú Ò ‡ÁÎË˜ÂÌ
ËÌÚÂÌÁËÚÂÚ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ˜ÚË ÚË‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË. ƒ‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ ‰Ó-
„Ó‚ÓˇÚ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ìÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇî ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ 1955 „.
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡. œË˜ËÌ‡ Á‡ ÚÓ‚‡ Â ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ ‚ ÔÓÁËˆËËÚÂ Í‡ÍÚÓ ÔÓ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ÌÓÏËÌ‡ÎÌËˇ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒÌËÚÂ ¡ƒ« (18 ÏÎÌ. ÎËË ÒÔÓÂ‰ ÀÓÌ-
‰ÓÌ Ë 3 ÏÎÌ. ÒÔÓÂ‰ —ÓÙËˇ), Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ (7% ËÎË 35%). —ÎÂ‰
ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂ ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ Â ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌÓ ÌÓÏÂË˜ÂÒÍÓ ·Ó‰ÂÓ
(ÓÔËÒ Ì‡ Á‡ÂÏËÚÂ, ÌÓÏÂ‡Ú‡ Ë ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ, ÔËÚÂÊ‡-
‚‡ÌË ÓÚ ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË Ë ÙËÁË˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ ÓÚ ‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡), Ò˙„Î‡ÒÌÓ ÍÓÂÚÓ ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·ÓÌÓ‚ÂÚÂ Â 2.9 ÏÎÌ. ÎËË, ËÎË 54.4 ÏÎÌ. Î‚. (ÔË ·‡Á‡ 500 ÁÎ.Ù. Á‡ 19.04
Î‚.). “ÂÏ‡Ú‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÓÚÌÓ‚Ó ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË ÔÂÁ 1961 „., ÌÓ Á‡ÏË‡
ÒÍÓÓ ÒÎÂ‰ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË ÓÚ ‰‚ÂÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡. œÂÁ 1964
„. Ì‡¯ÂÚÓ Ã‘ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ÓÚ ÙËÏ‡Ú‡ R. J. C. Holdings Ltd Á‡ ÔÓÒÂ‰-
ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÔÓ ÒÔÓ‡ Ì‡ ·‡Á‡ ÓÍÓÎÓ 65%. ÓÌÚ‡ÓÙÂÚ‡Ú‡ ÌË Â 7%, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÁÚ˙Í‚‡,
˜Â Ó˘Â ‚ 1956 „. ÍÓÚËÓ‚ÍËÚÂ Ì‡ ÀÓÌ‰ÓÌÒÍ‡Ú‡ ·ÓÒ‡ Ò‡ ÒÔ‡‰Ì‡ÎË ‰Ó 5%451.
»ÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ ìÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚËˇ Ì‡ÚËÒÍ Í‡ÍÚÓ ÓÚ ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË,
Ú‡Í‡ Ë ÓÚ ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ œ‡Î‡ÏÂÌÚ‡, Á‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÔÓ-‰Ó·ÓÚÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ Á‡-
‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ò˙„Î‡ÒÌÓ ÚÂÁË ˆÂÌÌË ÍÌËÊ‡î ÔÂÁ ˛ÎË 1972 „. ‘ÓËÌ ÓÙËÒ ÓÚÔ‡‚ˇ
Ô‡ÏÂÚÌ‡ Á‡ÔËÒÍ‡ ‰Ó Ã¬Ì– Á‡ ÌÓ‚Ë ÔÂ„Ó‚ÓË. ¡ËÚ‡ÌÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Â Á‡ ·‡-
Á‡ ‰‡ ·˙‰Â ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÓ Ì‡ÒÍÓÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ”Ì„‡Ëˇ ÔÓ ÌÂÈÌËˇ
7.5-ÔÓˆÂÌÚÂÌ ÓÚ 1924 „. Á‡ÂÏ ÔÓ‰ „‡‡ÌˆËˇÚ‡ Ì‡ Œ·˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ì‡Ó‰ËÚÂ. ÃÂÒÂˆ
ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔËÂÏ‡ ÔËÌˆËÔÌÓ ‰‡ ÔÓ‰ÌÓ‚Ë ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ. ì“ÂıÌË˜ÂÒÍËî
ÔÓ·ÎÂÏË Ó·‡˜Â ÓÚÌÓ‚Ó ·ÎÓÍË‡Ú ÛÒÔÂ¯ÌÓÚÓ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ Â¯ÂÌËÂ. ŒÚ ÀÓÌ‰ÓÌ
Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Â‰‡Ú Ò ¿ÒÓˆË‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÚ¸ÓËÚÂ, ‡ ‚ —ÓÙËˇ
‰˙Ê‡Ú ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌÓ ‡‚ÌË˘Â (Ì‡ ÌË‚Ó ÔÓÒÎ‡ÌËˆË). ŒÒ-
ÌÓ‚ÂÌ ÒÔÓÂÌ ÏÓÏÂÌÚ Ó·‡˜Â ÒË ÓÒÚ‡‚‡ ÒıÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ. ”Ì„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡
ÓÚ 1968 „. ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‡ÍˆËËÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÍÛÔÂÌË ÔÓ ·ÓÒÓ‚Ëˇ ËÏ ÍÛÒ, ‰ÓÍ‡ÚÓ
¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÛÔÓÒÚ‚‡ Ì‡ 7%. —ÎÂ‰ ÔÓ˜ÚË 5-„Ó‰Ë¯ÌË ‰ËÒÍÛÒËË ÔÓ
ÔÓˆÂ‰Û‡Ú‡ ÔÂÁ Ï‡È 1977 „. Ì‡È-ÒÂÚÌÂ ‰‚ÂÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË ÒÂ ÒÂ˘‡Ú ‚ Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚÓ-
ÎËˆ‡. ŒÚ ‡Ì„ÎËÈÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ‚ „ÛÔ‡Ú‡ ÓÒ‚ÂÌ ‰ËÂÍÚÓËÚÂ Ì‡ Bank of England ¿Î˙Ì
‡ÛÙÓ‰ Ë –ÓÎ‡Ì‰ √ËÎıËÒÚ Ë Ì‡ Council of Foreign Bondholders ◊‡ÎÁ ”‡È˙Ú Â
‚ÍÎ˛˜ÂÌ Ë ÔÓÒÎ‡ÌËÍ˙Ú ƒÊ. ÎÓÛÍ452.
ÕÓ‚ËÚÂ ÒÔÓÌË ÏÓÏÂÌÚË Ò‡ ‰‚‡: ‡) ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ‚ÚÓÓ ÌÓÏÂË˜ÂÒÍÓ ·Ó-
‰ÂÓ Á‡ Ì‡‰ 37 ÏÎÌ. ÎËË ≠ 20 ÏÎÌ. ÌÓÏËÌ‡Î (2.3 ÏÎÌ. ÎËË, 4.9 ÏÎÌ. ˘.‰., 20.5
449 Пак там, а. е. 1644, л. 49–52.

450 Eichengreen, B and Portes, R. ‘Debt and Default in the 1930s: Causes and Consequences’, European Economic Review
1986: 30, pp. 599–640.
451 АМВнР, оп. 20а, а. е. 405, л. 1; пак там, оп. 29, а. е. 652, л. 18–22.
452 Пак там, л. 2–3, 16, 26–27, 78–82, 95–96; пак там, оп. 33, а. е. 614, л. 1–8, 41.
ÏÎÌ. ÁÎ.Ù., 11.4 ÏÎÌ. Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ë 281 ıËÎ. Î‚.) Ë 17 ÏÎÌ. ÎËı‚Ë Ë ‡ËÂ-
ÂÚ‡ (Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1940≠1976 „.); Ë ·) ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·˘Ë ‡Á„Ó‚ÓË Ò ‡Ì„ÎÓ-
‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÔÓ ‰‚‡Ú‡ ŒÕ ÍÂ‰ËÚ‡ (7-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ ÓÚ 1926 „. Ë 7.5-
ÔÓˆÂÌÚÌËˇ ÓÚ 1928 „.). —ÓÙËˇ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ÚÂÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÂÏËÚÂ ‚˙‚
Ù‡ÌÍÓ‚Â ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ë ‚ ÎÂ‚Ó‚Â, Ô˙‚ËÚÂ ÓÚ ÍÓËÚÓ Ò‡ ÛÂ‰ÂÌË Ó˘Â ÔÂÁ 1955 „. Ò
‘‡ÌˆËˇ, ‡ ‚ÚÓËÚÂ Ò‡ ÂÏËÚË‡ÌË Í‡ÚÓ ‚˙ÚÂ¯ÌË. Ã¬Ì– ‰˙ÊË Ò˙˘Ó Á‡ ·‡Á‡ ‰‡
·˙‰Â ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÓ ÔÂ‰ˇ‚ÂÌÓÚÓ ÌË Ô˙‚Ó ·Ó‰ÂÓ, ‚ÍÎ˛˜‚‡˘Ó ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-Ï‡-
Î˙Í ÌÓÏËÌ‡Î ‰˙Î„. Õ–¡ ÔÓÚÂÒÚË‡, ˜Â ‚ Ú‡Í‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÌË ÌÓ‚Ë ÔÂÚÂÌˆËË
Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË Ó·ÎË„‡ˆËË, ÍÓÌÙËÒÍÛ‚‡ÌË Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡ √‘–. ≈‰ÌÓ‚-
ÂÏÂÌÌËÚÂ ÔÂ„Ó‚ÓË Ò˙Ò —¿Ÿ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ò‡ ÓÚÍÎÓÌÂÌË Í‡ÚÓ ÚÂıÌË˜ÂÒ-
ÍË ÚÛ‰ÌÓ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ËÏË453.
Õ‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ 1977 „. ‚ —ÓÙËˇ ÒÂ˘‡ ‡Ì„ÎËÈÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÂ‰Î‡-
„‡ ‰‚‡ ‚‡Ë‡ÌÚ‡ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ:
1) ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ ÒÎÛÊ·‡Ú‡ ÔÓ ‚ÒË˜ÍË Á‡ÂÏË Ò ÎËı‚‡, Á‡ÔÓ˜‚‡˘‡ ÓÚ 1% Ë
ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘‡ ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ, ËÎË
2) Õ–¡ ‰‡ ÓÚÔ‡‚Ë ÔˇÍÓ Ì‡ ÔËÚÂÊ‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ
„‡Ê‰‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ ËÏ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Á‡ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂ ÔË ìÔËÂÏÎË‚ Á‡ ÌÓÒË-
ÚÂÎËÚÂ ÔÓˆÂÌÚî. ÕÂÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÒÂ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡ Á‡ 50% ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ, ‡ Í‡ÚÓ
ÏËÌËÏÛÏ ≠ 35%.
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÍÓÌÚ‡ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Â Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌÓ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂ-
ÌËÂ ÓÚ 7% Ì‡ ·‡Á‡ ÌÓÏÂË˜ÂÒÍÓÚÓ ·Ó‰ÂÓ ÓÚ 1955 „. (2.8 ÏÎÌ. ÎËË ÌÓÏËÌ‡Î).
œÓ„‡¯ÂÌËÂÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ ˜ÂÁ Á‡‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ ÌË
Á‡ ¿Ì„ÎËˇ ËÎË ˜ÂÁ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ÒÛÏË Ì‡ 6-ÏÂÒÂ˜ÌË ‚ÌÓÒÍË. —ÔÓÂ‰ —ÓÙËˇ
ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÛÂÊ‰‡ÌÂ ˘Â Â ËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÓ ˘Â ·˙‰Â Ì‡‰ Ô‡Á‡-
ÌËˇ ÍÛÒ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ. œÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËË ÓÚ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ ‚ 1974 „. ÍÓÚËÓ‚ÍËÚÂ
Ò‡ ·ËÎË 5≠8%. ¬ ÁÌ‡Í Ì‡ ‰Ó·‡ ‚ÓÎˇ ÓÚ Ã¬Ì– ‰‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ‡Á·ÂÂ, ˜Â Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË
‰‡ ÓÚË‰‡Ú ‰Ó 8.5≠9.5%454.
œË ‰Ë‡ÏÂÚ‡ÎÌÓ ÔÓÚË‚ÓÔÓÎÓÊÌËÚÂ „ÎÂ‰ÌË ÚÓ˜ÍË ‚ ‰‚ÂÚÂ ÒÚÓÎËˆË ‡Á„Ó-
‚ÓËÚÂ ÓÚÌÓ‚Ó Ì‡‚ÎËÁ‡Ú ‚ Ï˙Ú‚‡ ÚÓ˜Í‡. ÕÛÊÌË Ò‡ ÌÓ‚Ë 3 „Ó‰ËÌË, Á‡ ‰‡ ‰ÓÈ‰Â
ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Á‡ ÒÂ˘‡. œË ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Ò·ÎËÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ
Ó·‡˜Â Úˇ Á‡ ÔÓÂ‰ÂÌ Ô˙Ú ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ÒÂ ÓÚÎ‡„‡ (Ì‡ÒÓ˜ÂÌ‡ Á‡ Ï‡Ú 1980 „. Ë ÔÂ-
ÏÂÒÚÂÌ‡ Á‡ ‡ÔËÎ, ÔÓÒÎÂ Á‡ ÓÍÚÓÏ‚Ë, ‡ Ì‡Í‡ˇ ≠ Á‡ ÌÓÂÏ‚Ë). œË ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ
ÔÂÁ 1983 „. ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËË Í‡ÚÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË
ÍÂ‰ËÚË ‘ÓËÌ ÓÙËÒ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Âî455. –‡Á„Ó‚ÓËÚÂ
Ò‡ ‰Â·ÎÓÍË‡ÌË Â‰‚‡ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1987 „. ‚ËÁËÚ‡ Ì‡
œÂÚ˙ ÃÎ‡‰ÂÌÓ‚ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ. –ÓÎˇÚ‡ Ì‡ Í‡Ú‡ÎËÁ‡ÚÓ ËÁË„‡‚‡ Â¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ·Ë-
Ú‡ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ Ó·‚˙ÊÂ —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Á‡ ËÁ·ˇ„‚‡ÌÂ Ì‡ ‰‚ÓÈÌÓÚÓ ‰‡Ì˙˜-
ÌÓ Ó·Î‡„‡ÌÂ Ò˙Ò Á‡ÚÎ‡˜ÂÌËÚÂ ÓÚ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ ÌÂÛÂ‰ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. œÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ
‚ÎËˇÌËÂ ÓÍ‡Á‚‡ Í‡ÍÚÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ‡Ì‡‰‡, Ú‡Í‡ Ë ÔÓˇ‚ÂÌÓÚÓ
ÔÓ-„ÓÎˇÏÓ ‡Á·Ë‡ÌÂ ÓÚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ. Õ‡ 19 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1987 „. Ë ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ
ÔÂ˜ÍË Ò‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÌË, Í‡ÚÓ Ì‡È-ÒÂÚÌÂ Â Ô‡‡ÙË‡Ì‡ —ÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡
453 Пак там, оп. 36, а. е. 576, л. 1–58.
454 Пак там.
455 Пак та, оп. 40, а. е. 800, л. 50-51.
Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË Ë Á‡ ËÁ·ˇ„‚‡ÌÂ ‰‚ÓÈÌÓÚÓ ‰‡-

Ì˙˜ÌÓ Ó·Î‡„‡ÌÂ. ”Ú‚˙‰ÂÌ‡ Ò –Â¯ÂÌËÂ 254/1987 Ì‡ Ã— Úˇ ÛÂÊ‰‡ ‰ËÙÂÂÌˆË‡ÌÓ
‡ÁÎË˜ÌËÚÂ „ÛÔË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ: 40% ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ ÔÓ ˜‡ÒÚËÚÂ ‚ ÎËË Ì‡ 7-
ÔÓˆÂÌÚÌËˇ ÓÚ 1926 „. Ë 7.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ ÓÚ 1928 „. ¡ƒ«; 7% ÔÓ ˜‡ÒÚËÚÂ ‚ ˘.‰. Ì‡
Ò˙˘ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë 7% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡Î‡ Ì‡ Á‡ÂÏËÚÂ Ë ˜‡ÒÚËÚÂ ÓÚ ÍÂ‰ËÚË, ÂÏËÚË‡ÌË
‚˙‚ Ù.Ù. (ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â ìœÓ‡ÌÍ‡Âî ËÎË ÌÓ‚Ë). Õ‡ ·‡Á‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ —Ó-
ÙËˇ ˘Â Ì‡Ô‡‚Ë ‚ 30-‰ÌÂ‚ÂÌ ÒÓÍ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ‰Ó ÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ·Ó-
ÌÓ‚Â, ÍÓÂÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔËÂÚÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 2 „.456 œÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ˘Â ÒÂ ËÁ‚˙¯-
‚‡ Ò ÔÓÒÂ‰ÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ·‡ÌÍ‡ ≠ ‡„ÂÌÚ ÔÓ Ò‰ÂÎÍ‡Ú‡, ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÏÂÒÂˆ ÒÎÂ‰ ‡Í-
ˆÂÔÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÓÙÂÚ‡Ú‡ ÓÚ ‚ÒÂÍË ÓÚ‰ÂÎÂÌ ‰˙Ê‡ÚÂÎ Ì‡ Ì‡¯Ë Ó·ÎË„‡ˆËË. «‡
‡„ÂÌÚ Â ËÁ·‡Ì‡ ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ National Westminster Bank PLC, ÍÓˇÚÓ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ Ì‡
„Ó‰ËÌ‡ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ËÁÔ‡˘‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ Ô˙ÚË Ó·Ó·-
˘ÂÌË ÒÏÂÚÍË Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ. œÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ Á‡Ô‡ÁÂÌÓ ËÁ‚ÎÂ˜ÂÌËÂ Â
Í˙Ï 31 ˛ÎË 1988 „. Ë ÌÂ Ó·ı‚‡˘‡ ‚ÒË˜ÍË ËÁ‚˙¯ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ457. »Ï‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ
Ó·‡˜Â ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡, ˜Â ÓÔÂ‡ˆËˇÚ‡ ÔÓ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ìÒÚ‡ËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Âî
ÒÚÛ‚‡ Ì‡ ı‡ÁÌ‡Ú‡ ÌË Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1 ÏÎÌ. ÎËË (2.4 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)458.
¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ò˙Ò —¿Ÿ, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë ‡Ì‡‰‡ Õ–¡
ÔÎ‡˘‡ Ó·˘Ó 2.543 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. —ÛÏ‡Ú‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ Â‰‚‡ 0.02% ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ ÌË
ÔÂÁ 1987 „. Ë ÌÂ Â ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í, ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ. —˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ Â ÒÎÓÊÂÌ‡ ÚÓ˜Í‡ Ì‡ Â‰ËÌ ÔÓÚÓ˜ËÎ ÒÂ Ì‡‰ ÔÂÚ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ
ÔÓ·ÎÂÏ Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ‡ËÂÂÚ‡Ú‡ ÔÓ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÌË
Á‡ÂÏË.
456 Пак там, оп. 44–4, а. е. 140, л. 26, 44, 144–149.

457 Пак там, оп. 45–4, а. е. 234, л. 2–8; пак там, оп. 46–4, а. е. 273, л. 1–12.
458 Пак там, оп. 39, а. е. 1644, л. 50–51.
√Î‡‚‡ ˜ÂÚËËÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
¬˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡
ËÁ‚˙¯‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÏÂÌË ‚
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ, 1964≠1973 „.
»Á„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡ —»¬ Ë Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂ
Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡
œÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË
ÔÓÏÂÌË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. —ÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ
ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ì‡Ú‡ ÔÓ˜ÚË
Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â ‚ Ì‡ÔÂ‰Ì‡ÎËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Á‡ÒËÎÂÌ‡ ÒÓˆË‡ÎÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò Û‚Â-
ÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Ë Ì‡‡ÒÌ‡ÎÓÚÓ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ Ò‡ ÒÚ‡-
·ËÎÌË ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌÓÚÓ ÔÓËÁ-
‚Ó‰ÒÚ‚Ó. “ÂÁË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓˆÂÒË, Ò˙˜ÂÚ‡ÌË Ò ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ ‚ Ó·˘Ë ÎËÌËË Ë
Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇ ÍÎËÏ‡Ú, Ë Ò˙Ò ÒÏÂÍ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜ËˇÚ‡ »ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰
Ô‡‚ˇÚ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ·ÂÁÔÂˆÂ‰ÂÌÚÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ.
¬ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ò˙˘Ó ÒÂ ÔÓˇ-
‚ˇ‚‡Ú ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Í˙Ï ‚ÒÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏÓ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇÚ‡ Ò Ó„ÎÂ‰ ÓÒË-
„Ûˇ‚‡ÌÂ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ Ì‡‡ÒÌ‡ÎÓÚÓ ËÏ Ì‡È-‚Â˜Â ÔÓÏË¯ÎÂÌÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó.
¡ÂÁ ‰‡ Â ÓÚÒÚ‡ÌÂÌ‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÚ‡ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÂÌ ‚ÓÂÌÂÌ ÍÓÌÙÎËÍÚ, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë
ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÛÒÍÓÂÌÓ ÔÂ‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ, ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÓÚ-
ÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÔÂ‰ÂÌ ÔÎ‡Ì ËÁÎËÁ‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙Â‚ÌÓ‚‡ÌËÂ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ó·-
˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÒËÒÚÂÏË. ”·Â‰ÂÌË ‚ Ï‡ÍÒËÒÚÍËÚÂ ÚÂÁË, ˜Â ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇÚ Ì‡˜ËÌ
Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Â ÔÓ-ÂÙÂÍÚË‚ÂÌ Ë ˜Â Í‡ÔËÚ‡ÎËÁÏ˙Ú ÒÂ Ì‡ÏË‡ ‚ „ÎÓ·‡ÎÌ‡ ÍËÁ‡,
Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌËˆË Ë ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ‰Û„ËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË Ë
ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË Ô‡ÚËË Ì‡ÒÓ˜‚‡Ú ‚ÌËÏ‡ÌËÂÚÓ ÒË Í˙Ï ÛÒ˙‚˙¯ÂÌÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÓˆË-
‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ Í‡È-
Ì‡Ú‡ ÔÓ·Â‰‡. ÕÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓÚÓ ÓÚ˜ËÚ‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‡Ò-
ÚÂÊ Ò˙Á‰‡‚‡Ú Û ÏÌÓÁËÌ‡ ˜Û‚ÒÚ‚ÓÚÓ, ˜Â ÔÓ‰Ó·Ì‡ ˆÂÎ Â ‚˙ÁÏÓÊÌ‡ Ë ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ËÏ‡ ‚
·ÎËÁÍÓ ·˙‰Â˘Â.
Õ‡Â‰ Ò Ó·˘ËÚÂ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÍË Á‡ ÔÂ‚˙ÁıÓ‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ‚ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË ÏÌÓ„Ó ÍÓÌÍÂÚÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ˇ‚ÎÂÌËˇ Ì‡Î‡-
„‡Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ó·˘Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ËÌÒÚËÚÛˆËË Ë
˙ÍÓ‚Ó‰ÌË ˆÂÌÚÓ‚Â ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘. –‡Á-
¯Ëˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ËÁËÒÍ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË ÔÓ-„˙‚Í‡‚‡ ÓÚ Ò˙-
˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘‡Ú‡ ‰Ó ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËˇ ÍÎËËÌ„. ”‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÔÂ‰Î‡„‡ÌËÚÂ ÒÚÓÍË, ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ô‡ÒË‚˙Ú ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÒÂ
ÍÓÏÔÂÌÒË‡ ‚ Í‡ÈÌËˇ Ó·˘ ·‡Î‡ÌÒ Ë ÔÓ-‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓÚÓ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÛÊ‰Ë-
ÚÂ Ì‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË ÓÚ ‚ÌÓÒÌË ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ò˙Á‰‡‚‡Ú ÛÒÎÓ-
‚ËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÏËÌÂ ‡ÍÓ ÌÂ Í˙Ï Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË
Ì‡ —»¬, ÚÓ ÔÓÌÂ Í˙Ï ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌËˇ ÍÎËËÌ„. «‡ ÚÓ‚‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡ Ë

‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÚÛ‰‡, ÍÓˇÚÓ ˆÂÎË ‚ÒˇÍ‡
‰˙Ê‡‚‡ ÓÚ Ó·˘ÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÒÚÓ-
ÍË Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÒÂ ÛÒ˙‚˙¯ÂÌÒÚ‚‡ ÚˇıÌÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó, ‡ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ‰‡ ÌÂ
ÒÂ ÒÚË„‡ ‰Ó ‚˙ÚÂ¯Ì‡ (‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬) Ë ‰Ó ‚˙Ì¯Ì‡ (Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë)
ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ ÏÂÊ‰Û ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. ŒÒ‚ÂÌ
‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË ‰ÓÍ‡Á‚‡Ú ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Â‰ËÌ
ÔÓ-‡Á‚ËÚ Ë ÂÙÂÍÚË‚ÂÌ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Í‡ÍÚÓ ÏÂÊ‰Û Úˇı Ò‡ÏËÚÂ, Ú‡Í‡ Ë Ò ÚÂÚË ÌÂ˜ÎÂÌÛ‚‡˘Ë ‚ —»¬ ÒÚ‡-
ÌË.
¬ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ÚÂÁË Ó·ÂÍÚË‚ÌË ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Ó˘Â ÔÂÁ ˛ÎË 1962 „. Ì‡ ÒÂ˘‡ ‚
ÃÓÒÍ‚‡ Ô‡ÚËÈÌËÚÂ Ë ‰˙Ê‡‚ÌË ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ‚ÁÂÏ‡Ú ÔËÌ-
ˆËÔÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ‚ Ó·˘ÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÔÂÏËÌÂ Í˙Ï ÒËÒ-
ÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÂÌ ÍÎËËÌ„. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÔÓ‰ÍÂÔˇ
Ë‰ÂËÚÂ Á‡ ÔÓÏÂÌË ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë459. ¬ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1963 „. Â ÔÓ‰-
ÔËÒ‡ÌÓ —˙„Î‡¯ÂÌËÂ Á‡ ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌÓ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË Ë Ó„‡ÌËÁË-
‡ÌÂ Ì‡ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó (Ã¡»—)460. ŒÙË-
ˆË‡ÎÌÓ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ Ò‚ÓˇÚ‡ ‡·ÓÚ‡ Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë 1964 „. ”ÒÚ‡‚ÌËˇÚ ∫ Í‡ÔËÚ‡Î Â
300 ÏÎÌ. Û·ÎË, Í‡ÚÓ Ò‡ ‚ÌÂÒÂÌË 120 ÏÎÌ. ‡ÔËÚ‡Î˙Ú ÒÂ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÔÓÔÓˆËÓÌ‡ÎÌÓ Ì‡ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌËˇ ËÏ ‰ˇÎ ‚˙‚ ‚Á‡ËÏÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‚ ‡ÏÍË-
ÚÂ Ì‡ —»¬. –˙ÍÓ‚Ó‰Ë ÒÂ ÓÚ —˙‚ÂÚ Ë ”Ô‡‚ÎÂÌËÂ, ‚ ÍÓËÚÓ ‚ÒˇÍ‡ ÒÚ‡Ì‡-˜ÎÂÌÍ‡
ËÏ‡ 1 „Î‡Ò ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ‚ÌÂÒÂÌËˇ ÓÚ ÌÂˇ Í‡ÔËÚ‡Î. –Â¯ÂÌËˇÚ‡ ÒÂ ‚ÁÂÏ‡Ú Ò ÍÓÌ-
ÒÂÌÒÛÒ461. √Î‡‚Ì‡Ú‡ ÙÛÌÍˆËˇ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Â ‰‡ ·˙‰Â ‡ÁÔÎ‡˘‡ÚÂÎÂÌ ˆÂÌÚ˙ ‚ —»¬,
Í‡ÚÓ Ó·ÂÁÔÂ˜‡‚‡ Ò‚ÓÂ‚ÂÏÂÌÌÓÚÓ Ë ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓÚÓ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇ ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË ÏÂÊ‰Û ÛÔ˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌËÚÂ ·‡ÌÍË. ƒÛ„‡ ‚‡ÊÌ‡ Á‡‰‡˜‡ Ì‡
Ã¡»— Â ‰‡ ÍÂ‰ËÚË‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË, ÓÚÔÛÒÍ‡ÈÍË Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË
Á‡ÂÏË Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡, Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓÏÂÊ‰Û ËÏ. ¬ Ô‡‚ËÎÌËÍ‡ ∫ ÒÂ ‡Á„‡ÌË˜‡‚‡Ú ÌˇÍÓÎÍÓ ÚËÔ‡ ÍÂ‰ËÚË ‚
ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË: 1) ‡Á˜ÂÚÂÌ ≠ Á‡ Ó·ÂÁÔÂ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, ÍÓ„‡ÚÓ ÚÂ Í‡Ú-
ÍÓ‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÂ‚Ë¯‡‚‡Ú ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡. –‡ÁÏÂ˙Ú ÏÛ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡
ÓÚ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡. ¬˙ÁÔËÂÚËˇÚ ÔËÌˆËÔ Â ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ 2.5% ÓÚ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ‡ Ì‡ ‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ò ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬. ÀËı‚‡Ú‡ ÔÓ ÚÓÁË ÍÂ‰ËÚ Â
2%; 2) ÒÂÁÓÌÂÌ ≠ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÒÂ, ÍÓ„‡ÚÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÂ‚Ë¯‡‚‡Ú ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ ÔÓ
ÒÂÁÓÌÌË ÔË˜ËÌË. ŒÚÔÛÒÍ‡ ÒÂ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 1 „Ó‰ËÌ‡ Ë ÎËı‚‡Ú‡ Â 1.5%; 3) ÍÂ‰ËÚ Á‡
‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ≠ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÒÂ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ë ÎËı‚Â-
ÌËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ Â Ò˙˘Ó 1.5%; 4) ÍÂ‰ËÚ Á‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ.
—ÓÍ˙Ú Ë ÎËı‚‡Ú‡ ÔÓ ÌÂ„Ó ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡. Œ·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ ÎËı-
‚‡Ú‡ Â 2%462.
Ã¡»— ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ Ë ı‡‡ÍÚÂÌËÚÂ Á‡ ‚ÒˇÍ‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ ‰ÂÈÌÓÒÚË,
459 ЦДА, ф. 1Б, оп. 6, а. е. 4799, л. 21–22.

460 Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 65.
461 Пак там, ф. 259, оп. 32, а. е. 25, л. 16.
462
Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 78.
Ò‚˙Á‡ÌË Ò Ì‡·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÂÔÓÁËÚË, Í‡ÚÓ Á‡ÔÎ‡˘‡ ÔÓ ‚ÎÓ„Ó‚ËÚÂ Ë ÚÂÍÛ˘ËÚÂ

ÒÏÂÚÍË Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË ÎËı‚Ë, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÓÚ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡.
ŒÚ „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ÒÚ‡ÌË Í‡ÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ, ËÁÔËÚ‚‡˘Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌË ÔÓ·-
ÎÂÏË Ò ÌÂ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Ò‡ ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ Ì‡ Ã¡»— ‚ Ú‚˙‰‡
‚‡ÎÛÚ‡. ¡‡ÌÍ‡Ú‡ ÔËÂÏ‡ ÓÚ Ò‚ÓËÚÂ ˜ÎÂÌÍË ‚ÎÓ„Ó‚Â ‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË, ÒÂ˘Û ÍÓË-
ÚÓ ÚÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡Ú Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ ÔÓÍË-
‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÂÏÂÌÌËÚÂ ÒË ÌÛÊ‰Ë. “ˇ ËÁ‚˙¯‚‡ ÓÔÂ‡ˆËË Ò ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ÒÂ‰ÒÚ‚‡
Ë Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Ë˜ÌË Ô‡Á‡Ë, Í‡ÚÓ Á‡ ˆÂÎÚ‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ ‰ÂÎÓ‚Ë ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò Â-
‰Ëˆ‡ ÍÛÔÌË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ì‡ 11-ÓÚÓ ÒË
Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ (‡ÔËÎ 1966 „.) —˙‚ÂÚ˙Ú Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Â¯‡‚‡ ‰‡ Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ
ÛÒÚ‡‚ÌËˇ ÒË Í‡ÔËÚ‡Î ‚ ÁÎ‡ÚÓ Ë ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. “ÓÁË Í‡ÔËÚ‡Î ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡
30 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, Í‡ÚÓ ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÁÎ‡ÚÓ Ë Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË Â ÓÔ-
Â‰ÂÎÂÌ Ì‡ 1 700 000 ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 1966 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Â ‚ÌÂ-
ÒÂÌ‡463. ÀËı‚ËÚÂ ÔÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ ÒÓÍ
ÓÚ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ ”Ô‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ã¡»— Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ Ì‡È-·Î‡-
„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ÎËı‚ÂÌË ÔÓˆÂÌÚË Ì‡ „Î‡‚ÌËÚÂ Ô‡Ë˜ÌË Ô‡Á‡Ë, ‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ë ‚ ‰ÂÌˇ
Ì‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡. “ÂÁË ÎËı‚Ë ÒÂ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú Ò 0.50% Á‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ‰Ó 3 ÏÂ-
ÒÂˆ‡ Ë Ò 0.25% Á‡ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ 6 ‰Ó 12 ÏÂÒÂˆ‡.
¡‡ÌÍ‡Ú‡ ·˙ÁÓ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÔËÂÏ‡ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡
‚‡ÎÛÚ‡. Œ˘Â ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂÚÓ ∫ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÚÂÁË ‚ÎÓ„Ó‚Â ‚˙ÁÎËÁ‡
Ì‡ 305 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ÔÂÁ 1965 „. ≠ Ì‡ 649 ÏÎÌ., ‡ ÔÂÁ 1966 „. ≠ Ì‡ 1027
ÏÎÌ. «‡ ÚË „Ó‰ËÌË ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ‰ÂÔÓÁËÚËÚÂ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË ‰ÓÒÚË„‡ ÓÚ 20.5% Ì‡
43.3%. œÓ-„ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰ÂÔÓÁËÚËÚÂ ÒÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬. ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÔÓÎÁ‚‡ ‰ÂÔÓÁËÚË ÓÚ Ã¡»— ‚ Ò‚Ó·Ó‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ≠ Á‡
1965 „. 34 472 ıËÎ. ‰ÓÎ‡Ë, ‡ Á‡ 1966 „. 55 628 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡464 . ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ì‡ 11-ÓÚÓ
Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Â Â¯ÂÌÓ ÓÒ‚ÂÌ ‰ÂÔÓÁËÚË Ã¡»— ‰‡ ÔËÂÏ‡ Ë
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË.
Õ‡ÏÂÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ Í˙„Ó‚Â Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡ ‡Ï·ËˆËÓÁÌË.
Œ˘Â Ì‡ 9-ÚÓÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1965 „. ÒÂ Â¯‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡Á¯ËË ÒÙÂ‡Ú‡
Ì‡ ÔËÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÂ‚Ó‰Ì‡Ú‡ Û·Î‡, Í‡ÚÓ ‚ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ò ÌÂˇ ÒÂ
‚ÍÎ˛˜‡Ú Ë ÒÚ‡ÌË, ÌÂ˜ÎÂÌÛ‚‡˘Ë ‚ —»¬. √Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ó·‡˜Â ”Ô‡‚ËÚÂÎÌËˇÚ
Ò˙‚ÂÚ Ì‡ Ã¡»— ËÌÙÓÏË‡, ˜Â ‰ÓÒÂ„‡ ÌËÚÓ Â‰Ì‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÌÂ
Â ÔÓˇ‚ËÎ‡ ÊÂÎ‡ÌËÂ ‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ò˙Ò ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, ‚
ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË465.
Ã‡Í‡ Ã¡»— ‰‡ ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÛÚ‚˙‰Ë, Í‡ÚÓ „ÓÎˇÏ‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡
ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Ë ‰‡ Ì‡ÎÓÊË ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‚Ó‰ÌËÚÂ Û·ÎË ‚ ÔÓ-¯ËÓÍ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚ ÔÂËÏÂÚ˙ ≠ ËÁ‚˙Ì ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬, ÌÂÈÌ‡Ú‡ ÔÓˇ‚‡ Â ÓÚ ‚‡ÊÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ. ¬˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Í‡ÍÚÓ ‚
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡, Ú‡Í‡ Ë ‚ Á‡Ô‡‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔË ‰ÓÒÚ‡ ÔÓ-Ó·ÎÂÍ˜ÂÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ‚ ÏÓ-
ÏÂÌÚ, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ËÁÔËÚ‚‡ ÒÂËÓÁÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÔË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡‰˙Î-
463 Пак там, л. 66–67.
464 Пак там, л. 67–68.
465
Пак там, л. 69–70.
ÊÂÌËˇÚ‡ ÒË Í˙Ï ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ·‡ÌÍË (‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë Í˙Ï Ò˙‚ÂÚÒ-

ÍËÚÂ ŒÈÓ·‡ÌÍ Ë ÃÕ¡), Â ‚‡ÊÌ‡ „Î˙ÚÍ‡ ‚˙Á‰Ûı Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. ¡‡ÌÍ‡-
Ú‡ Â Á‡ÏËÒÎÂÌ‡ ‰‡ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏË Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ, Í‡Í-
‚ËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ıÓÌË˜ÌÓ ËÁÔËÚ‚‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË. ‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡
ÔÂ‰‚Ë‰ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÒË Ú˙„Ó‚Ëˇ
ÌÂ Ò‡ÏÓ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ, ÌÓ Ë Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ˜Â ‚ÒÂ
Ó˘Â ËÁÌÓÒ˙Ú ∫ ËÏ‡ ÔÓ‰˜ÂÚ‡ÌÓ ÒÂÁÓÌÂÌ ı‡‡ÍÚÂ, ÒÂ Ó˜‡Í‚‡, ˜Â ÍÂ‰ËÚË ÓÚ
Ã¡»— ˘Â ‚ÌÂÒ‡Ú ÛÒÔÓÍÓÂÌË ‚ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ.
«‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÏÂÌË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Î‡-
„Â, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó Â‰Ì‡, ‰Ó ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ, ÒËÎÌÓ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ≠ ·‡ÌÍÓ‚‡-
Ú‡, Ó·ı‚‡˘‡Ú Ë ¡˙Î„‡Ëˇ. œÓ ÔÓ‰Ó·ËÂ Ì‡ ‰Û„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÓÚ —»¬ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ò˙˘Ó Â¯‡‚‡ ‰‡ ÒÂ Ò˙Á‰‡‰Â ÌÓ‚‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÔÓ-
ÂÏÂ ËÁˆˇÎÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. — ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ π 7 Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ÓÚ 20 ÙÂ‚-
Û‡Ë 1964 „. Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ (¡¬¡), ÍÓˇÚÓ ÔÓÂÏ‡
‡ÍÚË‚ËÚÂ Ë Ô‡ÒË‚ËÚÂ Ì‡ ƒÂ‚ËÁÌ‡Ú‡ ‰ËÂÍˆËˇ Ì‡ ¡Õ¡. ŒÚÍË‚‡ÌÂÚÓ ∫ ÒÚ‡‚‡ Ì‡ 1
‡ÔËÎ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡, Í‡ÚÓ ˜ÂÁ —ÓÙËÈÒÍËˇ „‡‰ÒÍË ÍÎÓÌ Ì‡ ¡Õ¡ Ò‡ ÔÂı‚˙ÎÂ-
ÌË ‡ÍÚË‚Ë Ë Ô‡ÒË‚Ë Á‡ Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. Î‚., ‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡
·‡ÌÍ‡ ‚ ÌÓ‚‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Ì‡ 70%466. «‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡
¡¬¡ Â Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÌËˇÚ Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡ Ë Ì‡˜‡ÎÌËÍ Ì‡
¬‡ÎÛÚÌÓÚÓ ∫ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ ÕÂ¯Ó ÷‡Â‚ÒÍË. ¡ÂÁ Ò˙ÏÌÂÌËÂ ÚÓÈ Â ÙËÌ‡ÌÒËÒÚ Ò „ÓÎˇÏ
ÓÔËÚ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË Ë ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò ÏÌÓ„Ó·ÓÈÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡-
Ó‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË.
¬Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ Û˜Â‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ ÒË ¡¬¡ ÔÓÂÏ‡ ÍÓÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò
˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·‡ÌÍË, Í‡ÚÓ ¡Õ¡ ÒË Á‡Ô‡Á‚‡ ÔÓÁËˆËËÚÂ Ò‡ÏÓ ÔÂ‰ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ, Ì‡ ÍÓˇÚÓ Â ˜ÎÂÌÍ‡ ÓÚ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂÚÓ ∫ ÔÂÁ
1930 „., ‡ Ò˙˘Ó Ë ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ ÔÓ ÌˇÍÓË ÍÎËËÌ„Ó‚Ë ÒÔÓ„Ó‰·Ë. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˆÂÎ Ì‡
Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡¬¡ Â ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰Ó·ˇÚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË, ‰‡ ÒÂ ÛÍÂ-
ÔˇÚ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓÁËˆËË Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡, ‰‡ ÒÂ ‚˙‚Â‰Â ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ „˙‚Í‡‚ÓÒÚ Ë ÓÔÂ‡-
ÚË‚ÌÓÒÚ ‚ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ò ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË. ‘ÛÌÍˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÌÓ‚‡Ú‡ ·‡Ì-
Í‡ ËÏ‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡, Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ ‚ ÌˇÍÓË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Â‰ËÌ ˜ËÒ-
ÚÓ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÚÂÎÂÌ ˆÂÌÚ˙. ŒÒ‚ÂÌ ˜Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚ÌÓÒ‡ Ë ËÁ-
ÌÓÒ‡, ÍÂ‰ËÚË‡ Ë ÍÓÌÚÓÎË‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË (¬“Œ), ËÁ‚˙¯-
‚‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ò ÌÂÒÚÓÍÓ‚ ı‡‡ÍÚÂ Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÚÛËÒÚË, ¡¬¡ ÔÓÂ-
Ï‡ Ò˙·Ë‡ÌÂÚÓ Ë ‡Ì‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ, Í‡Ò‡Â˘‡
‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ë Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, Û˜‡ÒÚ‚‡ ‚ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚ-
ÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ‚ ËÁ‡·ÓÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ Á‡‰‡-
˜Ë467. —˙˘Ó Ú‡Í‡ ÒÂ ‡Á˜ËÚ‡ ¡¬¡ ‰‡ Á‡˘ËÚË ÔÓ-ˇÒÌÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ËÌÚÂÂÒË Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔË ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓË Á‡ ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË Í‡ÍÚÓ Á‡ ‚ÌÓÒ‡, Ú‡Í‡
Ë Á‡ ËÁÌÓÒ‡ ÏÂÊ‰Û ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ë ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÍÓÌÚ‡„ÂÌÚË.
«‡ ‰‡ Û‚ÂÎË˜‡Ú ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ï‡¯ËÌË, ¬“Œ ˜ÂÒÚÓ ÔË·ˇ„‚‡Ú ‰Ó ËÁÌÓÒ
466 Пак там, оп. 5, а. е. 29, л. 2.

467
Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 1, л. 19.
„Î‡‚ÌÓ ˜ÂÁ ËÌÍ‡ÒÓ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚË. “‡ÁË ÒËÒÚÂÏ‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‚Ó‰Ë ‰Ó Á‡·‡‚ˇÌÂ Ì‡

ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ÎËı‚Ë, ‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ ‰ÓË ÌÂ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú Ë Ò˙-
ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. ‘ËÏÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË ÔÂ‰ËÏÌÓ Ì‡ ÒÚ‡ÌË ÓÚ
ÚÂÚËˇ Ò‚ˇÚ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË, Ò˙˘Ó ÌÂ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ó·ÂÁÔÂ˜ÂÌË Ò ÌÂ-
Ó·ıÓ‰ËÏËÚÂ „‡‡ÌˆËË Ë ÚÓ‚‡ ÔÓ‡Ê‰‡ ÒÂËÓÁÌË ËÒÍÓ‚Â ÔÂ‰ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓÒÚ˙Ô-
ÎÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡468.
Œ˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ò‚ÓˇÚ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ¡¬¡ ·˙ÁÓ Ë ·ÂÁ ÒÔ˙ÌÍË ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ ‰Â-
ÎÓ‚Ë ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ·‡ÌÍË. ŒÚ Úˇı ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÔË‚ÎÂ˜Â ÁÌ‡-
˜ËÚÂÎÂÌ ‡ÁÏÂ Í‡ÚÍÓÚ‡ÈÌË ‰ÂÔÓÁËÚË, ÍÓËÚÓ ‰‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ‰‡
‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ÔÓ-ÒÔÓÍÓÈÌÓ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Ô‡‰ÂÊËÚÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ‰Û„Ë-
ÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. —‡ÏÓ Á‡ ÔÂËÓ‰ ÓÚ 2 „Ó‰ËÌË ·ÓˇÚ Ì‡ ÍÓÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚËÚÂ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡
‰ÓÒÚË„‡ ·ÎËÁÓ 900469.
ƒ˙Î„ÓÒÓ˜ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë

ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ÌÂ ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ
œÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó, ÍÓˇ-
ÚÓ ÒË ÔÓÒÚ‡‚ˇ Á‡ ˆÂÎ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË
Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ËÏ ·‡Î‡ÌÒ, ÌÂ ÔÂÍ-
‡Úˇ‚‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ
¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌÓ ÓÚ ———–, ÌÓ Ë ÓÚ ‰Û„ËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓ-‡Á‚ËÚË
‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ —»¬. “ÂÁË ‚˙Ì¯ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ËÏ‡Ú ‚‡ÊÌÓ
ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËˇ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓˆÂÒ Ì‡ ‡Á¯Ë-
ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡Á‡ Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÌˇÍÓË ÓÔÂ‰ÂÎˇ-
ÌË Í‡ÚÓ ÔÂÒÔÂÍÚË‚ÌË Ë ‚ËÒÓÍÓÂÙÂÍÚË‚ÌË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡. ¬ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌËÚÂ ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËˇ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Í‡ÚÓ Ì‡È-„ÓÎÂÏËˇÚ ÔÓÎÁ‚‡ÚÂÎ Ì‡
‚Á‡ËÏÌË ÍÂ‰ËÚË. “Ó‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Â ËÁ‚Ó˛‚‡ÌÓ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ ÓÚ Ò˙-
‚ÂÚÒÍËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË ÚÂÁ‡ Á‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ËÁ‡‚Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÂÔÂÌÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. »ÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ ËÒÚÓË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÒ-
Ú‡Ú‡ˆËË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÓÚ ·ÎËÁÍÓÚÓ ÏËÌ‡ÎÓ Ë ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡
·ÎËÁÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÊËÏ Ò ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ ÃÓÒÍ‚‡, “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡
Û·Â‰Ë ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ œ——, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÂ ÌÛÊ‰‡Â ÓÚ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡, ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ Ë Ì‡Û˜Ì‡ ÔÓÏÓ˘, Á‡ ‰‡ ËÁ„‡‰Ë ·˙ÁÓ Ò‚ÓˇÚ‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ Ë
‰‡ ÒÂ ËÁ‡‚ÌË Ò Ì‡ÔÂ‰Ì‡ÎËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÓÚ Ó·˘ÌÓÒÚÚ‡470.
ŒÒ‚ÂÌ Á‡ ÒÚÓÂÊ Ì‡ Á‡‚Ó‰Ë, ÂÎÂÍÚÓˆÂÌÚ‡ÎË Ë Á‡ ‰Û„Ë ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÌÛÊ-
‰Ë, Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË Ò‡ Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡, ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË Á‡ ÔÂ‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ. «‡ ‰‡ ÒÂ ‚ÌÂÒÂ ÔÓ-
‚Â˜Â Â‰ ‚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ÒÔÂˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚË, ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚Ó Á‡ ‚ÂÏÂÚÓ ÓÚ 1954 „. ‰Ó 1961 „., Ì‡ 27 ˛ÎË 1963 „. Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ Â‰ËÚÌ‡ ÒÔÓ-
„Ó‰·‡ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ———–. —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ‚ÍÎ˛˜Ë ÔÓËÁ‚Â‰Â-
ÌËˇÚ‡ Ì‡ 8 ÔÂ‰ıÓ‰ÌË ÒÔÂˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚ‡ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 334 629 ıËÎ. ÌÓ‚Ë Û·-
468
Пак там, л. 21–22.
469 Пак там, а. е. 2, л. 19.
470 В спомените си Нико Яхиел изказва мението, че предложението за сливане със СССР е поредният номер на Т.
Живков, с който цели да осигури по-изгодни икономически условия за България спрямо останалите социалистически
страни, повече кредити и подкрепа за българското стопанство. Яхиел, Н. Тодор Живков и личната власт. Спомени,
документи, анализи. С., 1997, с. 185.
ÎË, ˜ËÈÚÓ ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡Ì ÓÒÚ‡Ú˙Í ÓÚ 160 475 ıËÎ. ‰‡ ÒÂ ÓÙÓÏË ‚ ÌÓ‚ Ó·Â‰ËÌÂÌ ÒÔÂ-
ˆË‡ÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ. «‡Ô‡ÁÂÌ Â ÔËÌˆËÔ˙Ú ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ———– ‰‡ Ò‡ Ò
ÌËÒÍ‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ ≠ 2%. Â‰ËÚ˙Ú Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ„‡ÒÂÌ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 10 „Ó‰Ë-
ÌË ≠ ÓÚ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1963 ‰Ó ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1973 „. Ì‡ 10 ‡‚ÌË „Ó‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË. «‡Â‰ÌÓ Ò
ÎËı‚ËÚÂ ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÛÏ‡, ÔÓ‰ÎÂÊ‡˘‡ Ì‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ, ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡ 162 339 ıËÎ. ÌÓ-
‚Ë Û·ÎË (1 ÌÓ‚‡ Û·Î‡ Â ‡‚Ì‡ Ì‡ 4.4 ÒÚ‡Ë). ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ÔÓ„‡Òˇ‚‡ Á‡ÂÏ‡ ˜ÂÁ
ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ˘Â ËÁÌ‡Òˇ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á471 .
“‡Í‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1963 „. ‡Á˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÓÚ 1947 „. ÔÓ ‡ÁÎË˜-
ÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚÓÍÓ‚Ë, ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌ-
ÌË Ë ÒÔÂˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚË Ó·˘Ó Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 775.5 ÏÎÌ. ÌÓ‚Ë Û·ÎË. ŒÚ Úˇı ‰Ó ÚÓÁË
ÏÓÏÂÌÚ Ò‡ ·ËÎË ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË 540 ÏÎÌ. Û·ÎË Ë ÓÒÚ‡‚‡Ú Ó˘Â Á‡ ÓÍÓÎÓ 235 ÏÎÌ. Û·-
ÎË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ËÏË ÔÓ ·ÓÈ Ë Ó·ÂÏ Ò‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÒÎÂ‰ 1956 „. —ÎÂ‰-
‚‡˘‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡, Û˜‡ÒÚ‚‡Î‡ ‚ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Â ◊ÂıÓÒ-
ÎÓ‚‡ÍËˇ Ò 65.7 ÏÎÌ. Û·ÎË. ƒÛ„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò˙˘Ó ËÏ‡Ú Ò‚Óˇ ‰ˇÎ: œÓÎ¯‡ ≠ 15,4;
”Ì„‡Ëˇ ≠ 14,7; √ƒ– ≠ 13.9 Ë –ÛÏ˙ÌËˇ ≠ 8 ÏÎÌ. «‡Â‰ÌÓ Ò ÓÚÍÛÔÂÌÓÚÓ ‰ˇÎÓ‚Ó Û˜‡Ò-
ÚËÂ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 879.4 ÏÎÌ. ÌÓ‚Ë Û·ÎË, ÓÚ ÍÓËÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË ≠ 645.3 ÏÎÌ.
Û·ÎË472 .
œÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÓÚ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Õ. ’Û¯˜Ó‚ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ Ò˙˘Ó Â ·ÂÎˇ-
Á‡Ì‡ Ò ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡-
ÎËÁ‡ˆËˇ. Õ‡ 19 ÙÂ‚Û‡Ë 1964 „. ‚ ÃÓÒÍ‚‡ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌÓ —˙„Î‡¯ÂÌËÂ Á‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡-
‚ˇÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. «‡ÂÏ˙Ú ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÍÛÔÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 300 ÏÎÌ. Û·ÎË.
“ÓÈ Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Á‡ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓÏË¯-
ÎÂÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë Ó·ÂÍÚË. » ÔË ÌÂ„Ó ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡Ú‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Â 2%, ‡ ÒÓ-
Í˙Ú Ì‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ Â 10 „Ó‰ËÌË. “Ó‚‡, ÍÓÂÚÓ „Ó Ô‡‚Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Ú‚˙‰Â ËÁ„Ó-
‰ÂÌ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Â „ÓÎÂÏËˇÚ „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰ ≠ Á‡ÂÏ˙Ú ˘Â Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ-
‚‡ ÓÚ 1 ˇÌÛ‡Ë 1970 „.473 —ÎÂ‰ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ ÔÓÎÓ‚ËÌ „Ó‰ËÌ‡, Ì‡ 4 ˛ÎË, Ò‡ ‰Ó„Ó‚Ó-
ÂÌË ‰‚‡ ÌÓ‚Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË Ò˙‚ÂÚÒÍË ÍÂ‰ËÚ‡. ≈‰ËÌËˇÚ Â Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 90 ÏÎÌ.
Û·ÎË Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÓÚ ÌÂ„Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓÒÎÛÊ‡Ú Á‡ Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ Ó·ÓÛ‰-
‚‡ÌÂ Á‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ì‡ ˆ‚ÂÚÌ‡Ú‡ ÏÂÚ‡ÎÛ„Ëˇ, Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ, ÌÂÙÚÓÔÂ‡-
·ÓÚ‚‡ÚÂÎÌ‡Ú‡, ıËÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ë ÂÌÂ„ËÈÌ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÍÓ-
ËÚÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ Ò ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËÂ
Ì‡ ÔÓ-‡ÌÌË ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë. ¬ÚÓËˇÚ ÍÂ‰ËÚ Â ‚ ‡ÁÏÂ 45 ÏÎÌ. Û·ÎË Ë Â
ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ ÓÚ ———– Ì‡ ‰ËÁÂÎÓ‚Ë Ë ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍË ÎÓÍÓÏÓÚË‚Ë,
ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ï‡¯ËÌË Ë Ú‡ÍÚÓË Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ 1966 ‰Ó 1970 „. » ‰‚‡Ú‡ ÍÂ-
‰ËÚ‡ Ò‡ Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡474 . “Û‰ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ ‰ÓÍÓÎÍÓ Ï‡˘‡·ÌÓÚÓ ÍÂ‰Ë-
ÚË‡ÌÂ ÓÚ ———– ÔÂÁ 1964 „. Â ÔˇÍÓ Ò‚˙Á‡ÌÓ Ò ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ
¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ‰‡ ÒÂ ÒÎÂÂ Ò˙Ò —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ≠ Ú.Â. ‰‡ ·˙‰Â Ó·ˇ‚ÂÌ‡ Á‡
16-‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡. ÕÓ Ò˙Ò ÒË„ÛÌÓÒÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ Á‡Î‡„‡ ËÁ-
ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÏÌÓ„Ó Ì‡ ‰ÂÏÓÌÒÚ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‚ÂÌÓÔÓ‰‡ÌË˜ÂÒÍË ˜Û‚ÒÚ‚‡ Í˙Ï ÂÊË-
471 ЦДА, ф. 132, оп. 4, а. е. 58, л. 3–6.

472 Пак там, а. е. 59, л. 1–2.
473 ЦДА, ф. 259, оп. 28, а. е. 75, л. 172.
474
Пак там, л. 162–166.
Ï‡ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ Á‡ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ475.

ŒÒ‚ÂÌ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ï‡Í‡ Ë ‚ ÔÓ-
Ï‡Î˙Í ‡ÁÏÂ Ó·ÎÂÍ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ‰Û„Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÂÔÛ·ÎËÍË. ŒÒÓ·Â-
ÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ Ò‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌË ÔÂÁ 1968 „. Õ‡ 11 ˛ÌË Â
ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓˇÚÓ œÓÎ¯‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ
40 ÏÎÌ. Û·ÎË Á‡ ÂÌÂ„ËÈÌËÚÂ ·ÎÓÍÓ‚Â Ì‡ “≈÷ ìÃ‡Ëˆ‡î, ì¡Ó·Ó‚‰ÓÎî, ì¿Î‰ËÏË-
Ó‚ˆËî, ÎÂˇÌ‡ Á‡ ÒË‚ ˜Û„ÛÌ Ë ‰‚‡ Á‡‚Ó‰‡ Á‡ ÂÏ‡ÈÎË‡ÌË ‰ÓÏ‡ÍËÌÒÍË Ò˙‰Ó‚Â. «‡Â-
Ï˙Ú ˘Â ÒÂ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ ‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ 8 „Ó‰ËÌË ÓÚ 1971 ‰Ó 1979 „. Ì‡ ‡‚ÌË „Ó-
‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡476. Õ‡ 7 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡-
Ì‡ Ë ·˙Î„‡Ó-ÛÌ„‡ÒÍ‡ ÒÔÓ„‰Ó·‡, ˜ÂÁ ÍÓˇÚÓ ”Ì„‡Ëˇ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 13.5 ÏÎÌ.
Û·ÎË Ë 2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÔÓÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‚Ó‰ Á‡ Í‡ÎˆËÌË‡Ì‡ ÒÓ‰‡. —ÓÍ˙Ú Ì‡
ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ Â 10 „Ó‰ËÌË (ÓÚ 1972 ‰Ó 1982 „.), Í‡ÚÓ „Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÎËı‚‡ Á‡ Û·ÎËÚÂ Â
2%, ‡ Á‡ Ú‡Ì¯‡ ‚ ‰ÓÎ‡Ë ≠ 6%. ÀËı‚ÂÌËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ Á‡ ‰ÓÎ‡ËÚÂ Ò˙˘Ó Â Ò‡‚ÌË-
ÚÂÎÌÓ ËÁ„Ó‰ÂÌ, Á‡˘ÓÚÓ Â Ò ÓÍÓÎÓ 0.5% ÔÓ-ÌËÒ˙Í ÓÚ ÚÓÁË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë477.
”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÔË ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË
ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬, Ò‡ ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ≠ ÌËÒÍË ÎËı‚Ë, ÔÓ‰˙Î-
ÊËÚÂÎÌË „‡ÚËÒÌË ÔÂËÓ‰Ë, ËÁ‰˙ÎÊ‡‚‡ÌÂ ‚ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË478. –‡Á·Ë‡ ÒÂ, ·ÂÁ
‰ÓË ‰‡ ÒÂ ‡Ì‡ÎËÁË‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇÚ ÂÙÂÍÚ ÓÚ Ó„ÓÏÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ë ËÌ‰ÛÒÚË‡Î-
ÌËÚÂ ÔÓÂÍÚË, ÍÓÂÚÓ Â Ò˙‚ÒÂÏ ‰Û„‡ ÚÂÏ‡, ˜ËÒÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡ ‰˙Î-
„‡ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÌÂ„Ó‚ËÚÂ ‡ÁÏÂË ÒÚ‡‚‡Ú Ú‚˙‰Â
„ÓÎÂÏË Ë ˜Â ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Ï‡Í‡ Ë ‚ ÒÚÓÍË, ÒÂËÓÁÌÓ ˘Â Ì‡ÚÓ‚‡ˇÚ ‚
·˙‰Â˘Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ·˛‰ÊÂÚ. ÕÂÒÎÛ˜‡ÈÌÓ Ó˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1960 „.
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÒÍ‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 350 ÏÎÌ. Û·ÎË, ÍÓÈÚÓ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ Â
Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Á‡ ÓÚÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ ËÁÚË˜‡Ú ÔÂÁ
1961 Ë 1962 „.479 œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ Ô˙Í ‚˙ÁÌ‡ÏÂˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·˙ÌÂ Í˙Ï
◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 100 ÏÎÌ. Û·ÎË Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË, ˜ËÂ-
ÚÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ 1963 „.480 ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÔÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎ-
ÌÓ ÒÂ ‚ÎÓ¯‡‚‡Ú, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÔÓÂ‰ Ó˜ÂÚ‡‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÔÎ‡ÚÂÊÌ‡ ÒıÂÏ‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ
Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Í‡ÍÚÓ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ, Ú‡Í‡ Ë Á‡ Á‡Ô‡‰-
ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË Úˇ·‚‡ ˇÁÍÓ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë. Õ‡‰ÂÊ‰ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó
Ò‡, ˜Â ÒÎÂ‰ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓ˘Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡ ·‡Á‡, Ú‡ÁË ÚÛ‰Ì‡ Á‡‰‡˜‡ ˘Â
ÒÚ‡ÌÂ ËÁÔ˙ÎÌËÏ‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ˘Â Ì‡‡ÒÌÂ Ë ÂÍÒÔÓÚÌËˇÚ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡-
Ú‡.
¬˙ÔÂÍË ˜Â ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ
475
Баева, И. България и Източна Европа. С., 2001, с. 117–120.
476 ЦДА, ф. 132, оп. 18, а. е. 292, л. 2, 4.
477 Пак там, а. е. 149, л. 137–139.
478 Тук е мястото да се отбележи, че и през този период се забелязва много сериозно разминаване в заплащането на
съветските специалисти, работещи в България, със средното равнище на заплати както в България, така и в СССР.
Например по българо-съветските спогодби на един консултант се заплаща месечно възнаграждение от 400 преводни
рубли (1060 лв.), на главен инженер – 365 прев. рубли (967 лв.), на инженер – 300 прев. рубли (795 лв.), на майстор
техник – 235 прев. рубли (623 лв.) и на работник – 200 прев. рубли (530 лв.). ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 57, л. 28. За
сравнение на изнесените по-горе числа е достатъчно да се приведат сведения за заплатата на председателя на БНБ К.
Несторов, която заедно с надбавките за прослужени години е 465 лв., т.е. доста по-малка от тази на съветския работ-
ник. ЦДА, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 10.
479 Пак там, ф. 132, оп. 4, а. е. 54, л. 57.
480
Пак там, ф. 1Б, оп. 6, а. е. 4295, л. 2.
Ì‡ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á, Í‡ÚÓ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡-

ÒÍ‡Ú‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÔÓÒÂ˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÔÎ‡ÌÛ‚‡ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Á‡‰‡˜Ë ËÁËÒÍ‚‡Ú
‰‡ ÒÂ Ú˙ÒË ‚˙Ì¯Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌÓ
˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Á‡ ÔÓÂ‰ÂÌ Ô˙Ú ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡-
ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ. Õ‡ 6 ‡‚„ÛÒÚ 1970 „. ‚ ÔËÒÏÓ ‰Ó “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÎË˜ÌÓ
À. ¡ÂÊÌÂ‚ ËÁ‚ÂÒÚˇ‚‡, ˜Â, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ‡Á˜ÂÚË Ë Ò‡ ËÁ-
‚˙¯ÂÌË ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËË ÏÂÊ‰Û ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ Ó„‡ÌË Ì‡ Õ–¡ Ë ———– ÓÚÌÓÒÌÓ ÍÓÓ‰Ë-
Ì‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ Ì‡Ó‰ÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â Á‡ 1970≠1975 „., Â Â¯ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡-
‚Ë Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 350 ÏÎÌ. Û·ÎË Á‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡-
ÌÂ ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á481. Â‰ËÚÌ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ Ì‡ 4 ÌÓÂÏ‚Ë 1970 „.
‚ —ÓÙËˇ Ë ‚ ÌÂˇ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÒÌ‡·‰ÂÌË Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ó·˘Ó
56 Ó·ÂÍÚ‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÒÂ‰ ÍÓËÚÓ Ã« ì ÂÏËÍÓ‚ˆËî Ë Ã« ìÀÂÌËÌî482. — Ú‡ÁË ÒÛ-
Ï‡ Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ ÔÂÚË-
ÎÂÚÍ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 450 ÏÎÌ. Û·ÎË. Ã‡Í‡ ‰‡ Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜Â-
ÌËÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÒÔˇÏÓ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËÚÂ Ì‡ÏÂÂÌËˇ, Ë ‚ ÚÓÁË ÒÎÛ-
˜‡È ÒÂ ‚ËÊ‰‡, ˜Â ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ Í˙Ï Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌÓÚÓ ‰˙Î„ÓÒ-
Ó˜ÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ Á‡ÂÏË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬.
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ

ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË
œÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ XX ‚ÂÍ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡Ú Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ËÁÏÂÌÂÌËˇ ‚ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. «‡ÔÓ˜Ì‡ÎËˇÚ Ó˘Â ‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌÓÚÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ
ÔÓˆÂÒ Ì‡ ÛÒÍÓÂÌ‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ ÒÂ„‡ Ì‡ÏË‡ ËÁ‡Á ‚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â-
‰Ëˆ‡ „ÓÎÂÏË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡, „Î‡‚ÌÓ Ì‡ ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓÂ-
ÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇÚ ÔÓ‰ÛÍÚ. —˙Á‰‡‰ÂÌË Ò‡ ÍÛÔÌË
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ì‡ ˜ÂÌ‡Ú‡ Ë ˆ‚ÂÚÌ‡Ú‡ ÏÂÚ‡ÎÛ„Ëˇ, Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ, ÂÌÂ„ÂÚË-
Í‡Ú‡ Ë ıËÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌÓ ÒÂ ÔÓ-
ÏÂÌˇ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ≠ ‚Â˜Â ÔÓÏË¯ÎÂÌËˇÚ ÒÂÍÚÓ Á‡ÂÏ‡
Ì‡È-„ÓÎˇÏ ‰ˇÎ ‚ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÍÛÔÌËˇ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ. ¬ËÒÓÍËÚÂ ÚÂÏÔÓ-
‚Â Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡Ú, ÌÓ Ë ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡Ú ÔÂÁ ÔÂÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡
(1966≠1970 „.). œÂÁ 1966 „. Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇÚ ‰ÓıÓ‰ Â Ì‡‡ÒÌ‡Î ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡
Ò ·ÎËÁÓ 11%, Í‡ÚÓ ‚ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ‡ÒÚÂÊ˙Ú Â Ì‡‰ 14%483. Œ·ÂÏ˙Ú Ì‡ Í‡-
ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ Ò˙˘Ó ÒÂ Â Û‚ÂÎË˜ËÎ Ò ˆÂÎË 24%. «Ì‡˜ËÚÂÎÌÓ Â Ì‡‡ÒÌ‡Î‡ Í‡Í-
ÚÓ Í‡ÚÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó, Ú‡Í‡ Ë ‚ ÎÂ‚Ó‚‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. —‡-
ÏÓ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ 1958 ‰Ó 1964 „. ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ˙Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ˜ÛÊ·ËÌ‡ ÒÂ Â Û‚Â-
ÎË˜ËÎ ·ÎËÁÓ 2.5 Ô˙ÚË484. ◊Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÂÌ Ì‡ÔÂ‰˙Í ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ë ‚ ‡Á‚ËÚË-
ÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ÚÛËÁ˙Ï. œÂÁ 1966 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÒÂÚÂÌ‡ ÓÚ 1484 ıËÎ.
481 Пак там, ф. 259, оп. 39, а. е. 86, л. 109.

482 АМВнР, оп. 27, а. е. 2423, л. 67.
483 За разлика от други години сега благоприятните климатични условия са довели до рекордно високи резултати –
особено в зърнопроизводството. ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 3, л. 27–28; пак там, ф. 132, оп. 6, а. е. 1, л. 12.
484
ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 1, л. 19.
ÚÛËÒÚË, ÍÓÂÚÓ Â Ò ·ÎËÁÓ 400 ıËÎ. ÔÓ‚Â˜Â ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡485.

ÕÓ ‚˙ÔÂÍË ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÓÚ˜ËÚ‡ÌËÚÂ ‰Ó·Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË ÙË-
Ì‡ÌÒËÒÚËÚÂ ‚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‚ÒÂ ÔÓ-˜ÂÒÚÓ ÒË„Ì‡ÎËÁË‡Ú ‚ ‰ÓÍÎ‡‰ËÚÂ ÒË Á‡ Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ
Ì‡ ÒÂËÓÁÌË ÔÓ·ÎÂÏË Ë ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó-
ÚÓ Ë ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÚÂ‚Ó„‡ ·Û‰Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ
Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ¬ Â‰ÌÓ Ò‚ÓÂ ËÁÎÓÊÂÌËÂ ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙-
‚ÂÚ ÏËÌËÒÚ˙˙Ú Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ƒËÏËÚ˙ œÓÔÓ‚ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÔË ÔÓËÁ-
‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËˇ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ˜‡ÒÚÚ‡ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ
‡ÁıÓ‰Ë, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌËˇÚ ‰ˇÎ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡
Ì‡ ÚÂÁ‡Ú‡ ÒË ÚÓÈ ÔË‚ÂÊ‰‡ ÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰‡ÌÌË: ÔÂÁ 1948 „. Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë
ÙÓÏË‡Ú 35% ÒÂ˘Û 65% Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰, ÔÂÁ 1952 „. ÚÓ‚‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â
48% Í˙Ï 52%, 1956 „. ‚Â˜Â Â ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë 54.4% Ì‡ 45.6%,
1960 „. ≠ 56.5% Ì‡ 43.5%, Á‡ ‰‡ ÒÚË„ÌÂ ÔÂÁ 1966 „. ‰Ó 59% Ì‡ 41%486. —ÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎ-
ÌÓ Á‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 20 „. ÔÓÔÓˆËˇÚ‡ Â ÒÚ‡Ì‡Î‡ ÔÓ˜ÚË Ó·‡ÚÌ‡, ÍÓÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â
Á‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ‰ÓıÓ‰, ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ Ô‡‚Ë Ú‚˙‰Â „ÓÎÂÏË ‡ÁıÓ‰Ë. »Á‚Ó-
‰˙Ú, ÍÓÈÚÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡, Â, ˜Â ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ÌÂ Â ÔÓ‰˜ËÌÂÌÓ Ì‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ˆÂÎÂÒ˙Ó·‡ÁÌÓÒÚ. Ó„‡ÚÓ ÒÂ ‚Î‡„‡Ú Ó„ÓÏÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂ-
ÌËˇ, ÌÂ ÒÂ Ô‡‚ˇÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇ Á‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡, Á‡ ÌÂÈÌ‡Ú‡ ÒÂ·ÂÒÚÓÈÌÓÒÚ Ë Á‡ Â‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÔÂ˜‡Î·‡. ÃËÌËÒÚ˙˙Ú
Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Í‡ÚÓ „Î‡‚ÌË ÔË˜ËÌË Á‡ ‡ÒÚˇ˘ËÚÂ Ï‡ÚÂË‡ÎÌË ‡ÁıÓ‰Ë
ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡¯ËÌËÚÂ Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡, ÌÂ‡ˆËÓÌ‡ÎÌËÚÂ ÌÓ-
ÏË Á‡ ‡ÁıÓ‰ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÏÓÚË‚‡ˆËˇ Á‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ
Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËˇ ÔÓˆÂÒ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÚÓÈ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ‚˙‚Â‰‡Ú
ÌˇÍÓË ÍÓÂÍˆËË ‚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ Â
ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ ‚Î‡„‡Ú ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ Ó·ÂÍÚË, ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÛÒÌ‡ÚË ‚ ‰ÂÈÒ-
Ú‚ËÂ Ë ‰‡ ‰‡‚‡Ú ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‚ Í‡ÚÍË ÒÓÍÓ‚Â. ƒÛ„ÓÚÓ, ÍÓÂÚÓ Â ‚‡ÊÌÓ ≠ ‰‡ ÒÂ ËÁ„-
‡Ê‰‡Ú ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡˘Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ („ÛÔ‡ ¡) Ë ‰‡ ÒÂ
Ì‡Ï‡ÎË ·ÓˇÚ Ì‡ ÚÂÁË, ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡˘Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó („ÛÔ‡ ¿). ŒÚ
1948 „. ‰Ó ÚÓÁË ÏÓÏÂÌÚ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ „ÛÔ‡ ¿ Â 18 Ô˙ÚË, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ì‡ „ÛÔ‡ ¡ Â
8 Ô˙ÚË487.
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÂÌÚ‡·ËÎÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‰ÂÈÌÓÒÚË ÔË˜ËÌˇ‚‡ ÒÂËÓÁÌË
Á‡„Û·Ë Á‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ÌÒÍËˇ ·˛‰ÊÂÚ Ë Ò˙Á‰‡‚‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË Á‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰˙-
Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ, Á‡ ‰‡ ÔÓÍËÂ Â‡ÎÌËÚÂ ˘ÂÚË ÓÚ ·ÛÌÓÚÓ ËÌ‰ÛÒÚË-
‡ÎÌÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ë ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ ÒÍËÚËˇ ·˛‰ÊÂÚÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ
‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡ Í‡ÚÓ ÔËıÓ‰Ë Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÎÓ„Ó‚ÂÚÂ Ì‡ „‡Ê‰‡ÌËÚÂ ‚
ƒ— . œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË. ŒÚ Ò‚Óˇ
ÒÚ‡Ì‡ Ó·‡˜Â ·˛‰ÊÂÚ˙Ú Á‡ÔÎ‡˘‡ Ì‡ ƒ— „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Á‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÒÂ‰Ò-
Ú‚‡ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 4%, ‡ ÒÎÂ‰ 1956 „. Ì‡ 3.5%. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Í‡Ò‡Ú‡ Á‡ÔÓ˜‚‡
‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ·˛‰ÊÂÚ‡ ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË. “‡Í‡ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡
485 Прави впечатление обаче фактът, на който в доклада си БВБ не обръща достатъчно внимание – а именно, че
приходите от турзима за 1966 г. в българска и чуждестранна валута възлизат на 46 млн. лв. Тази сума се равнява
средно на около 30 лв. на турист, което дори и за тогава е доста скромен резултат. ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 3, л. 28.
486 Пак там, ф. 132, оп. 8, а. е. 9, л. 18.
487 Пак там, л. 18–25.
1966 „. Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚ‡ Í˙Ï ƒ— ‰ÓÒÚË„‡Ú Ó„ÓÏÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 1121

ÏÎÌ. Î‚., ·ÂÁ Úˇ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ì‡488. Õ‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ÓÒÚ˙ ‰ÂÙËˆËÚ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ
ÚËÔ ÒÚÓÍË ‚Ó‰Ë ‰Ó ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌÂ, ÍÓÂÚÓ Â Ò‚ÓÂÓ·‡ÁÌ‡ „‡‡ÌˆËˇ Á‡
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ, ˜Â ‚ÎÓÊËÚÂÎËÚÂ ÌˇÏ‡ ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ‰‡ ÚÂ„ÎˇÚ Ò‚ÓËÚÂ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ
Ë ÚÓ‚‡ ÌˇÏ‡ ‰‡ ‰Ó‚Â‰Â ‰Ó ÍËÁ‡ ƒ— , ÍÓˇÚÓ Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ‡ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÒË Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. Õ‡È-ÁÌ‡˜ËÏË ÔÓ Ó·ÂÏ Ò‡ ÊËÎË˘ÌÓ-ÒÔÂÒÚÓ‚ÌËÚÂ
‚ÎÓ„Ó‚Â. ÕÂ‰ÓÒÚË„˙Ú Ì‡ ÊËÎË˘‡ ‚ „‡‰Ó‚ÂÚÂ ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ Ó„ÓÏÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ „‡Ê-
‰‡ÌËÚÂ ‰‡ ‰˙Ê‡Ú Ô‡ËÚÂ ÒË Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ‚ ·ÎÓÍË‡ÌË ·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÒÏÂÚÍË. ŒÒ‚ÂÌ
Á‡ ÊËÎË˘‡ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ ÒÂ Ô‡‚ˇÚ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÎÂÍË ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎË, ıÎ‡‰ËÎÌË-
ˆË ìÃ‡Áî, ÍÓÏ·ËÌË‡ÌË Ì‡ÙÚÓ‚Ë ÔÂ˜ÍË Ë ‰. ¬ ƒ— ‰ÂÔÓÁËÚËÚÂ Á‡ ÊËÎË˘‡ Ò‡
Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 520 ÏÎÌ. Î‚., ‡ ÚÂÁË Á‡ ‡ÁÎË˜ÌË ‰ÂÙËˆËÚÌË ÒÚÓÍË Á‡ Ó˘Â ÓÍÓÎÓ 200
ÏÎÌ. Î‚.489 “‡Í‡ Ì‡Â‰ Ò Û‚ÂÎË˜ËÎËÚÂ ÒÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ-
‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ Ë ÒÂËÓÁÌ‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ Á‡‰-
Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. Ã‡Í‡ ÓÚ 1967 „. ‰‡ Â ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ ÓÚ ƒ— , Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ó„ÓÏÌËˇ ÒË ‰˙Î„
Í˙Ï Í‡Ò‡Ú‡. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓÚÓ, ÍÓÂÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË ·˛‰-
ÊÂÚ˙Ú, Â ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ú Ò‡ÏÓ ÎËı‚ËÚÂ, ÌÓ ÌÂ Ë „Î‡‚ÌËˆ‡Ú‡490.
¿Ì‡ÎÓ„Ë˜ÂÌ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ë Ò ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÚÂÎÂÌ ËÌÒÚËÚÛÚ (ƒ«»). ¬
ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ „Ó‰ËÌË ·˛‰ÊÂÚ˙Ú ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ƒ«» ÔÓ‰ ÙÓÏ‡-
Ú‡ Ì‡ ÎËı‚ÂÌË Á‡ÂÏË. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ Ú‡ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡ ‰˙Î„˙Ú Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Í˙Ï
ƒ«» ÔÂÁ 1968 „. ‰ÓÒÚË„‡ 199 ÏÎÌ. Î‚. ¬˙Ó·˘Â ÓÚ 1963 „. ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Ú‡ÈÌ‡ ÚÂÌ-
‰ÂÌˆËˇ ‚˙ÚÂ¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡Ú ÒÂ‰ÌÓ „Ó‰Ë¯ÌÓ
Ò 10 ÏÎÌ. Î‚. «‡ ‰‡ ÒÂ ÒÚ‡·ËÎËÁË‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ‰ËÂÍÚÓ˙Ú Ì‡ ‰Ë-
ÂÍˆËˇ ì»ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇî Í˙Ï ¡Õ¡ ÕËÍÓÎ‡ À‡Á‡Ó‚ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ
ÔËÂÏÂ ÓÚ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ÒıÂÏ‡ Á‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Í˙Ï
ƒ— Ë ƒ«», ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 15 „Ó‰ËÌË491.
ƒÛ„‡ ÌÂ„‡ÚË‚Ì‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ÒÂËÓÁÌÓ Á‡ÔÎ‡¯‚‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ-
‚‡, Â ‡ÒÚˇ˘‡Ú‡ ‰ËÒÔÓÔÓˆËˇ ÏÂÊ‰Û Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ Ë ÙÓÌ-
‰‡ Ì‡ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ Á‡ÔÎ‡Ú‡. » ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡, Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙ Ó·-
˙˘‡Ú ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÓÚ ÒÂ‰‡Ú‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂ-
ÎÂÌËÂÚÓ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ËÁÔÂ‚‡‚‡ ÚÓ‚‡ Ì‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌËˇ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ. ¬ ÂÁÛÎ-
Ú‡Ú Ì‡ ÚÓÁË ÔÓˆÂÒ Ó·ÂÏ˙Ú Ì‡ Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ï‡Ò‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ‚ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÒÚÓÍÓ‚ËÚÂ ÙÓÌ‰Ó‚Â Ë ÂÁÂ‚Ë ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ÒÍ˙ÔÓˆÂÌÌË ÏÂÚ‡ÎË Ì‡
‰˙Ê‡‚‡Ú‡. ¬ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÚÛÔ‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ
ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ÛÔÓÚÂ·ˇ‚‡ÌË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË. œÓ·-
ÎÂÏ˙Ú ÒÚ‡‚‡ Ó˘Â ÔÓ-ÒÂËÓÁÂÌ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÚ˜ÂÚÂ Ë Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡ ÓÚ ˆˇÎÓÒÚÌ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ Ì‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ÓÚÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ô‡Ë ‚ Ó·‡˘ÂÌËÂ ÌÂ ÓÚ„Ó-
‚‡ˇ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÚÓÍË, ‚˙ÔÂÍË ÒËÎÌËˇ ·‡ÌÍÓ‚ ÍÓÌÚÓÎ, ÔËÌÛ‰ËÚÂÎ-
ÌËÚÂ ‚ÎÓ„Ó‚Â Ë ÒËÎÌÓ ÍÓÌÚÓÎË‡ÌÓÚÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‰ÂÙËˆËÚ‡, ÌÂ-
488 Пак там, а. е. 21, л. 10–11.

489 Пак там, л. 7.
490 Пак там, л. 12.
491
Пак там, л. 18–19.
ÏËÌÛÂÏÓ ÒÂ ÒÚË„‡ ‰Ó Ó·ÂÁˆÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ÕÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ

Ù‡ÍÚÓ ‚ Ú‡ÁË Ì‡ÒÓÍ‡ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ Ë ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ.
¬Ì‡ÒˇÚ ÒÂ ÒÍ˙ÔË Ï‡¯ËÌË Ë ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ Ë ÒÂ˘Û Úˇı
ÒÂ ËÁÌ‡ÒˇÚ Â‚ÚËÌË ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË Á‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ, ÍÓÂÚÓ Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â Á‡ÒËÎ‚‡
ÌÂ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡ ÒÚÓÍË Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡ Ë Ó„‡ÌË˜‡‚‡ Â‡ÎÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡
ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ Ô‡Ë˜ÌËÚÂ ÂÒÛÒË Ì‡ „‡Ê‰‡ÌËÚÂ492.
ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘Ëˇ ÒÂ ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ ÏÂÊ‰Û Â‡ÎÌÓ ÔÓËÁ‚Â‰Â-
ÌËˇ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ Ë ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂÚÓ ÏÛ Ë‰‚‡ ÓÚ ÌÂÔ‡Á‡ÌÓÚÓ ÙÓÏË‡ÌÂ
Ì‡ ‰ÓıÓ‰ËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. œÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÚ˜ÂÚÂ „Î‡‚ÌËÚÂ
Ù‡ÍÚÓË, ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ë ‚˙ıÛ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë ‰‡ ÓÔÂ‰ÂÎË ÔÓ ÂÒÚÂÒ-
Ú‚ÂÌ Ì‡˜ËÌ ÌÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÂ˜‡Î·‡ Ë ÌÂÈÌÓÚÓ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇÌÂ. ‡ÍÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú Ë Ò‡-
ÏËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ËÍÓÌÓÏËÒÚË, ÚÓ„‡‚‡ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ Á‡ÔÎ‡Ú‡ ÒÂ ÙÓÏË‡ „Î‡‚ÌÓ ÓÚ ÍÓ-
ÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ‚ÁÂÏ‡ ÔÓ‰ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÌÂÈÌ‡Ú‡ Â‡-
ÎËÁ‡ˆËˇ, ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÚÛ‰‡, Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË Á‡ ÔÓ-
ÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰ËÌËˆ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, Ë Ú.Ì.493 ÃÌÓ„Ó ˜ÂÒÚÓ ÚÛ‰Ó‚ËÚÂ ÌÓÏË Ò‡ ÙËÍÒË-
‡ÌË Ú‚˙‰Â ÔÓËÁ‚ÓÎÌÓ, Í‡ÚÓ ÒÂ ‚ÎËˇˇÚ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÓÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË.
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡Ú Ë ÓÚ ÌˇÍÓË ÌÂÛÒÔÂıË ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡-
Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. œÂÁ ‚ÒË˜ÍËÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ ÔÂÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÌË¯‡‚‡ÌÂ
Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌ‡Ú‡ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ. ¬˙ÔÓÒ˙Ú Â Á‡ÒÂ„Ì‡Ú ÔÂÁ
1970 „. Ë ‚ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ‰ÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰Ó œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷
Ì‡ ¡ œ, ÓÁ‡„Î‡‚ÂÌ‡ ì«‡ ÌˇÍÓË ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡î. ¿ÍÓ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ 1960≠1965 „. ÒÂ‰Ì‡Ú‡ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ
ÒÂ ‰‚ËÊË ÏÂÊ‰Û 62% Ë 65%, ÚÓ ÔÂÁ 1967 Ë 1968 „. Úˇ ÒÔ‡‰‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ Ì‡ 60% Ë
59%, Í‡ÚÓ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Â 70%, ‡ Ò Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍËÚÂ Â‰‚‡ 35%. “Ó‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â Á‡ ‚ÒˇÍ‡ ÔË‰Ó·ËÚ‡ Û·Î‡ ·˛‰ÊÂÚ˙Ú Â Á‡Ô-
Î‡˘‡Î 1.80 Î‚., ‡ Á‡ ‚ÒÂÍË ‰ÓÎ‡ ≠ ÔÓ 3.30 Î‚.494 (ÔË ÓÙËˆË‡ÎÂÌ ÍÛÒ 1.30 Î‚. Á‡ 1
Û·Î‡ Ë 1.17 Î‚. Á‡ 1 ‰ÓÎ‡). — Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡-
‚‡Ú Ë ‰ÓÚ‡ˆËËÚÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚ‡ Á‡ ËÁÌÓÒ‡ Í‡ÍÚÓ ‚ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌË, Ú‡Í‡ Ë ‚ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌË
ÒÚÓÈÌÓÒÚË ÒÔˇÏÓ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ.
«‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ Ì‡Áˇ‚‡˘‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÍËÁ‡, Ó˘Â ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡
1967 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ ÍÛÒ Ì‡ Á‡Úˇ„‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ‰ËÒ-
ˆËÔÎËÌ‡. «‡ÔÓ‚ˇ‰‡ÌÓ Â Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡, ‚Â‰ÓÏÒÚ‚‡ Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË ‰‡ Ì‡-
Ï‡ÎˇÚ ÌÂÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÒË ‡ÁıÓ‰Ë, ‰‡ ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Ì‡Á-
Ì‡˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÎÛÊËÚÂÎË Ì‡ ÌÂÁ‡ÂÚËÚÂ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË ‰Î˙ÊÌÓÒÚË, ‰‡ ÒÔ‡Ú
Ó·Á‡‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡·ËÌÂÚË Ë Í‡ÌˆÂÎ‡ËË, ‰‡ Ó„‡ÌË˜‡Ú ‰Ó 20% ÍÓÏ‡Ì‰ËÓ‚ÍË-
ÚÂ, Í‡ÍÚÓ Ë ÔÓÒÂ˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ „ÓÒÚË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Â Á‡·‡ÌÂÌÓ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ‰‡
ÒÂ ‚Ì‡ÒˇÚ Ë ÔËÂÏ‡Ú ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ Á‡ÔÎ‡Ú‡, ÔÂÏË-
‡ÎÌËÚÂ ‚˙ÁÌ‡„‡Ê‰ÂÌËˇ Ë ÒÓˆË‡ÎÌËÚÂ ÔË‰Ó·Ë‚ÍË495.
492 Пак там, оп. 8, а. е. 9, л. 41.

493 Пак там, оп. 7, а. е. 38, л. 184.
494 Пак там, ф. 259, оп. 20, а. е. 29, л. 1–2.
495
Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 38, л. 185.
Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ‚ÁÂÚËÚÂ ÏÂÍË ÌÂ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË Á‡ Â¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ

Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ë Á‡ÚÓ‚‡ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ
‚˙‚ÂÊ‰‡Ú Í‡ÈÌÓ ÌÂÔÓÔÛÎˇÌË Ë ·ÓÎÂÁÌÂÌË ÏÂÓÔËˇÚËˇ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò Û‚ÂÎË˜‡‚‡-
ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‰Â·ÌÓ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë. –Â¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ìÍÓÂÍˆËˇî Ì‡
ˆÂÌËÚÂ Â ‚ÁÂÚÓ Ò ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ π 63 Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ ÓÚ 28 ‰ÂÍÂÏ‚Ë
1967 „. Ë ‚ÎËÁ‡ ‚ ÒËÎ‡ Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë 1968 „.496 Õ‡È-„ÓÎˇÏÓ Â Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ı‡ÌË-
ÚÂÎÌËÚÂ ÒÚÓÍË: ÒËÂÌÂÚÓ (146.7%), Í‡¯Í‡‚‡Î‡ (140.9%), ÏÂÒÓÚÓ (138.9%), ÏÎˇÍÓ-
ÚÓ (125.9%), ÒÎ‡‰Í‡ÒÍËÚÂ ËÁ‰ÂÎËˇ (136.4%) Ë ‰. ”‚ÂÎË˜ÂÌË Ò‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‚ÒË˜-
ÍË ÚËÍÓÚ‡ÊË, ÎÂÍËÚÂ ÍÓÎË, ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÛÂ‰Ë, ‚˙„ÎË˘‡Ú‡. Õ‡Ï‡ÎÂÌËÂ ËÏ‡
Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔË Ë·‡Ú‡ Ë Ë·ÌËÚÂ ÍÓÌÒÂ‚Ë, Ò‚ËÌÒÍ‡Ú‡ Ï‡Ò, Á‡ı‡Ú‡, ˛ÊÌËÚÂ ÔÎÓ-
‰Ó‚Â Ë ÌˇÍÓË Ô‡ÏÛ˜ÌË Ë ÍÓÔËÌÂÌË Ú˙Í‡ÌË497. Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ ËÏ‡ Ë ÔË
ÛÒÎÛ„ËÚÂ „Î‡‚ÌÓ ÔË Ú‡ÌÒÔÓÚ‡ Ë ÍÓÏÛÌ‡ÎÌÓ-·ËÚÓ‚ËÚÂ ‰ÂÈÌÓÒÚË. ¬ Ú‡ÁË ÒÙÂ‡
Ó·˘ÓÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Â 105.8%.498
œÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ƒ. œÓÔÓ‚ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ÎÂ‚‡ ÔÂÁ
1968 „. Â ÔÓ˜ÚË ‡‚Ì‡ Ì‡ Ú‡ÁË ÓÚ 1955 „., ÌÓ ‚Â‰Ì‡„‡ Ô‡‚Ë ÛÚÓ˜ÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â ‡ÍÓ
Í˙Ï ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÒÚÓÍË ÒÂ ‚ÍÎ˛˜Ë Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÚÂÁË ÓÚ ÍÓÓÔÂ‡-
ÚË‚ÌËˇ Ë Ò‚Ó·Ó‰ÌËˇ Ô‡Á‡, ÚÓ ‰ÓË ·Ë ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÎÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ ÒÔˇÏÓ ÒÂ‰‡Ú‡
Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË499.
«‡ ‰‡ ÔÓ‚Ë¯Ë ÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë ‰‡ Ó„‡ÌË˜Ë ‡ÁıË˘‡‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÂÌÂ„Ëˇ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË, Í‡ÍÚÓ Ë ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡„Û·Ë Á‡ ·˛‰ÊÂÚ‡,
ÔÂÁ 1967 „. ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌˇÍÓË ÂÙÓ-
ÏË. “ˇıÌ‡Ú‡ ˆÂÎ Â ‰‡ ÒÂ Á‡ÒËÎˇÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚËÏÛÎË ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÂ‰Ô-
ËˇÚËˇÚ‡ Ë ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰Ó·Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡. ŒÒÌÓ‚ÓÔÓÎ‡„‡˘ ÏÓ-
ÏÂÌÚ Â ÔÓÏˇÌ‡Ú‡ ‚ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË. ¬Â˜Â ÚÂ ÌˇÏ‡ ‰‡
ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌÓ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ˆÂÌÚ‡ÎÌÓ ÓÚ ‰˙Ê‡ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ, ‡ ˘Â ÔÓÎÁ‚‡Ú
·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ËÎË ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË ÙÓÌ‰Ó‚Â. Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÔÓ‰Ó·Ë ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡
Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ ·‡ÌÍËÚÂ ˘Â ÓÍ‡Á‚‡Ú ÔÓ-ÂÙÂÍÚË‚ÂÌ ÍÓÌÚÓÎ ÔË
ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Á‡ÂÏË. œÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ Ô˙Í ˘Â
‰‡‰Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ‰‡ Ó·‚˙Ê‡Ú ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ‡·ÓÚÌ‡Ú‡ Á‡Ô-
Î‡Ú‡ Ò Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÂ˜‡Î·‡ Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ˘Â ÒÂ ÓÚÒÚ‡ÌË ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ‡ ÏÂÊ‰Û Ò˙Á-
‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ë ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰. ÕÓ‚ËˇÚ ÔÓ‰ıÓ‰ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡-
ÌÂ Ì‡ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Â ÓÚ‡ÁÂÌ ‚ 44-ÚÓ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ
Ò˙‚ÂÚ ÓÚ 14 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1967 „. ÛÒ˙Ú Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÏÂÌË Â ÔÓÚ‚˙‰ÂÌ Ë Ì‡
fiÎÒÍËˇ ÔÎÂÌÛÏ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÔÂÁ 1968 „.500
œÂ‰ÔÓÎ‡„‡ ÒÂ, ˜Â ÂÙÓÏËÚÂ ˘Â ÔÓ‰Ó·ˇÚ Ë ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ‰‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ‰Ó-
Ô˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ò‡ÏÓ ‡ÍÓ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ Ò‡ ÒË ÓÒË„ÛËÎË
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ËÁÌÓÒ Ì‡ Ò‚Óˇ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ501. “‡Í‡ ÒÂ ˆÂÎË ‰‡ ÒÂ Ó„‡ÌË˜Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌËˇÚ Ë ˜ÂÒÚÓ Ô˙ÚË ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡Ì ‚ÌÓÒ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ.
496 Пак там, оп. 8, а. е. 9, л. 49

497 Пак там, л. 50–53.
498
499 Пак там, л. 63.
500 Пак там, оп. 8, а. е. 21, л. 15
501 Пак там, ф. 259, оп. 18, а. е. 149, л. 42.
¬ ‰Ûı‡ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÂÙÓÏË Ó˘Â Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë 1967 „. ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ·‡Ì-

ÍÓ‚‡ ÂÓ„‡ÌËÁ‡ˆËˇ. “ˇ ÒÂ Ò˙ÒÚÓË „Î‡‚ÌÓ ‚˙‚ ‚ÎË‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ ‚ ¡Õ¡. Õ‡ÏÂÂÌËÂÚÓ Â ‰‡ ÒÂ ˆÂÌÚ‡ÎËÁË‡Ú Ô‡Ë˜ÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ‰˜ËÌÂÌÓ Ì‡ Â‰Ì‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ.
Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ ÌÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ‰‡ ÔÓ‰Ó·Ë ÍÓÌÚÓÎ‡ ‚˙ıÛ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ÔÓ ËÁÔÓÎÁ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ, Ï‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ Ë ÚÛ‰Ó‚ËÚÂ ÂÒÛÒË Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‰‡ ÔÓ-
‚Ë¯Ë ÚˇıÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ502. ¬ ÚÂÁË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ
Ó„‡ÌË ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓÎË˜‡‚‡, ˜Â ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÂÙÓÏ‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ÌˇÏ‡ ˇÒÌË ÔËÌ-
ˆËÔË Á‡ ÌÂÈÌÓÚÓ Ò˙‰˙Ê‡ÌËÂ. ŒÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ÒÂ Ô‡‚Ë ÓÔËÚ ‰‡ ÒÂ ‰‡‰Â ÔÓ-„ÓÎˇ-
Ï‡ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ Ë Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‡, ÓÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡-
Ì‡, ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡ ˆÂÌÚ‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Á‡‰‡˜Ë Ë ‚ÁÂ-
Ï‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â¯ÂÌËˇÚ‡. «‡ÎÓÊÂÌË Ò‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚Ë Ë ‚Á‡ËÏÌÓ ËÁÍÎ˛˜‚‡˘Ë ÒÂ
Ù‡ÍÚÓË ‚˙‚ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‚ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ.
“‚˙‰Â ÒÍÓÓ ÌÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡ ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ë Ì‡ 1 ‡ÔËÎ
1969 „. ÒÂ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó ÌÓ‚Ó ÔÂÛÒÚÓÈÒÚ‚Ó Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒÙÂ‡. —Â„‡ ¡Õ¡ Â ÓÒ‚Ó-
·Ó‰ÂÌ‡ ÓÚ ÔÂÍËÚÂ ÒË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Ë ÔÓÂÏ‡ ËÁˆˇÎÓ ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ Ì‡
ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡ Ë ÂÏËÒËÓÌÂÌ ËÌÒÚËÚÛÚ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. —˙Á‰‡‰ÂÌË Ò‡ ‰‚Â ÌÓ‚Ë ÓÚ-
‡ÒÎÓ‚Ë ·‡ÌÍË ≠ ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ ·‡ÌÍ‡ Ë ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ Ë Ú˙-
„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡. »ÏÂÌÌÓ Ì‡ Úˇı ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Á‡‰‡˜ËÚÂ ‰‡ ÍÂ‰ËÚË‡Ú ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ
ÒÂÍÚÓ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ¡Õ¡ ˘Â ÙËÌ‡ÌÒË‡ Ò‡ÏÓ ÓÚ‡ÒÎÓ‚ËÚÂ ·‡ÌÍË Ë ˘Â Â-
„ÛÎË‡ Ô‡Ë˜ÌÓÚÓ Ó·‡˘ÂÌËÂ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡503. “Ó‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ÒÎÂ‰ 25 „Ó‰ËÌË ÒÓ-
ˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ ¡Õ¡ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ‚˙˘‡ ‚ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ Í˙Ï ÍÎ‡ÒË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒË ÙÛÌÍˆËË, ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ÌË ‰Ó 1944 „. ÕÓ Ï‡Í‡ Ë ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ÌˇÍÓË ı‡-
‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ì‡ Ô‡Á‡Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ÚÂ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒ-
ÚÂÏ‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ „˙‚Í‡‚‡ Ë ÂÙÂÍÚË‚Ì‡, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â Úˇ Â ÚÓÚ‡Î-
ÌÓ Ó‰˙Ê‡‚ÂÌ‡, ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ∫ Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÔÓ‰˜ËÌÂÌ‡ Ì‡ Â¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ô‡ÚËÈ-
ÌËÚÂ Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ó„‡ÌË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ë ¡Õ¡ ÌËÍÓ„‡ ÌÂ ËÁÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡Ô˙ÎÌÓ
ÔˇÍÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó.
—˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË ‰‡‚‡Ú Ë ‰ÓÒÚ‡ Í‡-
ÚÂ„ÓË˜ÂÌ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ‚˙ÔÓÒËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË ≠ ÏÓÊÂ ÎË
Ë Úˇ·‚‡ ÎË ÎÂ‚˙Ú ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. »Á‚Ó‰ËÚÂ Ì‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ
Ï‡Ú 1968 „. ‡·ÓÚÌ‡ „ÛÔ‡ ÔÓ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡, ˙ÍÓ‚Ó‰ÂÌ‡ ÎË˜-
ÌÓ ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÏËÌËÒÚ˙ ƒ. œÓÔÓ‚, Â, ˜Â Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÎÂ‚˙Ú ‰‡
·˙‰Â Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ504.
Â‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ·‡ÌÍËÚÂ Ì‡ —»¬

œÂÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ ÓÚ 1964 „. Í˙Ï ÌÓ‚‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Á‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ Ë Í˙Ï ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌ‡ ÍÎËËÌ„Ó‚‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò˙Á‰‡‚‡ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Ë
Á‡ ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. ¬ÒÂ ÔÓ‚Â˜Â
ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ô‡ÍÚË-
502 Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 7, л. 2.

503 Пак там, оп. 8, а. е. 2, л. 16.
504
Пак там, а. е. 9, л. 17.
ÍÛ‚‡ ‰ÓÒÂ„‡, ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‰‡ ÒÂ

Á‡ÏÂÌË ÓÚ ˇÒÌÓ Â„Î‡ÏÂÌÚË‡Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚Ë Á‡ÂÏË.
œ˙‚‡Ú‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡ ÒÚ˙ÔÍ‡ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ Ò ÓÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-
Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó (Ã¡»—). “‡ÁË ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Ó·‡˜Â Â
ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡Ì‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÚ„Ó‚ÓË Ì‡
‚ÒË˜ÍË ÌÛÊ‰Ë Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ò
‚˙Ì¯ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡. «‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ Ó˘Â ÔÂÁ 1970 „. ‚ —»¬ Â ‚ÁÂÚÓ Â¯ÂÌËÂ
Á‡ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÚÓ‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÔÓÂÏÂ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ-ÍÛÔÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓÂÍÚË. ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ (Ã»¡)
Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ì‡ 1 ˇÌÛ‡Ë 1971 „. ”ÒÚ‡‚ÌËˇÚ ∫ Í‡ÔËÚ‡Î ÒÂ Ò˙ÒÚÓË ÓÚ
1052.6 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, Í‡ÚÓ 30% ÓÚ ÌÂ„Ó Â ‚ ÁÎ‡ÚÓ Ë ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ‚‡ÎÛÚË.
¬ÌÂÒÂÌËˇÚ Í‡ÔËÚ‡Î Â 360 ÏÎÌ. Û·ÎË505. ŒÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÓÚ Ã»¡ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÒÂ‰-
ÌÓÒÓ˜ÌË (‰Ó 5 „Ó‰ËÌË) Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË (‰Ó 15 „Ó‰ËÌË). «‡ÂÏËÚÂ Ò‡ ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌË
„Î‡‚ÌÓ Á‡ ÒÚÓÂÊ Ë ÓÒ˙‚ÂÏÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ „ÓÎÂÏË ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ‰ÓÔ-
ËÌ‡Òˇ˘Ë Á‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ë ËÌÚÂ„‡ˆËˇÚ‡
ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË506. ¡‡ÌÍ‡Ú‡ ‡Á‚Ë‚‡ ‰ÓÒÚ‡ ‡ÍÚË‚Ì‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ë
Ò‡ÏÓ Á‡ ÚË „Ó‰ËÌË ÓÚ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂÚÓ ÒË Úˇ ‚Â˜Â Â ÍÂ‰ËÚË‡Î‡ 33 Ó·ÂÍÚ‡ ‚ 8 ÒÚ‡-
ÌË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 588 ÏÎÌ. Û·ÎË. »‰ÂËÚÂ Ò‡ Úˇ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜Ë Ë ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ËÌËˆË‡ÚË‚Ë Ì‡ —»¬ ‚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, Í‡ÚÓ Á‡ ˆÂÎÚ‡ ÔÂÁ 1973 „. Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ
ÒÔÂˆË‡ÎÂÌ ÙÓÌ‰ ÓÚ 1 ÏÎ‰. Û·ÎË Á‡ ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓ-
ÏÓ˘ Ì‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË507.
Ã‡Í‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ‰‡ ÓÒÚ‡‚‡ ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
Ì‡, ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË ÔÓÂÏ‡Ú ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡ÂÏËÚÂ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬. ¬
ÓÒÓ·ÂÌÓ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÓÚ ÌÂˇ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. Œ˘Â ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ
Ì‡˜‡ÎÓ Ì‡ Ó·‡ÁÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ã¡»— ¡˙Î„‡Ëˇ Â Â‰Ì‡ ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÔÓÎÁ‚‡Ú
Ì‡È-„ÓÎˇÏ ‰ˇÎ ÓÚ Ó·˘Ëˇ Ó·ÂÏ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË. «‡ 1964 „. ÚÓÈ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 32%,
‡ ÔÂÁ 1965 Ë 1966 „. Ì‡ 25.6%. œÂÁ 1964 „. 36.9% ÓÚ Ó·˘Ëˇ Ó·ÂÏ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò‡ ËÁ‚˙¯ÂÌË Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ Ã¡»— ÍÂ‰ËÚË, ‰ÓÍ‡ÚÓ
ÒÂ‰ÌËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ Á‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Â 11.8%.508 ƒÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ·Î‡„ÓÔËˇ-
ÚÂÌ Ù‡ÍÚÓ Â, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÓÎÁ‚‡ ËÁ„Ó‰ÌË ÒÂÁÓÌÌË Ë ·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰Ë-
ÚË. ¡ÂÁÎËı‚ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ ÚË „Ó‰ËÌË ÓÚ
ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ã¡»—, ÒÂ ‰‚ËÊ‡Ú ‚ ‰Ë‡Ô‡ÁÓÌ‡ ÏÂÊ‰Û 31 Ë 36.5 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰-
ÌË Û·ÎË. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ‰ÓÒÍÓÓ Ó·˘ËˇÚ ÎËÏËÚ Ì‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËÚÂ Ú‡‚‡ÌË Á‡ ‰‚ÛÒÚ-
‡ÌÌËˇ ÍÎËËÌ„ Â ‚˙ÁÎËÁ‡Î Ì‡ 43.5 ÏÎÌ. Û·ÎË, Í‡ÚÓ ˆˇÎÓ ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡Ú‡ Á‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡ Ë ‚ ÌÓ‚ËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë509.
¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ¯ËÓÍÓ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ Ë ÓÚ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÓÚÔÛÒ-
Í‡ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡. ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 1973 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔÓÎÛ˜Ë-
505 Пак там, ф. 259, оп. 32, а. е. 25, л. 35.

506 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 9, л. 14.
507 Пак там, а. е. 10, л. 7.
508 Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 83.
509
Î‡ Ó·˘Ó 7 ÒÂ‰ÌÓ- Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË Á‡ÂÏË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 52.7 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË.

ÕÓ ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ Â ÏÌÓ„Ó ‚‡ÊÌÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ, Â ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÒÛÏ‡Ú‡, ÍÓÎÍÓÚÓ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â
‚ÒË˜ÍË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò‡ ÔÂ‚Â‰ÂÌË ÓÚ Ã»¡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ‰Ó ÚÓ-
ÁË ÏÓÏÂÌÚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ———– Ò‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÎË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ò‡ÏÓ
‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡510. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ Ã»¡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Í‡ÚÓ ÌÓ‚
ËÁÚÓ˜ÌËÍ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË, ÓÚ ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁÔËÚ‚‡ ıÓÌË˜ÂÌ ÌÂ‰ÓÒÚË„.
–‡ÁÎË˜ÌÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ Ë ÔÓÁËˆËË Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡
—»¬ ÒÍÓÓ ‰Ó‚ÂÊ‰‡Ú ‰Ó ÔÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡, Í‡Í‚‡ ÔÓÎËÚËÍ‡
Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔËÎ‡„‡Ú ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓ Ò‡ÏÓ Ã¡»—, ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ë Ã»¡. Œ˘Â ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ-
‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ã¡»— ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰ÂÎÂ„‡ˆËËÚÂ (◊——–, ———– Ë √ƒ–)
ÓÚÒÚÓˇ‚‡Ú ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ, ˜Â ËÌÒÚËÚÛˆËˇÚ‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔË‰˙Ê‡ ÔÓ-·ÎËÁÓ ‰Ó
ÍÎ‡ÒË˜ÂÒÍËÚÂ ÔËÌˆËÔË Ì‡ ·‡ÌÍË‡ÌÂ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ, ÚÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ‰‡ ÒÂ Ò‚Â‰Â
‰Ó ÏËÌËÏÛÏ (‰Ó 0.5% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·˘Ëˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ) ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ·ÂÁÎËı-
‚ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË. ¬ÒÂ Ô‡Í ÏÌÓÁËÌÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ ‰ÂÎÂ„‡ˆËËÚÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡ÎÓÊË, Í‡ÚÓ
ÒÂ ÔÓÁÓ‚‡‚‡ Ì‡ Ú‚˙‰ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ÌÂ ·Ë‚‡ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÌÂ ˇÁÍÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰Ë-
ÚË‡ÌÂÚÓ ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, Ë ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ‡ÁÏÂ Á‡
·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Ì‡ 2.5% ÓÚ ‚Á‡ËÏÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ511.
ÕÓ ‚˙ÁÔËÂÚËˇÚ ÏÓ‰ÂÎ ÒÍÓÓ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÌÂ„‡ÚË‚ÌËÚÂ ÒË ÒÚ‡ÌË. √Ó‰Ë¯ÌËÚÂ
ÓÚ˜ÂÚË Í‡ÒÌÓÂ˜Ë‚Ó „Ó‚ÓˇÚ Á‡ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
Ã¡»—. ¿ÍÓ ÔÂ˜‡Î·‡Ú‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ 1964 „. Â 605 ıËÎˇ‰Ë ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ÚÓ
ÔÂÁ 1965 „. ÒÔ‡‰‡ Ì‡ 250 ıËÎˇ‰Ë, ‡ ÔÂÁ Ô˙‚ÓÚÓ ÔÓÎÛ„Ó‰ËÂ Ì‡ 1966 „. ‚Â˜Â ËÌÍ‡-
ÒË‡ Ë Á‡„Û·Ë ÓÚ 397 ıËÎ. Û·ÎË. »Á˜ËÒÎÂÌÓ Â, ˜Â ‡ÍÓ ÒÂ Á‡Ô‡ÁË ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ·ÂÁ-
ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ‚ Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Á‡„Û·ËÚÂ Ì‡ Ã¡»— ˘Â Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ 820
ıËÎ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. «‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÓÚ‚‡ÚË Ú‡ÁË ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ, Â Â¯ÂÌÓ ˇÁÍÓ ‰‡ ÒÂ
Ì‡Ï‡ÎˇÚ ·ÓˇÚ Ë Ó·ÂÏ˙Ú Ì‡ ÚÓÁË ÚËÔ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ
ÔÂÁ 1966 „. ·‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡‚˙¯‚‡ Ò ÔÂ˜‡Î·‡ ÓÚ 1265 ıËÎ. Û·ÎË, ÌÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ
ÌÂˇ (Ì‡‰ 810 ıËÎ. Û·ÎË) Â ‰Ó¯Î‡ ÓÚ ÓÔÂ‡ˆËË Ò ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡512.
Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ, 14-Ó Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ‚
¡ÛÍÛÂ˘ ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1967 „., ÓÚÌÓ‚Ó Ò‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË ‚˙ÔÓÒËÚÂ Á‡ ÛÒ˙‚˙¯ÂÌÒÚ‚‡-
ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡, ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËˇ ÍÂ‰ËÚ Ë Ó·ÂÁÔÂ-
˜‡‚‡ÌÂ ÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡. Œ·ÓÒÓ·ˇ‚‡Ú ÒÂ ‰‚Â ÓÒÌÓ‚ÌË ÚÂÁË ≠ Â‰Ì‡Ú‡,
ÔÓ‰ÍÂÔˇÌ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡, ÛÏ˙ÌÒÍ‡Ú‡ Ë ÏÓÌ„ÓÎÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡
Á‡Ô‡Á‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘Ëˇ ‡ÁÏÂ Ì‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë, ‚ÚÓ‡Ú‡ ≠ ÔÓ‰ÍÂÔˇ-
Ì‡ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ÓÒÚ‡Ì‡ÎË ‰ÂÎÂ„‡ˆËË, ‚ ÍÓˇÚÓ ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍË ÒÚËÏÛÎË ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡, Í‡Í‚ËÚÓ Ò‡ ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË. “Â ËÁËÒ-
Í‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ÎËı‚ËÚÂ Í‡ÍÚÓ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, Ú‡Í‡ Ë ÔÓ ‚ÎÓ„Ó‚Â-
ÚÂ. œÂ‰Î‡„‡ ÒÂ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËˇÚ ÍÂ‰ËÚ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‰‡ ÒÂ Ó„‡ÌË˜Ë, ÌÓ ‰ÓË Ë ‰‡ ÒÂ ÔÂ-
Ï‡ıÌÂ. œÓ‡‰Ë „ÓÎÂÏËÚÂ ‡ÁÌÓ„Î‡ÒËˇ ‚ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡Ú‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË
‚˙ÔÓÒ˙Ú ÌÂ Â ‡ÁÂ¯ÂÌ Ì‡ 14-ÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ë Â ÓÒÚ‡‚ÂÌ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ, Í‡ÚÓ ‰ÓÚÓ-
510 Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 117, л. 89.

511 Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 79.
512
Пак там, л. 80–81.
„‡‚‡ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡513. »ÒÍ‡ÌËÚÂ ËÁÏÂÌÂÌËˇ ‚ Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡

ÒÚÂÔÂÌ Á‡Òˇ„‡Ú ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÒ‚ÂÌ, ˜Â ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó ·ÂÁ-
ÎËı‚ÂÌËˇ ÍÂ‰ËÚ, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â Ë Ì‡È-ÍÛÔÌËˇ ÔÓÎÁ‚‡ÚÂÎ Ì‡ ÒÂÁÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚ. “‡Í‡
Ì‡ÔËÏÂ Á‡ 1967 „. ÓÚ Ó·˘Ó ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÓÚ Ã¡»— ÒÂÁÓÌÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ 268.5
ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ·ÎËÁÓ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ≠ Á‡
129.3 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. ŒÒÚ‡Ì‡Î‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Â ÔÓ‰ÂÎÂÌ‡ Ò ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-Ï‡Î-
ÍÓ Û˜‡ÒÚËÂ ÏÂÊ‰Û √ƒ– (50.7 ÏÎÌ.), ÃÓÌ„ÓÎËˇ (32.9), œÓÎ¯‡ (48) Ë –ÛÏ˙ÌËˇ
(7.6)514. «‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ó·‡˜Â Â ˇÒÌÓ, ˜Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚ˇÚ
ÍÓÏÔÓÏËÒË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÚ‡ËˇÚ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÓÒÚ‡ÌÂ.
ÃÂÊ‰Û‚ÂÏÂÌÌÓ ÒÂ‰ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡Ú‡ Ì‡ ‰Û„ËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË ÒÂ Ó·ÓÒÓ·ˇ‚‡Ú ‰‚‡
ÓÒÌÓ‚ÌË ‚‡Ë‡ÌÚ‡ Á‡ ÔÓÏÂÌË. œ˙‚ËˇÚ Â ÔÂ‰ÎÓÊÂÌ ÓÚ ÛÌ„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ë Â
ÔÓ‰ÍÂÔÂÌ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, œÓÎ¯‡ Ë √ƒ–. ¬ ÌÂ„Ó ÒÂ ÔÂ‰-
‚ËÊ‰‡ ÎËı‚ÂÌËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÌÂ ÓÚ ‚Ë‰‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡, ‡ ÓÚ ÒÓÍ‡, Á‡
ÍÓÈÚÓ Â ÓÚÔÛÒÌ‡Ú. œÓ Ú‡ÁË ÒıÂÏ‡ ÎËı‚ËÚÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‡ÒÚ‡Ú ÓÚ 2% Á‡ Â‰ÌÓÏÂÒÂ˜ÌË-
ÚÂ ÍÂ‰ËÚË ‰Ó 4% Á‡ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ. ÀËÏËÚ˙Ú Ì‡ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËˇ ÍÂ‰ËÚ Úˇ·‚‡
ÔÓ„ÂÒË‚ÌÓ ‰‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡, Í‡ÚÓ ÔÂÁ 1972 „. ·˙‰Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÔÂÏ‡ıÌ‡Ú. œÂ‰Î‡„‡
ÒÂ Ò˙˘Ó ÎËı‚‡Ú‡ ÔÓ ‚ÎÓ„Ó‚ÂÚÂ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ 4%, ‡ ÌÂ Í‡ÍÚÓ Â ‰ÓÒÂ„‡ ≠ 1.5%. ¬ÚÓËˇÚ
‚‡Ë‡ÌÚ Á‡ ÂÙÓÏË Â ÙÓÏÛÎË‡Ì ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ. “ÓÈ Ò˙˘Ó ÔÂ‰‚ËÊ-
‰‡ ÎËı‚‡Ú‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚË ‰‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ Ò˙Ó·‡ÁÌÓ ÒÓÍ‡ Ì‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ ≠ ÓÚ 2 ‰Ó 3.5%.
—ÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó ÒÂÁÓÌÌËˇÚ ÍÂ‰ËÚ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô‡ÁË Ò‡ÏÓ ÔÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Á‡ ÒÚ‡-
ÌË, ˜ËÂÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Â ÔˇÍÓ Ò‚˙Á‡ÌÓ Ò˙Ò ÒÂÁÓÌÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ. œÓ ÔËÌˆËÔ Ò˙-
˘Ó ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÏ‡ıÌÂ ·ÂÁÎËı‚ÂÌËˇÚ ÍÂ‰ËÚ, ÌÓ Ì‡ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÂÌ
ÂÚ‡Ô, ‡ Á‡ ÒÂ„‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â Ó„‡ÌË˜ÂÌ ‰Ó 1.5% ÓÚ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ. ÀËı‚‡Ú‡ ÔÓ ‚ÎÓ„Ó‚ÂÚÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Ë¯Ë ‰Ó 3.5%515. Ã‡Í‡ ˜Â ÏÂÊ‰Û ‰‚‡-
Ú‡ ‚‡Ë‡ÌÚ‡ ÔËÌˆËÔÌË ‡ÁÎË˜Ëˇ ÌˇÏ‡, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Â¯‡‚‡ ‰‡ ÔÓ‰ÍÂÔË
Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÔÓ Ú‡‰ËˆËˇ, ÌÓ Ë Á‡˘ÓÚÓ ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË
‚ ÌÂ„Ó Ò‡ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-ËÁ„Ó‰ÌË Á‡ ÍÂ‰ËÚÓÔÓÎÛ˜‡ÚÂÎËÚÂ, Í‡Í˙‚ÚÓ ÓÒÌÓ‚ÌÓ ÒÂ ˇ‚ˇ‚‡
¡˙Î„‡Ëˇ.
œÓ·ÎÂÏË ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡Ú Ë ‚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ã»¡. œË ÌÂˇ ÒÂ ÒÚË„‡ ‰Ó Ò˙˘ÂÒ-
Ú‚ÂÌ ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ, ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, Ë ÚÂÁË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛ-
ÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. œÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÒÚ‡ÌË ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡, Ò‡ Á‡ Á‡ÂÏË
‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË, ‡ ÌÂ ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚÓ‚‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡
ÍÂ‰ËÚËÚÂ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Í˙Ï ÚÂÁË ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË Â 70:30, ÔË ÔÓÎÓ-
ÊÂÌËÂ ˜Â Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ‰‚‡Ú‡ ‚Ë‰‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ ÛÒÚ‡‚ÌËˇ Í‡ÔËÚ‡Î Â ÚÓ˜ÌÓ
Ó·‡ÚÌÓÚÓ ≠ 70:30 ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ Û·ÎËÚÂ516. ÕÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‚Ó‰-
Ì‡Ú‡ Û·Î‡ ‚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ‰ÓË
·ÎËÁÓ 10 „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ ∫ ‚˙‚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ú‡ÁË ‚‡ÎÛÚ‡ ÌÂ ÒÂ Â ÛÚ‚˙‰ËÎ‡ ‚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ ÒÚÂÔÂÌ Ë Á‡ Ò‡ÏË-
ÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ —»¬. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÔÂËÓ‰Ë˜ÌÓ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÔÂ‚Ó‰Ì‡Ú‡ Û·Î‡ Ë Á‡ ÔÂ‚˙˘‡ÌÂÚÓ ∫ ‚ ‡ÁÏÂÌÌÓ ÒÂ‰ÒÚ‚Ó ÌÂ Ò‡ÏÓ ÏÂÊ‰Û
ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ »ÁÚÓ˜ÌËˇ ·ÎÓÍ, ÌÓ Ë ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ ËÏ Ò ÚÂÚË ‰˙Ê‡‚Ë.
513 Пак там, л. 81.
514 Пак там, л. 57
515 Пак там, л. 82–83.
516 Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 117, л. 89.
œÓ Ú‡ÁË ÚÂÏ‡ Ò˙˘Ó ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ‡ÁÎË˜Ëˇ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ

‰ÂÎÂ„‡ˆËË. «‡ÂÚËÚÂ ÔÓÁËˆËËÚÂ ËÁ‡Áˇ‚‡Ú „Î‡‚ÌÓ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÂÙÓÏË Ë ‰Ó Í‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ Ò‡ ÒÍÎÓÌ-
ÌË ‰‡ ÎË·Â‡ÎËÁË‡Ú ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÒÙÂ‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚‡Ú‡ ÒË. ≈ÚÓ
Á‡˘Ó ÔÂÁ 1973 „. Ì‡È-‡‰ËÍ‡ÎÌÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌÓ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË-
ÚÂ Ì‡ ”Ì„‡Ëˇ. “ˇıÌ‡Ú‡ ÚÂÁ‡ Â, ˜Â, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÛÚ‚˙‰Ë Ó·˘‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ
Úˇ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚ Ò‚Ó·Ó‰ÌË ‰Â‚ËÁË. ÕÓ Ú˙È Í‡ÚÓ ÒË ‰‡‚‡Ú
ÒÏÂÚÍ‡, ˜Â ÚÓ‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‚Â‰Ì‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë, ÛÌ„‡ˆËÚÂ ÔÂ‰Î‡„‡Ú ‰‡ ÒÂ Ó·Ó-
ÒÓ·ˇÚ ‰‚‡ ‚Ë‰‡ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, Í‡ÚÓ Â‰ËÌËˇÚ ≠ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏËˇÚ, ˘Â ÒÂ ËÁÔÓÎÁ-
‚‡ Á‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ò˙Ò ÒÚ‡ÌË, ËÁ‚˙Ì —»¬517. ≈‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓÎÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔÓ‰-
ÍÂÔˇ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ ˜‡ÒÚË˜Ì‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏÓÒÚ Ì‡ Û·Î‡Ú‡, ÌÓ ÓÒÌÓ‚ÌÓÚÓ, Ì‡ ÍÓÂÚÓ
Ì‡ÒÚÓˇ‚‡, Ë Í˙Ï Ú‡ÁË ÚÓ˜Í‡ ÒÂ ÔËÒ˙Â‰ËÌˇ‚‡Ú Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ √ƒ– Ë ◊ÂıÓÒ-
ÎÓ‚‡ÍËˇ, ÚÓ‚‡ Â ÛÒ˙‚˙¯ÂÌÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‚˙-
‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌË ÎËı‚ÂÌË ÔÓˆÂÌÚË, Ú‡Í‡ ˜Â Á‡ÂÏÌ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË
Û·ÎË ‰‡ ÌÓÒË ÔÂ˜‡Î·‡ Ì‡ ·‡ÌÍËÚÂ. —ÔÓÂ‰ ‰ÂÎÂ„‡ÚËÚÂ Ì‡ ˜ÂÚËËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÛÍ-
ÂÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Û·Î‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ „Î‡‚ÌÓ ˜ÂÁ ˜ËÒÚÓ ·‡ÌÍÓ‚Ë Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
ÏÂı‡ÌËÁÏË518.
ŒÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ˆËË (Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Ë ÛÏ˙ÌÒÍ‡Ú‡) ÌÂ Ò‡
ÒÍÎÓÌÌË Í˙Ï ‰˙Î·ÓÍË ÔÓÏÂÌË ‚ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡ —»¬. —Ú‡ÌÓ‚Ë˘‡Ú‡ ËÏ
ÒÂ „‡‰ˇÚ Ì‡ Ë‰ÂˇÚ‡, ˜Â ÛÍÂÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂ‚Ó‰Ì‡Ú‡ Û·Î‡ ˘Â ÒÚ‡ÌÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓ‚Ë-
¯‡Ú ÒÚÓÍÓ‚ËÚÂ ÙÓÌ‰Ó‚Â, Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë Ú˙ÒÂÌÂÚÓ ∫
Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÛÒ˙‚˙¯ÂÌÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
ÍÓÓ‰ËÌ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÎ‡ÌÓ‚Â Ì‡ ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡. —˙‚ÂÚÒ-
ÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ò˙‚ÒÂÏ ÓÚÍËÚÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÂ‚Ó‰Ì‡Ú‡ Û·Î‡ ˘Â Úˇ·‚‡ ‰‡ Ì‡ÏÂË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ Â¯ÂÌËÂ, ‡ ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ Û-
Ï˙ÌˆËÚÂ Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ Â Á‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·˘ËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË Ì‡
—»¬ Ë ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡Ú‡ ËÏ Ì‡ÏÂÒ‡ ‚ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡519.
—‰˙Ê‡ÌÓÚÓ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÌÓÒÌÓ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ ÔÂ‚˙-
˘‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‚Ó‰Ì‡Ú‡ Û·Î‡ ‚ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ë Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â
¡˙Î„‡Ëˇ ËÏ‡ Ô‡ÒË‚ÌË Ò‡Î‰‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ Í˙Ï Ã¡»—, ÌÓ Ë Í˙Ï ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍË, Í‡ÍÚÓ Ë Í˙Ï ÌˇÍÓË ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË, ‡ Ò˙˘Ó Ë Í˙Ï fi„ÓÒÎ‡-
‚Ëˇ520. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‰ÓË ˜‡ÒÚË˜Ì‡Ú‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏÓÒÚ Ì‡ Û·Î‡Ú‡ ˘Â
ÛÚÂÊÌË ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË ‚ ÎËˆÂÚÓ Ì‡ ‰ËÂÍÚÓ‡ Ì‡ Õ‡Û˜ÌËˇ ËÌÒÚËÚÛÚ ÔÓ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ì‡ ÒÓ-
ˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ ÔÓÙ. ÕÂ¯Ó ÷‡Â‚ÒÍË, ÒÏˇÚ‡Ú ˜Â Á‡
ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Û·Î‡Ú‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯‡Ú Ë ÌˇÍÓË
‰Û„Ë ÔÓ·ÎÂÏË, Í‡ÚÓ ËÁ‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÚÓ‰ÓÎÓ„Ëˇ Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ Â‡ÎÂÌ ÍÛÒ
Ì‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÒÔˇÏÓ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰˙Ê‡-
‚Ë Ë ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ˆÂÌËÚÂ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÓÚ˜ËÚ‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚË Ì‡ ‚ÒˇÍ‡
ÒÚ‡Ì‡, ‡ ÌÂ ‰‡ ÒÎÂ‰‚‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ˆÂÌÓ‚Ë ‡‚ÌË˘‡521.
517 Пак там, оп. 36, а. е. 256, л. 146.
518 Пак там, л. 148, 150.
519 Пак там, л. 145, 149.
520 Пак там, оп. 18, а. е. 146, л. 70.
521
Пак там, оп. 32, а. е. 25, л. 15–16.
ÕˇÏ‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â ÒÂËÓÁÌËÚÂ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ëˇ ÓÚÌÓÒÌÓ Ó·˘‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡

ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÌÂÓ·-
ıÓ‰ËÏËÚÂ ‚Â˜Â ÂÙÓÏË Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ÍÓÌÍÛÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍË-
ÚÂ Ì‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ŒÒÓ·ÂÌÓ Á‡‰˙Ê‡˘‡ ÓÎˇ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ë„‡Â
ÔÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÍÓˇÚÓ ÒÂ ÒÚÂÏË ‰‡ Á‡Ô‡ÁË ËÁ„Ó‰ÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ ÍÂ‰Ë-
ÚË‡ÌÂ, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ÚÓ‚‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÌÂ Â ÂÌÚ‡·ËÎÌÓ Ë ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‡Á‚ËÚË-
ÂÚÓ Ì‡ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ËÌÚÂ„‡ˆËÓÌÌË ÔÓˆÂÒË ‚ —»¬. ¬ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍË ÔÓÏÂÌË, ÍÓËÚÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ‚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ÓÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË,
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÌÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÂÙÓÏË, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÔÓÁ‚Ó-
ÎˇÚ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ‡‰‡ÔÚË‡ Í˙Ï ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. ”Ô-
‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ÒÚÓ„Ó ‰‡ ÒÂ ÔË‰˙Ê‡Ú Í˙Ï ÔÎ‡ÌÓ‚Ó-‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚-
ÌËˇ ÔÓ‰ıÓ‰ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒË ÔÓÎËÚËÍ‡, ·ÂÁ ‰‡ ‰‡‚‡Ú ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÔÓÒÚ‡ÌÒÚ-
‚Ó Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÌËˆË‡ÚË‚‡522. » ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÒËÎÌÓ Á‡‚ËÒËÏ‡ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ë ÌÂÁ‡-
‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌËÚÂ ‡ÔÂÎË Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÒÚË Ë ÔÓÎËÚËˆË Á‡ Ó·‡ÁÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛ-
ÚÂÌ ÂÁÂ‚, Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË Ú‡ÈÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ë
‰‡ ‚ÌÂÒÂ ÒÔÓÍÓÈÒÚ‚ËÂ ‚ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Í˙Ï ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·‡ÌÍË.
¡˙Î„‡ÒÍË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË

»ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ÓÚ‚‡ˇÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ÒÚ‡ÌËÚÂ ËÁ‚˙Ì —»¬, Á‡ÔÓ˜-
Ì‡ÎÓ Ó˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 50-ÚÂ Ë ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ Ò Ì‡‡Ò-
Ú‚‡˘Ë ÚÂÏÔÓ‚Â. » ÒÂ„‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Ò˙˘ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ù‡ÍÚÓË, Í‡ÍÚÓ Ë
‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËˇ ÔÂËÓ‰. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓ
ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘Ëˇ ÒÂ ‚˙ÁıÓ‰ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ÍÓÈÚÓ Ò˙Á‰‡‚‡ ÔÂ‰ÔÓÒÚ‡‚ÍË Ë
Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡
»ÁÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰. ¡Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÚÂÁË ÔÓˆÂÒË Â Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë-
ÎËˇÚ ÒÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÎËÏ‡Ú ‚ Ò‚ÂÚ‡. Ã‡Í‡ ÔÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ë ‰‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ìˇ-
ÍÓË ÍËÚË˜ÌË ÏÓÏÂÌÚË ‚ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Í‡ÚÓ ‡Ë·ÒÍ‡Ú‡ ÍËÁ‡,
ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡ÂÎËÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÂÌ‡, ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‚˙‚ ¬ËÂÚÌ‡Ï, œ‡ÊÍ‡Ú‡ ÔÓÎÂÚ Ë
ÿÂÒÚ‰ÌÂ‚Ì‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚ ¡ÎËÁÍËˇ »ÁÚÓÍ, Ó·˘Ó ‚ÁÂÚÓ ‡ÔÓ„ÂˇÚ Ì‡ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇ-
ÌÂÚÓ ÔÂÁ —ÚÛ‰ÂÌ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚Â˜Â Â ÓÚÏËÌ‡Î, ‰‡ÊÂ Ì‡ÔÓÚË‚, ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ
„Ó‰ËÌË ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ Ë ‚Ë‰ËÏÓ Á‡ÚÓÔÎˇÌÂ ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ-‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ.
“Ó Ì‡ÏË‡ Ì‡È-ˇÒÂÌ ËÁ‡Á ÔÂÁ 1972 „. Ò ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ Á‡ Ó„-
‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙Ó˙ÊÂÌËˇ (—¿À“)523.
ÕÓ‚ Ù‡ÍÚÓ, ÍÓÈÚÓ ‚ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ ‰‡‚‡ ÒÚËÏÛÎ Á‡ ÔÓÏÂÌË ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓ-
ÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ‰˙Ê‡‚ËÚÂ, Â ·˙ÁÓ‡Á‡ÒÚ‚‡˘ËˇÚ ÒÂ ÔÓˆÂÒ Ì‡
‰ÂÍÓÎÓÌËÁ‡ˆËˇ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ Ë Ì‡È-‚Â˜Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ·ÓˇÚ Ì‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚ ¿ÙËÍ‡ Ë ‚ ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡
ÒÚÂÔÂÌ ‚ ¿ÁËˇ. ¬ ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ ÒË ÒÎÂ‰ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ ‰‡ ËÁ‚Ó˛-
‚‡Ú Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÏÌÓ„Ó ÓÚ ÌÓ‚ËÚÂ ÂÊËÏË ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡Ú Á‡ Ò·ÎËÊ‡‚‡ÌÂ Ò˙Ò —˙-
‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. ¿ ÓÚ‰ÂÎÌË ‰˙Ê‡‚Ë ( Û·‡, —Â‚ÂÂÌ
522 Калинова, Е., И. Баева, Българските преходи... , с. 152–154.

523
Вайс. М. Международните отношения след 1945 г. С., 2004, с. 90.
¬ËÂÚÌ‡Ï, À‡ÓÒ, ‡Ï·Ó‰Ê‡) ÓÚÍËÚÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú, ˜Â Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÒÓˆË‡-

ÎËÁ˙Ï ÔÓ ÏÓ‰ÂÎ‡ Ì‡ ———–. “‡Í‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÔÓÏÂÌË ‚ Ò‚ÂÚ‡ ÓÚÍË‚‡Ú Ì‡-
Ô˙ÎÌÓ ÌÓ‚Ó ÔÓÎÂ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. —Â-
„‡ ÚÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ Ì‡ÏÂˇÚ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ Ò‚ÓÂÚÓ ‡Á‡ÒÚ‚‡˘Ó ÒÂ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓ ÔÓËÁ-
‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ ·Ë‚¯ËÚÂ ÍÓÎÓÌËË, Ú˙„Û‚‡ÎË ‰ÓÒÍÓÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ò ÏÂÚÓÔÓÎËËÚÂ ÒË.
ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ÌÓ‚ÓÓÒ‚Ó·Ó‰ÂÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú ‚‡ÊÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË Á‡
ÏÌÓ„Ó ˆÂÌÌË ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË. œÓ·ÎÂÏ˙Ú Â, ˜Â ÔÓ‚Â-
˜ÂÚÓ ÓÚ ‡ÙËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ò‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÒÎ‡·Ó ‡Á‚ËÚË Ë, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ-
‚˙Ì‡Ú ‚ ÒÚ‡·ËÎÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÚÌ¸ÓË, ÒÂ ÌÛÊ‰‡ˇÚ ÓÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡,
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ë ÌÓÛ-ı‡Û ÔÓÏÓ˘. ÕÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Â ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚ˇÚ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËË, ˜ËˇÚÓ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ ÍËÂ ÏÌÓ„Ó ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌË Ë ËÁËÒÍ‚‡ ‰˙Î˙„ ÔÂËÓ‰ ÓÚ
‚ÂÏÂ524. — ‰Û„Ë ‰ÛÏË Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÚÂÁË ‰˙Ê‡‚Ë Â Ë ËÁÔËÚ‡ÌËÂ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ.
ŒÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙˘Ó ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÔÂeÒÔÂÍÚË‚Ë, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚÍË‚‡Ú Ò ‚˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë ‰˙Ê‡‚Ë, Á‡ˇ‚ËÎË
ÒËÏÔ‡ÚËËÚÂ ÒË Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡. Œ·ˇ‚ÂÌËˇÚ ÓÚ Úˇı ÍÛÒ Ì‡ ‡ÌÚË-
ËÏÔÂË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÔÂ‚˙˘‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ËÏ ‚ Ô‡Á‡Ë, Í˙-
‰ÂÚÓ ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÒÂ ÍÓÌÍÛË‡Ú ÔÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË ÔÂ‰Î‡„‡ÌËÚÂ ÒÚÓ-
ÍË, ÍÓÎÍÓÚÓ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍÓ Ò˙Â‚ÌÓ‚‡ÌËÂ Ë, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÒÂ ÔÂ‰-
Î‡„‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ ÒÂ ÓÍ‡ÊÂ Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘Ëˇ
ÂÊËÏ. «‡ Á‡‡Ê‰‡˘ÓÚÓ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓÚÂÊË‡-
ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë Ì‡ ÌˇÍÓË ÒÚ‡ÌË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú ÓÚÎË˜Ì‡ ÔÂÒÔÂÍÚË-
‚‡ ‰‡ Â‡ÎËÁË‡ Ò‚ÓˇÚ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ˘‡ ÓÒÚÓÚÓ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡
Ò‚Ó·Ó‰Ì‡Ú‡ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ. —Â˘Û ÚÂÁË Û‰Ó·ÒÚ‚‡ Ó·‡˜Â ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ËÁ„Ó‰ÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ Ë ‰ÓË ‚ ÌˇÍÓË ÒÎÛ-
˜‡Ë ‰‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘.
“‡ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡ ÌÂ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ Á‡
ÔÂ˜ÂÎÂÌÂ Ì‡ Ò˙˛ÁÌËˆË ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ÌÓ Ë ÓÚ ‚˙ÁÔËÂÚËÚÂ ‚ ˆˇÎ
Ò‚ˇÚ ÒÔˇÏÓ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË ÍÂ‰ËÚÌË Ë ÏËÚÌË˜ÂÒÍË Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ. “‡Í‡
Ì‡ÔËÏÂ, Ë ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë Ò˙˘Ó ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÌËÒÍÓÎËı‚ÂÌË Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚ÂÌË Á‡ÂÏË, ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡, Ì‡Û˜Ì‡ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘. œÓ Ë‰Âˇ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ
ÔÂÁË‰ÂÌÚ ÔÂÁ 1960 „. Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡ ìÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ‡ÒÓˆË‡ˆËˇ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂî Ò ÓÒ-
ÌÓ‚ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î 1 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡. √Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÔÂÁË‰ÂÌÚ˙Ú ƒÊ. ÂÌÂ‰Ë ËÁ‰ÂÈÒ-
Ú‚‡ ÓÚ ÓÌ„ÂÒ‡ Â¯ÂÌËÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÂÊÂ„Ó‰Ì‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 2.4 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ Á‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ÒÎ‡·Ó‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ‘Â‰Â‡ÎÌ‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ √ÂÏ‡-
ÌËˇ Ò˙˘Ó ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÒÛÏ‡ ÓÚ 3.7 ÏÎ‰. Ï‡ÍË Á‡ ÔÂÙÂÂÌˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚË Ë ÔÓÏÓ-
˘Ë Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ525. ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ —»¬
Á‡‰ÂÎˇÚ Ó·˘Ó 8.76 ÏÎ‰. ÒÚ‡Ë Û·ÎË (ÓÍÓÎÓ 2 ÏÎ‰. ÌÓ‚Ë), ÓÚ ÍÓËÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡
˜‡ÒÚ Â Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË. —Â‰ÒÚ‚‡Ú‡ Ò‡ ÓÒË-
„ÛÂÌË Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ ———– (7.4 ÏÎ‰. Û·ÎË), ‰ÓÍ‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ Â ‰ÓÒÚ‡
ÔÓ-ÒÍÓÏÌÓ (75.2 ÏÎÌ. ÒÚ‡Ë Û·ÎË)526. “‡Í‡ ‚ ·Ó·‡Ú‡ Á‡ ‚ÎËˇÌËÂ Ì‡‰ ÔË‰Ó·ËÎË-
524 Йъргин, Д., Д. Станислау. Командните висоти. Борбата за световната икономика. С., 2003, с. 106–148.
525 АМВнР, оп. 17п, а. е. 232, л. 3.
526
ÚÂ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÚÂËÚÓËË ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ ÒËÎÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍÓÌÍÛ-

ÂÌˆËˇ ÏÂÊ‰Û »ÁÚÓÍ‡ Ë «‡Ô‡‰‡, ÓÚ ÍÓˇÚÓ ‰ÓÒÚ‡ ÛÒÔÂ¯ÌÓ ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡Ú Ú.Ì‡. ÌÂ-
Ó·‚˙Á‡ÌË ÒÚ‡ÌË.
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ˙Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ Â Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-‰Ë-
Ì‡ÏË˜ÌÓ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÂÍÚÓË Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÌË Ú˙„Ó‚Ëˇ. œÂÁ 1960 „. ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚÚ‡ ÏÛ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 40.9 ÏÎÌ. Î‚., ‡ ÔÂÁ 1967 „. ‚Â˜Â ‰ÓÒÚË„‡ 179.5 ÏÎÌ. Î‚., ËÎË
Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Â ·ÎËÁÓ 4.5 Ô˙ÚË527. ÕÓ ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ Â ÓÚ „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ·˙Î„‡-
ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, Â, ˜Â ‚ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ ‰ˇÎ Á‡ÂÏ‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚ-
ÓËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ: ÏÂÚ‡ÎÓÂÊÂ˘Ë Ï‡¯ËÌË, ÒÚÛ„Ó‚Â, ‡ÍÛÏÛÎ‡ÚÓË, ÂÎÂÍÚÓ-
Í‡Ë Ë ‰. ƒÛ„‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ Â, ˜Â Ó·˘Ó ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‡Á‚Ë-
‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌËˇÚ Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ. ƒ‡ÌÌËÚÂ Á‡
1967 „., ÍÓˇÚÓ ˆˇÎÓÒÚÌÓ ÌÂ Â ÓÒÓ·ÂÌÓ ÛÒÔÂ¯Ì‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ,
ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ 2 Ô˙ÚË ‚ÌÓÒ‡528. ÃÌÓ-
„Ó ·˙Î„‡ÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË ≠ ËÌÊÂÌÂË, ÎÂÍ‡Ë, ‡ıËÚÂÍÚË ≠ ‡·ÓÚˇÚ ‚ ‡ÙËÍ‡ÌÒ-
ÍËÚÂ Ë ‡‡·ÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Í‡ÚÓ Ò˙˘Ó ÌÓÒˇÚ ÔËıÓ‰Ë Á‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ (¡¬¡) ÒÍÓÓ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ ÍÓÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò
Â‰Ëˆ‡ ·‡ÌÍË ÓÚ ¿ÁËˇ, ¿ÙËÍ‡ Ë À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡. œ‡Í Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ë-
ˇÚ‡ ‚ ¡ÎËÁÍËˇ »ÁÚÓÍ Ò Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ ¡¬¡ Â Û˜Â‰ÂÌ‡ Ë ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Â„ËÒÚË‡Ì‡
Ì‡ 8 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1965 „. ‚ ¡ÂÈÛÚ ÀËÚÂÍÒ ·‡ÌÍ. “ˇ Á‡ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ Ì‡ 15
Ï‡Ú ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡529.
Õ‡Â‰ Ò ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË
ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ë Â‰Ëˆ‡ ÌÂ„‡ÚË‚ÌË ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË. Õ‡È-˜ÂÒÚÓ ÚÂ ÒÂ ÔÓ‡Ê‰‡Ú ÓÚ
‚˙ÁÔËÂÚËˇ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ÍÓÈÚÓ Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‰˙Ê‡‚Ë Â ‰‚ÛÒÚ-
‡ÌÌËˇÚ ÍÎËËÌ„. œÓ Ú‡ÁË ÒËÒÚÂÏ‡ Ó·‡ÁÛ‚‡ÎÓÚÓ ÒÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ‚Ó‰Ë ‰Ó ÔËıÓ‰Ë ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, ‡ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ-
‚‡ ÒÍËÚ ·ÂÁÎËı‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ‰Û„‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡. ≈ÚÓ Á‡˘Ó Ë ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ, Ë ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÔËÁÓ‚‡-
‚‡Ú ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÍ‡ „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡ÍÚË‚ÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ. œÓ·ÎÂ-
ÏËÚÂ Ò‡, ˜Â ËÁ‡‚Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‡Î‰ÓÚÓ ÌÂ ‚ËÌ‡„Ë Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ, Ú˙È Í‡ÚÓ ˜ÂÒÚÓ ÔÂ‰-
Î‡„‡ÌËÚÂ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÒÚÓÍË ËÎË ÌÂ Ò‡ ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘Ë, ËÎË Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ ËÏ
Â ‰ÓÒÚ‡ ÌËÒÍÓ Ë Ò˙˘Ó Ò‡ ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡ÂÏË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÌ Â ÔËÏÂ˙Ú Ò ‚ÌÓ-
Ò‡ Ì‡ ÙÛ‡ÊÌË ÙÛÏË ÓÚ »‡Í ÔÂÁ 1962≠1963 „. ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â Á‡ ‚ÌÂÒÂÌËÚÂ 10 000
Ú ÙÛÏË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌˇÏ‡ ÔË„Ó‰ÂÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡ Á‡ ËÁÒÛ¯‡‚‡ÌÂÚÓ ËÏ Ë ÔË„ÓÚ‚ÂÌË-
ÚÂ ÒÏÂÒÍË ÌÂ Ò‡ ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘Ë Á‡ ı‡Ì‡ Ì‡ ÊË‚ÓÚÌËÚÂ. ‡ÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Â¯ÂÌËÂ Á‡
˜‡ÒÚ ÓÚ Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ ÙÛÏË ÒÂ Ì‡ÎÓÊËÎÓ ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ò‚‡ÂÌË Ì‡ ‡ÍËˇ, ËÁÍÓÌÒÛÏË-
‡Ì‡ ÓÚ ÊË‚ÓÚÌÓ„ÎÂ‰‡˜ËÚÂ530. ƒÛ„Ë ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ ·Ëı‡ ÏÓ„ÎË ‰‡ ·˙-
‰‡Ú ÂÂÍÒÔÓÚË‡ÌË, ÌÂ Ò‡ ÂÌÚ‡·ËÎÌË ÔÓ ÔË˜ËÌ‡, ˜Â ˆÂÌ‡Ú‡ ËÏ ‚ ÍÎËËÌ„Ó‚ËÚÂ
ÒÔÓ„Ó‰·Ë Â ·ËÎ‡ Á‡‚Ë¯ÂÌ‡ Ë ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ÔÓ‰‡Ê·‡Ú‡ ËÏ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë
Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò˙Ò Á‡„Û·Ë Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡È-Á‡‚Ë¯ÂÌË ÒÔˇÏÓ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ò‡ ÍÎËËÌ„Ó‚ËÚÂ ˆÂÌË
527
ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 4, л. 71
528 Пак там, ф. 259, оп. 18, а. е. 23, л. 260.
529 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 3, л. 82
530 Пак там, ф. 259, оп. 18, а. е. 21, л. 272.
Ò Û·‡ (20 ≠ 25% Ì‡‰ ÒÂ‰ÌËˇ ÍÛÒ) Ë ≈„ËÔÂÚ (20%)531. — ˆÂÎ ‰‡ ÒÂ Ó„‡ÌË˜Ë ·˙Î-
„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú „ÓÎˇÏ Ô‡ÒË‚ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ¡˙Î„‡Ëˇ,
Í‡ÚÓ √‚ËÌÂˇ, œ‡ÍËÒÚ‡Ì, »Ì‰Ëˇ, »‡Ì Ë ‰., ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ¡¬¡ ‰‡ ÔÓ‚Ë¯Ë ÔÓˆÂÌÚ‡
Ì‡ ‰ËÁ‡ÊËÚÓ (ÚÓ‚‡ Â ÔÓˆÂÌÚ, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÔÂÓˆÂÌˇ‚‡ Â‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ËÎË
ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡Ì‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÓ ÒÏÂÚÍËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË)532.
ƒÛ„‡ ÚÂÊÂÒÚ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì‡ ÓÚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‡Á-
‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË, Ò‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË
Ë ÌËÒÍÓÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡. ¬˙ÔÂÍË ÒÂËÓÁ-
ÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ÚÛÔ‚‡ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË Ó˘Â ‚
Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, Úˇ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ »Ì‰ÓÌÂÁËˇ 2 ÏÎÌ. ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë Ë Ì‡
√‚ËÌÂˇ 2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÔË 2.5% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡533. œÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰˙Î„ÓÒÓ˜-
ÌË ÍÂ‰ËÚË ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÔÛÒÍ‡ Ì‡ √‡Ì‡ (2 ÏÎÌ. „‡Ì‡ÈÒÍË ÎËË),
Ã‡ÎË (2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ¿ÎÊË (6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), »‡Í (2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), —ËËˇ (8
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), ÓÚÌÓ‚Ó Ì‡ »Ì‰ÓÌÂÁËˇ (10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡), —Û‰‡Ì (5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡),
»‡Ì (10 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡) Ë ≈ÚËÓÔËˇ (5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡)534. Õ‡ËÒÚËÌ‡, ÌÂ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡
ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, ‡ Á‡ ÒÚÓÂÊ Ì‡ Á‡‚Ó‰Ë, ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡
Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë ËÁÔ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ËÏË Ò‡ ÔÓÏÓ˘ËÚÂ, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Á‡ –ÂÔÛ·ÎËÍ‡ Û·‡ Ë Õ‡Ó‰ÌÓ-
‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ ¬ËÂÚÌ‡Ï. —ÍÓÓ ÒÎÂ‰ ‡Ë·ÒÍ‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ó˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓ-
ÚÓ Ì‡ 1962 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‘Ë‰ÂÎ ‡ÒÚÓ
‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Ò 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Á‡ 1.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. √Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Â
ÒÍÎ˛˜ÂÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ Ò˙Ò Ò˙˘ËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÚÓÁË Ô˙Ú Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ
5.3 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. “ÓÈ Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ535. Õ‡Â‰ Ò
ÏÌÓ„Ó·ÓÈÌËÚÂ ËÁ„Ó‰ÌË ÍÂ‰ËÚË, ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÌÂ Ò‡
Ï‡ÎÍÓ Ë ÒÎÛ˜‡ËÚÂ Ì‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘. Õ‡È-ı‡‡ÍÚÂÌ‡ ‚ Ú‡ÁË ‚˙Á-
Í‡ Â ÓÍ‡Á‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1963 „., ÍÓ„‡ÚÓ Û·‡ Â Á‡ÒÂ„Ì‡Ú‡ ÓÚ ÛÌË-
˘ÓÊËÚÂÎÂÌ Û‡„‡Ì, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓÈÚÓ 150 000 ‰Û¯Ë ÓÒÚ‡‚‡Ú ·ÂÁ ÔÓ‰ÒÎÓÌ. ¡˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÔ‡˘‡ ÏÂ‰ËÍ‡ÏÂÌÚË, ı‡ÌË, ‰ÂıË, Ó·Û‚ÍË Ë ‰Û„Ë ÔÓ‰ÛÍÚË
ÓÚ Ô˙‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡‰ ÔÓÎÓ‚ËÌ ÏËÎËÓÌ ÎÂ‚‡536. œÓ‰Ó·ÌÓ
Â Ë ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Í˙Ï ÔÓÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË ¬ËÂÚÌ‡Ï. Õ‡ 30 ‡‚„ÛÒÚ 1967 „. ‚ —ÓÙËˇ
Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡ Â‰ËÚÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ë —˙„Î‡¯ÂÌËÂ Á‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘. œÓ Ô˙-
‚Ëˇ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ ÒÛÏ‡Ú‡ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 4.5 ÏÎÌ. ÌÓ‚Ë Û·ÎË, ‡ ÔÓ ‚ÚÓËˇ Ì‡ 3.25 ÏÎÌ.
Û·ÎË537.
œÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Á‡ ÒÚ˙Ô‚‡ÌÂ Ò ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ Ô‡Á‡Ë ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ
ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ÒÂ ÒÎÂ‰‚‡ ÌÂÓÚÍÎÓÌÌÓ ÔÂÁ ˆÂÎËˇ ÔÂËÓ‰. «‡ ÒÓÍ ÓÚ 12
„Ó‰ËÌË (1961≠1973) ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡‰ 40 Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚ‡ Ì‡ 26
ÒÚ‡ÌË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 500 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡ÎËÁÓ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ Ò‡ Á‡ ‰˙-
531 Пак там, оп. 14, а. е. 84, л. 56–58.

532 Пак там, оп. 18, а. е. 146, л. 4–6.
533 АМВнР, оп. 17п, а. е. 232, л. 6.
534
Пак там, оп. 17п, а. е. 1111, л. 15; оп. 18п, а. е. 74, л. 3; а. е. 462, л. 4; оп. 19п, а. е. 927, л. 69; а. е. 1555, л. 3; ЦДА,
ф. 259, оп. 14, а. е. 1, л. 248; оп. 18, а. е. 19, л. 40, 214–216; а. е. 23, л. 200.
535 Пак там, ф. 132, оп. 4, а. е. 57, л. 10–11.
536 АМВнР, оп. 19п, а. е. 758, л. 2, 4, 7.
537 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 146, л. 124, 126.
Ê‡‚Ë ÓÚ ¿ÙËÍ‡ (48%), Ì‡‰ 1/3 Á‡ ÚÂÁË ÓÚ ¿ÁËˇ (35%) Ë ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Á‡ À‡ÚËÌÒÍ‡
¿ÏÂËÍ‡ (17%)538. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Á‡ÏËÒÎÂÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ‚ÒÂ
Ó˘Â ÌÂÔÓÒËÎÌ‡ Á‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. “Ó‚‡ Ì‡È-‚Â˜Â
ÔÓÎË˜‡‚‡ ‚˙‚ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÏÌÓ„Ó Ï‡ÎÍ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË-
ÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÛÒ‚ÓÂÌË ≠ Â‰‚‡ 9%539. “ÛÍ
Ò˙˘Ó ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÔÓ·ÎÂÏË Ò Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. Õ‡ Ò‡ Â‰-
ÍË ÒÎÛ˜‡ËÚÂ Ì‡ ÓÚÍ‡Á ÓÚ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Â˜Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ÒÚÓÍË, Á‡ ÔÂ‰ˇ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡
ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÔÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂÚË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚˙Ì¯ÌÓ-
Ú˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË Ë Ì‡ ÔÂÚÂÌˆËË Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ Ì‡ ÌÂÛÒÚÓÈ-
ÍË. «‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰Ó·Ë ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ë ÙËÏË ‚ ‡‡·-
ÒÍËÚÂ Ë ‡ÙËÍ‡ÌÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ì‡Â‰ Ò Ú‡‰ËˆËÓÌÌËÚÂ ÔËÁË‚Ë Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡
Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Í˙Ï ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ë Ú˙„Ó‚ˆËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ‚
—»¬ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÍÓÓ‰ËÌË‡ÌÂ ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ Ì‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ Ò Ó„ÎÂ‰ ‰‡ ÒÂ ËÁ·Â„ÌÂ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇÚ‡ ÔÓÏÂÊ‰Û
ËÏ540. —ÔÓÂ‰ ‰ÓÍÎ‡‰ËÚÂ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚËÚÂ ÓÒÓ·ÂÌÓ ‡ÍÚË‚ÌË ‚ Ú‡ÁË ÒÙÂ‡ Ò‡ ÔÂ‰-
ÔËˇÚËˇÚ‡ ÓÚ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, √ƒ–, œÓÎ¯‡.
–‡Á¯Ëˇ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ÓÚÍ-
Ë‚‡ ÌˇÍÓË ÌÓ‚Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, Ì‡È-‚Â˜Â
ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡, ÌÓ ÓÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ÍËÂ Ë ÌˇÍÓË ÓÔ‡ÒÌÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ Á‡ ÔÓ‰ˆÂ-
Ìˇ‚‡ÌÂ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ, ÚÂ Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ò ‚ÒÂ Ó˘Â ÌËÒÍ‡Ú‡ ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡ ÒÔÓÒÓ·-
ÌÓÒÚ Ì‡ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË, ÍÓÂÚÓ Â ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÚˇıÌÓÚÓ Á‡‰Î˙ÊÌˇ‚‡ÌÂ Ë, Ì‡ ‚ÚÓÓ ÏˇÒ-
ÚÓ, Ò Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌ‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Ë ÔÂÓËÂÌÚ‡ˆËˇ ‚˙‚ ‚˙Ì¯-
Ì‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ·˙ÁÓ ‰‡ ‰Ó‚Â‰‡Ú ‰Ó Á‡„Û·‡ Ì‡ Ô‡Á‡Ë Ë Ì‡ Ì‡Ô‡‚Â-
ÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (ÔÓ‰Ó·ÌË Ò‡ ÒÎÛ˜‡ËÚÂ Ò √‡Ì‡, √‚ËÌÂˇ, ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò »Ì‰ÓÌÂÁËˇ Ë
≈„ËÔÂÚ). ÕÓ ‡ÍÓ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ‚˙ÁıÓ‰ˇ˘‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍÓÌ˛Ì-
ÍÚÛ‡, Í‡Í‚‡ÚÓ Â Ú‡ÁË ÔÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌËÚÂ ˜ÂÚË ÓÚ ‚Á‡ËÏÌËˇ ÒÚÓ-
ÍÓÓ·ÏÂÌ ‚ÒÂ Ô‡Í Ò‡ ÔÓ‚Â˜Â, ÚÓ ÔË ËÁ·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ÍËÁ‡ ÔÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ
ˇÁÍÓ ·Ëı‡ ÒÂ ÔÓÏÂÌËÎË, ÓÒÓ·ÂÌÓ Í‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰, ˜Â Ì‡È-Á‡ÒÂ„Ì‡ÚË ÌÂÒ˙Ï-
ÌÂÌÓ ˘Â ·˙‰‡Ú ÒÎ‡·Ó‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ì‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï «‡Ô‡‰‡

» ÔÂÁ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ Ó·‡˜Â ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ Ò ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ì‡È-‚‡ÊÌË Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ∫ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó
ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ÚÂÁË Ò˙Ò ÒËÎÌÓ ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. —‡ÏÓ ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓ-
ÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË ·ÂÎÂÊË Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÓÚ Ì‡‰ 4 Ô˙-
ÚË ≠ ÓÚ 188.1 ÏÎÌ. Î‚. ÔÂÁ 1960 „. Ì‡ 751.2 ÏÎÌ. Î‚. ÔÂÁ 1966 „.541 “‡ÁË ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ
ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ ÔË ‚ÒË˜ÍË ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË, Í‡ÚÓ ‰ÓË ÔË ¡˙Î„‡Ëˇ ËÏ‡
ÎÂÍÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂ ÒÔˇÏÓ Ó·˘ÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â.
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ó·‡˜Â ÌÂ ÔÓÏÂÌˇ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ı‡‡Í-
ÚÂËÒÚËÍË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË. œÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÒÂ ÔÓÁÌ‡ÚË-
538 Пак там, оп. 36, а. е. 256, л. 107.
539 Пак там, оп. 20, а. е. 598, л. 109.
540 АМВнР, оп. 17п, а. е. 232, л. 8–10.
541
ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 3, л. 64.
ÚÂ ÓÚ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ ÔÓ·ÎÂÏË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò˙Ò ÒÂÁÓÌÌËˇ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁ-

ÌÓÒ, Ò ÔÂ‰Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË Ò ÌËÒÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ Ó·‡·ÓÚÍ‡ (ÒÛÓ‚Ë
ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚË, Û‰Ë Ë Û‰ÌË ÍÓÌˆÂÌÚ‡ÚË Ë ‰.) Ë Ò Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ Ô‡-
ÒË‚ÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë. ŒÔËÚËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰‡‰‡Ú
ËÁ‰ÂÎËˇ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ ÌÂ ‰‡‚‡Ú Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË. Õ‡ÔÓÚË‚, ÓÚ˜ËÚ‡
ÒÂ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡ÎÂÊ‡ÎË ÒÚÓÍË Ì‡ ì¡‡ÎÍ‡ÌÍ‡î, ì–Û‰ÏÂÚ‡Îî, ì≈ÎÂÍÚÓËÏÔÂÍÒî
Ë ‰Û„Ë ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË542. Ã‡Í‡ Á‡ 1965 „. ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇÚ
·‡Î‡ÌÒ ‰‡ Â ÔÓ˜ÚË Û‡‚ÌÓ‚ÂÒÂÌ, ÔÂÁ 1966 „. ÓÚÌÓ‚Ó ‚ÌÓÒ˙Ú ÔÂ‚Ë¯‡‚‡ ËÁÌÓÒ‡ Ò
Ì‡‰ 185 ÏÎÌ. Î‚. Ë ‰ÓÍ‡ÚÓ ÂÍÒÔÓÚ˙Ú ÒÂ Â Û‚ÂÎË˜ËÎ Ò ·ÎËÁÓ 12% ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰-
Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡, ÚÓ ËÏÔÓÚ˙Ú Â Ì‡‡ÒÌ‡Î Ò Ì‡‰ 25%543.
ÕÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÔÓÏÂÌË ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ÒË Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ
ÒÚ‡ÌË Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ‡ÒÚˇ˘‡Ú‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ ÓÚ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÚÂıÌÓÎÓ-
„ËË ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Ë ÌÛÊ‰‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Á‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚Óˇ ‚ÌÓÒ
‰‡ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ‚ÒÂ ÔÓ‚Â˜Â ·‡ÌÍÓ‚Ë Ë ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË. ‡ÍÚÓ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ‚ „Ó-
‰Ë¯ÌËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰Ë Ì‡ ¡¬¡ Á‡ 1965 Ë 1966 „., ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ ÔÂÏËÌ‡‚‡Ú ÔË „ÓÎˇÏÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Á‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡544. ˙Ï Ú‡‰ËˆË-
ÓÌÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÓÔÂ‡ÚË‚ÂÌ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚, ÒÂ„‡ ÒÂ ‰Ó-
·‡‚ˇ Ë ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡-
Ë˜ÌË Ô‡Á‡Ë. œÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘‡Ú‡ ‚ËÒÓÍ‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÛÒ-
ÎÓ‚Ëˇ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÌË ÔÓˆÂÒË, ÍÓÂÚÓ Â ÔË˜ËÌ‡ ÔÂÁ 1965 Ë 1966 „.
ÏÌÓ„Ó ˆÂÌÚ‡ÎÌË ·‡ÌÍË ‚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‰‡ ÔÓ‚Ë¯‡Ú ÒÍÓÌÚÓ‚Ëˇ ÔÓˆÂÌÚ Ò Ì‡-
ÏÂÂÌËÂÚÓ Ï‡ÎÍÓ ‰‡ Ó„‡ÌË˜‡Ú ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒËÎÌÓ ‚ÎËˇÌËÂ
‚˙ıÛ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ô‡Ë˜ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë ÓÍ‡Á‚‡ Â¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‡‰-
ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇ Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë ÒÂ‰Ë ‰‡ Ó„‡ÌË˜‡Ú ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËÚÂ
ÙËÏË ËÁ‚˙Ì „‡ÌËˆ‡. ÷ÂÎÚ‡ Â ‰‡ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË ‰ÂÙËˆËÚ˙Ú ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡
—¿Ÿ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1965 „. ‘Â‰Â‡ÎÌËˇÚ ÂÁÂ‚ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ ÒÍÓÌÚÓ‚Ëˇ ÔÓ-
ˆÂÌÚ ÓÚ 4% Ì‡ 4.5%. “‡ÁË ÏˇÍ‡ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ Á‡Úˇ„‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚
ÏÌÓ„Ó ‰˙Ê‡‚Ë, Í˙‰ÂÚÓ ËÏ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË. ÃÌÓ„Ó ÒÍÓÓ
ÔÓÒÎÂ‰‚‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÍÓÌÚÓ‚Ëˇ ÔÓˆÂÌÚ ‚˙‚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, √ÂÏ‡ÌËˇ,
‘‡ÌˆËˇ, ¡ÂÎ„Ëˇ, ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ. Õ‡‚ÒˇÍ˙‰Â ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÔÓÒÍ˙Ô‚‡Ú Ë Ì‡È-‚Â˜Â ÚÂÁË ‚
‰ÓÎ‡Ë. ŒÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1966 „. ÎËı‚ËÚÂ ÔÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡Ú
7.5%, Í‡ÚÓ ‚ ¿Ì„ÎËˇ, Í˙‰ÂÚÓ ÎËı‚‡Ú‡ Â Â‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-‚ËÒÓÍËÚÂ, Á‡ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ
ÍÂ‰ËÚË ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡‰ 8.32%. ÀËı‚ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË ÔÓ ‰ÓÎ‡Ó‚ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ‰ÓÒÚË-
„‡Ú ÂÍÓ‰ÌË ÌË‚‡ Ë ‚˙‚ ‘‡ÌˆËˇ ≠ ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í‡ Ì‡ 8.75%. “ÂÁË Ù‡ÍÚÓË ÌÂÏËÌÛ-
ÂÏÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡Ú ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÔË ÍÓËÚÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ¡¬¡. ƒÓË ‚˙‚ ‘–√, Í˙-
‰ÂÚÓ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1964 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÁ‚‡ Ì‡È-ËÁ„Ó‰ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË (ÓÚ 4.5 ‰Ó 6%
ÎËı‚‡), Ò˙˘Ó ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ≠ ÓÚ 7.5% Ì‡ 8%. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡ ‚˙ÔÂ-
ÍË ‚ËÒÓÍËˇ ÔÓˆÂÌÚ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â Á‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÌÂ Â ÎÂÒÌÓ Ë ‰‡ ÔË‚ÎÂ˜Â ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜-
ÌÓ ‰ÂÔÓÁËÚË ÓÚ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ·‡ÌÍË, Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÂ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡Ú ‚ ÌÂÒË„ÛÌ‡Ú‡ Ó·-
ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ ÔÓ ÒÚ‡·ËÎÌË ÎËÍ‚Ë‰ÌË ÔÓÁËˆËË545.
542 Пак там, а. е. 2, л. 38.
543 Пак там, а. е. 3, л. 62.
544
За съжаление, в официалните годишни отчети на БВБ пред акционерите от този период не се публикуват никакви
точни сведения относно размера на външните задължения и извършените плащания в конвертируема валута. Само се
отбелязва, че обслужването на падежите и лихвите е съпътствано с големи трудности.
545 Пак там, л. 110–112.
Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ 1967 „. ÚÛÒÓ‚ÂÚÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË Ô‡Á‡Ë ÒÂ ÔÓ‰ÌÓ-

‚ˇ‚‡Ú ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ËÁ·ÛıÌ‡Î‡Ú‡ ‡‡·Ó-ËÁ‡ÂÎÒÍ‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ‰Â‚‡Î‚‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ·Ë-
Ú‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÎË‡ ÒÚÂÎËÌ„. “‡Í‡ ˜Â ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË „ÓÎÂÏË ÛÒË-
ÎËˇ, Í‡ÍÚÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ . ÕÂÒÚÓÓ‚ Ë ÌÓ‚ËˇÚ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ
Ì‡ ¡¬¡ ¬. “Ó‰ÓÓ‚, ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÌÂ ˇÁÍÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ô‡‡ÏÂÚËÚÂ Ì‡ ÍÂ‰Ë-
ÚËÚÂ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡. œÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ ÒÂ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó Ô‡ÍÚËÍ‡Ú‡ ÎËı‚Ë-
ÚÂ ÔÂËÓ‰Ë˜ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú Ì‡ ‚ÒÂÍË ÚË ÏÂÒÂˆ‡546.
—ÎÓÊÌ‡Ú‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú
‡ÍÚË‚ÌË ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ·‡ÌÍÓ‚Ë ÒÎÛÊËÚÂÎË, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë
Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË, Á‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Ë ÍÂ‰ËÚÌË
ÛÎÂÒÌÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÔÓ‰ÒË„ÛˇÚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚ÌÓÒ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË.
œÓ‡‰Ë Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‘Â‰Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ √ÂÏ‡ÌËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ Â
Ì‡ÚÛÔ‡Î‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ô‡ÒË‚ ÒÂ„‡ ‰ËÂÍÚË‚ËÚÂ Ò‡ ‚ÌÓÒ˙Ú ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ÓÚ
ÒÚ‡ÌË, Ò ÍÓËÚÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇÚ Ó·ÏÂÌ Â ÔÓ-·‡Î‡ÌÒË‡Ì. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÔÂÁ 1967 Ë 1968 „.
ÛÒËÎËˇÚ‡ Ò‡ Ì‡ÒÓ˜ÂÌË „Î‡‚ÌÓ Í˙Ï ‘‡ÌˆËˇ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, ‚˙ÔÂÍË ˜Â Ú‡Ï ÒÂ
ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-ÒÍ˙ÔË ÍÂ‰ËÚË.
«‡ ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò ÙÂÌÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ 23
Ï‡Ú 1966 „. ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡. Œ˘Â ÔÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡-
Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ˜ÂÁ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚ œ‡ËÊ ¬Î‡‰ËÏË “ÓÔÂÌ˜‡Ó‚ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌÓ
ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ ÙÂÌÒÍË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡
ÙÂÌÒÍË ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÒÚÓÍË Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË. —ÎÂ‰ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Ó·Ì‡‰ÂÊ-
‰‡‚‡˘ËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓË Ì‡ 12 Ï‡È 1967 „. ÙÂÌÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡,
˜Â ÌÂ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ú‡Í‡‚‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÌÂ
Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ƒ‡‰ÂÌÓ Â ‰‡ ÒÂ ‡Á·ÂÂ, ˜Â ÓÚÍ‡Á˙Ú ÌÂ
ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË, ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÛÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ú‡ÍË‚‡
Á‡ÂÏË ‘‡ÌˆËˇ ÓÚÔÛÒÍ‡ ÔËÓËÚÂÚÌÓ Ì‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË. Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â ÔÂ‰ÎÓÊÂÌÓ ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÌˇÍÓË
ÙÂÌÒÍË ÒÚÓÍË547. ÕÓ ÒÔÓÂ‰ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Ì‡ ÂÍÒÔÂÚË ÓÚ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì-
¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Á‡ÒÎÛÊ‡‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ÒÂ‰ÌÓÒÓ-
˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË Ò ÎËı‚‡ 5.5%. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ì‡ 9 ‡‚„ÛÒÚ 1967 „. Ì‡ Ò˙‚Â˘‡-
ÌËÂ ‚ ¡Õ¡ Â Â¯ÂÌÓ ÙÂÌÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÔËÂÏ‡, Á‡˘ÓÚÓ Â ÌÂËÁ„Ó‰-
ÌÓ. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÓÔ‡ÒÂÌËˇÚ‡ Ò‡, ˜Â ‡ÍÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚‡ˇ˘Ë ÒÂ Ò˙„Î‡ÒˇÚ, ÚÓ-
‚‡ ˘Â ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ‚˙‰ˇÚ Ò˙ÏÌÂÌËˇÚ‡, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÔËÚ‚‡ ÒÂ-
ËÓÁÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ548.
—ÎÂ‰ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌËˇ ÌÂÛÒÔÂı Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ÏÌÓ„Ó ÛÒËÎËˇ ÎË˜ÌÓ ÓÚ ÔÓÒÎ‡-
ÌËÍ ¬Î. “ÓÔÂÌ˜‡Ó‚. ‘ÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÍÓË„Ë‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ÒË, Í‡-
ÚÓ ÒÂ„‡ ÓÙÂÚ‡Ú‡ Â Á‡ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÒÍÓÌÚÓ‚ Á‡ÂÏ ÓÚ 4 ‰Ó 9 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ ÓÚ ¡‡ÌÍ ‰¸Ó
‘‡ÌÒ Ë ‰‚Â„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 2 ‰Ó 5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ò ÔÓ-‰Ó·Ë ÎËı‚ÂÌË ÔÓˆÂÌÚË.
“ÂÁË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ‚Â˜Â ÒÂ ÔËÂÏ‡Ú Í‡ÚÓ ÔÓ-ËÁ„Ó‰ÌË Ë Ì‡ 21 Ï‡È 1968 „. ‚ œ‡ËÊ ÏË-
ÌËÒÚ˙˙Ú Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ »‚‡Ì ¡Û‰ËÌÓ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ÔÓÚÓ-
546 Пак там, ф. 132, оп. 7, а. е. 6, л. 21–22.

547 АМВнР, оп. 24, а. е. 2781, л. 7, л. 16–18.
548
Пак там, л. 22, л. 29–30.
ÍÓÎ Í˙Ï ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ 1966 „.549 —ÙÓÏË‡Ì Â ·‡ÌÍÓ‚

ÍÓÌÒÓˆËÛÏ, ‚ ÍÓÈÚÓ ‚ÎËÁ‡Ú Credit industriel et commercial, Banque commerciale pour
líEurope de Nord (ÔÓ-ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Í‡ÚÓ ŒÈÓ·‡ÌÍ), Banque nationale de
Paris, Banque de Paris et des Pays-Bas, Banque de líUnion europeenne industrielle et
financiere. Œ·Â‰ËÌÂÌËÂÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÎËÌËˇ ÓÚ 125 ÏÎÌ. Ù‡ÌÍ‡,
ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ 5 ‰Ó 8 „Ó‰ËÌË ÔË ÎËı‚Ë ÏÂÊ‰Û 5.20% Ë
6.35%. ŒÒ‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÓÂÏ‡ Ë ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡
‰‡ ‚ÌÂÒÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÓËÂÌÚ‡ÎÒÍË Ú˛Ú˛ÌË, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒ-
ÚË„ÌÂ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÓÒÚ ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ550.
ŒÚ „ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ò‡ Ë ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ Á‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌË
ÛÎÂÒÌÂÌËˇ ÓÚ ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË. –‡Á„Ó‚ÓËÚÂ ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ˇÌÛ‡Ë
1967 „. Ë ËÏ‡Ú Á‡ ˆÂÎ ‰‡ ÔÓÂ‚ÚËÌˇÚ ÍÂ‰ËÚ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ŒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡
ÏÌÓ„Ó ÒÂ ‰˙ÊË ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ ÔËÌˆËÔ˙Ú 90% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓ-ÍÛÔÌË ‰ÓÒ-
Ú‡‚ÍË (Á‡ Ì‡‰ 2 ÏÎÌ. ÎËË) Ì‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË ÓÚ ¬ÂÎËÍÓ·Ë-
Ú‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍË‚‡ ÓÚ ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌË ËÎË ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË, ‡ ‡‚‡ÌÒÓ‚Ó ‰‡ ÒÂ
Á‡ÔÎ‡˘‡Ú ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 10% ÓÚ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÍÛÔÍ‡Ú‡. Õ‡ ÔÂ‰¯ÂÒÚ‚‡˘ËÚÂ ‡Á„Ó-
‚ÓË ‚ —ÓÙËˇ ÔÂÁ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1966 „. Ò ƒËÍËÌÒ˙Ì, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ˘ ƒÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ‡ Á‡
Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË (·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ‡ÁÂ¯‡-
‚‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ˜ÛÊ‰Ë ÒÚ‡ÌË ≠ ·ÂÎ. ÏÓˇ, ƒ. ¬.) Â ÛÚÓ˜ÌÂÌÓ ÍÂ‰Ë-
Ú˙Ú Á‡ Á‡‚Ó‰‡ Á‡ ÒÚÛ‰ÂÌÓ ‚‡ÎˆÛ‚‡ÌÂ ‰‡ ·˙‰Â Ò˙Ò ÒÓÍ Ì‡È-Ï‡ÎÍÓ 12 „Ó‰ËÌË551.
œÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1967 „. ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ¡¬¡ ÒÂ ÒÂ˘‡Ú Ò “ÓÏÔÒ˙Ì ≠ Â‰ËÌ
ÓÚ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ „ÓÎˇÏ‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ÎÓÌ‰ÓÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ Lazard Brothers.
”ÚÓ˜ÌÂÌË Ò‡ ÎËı‚ËÚÂ Ë ÍÓÏËÒËÓÌËÚÂ Á‡ 12-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Á‡‚Ó‰
Á‡ ÒÚÛ‰ÂÌÓ ‚‡ÎˆÛ‚‡ÌÂ. ¿Ì„ÎË˜‡ÌËÚÂ ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ó·˘Ó „Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÎËı‚‡ ‰‡ ‚˙ÁÎÂÁÂ
Ì‡ 5.83%. ‡ÚÓ ˆˇÎÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÔËÂÏ‡ Í‡ÚÓ ËÁ„Ó‰ÌÓ Ò Ó„ÎÂ‰ Ì‡ ‰˙Î„Ëˇ
ÒÓÍ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡, ÌÓ ‚ÒÂ Ô‡Í ÓÚ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú
¡¬¡ ‰‡ ËÒÍ‡ Ó˘Â Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÎËı‚‡Ú‡. Õ‡ 9 ‰ÂÍÂÏ‚Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂ-
Ì‡ ÎËı‚‡ ÓÚ 5.5% Ë Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ 85% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·ÂÍÚ‡, ‡ ÓÒÚ‡-
Ì‡ÎËÚÂ 15% ‚ ÔÂ‰ÔÎ‡Ú‡552.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1968 „. ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ÒÍÎ˛˜-
‚‡Ú ÍÂ‰ËÚÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ë Ò »ÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î Ù‡ÈÌ˙ÌÒ Ò˙‚ËÒËÒ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 5
„Ó‰ËÌË Ò 5,5% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ÓÚ ·ËÚ‡Ì-
ÒÍË ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ë ƒÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ˙Ú Á‡ „‡‡ÌÚË‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ-
ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚÚ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Á‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 10
ÏÎÌ. ÎËË Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË553.
œÂ„Ó‚ÓËÚÂ Ò ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰Ë ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Í‡ÚÓ Ú‚˙‰Â ÛÒÔÂ¯ÌË. œÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ ‰‡ ÒÂ ‡·ÓÚË ‡ÍÚË‚ÌÓ Ì‡ ÎÓÌ-
‰ÓÌÒÍËˇ Ô‡Ë˜ÂÌ Ô‡Á‡ Ë ÒÚÂÏÂÊ˙Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡·Î˛‰‡‚‡ ÔÓ-ÓÚ·ÎËÁÓ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡ Ò‡ ÓÒÌÓ‚ËÚÂ ÏÓÚË‚Ë ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1969 „.
549 Пак там, а. е. 2773, л. 14.; ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 50, л. 202, 221.
550 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 50, л. 148–150.
551 АМВнР, оп. 24, а. е. 799, л. 1–3.
552 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 149, л. 75–76.
553
Пак там, л. 29.; АМВнР, оп. 24, а. е. 799, л. 10.
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ‰‡ ÓÚÍËÂ Ò‚ÓÂ ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ-

‚Ó ‚ ‡Ì„ÎËÈÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡. «‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ
Â‰ËÌ ÓÚ ‰ËÂÍÚÓËÚÂ Ì‡ ¡¬¡ ƒËÏËÚ˙ ‡ÎËÌÓ‚554.
ÕÓÏ‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò˙Ò —¿Ÿ Ë ÛÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÌˇÍÓË ÒÔÓÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‚˙ÔÓÒË ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÚÍË-
‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ë Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÊ‰Û·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò Ó„ÎÂ‰ Û‚ÂÎË-
˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÎËÌËË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ Ì‡È-„ÓÎÂÏËˇ Ô‡Ë˜ÂÌ Ô‡Á‡ ‚ Ò‚ÂÚ‡.
¡Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ ÓÎˇ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ËÁË„‡‚‡ Ë Â˜Ú‡ Ì‡ ÔÂÁË‰ÂÌÚ‡ ÀËÌ‰˙Ì
ƒÊÓÌÒ˙Ì ÓÚ 4 ÓÍÚÓÏ‚Ë 1966 „., ‚ ÍÓˇÚÓ ÔËÁÓ‚‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÎË·Â‡ÎËÁË‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ-
Ú‡ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË555.
¬ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ÔÓÒÂ˘‡‚‡ ÔÂÁ Ï‡È 1968 „.
—¿Ÿ, Â ‚ÍÎ˛˜ÂÌ Ë ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡¬¡ ¬. “Ó‰ÓÓ‚. “ÓÈ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ Â‰Ëˆ‡ ÒÂ-
˘Ë Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ‚Ó‰Â˘Ë ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË ≠ ‘˙ÒÚ Ì‡¯˙Ì˙Î ÒËÚË ·‡ÌÍ,
◊ÂÈÁ Ï‡Ìı‡Ú˙Ì, ÃÓ„‡Ì „‡‡ÌÚË Ú˙ÒÚ, ⁄‚ËÌ„ Ú˙ÒÚ Ë ≈ÍÒÔÓÚ-ËÏÔÓÚ ·‡ÌÍ
(≈ÍÒËÏ ·‡ÌÍ). Õ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌË Ë ‰˙Î„ÓÒ-
Ó˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÓÚ„Ó‚ÓÂÌÓ, ˜Â Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌË
Ò‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ ·‡ÌÍËÚÂ Ë ‰ÓÒÂ„‡ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ556.
Ã‡Í‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ ‰‡ ÌÂ ‰Ó‚ÂÊ‰‡Ú ‰Ó ÍÓÌÍÂÚÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Ë ‰‡ ÌÂ ÔÓÒÚË„‡Ú ÔÓÒ-
Ú‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ˆÂÎË, ÚÂ ‚ÒÂ Ô‡Í ÔË‰‚ËÊ‚‡Ú Ì‡ÔÂ‰ ÓÚÌÓ¯Â-
ÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡¬¡ Ò ÏÓ˘ÌË ÍÂ‰ËÚÌË ËÌÒÚËÚÛˆËË.
¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÏÌÓ„Ó ‡ÍÚË‚ÌÓ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ì‡ ¡¬¡ Ò ≈ÍÒËÏ
·‡ÌÍ. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1973 „. Úˇ ÔÓÂÏ‡ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ‡ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡, ÔË Á‡ˇ‚ÂÌÓ ÓÚ
¡¬¡ ÊÂÎ‡ÌËÂ, ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ557. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÏÌÂ-
ÌËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒËÒÚË Â, ˜Â ‚ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÔÂ‰Î‡„‡ Â‰ÌË ÓÚ
Ì‡È-ËÁ„Ó‰ÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ. ŒÒÌÓ‚ÌËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ò‡: ÔÓ‰ÛÍÚËÚÂ ÒÂ
Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú 90% Ì‡ ÍÂ‰ËÚ, Í‡ÚÓ 50% ÓÒË„Ûˇ‚‡ ≈ÍÒËÏ ·‡ÌÍ, ‡ ‰Û„ËÚÂ 40% Ô˙-
‚ÓÍÎ‡ÒÌ‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡. —ÓÍ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Â ÏÂÊ‰Û 2 Ë 10 „Ó‰ËÌË Ò Ó·Ë˜‡-
ÂÌ „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰ 1 ‰Ó 5 „. —Â‰Ì‡Ú‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Â 6%558.
œÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Í‡ÚÓ Ì‡È-ÔÂÒÔÂÍÚË‚ÂÌ Ë ÔÓÎÂÁÂÌ
Ô‡ÚÌ¸Ó Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ‰ ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÒËÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡
flÔÓÌËˇ. œËÏÂ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡
‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. œÂÁ 1961 „. Ó·ÂÏ˙Ú Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ Ì‡ 2260
ıËÎ. ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡‡, ‡ ÔÂÁ 1971 „. ÚÓÈ ‚Â˜Â Â Ì‡‡ÒÌ‡Î Ì‡ 34 300 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡, ËÎË
Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Â Ì‡‰ 15 Ô˙ÚË. «‡ Ê‡ÎÓÒÚ Ë ÚÛÍ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ÓÒÌÓ‚ÌËˇÚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙Í
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ≠ Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ 1969 „. ÔÂÁ ‚ÒË˜ÍËÚÂ ÓÒÚ‡-
Ì‡ÎË „Ó‰ËÌË ˇÔÓÌÒÍËˇÚ ‚ÌÓÒ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÂ‚Ë¯‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Ë ÔÓ ÚÓÁË
Ì‡˜ËÌ Á‡ 10 „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ÚÛÔ‚‡ ÒÂËÓÁÌÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó559. ÕÓ Ò˙˘Â‚Â-
ÏÂÌÌÓ Í‡ÚÓ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÂÌ ÛÒÔÂı Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ-
554 АМВнР, оп. 25, а. е. 579, л. 1–4.

555 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 208, л. 16.
556
Пак там, оп. 24, а. е. 469, л. 8; а. е. 508, л. 19.
557 Пак там, а. е. 279, л. 106–107.
558 Пак там, оп. 29, а. е. 390, л. 1–13.
559 ЦДА, ф. 259, оп. 27, а. е. 7, л. 16–85.
ÚÓ ‚‡ÊÌÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ560.

œ˙‚ÓÚÓ ÍÛÔÌÓ ˇÔÓÌÒÍÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓÏË¯ÎÂÌ Ó·ÂÍÚ Â
‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ Ó˘Â ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1967 „. —Ú‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Á‡‚Ó‰ Á‡ ÔÓÎË-
ÌÓÁÌÓ ‚Î‡ÍÌÓ Á‡ ıËÏÍÓÏ·ËÌ‡Ú‡ ‚ —‚Ë˘Ó‚ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍËˇ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÂÌ „Ë„‡ÌÚ ìÃË-
ˆÛ·Ë¯Ëî Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÍÓÎÓ 17.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ”ÚÓ˜ÌÂÌ‡ Â ÒıÂÏ‡Ú‡ Á‡ ÔÓÍÛÔÍ‡ ≠
5% ‡‚‡ÌÒÓ‚Ó, 10% ÔË ‰ÓÒÚ‡‚Í‡Ú‡ Ë 85% Ì‡ ÍÂ‰ËÚ. —ÓÍ˙Ú Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Â 8 „Ó‰Ë-
ÌË, ‡ „Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÎËı‚‡ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 5.5%561. «‡ ‰‡ Á‡‰˙Î·Ó˜Ë ‚˙ÁÍËÚÂ ‚ Ó·-
Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÂÊ‰Û·‡ÌÍÓ‚ÓÚÓ Ë ÏÂÊ‰Û‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ, ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÙÂ‚Û‡Ë
1968 „. ‚ “ÓÍËÓ ÔËÒÚË„‡ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ Ì‡ ¡Õ¡ . ÕÂÒÚÓÓ‚. “ÓÈ ÒÂ Á‡ÔÓÁÌ‡‚‡ Ò
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ‚Ë‰Ó‚Â Á‡ÂÏË Ë ÒÚË-
ÏÛÎË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡562.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ·˙Î„‡Ó-ˇÔÓÌÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
ÔË‰Ó·Ë‚‡Ú ‚ÒÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. “‚˙‰Â ·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ Á‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Â Â¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚ 1 ‡ÔËÎ 1972 „. ‰‡ ˇ ‚ÍÎ˛˜Ë ‚
ÒÔËÒ˙Í‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú ÏËÚÌË˜ÂÒÍË ÔÂÙÂÂÌˆËË Ë ÏÓ„‡Ú ‰‡
ÔÓÎÁ‚‡Ú Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË Á‡ÂÏË (ÔÓ ÔËÌˆËÔ ÚÂÁË Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËˇ ÒÂ ‰‡‚‡Ú Ì‡ ‡Á‚Ë-
‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË ≠ ·ÂÎ. ÏÓˇ, ƒ. ¬.). “Ó‚‡ ÌÓ‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ‰‡‚‡ ÔÓ‚Ó‰ Ì‡ ·˙Î„‡-
ÒÍËˇ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚ “ÓÍËÓ Ó˘Â ÔÂÁ Ï‡È ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ÔÓÒÚ˙ÔÍË ÔÂ‰ ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ „ÓÎˇÏ ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ Á‡-
‚Ó‰Ë Ë ‰Û„Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Â Á‡ Á‡ÂÏ ÓÚ ÓÍÓÎÓ 100
ÏÎÌ. ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 12≠15 „Ó‰ËÌË ÔË ÎËı‚‡ Ï‡ÍÒËÏÛÏ 4%. œÂ‰ÒÚ‡-
‚ËÚÂÎË Ì‡ ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Á‡ˇ‚ˇ‚‡Ú „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓˇÚ
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÏÓÎ·‡, ÌÓ Ô˙‚Ó ËÒÍ‡Ú ‰‡ ÁÌ‡ˇÚ Á‡ Í‡Í‚Ë Ó·ÂÍÚË ˘Â ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú ÒÂ‰-
ÒÚ‚‡Ú‡. Õ‡ 14 ÌÓÂÏ‚Ë 1972 „. ˇÔÓÌÒÍËˇÚ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚ —ÓÙËˇ ¿ÍË‡ ŒÍÂ‰‡ ‡Á„Ó-
‚‡ˇ Ò ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚, ‡ Ì‡ 22 Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ Ë Ò ÌÓ‚Ëˇ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ »‚‡Ì ÕÂ‰Â‚. œÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌ ÏÛ Â ÒÔËÒ˙Í Ì‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌËÚÂ Ó·ÂÍÚË Ë ËÌÒÚ‡-
Î‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÒÏˇÚ‡ ‰‡ Á‡ÍÛÔË ÓÚ flÔÓÌËˇ. “Â Ò‡ „Î‡‚ÌÓ Á‡ ıËÏË˜ÂÒÍ‡-
Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ÏÂÚ‡ÎÛ„ËˇÚ‡ Ë Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ. œÂ‰ÎÓÊÂÌÓ Â Á‡ÂÏ˙Ú ‰‡
ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ˜ÂÁ ËÁÌÓÒ Á‡ flÔÓÌËˇ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÒÚÓÂÌËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ.
«‡ ÔËÏÂ Â ‰‡‰ÂÌ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó Ò »Ú‡ÎËˇ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ÂÚËÎÂÌÓ‚ Á‡‚Ó‰ Á‡ 25
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Ò ÛÒÎÓ‚ËÂÚÓ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËˇÚ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ ‰‡ ËÁÍÛÔË ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ Á‡‚Ó‰‡
Á‡ ÏËÌËÏÛÏ 7.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÓÒÎ‡ÌËÍ˙Ú Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚı‚˙Îˇ Ú‡ÁË ‚˙ÁÏÓÊ-
ÌÓÒÚ, Í‡ÚÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Á‡ÂÏ˙Ú ˘Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ˙Ú Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ËÒÍ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÛÏ‡ Â Ú‚˙‰Â „ÓÎˇÏ‡563.
œÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1972 „. ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ ‚ “ÓÍËÓ ÒÂ ÒÂ˘‡ Ò ÔÂ‰ÒÚ‡-
‚ËÚÂÎË Ì‡ ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó, Í˙‰ÂÚÓ Ò˙˘Ó ÏÛ ÒÂ Í‡Á‚‡, ˜Â ¡˙Î-
„‡Ëˇ ÌÂ ·Ë‚‡ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô ‰‡ ËÒÍ‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÍÛÔÌ‡ ÒÛÏ‡. œÂÔÓ˙˜‡ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ Á‡-
ÔÓ˜ÌÂ Ò Â‰ËÌ Á‡ÂÏ ÓÚ 40≠50 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ 4≠5 Ó·ÂÍÚ‡, ÍÓÈÚÓ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ‰‡ ·˙‰Â
ÔÓÒÎÂ‰‚‡Ì ÓÚ ‚ÚÓË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ Ë ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ˇÔÓÌÒÍË
560
Дойнов, О. Спомени. С., 2002, с. 44–45.
561 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е.146, л. 216.
562 АМВнР, оп. 24, а. е. 3218, л. 2–3.
563 Пак там, оп. 23, а. е. 194, л. 22–46.
ÙËÏË ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ‚ ÌˇÍÓË ‚‡ÊÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓÂÍÚË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, Í‡ÚÓ ‡Á¯Ëˇ-

‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÌÂÌÒÍÓÚÓ ÔËÒÚ‡ÌË˘Â ËÎË ‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Û‰ÌË Ì‡ıÓ‰Ë˘‡. ÕÂÁ‡‚Ë-
ÒËÏÓ ÓÚ ÚÂÁË ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ ÔˇÍÓ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ ˇÔÓÌÒÍË Í‡ÔËÚ‡Î ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓ-
ÏËÍ‡, ÌÂ˘Ó, ÍÓÂÚÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ ÚÛ‰ÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔËÂÏÂ, ·˙Î„‡ÒÍË-
ÚÂ ÂÍÒÔÂÚË ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Á‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Í‡ÚÓ ·ÂÁ-
ÒÔÓÌÓ Ì‡È-ËÁ„Ó‰ÌË564.
ƒÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÓÍÓÎÓ ‰Ó„Ó‚ÓˇÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÂÏ‡ ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú Ë ÓÚ ÔÓ-
ÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÌÓÒÌÓ ËÒÍ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË ËÌ-
ÙÓÏ‡ˆËˇ. œÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Õ. œ‡Ô‡ÁÓ‚ ‚ “ÓÍËÓ ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1973 „.
ˇÔÓÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ËÁËÒÍ‚‡Ú ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Ë ÒÔËÒ˙Í Ì‡
Ó·ÂÍÚË, Á‡ ÍÓËÚÓ ˘Â ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú ÍÂ‰ËÚË, Í‡ÚÓ ÒÂ ‰‡‰‡Ú ÔÓ-ÔÓ‰Ó·ÌË Ò‚Â‰ÂÌËˇ
Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ËÏ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ, Á‡ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ‡ Ë ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌ‡Ú‡ ËÏ ÒÚÓÈÌÓÒÚ.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÒÂ ËÒÍ‡Ú ÌˇÍÓË ÔÓ-Ó·˘Ë ‰‡ÌÌË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒ-
ÎÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌËÚÂ Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. Œ·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ ÚÓ‚‡ Â
Ò˙‚ÒÂÏ Ó·ˇÒÌËÏ Ë ÌÓÏ‡ÎÂÌ ËÌÚÂÂÒ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓ‡ Ò Ó„ÎÂ‰ Á‡˘ËÚ‡ Ì‡ ÌÂ„Ó‚ËÚÂ
ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ „ÓÎˇÏ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ
ÍÂ‰ËÚ. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË Ó·‡˜Â Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ‰‡ ‰‡‰‡Ú Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë Ì‡È-‚Â˜Â Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë. ŸÓ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡, Õ. œ‡Ô‡ÁÓ‚ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Ë Ó·Ó·˘ÂÌ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡
5≠6 ÔÓ-‚‡ÊÌË Ó·ÂÍÚ‡565.
¬ ÓÔËÚËÚÂ ‰‡ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ ‡ÍÚË‚ÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÓÌÚ‡ÍÚË
Ò˙Ò —¿Ÿ Ë Ì‡È-‚Â˜Â Ò flÔÓÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‡Á˜ËÚ‡ ‰‡ ËÁÎÂÁÂ ÓÚ Ì‡Î‡„‡-
˘‡Ú‡ ÒÂ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ ÌˇÍÓË ‚‡ÊÌË Ó‰ÌË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËˇ
‚ÌÓÒ. Õ‡‰ÂÊ‰ËÚÂ Ò‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË Ô‡ÒË‚˙Ú ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ ≈‚Ó-
ÔÂÈÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ó·˘ÌÓÒÚ (ÓÒÓ·ÂÌÓ Ò ‘–√), Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÂÌ‡ÒÓ˜Ë ˜‡ÒÚ ÓÚ
ËÏÔÓÚ‡ Ì‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Í˙Ï Ô‡Á‡Ë ËÁ‚˙Ì ≈‚ÓÔ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Ú‡-
ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡ Â Ë Ò‚ÓÂ·‡ÁÌ‡ Â‡ÍˆËˇ Í˙Ï Á‡ÒËÎ‚‡˘Ëˇ ÒÂ ÏËÚÌË˜ÂÒÍË ÔÓÚÂÍˆËÓ-
ÌËÁ˙Ï ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 60-ÚÂ Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ‰ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ Œ·Â‰ËÌÂ-
Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. ÕÓ ‚˙ÔÂÍË ÌˇÍÓË ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË ÛÒÔÂıË ‚ Ú‡ÁË Ì‡ÒÓÍ‡, ‚ Í‡ˇ Ì‡ ‡Á„-
ÎÂÊ‰‡ÌËˇ ÔÂËÓ‰ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇÚ Ó·ÏÂÌ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò flÔÓÌËˇ Ë —¿Ÿ ÓÚÒÚ˙Ô‚‡
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡ ÚÓÁË Ò ‘–√, »Ú‡ÎËˇ, ‘‡ÌˆËˇ, ¿‚ÒÚËˇ Ë ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ566. ¬ÒÂ
Ô‡Í „ÂÓ„‡ÙÒÍ‡Ú‡ ·ÎËÁÓÒÚ Ë ÛÒÚ‡ÌÓ‚ËÎËÚÂ ÒÂ ÓÚ‰‡‚Ì‡ Ú‡‰ËˆËÓÌÌË ‚˙ÁÍË ÂÒÚÂÒ-
Ú‚ÂÌÓ ÒÂ Ì‡Î‡„‡Ú Ì‡‰ ÔÓÂÍÚËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ‰ÂÈˆË.
–‡Á‡ÒÚ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡
60-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ËˇÚ Á‡ÒËÎÂÌ ‚ÌÓÒ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË, Ò ÍÓËÚÓ ÒÂ
ˆÂÎË ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡Ú ÔÓˆÂÒËÚÂ Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡
ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ‰Ó‚ÂÊ‰‡Ú ‰Ó „ÓÎÂÏË ‰ËÒÔÓÔÓˆËË ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË. Œ·˘ËˇÚ Ô‡ÒË‚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÓÚ 1961≠1968 „. ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡ 623
ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡567. —ÎÂ‰ Í‡ÚÍÓ‚ÂÏÂÌÌÓÚÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ ‡ÒÚÂÊ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„
564 Пак там, л. 30, л. 55–56.

565 Пак там, оп. 24п, а. е. 206, л. 4–5.
566
Така например, въпреки постоянните призиви да се ограничава стокообменът с ФРГ, имащ силно пасивен харак-
тер, през 1973 г. той е близо 5.5 пъти по-голям от този с Япония, а със САЩ не може да става и сравнение. ЦДА, ф.
630, оп. 3, а. е. 10, л. 74; ф. 259, оп. 27, а. е. 7, л. 98.
567 Пак там, ф. 259, оп. 18, а. е. 62, л. 26.
‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌËˇ ÂÁÂ‚ Ë ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚ-

Ú‡ Ò ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ, ÔÂÁ 1966 Ë 1967 „. ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÌÓ‚Ó Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 1969 „. ÔÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡ Ó·˘Ë-
ˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë ÚÓÁË Í˙Ï Ã¡»—, ‰ÓÒÚË„‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌËˇ ‡ÁÏÂ ÓÚ 1 419 919 ıËÎ. Î‚. œÂËÁ˜ËÒÎÂÌ ‚ ‰ÓÎ‡Ë ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ·‡ÌÍÓ‚
ÍÛÒ 1 ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡ = Ì‡ 1.17 Î‚., ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÏÛ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 1 213 605 ıËÎ. ‰ÓÎ‡-
‡. —ÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Â ÒÎÂ‰Ì‡Ú‡: ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ≠ 752 165 ıËÎ. Î‚.;
ÚÂÍÛ˘Ë ÒÏÂÚÍË ≠ 190 820 ıËÎ.; Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ ÍÎËËÌ„Ó‚Ë Ë ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËÓÌÌË
ÒÏÂÚÍË ≠ 44 791 ıËÎ., Ë ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË ≠ 432 143 ıËÎ. Î‚.568 ¬ ÚÓÁË ÚËÔ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ ÌÂ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ‰Ó„Ó-
‚ÓÂÌË ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë.
◊Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÂÌ ÒÔ‡‰ ‚ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡ ÔÂÁ
1970 „. √Ó‰ËÌ‡Ú‡ Â ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÛÒÔÂ¯Ì‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ. «‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÓÚ
ÏÌÓ„Ó „Ó‰ËÌË Â Â‡ÎËÁË‡Ì ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‡ÍÚË‚ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ.
≈ÍÒÔÓÚ˙Ú ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 2350 ÏÎÌ. Î‚., ‰ÓÍ‡ÚÓ ËÏÔÓÚ˙Ú ≠ Ì‡ 2124 ÏÎÌ. Î‚., ËÎË Â
ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ 226 ÏÎÌ. Î‚.569 “ÂÁË ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÌÂÁ‡·‡‚ÌÓ ÒÂ
ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú Ë ‚˙ıÛ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„, Í‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡ ÔÂ‰‚Ë‰ ÌÂ„Ó‚Ëˇ ÔÂ‰ËÏÌÓ Í‡Ú-
ÍÓÒÓ˜ÂÌ ı‡‡ÍÚÂ. ¡Õ¡ ÓÚ˜ËÚ‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Á‡ 1970 „. ÒÔˇÏÓ
ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ Ò 203 846 ıËÎ. Î‚. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ó·‡˜Â ÒÂ Ô‡‚Ë ÛÚÓ˜ÌÂÌËÂÚÓ,
˜Â Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂÚÓ Â ÓÒÌÓ‚ÌÓ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‚ ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË Í˙Ï Ã¡»—
(153 633 ıËÎ. Î‚.) Ë ÙËÏÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË (68 368 ıËÎ. Î‚.), ‰ÓÍ‡ÚÓ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÓÚ
‰Û„Ë ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·‡ÌÍË ‰ÓË ËÏ‡ ÎÂÍÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ570.
œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË, Ï‡Í‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Û‚ÂÎË˜Â-
ÌËÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔÓ-ÒÍÓÓ ÓÒÚ‡-
‚‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÔË‡ÒÚ˙Ú Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë Ì‡ ËÁÌÓ-
Ò‡, ËÁÔÂ‚‡‚‡ ÚÓÁË Ì‡ ‰˙Î„‡. “‡Í‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1972 „. Ó·˘ËˇÚ ÏÛ ‡ÁÏÂ ÒÂ ÓÔÂ‰Â-
Îˇ Ì‡ 1 506 450 ıËÎ. Î‚., ÍÓÂÚÓ Â Ï‡ÎÍÓ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ‚ÂÏÂÚÓ Ì‡ 1969 „., ÌÓ ÒÔ‡‰‡ ÓÚ-
ÌÓÒËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÏÛ ÚÂÊÂÒÚ ÒÔˇÏÓ ÂÍÒÔÓÚ‡ Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰. ƒÛ„‡ ÔÓÎÓÊË-
ÚÂÎÌ‡ ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍ‡ Â, ˜Â ËÏ‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌËÂ Ë ‚ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ‰˙Î„‡. “ˇ ÒÂ ËÁ‡-
Áˇ‚‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ‰ÂÎ‡ Ì‡ ÙËÏÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ
ÔËÌˆËÔÌÓ Ò‡ Ë Ì‡È-ÌÂËÁ„Ó‰ÌË (‚ËÒÓÍË ÎËı‚Ë Ë Í‡ÚÍË ÒÓÍÓ‚Â)571.
568 Пак там, ф. 132, оп. 8, а. е. 31, л. 1.

569 Пак там, а. е. 3, л. 31.
570 Пак там, а. е. 32, л. 141–142.
571
Пак там, оп. 9, а. е. 3, л. 1.
ƒË‡„‡Ï‡ 14.1.
—˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ, 1968≠1970 „.
(ÏÎÌ. Î‚.)
2500
Външен дълг
2200 Износ
1900
1600
1300
1000
1968 1969 1970
Източник: ЦДА, ф. 132, оп. 8, а. е. 31, л. 1; пак там, а. е. 32, л. 141; пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 7, л. 54.
—˙Á‰‡‚‡ÌÂ Ë Ì‡˜‡ÎÌ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡

–‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ÒÚ‡ÌË ÓÚ
‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÍÓÓ ÔÓ‡Ê‰‡ Â‰Ëˆ‡ ÔÓ·ÎÂÏË, ÍÓËÚÓ ËÁËÒ-
Í‚‡Ú Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-„˙‚Í‡‚Ë Ë ‡ˆËÓÌ‡ÎÌË Â¯ÂÌËˇ. Ã‡Í‡ ‚ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ ‰‡ ÒÂ
ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Í‚‡ÎËÙËÍ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Í‡‰-
Ë ÒÔˇÏÓ ‚ÂÏÂÚÓ ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 40-ÚÂ Ë Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÓ‰˙Î-
Ê‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Â‰ÌË Ë Ò˙˘Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÏÌÓ„Ó ÒËÎÌ‡Ú‡ ˆÂÌÚ‡-
ÎËÁ‡ˆËˇ, ·˛ÓÍ‡ÚËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÒÚËÏÛÎË Á‡
ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ572. “‡ÈÌËˇÚ ‰ËÒ·‡-
Î‡ÌÒ ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ Ó·ÏÂÌ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ë Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ÓÚÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó Ì‡-
Î‡„‡Ú ÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ÌˇÍÓË ÔÓ-ÂÙÂÍÚË‚ÌË ÙÓÏË Ì‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡
ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË. ‡ÚÓ ÔÓ‰ıÓ‰ˇ˘‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ Â¯‡-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ÚËÔ ÔÓ·ÎÂÏË ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ì‡ ‰ÛÊÂÒ-
Ú‚‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍÓ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ. œÓ Ë‰Âˇ ÚÂÁË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡-
ÌËÏ‡‚‡Ú Ò Ì‡È-‡ÁÌÓÓ·‡ÁÌ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ≠ ÓÚ ‚ÌÓÒ Ë ËÁÌÓÒ, ÔÂÁ ÔÓËÁ‚Ó‰-
ÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌË Ë ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË ‰Ó ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Ó·-
˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÛÒÎÛ„Ë („Î‡‚ÌÓ Ú‡ÌÒÔÓÚÌË).
572 В спомените си Л. Аврамов уверява, че през 60-те години значително се е подобрила работата на външнотъргов-
ските кадри, макар да признава, че и през тези години за служители на министерството се набират главно хора,
минали през РМС, партизанските отряди и нелегалната борба, които нямат нито езикова, нито правна, нито външно-
търговска подготовка (тогава следва въпросът, каква изобщо подготовка имат – Д.В.) вж. Аврамов, Л. 50 оспорвани
години. Спомени. С., 1993, с. 215.
≈‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-‚‡ÊÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ-

‚‡ Ò˙Ò ÒÏÂÒÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î, Â ‰‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë
Ì‡È-‚Â˜Â Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌËÚÂ ËÁ‰ÂÎËˇ, ÍÓËÚÓ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÚÛ‰ÌÓ Ì‡ÏË‡Ú Â‡ÎËÁ‡-
ˆËˇ Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ ‚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË. œ‡‚ËÎÌÓ ÒÂ ÔÂˆÂÌˇ‚‡, ˜Â ÔË‚ÎË˜‡ÌÂÚÓ ‚
ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ÙËÏË Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ÍÓÏÔ‡ÌËË Ò ÛÚ‚˙‰ÂÌË ÔÓÁËˆËË Ì‡ Ô‡Á‡‡ ˘Â
Â¯Ë Â‰Ëˆ‡ ‚‡ÊÌË ‚˙ÔÓÒË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ ≠ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡Á‡·ÓÚÂÌ‡Ú‡
Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÏÂÊ‡, ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Í˙Ï ÔÓÁÌ‡ÚË Ë ÂÍÎ‡ÏË‡ÌË Ï‡ÍÓ‚Ë ÒÚÓÍË, ÔÓ-
‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‚˙Ì¯ÌËˇ ‚Ë‰ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Â„ËÒÚË‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÛÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ Â ‰Ó·‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÒÂ ËÁ·Â„Ì‡Ú ÌˇÍÓË
ÏËÚÌË˜ÂÒÍË Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ËÌ‡˜Â ÒÂ ÔËÎ‡„‡Ú Í˙Ï ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ
·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË Ù‡ÍÚÓË ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ‰‡
ÒÂ ÔÓ‰Ó·Ë ·‡Î‡ÌÒ˙Ú ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ‰‡ ÒÂ ÛÚ-
‚˙‰ˇÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë, ‡ ‚ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡, Á‡-
Ó·ËÍ‡ÎˇÈÍË ÌˇÍÓË ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË Á‡·‡ÌË, ‰‡ ÒÂ ÓÒË„ÛË ‚ÌÓÒ Ì‡ ‰ÂÙËˆËÚÌË
ÒÛÓ‚ËÌË Ë ‡Á‚ËÚË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË. Õ‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ÓÚ ÒÙÂ‡Ú‡ Ì‡
Ú‡ÌÒÔÓÚ‡ Ë ÚÛËÁÏ‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Á‡‰‡˜‡Ú‡ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË
‚‡ÎÛÚÌË ÔËıÓ‰Ë.
ƒÛ„‡ ÏÌÓ„Ó ‚‡ÊÌ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ÌˇÍÓË ÓÚ ÒÏÂÒÂ-
ÌËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, Â ÂÂÍÒÔÓÚ˙Ú Ì‡ ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ÒÂ Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú ÔÓ ÍÎË-
ËÌ„Ó‚ËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë, ÌÓ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. ≈ÙÂÍÚË‚ÌÓÚÓ
ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÂÍÒÔÓÚÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË Úˇ·‚‡ ‰‡ ‰ÓÌÂÒÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ‚‡ÎÛÚ-
ÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ573. œÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ÒÂ ÔÓ‚Âˇ‚‡ Ë
‰ÂÎËÍ‡ÚÌ‡Ú‡ Á‡‰‡˜‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ÌˇÍÓË ÒÔÂˆË‡ÎÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË. Õ‡È-ı‡‡ÍÚÂÂÌ
ÔËÏÂ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò ÔÂÍ‡‡ÌËˇ ÓÚ √. Õ‡È‰ÂÌÓ‚ ˜ÂÁ ÒÏÂÒÂÌÓ-
ÚÓ ·˙Î„‡Ó-‡ÎÊËÒÍÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ì»ÏÂÍÒÚ‡ÍÓÏî 10 000-ÚÓÌÂÌ ÍÓ‡·, Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ
Ò Ó˙ÊËÂ Á‡ ‡ÎÊËÒÍ‡Ú‡ Ò˙ÔÓÚË‚‡ ÒÂ˘Û ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ‚Î‡ÒÚ574. ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ
ÍÓÌÍÂÚÌËÚÂ ÏÓÚË‚Ë, ÌÂÒ˙ÏÌÂÌÓ Ô‡ÍÚËÍ‡Ú‡ Â‰Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ Ò‚ÓË
ÙËÏË ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Â ÍÎ‡ÒË˜ÂÒÍÓ ÒÂ‰ÒÚ‚Ó Á‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ∫ Ë Á‡Ó·ËÍ‡-
ÎˇÌÂ Ì‡ ÔÓÚÂÍˆËÓÌËÒÚË˜ÌË Á‡ÍÓÌÓ‚Ë ‡ÁÔÓÂ‰·Ë. “ˇ Â ‚ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡
ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓ ËÌ‚ÂÒÚË‡ÌÂ. ÕÓ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ˆÂÌÚ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ú‡ÁË Ô‡ÍÚËÍ‡ ÔË‰Ó·Ë‚‡ ÌˇÍÓË ÒÔÂˆË-
ÙË˜ÌË ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ë ÒÂËÓÁÌË ‰ÂÙÓÏ‡ˆËË.
Õ‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Ò˙Ò ÒÏÂÒÂÌÓ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ-
‚Ó Û˜‡ÒÚËÂ ‰‡ÚË‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ 1960 „. ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓˆÂÒ˙Ú ÒÂ
ÛÒÍÓˇ‚‡ Ë ÔÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌÓ
ÒÂ ÓÒÌÓ‚‡‚‡Ú ÔÓ 15≠20 ÙËÏË Ò ·˙Î„‡ÒÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡. ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ
ÛÒÍÓÂÌËÚÂ ÚÂÏÔÓ‚Â Ó·‡˜Â, ÔÓ ·Óˇ Ì‡ ÚÂÁË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ÒÂ Ó˘Â ÒÂ Ì‡-
ÂÊ‰‡ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ ÏˇÒÚÓ ÒÂ‰ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬575. ¬ÒÂ Ô‡Í Á‡ ÒÓÍ ÓÚ Â‰ÌÓ ‰ÂÒÂ-
ÚËÎÂÚËÂ ‚ 28 ÒÚ‡ÌË Ò‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌË 73 ·˙Î„‡ÒÍË Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Á‡Â‰ÌÓ Ò
11 ÚÂıÌË ÙËÎË‡Î‡. —ÔÓÂ‰ ÍÎ‡ÒËÙËÍ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÚˇıÌ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ÚÂ ÒÂ ‡Á‰ÂÎˇÚ Ì‡
ÒÎÂ‰ÌËÚÂ „ÛÔË: Á‡ ËÁÌÓÒ, ‚ÌÓÒ Ë ÂÂÍÒÔÓÚ ≠ 40; Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ï‡¯ËÌË ≠
573 ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 62, л. 179.

574 Живков, Ж. Кръглата маса на Политбюро. С., 1991, с. 106–107.
575
ЦДА, ф. 259, оп. 18, а. е. 62, л. 173
11; Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë ı‡ÌË ≠ 14; Á‡ ‡ÁÌË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡ ≠

5; Á‡ Ú‡ÌÒÔÓÚ, ÒÔÂ‰ËˆËˇ, ÚÛËÁ˙Ï, Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÌÂ, ·‡ÌÍÓ‚Ó ‰ÂÎÓ ≠ 14. ¬ Í‡ˇ Ì‡
1969 „. ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰Û-
ÊÂÒÚ‚‡ Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË 7100 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ 5800 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡ (6870 ıËÎ. ‚‡ÎÛÚ-
ÌË ÎÂ‚‡) Ò‡ ·˙Î„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡Î. ÕÓ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ (4.2 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡)
Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË ‚ ‰‚Â ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ÀËÚÂÍÒ·‡ÌÍ ≠ ¡ÂÈÛÚ (ÀË‚‡Ì) Ë ì–Â‰ ÒË ‰Ë‚ÂÎÓÔ-
Ï˙ÌÚ ÍÓÔÓÂÈ¯˙Ìî ≠ ¿ÒÏ‡‡ (≈ÚËÓÔËˇ), ‰ÓÍ‡ÚÓ ‚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 82 ÙËÏË Ë ÙËÎË-
‡ÎË ÒÂ‰ÌÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓ Û˜‡ÒÚËÂ Â 40 000 ‰ÓÎ‡‡576.
ÕˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ÓÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂÚÓ ËÏ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÂÁÛÎ-
Ú‡ÚË ÓÚ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ËÏ Ò‡ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚Ë. ŒÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡, ˜Â ·Î‡„Ó‰‡Â-
ÌËÂ Ì‡ Úˇı ÛÒÔÂ¯ÌÓ Ò‡ Â‡ÎËÁË‡ÌË ÌˇÍÓË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ï‡¯Ë-
ÌÓÒÚÓÂÌÂ. œÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Ò‡ ËÁÌÂÒÂÌË Á‡ ‡Á‚ËÚË ÒÚ‡ÌË Í‡-
ÚÓ »Ú‡ÎËˇ, ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, √ÂÏ‡ÌËˇ, ‘‡ÌˆËˇ, flÔÓÌËˇ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ·ÓÈ ·˙Î„‡ÒÍË
ÒÚÛ„Ó‚Â, ÏÂÚ‡ÎÓÂÊÂ˘Ë Ï‡¯ËÌË, ÂÎÂÍÚÓ‰‚Ë„‡ÚÂÎË, ÂÎÂÍÚÓÍ‡Ë, ÏÂÒÓ Ë ‰.
≈ÍÒÔÓÚ˙Ú Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ÚËÔ ËÁ‰ÂÎËˇ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ ÓÚ Ô‡ÚËÈÌËÚÂ Ë ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ˙-
ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Í‡ÚÓ ÒÂËÓÁÂÌ ÓÔËÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ÔÓ-
·Ë‚ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. –‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ Â ‰‡ ÒÂ ÛÚÓ˜ÌË, ˜Â ‰ÓË Ë ÔË
ÛÒÔÂ¯ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË 1968-1970 „. Ó·ÂÏ˙Ú Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ÓÚ Ú‡ÁË ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÒË ÓÒÚ‡‚‡
‰ÓÒÚ‡ Ó„‡ÌË˜ÂÌ. ◊ÂÒÚÓ Ô˙ÚË ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ÒÛÏË ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í‡ ÏÂÊ‰Û 500 ıËÎ. ‰Ó-
Î‡‡ ‰Ó 1.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. Õ‡È-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ·ÓÈÍ‡ Ì‡ ÔÓ‰‡‰ÂÌË ·˙Î„‡ÒÍË ÂÎÂÍÚÓ-
Í‡Ë ‚ flÔÓÌËˇ Â 110, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ Â ÓÍÓÎÓ 30≠40577.
‡ÚÓ Ú‚˙‰Â ÌÂÔËˇÚÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ‚ ÔÓ‰‡Ê·ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ËÌ‰ÛÒÚË‡Î-
ÌË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡Ú‡ ÌÂ‡‚ÌÓÏÂÌÓÒÚ ‚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÁ-
ÌÓÒ‡. —ÎÂ‰ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ‚ ‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡-
˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰‡Ê·ËÚÂ ÌÂ ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡, ‡ Ì‡ÔÓÚË‚ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÔ‡‰.
Œ·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ÒÂ ÒÍÎ˛˜‚‡ Ò‰ÂÎÍ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ·Î‡„Ó‰‡ÂÌËÂ
Ì‡ ËÁ„Ó‰ÌË ˆÂÌË, ‰Ó·Ë ÍÂ‰ËÚÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÌÓ ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ, ÍÓ„‡ÚÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌ‡Ú‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÔÓˇ‚Ë ‰ÓÒÚ‡ ‰ÂÙÂÍÚË, ‡ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÎËÔÒ‚‡ ÒÂ‚ËÁÌÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ,
ÚÓ‚‡ ÒÚ‡‚‡ ÔË˜ËÌ‡ ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ ‰‡ ÌÂ ·˙‰‡Ú ÔÓ‰ÌÓ‚ÂÌË. “ÂÁË ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡Ú ÌÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÌÓ Ë Ì‡
‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ. ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú ÌÂ Â ÚÓÎÍÓ‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÎÂÁÂ Ì‡ Â‰ËÌ Ô‡-
Á‡, ÍÓÎÍÓÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‰‡ ÒÂ Á‡‰˙ÊË Ú‡ÈÌÓ Ì‡ ÌÂ„Ó.
«‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ‚Ì‡ÒˇÚ Ë ÎÂÍÓ ÔÓ‰Ó·ÂÌËÂ ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ.
‡ÚÓ ˆˇÎÓ ËÁÌÂÒÂÌ‡Ú‡ ÓÚ Úˇı ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, Ï‡Í‡ Ë Ï‡ÎÍÓ, ÔÂ‚Ë¯‡‚‡ ‚ÌÂÒÂÌ‡Ú‡578.
ÕÓ ‚ÒÂ Ô‡Í ‚ Ú‡ÁË Ì‡ÒÓÍ‡ ÌÂ Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË ÔÎ‡ÌË‡ÌË Â‚ÓÎ˛ˆËÓÌÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË.
Õ‡ ÙÓÌ‡ Ì‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ÒÍÓÏÌË ÛÒÔÂıË Ó˘Â ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ „Ó‰ËÌË ‚ ‰ÂÈ-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ÙËÏË ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ë Â‰Ëˆ‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË. œ˙‚ÓÚÓ ÌÂ˘Ó,
Ì‡ ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, Â, ˜Â ÏÌÓ„Ó ˜ÂÒÚÓ ÒÂ Ò˙Á‰‡‚‡Ú Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ÔÂ‰Ô-
ËˇÚËˇ ‚ ‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ ·ÂÁ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÌ˛Ì-
576 Пак там, оп. 20, а. е. 29, л. 25–26.

577 Пак там, оп. 18, а. е. 62, л. 40–41.
578 Пак там, л. 41.
ÍÚÛ‡, ·ÂÁ ‰‡ ËÏ‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ‡ÍÚË‚Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ‰ÂÈ-

ÌÓÒÚ. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÚÂÁË ÔÓÔÛÒÍË ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ÒÎÂ‰ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ ÒË ÌˇÍÓË ‰Û-
ÊÂÒÚ‚‡ ËÎË ·ÂÁ‰ÂÈÒÚ‚‡Ú, ËÎË ‰ÓË ÚÛÔ‡Ú ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡„Û·Ë579.
‡ÚÓ Ì‡È-ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ Ó·‡˜Â ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÍÓÌÚ-
ÓÎ ‚˙ıÛ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡
·‡ÌÍ‡, ÍÓˇÚÓ Â Á‡‰˙ÎÊÂÌ‡ ‰‡ ÒÎÂ‰Ë ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ, ÒÍÎ˛˜ÂÌË ÓÚ ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ÙËÏË Ë
‰‡ ÔÓ‰ÒË„Ûˇ‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ËÏ ÓÔÂ‡ˆËË, ‡Î‡ÏË‡, ˜Â ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ-
‚‡Ú‡ ËÏ ÌÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ Ô˙ÎÌË, ‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ë ÌËÍ‡Í‚Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÓÚ˜ÂÚË. ‡ÚÓ ÔÓÒ-
ÚÓˇÌÌÓ Ì‡Û¯‡‚‡˘Ë Á‡ÍÓÌÓ‚ËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Á‡ ÒÔ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ‰ËÒˆËÔ-
ÎËÌ‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú ì“ÂÍÒËÏî, ì¡ÛÎÂÚî, ì–Ó‰ÓÔ‡î580. œË˜ËÌ‡Ú‡ ÌˇÍÓË ÙËÏË ‰‡
Ò‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌË Ì‡ ÔÓ-Ò‚Ó·Ó‰ÂÌ ÂÊËÏ, ÌÂÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡˘ ÛÔ‡ÊÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚËÍÚÂÌ
ÍÓÌÚÓÎ, ÏÌÓ„Ó ˜ÂÒÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ËÏ Â ÔÓ‚ÂÂÌÓ
‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡Ú. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ¡Õ¡ ÒË„Ì‡ÎËÁË‡, ˜Â ì“ÂÍÒËÏî, Á‡ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë
‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‚ ¿ÎÊË, ÔÓ‡‰Ë ÒÂÍÂÚÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ò‰ÂÎÍ‡Ú‡ Â
·ËÎ‡ ÍÂ‰ËÚË‡Ì‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇÚ Ó·Ë˜‡ÈÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË Á‡ ÓÚÍË‚‡ÌÂ Ì‡
‡ÍÂ‰ËÚË‚, ÍÓÂÚÓ Â „Û·Ó Ì‡Û¯ÂÌËÂ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡ÌËˇ ÓÚ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ô‡‚ËÎÌËÍ Á‡
‡·ÓÚ‡581.
ŒÒ‚ÂÌ ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‰ÂÈÒÚ‚ËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ Ò˙˘Ó ‰‡‚‡Ú
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË ‰‡ ÔËÍË‚‡Ú ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË, Ò‡ ÂÂÍÒÔÓÚ-
ÌËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË. » ÔË Úˇı Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô‡ÁË ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ ‰ËÒÍÂÚÌÓÒÚ ÔÓ
˜ËÒÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË, Ú˙È Í‡ÚÓ, ‡ÍÓ ÒÚ‡ÌÂ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Ì‡ Â‰ÌÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ-
‚Ó, ˜Â ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËˇÚ ÏÛ Ô‡ÚÌ¸Ó ÂÂÍÒÔÓÚË‡ ÌÂ„Ó‚Ë ÒÚÓÍË Ì‡ ÚÂÚË Ô‡Á‡Ë,
ÏÓÊÂ ËÎË ‰‡ Ó„‡ÌË˜Ë Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò Ú‡ÁË ÒÚÓÍ‡, ËÎË ÔË ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡-
˘‡Ú‡ ÍÎËËÌ„Ó‚‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ‰‡ Á‡‚Ë¯Ë ˆÂÌ‡Ú‡ ∫. “‡ÁË ÒÂÍÂÚÌÓÒÚ Ó·‡˜Â ÒÂ
ÓÚ‡Áˇ‚‡ Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ó„‡ÌË, ÍÓËÚÓ ˜ÂÒÚÓ Ó·˙˘‡Ú
‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÙËÏËÚÂ ÌÂ ‰‡‚‡Ú ÚÓ˜ÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÒË ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ÂÂÍÒ-
ÔÓÚ‡582.
œÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ÍÓÌÚÓÎ Ì‡‰ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ÒÂ Á‡‰˙Î-
·Ó˜‡‚‡Ú Ë ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ ÂÙÓÏË ‚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ÍÓËÚÓ
‰‡‚‡Ú ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ Ò‚Ó·Ó‰‡ ‚ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡‡·ÓÚÂÌ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡. œÓ‰ ÔÂ‰ÎÓ„,
˜Â Ò‡ ËÏ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË ÓÔÂ‡ÚË‚ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Á‡ ‰‡ Â‡„Ë‡Ú Ò‚ÓÂ‚ÂÏÂÌÌÓ Ì‡ ËÁÏÂ-
ÌÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ô‡Á‡Ì‡Ú‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡, Â‰Ëˆ‡ ÒÏÂÒÂÌË ÙËÏË ÓÚÍË‚‡Ú ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË
ÒÏÂÚÍË Ë ‡‚Ó‡Ë ‚ Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË, Á‡ ÍÓËÚÓ ¡Õ¡, ¡¬¡ Ë Ã¬“ ÌˇÏ‡Ú Ò‚Â‰ÂÌËˇ ÌË-
ÚÓ Á‡ ‡ÁÏÂ‡ ËÏ, ÌËÚÓ Á‡ ‰‚ËÊÂÌËÂÚÓ ÔÓ Úˇı. — ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ì‡
‚˙Ì¯ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë ÌˇÍÓË ÙËÏË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ËÌËˆË‡ÚË‚Ë Ë Ì‡ ·˙Î-
„‡ÒÍËˇ Ô‡Á‡, Ò ÍÓÂÚÓ Ì‡Û¯‡‚‡Ú Â‰ËÌ ÓÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔÓÒÚÛÎ‡ÚË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÚÂÓËˇ ≠ ÚÓÁË Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ÏÓÌÓÔÓÎ ‚˙ıÛ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡.
Õ‡È-‡ÁÔÓÒÚ‡ÌÂÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ ÒÂ Ò˙ÒÚÓË ‚ ÒÎÂ‰ÌÓÚÓ: ‚ÏÂÒÚÓ ÙËÏËÚÂ ‰‡ ÔÂ‰‡‰‡Ú
ÒÔÂ˜ÂÎÂÌ‡Ú‡ ÓÚ ËÁÌÓÒ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ ¡¬¡, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ËÏ ˇ Ó·ÏÂÌË ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÍÛÒ,
ÚÂ ‚Ì‡ÒˇÚ ÒÚÓÍË Á‡ ¯ËÔÓÚÂ·‡, ÍÓËÚÓ ÔÓ‰‡‚‡Ú Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡ Ë Â‡ÎËÁË-
579 Пак там, л. 41–42.

580 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 2, л. 30–31.
581 Пак там, ф. 259, оп. 16, а. е. 25, л. 176.
582
Пак там, ф. 639, оп. 3, а. е. 2, л. 32.
‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÔÂ˜‡Î·‡. œÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÌÂ ÒÎÛÊ‡Ú Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰Ë-

ÚË Á‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ËÁ‚˙Ì „‡ÌËˆ‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, ‡ ÒÂ ‚Ì‡ÒˇÚ Ì‡ ‰ÂÔÓÁËÚ ‚ ˜ÛÊ‰Ë
·‡ÌÍË583. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ó„‡ÌË ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÍÓÌÚÓÎË‡Ú
‚ÌÓÒ‡, ÌÓ ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ë ‰‡ ÒÎÂ‰ˇÚ ÔËıÓ‰ËÚÂ Ì‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÙËÏË. ¬ Ú‡ÁË
‚˙ÁÍ‡ ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ 1966 „. Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚÌÂÏ‡ Ô‡‚ÓÚÓ Ì‡ ì–Ó‰ÓÔ‡î ‰‡ ÓÒ˙-
˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ËÁ‚˙ÌÔÎ‡ÌÓ‚ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚË Á‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ, ÌÓ Ò˙˘Â‚Â-
ÏÂÌÌÓ ì“ÂÍÒËÏî Ë ì¡ÛÎÂÚî Á‡Ô‡Á‚‡Ú Ú‡ÁË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ584. «‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒ-
Ú‚‡ Ì‡Û¯‡‚‡Ú Ë ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÏÓÌÓÔÓÎ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ¬˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡, ÍÓˇÚÓ
ÒÂ ‰‡‚‡ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ‰‡ ‚Ì‡ÒˇÚ ÒÚÓÍË ÓÚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â
‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, „Ë ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ ‰‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú Ì‡ ‚ËÒÓÍ‡ ˆÂÌ‡ ‰Ó-
Î‡Ë Ë „ÂÏ‡ÌÒÍË Ï‡ÍË ÓÚ ì“ÂÍÒËÏî, ì¡ÛÎÂÚî Ë ‰. œÓ ËÁ‡Á‡ Ì‡ ÒÎÛÊËÚÂÎË Ì‡
¡Õ¡ ÚÂÁË ÙËÏË ËÁ‚˙¯‚‡ ÒÔÂÍÛÎ‡ÚË‚ÌË ÓÔÂ‡ˆËË Ò ‚‡ÎÛÚ‡.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÌÂÛÒÔÂ¯Ì‡ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ÙËÏË, Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò
ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌˇÍ‡Í‚Ó ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡. œÓ‡‰Ë ÎÓ¯Ó ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÌÂÓÒË„ÛÂÌË Ô‡Á‡Ë Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÓÔËÚ ‚ Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÔÓˆÂÒË ‚ ÒÂ‰‡, ‡ÁÎË˜Ì‡ ÓÚ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡, ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Ì‡Ô‡‚ÂÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡Ú Í‡ÚÓ „Û·Â˘Ë. Õ‡È-
˜ÂÒÚÓ ÚÓ‚‡ Ò‡ Á‡‚Ó‰Ë Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ËÁ„‡‰ÂÌË ‚ ÒÎ‡·Ó‡Á‚ËÚË ‡ÙËÍ‡ÌÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë. —ÂËÓÁÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë Ï‡ÚÂË‡ÎÌË ˘ÂÚË Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔË˜ËÌˇ‚‡Ú ËÌËˆË-
‡ÚË‚ËÚÂ Ì‡ ì–Ó‰ÓÔ‡î ‰‡ Ó„‡ÌËÁË‡ ‰Ó·Ë‚ Ì‡ Ë·‡ Ë ÔÂ‡·ÓÚÍ‡ Ì‡ ÏÂÒÓ ‚ ≈ÚËÓ-
ÔËˇ, Ì‡ ì“ÂÍÒËÏî Ë ì¡ÛÎ¯Â·î ‰‡ ËÁ„‡‰ˇÚ Ó‡ÌÊÂËË Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ÁÂÎÂÌ-
˜ÛˆË Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ ‚ —Û‰‡Ì Ë ÀË·Ëˇ585.
¬ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ Ì‡È-„ÓÎÂÏË Ò‡ Á‡„Û·ËÚÂ Ì‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌÓÚÓ ÓÚ ì“ÂÍÒËÏî ÔÂ‰Ô-
ËˇÚËÂ ì–Â‰ ÒË ‰Ë‚ÂÎÓÔÏ˙ÌÚ ÍÓÔÓÂÈ¯˙Ìî ‚ ¿ÒÏ‡‡ (≈ÚËÓÔËˇ). —‡ÏÓ ÔÂÁ 1968
„. ÚÂ ‰ÓÒÚË„‡Ú 1.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡ ÓÚ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ ∫ Ó·˘Ó ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 5.2 ÏÎÌ. ‰Ó-
Î‡‡. «‡ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ÔÂ˜‡Î·ËÚÂ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË Á‡‰„‡ÌË˜ÌË
‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Á‡ 1968 „. ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú ÒÛÏ‡ÌÓ Ì‡ 2.6 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡586. ÕÓ ÓÒ‚ÂÌ Ú‡‰Ë-
ˆËÓÌÌËÚÂ ÔË˜ËÌË (ÌÂÓˆÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡) Á‡ ÎÓ¯ËÚÂ Â-
ÁÛÎÚ‡ÚË Ì‡ ÚÓ‚‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ ‰ÓÔËÌ‡ÒˇÚ Ë Â‰Ëˆ‡ ÍËÏËÌ‡ÎÌË Â¯ÂÌËˇ ≠ ËÁÍÛÒ-
Ú‚ÂÌÓ Á‡‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÁÂÏˇÚ‡, ‚˙ıÛ ÍÓˇÚÓ ÒÂ ÒÚÓˇÚ Ò„‡‰ËÚÂ, Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚-
ÍËÚÂ Ë Ï‡¯ËÌËÚÂ, Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÂÏÓÌÚÌË ‡·ÓÚË, ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÁ‡ÍÓÌÌË
ÍÓÏËÒËÓÌË587.
—ÂËÓÁÌË ÚÂ‚Ó„Ë ·Û‰Ë Ë ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍË ‚ ¡ÂÈÛÚ ≠
ÀËÚÂÍÒ·‡ÌÍ Ë »Ì‚ÂÒÚÏ˙ÌÚ·‡ÌÍ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÚÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË
‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ·Î‡„ÓÌ‡‰ÂÊÌË, ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÌÂÒÚ‡-
·ËÎÌË ‡‡·ÒÍË Ô‡ÚÌ¸ÓË. œÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ ¡¬¡ ÏÌÓ„Ó ÓÚ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡
ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ‚˙Á‚˙Ì‡Ú ÒÎÂ‰ ÌÂ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 10 „Ó‰ËÌË Ë ÚÓ Ò˙Ò Á‡„Û·Ë, ‚˙ÔÂÍË ˜Â
ÒÂ˘Û Á‡ÂÏËÚÂ Ò‡ ËÔÓÚÂÍË‡ÌË ËÏÓÚË. “ÛÍ ‚ —ÓÙËˇ ÒÂ ÒÏˇÚ‡, ˜Â ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË Ò‡
ÔÓÏÂÌËÎË Ò˙˘ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÒË ‰ÂÈÌÓÒÚ ≠ ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú Í‡ÚÍÓÒ-
583 Пак там, ф. 259, оп. 18, а. е. 19, л. 166–167.

584 Пак там, л. 166.
585 Пак там, а. е. 62, л. 186.
586 Пак там, л. 192.
587
Ó˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‚ ¡ÎËÁÍËˇ »ÁÚÓÍ Ò‡ Á‡-

ÔÓ˜Ì‡ÎË ‰‡ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË Á‡ÂÏË Ì‡ ÏÂÒÚÌË ÙËÏË Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË. ƒÓ-
Ë ÒÂ Â Ì‡ÎÓÊËÎÓ ¡¬¡ ‰‡ „‡‡ÌÚË‡ ÔÂ‰ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ì‡ ÀË‚‡Ì, ËÒÍÓ‚Ëˇ
ÔÓÚÙÂÈÎ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË588.
√Û·Â˘Ë Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ËÏ‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‚ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË, ÌÓ Ë
‚ ÌˇÍÓË ‡Á‚ËÚË Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë. “‡Í˙‚ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ÀËıÚÂÌ˘‡ÈÌ. «‡·ÛÎÂÌË ‚ ÔÓÒÚÓˇÌÌ‡ ÒÂÍÂÚÌÓÒÚ, Ò˙Á-
‰‡‰ÂÌËÚÂ ÓÚ ì“ÂÍÒËÏî ÙËÏË ì»ÏÂÍÒÚ‡ÍÓÏî Ë ì—ËÍÓÏËÌî Ë ÔÓÎÁ‚‡˘Ë ÒÂ ÔÓ ‰Û-
ÏËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ò˙‚ÂÚÌËÍ ‚ ¡ÂÌ ìÒ ÛÁ‡ÍÓÌÂÌÓ ·ÂÁÍÓÌÚÓÎËÂ ÓÚ
Ì‡È-„ÓÂî Ò‡ÏÓ ı‡˜‡Ú Ë ÌÂ ‚˙¯‡Ú ÌËÍ‡Í‚‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ. —˙˘ÓÚÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ò
ì“‡ÌÒÓ‰ÓÔËî, ÍÓˇÚÓ ÒÎÂ‰ ÌˇÍÓÎÍÓ ÌÂˇÒÌË Â‚ËÁËË, ˜ËËÚÓ ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÓÒÚ‡‚‡Ú
Ú‡ÈÌ‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, Ó·ˇ‚ˇ‚‡ ÓÚÍËÚ Ù‡ÎËÚ. —ÔÓÂ‰ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË-
ÚÂ ‚ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ ÔÓ‚‡Î˙Ú Â ÔË˜ËÌÂÌ Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ ·ÂÁÓÚ„Ó‚ÓÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó
Ì‡ ì–Ó‰ÓÔ‡î Ë ì“ÂÍÒËÏî589.
¬˙ÔÂÍË ÏÌÓ„ÓÚÓ ÔËÏÂË Á‡ ÔÓˇ‚ÂÌË ÌÂ‰˙ÁË ‚ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌËÚÂ
ÙËÏË Ë ÒË„Ì‡ÎËÚÂ Á‡ ÛÏË¯ÎÂÌË ÁÎÓÛÔÓÚÂ·Ë ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ˙ÍÓ-
‚Ó‰ËÚÂÎË Â, ˜Â Ú‡ÁË ÙÓÏ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ËÏ‡ ‰Ó·Ë ÔÂÒÔÂÍ-
ÚË‚Ë Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ë Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó-
‚Ëˇ. ¬ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ Ú‚˙‰ÂÌËÂ Â Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÔÂÁ 1971 „. ˜ÂÁ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰Û-
ÊÂÒÚ‚‡ Â ·ËÎ‡ ËÁÌÂÒÂÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Á‡ 65.9 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡, ‡ ‚ÌÂÒÂÌ‡ Á‡ 36 ÏÎÌ.
‚‡Î. Î‚., Ú.Â. Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Â ÔÓ˜ÚË ‰‚‡ Ô˙ÚË ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ‡590. œÓ·ÎÂÏ˙Ú
Â Ó·‡˜Â, ˜Â Ó˘Â ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ò‚ÓÂÚÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË ÒÂ
ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú, Í‡ÚÓ Â‰Ì‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‚ ˆÂÌÚ‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÍÎÓÌˇ‚‡Ú ‰˙Ê‡‚ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Í˙Ï ˜‡ÒÚÌË ·˙Î„‡ÒÍË
Ë ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË Í‡Ì‡ÎË. Ã‡Í‡ Í˙Ï Ì‡È-ÍÂ˘ˇ˘ËÚÂ ÒÎÛ˜‡Ë ‰‡ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË
ÒÚÓ„Ë ÏÂÍË Ë ÌˇÍÓË ÙËÏË ‰‡ Ò‡ Á‡ÍËÚË, ÔËÌˆËÔ˙Ú Ì‡ ·ÂÁÓÚ˜ÂÚÌËÚÂ ‰ÂÈÌÓÒ-
ÚË Ë ‡‚Ó‡Ë ÌÂ Â ÎËÍ‚Ë‰Ë‡Ì591. “ÂÁË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ı‡‡ÍÚÂÌËÚÂ ÒÎ‡·ÓÒ-
ÚË Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌË ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ Ô‡Á‡Ì‡ ÒÂ‰‡. ƒÓ-
Í‡ÚÓ Á‡„Û·ËÚÂ ËÁˆˇÎÓ ÒÂ ÔÓÂÏ‡Ú ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ, ÚÓ ÓÒÚ‡‚‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂ˜‡Î·ËÚÂ ÒÂ ÛÍË‚‡ Ë ÒÂ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇ ÏÂÊ‰Û ÒÎÛÊËÚÂÎËÚÂ Ë
Ô‡ÚÌ¸ÓËÚÂ Ì‡ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË.
588 Пак там, оп. 20, а. е. 556, л. 174.

589 АМВнР, оп. 25, а. е. 2611, л. 4–5.
590 ЦДА, ф. 259, оп. 20 а. е. 556, л. 170, 172.
591
Най-много шум се вдига около фирма „Тексим“ и сродните ∫ дружества, които са ликвидирани в края на 60-те
години, а ръководителите им са осъдени на различни срокове затвор. Впоследвие след 1989 г. се публикуваха доста
хвалебствия относно дейността на Г. Найденов, но винаги се изпуска фактът, че фирмата е освободена по безпреце-
дентен начин от всички налагани в социалистическата икономика административни, валутни и данъчни ограничения.
Така че, когато се изтъкват нейните успехи, е необходимо да се отбележи обстоятелството, че тя не е била поставена
в естествена конкурентна среда. Вж. Живков, Ж. Кръглата маса...; Човекът, който изпревари своето време. С., 2001.
√Î‡‚‡ ÔÂÚÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ‚ ÔÂËÓ‰‡ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡
ÍËÁ‡, 1973≠1977 „.
÷ÂÌÓ‚ËˇÚ ¯ÓÍ Ì‡ ÔÂÚÓÎ‡ Ë Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÍËÁ‡
—ÎÂ‰ ·ÎËÁÓ ‰‚‡‰ÂÒÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ˆËÍ˙Î Ì‡ ·ÂÁÔÂˆÂ‰ÂÌÚÂÌ Ò ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎ-
ÌÓÒÚÚ‡ ÒË Ë Ò ‚ËÒÓÍËÚÂ ÒË ÚÂÏÔÓ‚Â ‡ÒÚÂÊ, ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1973 „. Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓÌ‡Òˇ ÚÂÊ˙Í Û‰‡, ÍÓÈÚÓ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‰˙Î˙„ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍË, Ú˙„Ó‚ÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Í‡Ú‡ÍÎËÁÏË. œË˜ËÌ‡Ú‡ Á‡ ‚ÌÂÁ‡ÔÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ Â
ˇÁÍÓÚÓ ÔÓÍ‡˜‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÒÛÓ‚Ëˇ ÔÂÚÓÎ ÒÎÂ‰ ‚ÁÂÚÓÚÓ Â¯ÂÌËÂ ÓÚ ÒÚ‡ÌË-
ÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ Œœ≈ (Œ„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ËÁÌÓÒËÚÂÎÍË Ì‡ ÔÂÚÓÎ). ÓÌ-
ÍÂÚÌËˇÚ ÔÓ‚Ó‰ Â ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ ËÁ‡ÂÎÓ-‡‡·ÒÍ‡ ‚ÓÈÌ‡, ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ‚ ËÒÚÓËˇÚ‡ ÔÓ‰
ËÏÂÚÓ ì¬ÓÈÌ‡Ú‡ ÓÚ …ÓÏ ÍËÔÛî, Á‡‡‰Ë Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ‚ÓÈÒÍËÚÂ Ì‡ ≈„ËÔÂÚ Ë —ËËˇ
‡Ú‡ÍÛ‚‡Ú ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ Â‚ÂÈÒÍËˇ Ô‡ÁÌËÍ …ÓÏ ÍËÔÛ. ”ÌËÁÂÌË ÓÚ ÌÓ‚ËÚÂ ‚ÓÂÌÌË
Á‡„Û·Ë, ÍÓËÚÓ ËÏ Ì‡Ì‡Òˇ ËÁ‡ÂÎÒÍ‡Ú‡ ‡ÏËˇ, ‡‡·ÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Â¯‡‚‡Ú ‰‡ ÔÂ-
ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇÚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÔÂÚÓÎ Á‡ ‚ÒË˜ÍË ÒÚ‡ÌË, ÍÓËÚÓ ÔÓ‰ÍÂÔˇÚ »Á‡ÂÎ. œÂ-
ˆÂÌÂÌÓ Â Ò˙˘Ó, ˜Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ ÔÓ-‚ÌËÏ‡ÚÂÎÌÓ ÓÒÌÓ‚ÌÓÚÓ ÂÌÂ„ËÈÌÓ
·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó Ì‡ ‡ÈÓÌ‡ Ë Á‡ÚÓ‚‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ Ë‰ÂˇÚ‡ Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ-
‚ÂÌËÚÂ Í‚ÓÚË Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÌÂÙÚ‡.
ìœÂÚÓÎÌËˇÚ ¯ÓÍî, ËÁ‡Áˇ‚‡˘ ÒÂ Ò Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ò 400% Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒÛÓ‚ËÌ‡, Ò˙Á‰‡‚‡ ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ ÔÂ‰ ÂÌÂ„ËÈÌÓÚÓ ÓÒË„Ûˇ-
‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ592. —ËÎÌÓ Ò‡ Á‡ÒÂ„Ì‡ÚË ‚Ó‰Â˘ËÚÂ ÔÓÏË¯ÎÂÌË ˆÂÌ-
ÚÓ‚Â, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú Ú‚˙‰Â Á‡‚ËÒËÏË ÓÚ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË. “Ó‚‡ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ
ÓÒÓ·ÂÌÓ Á‡ flÔÓÌËˇ Ë «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ë ‚ ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Á‡ —¿Ÿ, ˜ËÈÚÓ ÌÂÙÚ Ò
ÔÓÍ‡˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ˆÂÌË ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ Ò‚ÓˇÚ‡ ÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚ. œËÍÎ˛˜‚‡
‚ÂÏÂÚÓ, ‚ ÍÓÂÚÓ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡ ‚ ÏÌÓ„Ó Û‰Ó·ÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ
Ì‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Â‚ÚËÌËÚÂ ÂÌÂ„ËÈÌË ÂÒÛÒË. ÷ÂÌÓ‚ËˇÚ ÒÍÓÍ ÓÚ 1973 „. ÒÂ ‚˙Á-
ÔËÂÏ‡ Í‡ÚÓ Ò‚ÓÂÓ·‡ÁÂÌ Â‚‡Ì¯ Ì‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÒÔˇÏÓ ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÌÓÚÓ ËÁÚÓ˜-
‚‡ÌÂ Ì‡ ÔËÓ‰ÌËÚÂ ÏÛ ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ ÓÚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË.
≈ÙÂÍÚ˙Ú Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡ Ë ÓÚ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎËÚÂ ‚ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË
Ò˙ÚÂÒÂÌËˇ ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡ ÒËÒÚÂÏ‡. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-
ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ÒÎ‡„‡ Í‡È Ì‡ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌ‡Ú‡ ‚ ¡ÂÚ˙Ì ”Û‰Ò ÙÓÏÛÎ‡ Ì‡ ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ-
¯ÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û ‰ÓÎ‡‡ Ë ÁÎ‡ÚÓÚÓ Ë ÏÂÊ‰Û ‰ÓÎ‡‡ Ë ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ‚‡ÎÛÚË.
–Â¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ¡ÂÚ˙Ì ”Û‰Ò, ÍÓËÚÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡Ú ‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ ·ÎËÁÓ 30 „Ó‰ËÌË
ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË, Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Ò‡ ÓÚÏÂÌÂÌË Ò˙Ò Á‡ˇ‚ÎÂÌËÂÚÓ
Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ ÔÂÁË‰ÂÌÚ –. ÕËÍÒ˙Ì ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ 1971 „., ˜Â ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ ÍÓÌ‚Â-
ÚËÛÂÏÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ ÒÔˇÏÓ ÁÎ‡ÚÓÚÓ593. ¿‰ÏËÌËÒÚ‡ˆËˇÚ‡ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ ‚ÁÂ-
Ï‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ ÔÓ‡‰Ë Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ Ó„ÓÏÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡ Ì‡ —¿Ÿ ÔÂÁ
ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì ÓÚ ÍÓÎÓÒ‡ÎÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ ‚˙‚ ¬ËÂÚ-
592 Gautier, A. Le monde au XXe siЊcle. Panorama њconomique et social. Paris, 2001, p. 311.
593 Dictionnaire d’histoire economique de 1800 a nos jours. Paris, 1987, p. 582.
Ì‡Ï. œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‘Â‰Â‡ÎÌËˇÚ ÂÁÂ‚ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ÔÓ‚Â˜Â ‰‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú ÒÚ‡-

·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ Ë „Ó ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓ ‰‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÍÛÒ‡ ÒË ÒÔˇÏÓ ÁÎ‡ÚÓ-
ÚÓ. ¿ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÒÂ ‰Â‚‡Î‚Ë‡ Ò 8%. ƒÂÍÎ‡‡ˆËˇÚ‡ ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ÒÍÓÓ
ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÏÂÍË Ë Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ë ˆÂÌÚ‡ÎÌË ·‡ÌÍË.
œÂÁ ‡ÔËÎ 1972 „. Ì‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ ≈»Œ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ÔËÌ-
ˆËÔ‡ Ì‡ ÔÎ‡‚‡˘ËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â Ì‡ Ò‚ÓËÚÂ ‚‡ÎÛÚË ÒÔˇÏÓ ‰ÓÎ‡‡, Ì‡Â˜ÂÌ ìÁÏËˇ ‚ ÚÛ-
ÌÂÎ‡î, Í‡ÚÓ ÍÓÎÂ·‡ÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‚‡ÎÛÚËÚÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ Œ·˘Ëˇ Ô‡Á‡ ÌÂ Úˇ·-
‚‡ ‰‡ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡Ú 2.5%594. Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ˘‡ÚÒÍËˇÚ ‰ÓÎ‡ „Û·Ë Ó˘Â 10%
ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË.
œÓÒÚÓˇÌÌÓ ÔÓÏÂÌˇ˘ËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡Ú ÒÂË-
ÓÁÌË ÔÂ˜ÍË ‚ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚‡Ú‡ ÌÂÒÚ‡·ËÎ-
ÌÓÒÚ Ë ‰ÓË ı‡ÓÒ Ò˙Á‰‡‚‡Ú ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÔÂÍÛÎ‡ÚË‚ÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÓÔÂ‡-
ˆËË. ŒÒ‚ÂÌ Á‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ Ò Ô‡Á‡Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ò˙ÚÂÒÂÌËˇ Ò˙Á‰‡-
‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ÔÓ·ÎÂÏË Ë Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË-
ÚÂ ËÏ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ. –‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËÓÌÌË ÔÓˆÂÒË, ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ‰Â‚‡Î-
‚‡ˆËˇ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡Ú ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ
—»¬. ¬ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÍÓÓ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÓÚÒÎ‡·Ì‡ÎËˇÚ ‰ÓÎ‡ ÒÌËÊ‡‚‡ ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ‚ÌÓÒÌË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍ‡ ÓÚ Ú‡ÁË Ì‡ ‚˙ÚÂ¯-
Ì‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÍÓÂÚÓ Ô‡‚Ë ÔÓ-ËÁ„Ó‰ÌÓ Á‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ‰‡ ‚Ì‡ÒˇÚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË
ÒÚÓÍË, ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ „Ë Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú ÓÚ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡ ËÎË ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·-
˘ÌÓÒÚ. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ ·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ ÒÂ‰Ë Â‡„Ë‡Ú Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ·˙ÁÓ. Œ˘Â ÔÂÁ
1971 „. Â ÔÓÏÂÌÂÌ ‚‡ÎÛÚÌËˇÚ ÍÓÂÙËˆËÂÌÚ ÓÚ 2 ÎÂ‚‡ Á‡ ‰ÓÎ‡ Ì‡ 1.65 Î‚.595, ‡ ÔÂÁ
1974 „. Ì‡ 1 Î‚.596 ŒÙËˆË‡ÎÌËˇÚ ÍÛÒ Ì‡ ÎÂ‚‡ Ò˙˘Ó Â ÍÓË„Ë‡Ì ÓÚ 1.18 Î‚. Á‡ ‰Ó-
Î‡ Ì‡ 0.97 Î‚. “ÂÁË ÔÓÏÂÌË ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡Ú ÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ,
ÔÓ‚Ë¯‡‚‡Ú ·˛‰ÊÂÚÌ‡Ú‡ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ Ë Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‰ÓÚ‡ˆËË, ÌÓ ÌÂ
Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú Û‚ÂÎË˜‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË ÓÚ ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë.
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÍËÁ‡ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ Ë ‚˙ıÛ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ‚Á‡ËÏÓ-
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. »ÌÙÎ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÔÓˆÂÒË ÔÓÍ‡˜‚‡Ú ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË-
ÚÂ Ô‡Ë˜ÌË Ô‡Á‡Ë, Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË, ‡ ÌÂÓ·ıÓ-
‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-‰Ó·‡ ÎËÍ‚Ë‰ÌÓÒÚ Â ÔË˜ËÌ‡ Â‰Ëˆ‡ ·‡ÌÍË ‰‡ Ì‡-
Ï‡ÎˇÚ ‰ÂÔÓÁËÚÌËÚÂ ÒË ÓÔÂ‡ˆËË, Ì‡ ÍÓËÚÓ ¡¬¡ Ò˙˘Ó ‡Á˜ËÚ‡ Á‡ ÔË‚ÎË˜‡ÌÂ Ì‡
‚˙Ì¯ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÂÁ 1974 „. ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ≈»Œ Ó·ÏËÒÎˇÚ ‰‡
‚˙‚Â‰‡Ú Ó·˘‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ÒÔˇÏÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. Œ·Ò˙Ê‰‡
ÒÂ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÍÂ‰ËÚË Ò ÔÓ-ÌËÒÍ‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ ÓÚ 7% Ë
Á‡ ÌÂ ÔÓ-‰˙Î˙„ ÒÓÍ ÓÚ 8.5 „Ó‰ËÌË. ˙Ï ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò‡ ÔÓÍ‡ÌÂÌË ‰‡ ÒÂ ÔËÒ˙-
Â‰ËÌˇÚ —¿Ÿ Ë flÔÓÌËˇ597.
ƒ‚ËÊÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡-
Á‡Ë Ò˙Á‰‡‚‡ Â‰Ëˆ‡ ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË, ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ Ò‡Ï‡Ú‡ ËÏ
Ò˙˘ÌÓÒÚ. «‡ÎÓÊËÎË ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎË Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ÒË ‡Á‚ËÚËÂ Á‡ ÒÓÍ
594 Норт, М. Парите и тяхната история. С., 2003, с. 229–230.

595 ЦДА, ф. 259, оп. 36, а. е. 256, л. 111.
596 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 11, л. 11.
597
АМВнР, оп. 30, а. е. 931, л. 39–40.
ÓÚ ÔÂÚ „Ó‰ËÌË, ÛÚÓ˜ÌËÎË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÚÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡¯ËÌË, ÍÓËÚÓ Â

ÌÛÊÌÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‚ÌÂÒÂÌË Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë, ÚÂ ÌÂ ÏÓ„‡Ú
·˙ÁÓ Ë ‡‰ÂÍ‚‡ÚÌÓ ‰‡ Â‡„Ë‡Ú Ì‡ ‰ËÌ‡ÏË˜ÌÓ ÔÓÏÂÌˇ˘‡Ú‡ ÒÂ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡. Õ‡È-
Ï‡ÎÍÓÚÓ, Á‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÏÂÌˇÚ ‚Â˜Â ÔËÂÚË Ô‡‡ÏÂÚË Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ë Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌË ÒÎÓÊÌ‡ ·˛ÓÍ‡ÚË˜Ì‡ ÔÓˆÂ‰Û‡ ÔÓ ‚ÁÂÏ‡ÌÂ
Ì‡ Â¯ÂÌËÂ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ Ô‡ÚËÈÌË Ë ‰˙Ê‡‚ÌË Ó„‡ÌË. ÕÂ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ‚ ‰ÓÍÎ‡-
‰‡ ÒË ÓÚ 1974 „. Õ. ÷‡Â‚ÒÍË, ÍÓÈÚÓ ÔÓ ÚÓ‚‡ ‚ÂÏÂ ‚Â˜Â Â ‰ËÂÍÚÓ Ì‡ Õ‡Û˜ÌËˇ
ËÌÒÚËÚÛÚ ÔÓ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ, ÌÂ‰-
‚ÛÒÏËÒÎÂÌÓ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â Â ‚ ËÌÚÂÂÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ-
‰ÓÎÂÂ ÍËÁ‡Ú‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË. Œ·˘‡Ú‡ ÔÓÎÁ‡ ÓÚ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ
ÙËÌ‡ÌÒË ‰ÓË Ì‡Î‡„‡ ÒÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó ‚˙‚ ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Â¯ÂÌËˇ Ë ‚ ÛÒËÎËˇÚ‡ Ì‡
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÙÓÌ‰ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‡Ú Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ï‡Í‡
˜Â ÌÂ Ò‡ ÌÂ„Ó‚Ë ˜ÎÂÌÓ‚Â. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ‡‚ÚÓ˙Ú Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ‡ÍÓ ‰˙Ê‡‚Ë-
ÚÂ ÓÚ ≈»Œ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌË ÒÚ˙ÔÍË Á‡ ÒÚ‡·ËÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡Î-
ÌËÚÂ ÒË ‚‡ÎÛÚË, Ú‡ÁË ÔÓÎËÚËÍ‡ ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ˘Â ‰Ó‚Â‰Â ‰Ó ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ó„-
‡ÌË˜ÂÌËˇ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Ë ‚ÌÓÒ598.
”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÔË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÒÂ ÛÒÎÓÊÌˇ‚‡Ú Ë
ÓÚ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡. œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Úˇ Á‡Òˇ„‡ ‡Á‚ËÚËÚÂ ËÌ-
‰ÛÒÚË‡ÎÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‚ «‡Ô‡‰Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Ë ƒ‡ÎÂ˜ÌËˇ »ÁÚÓÍ, ÍÓËÚÓ ‡Á˜ËÚ‡Ú
ÔÓ˜ÚË ËÁˆˇÎÓ Ì‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË. œÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÏË„-
ÌÓ‚ÂÌÓ: ÒÔ‡‰ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ Â‡ÎÌËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Ë ·˙ÁÓ
Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÎÓÒ‡ÎÌË ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË ‰ÂÙËˆËÚË. —ÎÂ‰ Í‡ÚÍÓ‚ÂÏÂÌÌÓ
ÓÊË‚ÎÂÌËÂ, ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ ÔÂÁ 1976 „., ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡Ú‡ ÓÚÌÓ‚Ó
ÒÂ ‚ÎÓ¯‡‚‡ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÌÓ‚ÓÚÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓÍ‡˜‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÂÚÓÎ‡ Ì‡
Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. œÓ‚Ë¯ÂÌ‡Ú‡ ˆÂÌ‡ Ì‡ „ÓË‚‡Ú‡ ÔÓ‚ÎË˜‡ ˇÁÍÓ Ì‡„ÓÂ Ë Â‰Ë-
ˆ‡ ‰Û„Ë ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, ÍÓÂÚÓ ËÏ‡ Í‡Ú‡ÒÚÓÙ‡ÎÂÌ ÂÙÂÍÚ ‚˙ıÛ Ò‚ÂÚÓ‚-
Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. «‡ ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂˇÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÒË‚ ÓÚ Ô‡ÒË‚ÌËÚÂ ÒË ÔÎ‡ÚÂÊÌË ·‡-
Î‡ÌÒË, Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú ‚ÌÓÒ‡ ÒË Ë Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ‡Í-
ÚË‚ÌÓ ‡Á¯Ëˇ‚‡Ú ÂÍÒÔÓÚÌ‡Ú‡ ÒË ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ. «‡ ˆÂÎÚ‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Í‡ÍÚÓ Ú‡‰Ë-
ˆËÓÌÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ÏËÚÌË˜ÂÒÍËˇ ÔÓÚÂÍˆËÓÌËÁ˙Ï, Ú‡Í‡ Ë ÒÚËÏÛÎË‡˘ËÚÂ
Ù‡ÍÚÓË Ì‡ ‡ÍÚË‚ÌÓÚÓ ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂ ‚ ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë
ÍÂ‰ËÚË. ŒÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÙÓÏË‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌË ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë ‚Î‡„‡Ú Ô‡Ë˜ÌËÚÂ ÒË ÙÓÌ‰Ó‚Â ÓÚÌÓ‚Ó ‚ Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÒÂ Á‡‚˙˘‡Ú ÔË Úˇı ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡
ÍÛÔÌË Á‡ÂÏË Á‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ Ï‡˘‡·ÌË ÔÓÂÍÚË Á‡ ËÌ‰ÛÒÚË-
‡ÎÌ‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË599. —˙Á‰‡‚‡ ÒÂ ËÎ˛ÁÓÌÓÚÓ ˜Û‚ÒÚ-
‚Ó, ˜Â ÍËÁ‡Ú‡ ÔÓÏÂÌˇ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÒËÎËÚÂ ‚ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ˜Â ÒÂ
ÙÓÏË‡ ÌÓ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Â‰, ‚ ÍÓÈÚÓ “ÂÚËˇÚ Ò‚ˇÚ ˘Â ‚ÁÂÏÂ Ò‚ÓÂÓ·‡ÁÂÌ Â-
‚‡Ì¯ Á‡ ‰˙Î„ËÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÂÁ ÍÓËÚÓ Â ÔÓ‰ÒË„Ûˇ‚‡Î Ò Â‚ÚËÌË ÒÛÓ‚ËÌË ‚˙ÁıÓ‰‡
Ì‡ ·Ó„‡ÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë600. œË‚˙ÊÂÌËˆËÚÂ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ò˙˘Ó ‚ˇ‚‡Ú,
598 ЦДА, ф. 259, оп. 32, а. е. 25, л. 8–11.

599 Beitone, A., Ph. Gilles, M. Parodi. Histoire des faits économiques et sociaux de 1945 à nos jours. Paris, 2000, pp. 282–
283.
600
Rivoire, J. Le systeme financier international. Paris, 1990, p. 99.
˜Â ÚÓ ˘Â ‰ÓÍ‡ÊÂ Ò‚ÓÂÚÓ ÔÂ‚˙ÁıÓ‰ÒÚ‚Ó ÔÂ‰ Ô‡Á‡Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡601.

«‡ÒËÎÂÌÓÚÓ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ·˙ÁÓ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ ÎËı‚ËÚÂ Ë
ÒÚ‡‚‡ Â‰Ì‡ ÓÚ ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡ ‡ÒÚˇ˘‡Ú‡ ËÌÙÎ‡ˆËˇ. —‡ÏÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó-
‰ËÌË ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. ¬ Ì‡˜‡-
ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Úˇ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 75 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡, ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ Ò˙˘ÓÚÓ ‰ÂÒÂÚË-
ÎÂÚËÂ ‚Â˜Â Â 620 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡. –‡ÈÓÌËÚÂ Ò Ì‡È-‚ËÒÓÍ ÔË‡ÒÚ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ò‡
À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡, ¿ÙËÍ‡ Ë »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡602.
¬ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ ÒËÎÌÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ Ë Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ-
‚ËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ¬˙ÔÂÍË ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚËÚÂ, Ò ÍÓËÚÓ
ÒÂ ı‡‡ÍÚÂËÁË‡ ÚˇıÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë ÔÓ-‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‚Á‡ËÏÓ-
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÔÓÏÂÊ‰Û ËÏ, ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ ÙËÍÒË‡-
ÌË ˆÂÌË, Ë ÚÛÍ ÍËÁËÒÌËÚÂ ÔÓˆÂÒË ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú Ò˙˘Ó ÏÌÓ„Ó ·ÛÌÓ. ŒÒÌÓ‚ÌËˇÚ
ÔÓ·ÎÂÏ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ‚ ÓÙÓÏˇ˘Ëˇ ÒÂ ÍÓÎÓÒ‡ÎÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ ËÏ Ò ‡Á-
‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. œÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚Â‰ˇ‚‡ÌÂ, Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓ ÔÂÁ
70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ë ‰ÓÒÚË„Ì‡ÎÓ ‡ÔÓ„Âˇ ÒË Ì‡È-‚Â˜Â Ò˙Ò ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÓÚ ’ÂÎÁËÌÍË
ÔÂÁ 1975 „., Í‡ÍÚÓ Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËˇÚ ËÌÚÂÂÒ ÓÚ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ »Á-
ÚÓÍ ≠ «‡Ô‡‰ ÓÚÍË‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡-
‚Ë Ì‡ ‚ËÒÓÍË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË, Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, ÊËÁÌÂÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË Á‡ ÔÓ-Ì‡-
Ú‡Ú˙¯ÌÓÚÓ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚËËÚÂ ËÏ603. ÕÓ ‡Á‚Ë‚‡˘‡ ÒÂ ËÁ‚˙Ì ÛÒÎÓ‚Ë-
ˇÚ‡ Ì‡ Í‡Í‚‡ÚÓ Ë ‰‡ Â ‚˙ÚÂ¯ÌÓÔ‡Á‡Ì‡ Ò˙ÁÒÚÂÁ‡ÚÂÎÌÓÒÚ, ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÒÔ‡‚Ë Ò ÌÓ‚ËÚÂ ÔÂ‰ËÁ-
‚ËÍ‡ÚÂÎÒÚ‚‡ Ë ‰‡ Á‡‚Ó˛‚‡ ÒÚ‡·ËÎÌË ÔÓÁËˆËË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë ÔË Á‡ÒËÎ‚‡-
˘‡Ú‡ ÒÂ ÍÓÌÍÛÂÌÚÌ‡ ·Ó·‡. ‡ÍÚÓ Ú‚˙‰Ë Â‰ËÌ ÓÚ ËÁÚ˙ÍÌ‡ÚËÚÂ ‡Ì‡ÎËÁ‡ÚÓË Ì‡
ÔÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ≠ ÛÌ„‡ÒÍËˇÚ ËÍÓÌÓÏËÒÚ flÌÓ¯ ÓÌ‡È, ≠ ‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË ı‡-
‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ô‡‚ˇÚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ¯ËÓÍÓ ÓÚ‚ÓÂÌ‡
‰‡ ‚Ì‡Òˇ Ë Ú‚˙‰Â ÒÎ‡·Ó ÔÓ‰„ÓÚ‚ÂÌ‡ ‰‡ ËÁÌ‡Òˇ ÔÂ˜ÂÎË‚¯Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡604. ÕÂ
ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÒÚ‡ÌËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú Ì‡È-‡ÍÚË‚ÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò «‡Ô‡-
‰‡ ≠ œÓÎ¯‡, ”Ì„‡Ëˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ, ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡Ú Ë Ì‡È-‚ËÒÓÍ
ÔË‡ÒÚ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÒË Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ.
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË

œÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÓÚ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1973 „. Á‡‚‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‚
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÂÌ ÔÓ‰ÂÏ. Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇÚ ‰ÓıÓ‰ Á‡Ô‡Á‚‡ ‚ËÒÓÍËÚÂ ÒË ÚÂÏ-
ÔÓ‚Â Ì‡ ‡ÒÚÂÊ (8%), ÓÒÚ‡‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ë ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ‚ ËÌ-
‰ÛÒÚËˇÚ‡ Ë ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó605. —˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ë Ó·ÂÏ˙Ú
Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ (23.6%). ‡ÚÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Ì‡‡Ò-
601 През 1973 г. бъдещият президент на Европейската банка за възстановяване и развитие Жак Атали и Марк Гийом
в книгата си „L’anti-economique“ подлагат на тежка критика основните принципи на пазарната икономика и на тради-
ционните икономически теории и изказват симпатии към китайския стопански модел, който обаче не личи достатъч-
но добре да познават. В българското издание заглавието на монографията е преведено като „Икономика на свобо-
дата“, Университетско издателство „Св. Климент Охридски“, С., 1994, с. 138–139.
602
. Droz, B., A. Rowley. Histoire générale du XXe siècle, v. 4. Crises et mutations de 1973 à nos jours. Paris, 1986, p. 106.
603 Van Brabant, J. Economic Integration in Eastern Europe. New York, 1989, pp. 94–95.
604 Корнай, Я. Социалистическата система..., с. 324–326.
605 ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 10, л. 9.
Ú‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓˆÂÌÚ‡ Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Ë Ï‡Í‡

Ú‡ÁË ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ „Î‡‚ÌÓ ‰Ó ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
Ë ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË, Úˇ ˆˇÎÓÒÚÌÓ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙-
„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ. ¬‡ÊÌ‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ò Ó„ÎÂ‰ ÔÓÒÚÓˇÌÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÔÂÁ 60-ÚÂ „Ó-
‰ËÌË ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Â ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙ÒÚÓ-
ˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ. ŒÚ 1969 „. ‰Ó 1972 „. ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó
‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ Ó·ÏÂÌ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡606. Ã‡Í‡ Ë ‚ Ï‡Î˙Í ‡ÁÏÂ, ‡ÍÚË‚
ËÏ‡ Ë ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ≠ Á‡ 1971 „. 4 ÏÎÌ., ‡ 1972 ≠ 47
ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡607. Õ‡‡ÒÚ‚‡Ú Ë ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ÚÛËÁ˙Ï, Í‡ÚÓ
ÔÂÁ 1974 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÒÂÚÂÌ‡ ÓÚ 3.2 ÏÎÌ. ÚÛËÒÚË, ‡ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡
137.3 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡, ÓÚ ÍÓËÚÓ 45.4 ÏÎÌ. ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡608.
ÕÓ Ó˘Â ÔÂ‰Ë ˆÂÌÓ‚Ëˇ ÒÍÓÍ Ì‡ „ÓË‚‡Ú‡ ‚ ‡Ì‡ÎËÁËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÍÓ-
ÌÓÏËÒÚË ÒÂ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â Ó‰ÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â
ÏÌÓ„Ó ÂÌÂ„ÓÂÏÍÓ, ‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÚÛ‰‡ ‚ÒÂ Ó˘Â ËÁÓÒÚ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ
Í‡ÍÚÓ ÓÚ ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë, Ú‡Í‡ Ë ÓÚ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. »ÏÂÌÌÓ ÚÂÁË ÓÚ‰‡‚Ì‡ ÌÂÂ¯ÂÌË ÔÓ·ÎÂÏË ˘Â ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡
ÚÂÊÍÓ ËÁÔËÚ‡ÌËÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‚ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÂÌÂ-
„ËÈÌËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ, ‡ ÍËÁ‡Ú‡ ËÁÓÒÚˇ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡
ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ë ÒÂ·ÂÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡.
¬˙ÔÂÍË ˇÁÍ‡Ú‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡ ÔÂÁ
1973 „. ÔÓ‡‰Ë Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ˆÂÌÓ‚ËÚÂ Í‡Ú‡ÍÎËÁÏË Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡Ú ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÏÂÒÂˆË Ì‡
„Ó‰ËÌ‡Ú‡, Ó·˘‡Ú‡ ‡‚ÌÓÒÏÂÚÍ‡ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌ‡. —ÔÓÂ‰ ‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡
Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ »‚‡Ì »‚‡ÌÓ‚, Ú˙È Í‡ÚÓ „ÓÎˇÏ‡
˜‡ÒÚ ÓÚ ‚ÌÓÒ‡ Â ·ËÎ‡ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌ‡, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ÏÌÓ„Ó ÒÚÓ-
ÍË Ì‡ ˆÂÌË, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍË ÓÚ ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ. œÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ Â Â‡ÎËÁË-
‡Ì‡ ÔÂ˜‡Î·‡ ÓÚ 40 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡. ÕÓ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ÔÎ‡ÌË‡ÌËÚÂ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ
Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÒÛÏË Ò‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û 18 Ë 80% ÔÓ-„ÓÎÂÏË, ÍÓÂÚÓ ‚
˜ËÒÎÓ‚Ó ËÁ‡ÊÂÌËÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 12 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡ ‚ ÔÓ‚Â˜Â. ¬ÒÂ Ô‡Í ÔÓ ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËÂ Ì‡ ÒÂ‰ÌËÚÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ˆÂÌË ¡˙Î„‡Ëˇ Â Á‡ÍÛÔÛ‚‡Î‡ Ò 22% ÔÓ-Â‚ÚËÌÓ
ÌÂÙÚ, ÙÓÒÙ‡ÚË ≠ Ò 6%, Í‡Û˜ÛÍ ≠ Ò 18%609. –‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓË
Ò‡ ÔË˜ËÌ‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ Â‰Ëˆ‡ ÒÚÓÍË Ì‡ ÔÓ-ÌËÒÍË ÓÚ ÒÂ‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ ˆÂ-
ÌË. “‡ÍË‚‡ Ò‡ ÒÎÛ˜‡ËÚÂ Ò ÏÂÚ‡ÎË Ë Û‰Ë, ÔÓ‰‡‰ÂÌË ÓÚ ì–Û‰ÏÂÚ‡Îî, Í˙‰ÂÚÓ ÔÓ-
ÔÛÒÌ‡Ú‡Ú‡ ÔÂ˜‡Î·‡ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 25 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. Õ‡ ÔÓ-ÌËÒÍË ˆÂÌË Ò‡ ËÁ-
ÌÂÒÂÌË Ë ÌˇÍÓË Ú˙Í‡ÌË Ë „ÓÚÓ‚Ë ÔÓÏË¯ÎÂÌË ËÁ‰ÂÎËˇ, ÌÓ Í‡ÚÓ ˆˇÎÓ ËÁÌÓÒ˙Ú ÌË
ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂ Ú˙ÔË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ˘ÂÚË, ÌÓ ‰ÓË Ì‡ÔÓÚË‚, Ó·˘‡Ú‡ ÔÂ˜‡Î·‡ ÒÂ ÓÔÂ-
‰ÂÎˇ Ì‡ 8 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. «‡ ÚÓ‚‡ ‚‡ÊÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÓÍ‡Á‚‡ Ë Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÔÂÁ 1973 „.
ÓÒ‚ÂÌ Ì‡ „ÓË‚‡Ú‡ Ë Ì‡ ÌˇÍÓË ÒÛÓ‚ËÌË ÔÓÍ‡˜‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ, Ï‡Í‡ Ë ÌÂ ‚ Ú‡Í‡-
‚‡ ÒÚÂÔÂÌ, ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ë ÔË ÏÌÓ„Ó ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË. “Ó‚‡ Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡-
ÌÓ ÓÚ ˆˇÎÓÒÚÌÓ ÒÎ‡·‡Ú‡ ÂÍÓÎÚ‡ ÔÓ‡‰Ë ÎÓ¯ËÚÂ ÍÎËÏ‡ÚË˜ÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ‚ „ÎÓ·‡ÎÂÌ
ÔÎ‡Ì. ¿ Ë Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ
606
607 Пак там, ф. 259, оп. 36, а. е. 256, л. 99.
608 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 10, л. 24.
609 Пак там, ф. 259, оп. 36, а. е. 256, л. 171.
Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ËÏ‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÔÓÒÎÂ‰ËˆË, Á‡˘ÓÚÓ Ò˙‚Ô‡‰‡ Ò Ó·-

˘ÓÚÓ ÔÓÍ‡˜‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë610 .
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ËÒÚËÌÒÍËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ÔÂ‰ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ, ‡ ÓÚ-
Ú‡Ï Ë Í˙Ï Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÌË ÓÚ ÂÙÂÍÚ‡
Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡, ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ≠ 1974 „. ‘ÓÏË‡ÎËˇÚ
ÒÂ ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ ÏÂÊ‰Û ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ËÏÔÓÚÌËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ÚÂÁË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁÌ‡Òˇ
ÔÓ ÔÓÒÓÍ‡ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË (ÔÂ‰ËÏÌÓ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ë ÔÓ-
‰ÛÍÚË Ò ÌËÒÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ ÔÂ‡·ÓÚÍ‡), Â ËÁˆˇÎÓ ‚˙‚ ‚Â‰‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡.
ƒÓÍ‡ÚÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ Â Û‚Â-
ÎË˜ËÎ‡ Ò 37.6%, ÚÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ Úˇı ÔÓ˜ÚË ÒÂ Â Û‰‚ÓËÎ‡ (91.5%)611. ˙Ï
Ú‡ÁË ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ‚ Á‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÔÓÓ‰ÂÌË ÓÚ ÍËÁËÒÌËÚÂ ˇ‚ÎÂÌËˇ Ë ÓÚ Ó·ÓÒÓ·ËÎËˇ ÒÂ ‰ÂÙËˆËÚ ‚ ÔÎ‡-
ÚÂÊÌËˇ ËÏ ·‡Î‡ÌÒ. —‚Ë‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ Ó·ÂÏ‡ Ì‡
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ, ÍÓÂÚÓ ‚ ˜‡ÒÚÌÓÒÚ ‚ÎÓ¯‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ Â‡ÎË-
Á‡ˆËˇ Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. ¬ ÓÚ˜ÂÚ‡ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â 1974 „. Â ·ËÎ‡ Ë ÏÌÓ„Ó ÌÂÔÎÓ‰ÓÓ‰Ì‡ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë Á‡‡‰Ë „ÓÎˇÏ‡Ú‡ ÒÛ¯‡ ÒÂ Â Ì‡ÎÓÊËÎÓ ‰‡ ÒÂ ‚ÌÂÒ‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Á˙ÌÂÌË ÙÛ‡ÊË, ¯ÓÚÓ‚Â, ÏÂÒÓ, Á‡ı‡ Ë ‰. Œ˘Â ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ, ‡Á-
ÚÂ‚ÓÊÂÌË ÓÚ ÓÙÓÏËÎËˇ ÒÂ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ, ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ-
·˛Ó Â¯‡‚‡Ú ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ÔÓ‰ ÒÚÓ„ ÍÓÌÚÓÎ ‚ÌÓÒ‡, Í‡ÚÓ ÔÓÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡Ú ÃËÌËÒ-
ÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‰‡ ÌÂ ‡ÁÂ¯‡‚‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÁ‚˙ÌÔÎ‡ÌÓ‚Ë ‚‡ÎÛÚÌË ‡ÁıÓ-
‰Ë, ÍÓ„‡ÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ë ¡Õ¡ Ò‡ ËÁÍ‡Á‡ÎË ‚˙Á‡ÊÂÌËˇ. “ÂÁË
ÒÎÛ˜‡Ë Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ Á‡ ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ œÓÎËÚ·˛Ó612. ¬ÒË˜ÍË ÚÂ-
ÁË ÏÂÍË Ó·‡˜Â ÌÂ ‰‡‚‡Ú Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Ë „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÔËÍÎ˛˜‚‡ Á‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ Ò Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ Ó„ÓÏÌÓ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. —‡ÏÓ ‚ ÍÓÌ-
‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÚÓ ‰ÓÒÚË„‡ ·ÎËÁÓ 300 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡613.
Œ˘Â ÔÓ-ÌÂ‡‰ÓÒÚÌÓ Â ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ. –‡ÁË‚˙Ú ÏÂÊ‰Û
ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ‚ Ú‚˙‰‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÒÂ ÓÙÓÏˇ Ì‡ 473
ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡614. «‡ ‰‡ ÔÓÒÂ˘ÌÂ Ì‡‡ÒÌ‡ÎËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ‡Ì„‡ÊË-
ÏÂÌÚË, ¡¬¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔË·Â„ÌÂ ‰Ó ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. “‡Í‡ Ò‡ÏÓ
Á‡ ÓÍÓÎÓ „Ó‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ËÁ·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË ÔÓ˜ÚË ÒÂ Û‰‚Óˇ‚‡. ¬ ·‡Î‡ÌÒ‡ Ì‡ ¡Õ¡ Ë ¡¬¡ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡-
ÌÓ ‚ „‡Ù‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ÍÓÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚË Á‡ Í‡ˇ Ì‡ ÌÓÂÏ‚-
Ë 1973 „. 1254 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ‡ Í˙Ï 30 ÌÓÂÏ‚Ë 1974 „. ÒÛÏ‡Ú‡ ‚Â˜Â Â 2205 ÏÎÌ.
‚‡Î. Î‚.615
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ‡Á˜ÂÚË Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Î‡‚ËÌÓÓ·‡ÁÌÓÚÓ
Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ˘Â ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ Ó„ÓÏÌÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË ‚
ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. «‡ ‰‡ ÔÂ˜ÛÔˇÚ ÌÂ„‡ÚË‚Ì‡Ú‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ,
˙ÍÓ‚Ó‰ÌËÚÂ Ó„‡ÌË ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Á‡ 1975 „. ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ‡Ï·ËˆËÓÁÂÌ ÔÎ‡Ì Á‡ ‚˙Ì-
610 Пак там, л. 172.

611 Пак там, оп. 44, а. е. 44, л. 84.
612
Пак там, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 445, л. 1.
613 Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 4482-84.
614 Пак там, л. 98.
615 Пак там, ф. 132, оп. 9, а. е. 3, л. 12.; а. е. 4, л. 10.
¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ó·˘Ó ÔÓ ‰‚ÂÚÂ Ì‡Ô-

‡‚ÎÂÌËˇ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 2745 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ÓÚ ÍÓËÚÓ Á‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË ≠ 924 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. (Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ò 26% ÒÔˇÏÓ 1974 „.), Í‡ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ „ÓÎˇÏÓ Â
Á‡‚Ë¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ì–Û‰ÏÂÚ‡Îî, ì’ËÏËÏÔÓÚî, ì–Ó‰ÓÔ‡ËÏÔÂÍÒî, ì¡ÛÎ„‡ÍÓÌÒÂ-
‚‡î616. Õ‡Â‰ Ò Û‚ÂÎË˜ÂÌËˇ ËÁÌÓÒ ÒÂ ÔÎ‡ÌË‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË ‚ÌÓÒ˙Ú, Á‡ÔÎ‡˘‡Ì Ò
ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÒÚÓÍË ÒÂ ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ ÓÚ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ ÒÚÓÔË Ô‡ÒË‚ÌÓÚÓ Ò‡Î-
‰Ó Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ë ÒÂ Ó„‡ÌË˜Ë ‰˙Î„˙Ú Í˙Ï Úˇı.
«‡ÎÓÊÂÌËÚÂ ‚ ÔÎ‡Ì‡ Á‡‰‡˜Ë Ó·‡˜Â ‰‡ÎÂ˜ ÌÂ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú. Õ‡ÔÓÚË‚, Â-
ÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Á‡ 1975 „. Ò‡ Ó˘Â ÔÓ-ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË. —Ú‡Ì‡Ú‡
Â‡ÎËÁË‡ ËÁÌÓÒ Á‡ 4541 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ÍÓÂÚÓ ËÌ‡˜Â Â Ò 800 ÏÎÌ. Î‚. ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ
ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡, ÌÓ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Â 5235 ÏÎÌ. Î‚. Ë Â Ò 1200 ÏÎÌ. ÔÓ-„Ó-
ÎˇÏ ÓÚ ÏËÌ‡ÎÓ„Ó‰Ë¯ÌËˇ617. »ÌÍ‡ÒË‡ÌÓ Â ÌÓ‚Ó Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ ·ÎËÁÓ 700 ÏÎÌ.
‚‡Î. Î‚.
–‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ë ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‰‡ Ó‚Î‡‰ÂÂ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ò ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ
·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ, Ï‡Í‡ Ë Ò˙Ò Á‡Í˙Ò-
ÌÂÌËÂ ÓÚ ·ÎËÁÓ ‰‚Â „Ó‰ËÌË, ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÓÚ„Ó‚ÓˇÚ Ì‡ ÔÂ-
‰ËÁ‚ËÍ‡ÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÌÂ ÒÂ ÔËÁÌ‡‚‡ Úˇ ‰‡ ‚˙Á-
‰ÂÈÒÚ‚‡ ‚˙ıÛ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. œÂÁ Ï‡È 1976 „. Â Â¯ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ËÁ‡·Ó-
ÚË ÂÁÂ‚ÂÌ ÔÎ‡Ì Á‡ VII ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ Ò ˆÂÎ ìËÁ‰Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË
ËÁÚÓ˜ÌËˆË Ò Ó„ÎÂ‰ Ï‡ÍÒËÏ‡ÎÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÌË Í˙Ï ÌÂÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë Ò‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÚÂıÌËˇ ‡ÁÏÂ ‰Ó ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÍÂ‰Ë-
ÚËî618 . Õ‡ÚÓ‚‡ÂÌË Ò‡ ËËÎ «‡Â‚, ÕËÍÓÎ‡È ∆Ë¯Â‚, —Ú‡ÏÂÌ —Ú‡ÏÂÌÓ‚, ¿Ì‰ÂÈ
ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë ¬ÂÒÂÎËÌ ÕËÍÓÎÓ‚ ‰‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÚ ˆÂÎÂ‚Ë ÔÓ„‡ÏË Ë ‰‡ „Ë ‚ÌÂÒ‡Ú Á‡ Ó·-
Ò˙Ê‰‡ÌÂ ‚ œÓÎËÚ·˛Ó ‰Ó ÏÂÒÂˆ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë. ◊ÂÁ Úˇı Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÎÓÊË ÌÓ‚
ÔÓ‰ıÓ‰ ÔË ÍÓÌˆÂÌÚ‡ˆËˇÚ‡ Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ
ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎËÚÂ Ë ÒÛÓ‚ËÌËÚÂ, Ì‡Ï‡ÎˇÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚Ë Ë Á‡ÏÂÒÚ‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ ÓÚ ÒÚÓÍË Ì‡ ÏÂÒÚÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁ-
ÌÓÒ‡. Œ·˘ÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Á‡ Ò˙ÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÂÁÂ‚ÌËˇ ÔÎ‡Ì ÒÂ ‚˙ÁÎ‡„‡ Ì‡ “‡ÌÓ
÷ÓÎÓ‚, √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ Ë Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚619.
œ‡Í ‚ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ Ò˙˘Ëˇ ÏÂÒÂˆ Ï‡È “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ËÁÌ‡Òˇ ‰ÓÍ-
Î‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ ÔÂ‰ ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÚÂÏ‡: ì«‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓ„
ÂÊËÏ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË Ë ‚ËÒÓÍ‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ ÔË ÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô‡Ë˜ÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ-
‚‡ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡î. ¬ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ÒÂ Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò‡ ‚ÎÓÊÂÌË „Ó-
ÎÂÏË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ‚ Ó·ÂÍÚË, ˜ËÈÚÓ ÔÛÒÍÓ‚ ÒÓÍ ÒÂ ·‡‚Ë, ÒÍ˙ÔÓÒÚÛ‚‡˘Ë
Ï‡¯ËÌË, ‚ÌÂÒÂÌË Ò ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1.3 ÏÎ‰. ‚‡ÎÛÚÌË
ÎÂ‚‡, ÌÂ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú. œË‚Â‰ÂÌË Ò‡ ÍÓÌÍÂÚÌË ÔËÏÂË Á‡ ÏÓ˘ÌÓÒÚË Í˙Ï ÕÂÙ-
ÚÓıËÏ‡ Ë ÍÓÏ·ËÌ‡Ú‡ ‚ ƒÂ‚Ìˇ, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ÔÛÒÌ‡ÚË ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ, Á‡ Â‰Ëˆ‡ Á‡‚Ó‰Ë ‚
ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Á‡ ÍÓËÚÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂÚÓ Â ÔËÒÚË„Ì‡ÎÓ, ‡ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡. ¬ ËÁ-
616 Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 44, л. 56.

617 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 14, л. 49.
618 Пак там, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 159, л. 1.
619 Пак там, л. 2
ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Â Ó·˙Ì‡ÚÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â Ì‡ Â‰ÌÓ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÏÂÒÚ‡

ÒÂ‰ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÓ ‡ÁıÓ‰Ë Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÂÌÂ„Ëˇ Ì‡ Â‰ËÌËˆ‡
ËÁ‰ÂÎËÂ. »Á‚Ó‰˙Ú Â, ˜Â ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ï‡ÒÓ‚Ó ÒÂ ÔËÎÂÂ ÂÌÂ„Ëˇ620.
¬˙ÔÂÍË ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË Â¯ÂÌËˇ Ò˙˘ÂÒÚ-
‚ÂÌË ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÔÓÏÂÌË ÌÂ ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡Ú. ¬˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚË
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ 1976 „. ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÔÓ ‡ÁÏÂ Ô‡ÒË‚ ≠ 240
ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.621 ŒÚËˆ‡ÚÂÎÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÔÂÁ ÚËÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ËÁ-
·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ ‰Ó‚ÂÊ‰‡ ‰Ó ÍÓÎÓÒ‡ÎÌÓ ‡Á‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. œÓÎÛ-
˜ÂÌËÚÂ ·‡ÌÍÓ‚Ë Ë ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡Â‰ÌÓ Ò ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÒÏÂÚÍË Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡
ÔÓ ÍÎËËÌ„‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1975 „. ‚Â˜Â ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 4209 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1976
„. Ì‡ 5623 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.622 “Ó‚‡, ÍÓÂÚÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡ Á‡ ÒÂËÓÁÌ‡ ÍËÁ‡ ‚ ÔÎ‡ÚÂÊ-
ÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Â, ˜Â ‚Â˜Â ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ‰˙Î„‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ Ò ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎ-
ÌÓ ÔÓ-·˙ÁË ÚÂÏÔÓ‚Â, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Â Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ô‡ÒË‚ÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ ‚˙Ì¯Ì‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ. Õ‡È-Ó·˘Ó ÚÓ‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡, ˜Â ‚ÒÂ ÔÓ‚Â˜Â ÒÂ ÒÍÎ˛˜‚‡Ú ÌÓ‚Ë Á‡ÂÏË, Ò ÍÓ-
ËÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ú ÒÚ‡Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ë ÎËı‚Ë. œÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡‚ÎËÁ‡
‚ ÒÔË‡Î‡Ú‡, ‚Ó‰Â˘‡ Í˙Ï ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÒË‚.
ŒÒÓ·ÂÌÓ ÌÂ„‡ÚË‚Ì‡ Â ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ „ÛÔ‡Ú‡ Ì‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. — ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡-
Ó‰Ì‡Ú‡ ÍËÁ‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ ‘–√ ÔÓ˜ÚË ÌÂ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡‚‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ‚ÌÓÒ˙Ú
ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÚÂÏ„Î‡‚Ó Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ. ƒ‡ÌÌËÚÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò‡ Í‡ÒÌÓÂ˜Ë‚Ë:
“‡·ÎËˆ‡ 15.1.
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘–√
(ıËÎ. ‚‡Î. Î‚.)
1972 1973 1974 1975, 10Ï.
»ÁÌÓÒ 71 452 88 665 92 550 61 354
¬ÌÓÒ 89 527 137 063 287 960 313 950
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ -18 075 -48 398 -195 410 -307 596
œÂ‰‚Ë‰ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â ÒÎÂ‰ 1973 „. ËÏ‡ ˆˇÎÓÒÚÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-

ÌËÚÂ ˆÂÌË, ÓÚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ Â ‚Ë‰ÌÓ, ˜Â ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡Ï‡ÎˇÌÂ Ì‡ ÍÓÎË-
˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ, ‡ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ÚÓÈ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡
‰ÓÒÚË„ÌÂ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡, ‡ ÔÂÁ 1975 „. ‰ÓË 1/5 ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍËˇ ‚ÌÓÒ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.
œÓ‰Ó·ÌË, Ï‡Í‡ Ë ÌÂ ˜‡Í ÚÓÎÍÓ‚‡ ‰‡ÒÚË˜ÌË ‰ËÒÔÓÔÓˆËË, ÒÂ ÓÚÍË‚‡Ú Ë
‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ‘‡ÌˆËˇ ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË.
620 Пак там, а. е. 180, л. 22–23, 27.

621 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 14, л. 49.
622
Пак там, ф. 132, оп. 10, а. е. 1, л. 46; а. е. 6, л. 9.
“‡·ÎËˆ‡ 15.2.
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ
(ıËÎ. ‚‡Î. Î‚.)
1973 1974 1975 1976
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ 72 685 112 057 174 366 168 758
»ÁÌÓÒ ÓÚ Õ–¡ 37 821 40 758 50 296 64 354
¬ÌÓÒ ÓÚ Õ–¡ 34 864 71 299 124 070 104 404
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ 2 957 - 30 541 - 73 774 - 40 050
—‡ÏÓ ÓÚ ÚÂÁË ‰‚Â ‰˙Ê‡‚Ë Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1973≠1975 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ÚÛÔ‚‡ Ô‡-

ÒË‚ ÓÚ ·ÎËÁÓ 600 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. —ÔÓÂ‰ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‡Ì‡ÎËÁË ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡ ÚÓÁË
ËÒÚËÌÒÍË ÒË‚ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÚ‡ÌË ÓÚ ≈‚ÓÔÂÈÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡
Ó·˘ÌÓÒÚ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ‰‚Â „ÛÔË ÔË˜ËÌË. ≈‰Ì‡Ú‡ Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò˙Ò Á‡ÒËÎ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ
ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÔÓÚÂÍˆËÓÌËÁ˙Ï, ÍÓˇÚÓ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ‚ Ó·˘ÌÓÒÚÚ‡, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡Ì‡
Í‡ÍÚÓ ÓÚ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡, Ú‡Í‡ Ë ÓÚ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓÚÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Â‰Ë-
ÌÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ Â‚ÓÔÂÈÒÍË Ô‡Á‡. œÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ Í‚ÓÚË, ÍÓÌÚËÌ-
„ÂÌÚË, ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÂ¯ËÚÂÎÌË Á‡ ‚ÌÓÒ Ë Ì‡Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÌÚË‰˙ÏÔËÌ„Ó‚Ë ÏÂ-
ÍË ÒÂ Ó„‡ÌË˜‡‚‡Ú ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌÓ ÒÚÓÍËÚÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ËÁ‚˙Ì ≈»Œ Ë ÓÒÓ·Â-
ÌÓ Ì‡ ÚÂÁË ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. ƒÛ„‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ ÒÂ ÍÓÂÌË ‚ Ú‡‰Ë-
ˆËÓÌÌËÚÂ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÁÌÓÒÌË ÔÓ‰ÛÍÚË ≠ ÌËÒÍÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó, ÎÓ¯
Ô‡Á‡ÂÌ ‚Ë‰, ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÂÍÎ‡Ï‡. ˙Ï ÚÓ‚‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë ÌÂ‰Ó·‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ì‡ ‚˙Ì-
¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ËÁ‡Áˇ‚‡˘‡ ÒÂ ‚ ÌÂÒÔ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÓÍÓ‚ÂÚÂ Á‡ ‰ÓÒ-
Ú‡‚Í‡, Í‡ÏÔ‡ÌËÈÌÓÒÚ ‚ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ˆÂÎÂÌ‡ÒÓ˜ÂÌ‡ Ô‡Á‡Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡623.
œË ÚÓ‚‡ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËˇÚ Ì‡˜ËÌ ÚÓÈ ‰‡ ÒÂ
ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ Â ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÒÂ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. ÕÂÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ˙-
ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡¬¡ ËÁÔ‡˘‡ ÔËÒÏÓ ‰Ó ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ
ÔÓ ÔÓ‚Ó‰ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ÓÚÓ ÔÂÁ 1975 „. ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ‚˙‚ ‘–√, ‚ ÍÓÂÚÓ
ÒÂ ËÁÍ‡Á‚‡ ÏÌÂÌËÂÚÓ, ˜Â Â ‚‡ÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚Ë ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, ÓÚÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË. œÂ‰Î‡„‡ ÒÂ ‰‡ ÒÂ
‰Ó„Ó‚ÓË ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 350 ≠ 400 ÏÎÌ. Ï‡ÍË, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌ ÓÚ
ì Â‰ËÚ‡Ì˘‡ÎÚ Ù˛ ‚Ë‰Â‡ÛÙ·‡Ûî (‘‡ÌÍÙÛÚ), ÔÓ ÔÓ‰Ó·ËÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ ÓÚ 1968 „.,
ÓÚÔÛÒÌ‡Ú ÓÚ Ò˙˘‡Ú‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ, ÍÓÈÚÓ ÔÂÁ 1973 „. Â ·ËÎ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÔÓ„‡ÒÂÌ.
“˙È Í‡ÚÓ Ú‡ÁË ·‡ÌÍ‡ Â Ò ËÁˆˇÎÓ ‚ÌÂÒÂÌ ‰˙Ê‡‚ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î, Á‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ Ì‡
ÍÂ‰ËÚ‡ Â ÌÛÊÌÓ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ¡ÓÌ Ë Ì‡ ƒÓÈ˜Â ·ÛÌ‰ÂÒ-
·‡ÌÍ624.
√ÓÎˇÏ‡ ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌË ÎËÌËË, ÍÓËÚÓ ‰‡ „‡‡ÌÚË‡Ú
·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚ÌÓÒ, ‡Á‚Ë‚‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡
·‡ÌÍ‡ ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ. “ÛÍ Â Ì‡È-„ÓÎÂÏËˇÚ ÍÂ‰ËÚÂÌ Ô‡Á‡ ‚ ≈‚ÓÔ‡ Ë ÓÒ‚ÂÌ ˜Â Ì‡ ÌÂ„Ó
Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ‚ÒË˜ÍË ÍÛÔÌË Ò‚ÂÚÓ‚ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË, ÙÛÌÍˆËÓÌË‡Ú Ë
623 Пак там, л. 99–100.

624 АМВнР, оп. 26п, а. е. 56, л. 1.
Â‰Ëˆ‡ ·‡ÌÍË ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ò ÍÓËÚÓ ¡¬¡ ÔÓ‰‰˙Ê‡ ÚÂÒÌË ‚˙Á-

ÍË. ¬ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡¬¡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ò
ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ, ∆Ë‚ÌÓÒÚÂÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡, ¿Ì„ÎÓ-ÛÏÂÌË˙Ì ·‡ÌÍ, ’˙Ì„‡Ë‡Ì
ËÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î ·‡ÌÍ.
√Î‡‚Ì‡Ú‡ ˆÂÎ ‚ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ Â ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡
‚ÌÓÒ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂÁ 1975 „. Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ
Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËˇ ÎËÏËÚ ÔË ÕÂ¯˙Ì˙Î ”ÂÒÚÏËÌÒÚ˙ ·‡ÌÍ, ¡‡ÍÎËÒ ·‡ÌÍ, ÃË‰Î‡Ì‰
·‡ÌÍ, ÀÓÈ‰Ò ·‡ÌÍ. ÓÌÚ‡ÍÚË‡ÌË Ò‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚÌË ÛÎÂÒÌÂÌËˇ Ò ˙ÌÂ‰Ë˙Ì ËÏ-
ÔÂË˙Î ·‡ÌÍ, ’‡ËÒ Ú˙ÒÚ ÂÌ‰ ÒÂÈ‚ËÌ„Ò, ÓÚÌÓ‚Ó Ò ÀÓÈ‰Ò ·‡ÌÍ Ë ‰. Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚ 51.8 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ‡ÚÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÛÒÔÂ¯ÌË Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ÒÎÂ‰ ÔÓ-
‰˙ÎÊËÚÂÎÌË ÔÂ„Ó‚ÓË ÒÂ‰ÌÓÒÓ˜ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ¬ Ú‡ÁË
„ÛÔ‡ Ò‡ 30 ÏÎÌ. ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ÍÓÌÒÓˆËÛÏ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË, Ó„‡ÌËÁË‡Ì ÓÚ
”Ó·‡ÍÓ ÎÚ‰., ÀÓÌ‰ÓÌ; 20 ÏÎÌ. ÍÂ‰ËÚ ÓÚ Í‡Ì‡‰ÒÍË ·‡ÌÍÓ‚ ÍÓÌÒÓˆËÛÏ, Ó„‡ÌËÁË-
‡Ì ÓÚ “ÓÓÌÚÓ ‰ÓÏËÌË˙Ì ·‡ÌÍ, ÀÓÌ‰ÓÌ; 20 ÏÎÌ. ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ·‡ÌÍÓ‚ ÒËÌ‰ËÍ‡Ú, Ì‡-
˜ÂÎÓ Ò ¡‡Ì‰Ò ÎÚ‰., ÀÓÌ‰ÓÌ; 10 ÏÎÌ. ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ÕÂ¯˙Ì˙Î ”ÂÒÚÏËÌÒÚ˙ ·‡ÌÍ.
¬ÒË˜ÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ Ò˙Ò ÒÓÍ ÓÚ 5 „Ó‰ËÌË625. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚÂÁË ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË
Ò‡ÏÓ ÔÂÁ 1975 „. Ì‡ ÀÓÌ‰ÓÌÒÍËˇ Ô‡Á‡ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ Ë ÒÂ‰ÌÓÒ-
Ó˜ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÓÒË„ÛÂÌË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ·ÎËÁÓ 200 ÏÎÌ.
‰ÓÎ‡‡.
¿ÍÚË‚ÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Á‡ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÒÂ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡Ú Ë Ò
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó. œÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ‚ –ËÏ Ì‡
23 Ë 24 ˛ÌË 1975 „. ÔËÌˆËÔÌÓ Â Â¯ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚ ÔÓ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂ‰‚Ë‰ÂÌÓ Â Á‡
‚ÂÏÂÚÓ Ì‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ (1975≠1980) ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÍÂ-
‰ËÚ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 150 ÏÎ‰. ÎËË626. «‡ ‰‡ ·˙‰Â ÍÓÌÍÂÚËÁË‡ÌÓ ÒÔÓ‡ÁÛ-
ÏÂÌËÂÚÓ, ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÔËÒÚË„‡ ‚ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡ Ë Ì‡ 8 Ë 9 ÌÓÂÏ-
‚Ë ‚Ó‰Ë ‡Á„Ó‚ÓË Ò ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
ÒÂ‰Ë. »Á‡ÁÂÌ‡ Â „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚Î‡ÒÚËÚÂ ‚ –ËÏ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ-
‰ËÚË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 150 ÏÎ‰. ÎËË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÍÓÏÔÎÂÍ-
ÚÌË Ó·ÂÍÚË, Ï‡¯ËÌË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ‰Û„Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË. Â‰ËÚËÚÂ ˘Â
ÒÂ ÓÚÔÛÒÌ‡Ú Ì‡ Í‚ÓÚË ÓÚ ÔÓ 40, 50 Ë 60 ÏÎ‰. ÎËË Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ ÔÂÁ 1976, 1977 Ë
1978 „. √Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÎËı‚‡ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 7.55% ÔÎ˛Ò 0.20% Á‡ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚Í‡ Ì‡
ÍÂ‰ËÚËÚÂ, Ú‡Í‡ ˜Â Ó·˘Ó ÒÚ‡‚‡ 7.75%. œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂÚÓ ˘Â ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë Ì‡ 14 ‡‚ÌË
¯ÂÒÚÏÂÒÂ˜ÌË ‚ÌÓÒÍË (Ú.Â. Á‡ 7 „Ó‰ËÌË). «‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ
˘Â ÒÚ‡‚‡ ÔÓ ÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ÒıÂÏ‡: 10% ÔË ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡, 5% ÔË Ì‡˜‡ÎÓÚÓ
Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ, 5% ÔË ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ë ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 80% ÔÓ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡
ÒÔÓ„Ó‰·‡. ¬˙ÔÂÍË ˜Â Ë ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔËÂÏ‡Ú ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ ÒÂ Á‡·‡‚ˇ Ë ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍËˇÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ ‚ÎËÁ‡ ‚ ÒËÎ‡ Â‰‚‡ Ì‡ 3 Ï‡È 1977 „.627
¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ÍÓˇÚÓ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 22≠23% ÓÚ ˆˇÎÓÒÚÌËˇ ∫ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ, Ì‡È-„Ó-
625 ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 12, л. 65.
626 Пак там, ф. 259, оп. 43, а. е. 4, л. 122–123.
627 Пак там, л. 84, л. 93–95.
ÎˇÏ Â ‰ÂÎ˙Ú Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ≈»Œ, ÍÓÈÚÓ ÒÂ ‰‚ËÊË ÏÂÊ‰Û 60≠68%. ÃÌÂÌËÂÚÓ ‚

‰ÓÍÎ‡‰‡ Ì‡ ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÒÍËˇ ÂÍËÔ ÓÚ »ÌÒÚËÚÛÚ‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ë
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ Í˙Ï ¡¿Õ, ˙ÍÓ‚Ó‰ÂÌ ÓÚ ‰.ËÍ.Ì. —ÚÓˇÌ ÿ‡Î‡Ï‡ÌÓ‚,
Â, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‡Á¯ËË ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÒË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ‰˙-
Ê‡‚ËÚÂ, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú ÔÓ-ÎË·Â‡ÎÂÌ Ô‡Á‡ÂÌ Ë ÏËÚÌË˜ÂÒÍË ÂÊËÏ628. «‡ Ì‡Ï‡ÎˇÌÂ
Ì‡ Ó„ÓÏÌËˇ Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰ËÒ·‡Î‡ÌÒ Ò Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ „ÓÎÂÏË Ì‡‰ÂÊ‰Ë ÒÂ ‚˙ÁÎ‡„‡Ú Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ
ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò flÔÓÌËˇ.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1974 „. ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ˇÔÓÌÒÍËˇ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ËÌ‰ÛÒÚËˇÚ‡ flÒÛıËÓ Õ‡Í‡ÒÓÌÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÌÓ‚Ó
ÔÓÒÚ‡‚ˇ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ ÓÚ flÔÓÌËˇ Á‡ 100 ÏÎÌ. ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡‡629. “Â-
Ï‡Ú‡ Â Ó·Ò˙Ê‰‡Ì‡ ÚË ÏÂÒÂˆ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ÔÂÁ ‡ÔËÎ, ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ‚ËÁËÚ‡Ú‡ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚ “ÓÍËÓ. “ÛÍ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ Ó·‡˜Â, ˜Â ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
ÌˇÏ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ. ¬˙ÁÌËÍ‚‡ ‰ÓË Ï‡Î˙Í
‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË „‡Ù, Ú˙È Í‡ÚÓ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ˜Â ÔË ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Õ‡Í‡ÒÓÌÂ ‚ —ÓÙËˇ ‚˙Ó·˘Â
ÌÂ Â ÒÚ‡‚‡ÎÓ ‰ÛÏ‡ Á‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ630. ¬ Í‡ÈÌ‡
ÒÏÂÚÍ‡ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 20 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ÒÚÓÂÊ Ì‡ ıÓÚÂÎ
‚ —ÓÙËˇ, 16 ÏÎÌ. ÓÚ ÍÓËÚÓ ˘Â ·˙‰‡Ú ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÓÚ ˇÔÓÌÒÍËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÙÓÌ‰ Á‡
ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. “‡ÁË ˜‡ÒÚ ˘Â ·˙‰Â Ò „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı-
‚‡ 4.75% Ë ÒÓÍ Á‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ 8 „Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ËÁÚË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡ 6-„Ó‰Ë¯ÂÌ „‡ÚËÒÂÌ
ÔÂËÓ‰ (Ó·˘Ó 14 „Ó‰ËÌË). ƒÛ„‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡ÂÏ‡ ≠ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 4 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡,
˘Â ·˙‰Â ÓÒË„ÛÂÌ‡ ÓÚ ÍÓÌÒÓˆËÛÏ ÓÚ 10 ˇÔÓÌÒÍË ·‡ÌÍË ÔË „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ 10%
Ë 5-„Ó‰Ë¯ÂÌ „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰631. ƒÓ„Ó‚ÓÂÌÓÒÚÚ‡ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ Í‡ÚÓ Ú‚˙‰Â ËÁ„Ó‰Ì‡
Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Á‡˘ÓÚÓ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ Â‰ÌÓ ÎÂ„ÎÓ ËÁÎËÁ‡ ÒÂ‰ÌÓ ÓÍÓÎÓ 12≠15 ıËÎ. ‰ÓÎ‡-
‡, ÔË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ˜Â Á‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ÍÎ‡Ò ıÓÚÂÎ ÒÂ‰Ì‡Ú‡ ˆÂÌ‡ Â ‰‚‡ Ô˙ÚË ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡.
Õ‡ 9 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1975 „. ÓÙËˆË‡ÎÌÓ Ò‡ ‡ÁÏÂÌÂÌË ÌÓÚË Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡
Á‡ ıÓÚÂÎ ‚ —ÓÙËˇ632. ŸÓ ÒÂ ÓÚÌ‡Òˇ ‰Ó ÌÂÛÒÔÂı‡ ‰‡ ÒÂ Û„Ó‚ÓË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ ÓÚ
100 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, Ì‡È-‚ÂÓˇÚÌ‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Â, ˜Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡
flÔÓÌËˇ, Í‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ËÁÓ·˘Ó ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡˘‡ Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁÚÓ˜ÌË-
ˆË, Â ÓÒÓ·ÂÌÓ ÒËÎÌÓ Á‡ÒÂ„Ì‡Ú‡ ÓÚ ÌÂˇ Ë ÔÓ‡‰Ë ÚÓ‚‡ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË
Ò‚Ó·Ó‰ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÂÒÛÒË.
≈‰‚‡ ÔÂÁ 1977 „. „ÓÎÂÏËÚÂ ÛÒËÎËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ Ë Ô‡ÚËÈÌËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰Ë-
ÚÂÎË Á‡ ˇÁÍÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ‰‡‚‡Ú ˜‡ÒÚË˜ÌË
ÂÁÛÎÚ‡ÚË. —ÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ‡ Â Ì‡‡ÒÌ‡Î‡ Ò
·ÎËÁÓ 1 ÏÎ‰. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ ËÏÔÓÚ˙Ú ÒÂ Û‚ÂÎË˜ËÎ Ò Ï‡ÎÍÓ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 500
ÏÎÌ. ‚‡Î. ÎÂ‚‡. “ÂÁË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Ó·‡˜Â Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË Ë Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ
Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡. Õ‡ 5 ÌÓÂÏ‚Ë 1977 „. ÃËÌËÒÚÂ-
ÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÏÓÚË‚Ë‡ Ò ÌÛÊ‰ËÚÂ Á‡ ËÁÌÓÒ‡ Í˙Ï ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
628 Пак там, ф. 132, оп. 11, а. е. 89, л. 179.

629 АМВнР, оп. 31, а. е. 3640, л. 4.
630 Пак там, а. е. 3722, л. 26–27.
631 Пак там, а. е. 3703, л. 24.
632
Пак там, а. е. 3665, л. 1.
ÒÚ‡ÌË, Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÓÓÚ‡ Ì‡ ‰Â·ÌÓ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ú-

Â¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ÛÒÎÛ„ËÚÂ Á‡ ˜ÂÚ‚˙ÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ò˙Ò 120 ÏÎÌ. Î‚., ‡ Ó·˘Ó
Á‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Ò 205 ÏÎÌ. Î‚.633 “Ó‚‡ ÂÍÒÔÓÚÌÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Á‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë Á‡
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ ‰Ó‚ÂÊ‰‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÔÓ˜ÚË ‰Ó ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ: ËÁÌÓÒ ≠ 6001 ÏÎÌ. Î‚., ÒÂ˘Û ‚ÌÓÒ ≠ 6016 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.634 œ‡-
ÒË‚ÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó Â Â‰‚‡ 15 ÏÎÌ. Î‚., ÌÂ˘Ó ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂÔÓÒÚËÊËÏÓ Á‡ ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ
ÚË „Ó‰ËÌË.
—ÚÓ„‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË, Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ë ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌÓ-
ÚÓ Ì‡Ï‡ÎˇÌÂ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ Ò ˆÂÎ Á‡Á‰‡‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ò˙˘Â‚Â-
ÏÂÌÌÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú ‚˙ıÛ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ‡ÒÚÂÊ. ¬ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ‚Ë-
ÒÓÍËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË, ÓÚ˜ÂÚÂÌË ÔÂÁ 1974 Ë 1975 „. ÓÚ 7.5% Ë 9%635, ÒÂ„‡ ÔÂÁ 1977 „.
ÔË‡ÒÚ˙Ú ÒÔ‡‰‡ Ì‡ 6.3%, ÌÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·˙‰Â Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-‚ËÒÓÍËÚÂ ‚ ÒÚ‡ÌË-
ÚÂ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ636. Ã‡Í‡ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ
1977 „. ‰‡ Â Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ÛÒÔÂ¯Ì‡ Ë ‰‡ Â ÔÓÒÚË„Ì‡Ú‡ ‰˙Î„ÓÓ˜‡Í‚‡Ì‡Ú‡ ·‡Î‡ÌÒË‡-
ÌÓÒÚ ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡, Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ ÒÚ‡Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ë ÚˇıÌÓÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Â ‚ ÓÒ-
ÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
“‡Í‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÌÓÂÏ‚Ë Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÚÓÈ ‰ÓÒÚË„‡ Ì‡È-‚ËÒÓÍËÚÂ ÒË ‰Ó ÚÓÁË ÏÓ-
ÏÂÌÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚË. œÓ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÒÏÂÚÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ò‡ 900.5 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ÔÓ
ÍÎËËÌ„Ó‚ËÚÂ Ë ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÒÏÂÚÍË ≠ 25 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ ÔÓÎÛ-
˜ÂÌËÚÂ ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ≠ 4817 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., Ë ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ ÙËÏÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ≠
327 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ËÎË Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Â 6026 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.637
‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË Á‡ 1977 „. ‚ÒÂ ÔÓ‚Â˜Â Ì‡‚ÂÊ‰‡Ú ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÏËÒ˙ÎÚ‡, ˜Â ‚˙ÔÂÍË ‚ÁÂÚËÚÂ Ì‡ Ô‡ÚËÈÌÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌÓ ‡‚ÌË˘Â Â¯Â-
ÌËˇ Ë ÏÂÍË Á‡ ÓÔÚËÏËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ¡˙Î„‡Ëˇ ÌˇÏ‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ
ÒÔ‡‚Ë Ò ÔÓ·ÎÂÏ‡ Á‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÒË ‰˙Î„ Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË ÒËÎË Ë ·ÂÁ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ‚˙Ì-
¯Ì‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡.
633 ЦДА, ф. 259, оп. 44, а. е. 7, л. 34

634
Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 14, л. 49.
635 Пак там, а. е. 12, л. 9.
636 пак там, а. е. 14, л. 8.
637 Пак там, ф. 132, оп. 10, а. е. 6, л. 54.
ƒË‡„‡Ï‡ 15.1.
ƒËÌ‡ÏËÍ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1968≠1979 „.
(ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)
7000
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1969 1971 1973 1975 1977 1979
Източник: Отчети на БВБ.
ƒ˙Î„Ó‚ËˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ

Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ
» ÔÂÁ ÚÓÁË ÔÂËÓ‰ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò
‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ —»¬ Á‡Ô‡Á‚‡Ú Ó„ÓÏÌÓÚÓ ÒË ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ
‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “Â ÒÂ ËÁ‡Áˇ‚‡Ú „Î‡‚ÌÓ ‚ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂ-
Ì‡, ‚ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ÓÚÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ ÔÓ ÎËÌËˇ‡ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚ÂÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë, Í‡ÍÚÓ Ë ˜ÂÁ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ë ÔÓÂÍÚËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡ —»¬ ≠
Ã¡»— Ë Ã»¡.
œÓˆÂÒËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇ Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡
ÚÛ‰‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬, ˜ËÂÚÓ Ì‡˜‡ÎÓ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌÓ Ó˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË,
ÒÂ„‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‡ÍÚË‚ÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡Ú. ¬ ÔÎ‡Ì‡ Ì‡ ¯ÂÒÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡
(1970≠1975) ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ Ò ÓÍÓÎÓ 60≠65%. ƒÂÎ˙Ú Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ
—»¬ Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡Ô‡ÁË ‚ËÒÓÍËˇ ÒË ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ 80≠82% ‚ Ó·˘Ëˇ Ó·ÂÏ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ‡, ‡ ÚÓÁË Ò˙Ò ———– ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂ 58%. ¬‡ÊÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÍÓÌÚ‡Í-
ÚË ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÓÚ „ÓÎˇÏ‡Ú‡ ÔÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ú˙„Ó‚Ëˇ, ÌÓ Ì‡È-‚Â˜Â ÓÚ Ù‡ÍÚ‡,
˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ‰Ó„Ó‚‡ˇ ‰‡ ËÁÌÂÒÂ Á‡ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ï‡¯ËÌË Ë
ÔÓÏË¯ÎÂÌË ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ËÌ‡˜Â ÌÂ ·Ë ÏÓ„Î‡ ‰‡ Â‡ÎËÁË‡ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë.
Œ˜‡Í‚‡ ÒÂ ÔÂÁ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡ ‚Á‡ËÏÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ò˙Ò ———– Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎ-
Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ‰‡ Ì‡‡ÒÌ‡Ú ‰Ó 43%, ËÎË ÔÓ˜ÚË ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ˆˇÎ‡Ú‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ638. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÂ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ËÁÌ‡Òˇ Á‡ —˙-
638 Пак там, ф. 259, оп. 36, а. е. 256, л. 93–94.

‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÔÓ‚Â˜Â ÔÓÏË¯ÎÂÌË ËÁ‰ÂÎËˇ Ë ‚Ì‡Òˇ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ÔÂ-

‡·ÓÚÍ‡. œÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ———– ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁ-
ÌÓÒ ÔË‰Ó·Ë‚‡ ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË Ì‡ Â‰Ì‡ ‡Á‚ËÚ‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌ‡ ‰˙Ê‡‚‡. “ÓÁË
Ù‡ÍÚ ·Ë ·ËÎ Ú‚˙‰Â ÓÍÛ‡ÊËÚÂÎÂÌ, ‡ÍÓ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË Ì‡
Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ Ô‡Á‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡¯Â ‚˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ Ô‡Á‡ÌË ÔËÌˆËÔË, ‡ ÌÂ Ì‡ ‡‰-
ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌÓ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ, Í‡ÍÚÓ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÒÚ‡‚‡.
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÌËˇ ÔÎ‡Ì ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ÓÒÌÓ‚ÌÓ ‰‚Â
„ÛÔË ÔÓ·ÎÂÏË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò˙Ò ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ë Ì‡ÒÓ˜ÂÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ ‚ —»¬. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ, ÚÂ ÔÓËÁÚË˜‡Ú ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÂÌÂ„ËÈ-
ÌÓ Ë ÒÛÓ‚ËÌÌÓ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‡Á‡ÒÚ‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ. Œ˘Â
‚ Í‡ˇ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ Û‚Â-
ÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÔÂÚÓÎ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. œÓÒÚË„Ì‡Ú‡ Â ÒÔÓ-
„Ó‰·‡, ÍÓˇÚÓ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ Ë ÌÂÙÚÓÔÓ‰ÛÍÚË Á‡
¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ 5.5 ÏÎÌ. ÚÓÌ‡ Á‡ 1971 „. Ë ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚ-
Í‡ ÔÂÁ 1975 „. ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂ 10 ÏÎÌ. Ú639. “ÓÁË Ó·ÂÏ Ó·‡˜Â ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ Í‡ÚÓ ÌÂ‰ÓÒ-
Ú‡Ú˙˜ÂÌ Ë Á‡ÚÓ‚‡ ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ „ÓË‚‡ Ë ÓÚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË.
ÕÓ Ó˘Â ÔÂ‰Ë ËÁ·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÍÓÌ-
ÒÚ‡ÚË‡, ˜Â ‚˙ÔÂÍË ‚˙‚Â‰ÂÌËˇ ÒÚÓ„ ÂÊËÏ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË Á‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÚÂ˜ÌË „ÓË‚‡ Í‡ÍÚÓ ‚ ·ËÚ‡, Ú‡Í‡ Ë ‚ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡, ÔÓ‡‰Ë Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ Ò
ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜Ì‡Ú‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÒË ‰ÓÒÚ‡‚ˇ
ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËˇ ÌÂÙÚ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. œÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ Ì‡ 29 ÌÓÂÏ‚Ë 1971 „. Í‡-
·ËÌÂÚ˙Ú ÒÂ Ó·˙˘‡ Ò ÏÓÎ·‡ ‰Ó Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ „Ó-
‰Ë¯ÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË ÓÚ ———– Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1972≠1975 „. Ò 1 ÏÎÌ. Ú ÌÂÙÚ, 250 ıËÎ. Ú ‰Ë-
ÁÂÎÓ‚Ó „ÓË‚Ó Ë 250 ıËÎ. Ú Ï‡ÁÛÚ640. ¬˙ÔÓÒ˙Ú ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ ÔÂÁ ÔÓ-
ÎÂÚÚ‡ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ì‡ 26-‡Ú‡ ÒÂÒËˇ Ì‡ —»¬. —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰-
ÒÂ‰‡ÚÂÎ ¿Î. ÓÒË„ËÌ ÔËÁÓ‚‡‚‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ-˜ÎÂÌÍË ‰‡ Ú˙ÒˇÚ Ë ‰Û„Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË
Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌËˇ ÒË ·‡Î‡ÌÒ. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ —ÓÙËˇ
Ò˙Á‰‡‚‡ ‡·ÓÚÌ‡ „ÛÔ‡, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÔÓÛ˜Ë ÔÂÒÔÂÍÚË‚ËÚÂ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÔÂÚÓÎ ÓÚ
»‡Í ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË. “ˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‡·ÓÚË ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Á‡
Ì‡·Ó ÓÚ ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ËÁÌ‡Òˇ Á‡ »‡Í ÒÂ˘Û ÔÂÚÓÎ, ‡ Ò˙˘Ó
‰‡ ÒÂ Ó·Ò˙‰ˇÚ Ë ÌˇÍÓË ÙÓÏË Ì‡ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË Á‡ Ò˙‚ÏÂÒÚÌÓ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÙÚ ÓÚ »‡Í641. ≈ÌÂ„ËÈÌËˇÚ ÔÓ·ÎÂÏ ‚ÒÂ Ó˘Â
ÌÂ Â Â¯ÂÌ, ÍÓ„‡ÚÓ ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1973 „. ÒÂ ‚ÁË‚ˇ‚‡Ú ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÂÚÓÎ‡ Ë ‰Ó-
Ô˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ËÁÓÒÚˇÚ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ ÏÛ ‚˙ıÛ ËÍÓÌÓÏËÍËÚÂ Ë Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË.
ƒÛ„‡Ú‡ „ÛÔ‡ ÔÓ·ÎÂÏË Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡
Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚËÚÂ Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Á‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ
—»¬. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ô‡‚ÓÚÓ ‰‡ ‡Á‚Ë‚‡ ÌˇÍÓË ÔÂÒÔÂÍÚË‚ÌË
ÓÚ‡ÒÎË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ë Ì‡ËÒÚËÌ‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌË ÒÚÓÍË, ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡Ú Ë Â‰Ëˆ‡
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË. —ÂËÓÁÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ
639 АМВнР, оп. 20п, а. е. 438, л. 11–12.

640 ЦДА, ф. 259, оп. 33, а. е. 52, л. 12.
641 АМВнР, оп. 23п, а. е. 254, л. 53.
ËÁÔËÚ‚‡ ÔË Â‡ÎËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ‰Ó„Ó‚ÓÂÌ‡ ‚

‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌËÚÂ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë. Œ˘Â ÔÂ‰Ë ËÁ·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌ‡Ú‡
ÍËÁ‡ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ Ó·ÂÏËÚÂ Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ï‡-
¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ. —‡ÏÓ Á‡ 1971 Ë 1972 „. ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚-
ÍË ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ Ì‡ ÓÍÓÎÓ 90 ÏÎÌ. Û·ÎË. Õ‡È-„ÓÎˇÏÓ Â ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂÚÓ ÔË ‡Ì„‡ÊË-
ÏÂÌÚË Á‡ √ƒ– ≠ 37.7 ÏÎÌ. Û·ÎË, Á‡ ◊——– ≠ 33.6 ÏÎÌ. Û·ÎË, Á‡ ËÚ‡ÈÒÍ‡Ú‡ Ì‡Ó‰-
Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ ≠ 13 ÏÎÌ. Û·ÎË. ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ÌÂËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡
Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ë‰‚‡ ÓÚ ‚˙Á‰˙Ê‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌˇÍÓË ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË (◊——–, ”Õ–, √ƒ–) ‰‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÚÂ ‚ ÒÔÓ„Ó‰·ËÚÂ Ó·ÂÏË
·˙Î„‡ÒÍË Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ. «‡ Â‰Ëˆ‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË ÌÂËÁ-
Ô˙ÎÌÂÌËÂÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊË ÓÚ ÌÂÓ·ÂÁÔÂ˜ÂÌÓÚÓ ËÏ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Û Ì‡Ò642. ŒÍ‡Á‚‡ ÒÂ, ˜Â
ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ ‚ —»¬ ÌÂ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡
‰‡‰ÂÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË ÔÓÂÚËÚÂ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË. ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÍÎ˛˜‚‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜-
ÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ˜‡ÒÚ ÓÚ ÍÓˇÚÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ËÁ‡·ÓÚË
Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌÓ ‡‚ÌË˘Â, ÌÓ ‰ÓË ÌˇÏ‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ ‰‡ ÔÓËÁ‚Â‰Â.
ÕˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ÔÂÁ 1977 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÌÓ‚Ó
Ó·˙˘‡ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÌÂ ÒÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡Ú ÌˇÍÓË ÓÚ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚËÚÂ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒ-
ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. » ÒÂ„‡ Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË „Î‡‚ÌÓ Ò Ï‡¯Ë-
ÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ‚ ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ Â ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡Î‡. ÃÌÓÊÂÒÚ‚Ó
Ì‡Û¯ÂÌËˇ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ‚ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡, ‰Ó„Ó‚ÓÌ‡Ú‡ Ë ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜Ì‡Ú‡ ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡.
œÂ‰Î‡„‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÌÂ ‚ËÌ‡„Ë ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ÛÚÓ˜ÌÂÌËÚÂ Ô‡‡-
ÏÂÚË. ÕˇÏ‡ Ò˙„Î‡ÒÛ‚‡ÌÓÒÚ ÔË ÚÂÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ËÁ‰ÂÎËˇ, ÍÓÂÚÓ Â ÔË˜ËÌ‡
˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ Ô‡ÚÌ¸ÓË ‰‡ ‚˙˘‡Ú Ï‡¯ËÌË Ò ‰Ó‚Ó‰‡, ˜Â ÌÂ Ò‡ ËÁÔËÚ‡ÌË. œÓ
Ú‡ÁË ÔË˜ËÌ‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ Ì‡ÂÊ‰‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡-
ˆËË Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ ‰‡ ÌÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‚ ÔÓÚÓÍÓÎËÚÂ Á‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÒÚÓ-
ÍË, ˜ËÂÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÚÂıÌË˜ÂÒÍË ÌÂ Â ÓÒË„ÛÂÌÓ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ643.
Õ‡Â‰ Ò ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÚÛ-
‰‡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ, ÔÂÁ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÔË‰Ó·Ë-
‚‡Ú ‚˙ÔÓÒËÚÂ, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó ˆÂÌÓÓ·‡ÁÛ‚‡ÌÂÚÓ ÔË ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÏÂÊ‰Û ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÓÚ —»¬. œÓ ÔËÌˆËÔ Ó˘Â ÔÂÁ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‚˙Á-
ÔËÂÏ‡Ú ÔÂÁ ‰‡‰ÂÌ‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ‰‡ ÔËÎ‡„‡Ú ‚˙‚ ‚Á‡ËÏÌ‡Ú‡ ÒË Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò‚ÂÚÓ‚-
ÌËÚÂ ˆÂÌË, Í‡ÚÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ Â‰ÌÓ ÒÂ‰ÌÓ ‡‚ÌË˘Â Á‡ ÔÂËÓ‰‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú
ÌˇÍÓË ÏÓÏÂÌÚÌË ‰‚ËÊÂÌËˇ ‚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ. œÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Á‡ ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂ
Ì‡ ˆÂÌËÚÂ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Â ÔÓ‰˜ËÌÂÌ‡ Ì‡ ÏÌÓ„Ó Ù‡ÍÚÓË, ÌˇÍÓË
ÓÚ ÍÓËÚÓ ÌˇÏ‡Ú ÌË˘Ó Ó·˘Ó Ò ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. ◊ÂÒÚÓ ˜ÂÁ ˆÂÌËÚÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Â¯‡-
‚‡Ú ÔÓ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÂÌ Ô˙Ú ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ Ú˙„Ó-
‚Ëˇ, Ò Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÔÓ-‡ÌÓ ÍÂ‰ËÚË, Ò ËÁ‡‚Ìˇ‚‡ÌÂ ÒÚÂÔÂÌÚ‡ Ì‡ ËÍÓ-
ÌÓÏË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂ ÏÂÊ‰Û ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë ËÎË ‰‡ ÒÂ ÓÍ‡Á-
‚‡ ÓÚÍËÚ‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ ‰‡‰ÂÌ ÂÊËÏ. Õ‡È-ı‡‡ÍÚÂÂÌ ÔËÏÂ ‚ ÚÓ-
‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â Ù‡ÍÚ˙Ú, ˜Â ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ Ò‡
‰Î˙ÊÌË ‰‡ ÍÛÔÛ‚‡Ú ÓÚ Û·‡ Á‡ı‡ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡ ˆÂÌ‡, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ‡ÍÓ
Ò‡ÏË ÒË ˇ ÔÓËÁ‚Â‰‡Ú ËÎË ÒË ˇ Ì‡·‡‚ˇÚ ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë.
642 ЦДА, ф. 259, оп. 36, а. е. 256, л. 97–98.

643 Пак там, оп. 44, а. е. 7, л. 7.
¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÛÚÓ˜Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ ÔË ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò˙Ò

—˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ÔË‰Ó·Ë‚‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Á‡˘Ó-
ÚÓ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ———– Á‡ÂÏ‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ Ó·˘‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó-
‚Ëˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë, ÓÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ˜Â ÔÂÁ ÚÂÁË „Ó‰ËÌË ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯-
‚‡ Ú‡ÌÒÙÂ Ì‡ „ÓÎÂÏË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌË-
ÚÂ ÔÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ò˙‚ÂÚÒÍË ÍÂ‰ËÚË. œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÔÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ,
ÍÓËÚÓ ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ Ó˘Â ÓÚ ÂÒÂÌÚ‡ Ì‡ 1970 „., ÒÂ ÔÓÚÓ˜‚‡Ú ‚˙‚ ‚ÂÏÂÚÓ ÔÓ‡‰Ë ÒÂË-
ÓÁÌË ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇ ‚ ÔÓÁËˆËËÚÂ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË. —˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡Ò-
ÚÓˇ‚‡Ú Á‡ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ËÁÌ‡ÒˇÌËÚÂ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰ÛÍÚË
Í‡ÚÓ ‚˙„ÎË˘‡, ÍÓÍÒ, ˆ‚ÂÚÌË ÏÂÚ‡ÎË, ‰˙‚ÂÌ Ï‡ÚÂË‡Î Ë ˆÂÎÛÎÓÁ‡, ÂÚËÎÓ‚ ÒÔËÚ,
ÒËÌ Í‡Ï˙Í. Ã‡Í‡ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ ÙÂ‚Û‡Ë 1971 „. ‰‡ ÒÌËÊ‡‚‡Ú ÌˇÍÓË ÓÚ ÔÂÚÂÌˆË-
ËÚÂ ÒË, ÔÂ‰Î‡„‡ÌËÚÂ ˆÂÌË ÓÒÚ‡‚‡Ú ‚ÒÂ Ú‡Í‡ ‚ËÒÓÍË. ŒˆÂÌÍËÚÂ Ì‡ ÂÍÒÔÂÚËÚÂ ÓÚ
·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‡ÍÓ ÚÂ ·˙‰‡Ú
ÔËÂÚË, Á‡„Û·ËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ¯ÂÒÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ˘Â ‚˙ÁÎˇÁ‡Ú Ì‡ 80 ÏÎÌ. ÔÂ-
‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ‡ Í˙Ï Úˇı Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔË·‡‚Ë Ë ‚Â˜Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡
ÌÂÙÚ‡, ÍÓÂÚÓ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Ì‡ 40 ÏÎÌ. Û·ÎË. ƒÓÍ‡ÚÓ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‚ÌÓÒÌËÚÂ ÓÚ
———– ÒÚÓÍË Ì‡‡ÒÚ‚‡Ú Ó·˘Ó Ò ÓÍÓÎÓ 120 ÏÎÌ. Û·ÎË, ÚÓ ÔÂ‰Î‡„‡ÌÓÚÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ
Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÌˇÍÓË ÔÓ‰ÛÍÚË Í‡ÚÓ ÒËÌÚÂÚË˜ÌËˇ Í‡Û˜ÛÍ ‚˙ÁÎËÁ‡ ‚ÒË˜ÍÓ Ì‡
Â‰‚‡ 8 ÏÎÌ. Û·ÎË644. ŒÚÌÓÒÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË, ÍÓËÚÓ ÒÂ ËÁÌ‡ÒˇÚ Á‡ —˙‚ÂÚ-
ÒÍËˇ Ò˙˛Á, ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÌˇÍÓË ÓÚ Úˇı Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
98 ÏÎÌ. Û·ÎË, ÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰Û„Ë ÒÚÓÍË Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Ì‡
ÓÍÓÎÓ 60 ÏÎÌ. Û·ÎË, Ú‡Í‡ ˜Â Í‡ÈÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ò‡ÏÓ Ì‡ 38 ÏÎÌ. Û·-
ÎË. —‡‚ÌÂÌÓ Ò Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ‚ÌÓÒ ÓÚ 112 ÏÎÌ. Û·ÎË, ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â
¡˙Î„‡Ëˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË Ò‡ÏÓ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÍÓÂÍˆËËÚÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ 74 ÏÎÌ.
Û·ÎË ÔÓ‚Â˜Â645. «‡ Â¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒ‡ ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÚ˙ÒË ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡
ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ë ‰‡ ÒÂ ÔÂ„Ó‚‡ˇ Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Õ.
œ‡ÚÓÎË˜Â‚.
¬ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ò‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ˆÂÌË, ÍÓËÚÓ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰Ó
Í‡ˇ Ì‡ 1974 „. ‰‡ Ì‡ÚÛÔ‡ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ———– ÓÚ ·ÎËÁÓ 1.5
ÏÎ‰. Û·ÎË, ÍÓÂÚÓ ÒÂ ‰˙ÎÊË ‡Á·Ë‡ ÒÂ Ë Ì‡ ÒÂËÓÁÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÂÏ‡ ÓÚ
ÒÚÓÍË Á‡ ËÁÌÓÒ646. ”Ô‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ‰ÓÔÛÒÍ‡Ú ÔÓ‰Ó·ÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÍÒÔÓÚ Ò Ì‡ÏÂÂÌËÂÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÔË‰Ó·ËÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡-
ÌÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÍÂ‰ËÚË, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë ‰‡ ÒÂ ÙÓÏË‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÂÁÂ‚, Ò ÍÓÈÚÓ
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜Ë ‚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÏÂÒÚÌË Ó·ÂÍÚË Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡
—˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á.
œÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ ˇÁÍÓ ÒÂ ‚ÎÓ¯‡‚‡, ÍÓ„‡ÚÓ ‚ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÒÍÓÍ‡ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ „Ó-
Ë‚‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ò˙˘Ó ËÒÍ‡ ÔÂÁ 1974 „. ‰‡ ÒÂ ÔÂ‡Á„ÎÂ‰‡Ú ˆÂÌË-
ÚÂ, ÔÓ ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ˙Ú ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. ‡ÚÓ
Ì‡È-‚ˇÌÓ Ë ÔÂ‰‡ÌÓ Ì‡ œ——, ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡ œ Â Ô˙‚ÓÚÓ ÓÚ ·‡ÚÒÍËÚÂ
Ô‡ÚËË, ÍÓÂÚÓ ÔÓ‰ÍÂÔˇ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡
·Ë ·ËÎ‡ Ì‡È-Á‡ÒÂ„Ì‡Ú‡ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ˆÂÌÓÓ·‡ÁÛ‚‡ÌÂÚÓ, ÔË ÔÓÎÓÊÂ-
644 Пак там, оп. 33, а. е. 55, л. 7–9.

645 Пак там, л. 10.
646 Пак там, а. е. 58, л. 10.
ÌËÂ ˜Â ‡Á˜ËÚ‡ ÔÓ˜ÚË ËÁˆˇÎÓ Ì‡ ‚ÌÓÒÌË ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË647.

¬ Í‡ˇ Ì‡ 1974 Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1975 „. ‚ ÃÓÒÍ‚‡ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡
ÍÓÂÍˆËˇ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ. —ÔÓÂ‰ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ò‡ÏÓ Á‡ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ 1975 „.
ÔÓ ÌÓ‚ËÚÂ ˆÂÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â Úˇ·‚‡ ‰‡ Á‡ÔÎ‡ÚË Á‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ‚ÌÓÒ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ
496 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‚ Ú‡ÁË ÒÛÏ‡ ÔÓÏÂÌÂÌËÚÂ ˆÂÌË Ì‡
ÏÂÚ‡ÎËÚÂ. œÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ———– ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ˘Â ÔÓÎÛ˜Ë
‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ 282 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. œË ÚÓ‚‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÍÓÂÍˆËËÚÂ Ì‡ ˆÂ-
ÌËÚÂ ‰‡‚‡Ú ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ———– ÓÚ 214 ÏÎÌ. Û·ÎË. —Ú‡ÌÓ‚Ë˘Â-
ÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Â, ˜Â Ò‡Î‰ÓÚÓ ÌÂ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡ 100 ÏÎÌ. Û·-
ÎË. “ˇ ÔÂ‰Î‡„‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË Á‡ ËÁÌÓÒ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡Ú Ò 396 ÏÎÌ. Û·ÎË648.
œÂ„Ó‚ÓËÚÂ ÌÂ ÔÓÒÚË„‡Ú Ú˙ÒÂÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÂÁÛÎÚ‡-
ÚË. Ã‡Í‡ ‰‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú ÔÓ-ÌËÒÍË ÓÚ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ˆÂÌË, ÒÚÓÈÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÓÚ
———– ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË ÔÂÚ˙Ôˇ‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ≠ Á‡ „ÓË‚‡Ú‡
Â 100%, ‡ Á‡ Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇÚ‡ ≠ 66%649. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ˆÂÌÓ‚ËÚÂ ÔÓÏÂÌË ÔÂÁ ÔÂË-
Ó‰‡ 1975≠1977 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ÔÎ‡˘‡ ÔÓ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ ———– Á‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡ ‰ÓÔ˙ÎÌË-
ÚÂÎÌÓ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 4766 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ò‡ÏÓ Á‡ ÂÌÂ„Ëˇ Ë „ÓË‚‡ ≠ 2900
ÏÎÌ. Û·ÎË, Á‡ ˜ÂÌË ÏÂÚ‡ÎË Ë ÊÂÎˇÁÌ‡ Û‰‡ ≠ 648 ÏÎÌ., Ë Á‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË ˜‡ÒÚË
(‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Á‡ ¿≈÷ ÓÁÎÓ‰ÛÈ) ≠ 740 ÏÎÌ. Û·ÎË. —Â˘Û ÚÓ‚‡ Ó„-
ÓÏÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ˜‡ÒÚË˜Ì‡ ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËˇ
˜ÂÁ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÁÌÓÒÌËÚÂ ∫ ÒÚÓÍË. “Ó Ó·‡˜Â ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡
2362 ÏÎÌ., ÓÚ ÍÓËÚÓ 1100 ÏÎÌ. Á‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. «‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡
ÒÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò ———– ÓÚ 2.5 ÏÎ‰. Û·ÎË. œÓ
ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ Ì‡Ô˙ÎÌÓ Â ÒÚÓÔÂÌÓ Ì‡ÚÛÔ‡ÌÓÚÓ ‰Ó 1975 „. ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ÓÚ 1.5
ÏÎ‰. Û·ÎË Ë ÒÂ Â ÓÙÓÏËÎÓ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ ‚ ‡ÁÏÂ ÓÚ Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. Û·ÎË. œÎ‡-
ÚÂÊÌËˇÚ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÒÂ ‚ÎÓ¯‡‚‡ Ë ÓÚ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ ÔÓ ÒÚ‡-
ËÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ Á‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 320 ÏÎÌ. Û·ÎË, Í‡ÍÚÓ
Ë ÓÚ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛ-
ÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ Ò˙‚ÏÂÒÚÌÓÚÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÂÍÚË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÚÂË-
ÚÓËˇ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ 370 ÏÎÌ. Û·ÎË650.
œÂÁ 1976 „. ‡ÁË‚˙Ú ‚˙‚ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ËÁÓÒÚˇ Ë ‚
ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÎÓ¯‡Ú‡ ÂÍÓÎÚ‡ ÓÚ Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË. œÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ Ì‡
30 Ï‡Ú 1977 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ Â¯‡‚‡ Ó˘Â ÔÂÁ Ô˙‚ÓÚÓ ÔÓÎÛ„Ó‰ËÂ ‰‡ ÒÂ
‚ÌÂÒ‡Ú ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ 200 ıËÎ. Ú Á˙ÌÂÌË ı‡ÌË: 100 ıËÎ. Ú ˆ‡Â‚Ëˆ‡ Ë 100
ıËÎ. Ú Ô¯ÂÌËˆ‡. «‡ ‰‡ ÏÓÊÂ Ò‰ÂÎÍ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒË„ÛË Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Úˇ·-
‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÎÓÊË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ·˙‰Â ÓÚÎÓÊÂÌÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ
Ì‡ Á‡ÂÏ‡ ‚ Ì‡ÚÛ‡ ≠ 150 ıËÎ. Ú ÙÛ‡ÊÌÓ Á˙ÌÓ ÓÚ ÂÍÓÎÚ‡ 1977 „. ≠ Á‡ ÂÍÓÎÚ‡ 1978
„. “ÂÁË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÌÂÒÂÌË ÔÂÁ ˜ÂÚ‚˙ÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ì‡ 1977 „. Ì‡
Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë Ë Ò ÔÓÎÛ˜ÂÌ‡Ú‡ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËˇÚ ˜‡ÒÚ ÓÚ
ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ËÁ‚˙¯ÂÌËˇ ‚ÌÓÒ Ì‡ ˆ‡Â‚Ëˆ‡ Ë Ô¯ÂÌËˆ‡651.
647 Пак там, 1Б, оп. 35, а. е. 330, л. 28.

648 Пак там, ф. 259, оп. 33, а. е. 55, л. 56, 58, 61.
649 Пак там, а. е. 58, л. 9.
650 Пак там, л. 9–10.
651 Пак там, оп. 44, а. е. 4, л. 44.
◊‡ÒÚË˜ÌÓ Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËÂ Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÔÂÁ 1977 „., ÍÓ„‡ÚÓ Ì‡ 20 Ï‡È ‚ ÃÓÒÍ-

‚‡ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡
ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 115 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. “ÓÈ Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ ‰‡ ·‡Î‡ÌÒË‡ ‡Á˜Â-
ÚËÚÂ ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ———–, ÌÓ Ò‡ÏÓ Á‡ 1976 „. «‡ÂÏ˙Ú ˘Â ·˙‰Â
ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ì ‚ ÒÓÍ ÓÚ 10 „Ó‰ËÌË ÔË 2% „Ó‰Ë¯Ì‡ ÎËı‚‡ Ë Ò ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓ-
ÍË. ƒÓ„Ó‚Ó˙Ú Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì ÓÚ ÏËÌËÒÚËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË:
Õ. œ‡ÚÓÎË˜Â‚ Ë ’. ’ËÒÚÓ‚652.
œÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁÔ‡‰‡ ‚ ÚÂÊÍ‡ ‰˙Î„Ó‚‡
ÍËÁ‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË, ÌÓ Ò˙˘Ó Ë Í˙Ï —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Ë, Ï‡Í‡ ÔÓ-
ÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ ÌÂ„Ó ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ‰‡ Ò‡ Ò ‰‡ÎÂ˜ ÔÓ-ÎÂÍË Ô‡‡ÏÂÚË, ÒÚ‡Ì‡Ú‡
ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÓÒÂ˘ÌÂ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ë ÒÂ ÌÛÊ‰‡Â ÓÚ ÓÚÒÓ˜ÍË
Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡.
»Á·Ûı‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1973 „. ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÔˇÍÓ
Ë ‚˙ıÛ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÒÏÂÚÍË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ‰‚ÂÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡ —»¬. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÔÂÁ
ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÒË Í˙Ï
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ‚ Ò‡‚-
ÌÂÌËÂ Ò ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ 1972 „., ÍÓ„‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔÓÎÁ‚‡ ‡Á˜ÂÚÂÌ Ë ÒÓ-
˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 424.7 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ÚÓ ÔÂÁ 1973 „. ÒÛÏ‡Ú‡ Â Ò‚Â‰Â-
Ì‡ ÔÓ˜ÚË Ì‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ≠ 258.3 ÏÎÌ. Û·ÎË653. Õ‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ó·‡˜Â ÔÓÎÓÊÂ-
ÌËÂÚÓ ˇÁÍÓ ÒÂ ÔÓÏÂÌˇ ≠ Ò‡ÏÓ Á‡ Ô˙‚ÓÚÓ ÔÓÎÛ„Ó‰ËÂ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ˜ËÚ‡ Ô‡ÒË‚ÌÓ
Ò‡Î‰Ó ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 65 ÏÎÌ. Û·ÎË.
«‡ ‰‡ ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇÚ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ˇÁÍÓ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡Ú ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ
ÓÚ Ã¡»— ÍÂ‰ËÚË. “ÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ Í˙Ï Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Â ı‡‡ÍÚÂÌ‡
ÌÂ Ò‡ÏÓ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÌÓ Ë Á‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÚ‡ÌË ÓÚ —»¬. Œ˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë
1974 „. Ó·˘‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Í˙Ï Ã¡»— ‚˙ÁÎËÁ‡
Ì‡ 1290 ÏÎÌ. Û·ÎË, Í‡ÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ò‡ÏÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰Â‚ÂÚ ÏÂÒÂˆ‡ Â 493
ÏÎÌ. Û·ÎË654.
œÂÁ ÔÂËÓ‰‡ 1975≠1977 „. ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÁÔÓÎÁ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ
ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÒÛÏË ‡Á˜ÂÚÂÌ Ë ÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ·‡ÌÍ‡Ú‡, Ò ÍÓÂÚÓ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ ∫ Í˙Ï
Ú‡ÁË ËÌÒÚËÚÛˆËˇ ·˙ÁÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡Ú. ¬ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰Ë Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì-
¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ‚ÌËÏ‡ÚÂÎÌÓ ÒÂ ËÁ·ˇ„‚‡ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÚÓ˜ÌË ˆËÙË Á‡
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï Ã¡»—, ÌÓ Á‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ò‡ ÒÂ
ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÎË ÔË ÏÌÓ„Ó „ÓÎˇÏÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ ≠ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ, ÍÓÂ-
ÚÓ ‰Ó ÒÂ„‡ ÒÂ Â ËÁÔÓÎÁ‚‡ÎÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò˙Ò Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË. ƒÓË ÒÂ ÔËÁÌ‡‚‡, ˜Â ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ËÁÚË˜‡˘ËÚÂ Ô‡‰ÂÊË Â ÒÚ‡‚‡-
ÎÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. œË˜ËÌËÚÂ Á‡ Û‚ÂÎË˜ÂÌËˇ ·ÓÈ ÍÂ‰Ë-
ÚË ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ¡¬¡ Ó·ˇÒÌˇ‚‡ Ò ÌÂËÚÏË˜ÌËˇ ·˙Î„‡ÒÍË ËÁÌÓÒ, Ì‡ÚÛÔ‡ÎÓ-
ÚÓ ÒÂ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó Ë ÍÎËÏ‡ÚË˜ÌËÚÂ ÌÂ·Î‡„ÓÔÓÎÛ˜Ëˇ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡655.
Ã‡Í‡ Ë ‚ ÔÓ-Ï‡ÎÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ, Ì‡‡ÒÚ‚‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Ë Í˙Ï ‰Û„‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡
Ì‡ —»¬ ≠ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ (Ã»¡). ƒÓ 1977 „. ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡
652
Пак там, оп. 33, а. е. 46, л. 27–30.
653 Пак там, оп. 44, а. е. 117, л. 86.
654 Пак там, л. 86–87.
655 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 12, л. 12; а. е. 13, л. 11.; Пак там, а. е. 14, л. 14.
·‡ÌÍ‡Ú‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ Ó·˘Ó Ì‡ 10 Ó·ÂÍÚ‡: ˆË-

„‡ÂÌ‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ ‚ —Ú‡‡ «‡„Ó‡, ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ˆË„‡ÂÌ‡Ú‡ Ù‡·ËÍ‡ ‚ ’‡ÒÍÓ-
‚Ó, Á‡‚Ó‰‡ Á‡ ÙÂÓÏ‡„ÌËÚË ‚ œÂÌËÍ, Á‡‚Ó‰‡ Á‡ ÍÓÌ‰ÂÌÁ‡ÚÓË ‚ ˛ÒÚÂÌ‰ËÎ, Â-
ÍÓÌÒÚÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ıÎ‡‰ËÎÌËˇ Á‡‚Ó‰ ‚ —ÓÙËˇ, Á‡‚Ó‰‡ Á‡ Ú˙ÌÍË ÂÎÂÍÚÓ‰Ë ‚ »ıÚË-
Ï‡Ì, Á‡‚Ó‰‡ Á‡ Î‡„ÂË ‚ —ÓÔÓÚ, Ù‡·ËÍ‡Ú‡ Á‡ ËÁÍÛÒÚ‚ÂÌ ÚËÍÓÚ‡Ê ‚ œÂÚË˜, Á‡-
‚Ó‰‡ Á‡ Ù‡ˇÌÒÓ‚Ë ÔÎÓ˜ÍË ‚ »ÒÔÂËı Ë Á‡ ÒÚÓËÚÂÎÌË ‡·ÓÚË ÔÓ ‡‚ÚÓÏ‡„ËÒÚ‡ÎË-
ÚÂ ì’ÂÏÛÒî, ì“‡ÍËˇî Ë ì◊ÂÌÓ ÏÓÂî656.
¬˙ÔÂÍË Î‡‚ËÌÓÓ·‡ÁÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ˙ÍÓ‚Ó‰Ò-
Ú‚‡Ú‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ô‡ÚËˇ Ë Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ Ô‡‚ˇÚ ÁÌ‡-
˜ËÚÂÎÌË ‚˙Ì¯ÌË ‡ÁıÓ‰Ë, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ˆÂÎË Ë ÌˇÏ‡Ú
ÔÓ˜ÚË ÌËÍ‡Í‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÚÓ‚‡ Â
ÓÍ‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ë ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ·‡ÚÒÍËÚÂ ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ
ÒÚ‡ÌË. Œ˘Â ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1973 „. Â Ó‰Ó·ÂÌ ÔÓÂÍÚ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡
‰˙Ê‡‚ËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, Í˙Ï Ã»¡ ‰‡ ÒÂ ÒÙÓÏË‡ ÒÔÂˆË‡ÎÂÌ ÙÓÌ‰ Á‡ ÍÂ-
‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÓÔËˇÚËˇ ‚ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚ÌÓÒÍ‡ Á‡ ÚÓÁË
ÙÓÌ‰ Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ 8.08 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË657.
— Ó„ÎÂ‰ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÎËˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ ‚ “Â-
ÚËˇ Ò‚ˇÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Û˜‡ÒÚ‚‡ ‡ÍÚË‚ÌÓ ‚ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘ ËÎË
·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ÌÓ‚ÓÓ·ˇ‚ËÎË ÒÂ Á‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏË ‰˙Ê‡‚Ë Ë Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓ-
ÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎÌË ‰‚ËÊÂÌËˇ Ò Îˇ‚‡ ÓËÂÌÚ‡ˆËˇ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÂÁ 1973 „. ÔÓ ÔÓ-
‚Ó‰ ÓÚ‰ÂÎˇÌÂÚÓ Ì‡ ¡‡Ì„Î‡‰Â¯ ÓÚ œ‡ÍËÒÚ‡Ì ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÚÔÛÒÍ‡
2.8 ÏÎÌ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÓ‚Â, ÏÂ‰ËÍ‡ÏÂÌÚË, ı‡ÌË Ë Ï‡¯ËÌË.
ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ ÍÛÔÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 10 ÏÎÌ. ‡Ì„ÎËÈÒÍË ÎËË658.
√ÓÎÂÏË ÔÓ ‡ÁÏÂ ÍÂ‰ËÚË ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú Ì‡ Û·‡, ¬ËÂÚÌ‡Ï, Õƒ– …ÂÏÂÌ Ë ‰. «‡
1974 „. œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ Â¯‡‚‡ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ‚ÓÂÌÌ‡ ÔÓ-
ÏÓ˘ Á‡ ¬ËÂÚÌ‡Ï ÓÚ 7 ÏÎÌ. Û·ÎË, ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ·ÂÁÎËı‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ
Á‡ 7.4 ÏÎÌ. Û·ÎË Ë ‰‡ ÓÔÓÒÚË ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ 51 ÏÎÌ.
Û·ÎË659. –Â¯ÂÌËÂÚÓ ÍÓÒÚ‚‡ Ì‡ ‰˙Ê‡ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ Ì‡‰ 65 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰-
ÌË Û·ÎË. ¬ ÏÓÏÂÌÚ, ÍÓ„‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÔËÚ‚‡ Ó„ÓÏÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ‰‡
ÔÓÒÂ˘‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÒË Í‡ÍÚÓ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË, Ú‡Í‡ Ë Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÔÂÁ 1977 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡
‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ Û·‡ ÓÚ 32 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË660.
«Ì‡˜ËÚÂÎÌË ‡ÁıÓ‰Ë ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú Á‡ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂ Ò Ó˙ÊËÂ Ë ‚ÓÂÌÌÓÚÂıÌË-
˜ÂÒÍÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ì‡ ‚Ó˛‚‡˘ËÚÂ ‚ ¿ÙËÍ‡, ¿ÁËˇ Ë À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡ ‰‚ËÊÂÌËˇ,
Ì‡ÏË‡˘Ë ÒÂ ÔÓ‰ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ ‚ÎËˇÌËÂ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 1973 „. œÓÎËÚ·˛Ó ÛÚ‚˙-
Ê‰‡‚‡ ÔÎ‡Ì Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1974≠1975 „. œÂ‰‚ËÊ‰‡
ÒÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ Ó˙ÊËÂ, ·ÓÂÔËÔ‡ÒË Ë ÏÂ‰ËÍ‡ÏÂÌÚË Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ ÓÚ
5272 ıËÎ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡ Ì‡ ÒÎÂ‰ÌËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË: ¿ÙËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ô‡ÚËˇ Á‡ ÌÂÁ‡-
‚ËÒËÏÓÒÚ Ì‡ √‚ËÌÂˇ (¡ËÒ‡Û) Ë ÓÒÚÓ‚ËÚÂ «ÂÎÂÌË ÌÓÒ (œ¿»√ ), Õ‡Ó‰ÌÓÚÓ ‰‚Ë-
656 Пак там, а. е. 14, л. 14–15.

657 АМВнР, оп. 24п, а. е. 279, л. 182.
658 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 4078, л. 4.
659 Пак там, а. е. 4243, л. 2.
660
Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 7, л. 90.
ÊÂÌËÂ Á‡ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ ¿Ì„ÓÎ‡ (ÃœÀ¿), ‘ÓÌÚ‡ Á‡ ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ ÃÓÁ‡Ï-

·ËÍ (‘ÂÎËÏÓ), ÕÂÓ À‡Ó ’‡ÍÒÚ (À‡ÓÒ), ¿ÙËÍ‡ÌÒÍËˇ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ÍÓÌ„ÂÒ
(fi¿–), —˙˛Á‡ Ì‡ ‡ÙËÍ‡ÌÒÍËˇ Ì‡Ó‰ «ËÏ·‡·‚Â-fiÊÌ‡ –Ó‰ÂÁËˇ («¿œ”)661. Œ·-
˘Ó ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Á‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËˇ Â‚ÓÎ˛ˆËÓÌÂÌ
ÔÓˆÂÒ ÔÂÁ ¯ÂÒÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ‚˙ÁÎËÁ‡Ú Ì‡ 11 876 ıËÎ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡. ¬˙ÔÂÍË
ÚÂÊÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÂËÓ‰
1976≠1980 „. ÒÂ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Á‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ Ì‡ ·ÎËÁÍË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë‰ÂË
ÒËÎË ‚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ‰‡ ÒÂ ÓÚ‰ÂÎˇÚ 12 069 ıËÎ. ‚‡ÎÛÚÌË ÎÂ‚‡662.
Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â ÒÚ‡‚‡ ‚˙ÔÓÒ Á‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÍÓËÚÓ ÌˇÏ‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‚˙Á‚˙Ì‡ÚË,
Ó˘Â ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ Ô˙Í ÛÏÌÓÊÂÌË. Ó„‡ÚÓ ÒÂ ÙËÌ‡ÌÒË‡Ú ‚Ó˛‚‡˘Ë ÒÚ‡ÌË, Ó„ÓÏÌË-
ˇÚ ËÒÍ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÓÚ Â‰ÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ ≠ ÔÓ‰ÍÂÔˇÌ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Úˇ·‚‡ ‰‡
·˙‰Â Í‡ÂÌ ÔÓ·Â‰ËÚÂÎ, Á‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒË Ó·ÒÎÛÊË Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ ‰˙Î„. ¬ ÒÎÛ˜‡ˇ Ó·‡-
˜Â ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÚÓ‚‡ ÛÒÎÓ‚ËÂ ÌÂ Â ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ. œËÏÂËÚÂ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â
‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ÔÓ·Â‰ËÎËÚÂ ‰‚ËÊÂÌËˇ ÒÂ ÌÛÊ‰‡ˇÚ ‰ÓË ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÔÓÏÓ˘, Á‡ ‰‡ ÛÍÂÔˇÚ
Ë Á‡‰˙Ê‡Ú ‚Î‡ÒÚÚ‡ ÒË Ë ‰‡ Á‡ÔÓ˜Ì‡Ú ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍË ÌÂ‡Á‚ËÚË ‡ÈÓÌË. ŒÚÍË‚‡ ÒÂ ÔÓÎÂ Á‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ò Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂËÁ‚ÂÒÚÌË Â-
ÁÛÎÚ‡ÚË.
ƒ‡ÌÌËÚÂ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔÂÁ ˆÂÎËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ,
ÌÓ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡, ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÔÓ-
Â‰ ÔÂÔÓ˙ÍËÚÂ Ì‡ —»¬ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‚Ó‰ˇÚ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ Ò‚ÂÚÓ‚ÂÌ Ï‡˘‡·, ÍÓˇÚÓ ÌÂ
ÓÚ„Ó‚‡ˇ ËÁÓ·˘Ó Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÔÓ‡Ê‰‡ ‚ ÌÂ‰‡-
ÎÂ˜ÌÓ ·˙‰Â˘Â ÒÂËÓÁÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË, ‡ Ò˙˘Ó Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔÓ·ÎÂÏË.
661 Пак там, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 343, л. 6–9.

662
Пак там, а. е. 478, л. 5–12.
√Î‡‚‡ ¯ÂÒÚÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
œÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ë ‚ÂÏÂÌÌÓ
ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË, 1978≠1984 „.
œ˙‚‡Ú‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡, 1978≠1982
œÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
Ô‡Á‡Ë ‰‡ÚË‡ Ó˘Â ÓÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ XX ‚ÂÍ. œÂÁ 70-ÚÂ Ë ÓÒÓ·ÂÌÓ
ÔÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ó·‡˜Â ÚÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡Ú Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÍÂ-
‰ËÚË663. ¬ 1977 „. Ó·˘ËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ —»¬ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ‚‡ÎÛÚË ÔÓ Á‡Ô‡‰-
ÌË ÓˆÂÌÍË Â 56.5 ÏÎ‰. ˘.‰., ‡ ‚ 1989 „. ÚÓÈ Ì‡‰ı‚˙Îˇ 150 ÏÎ‰. –ÓÎˇ Á‡ ÔÓÏÂÌÂ-
Ì‡Ú‡ Á‡ÂÏÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ËÁË„‡‚‡Ú ÚË „ÛÔË Ù‡ÍÚÓË: ‡) ’ÂÎ-
ÁËÌÍÒÍËˇÚ ÔÓˆÂÒ, ‰Ó‚ÂÎ ‰Ó ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÛÒÍÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ë ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË ÏÂÊ‰Û ‰‚‡Ú‡ ·ÎÓÍ‡; ·) Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ Á‡ÒËÎÂÌ‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰ÂÙËˆËÚË ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ; Ë ‚) ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡
·‡ÌÍËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ‚ËÊ‰‡Ú ‚ —»¬ ÌÓ‚ Ë ÒÚ‡·ËÎÂÌ Ô‡ÚÌ¸Ó, ÔÓÎËÚË˜ÂÒ-
ÍË ÏÓÚË‚Ë‡Ì ‰‡ ËÁ·ˇ„‚‡ Ì‡ ‚ÒˇÍ‡ ˆÂÌ‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ÔË ·˙‰Â˘‡ ÍËÁ‡, ‡ÁÔÓÎ‡-
„‡˘ Ò ÌÂÓ„‡ÌË˜ÂÌ (Í‡ÍÚÓ ÒÂ ‚ˇ‚‡) ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰‡ ÔÂÌ‡ÒÓ˜‚‡ ÂÒÛÒË ÓÚ ‚˙ÚÂ¯-
ÌÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ (ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ë ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ) Í˙Ï Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ë
Á‡˘ËÚÂÌ ÓÚ Ú. Ì‡. ìÒ˙‚ÂÚÒÍË ˜‡‰˙î664.
œ˙‚ËˇÚ ÔÂÚÓÎÂÌ ¯ÓÍ (1973≠1974 „.) ÍÓÂÌÌÓ ÔÓÏÂÌˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÂ‰‡,
‚ÎÓ¯‡‚‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Á‡ ·Â‰ÌËÚÂ Ì‡ ÂÌÂ„ÓÂÒÛÒË ‰˙Ê‡‚Ë (‚ Ú.˜.
Õ–¡), ‚Ó‰Ë ‰Ó ÂˆÂÒËˇ Ì‡ «‡Ô‡‰ (‡ ÓÚÚ‡Ï Ë ‰Ó Ì‡Ï‡ÎÂÌË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ËÁÌÓÒ)
Ë ËÁÓÒÚˇ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ‰ËÒÔÓÔÓˆËË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË. ŒÚ ‰Û„‡
ÒÚ‡Ì‡, ·‡ÌÍËÚÂ Ì‡ÚÛÔ‚‡Ú Ó„ÓÏÌË ‰ÂÔÓÁËÚË Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÍË Ì‡
ÔÂÚÓÎ, ÍÓËÚÓ ÚÂ ÊÂÎ‡ˇÚ ‰‡ ËÌ‚ÂÒÚË‡Ú ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË. ÕÓ‚ËÚÂ ÍÎËÂÌ-
ÚË ÓÚ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ ÔÂÍ‡ÒÌ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ËÌÒÚË-
ÚÛˆËË Á‡ ‰ÓıÓ‰ÌÓ ÂˆËÍÎË‡ÌÂ Ì‡ ‡‡·ÒÍËÚÂ ÔÂÚÓ‰ÓÎ‡Ë. ÓÌÍÛÂÌˆËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û
Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË Ë Ì‡Ï‡ÎÂÌÓÚÓ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÓÚ Œ»—– (ÔÓ‡‰Ë ÂˆÂ-
ÒËˇÚ‡) ‚Ó‰Ë ‰Ó ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓÂ‚ÚËÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡. ÕÂ ·Û‰Ë Û˜Û‰‚‡ÌÂ, ˜Â ‚ ÛÒÎÓ-
‚ËˇÚ‡ Ì‡ Â‚ÚËÌ Ë ÎÂÒÌÓ‰ÓÒÚ˙ÔÂÌ ÍÂ‰ËÚ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ —»¬ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ Á‡Â-
Ï‡Ú ÂÒÛÒË ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ‚ÏÂÒÚÓ ·ÓÎÂÁÌÂÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡‰‡ÔÚË‡Ú Í˙Ï
ÌÓ‚ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÛÒÎÓ‚Ëˇ. »ÎË Í‡ÍÚÓ Ú‚˙‰Ë ». «ÎÓ˜- ËÒÚË, ì‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡
‰‡ ÒÂ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ‰ÂÙËˆËÚ˙Ú ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ˜ÂÁ ‚˙Ì¯ÌË ÍÂ‰ËÚË Ô‡‚Ë
ÂÙÓÏËÚÂ ÌÂÌÛÊÌËî665. œË Ó˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ‚ÂÏÂÌÂÌ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ‚ËÒÓÍËÚÂ ˆÂ-
ÌË Ì‡ ÔÂÚÓÎ‡ Ë ·˙ÁÓ ‚˙˘‡ÌÂ Í˙Ï ÒÚ‡ÓÚÓ ‡‚ÌÓ‚ÂÒÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ËÁ·Ó˙Ú ‚
ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„ËˇÚ‡ ì‡ÒÚÂÊ Ò ‰˙Î„î (growth-cum-debt) ÔÂ‰ ì‰ÂÙÎ‡ˆËˇ ·ÂÁ
‰˙Î„î ËÁ„ÎÂÊ‰‡ ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ Ë, Í‡ÍÚÓ Ú‚˙‰Ë ÔÓÙ. ’ÓÎˆÏ‡Ì, Â ì‚ÚÓÓ Ì‡È-‰Ó·Ó
663 OECD, Comecon Borrowing On International Credit Markets, Financial Market Trends, 1977: 2, Dec., p. 51.
664 Тук Р. Портес добавя и липсата на негативна кредитна история. Вж. Portes, Richard, East Europe’s Debt to the West:
Interdependence is a Two Way Street, Foreign Affairs, 1977: 4, p. 753.
665 Zloch-Chrsty, Debt Problems of Eastern Europe. Cambridge, 1987: Cambridge University Press, p. 92.
Â¯ÂÌËÂî666. œÓ‰˙ÎÊËÎÓÚÓ ‚ÁÂÏ‡ÌÂ Ì‡ Á‡ÂÏË ÓÚ «‡Ô‡‰‡ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒ-

ÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ ‚ËÒÓÍÓÚÓ ÌË‚Ó Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ë ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡
‡ÒÚÂÊ Ì‡ ¡¬œ, ·ÂÁ ‰‡ ÊÂÚ‚‡Ú Á‡ ÚÓ‚‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ.667 —Û·ÒË-
‰ËËÚÂ Ë ÔÓÏÓ˘ËÚÂ, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌË ÓÚ ———– Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÒÚ‡ÌË ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡
—»¬, Ò‡ ‚ÚÓË, Ï‡Í‡ Ë Ï‡ÎÍÓ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡Ì ‚ Á‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡ Ù‡ÍÚÓ, ÍÓÈ-
ÚÓ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ËÁ·Â„Ì‡Ú ‰ÂÙÎ‡ˆËˇÚ‡ Ë ·ÓÎÂÁÌÂÌËÚÂ ÂÙÓÏË ÒÎÂ‰ Ô˙‚Ëˇ
ÔÂÚÓÎÂÌ ¯ÓÍ. —ÔÓÂ‰ Í‡ÈÌÓ ÌÂÔ˙ÎÌËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ (‚ ÚÂÁË ÓˆÂÌÍË Ò˙Ò ÒË„Û-
ÌÓÒÚ ÌÂ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ „Ó‰Ë¯ÌË ÒÛ·ÒË‰ËË ÓÚ ÔÓ 500
ÏÎÌ. Û·.) Ì‡ . ÂÈÌ, Ã‡ÂÒ Ë ¬‡Ì¸ÓÒ Ò‡ÏÓ ÏÂÊ‰Û 1974 Ë 1979 „. —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ
Ò˙˛Á Â ÓÚÔÛÒÌ‡Î 17.7 ÏÎ‰. Û·. Á‡ÂÏË (16.3% ÓÚ ÍÓËÚÓ Ì‡ Õ–¡) Ë Â ‰ÓÚË‡Î ÔÓ‰
ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÒÛ·ÒË‰ËË Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ ÒË Ò Ì‡‰ 50 ÏÎ‰. ˘.‰. (12.6% ÓÚ ÍÓË-
ÚÓ Á‡ Õ–¡)668.
Ã‡Í‡ ‚ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‡ÒÔÂÍÚ Â¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ì‡ÒÚÂÊ Ò ‰˙Î„î ‰‡ Â ì‚ÚÓÓ
Ì‡È-‰Ó·Ó Â¯ÂÌËÂî, ÔÓ„ÎÂ‰Ì‡ÚÓ ‚ ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡, ÚÓ Á‡Î‡„‡ ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡ Ô˙‚‡Ú‡
ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ (1978≠1982 „.). ŒˆÂÌÍËÚÂ Á‡ ÔÂıÓ‰ÌËˇ ı‡‡Í-
ÚÂ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÔÓ„Â¯ÌË. «‡‰˙Ê‡ÎËÚÂ ÒÂ Ú‡ÈÌÓ ‚ËÒÓÍË
ÍÓÚËÓ‚ÍË Ì‡ ÒÛÓ‚Ëˇ ÌÂÙÚ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÂÓÁË‡Ú ÍÓÌÍÛÂÌÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡
Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚‡. œÓ‡‰Ë ‚Ó‰ÂÌË ‰ÂÙÂÍÚË Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ (‚Ê.
ÔÓ-‰ÓÎÛ ‚ „Î‡‚‡ 17) „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡ÂÚËÚÂ ÓÚ‚˙Ì ÂÒÛÒË ÌÂ Ò‡ ËÌ‚ÂÒÚË‡ÌË
ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. ¬‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ —»¬ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ‰‡ÒÚË˜-
ÌÓ, ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ‰‡ ‰ÓÔËÌÂÒÂ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ú‡ÌÒÙÂÌËˇ ÏÛ ÔÓÚÂÌ-
ˆË‡Î. œ‡‡ÎÂÎÌÓ Ò Ì‡·˙·‚‡˘Ëˇ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ Ë ÂÌÚÛÒË‡ÁÏ˙Ú Ì‡ Á‡Ô‡‰-
ÌËÚÂ ·‡ÌÍË ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÒË ÎËÌËË Í˙Ï »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. Œ˘Â ‚
1981 „., ÔÓ˜ÚË „Ó‰ËÌ‡ ÔÂ‰Ë Ò˙˘ËˇÚ ÔÓˆÂÒ ‰‡ ‰ÓÒÚË„ÌÂ À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡, ÍÂ-
‰ËÚÓÍËÚÂ ˇÁÍÓ Ì‡ÚËÒÍ‡Ú Á‡ÂÏÌ‡Ú‡ ÒÔË‡˜Í‡669. —ÎÂ‰‚‡Ú ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ
‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ì‡ œÓÎ¯‡ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ Ë Ù‡ÎËÚ˙Ú Ì‡ ‰ÓÍÚËÌ‡Ú‡ Á‡ ìÒ˙‚ÂÚÒ-
ÍËˇ ‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙î.
œ˙‚‡Ú‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÍËÁ‡ ËÏ‡ ‡ÁÎË˜Ì‡ ıÓÌÓÎÓ„Ëˇ ‚
ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ÓˆÂÌÍËÚÂ Á‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ Ò˙ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ Â„ËÓÌ‡ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡ ÒÔÓÌË, ÚÂ ‚ÒÂ Ô‡Í ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÍËÁ‡Ú‡
Á‡ÔÓ˜‚‡ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ Ó˘Â ÔÂÁ 1975≠1976 „., ‰ÓÒÚË„‡ ”Ì„‡Ëˇ ‚ 1977, √ƒ– Ë œÓÎ-
¯‡ ≠ ÔÂÁ 1979 „. Ë –ÛÏ˙ÌËˇ ≠ ÔÂÁ 1980≠1981 „. œÓ-‡ÌÌÓÚÓ Á‡‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó-
‚ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁË„‡‚‡ Â¯‡‚‡˘‡ ÓÎˇ Á‡ ÔÓ-·ÂÁ·ÓÎÂÁÌÂÌÓÚÓ ËÏ
ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Û Ì‡Ò. –‡ÌÌ‡Ú‡ ıÓÌÓÎÓ„Ëˇ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ ÌÛÊ‰‡Ú‡ Ì‡ —ÓÙËˇ ‰‡ ÒÂ ÍÓÌÍÛ-
Ë‡ Ò ‰Û„Ë ËÁÚÓ˜ÌË ËÍÓÌÓÏËÍË Á‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ Ë ÔÓ‰ÚËÍ‚‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË
‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ ‰ÂÙÎ‡ˆËÓÌÌË ÍÓÂÍˆËË, ÔÂ‰Ë ÍËÁ‡Ú‡ ‰‡ Ì‡‚ÎÂÁÂ ‚ Ì‡È-ÚÂÊÍ‡Ú‡
ÒË Ù‡Á‡.
666 Tyson, Laura D’Andrea. The Debt Crisis and the Adjustment Responses in Eastern Europe: A Comparative, Interna-
tional Organization, 1986: 2, pp. 254–255; Holzman, Franklyn D. Creditworthiness and Balance-of-payments Adjustment
Mechanisms of Centrally Planned Economies, in Rosefielde, Steven (ed.), Economic Welfare and the Economics of Soviet
Socialism: Essays in Honour of Abram Bergson. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, pp. 180.
667
Zloch-Chrsty, Debt Problems, p. 92.
668 Crane, K. The Soviet Economic Dilemma of Eastern Europe. Santa Monica, CA, 1986: Project Air Force.; Marrese, M.
and J. Vanous, Soviet Subsidization of Trade with Eastern Europe. Berkley, 1983: Institute of International Studies.
669 Tyson, The Debt Crisis, pp. 243–244.
“‡·ÎËˆ‡ 16.1.
ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1972≠1982 „.
(%)
1972 1974 1975 1977 1979 1980 1981 1982
¿. ¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ ËÁÌÓÒ
Õ–¡ 198 185 282 292 195 117 92 84
◊——– 46 46 48 95 112 109 105 99
√ƒ– 95 104 169 210 223 267 222 165
”Õ– 140 126 185 259 239 184 178 155
œÕ– 87 120 194 286 333 314 458 470
—–– 99 98 101 99 130 145 140 157
———– 68 55 104 94 64 57 65 56
¡. —ÎÛÊ·‡/ËÁÌÓÒ
Õ–¡ 33 36 33 45 38 35 33 34
◊——– 10 13 14 17 22 24 19 18
√ƒ– 18 21 25 38 54 58 60 50
”Õ– 14 19 19 25 37 25 40 36
œÕ– 15 23 30 59 92 99 87 80
—–– 27 22 23 19 22 27 38 41
———– 17 15 23 27 24 8 9 8
Източник: National Foreign Assessment Center; UN, Economic Bulletin for Europe; OECD.
Бележка: подчертаните съотношения бележат върха на кризата във всяка от СИВ-държавите.
—˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ÔËÌÓÒ, 1978≠1980 „.

¡˙ÁÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ÒËÎ‚‡ ÚÂ-
‚Ó„ËÚÂ ÒÂ‰ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ‰Ë, Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â, ˜Â Ú‡‰ËˆËÓÌÌËÚÂ ÏÂÓÔËˇÚËˇ,
ˆÂÎˇ˘Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ, ÌÂ ‰‡‚‡Ú ÂÁÛÎÚ‡Ú. ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ
ÔÓ·ÎÂÏË ËÁËÒÍ‚‡Ú ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ Ó˘Â ÔÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1977 „. ‰‡ Ó·Ò˙‰Ë
‚˙ÔÓÒËÚÂ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡. «‡ ‰‡
ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ò˙ÒÚ‡‚Ë ·‡Î‡ÌÒË‡Ì ·˛‰ÊÂÚ, Â Â¯ÂÌÓ ÔÂÁ 1978 „. Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌË-
ˇÚ‡ ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ‰‡ ·˙‰‡Ú Ì‡Ï‡ÎÂÌË Ò˙Ò 150 ÏÎÌ. Î‚., ‚ÌÓÒ˙Ú ‰‡ ÒÂ
Ì‡Ï‡ÎË Ì‡ 1 ÏÎ‰. Î‚. Ë Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÙÓÌ‰Ó‚Â ‰‡ ÒÂ Ò‚ËˇÚ Ò˙Ò 100 ÏÎÌ. Î‚.670 —
ÚÂÁË ÏÂÍË ÒÂ ˆÂÎË ‰‡ ÒÂ ËÍÓÌÓÏËÒ‡Ú ÓÚ ·˛‰ÊÂÚ‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÓÍÓÎÓ 300 ÏÎÌ. Î‚.
¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚Î‡ÒÚË ÔÂˆÂÌˇ‚‡Ú, ˜Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Â ËÁÍÎ˛˜Ë-
ÚÂÎÌÓ ÒÂËÓÁÌÓ Ë ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯‡Ú Ò‡ÏÓ Ò ‚˙ÚÂ¯ÌÓËÍÓÌÓ-
ÏË˜ÂÒÍË ÏÂÍË. Õ‡È-‚Â˜Â ÒÂ ‡Á˜ËÚ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎÌ‡ ÔÓÏÓ˘ ÓÚ —˙-
‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á. ŒÚ 26 ‰Ó 29 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1977 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ‚ Ò˙ÒÚ‡‚ Ô˙‚Ë-
ˇÚ Á‡ÏÂÒÚÌËÍ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ “‡ÌÓ ÷ÓÎÓ‚ Ë Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ
¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë ËËÎ «‡Â‚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ‡Á„Ó‚ÓË ‚ ÃÓÒÍ‚‡ Ò˙Ò Á‡ÏÂÒÚÌËÍ ÏË-
ÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ———– Õ. ¡‡È·‡ÍÓ‚ Ë Ò ‰Û„Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒ-
ÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰ÂÎÂ„‡ÚË ËÁÎ‡„‡Ú ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ
670 ЦДИА, ф. 259, оп. 44, а. е. 2, л. 70.

‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÍÓÂÌˇÚ ‚˙‚ ‚ËÒÓÍËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌËÚÂ Ë „ÓË‚‡Ú‡. Œ·-
˙˘‡ ÒÂ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÓÍË ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡
ÔÓÍËˇÚ ‚ËÒÓÍËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ÏÂı‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ë ıËÏËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ. ¬ Â-
ÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÚÓ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂ Â ËÁÔ‡‰Ì‡ÎÓ ‚ ÚÂÊÍ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÍËÁ‡ Ë ÌÂ
Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÓÍË‚‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÒË Í˙Ï ·‡ÌÍ‡Ú‡671.
¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂ Ó·˙˘‡Ú Ò ÏÓÎ·‡ Á‡ ÔÓÏÓ˘ ‚ ÒÎÂ‰ÌËÚÂ Ì‡Ô-
‡‚ÎÂÌËˇ: 1. ÓÚÎ‡„‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ———– Á‡ ÒÓÍ ÓÚ 10≠15 „Ó-
‰ËÌË, 2. ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÍÂ‰ËÚË, 3. ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÎËˆÂÌÁË Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍË ‡Á‡·ÓÚÍË Ë 4. ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Û‚ÂÎË˜‡-
‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË ‚ÌÓÒ˙Ú ÓÚ
ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. —˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ„Ó‚‡ˇ˘Ë ÓÚÔ‡‚ˇÚ ÍËÚËÍË Í˙Ï
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡, ˜Â Â Á‡ÎÓÊËÎ‡ Ú‚˙‰Â ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‡ÒÚÂÊ,
˜Â Ô‡‚Ë „ÓÎÂÏË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ‚ ÏÂÚ‡ÎÛ„ËˇÚ‡, ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ‡Á‚Ë‚‡ ÂÎÂÍÚÓ-
ÌËÍ‡Ú‡ Ë ËÁ˜ËÒÎËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÚÂıÌËÍ‡ Ë ˜Â ÌÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Ï‡ÍÒËÏ‡ÎÌÓ Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ Â-
ÒÛÒË. ŒÚÌÓÒÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÒÍ‡ÌËˇ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÛÓ-
‚ËÌË Â ËÁÍ‡Á‡ÌÓ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ò‡ ÌÛÊÌË ÔÓ‰Ó·ÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡. ŒÚ·Â-
ÎˇÁ‡ÌÓ Â Ò˙˘Ó, ˜Â ÌÂ Ò‡ „ÓÚÓ‚Ë ‡Á˜ÂÚËÚÂ ËÏ Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ÌÂÙÚ Ë ÌÂ ÏÓ„‡Ú
Á‡ÒÂ„‡ ‰‡ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡Ú Ò Ó·Â˘‡ÌËˇ Á‡ Û‚ÂÎË˜ÂÌÓ ÔÓ‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÙÚ Ë „‡Á. Õ. ¡‡È-
·‡ÍÓ‚ ÒÂ ËÁÍ‡Á‚‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌÓ ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ÓÚÎ‡„‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌËˇ Ë Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ, ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÍÓÏÔÎÂÍÚÌÓÚÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Á‡
1978 „.672
–‡Á„Ó‚ÓËÚÂ Á‡ Ì‡ÏË‡ÌÂ Ì‡ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÚÂÊÍËˇ ‰˙Î„Ó‚ ÔÓ·ÎÂÏ Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ ÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÓÏ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ÔÂÁ ˆˇÎ‡Ú‡ 1978 „. œÓ ÎË˜ÌÓ
Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌÂ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÂÁ Ï‡Ú “. ÷ÓÎÓ‚ ÓÚÌÓ‚Ó ÓÚÔ˙ÚÛ‚‡ Á‡ ÃÓÒÍ‚‡.
Õ‡ 13 Ï‡Ú ÚÓÈ ÒÂ ÒÂ˘‡ Ò Õ. ¡‡È·‡ÍÓ‚ Ë Ô‡Í ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ÓÒÚ‡Ú‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ ÓÚ
Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÌÂÙÚ Ë ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ƒÛ„ ÚÂÊ˙Í ÔÓ·-
ÎÂÏ Ò‡ ˆÂÌÓ‚ËÚÂ ‡ÁÎËÍË, Í‡ÚÓ Ò‡ÏÓ Á‡ ËÁ‡‚Ìˇ‚‡ÌÂÚÓ ËÏ Á‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‰ÓÔÎ‡ÚË Ó˘Â 180 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË. Õ‡ 16-Ë ÒÂ
ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÒÂ˘‡ Ë Ò ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ———– ¿Î. ÓÒË„ËÌ. “. ÷ÓÎÓ‚ ‡-
„ÛÏÂÌÚË‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡
1.5 ÏÎ‰. Û·ÎË, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁ‡‚ÌˇÚ ‡Á˜ÂÚËÚÂ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ÒÂ‰Ï‡Ú‡ ÔÂÚË-
ÎÂÚÍ‡. —ÓÍ˙Ú Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ ÏÛ ÒÂ ÔÂ‰Î‡„‡ ‰‡ ·˙‰Â 10 „Ó‰ËÌË Ë ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ
1981 „. Œ·˙Ì‡ÚÓ Â ‚ÌËÏ‡ÌËÂ, ˜Â ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÚÓÎÍÓ‚‡
ÍËÚË˜ÌÓ, ˜Â ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ Ï‡Ú ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÓÍÓÎÓ 500 ÏÎÌ. Û·ÎË
‡‚‡ÌÒÓ‚Ó ÓÚ ÍÂ‰ËÚ‡673. «‡ˇ‚ÂÌÓ Â, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Â ÔÂ‰ÔËÂÎÓ Ï‡-
˘‡·Ì‡ ·Ó·‡ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË Ì‡ „ÓË‚‡ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË, Á‡ ÓÔÚËÏËÁË‡ÌÂ
Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡, ‡ Í˙Ï ÷ÂÌÚ‡ÎÌËˇ ÍÓÏËÚÂÚ Â ÒÙÓÏË‡Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ, Ó„Î‡‚ÂÌ‡ ÎË˜ÌÓ ÓÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚, Á‡ ÒÔ‡‚ˇÌÂ Ò ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË. ÕÓ ‚˙Ô-
ÂÍË ÛÒËÎËˇÚ‡ ·ÂÁ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ‰˙Î„‡ ÌˇÏ‡ ‰‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Â¯Ë.
¿Î. ÓÒË„ËÌ Á‡ ÔÓÂ‰ÂÌ Ô˙Ú ÓÚÔ‡‚ˇ ÛÔÂˆË, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó
Â ‡Á„˙Ì‡ÎÓ Ú‚˙‰Â „ÓÎˇÏ‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ÔÓ„‡Ï‡. ŒÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â „ÓÎÂÏËˇÚ
671 Пак там, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 1176, л. 61.

672 Пак там, л. 62–70.
673 Пак там, л. 47.
‡ÒÚÂÊ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÌËÚÂ ‚ÎÓÊÂÌËˇ ÌÂ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, ‡ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ˇ ÛÚÂÊ-

Ìˇ‚‡. ¬ËÒ¯ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË ÙÛÌÍˆËÓÌÂ, Í‡Í˙‚ÚÓ Â, ¿Î. ÓÒË„ËÌ ‚ Ô‡‚ ÚÂÍÒÚ
Á‡ˇ‚ˇ‚‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ Â‰Ì‡ Ó˜Â‚Ë‰Ì‡ Ô‡Á‡Ì‡ ËÒÚËÌ‡, ˜Â ìÌÂ ·Ë‚‡
‰‡ ÒÂ ‰ÓÔÛÒÍ‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡‚Ó‰Ë, ˜ËˇÚÓ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰‡-
‚‡î674. œÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ Â ÓÚı‚˙ÎÂÌÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔÓÒÚÓˇ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÚÂÚ‡ ÏÂÚ‡ÎÛ„Ë˜Ì‡ ·‡Á‡. ¬˙ÔÂÍË ÍËÚË˜ÌËÚÂ Á‡·ÂÎÂÊÍË Í˙Ï ÔÓ‚ÂÊ‰‡-
Ì‡Ú‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ‡Á„Ó‚Ó‡ ¿Î.
ÓÒË„ËÌ Ó·Â˘‡‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ ‰‡ ·˙‰Â ‡ÁÂ¯Â-
ÌÓ ÂÍÒÔÂ‰ËÚË‚ÌÓ. Õ‡ 12 ‡ÔËÎ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ËÁ‚ÂÒÚˇ‚‡ œÓÎËÚ·˛Ó
Á‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌÓ ÔËÒÏÓ ÎË˜ÌÓ ÓÚ À. ¡ÂÊÌÂ‚, Ò ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ò˙Ó·˘‡‚‡, ˜Â Â Â¯ÂÌÓ Ì‡
¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒÂ ÓÚÔÛÒÌÂ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‚Á‡ËÏÌËÚÂ ÔÎ‡-
˘‡ÌËˇ ÔÂÁ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡, Í‡ÍÚÓ Ë ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌÓ ÓÚÒÚ˙Ô‚‡ÌÂ Ì‡ ÎËˆÂÌÁË675.
œÓ Ò˙˘ÓÚÓ ‚ÂÏÂ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ ‚ —ÓÙËˇ Ì‡·ÂÎˇÁ‚‡ ÒÔÂ¯ÌËÚÂ ÏÂ-
ÍË, ÍÓËÚÓ ÔÂ‰ÒÚÓË ‰‡ ÒÂ ‚ÁÂÏ‡Ú Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ. Õ‡ Ô˙‚Ó
ÏˇÒÚÓ ÒÂ Ó·Ò˙Ê‰‡Ú ÏÂÓÔËˇÚËˇ Á‡ ÒËÎÌÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡. «‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ
‚ÒË˜ÍË ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ ÔÓ„‡ÏË Á‡ Ì‡È-ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ËÁÔÓÎÁ-
‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÒÚÌËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË, ‰‡ ‰‡‰‡Ú ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ Ë ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ ÍÓÌÍÂÚÌË Á‡‰‡-
˜Ë Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‚Ó‰Ë, ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡Ú ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡
Á‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ ‚ÌÓÒ. ƒÛ„ ‚‡ÊÂÌ ÂÎÂÏÂÌÚ ‚ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ËÏÔÓÚ‡
ÓÚ «‡Ô‡‰ Â ‚ Ì‡È-·ÎËÁÍÓ ‚ÂÏÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÔÓÏÂÌË ‚ ÌˇÍÓË ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡,
ÍÓËÚÓ ‰‡ ÔÓÁ‚ÓÎˇÚ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎË, ‚ÌÓÒ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË ≠ ÓÒÌÓ‚ÌÓ √ƒ–, ”Ì„‡Ëˇ, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ. –‡Á˜ËÚ‡ ÒÂ ÏÌÓ„Ó Ë Ì‡ Ò˙‚ÏÂÒÚÌËÚÂ
‰‚ÛÒÚ‡ÌÌË Ë ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌË Ó·ÂÍÚË ÏÂÊ‰Û ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË, ˜ËˇÚÓ
ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÏÂÒÚË ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÒÚÓÍË. Õ‡·ÂÎˇÁ‡-
ÌË Ò‡ Ë Â‰Ëˆ‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇÚ Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌË-
ÚÂ ÍÓÏËÒËË ‚ —»¬, ÍÓËÚÓ ËÁËÒÍ‚‡Ú ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·˘‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ë Ò˙„Î‡-
ÒÛ‚‡ÌÓ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. Õ‡ÒÚÓˇ‚‡ ÒÂ ÔË Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÎËˆÂÌÁË, Ô‡ÚÂÌÚË Ë ÚÂıÌÓÎÓ„ËË
‰‡ ÒÂ ‚ÌËÏ‡‚‡ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ô‡‡ÎÂÎËÁ˙Ï Ë ‚ÌÂ‰ˇ‚‡ÌÂ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌË Ì‡ Â‰Ì‡Í‚Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚‡. ¬ ÒÎÛ˜‡ˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ ÒÂ˘Û
ÔÓˇ‚‡Ú‡ Ë Ì‡ Ì‡È-Ï‡ÎÍ‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬. ≈‰ÌÓ ÓÚ Ó·-
ÏËÒÎˇÌËÚÂ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ Â ‚ ·ÎËÁÍÓ ·˙‰Â˘Â —– ¬ËÂÚÌ‡Ï ‰‡ ‡Á‚ËÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ
Ó·ÂÏ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ Ú˛Ú˛Ì, ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Á‡ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ ÓÒ‚Ó·Ó‰ˇÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Á‡
ËÁÌÓÒ ‚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË676. “ÛÍ Ô˙Í ÓÚÍÓ‚ÂÌÓ Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
ÍËˇ Ô‡Á‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú ÔÓ-ÌÂÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÚÓÍË Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ Û‚ÂÎË˜‡-
‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ‡ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ.
Ã‡Í‡ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ, ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ÔÓÎÛ-
˜‡‚‡ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË, ‰‡ ÌÂ Ì‡ÏË‡ ‚ÒÂ Ó˘Â ÍÓÌÍÂÚÌÓ Â¯Â-
ÌËÂ, Ò ‡ÁÏÂÌÂÌË ÏÂÊ‰Û ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë
———– ÔËÒÏ‡ ÓÚ 9 ˛ÌË 1978 „. Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ËÁÏÂÌÂÌËˇ Ë ‰ÓÔ˙ÎÌÂÌËˇ Í˙Ï œÓÚÓ-
674 Пак там, л. 43.

675 Пак там, л. 29.
676
Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 14, л. 9–13.
ÍÓÎ‡ Á‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍË ÒÂ˘Û ÌÂÙÚ. «‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ-

ÚÓ Ì‡ ÚÂÁË ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡Ú‡
Ë ‚Â‰ÓÏÒÚ‚‡Ú‡ ‰‡ ËÁ‡·ÓÚˇÚ ÔËÓËÚÂÚÌË ÔÓ„‡ÏË, ÍÓËÚÓ ‰‡ Á‡ÎÂ„Ì‡Ú ‚ „Ó‰Ë¯-
ÌËˇ ÔÎ‡Ì. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ Á‡ÒËÎÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ï‡¯ËÌË Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙-
˛Á677.
œÂÁ ÎˇÚÓÚÓ Ì‡ 1978 „. ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓË ÔÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Á‡ ·˙Î-
„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú. œÂÁ ˛ÎË ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇÚ —Ú‡ÌÍÓ
“Ó‰ÓÓ‚ Ë ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ÔÓÒÂ˘‡‚‡Ú ÃÓÒÍ‚‡ Ë ÒÂ ÒÂ˘‡Ú Ò ¿Î. ÓÒË„ËÌ Ë Õ.
¡‡È·‡ÍÓ‚. ŒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÒÚ‡Ì‡ ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÛÒÍÓˇ‚‡ÌÂ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ √ÂÌÂ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡, ÍÓˇÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÛÚÓ˜ÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó
ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. »ÁÍ‡Á‡Ì‡ Â Û‚ÂÂÌÓÒÚ, ˜Â ìÕ–¡ ËÏ‡ ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰‡ ‡Á‚ËÂ
ÂÙÂÍÚË‚Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ÍÓˇÚÓ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‰‡ ÌÂ Â ‚ ÚÂÊÂÒÚ Ì‡ ———–, ÌÓ Ë ‰‡ Û˜‡ÒÚ‚‡
‚ Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ, ÒÚÓˇ˘Ë ÔÂ‰ —»¬ Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘-
ÌÓÒÚî678. ÓÒË„ËÌ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ‚ÒÂ Ó˘Â Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÌˇÏ‡ ˇÒÌ‡ ÔÂÒ-
ÔÂÍÚË‚‡ Á‡ ÍÓÌÍÂÚÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ———– Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1985≠1990 „. œÂÔÓ˙˜‡ÌÓ
Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‡Â ‰‡ Ì‡Ï‡ÎË, Ï‡Í‡ Ë Ò Ï‡ÎÍÓ, ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÒË
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ, ÍÓÂÚÓ ·Ë ËÏ‡ÎÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÂÌ ÓÚÁ‚ÛÍ ÒÂ‰ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒÂ‰Ë.
œËÌˆËÔÌÓ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜‡Ú ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË
ÒÚÓÍË Ë ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ‰‡ Ò‡ Ì‡Ï‡ÎË „ÓÎˇÏÓÚÓ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡
Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË679.
ÃÂÒÂˆ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Â ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÚÂÏ‡ Ë ‚
‡Á„Ó‚Ó‡ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ Ò À. ¡ÂÊÌÂ‚ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÒÂ˘‡Ú‡ ‚ flÎÚ‡ Ì‡ „ÂÌÂ‡ÎÌË-
ÚÂ ÒÂÍÂÚ‡Ë Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË Ô‡ÚËË. — ı‡‡ÍÚÂÌËˇ ÒË ÌÂÔËÌÛ‰ÂÌ ÒÚËÎ Ì‡
ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ Ô˙‚ËˇÚ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÔËÔÓÏÌˇ, ˜Â ˆˇÎ Ò‚ˇÚ ÁÌ‡Â, ˜Â ¡˙Î-
„‡Ëˇ Â Ì‡È-ÚˇÒÌÓ Ò‚˙Á‡Ì‡Ú‡ Ò˙Ò ———– ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‰˙Ê‡‚‡. ¬ Ú‡ÁË ‚˙Á-
Í‡ ÚÓÈ ÔËÁÓ‚‡‚‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ‰Û„‡Ë, ìÍ‡ÚÓ ‚ËÊ‰‡Ú ˜Â ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚ‡‚‡ ÌÂ˘Ó
ÌÂÂ‰ÌÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë Â ‚˙‚ ‚Â‰‡ Ì‡ ———–, √ÓÒÔÎ‡Ì˙Ú Ë ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Ì‡ —˙‚ÂÚ-
ÒÍËˇ Ò˙˛Á ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂÒˇÚ Ë ‰‡ ÒÎÓÊ‡Ú ˙Í‡î680. — ‰ÂÏÓÌÒÚË‡ÌÓÚÓ ÒË ‰ÛÊÂÒÍÓ
ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ À. ¡ÂÊÌÂ‚ ‰‡‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡Á·ÂÂ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÏÓÊÂ ‰‡
‡Á˜ËÚ‡ Ì‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡681.
¬ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‚ÁÂÚËÚÂ ‚ ËÏ Â¯ÂÌËˇ ÓÚ 14 ‰Ó 16 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1978 „. ‚˙‚
¬‡Ì‡ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÌÓ‚ Í˙„ ÓÚ ‡Á„Ó‚ÓË ÏÂÊ‰Û Õ. ¡‡È·‡ÍÓ‚ Ë “. ÷ÓÎÓ‚. ƒÓ„Ó-
‚ÓÂÌË Ò‡ Â‰Ëˆ‡ ‚‡ÊÌË ‚˙ÔÓÒË ÓÚÌÓÒÌÓ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓ-
ÏËÍ‡ Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍË Ï‡¯ËÌË, ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË. «‡ ÂÌÂ„ÂÚËÍ‡Ú‡ Â Â¯ÂÌÓ Ò˙-
‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ‰ÓÒÚ‡‚Ë Á‡ ¿≈÷ ÓÁÎÓ‰ÛÈ ‰‚‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË Â‡ÍÚÓ‡ ÓÚ ÔÓ
440 Ã¬Ú Ë Â‰ËÌ Ò ÏÓ˘ÌÓÒÚ ÓÚ 1000 Ã¬Ú; Á‡ ˜ÂÌ‡Ú‡ ÏÂÚ‡ÎÛ„Ëˇ Â Ó·Â˘‡Ì‡ ÔÓ-
ÏÓ˘ Á‡ ÏÓ‰ÂÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÏ·ËÌ‡ÚËÚÂ ‚ œÂÌËÍ Ë ÂÏËÍÓ‚ˆË, Á‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚ-
ÓÂÌÂÚÓ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ ‰‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡ ‚ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
Á‡‚Ó‰ Á‡ ÚÂÊÍÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂ ‚ –‡‰ÓÏË, Í‡ÚÓ ÒÂ Ò‚Â‰Â ‰Ó ÏËÌËÏÛÏ ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡
677 Пак там, л. 51.
678 Пак там, 1Б, оп. 66, а. е. 1287, л. 9.
679 Пак там, л. 12–15.
680 Пак там, оп. 35, а. е. 330, л. 41–42.
681 Вачков, Д. Съветското решение на проблема с българския външен дълг в края на 70-те години на XX век (под
печат).
Ï‡¯ËÌË ÓÚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ¬˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ˆÂÌËÚÂ Â ÓÒÚ‡‚ÂÌ Á‡ ÔÓ-

Í˙ÒÌÓ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÂ¯Ë Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡682.
œÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1978 „. “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ËÁÔ‡˘‡ ÔËÒÏÓ ‰Ó À. ¡ÂÊÌÂ‚, ‚ ÍÓÂÚÓ
Ô‡‚Ë Ô˙ÎÂÌ ÓÚ˜ÂÚ Ì‡ ÔÂ‰ÔËÂÚËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÏÂÍË Á‡ Ó„‡ÌË˜‡-
‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ, ‚˙‚Â‰ÂÌ‡ Â ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÚÓ„Ë
ËÍÓÌÓÏËË: Á‡ˇ‚ÂÌÓ Â, ˜Â ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌÓ-ÛÔ‡‚ÎÂÌ˜ÂÒÍËˇÚ ‡Ô‡‡Ú Â Ò˙Í‡ÚÂÌ
Ò˙Ò 150 000, ÍÓÂÚÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ 30% ÓÚ ÔÂÒÓÌ‡Î‡ Ì‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡-
ˆËˇ, ÒËÎÌÓ Ò‡ Ò‚ËÚË ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë, ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ÒÂ ÏÂÓÔËˇÚËˇ Á‡
Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓÚÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë Á‡ ÛÒÍÓÂÌÓ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ
Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË. ŒÒÓ·ÂÌÓ ·ÓÎÂÁÌÂÌ‡ Â ÂÒÚËÍÚË‚Ì‡Ú‡ ÔÓ-
ÎËÚËÍ‡ ÔÓ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ. ¬ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡ Â ÓÚÎÓÊÂÌÓ Á‡ ÒÎÂ‰
1980 „. Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡ÔÎ‡ÚËÚÂ, Á‡ÎÂ„Ì‡ÎÓ ‚ Ô‡ÚËÈÌËˇ ÍÓÌ„ÂÒ ÓÚ 1976 „., ÔÓ-
‚Ë¯ÂÌË Ò‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ‰Â·ÌÓ Ì‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÚÓÍË Ë Ú‡ÌÒÔÓÚÌË ÛÒÎÛ„Ë, ‚˙‚Â‰ÂÌË
Ò‡ ˜ÂÚËË ·ÂÁÔÎ‡ÚÌË ‡·ÓÚÌË ‰ÌË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡, Â‰ÛˆË‡ÌË Ò‡ ÙÓÌ‰Ó‚ÂÚÂ
Á‡ Ì‡Ó‰ÌÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ683.
“ÂÁË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ó·‡˜Â ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú Í‡ÚÓ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË ‰‡ Â¯‡Ú ÚÂÊÍËˇ
ÔÓ·ÎÂÏ. ŒÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ Â, ˜Â Á‡ 1978 „. ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡
Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË Ò‡ÏÓ Á‡ ÚÂÍÛ˘Ë ÎËı‚Ë Ó„ÓÏÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 345 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œÓ-
ÎÓÊÂÌËÂÚÓ Â ÚÓÎÍÓ‚‡ ÒÂËÓÁÌÓ, ˜Â ‚ ÔËÒÏÓÚÓ ÓÚÍËÚÓ Â Á‡ˇ‚ÂÌÓ, ˜Â ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó-
ÚÓ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ò˙ÒÚ‡‚Ë ÌËÚÓ ÔÎ‡Ì, ÌËÚÓ ·˛‰ÊÂÚ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰Ë-
Ì‡. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÓÚÌÓ‚Ó ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÁÌÓÒ-
ÌË ÒÚÓÍË Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á, Í‡ÚÓ ÚÂ ·˙‰‡Ú ÔË‡‚ÌÂÌË Ò ËÁÍÛÔÌËÚÂ ˆÂÌË, ÔËÎ‡-
„‡ÌË ‚ ———– Á‡ ‡ÈÓÌËÚÂ, ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ÌË ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‡Ì‡ÎÓ„Ë˜Ì‡ ÔÓ-
‰ÛÍˆËˇ. ƒÛ„ËˇÚ ÒÔÓÒÓ· Á‡ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡ÌÂ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Â
Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ÍÂ‰ËÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡ Ò Ó˘Â 1
ÏÎ‰. Û·ÎË, ÍÓÂÚÓ ‰‡ Ò˙Á‰‡‰Â ÌÓÏ‡ÎÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ‡·ÓÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ó„‡-
ÌËÁ‡ˆËË684.
Õ‡ ÒÂ˘‡Ú‡ Ì‡ À. ¡ÂÊÌÂ‚ Ò œÓÎËÚ·˛Ó ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1979 „. Â Ò˙Ó·˘ÂÌÓ
ÔËÌˆËÔÌÓÚÓ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ ÒÂ ÓÍ‡ÊÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡. «‡ ËÁÔ˙Î-
ÌÂÌËÂÚÓ ÏÛ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ï‡È ‚ —ÓÙËˇ ÔËÒÚË„‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯-
Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Õ. œ‡ÚÓÎË˜Â‚ Á‡ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, ÔÓ ÒËÎ‡Ú‡ Ì‡ ÍÓˇÚÓ ·˙Î-
„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ˘Â ÔÓÎÛ˜Ë ÔÓ 400 ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË ÔÂÁ 1979 Ë 1980 „. Á‡
ÒÚËÏÛÎË‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÚ‚Ó, Ì‡ ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ‚‡Ú‡ Ë ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, Í‡ÍÚÓ Ë Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ
Á‡ÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡·ÓÚÌËˆË ‚ ———– Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÚÛ-
ËÒÚË ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ. —ÛÏËÚÂ ÒÂ ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú Í‡ÚÓ ˆÂÌÓ‚Ë Ì‡‰·‡‚ÍË. ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓ-
ÁËˆËˇ Â ÚÂ ‰‡ ÌÂ ÒÂ Ó·‚˙Á‚‡Ú Ò‡ÏÓ ‰Ó 1980 „., ‡ Ë Á‡ ÔÂËÓ‰‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡. ŒÚÚÛÍ
ÔÓËÁÚË˜‡ Ë ‰Û„ËˇÚ ÒÔÓÂÌ ‚˙ÔÓÒ ≠ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÌÂ ÊÂÎ‡ˇÚ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Í‡ÚÓ ì·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘î, ‡ Í‡ÚÓ
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌË ÒÚËÏÛÎË Á‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó. »ÎË ÔÓ
682 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 1413, л. 26–29, 43.

683 Вачков, Д. Интересен документ за външния дълг на България през 70-те години. Известия на държавните архиви,
2000, № 77, л. 69–70.
684
Пак там, с. 70.
‰Û„ Ì‡˜ËÌ Í‡Á‡ÌÓ, ‚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ Â‰ÌÓÍ‡ÚÌ‡ ÏˇÍ‡,

‰ÓÍ‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ËÒÍ‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ Í‡ÚÓ ÔÓÒÚÓˇÌÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡
Ì‡ ‰ÓÚ‡ˆËË Ë Á‡ „Ó‰ËÌËÚÂ ÒÎÂ‰ 1980 „. œË ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ Â ÔÓÒÚË„-
Ì‡Ú ‚ÂÏÂÌÂÌ ÍÓÏÔÓÏËÒ ≠ Õ. œ‡ÚÓÎË˜Â‚ ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡ ‰‡ ÌÂ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚ ÚÂÍÒÚ‡
ÚÂÏËÌ˙Ú ì·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘î, ÌÓ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÒÂ ‡Ì„‡ÊË‡ Á‡ ‚
·˙‰Â˘Â Ò ˆÂÌÓ‚ËÚÂ Ì‡‰·‡‚ÍË685. ƒÓ„Ó‚ÓÂÌÓ Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËˇÚ ÔÓ-‡ÌÓ Ò˙‚ÂÚÒÍË
ÍÂ‰ËÚ Á‡ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡ Ò‡ÏÓ ÍÓÎÍÓÚÓ Â ÌÂÓ·ıÓ-
‰ËÏÓ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ò Ú‡ÁË ÒÔÓ„Ó‰·‡ 800 ÏÎÌ. Û·ÎË686.
œÓÎÛ˜ÂÌ‡Ú‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÔÓÏÓ˘ Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍË „ÓË‚‡ Ë ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ·˙ÁÓ Ò˙Á‰‡‚‡Ú ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ Ì‡
ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë Á‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÒÔ‡‚ˇÌÂ Ò ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ.
Œ˘Â ÔÂÁ 1979 „. ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËÂ Ò œÓÚÓÍÓÎ‡ Á‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡
ÌÂÙÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ËÁÌ‡Òˇ Á‡ ———– Ï‡¯ËÌË, Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË Á‡
Ì‡‰ 145 ÏÎÌ. Î‚. ¬ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË ÏÂÊ‰Û „ÂÌÂ‡ÎÌËÚÂ
ÒÂÍÂÚ‡Ë Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ Ô‡ÚËˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Â ÓÒË„ÛÂÌÓ ‚ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜Ì‡ ÒÚÂÔÂÌ Ò ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÏÛ ÂÌÂ„ËÈÌË ËÁ-
ÚÓ˜ÌËˆË, ·ÂÁ ‰‡ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó ‚ÌÓÒ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ‚˙Ì¯Ì‡-
Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ‰ÓË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÒÂ Ò‰Ó·ËÂ Ò ÔÓ‰ÛÍÚ,
ÍÓÈÚÓ ÏÓÊÂ ÎÂÒÌÓ Ë ËÁ„Ó‰ÌÓ ‰‡ Â‡ÎËÁË‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë ÒÂ˘Û ÍÓÌ‚ÂÚË-
ÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. ƒÛ„‡Ú‡ ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌ‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ Â, ˜Â ÒÂ „‡‡ÌÚË-
‡ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ Ô‡Á‡
‚˙ÔÂÍË ÌˇÍÓË ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Á‡ ÌÂ‰Ó·ÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡
‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÚÓÍË ËÎË ‰ÂÍÎ‡‡ˆËËÚÂ ËÏ, ˜Â ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ÔÓÚÂ·-
ÌÓÒÚ ÓÚ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË Ï‡¯ËÌË687.
—‡ÏÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ Â‰Ì‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË ÍÓÂÌÌÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË
ÓÚ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò
ÔÂ‰ıÓ‰ÌËÚÂ 5≠6 „Ó‰ËÌË. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 1979 „. ÏËÌËÒÚ˙˙Ú Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ
’. ’ËÒÚÓ‚ ÓÚ˜ËÚ‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â ËÁÌÂÒÎ‡ Á‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÓ-
‰ÛÍˆËˇ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 1741 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. ŒÚ Úˇı 1514 ÏÎÌ. Ò‡ ÔÓ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ Â-
‰Ó‚ÌËˇ ËÁÌÓÒ, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ì‡‰ 225 ÏÎÌ. ÔÓ ÔÓ„‡Ï‡Ú‡ Á‡ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÚÂ˜ÌË „ÓË-
‚‡. “‡Í‡ Á‡Â‰ÌÓ Ò ÂÂÍÒÔÓÚ‡ Ì‡ ÌÂÙÚ ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ËÁÌÓÒ Á‡ 1979 „. Ò‡ Ò 550 ÏÎÌ.
Î‚. ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÔÂ‰ıÓ‰Ì‡Ú‡ 1978 „. «‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ÓÚ ÔÓ˜ÚË ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ Â Â‡ÎËÁË-
‡ÌÓ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ ‡ÁÏÂ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ≠ 561.7 ÏÎÌ. Î‚. (‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë ÔÓÒ-
Ú˙ÔÎÂÌËˇÚ‡ ÓÚ „ÓË‚‡Ú‡)688. ¡Î‡„ÓÔËˇÚÌË Ò‡ Ë ‰‡ÌÌËÚÂ Á‡ ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ÏÂÊ‰Û-
Ì‡Ó‰ÌËˇ ÚÛËÁ˙Ï. œÂÁ 1979 „. ‚ ÓÚ˜ÂÚ‡ Ì‡ ¡¬¡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ Â ·Ë-
Î‡ ÔÓÒÂÚÂÌ‡ ÓÚ Ì‡‰ 5 ÏÎÌ. ÎÂÚÓ‚ÌËˆË Ë ÚÛËÒÚË, Í‡ÚÓ ÔÂ˜‡Î·ËÚÂ Ò‡ Ì‡‡ÒÌ‡ÎË Ò
·ÎËÁÓ 30%689.
Œ˘Â ÔÓ-ÛÒÔÂ¯ÌË ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Ò‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚË ÔÂÁ 1980 „.
Œ·˘ËˇÚ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ (Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙-
685 Всъщност до 1984 г. СССР ежегодно ще отпуска на България безвъзмездна помощ в преводни рубли – вж. От
девети до десети, съст. Д. Иванов, С., 2004, с. 192–193. След 1980 г. вноските прогресивно намаляват, за да стигнат
през 1984 г. до 150 млн. рубли, но дори и в такъв размер очевидно сумата не е малка.
686 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 1707, л. 50–55.
687 Пак там, ф. 259, оп. 44, а. е. 59, л. 3–4.
688
Пак там, а. е. 141, л. 105–109.
Ê‡‚Ë) ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 8917.6 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ‡ ‚ÌÓÒ˙Ú ≠ Ì‡ 8226.7 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ÒÎÂ‰Ó‚‡-
ÚÂÎÌÓ Â Â‡ÎËÁË‡Ì ‡ÍÚË‚ÂÌ ·‡Î‡ÌÒ ÓÚ 690.9 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. —‡ÏÓ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓÒ-
Ú˙ÔÎÂÌËˇ ·ÂÎÂÊ‡Ú ÔË‡ÒÚ ÓÚ ˆÂÎË 38% Ë Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ ÒÛÏ‡Ú‡ ÓÚ 2 ÏÎ‰. Î‚.690
”‚ÂÎË˜ÂÌËÚÂ ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ ÔÂÁ ‰‚ÂÚÂ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌË „Ó‰ËÌË ÌÂÁ‡-
·‡‚ÌÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú Ë ‚˙ıÛ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„. ƒÓ·ÓÚÓ Ò˙ÒÚÓ-
ˇÌËÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚Ë ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ÔÂÁ 1980 „. ŒÚ ÒÚÓÍÓ‚ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÒÂ ÓÚ‰‡‚‡ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ÌËÂ Ì‡ ÚÂ-
ÁË ‚ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â, ˜ËËÚÓ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ò‡ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ÓÚ ÍÂ‰ËÚË ‚ ‰Ó-
Î‡Ë Ë „ÂÏ‡ÌÒÍË Ï‡ÍË. Õ‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌË ÂÁÂ‚Ë ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÒÂ
ÔÂÏËÌÂ Í˙Ï Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡ ÌˇÍÓË Á‡ÂÏË ÓÚ Â‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ ‰Û„‡ Ò Ó„ÎÂ‰ Ì‡-
Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÎËı‚ËÚÂ. ¡¬¡ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â Á‡ 1981 „. Ò‡ Ì‡ÎËˆÂ ÛÒ-
ÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÔÂ‰ÒÓ˜ÌÓ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌË ‚ ÔÂ‰Ë¯ÌË „Ó‰ËÌË ÔË ÔÓ-ÌÂËÁ„Ó‰-
ÌË Ô‡‡ÏÂÚË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, Í‡ÚÓ ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÒÂ Ó·ÎÂÍ˜Ë ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·Â-
ÏÂ691 .
Õ‡Ï‡ÎÂÌË Ò‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ë Í˙Ï Ã¡»—. œÂÁ ËÁÚÂÍÎ‡Ú‡ 1980 „. Ë ÓÚ Ú‡ÁË
·‡ÌÍ‡ ÌÂ Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì ÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ, ‰‡ÊÂ Ì‡ÔÓÚË‚ ¡¬¡ Â Ó·‡ÁÛ‚‡Î‡ ‚ÎÓ„ ÓÚ 40
ÏÎÌ. ÔÂ‚Ó‰ÌË Û·ÎË, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓÂÚÓ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ÔËıÓ‰Ë ÓÚ ÎËı‚Ë ‚ ‡ÁÏÂ
Ì‡ 325 ıËÎ. ‚‡Î. Î‚.692
—‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡ ÓÚ Ò‡ÏËˇ Í‡È Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÚ˜ËÚ‡Ú ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ
ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ Ò ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. œÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1978 „. Ó·˘ËˇÚ
‡ÁÏÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ Ì‡ 6086.2 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ‡ „Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ
ÚÓÈ ‚Â˜Â Â Ì‡Ï‡ÎÂÌ Ì‡ 5383.7 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.693 ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1981 „. ‚˙Ì¯ÌËˇÚ
‰˙Î„ Â Ò‚Â‰ÂÌ ‰Ó 4673.8 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ËÁ„-
ÎÂÊ‰‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÒÚ‡·ËÎËÁË‡ÌÓ694.
Œ‚Î‡‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÒÚ‡‚‡ ‚ ÔÂËÓ‰, ÍÓ-
„‡ÚÓ ÔË ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË (ÓÒÓ·ÂÌÓ œÓÎ¯‡, –ÛÏ˙ÌËˇ Ë ”Ì„‡-
Ëˇ) ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ Ó·‡ÚÌ‡Ú‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ≠ Í˙Ï Î‡‚ËÌÓÓ·‡ÁÌÓ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. ŒÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ËÌÒÚË-
ÚÛˆËË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂÚÓ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË Ì‡‡ÒÚ‚‡ 12 Ô˙ÚË. œÂÁ 1971 „. ‚˙Ì¯ÌËˇÚ
ËÏ ‰˙Î„ ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 8.3 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡, ÔÂÁ 1979 „. Â ‚Â˜Â 77.1 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡, ‡ ÔÂÁ
1981 „. ‰ÓÒÚË„‡ 92.8 ÏÎ‰.695
œÓ-Í˙ÒÌÓ ‚ ÌˇÍÓË ÒÔÓÏÂÌË Ë ‚ Ò˙˜ËÌÂÌËˇ, ËÏ‡˘Ë ÔÂÚÂÌˆËË ‰‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚-
Îˇ‚‡Ú Ì‡Û˜ÌÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡È-ÌÓ‚‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ËÒÚÓËˇ, ‚Â˜Â ·Ë‚¯ËÚÂ ÍÓÏÛ-
ÌËÒÚË˜ÂÒÍË ÙÛÌÍˆËÓÌÂË ˘Â Ú‚˙‰ˇÚ, ˜Â ·Î‡„Ó‰‡ÂÌËÂ Ì‡ Ì‡‚ÂÏÂÌÌË Ë ‡‰ÂÍ‚‡Ú-
ÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÏÂÍË ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ÒÔ‡‚ËÎ‡ Ò ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ì‡ ‚˙Ì-
¯ÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË696. “Â Ó·‡˜Â ÌÂ·ÂÊÌÓ ÔÓÔÛÒÍ‡Ú ‰‡
689 Пак там, ф. 630, оп. 3, а. е. 16, л. 42.

690 Пак там, а. е. 17, л. 16–17, 43.
691 Пак там, л. 19.
692 Пак там, л. 16.
693
Пак там, ф. 132, оп. 11, а. е. 116, л. 6, 51.
694 Пак там, а. е. 145, л. 1.
695 Zloch-Chrsty, Debt Problems, p.XIII
696 Дойнов, О. Спомени. С., 2002, с. 84–85; От девети до десети..., с. 198–199.
ÒÔÓÏÂÌ‡Ú, ˜Â ÚÓ‚‡ ÒÚ‡‚‡ ÒÎÂ‰ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÂ‰ËÚË Ë ·ÂÁ‚˙Á-

ÏÂÁ‰ÌË ÔÓÏÓ˘Ë ÓÚ ———–, ‡ ‡ÍÚË‚ÌÓÚÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó Ò ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌË Â ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ·Î‡„Ó‰‡ÂÌËÂ „Î‡‚ÌÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌËÚÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ÂÂÍÒÔÓÚ
Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ. ¬ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÌÂ Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡, Á‡ ‰‡ ÒÂ
Â¯‡Ú ÌˇÍÓË ÓÚ ÏÌÓ„Ó ÓÚ‰‡‚Ì‡ ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÌÂ‰˙ÁË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. ÕÂ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË Ú‡Í‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÂÙÓÏË, ÍÓËÚÓ ‰‡
ÔÓ‰Ó·ˇÚ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ‰‡ Ì‡Ï‡ÎˇÚ ÂÌÂ„ÓÂÏÍÓÒÚÚ‡ ÏÛ, ‰‡
„Ó Ì‡Ô‡‚ˇÚ ÓÚ„Ó‚‡ˇ˘Ó Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËÚÂ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ.
¬ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Á‡ ÔÓÂ‰ÂÌ Ô˙Ú ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ó·‚˙Á‚‡
ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÒË ÔÓ·ÎÂÏË Ò ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ì‡ÏÂÒ‡ Ì‡ ÃÓÒÍ-
‚‡. Ã‡Í‡ ÚÓ‚‡ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ ËÁ„ÎÂÊ‰‡ Ì‡È-·ÂÁ·ÓÎÂÁÌÂÌÓ ÓÚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡
ÚÓ˜Í‡, ‚ ·˙‰Â˘Â ÚÓ ‡Ì„‡ÊË‡ Ó˘Â ÔÓ‚Â˜Â ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó
Ò ÍÓÌ˛ÌÍÚÛÌËÚÂ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡ ‚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á, Í˙‰ÂÚÓ ‚ÒˇÍ‡ ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡
ÒÎÂ‰‚‡ÌËˇ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÛÒ ·Ë ËÏ‡Î‡ ÌÂÓ·‡ÚËÏË Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÒÎÂ‰ËˆË.
ì¬ÂÏÂÌÌ‡ Ë ˜‡ÒÚË˜Ì‡ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËˇî

ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË
œÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ÒÎÂ‰ 1979 „. ‰Ó·Ë ÂÁÛÎÚ‡ÚË ‚ ÔÂ˜ÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡
Í˙Ï Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ó˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ Ï‡Ú
1980 „. ‰‡ Ì‡·ÂÎÂÊË Í‡ÚÓ „Î‡‚Ì‡ ˆÂÎ ÔÂÁ ÌÓ‚‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ìÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓÚÓ Ì‡Ï‡-
Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡¯ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ëî.
œÂ‰‚ËÊ‰‡ÌËˇÚ‡ Ò‡, ˜Â ‚ 1985 „. ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú ìÒ‚Â‰ÂÌË ‰Ó ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ „Ó‰Ë¯ÌËÚÂ
ÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ‚ Ò‚Ó·Ó‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡î697. ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË œÓÎËÚ·˛Ó
ì‡ÔÓÚÛ‚‡î Á‡ ÔÂ‰ÒÓ˜ÌÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë. —˙„Î‡ÒÌÓ ÔÂ‰-
ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÓÚ˜ÂÚ Á‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓÚÓ ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ 4 „. Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÌËˇ ÔÎ‡Ì Õ–¡ Â ÛÒ-
ÔˇÎ‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‰‡ ìÒÔÂ ‡ÒÚÂÊ‡ Ì‡... Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï ˜ÛÊ·ËÌ‡, ÌÓ Ë ‰‡ ÔËÒÚ˙-
ÔË Í˙Ï ÚˇıÌÓÚÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂî698 .
–Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò ‰˙Î„‡ Â ÔÂÓ„‡ÚË‚ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡ Ò˙ÒÚ‡‚ÂÌ‡Ú‡
Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó ¬‡ÎÛÚÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ. œÓÏÂÌÂÌËˇÚ ∫ ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1980 „. Ò˙ÒÚ‡‚
‚ÍÎ˛˜‚‡: ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ ≠ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ˜ÎÂÌÓ‚Â ≠ —. “Ó‰ÓÓ‚, √. ‘ËÎËÔÓ‚,
Œ. ƒÓÈÌÓ‚, “. ¡ÓÊËÌÓ‚, ¿. ÀÛÍ‡ÌÓ‚, ≈. ’ËÒÚÓ‚, ¡. ¡ÂÎ˜Â‚, ¬. ÕËÍËÙÓÓ‚,
’. ’ËÒÚÓ‚ Ë —. ¡ÓÌÂ‚. — Ï‡ÎÍË ËÁÏÂÌÂÌËˇ (‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂ ‚ 1985 „. Ì‡ . «‡Â‚,
◊. ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰Ó‚ Ë ¬. ÓÎ‡Ó‚ Ë ÓÚÔ‡‰‡ÌÂ Ì‡ —. “Ó‰ÓÓ‚, ≈. ’ËÒÚÓ‚ Ë ¬. ÕËÍËÙÓ-
Ó‚) ÚÓÁË ìÂÍËÔî ˘Â ˙ÍÓ‚Ó‰Ë ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ìÒÂÍÚÓî ‰Ó Ò‡ÏËˇ 10 ÌÓÂÏ‚Ë 1989 „.
ÃÓÊÂ ·Ë ÚÛÍ Â ÏˇÒÚÓÚÓ ‰‡ ÒÂ ÓÚ·ÂÎÂÊË, ˜Â ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 50-ÚÂ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰Ë-
ÌË ÚÂÏ‡Ú‡ ÔËÒ˙ÒÚ‚‡ Ò˙‚ÒÂÏ ÔÂËÙÂÌÓ ‚ ‰ÌÂ‚ÌËˇ Â‰ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó. ÕÂ ÒÂ ÓÚÍ-
Ë ÌËÚÓ Â‰ËÌ ÒÎÛ˜‡È, ÔË ÍÓÈÚÓ ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó, ‰‡ ÌÂ „Ó‚ÓËÏ Á‡ ÔÓ-
¯ËÓÍËˇ Ò˙ÒÚ‡‚ Ì‡ ÷ , ‰‡ Ò‡ ·ËÎË Á‡ÔÓÁÌ‡ÚË Ò ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡
‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. ¬ ÒÔÓÏÂÌËÚÂ ÒË . ◊‡Í˙Ó‚ ‰ÓË Ú‚˙‰Ë, ˜Â ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ Á‡-
697
ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2246, л. 23. В докладна записка на К. Зарев от октомври 1979 г. се казва: „Особени грижи
са необходими за осигуряване на валутните баланси. Те би следвало да стоят в центъра на вниманието на всички
равнища на управление на народното стопанство...“ ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2094, л. 33.
698 Пак там, а. е. 2458, л. 26
‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË ÒÂ ìÍËÂ¯Â ÌÂ Ò‡ÏÓ ÓÚ Ì‡Ó‰‡, ÌÓ Ë ÓÚ “Ó‰Ó

∆Ë‚ÍÓ‚... ÕÓ ÚÓÈ Í‡ÚÓ ˜Â ÎË Ë ÌÂ ËÒÍ‡¯Â ‰‡ ÁÌ‡Â ËÒÚËÌ‡Ú‡î699.
Õ‡ Í‡Í‚Ó Ó·‡˜Â ÒÂ ‰˙ÎÊË ì‚ÂÏÂÌÌ‡Ú‡ Ë ˜‡ÒÚË˜Ì‡ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËˇî ‚ Ì‡˜‡ÎÓ-
ÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ? ÀËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒÚÓ‚ÂÌ‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌÓ ‡Ì‡ÎËÁ‡. ¬ÒÂ Ô‡Í ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÓÒÓ˜ÂÌË ÔÂÚ „ÛÔË ÔË˜ËÌË, ‰Ó‚ÂÎË ‰Ó ÓÚÒ-
Î‡·‚‡ÌÂ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂÚÓ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ·‡Î‡ÌÒË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ
Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÒÔÓÏÂÌÂ ÓÍ‡Á‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ ÓÚ ———– Ë ‰Û„ËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË
‰˙Ê‡‚Ë. —ÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÃÓÒÍ‚‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡
ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÔÓ‰‰˙Ê‡ ˆÂÌËÚÂ ËÏ ÔÓ‰ ÚÂÁË Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ô‡-
Á‡Ë, ÓÚÔÛÒÍ‡ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Ë ÔËÂÏ‡ ‰‡ ‰ÓÚË‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÁÂÏÂ-
‰ÂÎÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ (‚Ê. ÔÓ-ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÔÂ‰ÌËˇ Ô‡‡„‡Ù Í˙Ï Ú‡ÁË „Î‡‚‡). ¬˙-
‚ÂÊ‰‡ ÒÂ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Ò‡ÏÓËÁ‰˙ÊÍ‡ Ì‡ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡ Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë ìÔÓ-
Â‰ÌÓÒÚ ‚˙‚ ÙÓÒË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÌËÚÂ ‚ÎÓÊÂÌËˇî. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÔËÓËÚÂÚ-
ÌÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú Á‡‚˙¯‚‡ÌË ÌÓ‚ËÚÂ ÂÌÂ„ËÈÌË, ÒÛÓ‚ËÌÌË Ó·ÂÍÚË Ë ÓÌÂÁË, Ò‚˙Á‡ÌË
Ò ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‰Â‚ËÁÌË ËÁ‰ÂÎËˇ Á‡ ÂÍÒÔÓÚ. ì¬ÒË˜ÍÓ ÓÒÚ‡Ì‡ÎÓ ‰‡ ÒÂ ‡Á‚Ë-
‚‡ ‰ÓÚÓÎÍÓ‚‡, ‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ ËÏ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË ÓÚ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ Ì‡ Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ì‡
ÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡, Ì‡ ‡·ÓÚÌ‡ ÒËÎ‡î700. –Â‚ËÁË‡ÌË Ò‡ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ‡ÒÚÂÊ (ÓÚ
6.4 Ì‡ 6.2% Á‡ 1980 „. Ë ÓÚ 5.7 Ì‡ 5.5% Á‡ 1981 „.), ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÒÂ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú ‡ÁıÓ-
‰ËÚÂ Á‡ ÌÓ‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (Ò Ì‡‰ 1.7 ÏÎ‰. Î‚. ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ ÔÂÁ VII ÔÂÚË-
ÎÂÚÍ‡).701 “Ó‚‡ ‚Ó‰Ë ‰Ó ÒÂËÓÁÌÓ Ò˙Í‡˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ
ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ (ÒÍÓ‚‡Ì‡ ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÍÎË¯ÂÚ‡, ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ‡Á‰ÂÎÂÌ‡ Ì‡ ÚË Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËˇ ≠ ÚÂÚÓ (‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ
ÒÚ‡ÌË), ‚ÚÓÓ (Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë) Ë Ô˙‚Ó (ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓ ———– Ë ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ
—»¬). ”ÒÔÂıËÚÂ Ò‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚ ÔÓÒÓÍ‡ Ì‡ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ËÏÔÓÚ‡, ‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ≠
Ì‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ‡.702 ¬ ÔÂËÓ‰‡ 1978≠1983 „. Â Â‡ÎËÁË‡ÌÓ ÔÓÎÓÊËÚÂÎ-
ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ. “Ó Ó·‡˜Â ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ Ó·ÏÂÌ‡ ÌÂ Ò ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡-
ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË, ‡ Ò ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ703.
699 Чакъров, К. Вторият етаж. С., 1990, с. 172–173.

700 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2094, л. 16.
701 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2094, л. 8, 31–32.
702 Димитров, Н., А. Александров. Вина и виновници. С., 1991, с. 40.
“‡·ÎËˆ‡ 16.2.
“˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ Õ–¡, 1981 ≠ 1983 „.
(ıËÎ. ‚‡Î. Î‚.)
1981 1982 1983
¿. —ÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË
»ÁÌÓÒ 6800.9 7727.2 9026.2
¬ÌÓÒ 7495.4 8433.7 9506.7
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ -694.5 -706.5 -480.5
¡. ÕÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË
»ÁÌÓÒ 3039.6 3018.9 2792.3
¬ÌÓÒ 2419.9 2433.9 2341.5
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ 619.7 585 450.8
¡1. –‡Á‚ËÚË ÒÚ‡ÌË

»ÁÌÓÒ 1437 1283 1366.9
¬ÌÓÒ 1963.6 1806.6 1648.9
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ -526.6 -523.6 -282
¡2. –‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË

»ÁÌÓÒ 1602 1735.9 1425.4
¬ÌÓÒ 456 627.3 692.6
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ 1146 1108.6 732.8
¡‡Î‡ÌÒ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÎ‡Ì 281.4 436.2 151.0

Източник: АМВнР, оп. 40, а.е. 517, л. 64–5; годишни отчети на БНБ.
Õ‡‡ÒÌ‡ÎËˇÚ ËÁÌÓÒ Á‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ¿ÁËˇ, ¿ÙËÍ‡ Ë ‡‡·ÒÍËˇ Ò‚ˇÚ ÒÂ ËÁ-

‚˙¯‚‡ Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ ÍÂ‰ËÚË, ÍÓËÚÓ ÒÎÂ‰ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ ˘Â
ÒÚ‡Ì‡Ú ÌÂÒ˙·Ë‡ÂÏË. ¬ ÚÓÁË ÒÏËÒ˙Î ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚÒÓ˜‚‡ ‚‡-
ÎÛÚÌËÚÂ ÒË ÔÓ·ÎÂÏË Ò ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ìÓÚÍÛÔÛ‚‡ÈÍËî ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ‚ÂÏÂÌÌ‡Ú‡ ÒÚ‡-
·ËÎËÁ‡ˆËˇ ÓÚ 1979≠1983 „. Ì‡ Ú‚˙‰Â ‚ËÒÓÍ‡ ˆÂÌ‡704.
–Â‡ÎËÁË‡ÌËˇÚ ËÁÎË¯˙Í ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ë Ì‡ ÂÂÍÒÔÓÚ‡
Ì‡ ÌÂÙÚ Ë ÔÂÚÓÎÌË ÔÓ‰ÛÍÚË, ÍÓÈÚÓ ‰ÓÒÚË„‡ ÔÓ˜ÚË 50% (48.8% ‚ 1981 Ë 55% ‚
1983 „.) ÓÚ Ó·˘Ëˇ ËÁÌÓÒ Ì‡ Õ–¡ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ. ¬ Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡
ÏËÒËˇÚ‡ ÌË ‚ œ‡ËÊ Ì‡ÔËÏÂ ÒÂ ÒÔÓÏÂÌ‡‚‡, ˜Â ÏÂÊ‰Û 1979 Ë 1983 „. ÓÚÌÓÒËÚÂÎ-
ÌËˇÚ ‰ˇÎ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚË‡ÌËÚÂ ÚÂ˜ÌË „ÓË‚‡ Á‡ ‘‡ÌˆËˇ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ÓÚ
35.2 Ì‡ 74.2% ÓÚ ÂÍÒÔÓÚ‡ ÌË Á‡ –ÂÔÛ·ÎËÍ‡Ú‡705. —ÔÓÂ‰ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ÃË-
703 OECD, East-West Financial Relations: Resent Developments and Medium-Term Prospects, Financial Market Trends,
1988: 39, February, p. 43.

704 Макар и не имплицитно, до подобен извод стига и Злоч-Кристи: „Подобрението на текущата сметка на Шестте
[източно европейски държави] и СССР след 1982 г. се дължи предимно на повишаване активното търговско салдо с
развиващи се страни...“ Zloch-Chrsty, Debt Problems, р. 47.
705 АМВнР, оп. 44–4, а. е. 420, л. 8.
ÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ (Ã¬“), ì‡ÍÓ ÒÂ ÂÎËÏËÌË‡ ËÁÌÓÒ˙Ú Ì‡ ÚÂ˜-

ÌË „ÓË‚‡, ÍÓËÚÓ ÌÂ Ò‡ ÔÓÒÚÓˇÌÌ‡ ÒÚÓÍÓ‚‡ ÔÓÁËˆËˇ Ë ˜ËÈÚÓ ÒÚÓÈÌÓÒÚÂÌ Ó·ÂÏ ÔÂÁ
ÔÂËÓ‰‡ 1981≠1983 „. ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ 1984 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., Ó·˘ÓÚÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡-
ÒÍËˇ ËÁÌÓÒ Á‡ ‡Á‚ËÚËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË ÔÂÁ Ì‡·Î˛‰‡‚‡ÌËˇ ÔÂËÓ‰ Â
24.4%î.706 –‡ÁÎË˜ÌËˇÚ ÚÂÏÔ Ì‡ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ „ÛÔË ÒÚÓÍË ‚
Ú˙„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ÎËÒÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Ò˙˘Ó Ë„‡Â ‚‡ÊÌ‡ ÓÎˇ Á‡ ÌˇÍÓÎÍÓÚÓ ÔÓÂ‰ÌË
„Ó‰ËÌË, Á‡‚˙¯ËÎË Ò ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó. ¬Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÓÚ —»¬ ÒÛÓ‚ËÌË ÔÓÒ-
Í˙Ô‚‡Ú ÏÂÊ‰Û 2 Ë 10 Ô˙ÚË, ‰ÓÍ‡ÚÓ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ËÏÔÓÚË‡ÌËÚÂ ÓÚ «‡Ô‡‰ ÍÓÏÔÎÂÍÚ-
ÌË Ó·ÂÍÚË ÒÂ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ Ò 50%707 .
“‡·ÎËˆ‡ 16.3.
”ÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ* Ì‡ Õ–¡, 1975≠1985 „.
(1980 = 100)
1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ 117.1 114.1 110.5 106.3 103.4 100 92.4 85.4 85.0 86.0 83.0
»ÁÌÓÒ 76.4 82.3 86.6 91.4 97.2 100 94.6 90.2 86.0 81.3 77.4
¬ÌÓÒ 65.3 72.1 78.4 85.9 94.0 100 102.4 105.5 101.1 94.6 93.2
Източник: Marer, et al. Historically Planned Economies.
*
Условия на търговия – съотношение между стойността на търгуваните между две страни стоки и услуги.
¬‡ÊÌ‡, Ï‡Í‡ Ë ˜ÂÒÚÓ ÔÓÔÛÒÍ‡Ì‡708 ÓÎˇ Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ

‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ËÁË„‡‚‡ Ë Ú‡ÈÌËˇÚ ÔÓˆÂÒ Ì‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÎ‡‡ ÒÔˇ-
ÏÓ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‚‡ÎÛÚË. ÃÂÊ‰Û 1980≠1983 „. ˘‡ÚÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÓÒÍ˙Ô‚‡ Ò 39%
ÒÔˇÏÓ Ï‡Í‡Ú‡, Ò 64% ÒÔˇÏÓ ·ËÚ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÎË‡ Ë Ò 85% ÒÔˇÏÓ Ù‡ÌÍ‡. Ã‡Í‡
‰˙Î„˙Ú ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ‚ ˘.‰., ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÓˆÂÌÍË Ì‡‰ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ÌÂ„Ó Â ‰ÂÌÓ-
ÏËÌË‡Ì‡ ‚ ‡ÁÎË˜ÌË (ÔÂ‰ËÏÌÓ Â‚ÓÔÂÈÒÍË) ‚‡ÎÛÚË. ƒÂ‚‡Î‚Ë‡ÌÂÚÓ ËÏ ÒÔˇÏÓ
‰ÓÎ‡‡ ÔÓÌËÊ‡‚‡ ËÁÏÂ‚‡ÌËˇ ‚ ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌÂ
Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú ‰‡ÌÌË Á‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ Í‡ˇ Ì‡
70-ÚÂ „Ó‰ËÌË. œË 85% ÌÂ‰ÓÎ‡Ó‚ ‰˙Î„ ‚ 1984 „. Ó·‡˜Â ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÍÛÒÓ‚Ë-
ÚÂ ‡ÁÎËÍË ‚˙ıÛ ·ÛÚÌËˇ ÏÛ ‡ÁÏÂ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ.
œÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ „ÛÔ‡ ÔË˜ËÌË Á‡ ‚ÂÏÂÌÌ‡Ú‡ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËˇ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-
ÚÂ „Ó‰ËÌË Â Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò ÔÓÚË˜‡˘‡Ú‡ Ô‡‡ÎÂÎÌÓ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡. ÃÓ‡ÚÓ-
ËÛÏËÚÂ ‚ œÓÎ¯‡, –ÛÏ˙ÌËˇ Ë Â‰Ëˆ‡ ÒÚ‡ÌË ÓÚ À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡Ú
ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÌË‚‡ Ë Í‡‡Ú ‚Ó‰Â˘ËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ·‡ÌÍË ‰‡ ÔÓ‰ıÓÊ‰‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌÓ ÔÓ-ÂÁÂ‚Ë‡ÌÓ ÔË ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÍÂ-
‰ËÚ‡ ˇÁÍÓ ÒÂ ÔÓÍ‡˜‚‡. œÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ ‰‡ÌÌË ÛÎ‡‚ˇÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡
Á‡„Û·‡ Ì‡ ‰Ó‚ÂËÂ ‚ ÍÂ‰ËÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË, ÓÚ
ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË.
706Пак там, оп. 50, а. е. 517, л. 38.

707ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2458, л. 24.
708За разлика от българската литература западните автори многократно подчертават значението на курсовите разли-
ки върху размера на ВД. Zloch-Chrsty, Debt Problems, p. 48; OECD, Relationship Between Eastern European Countries
and Western Financial Markets, Financial Market Trends, 1985: 30, March, p. 29; OECD, East West Financial Relations:
Developments in the 1985 and Future, Financial Market Trends, 1986: 33, March, p. 29.
œË˜ËÌ‡ Á‡ ËÁÚ˙ÌˇÎÓÚÓ ‰Ó‚ÂËÂ, ÒÔÓÂ‰ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‡‚ÚÓË, Â ÒÛÚËÎ‡Ú‡ ÒÂ

ÚÂÓËˇ Á‡ ìÒ˙‚ÂÚÒÍËˇ ‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙î. ƒÓ ÔÓÎÒÍËˇ Ë ÛÏ˙ÌÒÍËˇ Ù‡ÎËÚ (1981 „.) Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË ‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, Í‡ÚÓ:
ŒÚ„Ó‚ÓÌË ‰Î˙ÊÌËˆË, ÍÓËÚÓ ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ˘Â ËÏ‡Ú ÔÓ‰ÍÂÔ‡Ú‡ [Í‡ÚÓ ÍÂ-
‰ËÚÓ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ] Ì‡ ———–... «‡Ô‡‰˙Ú Ó˜‡Í‚‡, ˜Â ‚Ó‰ÂÌ ÓÚ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍË, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË, ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË Ë ÓÔ‡ÒÂÌËÂ ‰‡ ÌÂ ÛÓÌË ÔÂÒÚËÊ‡ ÒË,
—˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ÌÂ ·Ë ‰ÓÔÛÒÌ‡Î ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ËÎË ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ
Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ÍÓÈÚÓ Ë ‰‡ Â ÓÚ Ò‚ÓËÚÂ Ò‡ÚÂÎËÚË.709
ŒÚÍ‡Á˙Ú Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔËÚÂ˜Â Ì‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ËÁÔ‡‰Ì‡ÎËÚÂ ‚ Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËÂ
Ò‡ÚÂÎËÚË Ó·‡˜Â ‚Ó‰Ë ‰Ó ˇÁÍÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ Á‡ÂÏË (credit squeeze) Ë ‰Ó
ÓÒÍ˙Ôˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌËˇ ÂÒÛÒ (Ï‡ÚÛËÚÂÚ, ÎËı‚‡, „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰).710
“‡·ÎËˆ‡ 16.4.
—Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌË ÒÔÂ‰Ó‚Â ÔÓ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ÍÂ‰ËÚË
ÓÚ ≈‚ÓÔ‡Á‡‡
(·‡ÁËÒÌË ÔÛÌÍÚÓ‚Â Ì‡‰ À»¡Œ–*)
1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985
Œ»—– 62 59 58 56 64 62 43
—»¬ 70 88 62 103 112 88 55
Œœ≈ 105 77 79 94 85 69 58
ƒÛ„Ë ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË 85 91 104 114 170 158 91
—Â‰ÌÓ 79 74 80 77 114 117 62
Източник: Zloch-Christy, Debt Problems, p. 59.
* LIBOR – Лондонски междубанков лихвен процент, по който се отпускат заеми за определен период на междубанко-
вия пазар на първокласни банки.
—ÔÂ‰Ó‚ÂÚÂ Ì‡‰ À»¡Œ– ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÚ ÍÎ‡Ò‡ˆËˇÚ‡, ÍÓˇÚÓ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë

Ô‡‚ˇÚ Ì‡ —»¬-‰Î˙ÊÌËˆËÚÂ. ‡ÚÓ Ì‡È-„ÓÎˇÏ‡ ÒÂ ÔËÂÏ‡ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡
Ì‡ ———–, ÒÎÂ‰‚‡Ì ÓÚ ”Õ–, √ƒ–, ◊——–, ‡ ì¡˙Î„‡Ëˇ Á‡Â‰ÌÓ Ò –ÛÏ˙ÌËˇ Ë œÓÎ¯‡
ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú Ì‡È-„ÓÎˇÏ ËÒÍ. ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡ ÔÓÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ [ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË]
ÒÎ‡·‡, ÍÓÎÍÓÚÓ Ë œÓÎ¯‡î711. “Ó‚‡ Ì‡·Î˛‰ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÙ. œÓÚÂÒ Á‡ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ
„Ó‰ËÌË ÒÂ ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ Ë ÓÚ ‰‡ÌÌËÚÂ Ì‡ Œ»—–.
709 В своя типичен стил Р. Аврамов нарича този феномен “кредитор (длъжник) от последна инстанция”.
710 Vanous, J. East European Economic Adjustment – Is There a Danger of Going Too Far? Sept. 24, Wharton Econometric
Forecasting Association, Centrally Planned Economies Current Analysis.; Lavigne, M. External Finance as a Factor of
Internal Regulation in Eastern European Economies, Soviet and Eastern Europe Finance and Trade, 23 (1987): 2.
711 В този момент Полша е изправена на прага на фалита по външния си дълг. Portes, Richard, East Europe’s Debt to the
West: Interdependence is a Two Way Street, Foreign Affairs, 1977: 4, p. 765. Въпреки че спредовете над ЛИБОР са почти
еднакви за всички СИВ-държави, България например е принудена да плаща по-високи първоначални такси (front
fees). Това води до известно заблуждение относно сравнителната кредитоспособност на отделните страни от региона.
(вж. OECD, Comecon Borrowing On International Credit Markets, Financial Market Trends, 1977: 2, Dec., pp. 63–64).
“‡·ÎËˆ‡ 16.5.
”ÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ Â‚Ó-ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ì‡‰ 50 ÏÎÌ. ˘. ‰., ÒÔÂ‰ ÔÓ Á‡ÂÏË
(ÔÓˆÂÌÚ Ì‡‰ À»¡Œ–) Ë Ï‡ÚÛËÚÂÚ ‚ „Ó‰ËÌË, 1977≠1980 „.
1977 1978 1979 1980

Õ–¡ 1-1.125 (6 „.) 0.75-0.875 (6 „.) 0.625-0.75 (10 „.) Ì/‰
◊——– 1-1.125 (6 „.) 0.75 (7 „.) 0.5-0.625 (10 „.) 0.625 (8 „.)
√ƒ– 1-1.125 (6 „.) 0.625-0.75 (7 „.) 0.5-0.625 (8 „.) 0.5 (8 „.)
”Õ– 1-1.125 (7 „.) 0.625-0.875 (10 „.) 0.5-0.625 (10 „.) 0.5-0.625 (7 „.)
œÕ– Ì/‰ 1.375-1.5 (8 „.) 1.125-1.25 (7 „.) 1.5 (7 „.)
—–– 1.125-1.25 (7 „.) 0.625-0.75 (8 „.) 0.625 (10 „.) 0.625 (8 „.)
———– 1 (7 „.) 0.625-0.75 (10 „.) 0.625 (10 „.) 0.5-0.625 (7 „.)
Източник: Financial and Market Trends, различни броеве.
◊Â ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ Â ·ËÎ‡ ìËÏÛÌËÁË‡Ì‡î ÓÚ ÔÓ‰Ó·Ì‡ Á‡ÂÏÌ‡ ÒÚ‡„Ì‡ˆËˇ ÔÓÍ‡Á-

‚‡Ú ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ ÔÂÁ ˛ÎË 1982 „. ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËË Ò ÌÂÏÒÍÓÚÓ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó Ì‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡Ú‡. œÂ‰ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍËÚÂ ÂÍÒÔÂÚË Ì‡¯ËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË ÒÂ ÓÔÎ‡Í-
‚‡Ú, ˜Â Ò‡ ìÌ‡ÎËˆÂ ÔËÏÂË Ì‡ ÓÚÍ‡ÁË Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ÌÂ
Ì‡ ‡ÍÂ‰ËÚË‚Ëî712. “ÂÏ‡Ú‡ ÔËÒ˙ÒÚ‚‡ ÌÂÂ‰ÌÓÍ‡ÚÌÓ ‚ „Ó‰Ë¯ÌËÚÂ ‰ÓÍÎ‡‰Ë Ì‡
¡¬¡, Í˙‰ÂÚÓ ÌÂ‰‚ÛÒÏËÒÎÂÌÓ ÒÂ Á‡ˇ‚ˇ‚‡, ˜Â ìÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ‚ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡... Ì‡ œÓÎ-
¯‡ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ ‚ÎÓ¯Ëı‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë
‰Ó‚Â‰Óı‡ ‰Ó Ò˙Í‡˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË
·‡ÌÍË, ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ Ë Ò ¡¬¡î713. —ÔÓÂ‰ ‰‡ÌÌË Ì‡ Œ„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ë ‡Á‚ËÚËÂ (Œ»—–) Ó·˘ÓÚÓ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ ÒÚ‡ÌË-
ÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, ‚ 1982≠1983 „. Â 20%. — ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡ ”Ì„‡Ëˇ
ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë Ò‡ ÓÚˇÁ‡ÌË ÓÚ Ô‡Á‡‡ Ì‡ ÒËÌ‰ËÍË‡ÌË ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ-
‰ËÚË. ¬ÎÓ¯‡‚‡Ú ÒÂ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ë ÔÓ Á‡ÂÏËÚÂ, ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË ÓÚ ÓÚ‰ÂÎÌË Á‡Ô‡‰ÌË ÙË-
Ì‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË. ƒÓÒÚ˙ÔÌËÚÂ Á‡ —»¬ ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ‚Â˜Â Ò ÏÌÓ„Ó ÔÓ Í‡Ú˙Í Ï‡-
ÚÛËÚÂÚ (2≠3 „.) Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-‚ËÒÓÍ ÒÔÂ‰ Ì‡‰ ÀÓÌ‰ÓÌÒÍËˇ ÏÂÊ‰Û·‡ÌÍÓ‚ ÎËı-
‚ÂÌ ÔÓˆÂÌÚ (LIBOR) ÓÚ 300 ·‡ÁËÒÌË ÔÛÌÍÚ‡714. –Â‰Ëˆ‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË ÓÚ
’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, ¡ÂÎ„Ëˇ, ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ Ë ‘–√ ÔÂÓÒÏËÒÎˇÚ Ò‚ÓˇÚ‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡,
Ò˙Í‡˘‡‚‡ÈÍË ˇÁÍÓ Ï‡ÚÛËÚÂÚ‡ Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡Ú ÎËı‚‡Ú‡ ÔÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÓÚ Úˇı Á‡
Õ–¡ Á‡ÂÏË. —˙˘ËÚÂ ìÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇî ÓÚ ìÒËÒÚÂÏÌË, ‡ ‚ Â‰Ëˆ‡ ÒÎÛ˜‡Ë Ë ÔÂ‰Ì‡ÏÂ-
ÂÌË ÚÂıÌË˜ÂÒÍË Ë ÙÓÏ‡ÎÌË ÔÂ˜ÍËî Ò‡ ÔÓ‚ÚÓÂÌË ‚ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¡¬¡ Á‡ 1981 Ë
1983 „.715 ¬ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ ÓÚ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰ÂÊÛÌ‡ ÒÚ‡-
‚‡ ÚÂÏ‡Ú‡ Á‡ ìˆÂÎÂÌ‡ÒÓ˜ÂÌÓÚÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÂÎÓ‚ËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇî, ìÁ‡Ô‡Á‚‡-
˘Ëˇ ÒÂ ÒÂÎÂÍÚË‚ÂÌ ÔÓ‰ıÓ‰î Ë ìÔÂ˜ÍËÚÂ ÓÚ ‡ÁÎË˜ÂÌ ı‡‡ÍÚÂî ÔË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ·‡ÌÍË716. Ã‡Í‡ Ë ÔÓ ‰Û„Ë ÔË˜ËÌË (ÒÎÛ˜‡ˇÚ ì¿Ì-
712 АМВнР, оп. 39, а. е. 917г, л. 2–3.

713 ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 18, л. 18.
714 OECD. East West Financial Relations: Developments in the 1985 and Future, Financial Market Trends, 1986: 33, March,
p. 24–25.
715 ЦДА, ф. 630, оп. 3, а. е. 20, л. 17, 26.
716 БНБ. Годишен отчет за 1983. С., 1984, с. 61; БНБ. Годишен отчет за 1984. С., 1985, с. 71; БНБ. Годишен отчет за
1985. С., 1986, с. 93.

ÚÓÌÓ‚î), ÌÂ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡ Ë „ÓÎÂÏËˇÚ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ 220 ÏÎÌ.

˘.‰., ÍÓÈÚÓ Â ‰Ó„Ó‚ÓÂÌ ÔËÌˆËÔÌÓ Ó˘Â ÔÂÁ 1975 „.717
***
œÓ ‚ÒÂÓ·˘ÓÚÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‡Ì‡ÎËÁ‡ÚÓË718 Õ–¡ Ë ◊——– ÛÒÔˇ‚‡Ú
‰‡ ËÁ·ˇ„Ì‡Ú Ì‡È-ÚÂÊÍËˇ ÔÂËÓ‰ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ (1978≠1982 „.) ˜ÂÁ ÔÂÏËÌ‡-
‚‡ÌÂÚÓ Í˙Ï ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËË Ë ËÁ‚ÂÒÚÌÓÚÓ ÂÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡
ÒËÒÚÂÏ‡ (Ú. Ì‡. ìÕÓ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÏÂı‡ÌËÁ˙Ïî Û Ì‡Ò). ÕÂ ·ÂÁ ÔÓÏÓ˘ ÓÚ ÃÓÒÍ-
‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ Á‡Ô‡ÁË Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ‚ËÒÓÍËˇ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ÒË
‰ÓıÓ‰ (7.3% ‰Ó ÍËÁ‡Ú‡ (1973≠1977 „.) Ë 6% ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ (1978≠1980 „.), ÊÂÚ‚‡ÈÍË
·ÛÚÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË. ƒÂÎ˙Ú Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ‚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ ÒÔ‡‰‡
ÓÚ ÔÓ˜ÚË 29% ‚ 1975 „. Ì‡ 23.7% ‚ 1979 „. —˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ Í‡ÈÌÓÚÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ
ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ‚ËÒÓÍÓ (ÒÂ‰ÌÓ 75.2%) Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ 1977 „., ÍÓ„‡ÚÓ ÒÂ
Ò‚Ë‚‡ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‰Ó 74%. (¬ÒË˜ÍË ‡„Â„‡ÚË Ò‡ ÔÓ: Marer, P. et all. Historically
Planned Economies: A Guide to the Data. Washington, D.C., 1992: World Bank, p. 102).
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡, Í‡ÍÚÓ Ë ‚ÒË˜ÍË ÓÒÚ‡Ì‡ÎË —»¬-ËÍÓÌÓÏËÍË Ò‡ ËÁÔ‡‚ÂÌË ÔÂ‰
‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡Ú‡: 1) ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯Ë ÒÚÛÍÚÛÌ‡ Ú‡ÌÒÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, ËÎË
2) ‰‡ ÒÂ ÔË·Â„ÌÂ ‰Ó ·ÓÎÂÁÌÂÌ‡ ‰ÂÙÎ‡ˆËˇ, Ú.Â.Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ,
‚ÌÓÒ ËÎË Ì‡ ‚ÒË˜ÍË Úˇı Á‡Â‰ÌÓ. (ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰‚‡ Ô‡Ò‡Ê‡ Ò‡ ÔÓ: Zloch-Chrsty, Debt
Problems, pp. 24 ≠ 25 Ë Holzman, Franklyn D. Creditworthiness and Balance-of-
payments Adjustment Mechanisms of Centrally Planned Economies, in Rosefielde,
Steven (ed.), Economic Welfare and the Economics of Soviet Socialism: Essays in Honor
of Abram Bergson. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, pp. 167≠174).
œ˙‚‡Ú‡ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡ Ì‡Î‡„‡ ÚÛ‰Ì‡ Ú‡ÌÒÙÓÏ‡ˆËˇ ‚ ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡
¡Õœ, ‰˙Î·ÓÍË ÒÚÛÍÚÛÌË ËÁÏÂÌÂÌËˇ ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ (Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁÌÓÒÌËˇ
ÒÂÍÚÓ, ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ Ë ‰.). ƒÓ-
Ë ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËˇ ¡Õœ ‰‡ Ì‡Ï‡ÎÂÂ, ÌˇÏ‡ „‡‡ÌˆËˇ, ˜Â ÚÓ‚‡ ˘Â ÔÓ‚Ë-
¯Ë ÂÍÒÔÓÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ÕÂÒË„ÛÌÓÒÚÚ‡ ÒÂ ‰˙ÎÊË Í‡ÍÚÓ Ì‡ ‚Ó‰ÂÌËÚÂ ‰ÂÙËˆËÚË
Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ÌÂ‰ÓÔÛÒÍ‡˘Ë Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ‚ Ó·ÂÏ‡ ÔÓËÁ-
‚Â‰ÂÌË ÒÚÓÍË Á‡ ËÁÌÓÒ, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓÚÓ ‚˙Ì¯ÌÓ Ú˙ÒÂÌÂ (ÂˆÂÒËˇÚ‡ Ì‡
«‡Ô‡‰ ÒÎÂ‰ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡). ¬ÚÓ‡Ú‡ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡ ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ÓıÎ‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ÚÂÏÔ‡ Ì‡ ‡ÒÚÂÊ Í‡ÚÓ ÒÂ‰ÒÚ‚Ó Á‡ ‡‰‡ÔÚË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÚ‚ÓÚÓ Í˙Ï ‚ÎÓ¯ËÎËÚÂ ÒÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. “ˇ ËÁËÒÍ‚‡ ÓˇÁ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰ËÌ ËÎË
‚ÒË˜ÍË ‚˙ÚÂ¯ÌË ÍÓÏÔÓÌÂÌÚË Ì‡ ¡Õœ ≠ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, ÔÛ·ÎË˜ÌË ‡ÁıÓ‰Ë ËÎË
ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ. œ˙‚‡Ú‡ ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌ‡ Â‡ÍˆËˇ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ËˆËÚÂ Â ‰‡ ÒÂ ÓÂÊ‡Ú ËÌ‚ÂÒ-
ÚËˆËËÚÂ, Á‡˘ÓÚÓ Ë‰ÂÌÚË˜ÌË Ì‡Ï‡ÎÂÌËˇ ‚ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ ËÎË ÔÛ·ÎË˜ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë
·Ë ÓÁÌ‡˜‡‚‡ÎÓ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ‰‡ ìÔÎ‡ÚËî ˆÂÌ‡Ú‡ Á‡ ‡‰‡ÔÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ
Í˙Ï ÌÓ‚ËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ. (Ò‚Ë‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÛ·ÎË˜ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë ·Ë ‰Ó‚ÂÎÓ ‰Ó Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ
Ì‡ ÒÓˆË‡ÎÌËÚÂ ÛÒÎÛ„Ë, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌË ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ (Á‰‡‚ÂÓÔ‡Á‚‡ÌÂ, Ó·‡ÁÓ‚‡ÌËÂ
Ë Ô.), ‡ Ó„‡ÌË˜ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ ÓÁÌ‡˜‡‚‡ ÔÓÒÚÓ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ Ë ÔÓ-ÌÂ‰ÓÒ-
Ú˙ÔÌË ÒÚÓÍË Á‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ). ‡ÍÚÓ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ‚ œÓÎ¯‡, ÔÓ‰Ó·ÌË Â-
¯ÂÌËˇ ËÏ‡Ú Ú‚˙‰Â ÒÍ˙Ô‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ˆÂÌ‡ Ë ÔÓ ÔËÌˆËÔ ÒÂ ÓÚı‚˙ÎˇÚ ÓÚ ÍÓÏÛ-
ÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó.
717 ЦДА, ф. 630, оп. 35, а. е. 1505.; Пак там, оп. 41, а. е. 2325а, л. 28.
–‡ÌÌ‡Ú‡ ÍÓÂÍˆËˇ, ËÁ‚˙¯ÂÌ‡ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂ‰Ë Ó˘Â ÍËÁ‡Ú‡ ‰‡ Ì‡‚ÎÂÁÂ ‚

Â¯ËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒË Ù‡Á‡ (1981≠1982 „.), ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ Ò‡‚ÌË-
ÚÂÎÌÓ ·ÂÁ·ÓÎÂÁÌÂÌÓ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ‰ÂÙÎ‡ˆËˇ (credit squeeze) Ë ‚˙ÔÂÍË Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ë-
ÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË ‰‡ Á‡Ô‡ÁË Â‰ËÌ ÔËÎË˜ÂÌ ÚÂÏÔ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡¬œ.
ÕÓ‚ËˇÚ ˆËÍ˙Î Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ (ÒÎÂ‰ 1983≠1984 „.) Â ÔÓÒÂ˘Ì‡Ú Ò‡‚-
ÌËÚÂÎÌÓ ÂÁÂ‚Ë‡ÌÓ ‚ —ÓÙËˇ. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ ÒÔÓÏÂÌ˙Ú Á‡ ÔÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë
ÔÓ·ÎÂÏË, ‚ÒÂ ÔÓ-ÌÂÒË„ÛÌ‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘‡Ú‡ ‚ œÓÎ¯‡ Ë
–ÛÏ˙ÌËˇ ÍËÁ‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡Ú ‚˙ÁÔË‡˘Ó ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ Â‰ÌÓ ÌÓ‚Ó Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡
‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. ¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ Á‡‚˙˘‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë Â‰‚‡ ‚ 1985 „., ÒÎÂ‰
Í‡ÚÓ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Â ÛÒÔˇ‚‡Î‡ ‰‡ ÛÒÚÓË Ì‡ ìËÁÍÛ¯ÂÌËˇÚ‡î Ì‡ «‡Ô‡‰‡.719 »ÁÓÒÚ‡‚ËÎ‡
‰ÓÒÂ„‡¯Ì‡Ú‡ ÒË ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÌËÒÍË ‰˙Î„Ó‚Ë ÌË‚‡, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ˇÁÍÓ720 Û‚ÂÎË˜‡‚‡
ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÒË ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ Í˙Ï «‡Ô‡‰‡ Ë ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 5 „. ÌÂÈÌËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„
Ì‡‡ÒÚ‚‡ 3.6 Ô˙ÚË!
719 Причина за това до голяма степен е слабата реколта през годината принудила страната ни да внесе по второ
направление зърно, фураж и въглища за над 1.3 млрд. щ.д. Марчева, И. Началото на края..., с. 104.
720
В редовния си годишен доклад за 1988 г. ОИСР отбелязва, че България изглежда като страна, в която влошаването
протича учудващо бързо и в която възможностите за продължаващо затъване са значителни. OECD, East-West Finan-
cial Relations; Resent Developments and Medium-Term Prospects, Financial Market Trends, 1988: 39, February, p. 43.
√Î‡‚‡ ÒÂ‰ÂÏÌ‡‰ÂÒÂÚ‡
œÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡,
1984≠1990 „.
œÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡721 ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡
‡ÒËÌıÓÌÌÓ Ë ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÌÂÎÓ„Ë˜ÌÓ. ¿ÒËÌıÓÌÌÓ, Á‡˘ÓÚÓ ‚ ÔÂËÓ‰‡, ÔÂÁ
ÍÓÈÚÓ Â‰Ëˆ‡ ÒÚ‡ÌË ÔÂÍ‡Úˇ‚‡Ú Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÓËÚÂ ÔÛ·ÎË˜ÌË ‰˙Î„Ó‚Â (‚
ÔÂËÓ‰‡ 1981 ≠ 1982 „. Ò‚ÓËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‡ÁÒÓ˜‚‡Ú ËÎË ËÁˆˇÎÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡Ú
ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ œÓÎ¯‡, –ÛÏ˙ÌËˇ, ÃÂÍÒËÍÓ, ¿ÊÂÌÚËÌ‡, ¡‡ÁËÎËˇ Ë ‰.722 ), Õ–¡ ÛÒ-
ÔÂ¯ÌÓ Ò‚Ë‚‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ÒË Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ ‚ Â‰ÌË ÔÓÌÓÒËÏË „‡ÌËˆË. ÕÂÈÌËÚÂ
ÚÛ‰ÌÓÒÚË Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ÔÓ˜ÚË 5 „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ÍÓ„‡ÚÓ ‚˙ÎÌ‡Ú‡ ÓÚ ÏÓ‡ÚÓËÛÏË
‚Â˜Â ÔÓ˜‚‡ ‰‡ Á‡ÚËı‚‡. ¿ ÔÓÚË˜‡ ÌÂÎÓ„Ë˜ÌÓ, Á‡˘ÓÚÓ Ì‡È-ÚÂÊÍ‡Ú‡ ÒË ÍËÁ‡ ÍÓ-
ÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÏÓ‰ÂÎ Û Ì‡Ò ËÁÔËÚ‚‡ ËÏÂÌÌÓ ÚÓ„‡‚‡, ÍÓ„‡ÚÓ ¡ œ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡
ÒÂËˇ ÓÚ ‚‡ÊÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÒÚ˙ÔÍË ‚ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÚÓ˜Ì‡ ÔÓÒÓÍ‡.723 ¬ÓÎÛÌ-
Ú‡ËÒÚË˜ÌËˇÚ ìÔÓ‰Ó‚ÓÎÒÚ‚ÂÌ ÍÛÒî Ë ì„ÓÎÂÏËˇÚ ÒÍÓÍî ÓÚ 40-ÚÂ Ë 50-ÚÂ Ò‡ ÓÒÚ‡-
Ì‡ÎË ‚ ËÒÚÓËˇÚ‡. ÕÓ‚Ë ÔËÓËÚÂÚÌË ÁÓÌË ‚Â˜Â ÒÚ‡‚‡Ú ÂÎÂÍÚÓÌËÍ‡Ú‡, Ó·ÓÚËÍ‡-
Ú‡, ·ËÓÚÂıÌÓÎÓ„ËËÚÂ, ÚÂÊÍ‡Ú‡ ıËÏËˇ. «‡ÔÓ˜Ì‡Î‡Ú‡ Ó˘Â ÔÂÁ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÚÂıÌÓ-
ÎÓ„Ë˜Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ (Ú. Ì‡. ÓÚ ÂÊËÏ‡ Õ‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ) ·ÂÁÒ-
ÔÓÌÓ Â ÔÓ„‡Ï‡ Ò ÔÓ„ÎÂ‰ ‚ ·˙‰Â˘ÂÚÓ. ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‚˙ÌÂ ‚ Â‰ËÌ
ÓÚ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ÎË‰ÂË ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ı‡‰ÛÂ Ë ÒÓÙÚÛÂ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡
—»¬. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÂÌ‡Â‰Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Â‡ÎËË, Ú‡-
Í‡ ˜Â ‰‡ ·˙‰Â ËÁ·Â„Ì‡Ú‡ (ËÎË ÔÓÌÂ ÓÏÂÍÓÚÂÌ‡) ‚ÒÂ ÔÓ-‰˙Î·ÓÍ‡Ú‡ ÍËÁ‡, Á‡‚˙¯Ë-
Î‡ Ò Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ÔÂÁ Ï‡Ú 1990 „. Ù‡ÎËÚ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡. »ÎË, Í‡ÍÚÓ Ò˙‚ÒÂÏ ÓÚÍÓ-
721 Задълбочено изследване на българското стопанство през 80-те години правят Илиана Марчева и Господинка
Никова. Обзорно периодът е представен и в най-новата монография на Е. Калинова и И. Баева. Марчева, И. Българ-
ската икономика през 80-те години на ХХ век между Изтока и Запада. В сб. Проблемът Изток – Запад. Историческа
перспектива. Под. ред. на Т. Стоилова и др. С., 2003, с. 685–692; Марчева, И. Началото на края на социализма в
България през първата половина на 80-те години. Исторически преглед, LX, 2004, № 3–4, с. 89–114; Марчева, И.
Опитите за икономически реформи в България през втората половина на ХХ в. В сб. 120 години изпълнителна власт
в България. С., 1999, с. 283–300; Марчева, И. Парадокси на модернизацията в България след Втората световна
война. В сб. В търсене на истината. Юбилейно издание по случай 70-годишнината на проф. Н. Генчев. Под ред. на П.
Митев. С., 2002, с. 238–247; Марчева, И. Перестройката в България в светлината на модернизацията. Историческо
бъдеще, VII, 2003, № 1–2, с. 79–96; Марчева, И. Съветският фактор в българското преустройство през втората
половина на 80-те години на ХХ век: Гласността срещу Тодор Живков. Минало, 2004, XI, № 2, с. 75–83; Марчева, И.
Конфликтът Михаил Горбачов – Тодор Живков (Или още веднъж за съветско-българските отношения през втората
половина на 80-те години на ХХ век). В сб. Историята – професия и съдба. Сборник в чест на 60-годишнината на чл.
кор. д.и.х. Георги Марков. С, 2008, с. 577–593; Никова, Г. Живковата икономическа реформа, перестройката и стар-
тът на скритата приватизация в България. Исторически преглед, LIX, 2003, № 5–6, с. 92–125; Никова, Г. Позитивите
на ХХ век. В сб. Проблемът Изток – Запад. Историческа перспектива. Под. ред. на Т. Стоилова и др. С., 2003, с. 693–
702; Калинова, Е., И. Баева. Българските преходи. 1939–2005. С., 2006. 542 с.
722 За дълговата криза от началото на 80-те години вж. Zloch-Chrsty, Iliana. Debt Problems of Eastern Europe. Cam-
bridge, 1987: Cambridge University Press.; Cline, W. R. International Debt Reexamined. Washington, 1995: Institute for
International Economics.
723 Опитите за стопански реформи са изследвани по-подробно в: Иванов, М. Реформаторство без реформи. Полити-
ческата икономия на българскич комунизъм 1963–1989. С, 2008, 315 с.

‚ÂÌÓ ÌÂ‰ÓÛÏˇ‚‡ ÏËÌËÒÚ˙˙Ú Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ’. ’ËÒÚÓ‚:

‡ÚÓ ÒÂ Ó·˙ÌÂÏ Ì‡Á‡‰, ËÁ„ÎÂÊ‰‡, ˜Â ÌËÂ ÒÏÂ ‚ÁÂÏ‡ÎË ‰ÓÒÚ‡ ÏÂÍË, ÔÓ‚ÂÊ-
‰‡ÎË ÒÏÂ ‰ÓÒÚ‡ ÏÂÓÔËˇÚËˇ, ‚ÒË˜ÍÓ ËÁ„ÎÂÊ‰‡, ˜Â Â ‰Ó·Â, ÌÓ, Í‡ÍÚÓ ÒÓ˜‡Ú ‰‡Ì-
ÌËÚÂ, ‰ÓÒÂ„‡¯ÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÓÚ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌËÚÂ Á‡-
‰‡˜Ë Ò‡ ÌÂÛ‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓËÚÂÎÌË.724
» ‰ÌÂÒ ıÓÌËÍË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ë Ó˜ÂÚ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÈÌËÚÂ Ô‡-
‡ÏÂÚË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÍËÂ ÒÂËÓÁÌË ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÚÂÎÒÚ‚‡ ÔÂ‰ ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎËÚÂ.
Ã‡Í‡ ‰‡ Â ÒÂ‰ Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ‰ËÒÍÛÚË‡ÌËÚÂ ÔÛ·ÎË˜ÌÓ (Ì‡Â‰ Ò ‰ÓÒËÂÚ‡Ú‡) ÂÎËÍÚË
Ì‡ ÓÚÏËÌ‡ÎËˇ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË ÂÊËÏ, Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇÚ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡
80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ (¬ƒ) Â ‚ÒÂ Ú‡Í‡ Ó·‚ËÚ Ò Ú‡ÈÌÒÚ‚ÂÌÓÒÚ. œË ÓÒÍ˙‰Ëˆ‡-
Ú‡ Ì‡ ‡ıË‚ÌË Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡ ÍÎ‡ÒË˜ÂÒÍËˇÚ ıÓÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ì‡‡ÚË‚ Â Ô‡ÍÚË˜ÂÒ-
ÍË ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÂÌ. ≈ÚÓ Á‡˘Ó, ÔÓ ÔËÌÛ‰‡, Ú‡ÁË „Î‡‚‡ ˘Â ÒÂ ‡ÁÎË˜‡‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÓÚ
ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ˜‡ÒÚË Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘ÂÚÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ. ¬ÏÂÒÚÓ ÒÍÛÔÛÎ¸ÓÁÌÓ ËÌ‚ÂÌÚ‡ËÁË-
‡ÌÂ Ì‡ ıÓÌÓÎÓ„ËˇÚ‡ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ ÚÛÍ ˘Â Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡‰Ó‚ÓÎËÏ Ò˙Ò ÒÍËˆË‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌË Ô‡˜ÂÚ‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ Ô˙ÁÂÎ (Û‚Ë, ÌÂÁ‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ Ë ÌÂ‚ËÌ‡„Ë Ì‡È-
‚‡ÊÌËÚÂ). ”‚ÂÂÌ Ò˙Ï Ó·‡˜Â, ‰ÓË ‰‡ ÌÂ ÒÏÂ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ‡ÁÍ‡ÊÂÏ ÔÓ‰Â‰ÂÌÓ
Ë ‚ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓÒÚ Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ÓÍÓÎÓ ìÔÓÂ‰Ì‡Ú‡/ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ÍËÁ‡î, ‡ÁÔÓÎ‡„‡-
ÏÂ Ò ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡, Á‡ ‰‡ ‰Ë‡„ÌÓÒÚËˆË‡ÏÂ ‰˙Î·Ó˜ËÌÌËÚÂ Ù‡ÍÚÓË,
ÍÓËÚÓ ÎÂÊ‡Ú ‚ ÓÒÌÓ‚‡Ú‡ Ì‡ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ Ì‡ 29 Ï‡Ú 1990 „. ÏÓ‡ÚÓËÛÏ. —ÎÂ‰ Í‡Ú-
ÍÓ Ë Á‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌÂÔ˙ÎÌÓ ÓÔËÒ‡ÌËÂ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡
80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ‡‰Ë Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ÏÌÓ„Ó ‚ÒÂ Ó˘Â ÌÂ‰ÓÒÚ˙ÔÌË
‡ıË‚Ë, ‚˙‚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ Ú‡ÁË „Î‡‚‡ ˘Â ·˙‰‡Ú ‡Ì‡ÎËÁË‡ÌË ÔË˜ËÌËÚÂ Á‡
Á‡‚˙¯ËÎ‡Ú‡ Ò Ù‡ÎËÚ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡.
—ÔÓÍÓÈÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â Ô‡‡ÏÂÚËÚÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ò‡ Â‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-„ËÊ-
ÎË‚Ó Ô‡ÁÂÌËÚÂ Ú‡ÈÌË Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.725 ƒÓÍÓÎÍÓÚÓ Î‡‚ËÌÓÓ·‡Á-
ÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Â ÎÂÒÂÌ Á‡ ‡ÁÍÓ‰Ë‡ÌÂ ÒË„Ì‡Î Á‡ ÔÓÚË˜‡-
˘ËÚÂ ‡ÁÎÓÊËÚÂÎÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓˆÂÒË, ÒÂÍÂÚÌÓÒÚÚ‡ ÔÓ ÚÂÏ‡Ú‡ Â Ë Ó˜‡Í‚‡Ì‡, Ë
Ó·ˇÒÌËÏ‡. Õ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Õ–¡ ÔÂÒÚ‡‚‡ ‰‡ ÔÛ·ÎËÍÛ-
‚‡ ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË Á‡ Á‡ÂÚËÚÂ ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Í‡ÔËÚ‡ÎË. Õ‡Ô‡ÁÌÓ Â Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡
ÔÓ‰Ó·Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Í‡ÍÚÓ ‚ ÔÛ·ÎË˜ÌËÚÂ —Ú‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍË „Ó‰Ë¯ÌËˆË, Ú‡Í‡ Ë ‚
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌËÚÂ Ò‡ÏÓ Á‡ ÒÎÛÊÂ·ÌÓ ÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ò·ÓÌËˆË ì–‡Á¯ËÂÌÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍÓ ‚˙ÁÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Óî. —Ë„ÛÌÓ ÔÓ‡‰Ë ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ÒË ì‡ÍˆËÓÌÂËî (ì‡ÍˆËÓ-
ÌÂËî ‚ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ Ò‡ Â‰Ëˆ‡ ‰˙Ê‡‚ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË
Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ Ë ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË) Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ‡Ú‡ Ò Í‡ÒÓ‚Ó Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ
Ì‡ ‚ıÓ‰ˇ˘ËÚÂ Ë ËÁıÓ‰ˇ˘ËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÚÓˆË ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡
(¡¬¡) Ò˙˘Ó ÌÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ‰Ó·ÌË ‰‡ÌÌË ‚ Ò‚ÓËÚÂ, ËÌ‡˜Â Á‡ÒÂÍÂÚÂÌË, „Ó‰Ë¯ÌË
ÓÚ˜ÂÚË. ¿ıË‚ËÚÂ Ì‡ ¬‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Á‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ Ò‡ Ó˜Â-
‚Ë‰ÌÓ ÔÓ˜ËÒÚÂÌË Ë Ò˙˘Ó ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÌË ÔÓÏÓ„Ì‡Ú ÔË ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡-
Ú‡ Á‡„‡‰Í‡. ŒÚÍ˙ÒÎÂ˜Ì‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ë ÚÓ ÔÂ‰ËÏÌÓ Á‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙-
‰Â Ì‡ÏÂÂÌ‡ Ò‡ÏÓ ‚ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ Ë ‚ ÌˇÍÓÈ ÒÎÛ˜‡ÈÌÓ ÔÓÍ‡‰Ì‡ÎË ÒÂ ÒÎ‡ÏÍË
724ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 29, л. 38.

725За първи път публична информация за размера на ВД дава директорът на БНБ в свое интервю за „Софийски
новини“ (март 1988 г.).
‚ ‡ıË‚ËÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó, —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú‡, ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË

(Ã¬Ì–) Ë ‰.
œÓÒÚÙ‡ÍÚÛÏ Ò˙‚ÂÚÌËˆË Ì‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ˘Â Ú‚˙‰ˇÚ, ˜Â ÚÓ˜ÌËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ò‡
·ËÎË Ú‡ÈÌ‡ ‰ÓË Ë Á‡ œ˙‚Ëˇ. ¬ ÒÔÓÏÂÌËÚÂ ÒË ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ ◊‡Í˙Ó‚ ÔË¯Â:
“‡Í‡ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1988 „. ‚Â˜Â ÒÂ Ì‡ÚÛÔ‡ Ì‡‰ 8 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„,
ÍÓÈÚÓ ÒÚ‡‡ÚÂÎÌÓ ÒÂ ÍËÂ¯Â ÌÂ Ò‡ÏÓ ÓÚ Ì‡Ó‰‡, ÌÓ Ë ÓÚ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚. ‡Í ÒÚ‡-
‚‡¯Â ÚÓ‚‡? –Â‰Ëˆ‡ „Ó‰ËÌË ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÚÂÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ó·ˇ-
‚ˇ‚‡¯Â ÒÔË‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ë ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÒÂ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ı‡ Á‡ ‰Â‚ÂÚ ÏÂÒÂˆ‡ ÓÚ „Ó‰ËÌ‡-
Ú‡. ¬ÌÓÒ˙Ú ÔÂÁ ˜ÂÚ‚˙ÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ ÒÂ Ô‡‚Â¯Â Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÌË‡ÌËÚÂ
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ìÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡î. œÓ ÚÓÁË ËÏÂÌÌÓ Ì‡˜ËÌ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÒÂ ÍËÂ¯Â Í‡-
Ú‡ÒÚÓÙ‡ÎÌËˇÚ ‰Â·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÓÚ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚, ÍÓÈÚÓ ˜‡Í ‰Ó 1989 „.
„Ó‚ÓÂ¯Â Ò‡ÏÓ Á‡ 6 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ ‰˙Î„. ÕÓ ÚÓÈ Í‡ÚÓ ˜Â ÎË Ë ÌÂ ËÒÍ‡¯Â ‰‡ ÁÌ‡Â ËÒ-
ÚËÌ‡Ú‡. ¬ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ Ì‡ ·‡ÌÍ‡Ú‡ Ë ÌˇÍÓÎÍÓÚÓ ÓÒÚË ËÌÙÓÏ‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ÔÓ‰-
„ÓÚ‚Ëı Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËˇ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡ ¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚, ÏÛ Ò˙Ó·-
˘ËıÏÂ ËÒÚËÌÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. ¬Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â ÔË “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰ÓÈ-
‰Óı‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ï˙ÊÂ, ÍÓËÚÓ „Ó ÛÒÔÓÍÓˇ‚‡ı‡, ˜Â Í‡ÚËÌ‡Ú‡ ÌÂ Â ˜‡Í ÚÓÎÍÓ‚‡
˜ÂÌ‡, ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÍÓÂÚÓ ÚÓÈ Á‡ÔÓ˜‚‡¯Â ‰‡ ÌË „ÎÂ‰‡ Ì‡ÍË‚Ó, Ì‡Ë˜‡ÈÍË ÌË
ìÔ‡ÌËÍ¸ÓËî Ë ì˜ÂÌÓ„ÎÂ‰ˆËî [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».].726
¬ ìÃÂÏÓ‡ËÚÂî ÒË ∆Ë‚ÍÓ‚ Ò˙˘Ó ˘Â Ì‡ÒÚÓˇ‚‡, ˜Â:
œÂÚ „Ó‰ËÌË ÔÓ‰Â‰ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ [Ì‡ √ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚] Â ËÁ„‡Ê‰‡ÎÓ
‚‡ÎÛÚÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ ·‡Á‡ ÔÎ‡ÌË‡Ì ËÁÌÓÒ Á‡ 3.6 ÏËÎË‡‰‡, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ
‚ ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ 4≠5 „Ó‰ËÌË ÚÓÈ Â ‰ÓÒÚË„‡Î Â‰‚‡ 1.5≠2 ÏËÎË‡‰‡ ‰ÓÎ‡‡. »ÏÂÌ-
ÌÓ ‚‡ÎÛÚÌËˇÚ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â Á‡·ÎÛÊ‰‡‚‡Î ‚ÒË˜ÍË ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ-
‚Ó‰ÒÚ‚Ó, Í‡ÚÓ Â ·ËÎ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÌ ·‡Î‡ÌÒ Á‡ ÓÍÓÎÓ 4 ÏËÎË‡‰‡ [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».].727
≈ÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓ, ÔÎÂ‰Ë‡ÌÂÚÓ Á‡ ÌÂ‚ËÌÌÓÒÚ ÔÓ ÌÂÁÌ‡ÌËÂ Á‚Û˜Ë Ù‡Î¯Ë‚Ó. “Û‰ÌÓ
Â ‰‡ ÒË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÏ, ˜Â ÓÔËÚ‚‡˘ËˇÚ ÒÂ ‰‡ ÍÓÌÚÓÎË‡ ‚ÒË˜ÍË ÓÒÌÓ‚ÌË ÔÓˆÂÒË ‚
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ˘Â ÔÓˇ‚Ë ÌÂÁ‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌÓÒÚ ÔÓ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ‚˙Ô-
ÓÒ. Õ‡È-Ô‡‚‰ÓÔÓ‰Ó·Ì‡ ËÁ„ÎÂÊ‰‡ ıËÔÓÚÂÁ‡Ú‡, ˜Â Ô˙‚ËˇÚ ÒÂÍÂÚ‡ ÔÓÎÁ‚‡ ‰˙Î„‡
Í‡ÚÓ ÔÓÂ‰ÂÌ ËÌÒÚÛÏÂÌÚ ‚ ‡ÁË„‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ÌÂ„Ó ÔÓ ÍÓË‰ÓËÚÂ Ì‡ ì‚ÚÓËˇ
ÂÚ‡Êî ‡Ô‡‡ÚÌË Ë„Ë. œÂ‰ÔÓÎ‡„‡Ï ËÏÂÌÌÓ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÍËÂ Á‡‰ ‰ÛÏËÚÂ Ì‡ ◊‡Í˙Ó‚:
ì“ÓÈ Í‡ÚÓ ˜Â ÎË Ë ÌÂ ËÒÍ‡¯Â ‰‡ ÁÌ‡Â ËÒÚËÌ‡Ú‡î. ‡Í ËÌ‡˜Â ‰‡ ÒË Ó·ˇÒÌËÏ ÒÚ‡Ì-
ÌÓÚÓ ìÒ‰‡‚‡ÌÂî Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÍÓÌÍÛÂÌÚ Á‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ ‚ Ô‡ÚËˇÚ‡ Ì‡ ¬‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍÓÏË-
ÒËˇ Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Ò ˆÂÎËˇ ∫ ËÌÙÓÏ‡ˆËÓÌÂÌ Ë ‚Î‡ÒÚÓ‚Ë ÂÒÛÒ. ŒÚ Û‚ÂÂÌËˇ-
Ú‡, ÍÓËÚÓ ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰‡‚‡ Ì‡ ¡ÂÊÌÂ‚ (1980 „.), ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ë Ì‡ √Ó·‡˜Ó‚ (1987 „.)
726 Чакъров, К. Вторият етаж. С., 1990, с. 172–173.
727 Живков, Т. Мемоари. С., 1997, с. 389–391.
728 На проведената през август 1980 г. среща в Крим с Брежнев Живков заявява: “Искам да Ви уверя Леонид Илич, че
нито един въпрос от отношенията на България с капиталистическите страни не се решава без мен. Комисията по
валутните въпроси при Политбюро се ръководи от мен и, ако нещо се купува от капиталистическа страна, това става
едва след като са изчерпани всички възможности да бъде доставено от Съветския съюз или от друга социалистическа
страна.”. ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2507, л. 22. Седем години по-късно (октомври 1987 г.) при разбор на ситуацията у
нас пред Горбачов емблематично генералният секретар на БКП посочва: “Нараснаха и дълговете ни. Преди две годи-
ни аз ръководих Валутната комисия към Политбюро. Успяхме да намалим дълговете до 3 млрд. щ. д. След това тази
комисия премина към правителството... Не прехвърлям вината върху другите, но при създалите се обстоятелства до
края на годината задълженията ни ще стигнат 6 млрд. щ. д... Аз отново взех върху себе си Валутната комисия. До края
на петилетката ще изплатим още един милиард. Така ще свалим задълженията си до 3.5 млрд. [к. м.].” ЦДА, ф. 1Б, оп.
68, а. е. 3272, л. 28.
ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ËÏ‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂ Á‡ Í‡Í‚ÓÚÓ Ë ‰‡ Â ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÎ˛˜Ó‚ÓÚÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ

Ì‡ ÚÓÁË Ó„‡Ì.728 “‡Í‡ Ó·‡˜Â Â‰ÌÓ‚ÂÏÂÌÌÓ ÒÂ ÔÂı‚˙Îˇ ‚ËÌ‡Ú‡ ‰Û„ËÏÛ, „‡‰Ë
ÒÂ ‡ÎË·Ë Á‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÌÂ‚ËÌÌÓÒÚ Ë ÒÂ ÚÛÔ‡Ú ÍÓÏÔÓÏ‡ÚË ÔÓÚË‚ ÍÓÌÍÛÂÌÚË-
ÚÂ (ÀÛÍ‡ÌÓ‚ & Ò-ËÂ), ÍÓËÚÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË Ì‡ ÔÓ-Í˙ÒÂÌ ÂÚ‡Ô. ÃÓÏÂÌÚ˙Ú
Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡ Ë Ò˙‚ÒÂÏ ÁÌ‡ÍÓ‚Ó Ò˛ÊÂÚ˙Ú Ò˙Ò ìÒ‰‡‰ÂÌ‡Ú‡î ‰Û„ËÏÛ ¬‡ÎÛÚÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ
ÔËÒ˙ÒÚ‚‡ Í‡ÚÓ ÍÎ˛˜Ó‚Ó Ó·‚ËÌÂÌËÂ ‚ ÔÓÒÎÓ‚ÛÚÓÚÓ ÔËÒÏÓ Ì‡ ‚Â˜Â ·Ë‚¯Ëˇ œ˙-
‚Ë ‰Ó ‚ÂÒÚÌËÍ ì“Û‰î. ¿ ÍÓÎÍÓÚÓ ‰Ó ÌÂÁÌ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚, ◊‡Í˙Ó‚ Ò‡Ï ÒË
ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë, ıÓÌËÍË‡ÈÍË ‰Ó·ÓÒ˙‚ÂÒÚÌÓ ìÌˇÍÓÎÍÓÚÓ ÓÒÚË ËÌÙÓÏ‡ˆËË, ÍÓË-
ÚÓ ÔÓ‰„ÓÚ‚Ëı Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ÚÓ„‡‚‡¯ÌËˇ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡ ¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚ [Ò
ÍÓÈÚÓ] ÏÛ Ò˙Ó·˘ËıÏÂ ËÒÚËÌÒÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂî.729 ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ, Í‡ÍÚÓ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ ÓÚ
Â‰Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ Ì‡ ¬. ÓÎ‡Ó‚ ÓÚ Ï‡È 1988 „.:
»Á‚ÂÒÚÌÓ Â, ˜Â ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ ËÁÔ‡˘‡ Ì‡ Ò˙‚ÒÂÏ Ó„-
‡ÌË˜ÂÌ Í˙„ ˜ÎÂÌÓ‚Â Ì‡ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ‚ÒÂÍË ÏÂÒÂˆ
‰‡ÌÌË Á‡ ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ·ÛÚÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡.
Õ‡¯ËÚÂ ‰‡ÌÌË Á‡ ·ÛÚÌËÚÂ ÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÂÁÂ‚Ë ÌÂ ÒÂ Ò˙Ó·˘‡‚‡Ú, ÓÒ‚ÂÌ Ì‡ ¬‡Ò [“.
∆Ë‚ÍÓ‚].730
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‚˙ıÛ¯Í‡ «‡Ô‡‰˙Ú ÌˇÏ‡ ÚÓ˜Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡
Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„. ‡ÍÚÓ ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ ÓÚ Ú‡·ÎËˆ‡ 17.1, Ï‡Í‡
‰‡ ÓÔËÒ‚‡Ú ÒıÓ‰ÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‚ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ÒÔ‡‰‡ÌÂ (1979≠1984 „.) Ë Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ
(1985≠1989 „.), ÓˆÂÌÍËÚÂ ÒÂ ‡ÁÏËÌ‡‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ.
“‡·ÎËˆ‡ 17.1.
ŒˆÂÌÍË Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ·ÛÚÌËˇ Ë ÌÂÚÌËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÔÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Ë
‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÂÁÂ‚Ë, 1979≠1989 „.
(ÏÎÌ. ˘. ‰.)
ŒˆÂÌÍË 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
¿. ¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„
¡Õ¡ ≠ 4865 4081 3500 3069 2923 4120 5512 7404 9126 10657
¬»Ã» 4415 3509 2930 2877 2869 2842 3240 4671 6139 8186 9201
Œ»—– 4400 3500 3162 2977 2482 2165 3640 3739 4955 6218 7915
¡¬¡-1 1739 2584 3852 5866 8256 8934 10124
¡¬¡-2 1297 2046 3159 4014 5264 7088 9128 10213
—¡ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 8266 8944 10137
¡Ãœ 3264* ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
ŒŒÕ 4900 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 4100 5500 7400 9100 10700
WEFA 3560 3060 2760 2610 2300 2409 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
÷–” 4415 3510 2975 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
Marer ≠ 4387 ≠ ≠ ≠ ≠ 3861 5244 7072 9128 10213
729 Чакъров, К. Вторият етаж. С., 1990, с. 172–173. В заседание на Политбюро от октомври 1987 г. сам Живков
заявява: „Убеждават ме другарите, че нашият външен дълг ще стигне най-много 5.5 млрд. Аз смятам, че ще бъдат 6
млрд., като спаднем авоарите ни и другите резерви – ще са 4 млрд... Не са малко за България.“ ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а.
е. 3232, л. 67. В историографията ни също битуват неточни данни за размера на дълга. В статията си за Живковата
икономическа реформа Г. Никова например твърди, че „през 1987 г. той [външният дълг] наближава 6 млрд. долара“,
макар според официалната информация на БНБ през същата година задлъжнялостта ни към западни банки достига
7.4 млрд. Никова, Г. Живковата... , с. 117
730
ЦДА, ф. 132п, оп. 15, а. е. 13, л. 6.
¡. ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„
¬»Ã» 3700 2730 2100 1863 1696 1413 1150 3291 5054 6406 8025
Œ»—– 3700 2700 2352 2017 1312 737 1648 3574 5132 6137 7957
¡Ãœ 2662* ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
ŒŒÕ-1 ≠ 4100 ≠ ≠ ≠ ≠ 2000 4100 6300 7300 9500
ŒŒÕ-2 3700 3200 2300 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
NFAC/TCF 3000 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
WEFA ≠ 2771 2220 1736 1501 850 635 ≠ ≠ ≠ ≠
WEFA-1 ≠ 2500 2200 1800 1700 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
÷–” 3700 2730 2135 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
¬. ¬‡ÎÛÚÌË ÂÁÂ‚Ë
¡¬¡ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 1827 1182 850 1462 1013
¡Ãœ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 2091 1380 1085 1778 1062
ŒŒÕ 800 ≠ ≠ ≠ ≠ 2100 1400 1100 1800 1200 ≠
Marer 1396 ≠ ≠ ≠ ≠ 2136 1522 1199 1801 1381 ≠
√. ¬ƒ ‚ 1989 ˘.‰.‡
·ÛÚÂÌ ≠ ≠ ≠ 5127 ≠ ≠ 5774 6112 6707 8570 9133
ÌÂÚÂÌ ≠ ≠ ≠ 3912 ≠ ≠ 3443 4650 5706 6823 7956
Източник: БНБ. Годишен отчет, 1990 (данните се покриват и с доклад на БВБ от 1990 г.: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а.е. 612,
л. 139–140); BIS: Quarterly Reports, различни броеве; ВИМИ: COMECON Data WIIW различни броеве; ОИСР: Finan-
cial and Market Trends, различни броеве; ЦРУ: Handbook of Economic Statistics and ‘Estimating Soviet and East Euro-
pean Hard-Currency Debt; Marer: Marer, P. et al. Historically Planned Economies: A Guide to the Data. Washington, D.C.:
World Bank; 1992.; ООН: Economic Survey of Europe in 1991–1992, U.N. Economic Commission for Europe: New York,
1992, p. 83, 332.; ООН-1 и ООН-2: Economic Bulletin for Europe, различни броеве; WEFA и WEFA-1: Centrally Planned
Economies Current Analysis, Washington, D.C., различни броеве; NFAC/TCF: Twentieth Century Fund. Deficits and Détente:
Report of an International Conference on the Balance of Trade in the Comecon Countries, New York, 1983 и National
Foreign Assessment Center. Estimating Soviet and East European Hard Currency Debt, Research Paper ER 80-10327,
Washington, D.C.; СБ: World Debt Tables, 1991–1992, v. 2, p. 42-45; БВБ: ЦДА, ф. 640, оп. 4, а.е. 612, л. 52-53; БВБ-1:
вътрешна разпечатка от 1993: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а.е. 3119, л. 74 и сл.; БВБ-2: вътрешна разпечатка от 1992: ЦДА, ф.
630, оп. 4, а.е. 3119, л. 99 и сл.
Бележки: * към юни 1979 г.

‡ по Marer
Легенда:
ВИМИ – Виенски институт за международни икономически изследвания;
БМП – Банка за международни разплащания в Базел;
СБ – Световна банка;
ОИСР – Организация за икономическо сътрудничество и развитие;
ООН – Организация на обединените нации, Икономическа комисия за Европа;
WEFA – Иконометрична асоциация за прогнози „Уортън“;
ЦРУ – Централно разузнавателно управление;
NFAC/TCF – Национален център за чуждестранни анализи/ Фонд „20-и век“
Õ‡È-Ô˙ÎÌË Ò‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ ìÁ‡Ô‡‰ÌËî ÒÂËË Ì‡ ¬ËÂÌÒÍËˇ ËÌ-

ÒÚËÚÛÚ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌËˇ (¬»Ã»)* Ë Œ»—–. –‡ÁÏË-
Ì‡‚‡ÌÂÚÓ ËÏ Ò ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Ó·‡˜Â Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ≠ ÒÂ‰ÌÓ 879.3 ÏÎÌ. ˘. ‰.
* Изказвам благодарност на Моника Шварчхапел за предоставените ми оценки на ВИМИ за брутния и нетния ВД на
България след 1970 г.

Á‡ ¬»Ã» Ë 1450.4 ÏÎÌ. Á‡ Œ»—–. ŒˆÂÌÍËÚÂ Ì‡ ¬»Ã» Ò‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-ÚÓ˜-

ÌË, ÌÓ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú Ë ÔÓ-Ï‡ÎÍË ‡ÏÔÎËÚÛ‰Ë Ì‡ „Â¯Í‡ ÓÚ ÚÂÁË Ì‡ Œ»—– (ÏÂÊ‰Û 81
ÏÎÌ. ‚ 1984 ‰Ó 1.5 ÏÎ‰. ‚ 1989 „. Á‡ ¬ËÂÌÒÍËˇ ËÌÒÚËÚÛÚ ÔË ‚‡Ë‡ˆËË ÏÂÊ‰Û 480
ÏÎÌ. ‚ 1985 Ë 2.9 ÏÎ‰. ‚ 1988 „. Á‡ Œ»—–). ÕÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÌÂ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÓÚÎËÍË ÏÂÊ‰Û ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÓÙËˆË‡ÎÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË (¡Õ¡ Ë ¡¬¡), ÓÚ
Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, Ë ÏÂÊ‰Û ‡ÁÎË˜ÌË ÓˆÂÌÍË Ì‡ Â‰ËÌ Ë Ò˙˘ ÓÙËˆË‡ÎÂÌ ËÁÚÓ˜ÌËÍ (¡¬¡-
1 Ë ¡¬¡-2), ÓÚ ‰Û„‡. œË ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ˇÒÌÓÚ‡ ÓÚÌÓÒÌÓ ÔËÎ‡„‡Ì‡Ú‡ ÏÂÚÓ‰ËÍ‡
Á‡ ÓˆÂÌÍËÚÂ Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎË ÌˇÍÓÈ ÓÚ ‚‡Ë‡ÌÚËÚÂ Í‡ÚÓ Ì‡È-ÚÓ˜ÂÌ.
œÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË Ó·‡˜Â ‚ ËÁÎÓÊÂÌËÂÚÓ ˘Â ÒÂ ·Ó‡‚Ë Ò ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡ÌËÚÂ ÒÎÂ‰
1989 „. ‰‡ÌÌË Ì‡ ¡Õ¡ (Á‡ ·ÛÚÌËˇ) Ë Ì‡ ¬»Ã» (Á‡ ÌÂÚÌËˇ ‰˙Î„).
“‡·ÎËˆ‡ 17.1. ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡ Ë Ò˙Ò ÒÂËÓÁÌÓÚÓ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ-
Ú‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ˜ÛÊ‰ËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË731. ‡ÚÓ Ô‡‚ËÎÓ ÓˆÂÌÍËÚÂ ËÏ Ò‡
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌËÒÍË, ÔË ÍÓÂÚÓ —ÓÙËˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ìÔËÍËÂî ÒÂ‰ÌÓ Ì‡‰ 15%
(¬»Ã») Ë 25% (Œ»—–) ÓÚ Ò‚Óˇ ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„. œÓ‰Ó·Ì‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ ÒÂ Á‡·ÂÎˇÁ‚‡ Ë
Á‡ ÔÂ‰Ë¯ÌËˇ ÔÂËÓ‰ (1970≠1979 „.), ‚ËÊ Ò˙˘Ó „Î‡‚‡ 16. –‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ Â ÓÒÓ·Â-
ÌÓ ËÌÚÂÂÒÌÓ ÔË Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡ ¯ÔËÓÌÒÍË, Ì‡Û˜ÌË, ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
ËÌÒÚËÚÛˆËË (÷–”, ¬»Ã», Ã¬‘, —¡, ¡Ãœ, Œ»—–, ŒŒÕ Ë ‰.), ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ÎË
ÒÂ ‚ ËÁ„ÓÚ‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÓˆÂÌÍË Á‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ. œÓ˙˜‚‡Ú ÒÂ Ë
ÌÂÁ‡‚ËÒËÏË ‡Ì‡ÎËÁË (Ì‡ÔËÏÂ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ‡ÒÓˆË‡ˆËˇ ì”ÓÚ˙Ìî ÓÚ 1983 „.
ËÎË Ì‡ Dresdner Bank ÓÚ 1988 „.) ËÎË ÒÂ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó ìÌÂÒÚ‡Ì‰‡ÚÌËî ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Í‡-
ÚÓ ÚÂÒÚÓ‚ËÚÂ ÓÙÂÚË Ì‡ ì»ÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î Ù‡ÈÌ˙ÌÒ ‰Ë‚ÂÎÂÔÏ˙ÌÚ Ó.î, Œı‡ÈÓ, ˜ÂÁ
ÍÓËÚÓ ÒÂ Ô‡‚ˇÚ ÓÔËÚË Á‡ ÔÓ‚ÂÍ‡ ì‰ÓÍÓÎÍÓ ÒÔÂ¯Ì‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÔÓÎÛ-
˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËî732.
ƒÓ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË
ÌÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÓÒÓ·ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ÚÓÈ ÓÒÚ‡‚‡ ‚ÒÚ‡ÌË ÓÚ ËÌÚÂÂÒ‡
Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË, ¯ÔËÓÌÒÍË Ë ‡Í‡‰ÂÏË˜ÌË Í˙„Ó‚Â. œ˙‚‡Ú‡ ËÁÚÓ˜-
ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ ‰‡‚‡ ÔÓ‚Ó‰ Ì‡ ÔÓÙ. –Ë˜˙‰ œÓÚÂÒ
‰‡ ÓÚÔ‡‚Ë ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Á‡ ÓˆÂÌÍ‡ Ì‡
ÍÂ‰ËÚÌËˇ ËÒÍ Ì‡ ÒÎ‡·Ó‡Á‚ËÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË Â ÌÂÔËÎÓÊËÏ‡ Í˙Ï ËÍÓÌÓÏËÍËÚÂ ÓÚ
—»¬. “ÛÍ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÒÎÂ‰ˇÚ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ (·ÛÚÂÌ ‰˙Î„/
¡¬œ, ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ¬ƒ/ËÁÌÓÒ Ë ‰.), ÌÓ Ë ìÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ÒÚ‡ÚÂ-
„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Ù‡ÍÚÓËî733.
ŒÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ Á‡-
ÔÓ˜‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÛ˜‚‡ ÓÚ Â‰Ëˆ‡ ËÌÒÚËÚÛˆËË ≠ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË
‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ, ◊ÂÈÁ Ï‡Ìı‡Ú˙Ì ·‡ÌÍ, ÷–”, —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ŒŒÕ, Œ»—–, ¬»-
731
Това подценяване се признава и от западните анализатори. Злоч-Кристи, например, счита, че „рисковете от креди-
тирането на Източна Европа са подценявани от западните финансови кръгове“. Zloch-Christy, Debt Problems, p. 145.
732 В писмо на председателя на БВБ В. Никифоров до посланика във Вашингтон Жулев се казва, че: “В банката са
получавани подобни предложения [и] от други източници”. Архив на Министерството на външните работи (АМВнР),
оп. 40, а. е. 513, л. 51; пак там, а. е. 194, л. 17–3; пак там, оп. 45-12, а. е. 108, л. 2–4.
733 Portes, Richard. East Europe’s Debt to the West: Interdependence is a Two Way Street, Foreign Affairs, 1977: 4, p. 753.
Подобно становище по-късно изказва и Франклин Холцман: Holzman, Franklyn D. Creditworthiness and Balance-of-
payments Adjustment Mechanisms of Centrally Planned Economies, in Rosefielde, Steven (ed.), Economic Welfare and the
Economics of Soviet Socialism: Essays in Honour of Abram Bergson. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, pp.
163–184.
Ã» Ë ‰. œÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Úˇı ·‡ÁË‡Ú Ò‚ÓËÚÂ ÓˆÂÌÍË ‚˙ıÛ ÔÓ„ÌÓÁË Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ

ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, ÔË·ˇ„‚‡ÈÍË Á‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ ‰Ó ‡ÁÎË˜-
ÌË ÚÂıÌËÍË Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒÚÓ‚ÂÌË Ô˙‚Ë˜ÌË ‰‡ÌÌË. »ÍÓÌÓÏÂÚ-
Ë˜Ì‡Ú‡ ‡ÒÓˆË‡ˆËˇ ì”ÓÚ˙Ìî Ì‡ÔËÏÂ ÔËÂÏ‡, ˜Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ Ú˙-
„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÓÚÓˆË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡-
ÎÛÚ‡. ÷–” Ô˙Í „‡‰Ë Ò‚ÓËÚÂ ÔÓ„ÌÓÁË ‚˙ıÛ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·-
ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ Ë “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ. —ÔÓÂ‰ ‡Ì‡ÎËÁ‡ÚÓËÚÂ Ó·‡˜Â Â‰‚‡ ÎË
ÏÂÚÓ‰ËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÷–” Ô‡‚Ë ÓˆÂÌÍËÚÂ ÔÓ-ÚÓ˜ÌË. Œ·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ ÚÂ ‚‡Ë‡Ú ìÓÚ Ìˇ-
ÍÓÎÍÓ ÏËÎËÓÌ‡ ‰Ó Ì‡‰ ÏËÎË‡‰ ‰ÓÎ‡‡î734. «‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡È-‰˙Î„Ë Ò‡ ÒÂËËÚÂ
Ì‡ ì”ÓÚ˙Ìî Ë ÷–”, ‡ Á‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ≠ Ì‡ Œ»—– Ë ¬»Ã».
—‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ Í‡ÚÍÓ-, ÒÂ‰ÌÓ- Ë ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ¬ƒ, ÒËÌ‰ËÍË‡ÌË-
ÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ‰ÂÔÓÁËÚË ÔË Â‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË ÒÂ Ò˙·Ë‡Ú ÓÚ ¡‡ÌÍ‡-
Ú‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‡ÁÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ¡‡ÁÂÎ (¡Ãœ). ƒÓ 1975 „. Ó·‡˜Â ¡Ãœ ÌÂ ÔÂ-
‰ÓÒÚ‡‚ˇ ‡Á·Ë‚ÍË Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ —»¬, ‡ Ò‡-
ÏÓ ‰‡ÌÌË Á‡ ˆÂÎËˇ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ·ÎÓÍ. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ËÌÒÚËÚÛ-
ˆËˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ÒÎÂ‰Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËÚÂ Á‡ÂÏË Á‡ ÂÍÒÔÓÚÌÓ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÌÂ. œÓ‡‰Ë
ÚÓ‚‡ ÓˆÂÌÍËÚÂ Á‡ ÚÂÁË ÍÂ‰ËÚË ÒÚ‡‰‡Ú ÓÚ Â‰Ëˆ‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË. —ÏˇÚ‡ ÒÂ Ì‡ÔË-
ÏÂ, ˜Â „Â¯Í‡Ú‡ ‚ ÔÓ„ÌÓÁËÚÂ Ì‡ ÷–” Â ÓÍÓÎÓ 10%735. «‡Ô‡‰ÌË ‡‚ÚÓË ‰ÓË Ô‡-
‚ˇÚ ÓÔËÚË Á‡ ÍÓÌÒÚÛË‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏÂÚË˜ÌË ÔÓ„ÌÓÒÚË˜ÌË ÏÓ‰ÂÎË, Ò ÍÓËÚÓ ‰‡
ÍÓÏÔÂÌÒË‡Ú ÌÂÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ. ‡ÍÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ˇÒÌÓ ÔÓ-„ÓÂ Ó·‡˜Â, ÚÂ ÌÂ
ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂˇÚ ÒÂËÓÁÌËˇ ‰ÂÙËˆËÚ Ì‡ ËÁıÓ‰ÌË ‰‡ÌÌË. —‡ÏÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ
ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÓˆÂÌÍËÚÂ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÓÔÓ‚Â„‡ÌË ÓÚ Â‡ÎÌË Ò˙·ËÚËˇ. “‡Í‡ Ì‡ÔËÏÂ,
ÒÔÓÂ‰ ËÁ„‡‰ÂÌËˇ ÓÚ ». «ÎÓ˜- ËÒÚË ÏÓ‰ÂÎ, Í˙Ï 1987 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ìÒ‡‚ÌËÚÂÎ-
ÌÓ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·Ì‡... Ë Â Ï‡ÎÍÓ ‚ÂÓˇÚÌÓ ‰‡ ËÁÔ‡‰ÌÂ ‚ ÎËÍ‚Ë‰ÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇî.
≈‰ËÌ ÓÚ ıËÔÓÚÂÚË˜ÌËÚÂ ÒˆÂÌ‡ËË Ì‡ ‡‚ÚÓÍ‡Ú‡ ‰ÓË ÔÂ‰‚ËÊ‰‡, ˜Â Í˙Ï 1988 „.
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ˘Â ËÁÔÎ‡ÚË Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ736.
Õ‡‰ÂÊ‰ËÚÂ, ˜Â Ô˙‚‡Ú‡ „ÓÎˇÏ‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡
(1978≠1982 „.) ˘Â ‰Ó‚Â‰Â ‰Ó ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‰‡ÌÌË-
ÚÂ Á‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÌÂÓÒÌÓ‚‡-
ÚÂÎÌË. ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ Œ»—– Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔËÁÌ‡Â, ˜Â Ï‡Í‡ ‰‡ Ò‡ Ì‡ÒÚ˙ÔË-
ÎË ËÁ‚ÂÒÚÌË ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÔÓÏÂÌË (ÔÂ‰ËÏÌÓ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ¬ƒ Ì‡ ”Ì„‡Ëˇ,
œÓÎ¯‡ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ), Â‰Ëˆ‡ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÌÂ ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡Ú ËÁÓ·˘Ó Ò‚Â-
‰ÂÌËˇ Á‡ Ò‚Óˇ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. Õ‡È-ÒÂËÓÁÌË, ÒÔÓÂ‰ Œ»—–, Ò‡ ËÌ-
ÙÓÏ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ‡ÒËÏÂÚËË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë √ƒ–737.
¬ œÓÎËÚ·˛Ó Ó·‡˜Â ÌÂ ÁÌ‡ˇÚ ÍÓÎÍÓ ÒÔÓÎÛ˜ÎË‚ Â ÍËÁËÒÌËˇÚ PR. œÂÁ ÙÂ‚-
Û‡Ë 1988 „. ∆Ë‚ÍÓ‚ Á‡ˇ‚ˇ‚‡ ÔÂ‰ ÍÓÎÂ„ËÚÂ ÒË ÓÚ ‚ËÒ¯Ëˇ Ô‡ÚËÂÌ Ó„‡Ì:
ìÕ‡ «‡Ô‡‰ ‚ÒË˜ÍÓ ÒÂ ÒÎÂ‰Ë, ˘ÓÏ Û‚ÂÎË˜ËÏ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ÒË, ‚Â‰Ì‡„‡ Ì‡ «‡Ô‡‰
Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÂÁÂ‚Ë‡Ú. «‡˘ÓÚÓ ÚÂ ÁÌ‡ˇÚ. “ÛÍ ·Â¯Â Â‰ËÌ ‰ËÂÍÚÓ Ì‡ ‡Ì„ÎËÈÒ-
734 Chapman, Sheila A. Eastern Hard Currency Debt, 1970-83: An Overview, European University Institute Working Pa-
pers, 1983: 75, pp. 56–57.

735 Chapman, Eastern Debt, pp. 58–59.
736 Zloch-Christy, Debt Problems, p. 161.
737 OECD, Relationship Between Eastern European Countries and Western Financial Markets, Financial Market Trends,
1985: 30, March, p. 24; OECD, East West Financial Relations: Developments in the 1985 and Future, Financial Market
Trends, 1986: 33, March, p. 18.
738 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3373, л. 103–104.
Í‡ ·‡ÌÍ‡ Ë ÚÓÈ Í‡Á‡ ÚÓ˜ÌÓ ÍÓÎÍÓ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ËÏ‡ÏÂ. “Â „Ë ÁÌ‡ˇÚ. “Ó‚‡ ÌÂ Â Ú‡ÈÌ‡.
“Ó‚‡ Â Ú‡ÈÌ‡ ÚÛÍ Á‡ Ì‡Ò, ‡ Á‡ Úˇı ÌÂ Â ÌËÍ‡Í‚‡ Ú‡ÈÌ‡î [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]738.
œÓÎÛ˜‡‚‡ ÒÂ ‰ÓÒÚÓÂÌ Á‡ ¯ÔËÓÌÒÍË ÓÏ‡Ì Ò˛ÊÂÚ ≠ ÌËÂ ÍËÂÏ ËÒÚËÌÒÍÓÚÓ
ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, ÌÓ ÌÂ ‚ˇ‚‡ÏÂ, ˜Â ÒÏÂ Û·Â‰ËÎË «‡Ô‡‰‡ ‚ ÔÓÔ‡„‡Ì‰ÌÓ ÍÓÌÒÚÛË‡Ì‡-
Ú‡ Ô‡‡ÎÂÎÌ‡ Â‡ÎÌÓÒÚ. œÓ˜ÚË Í‡ÍÚÓ ‚ Á‡„Î‡‚ËÂÚÓ Ì‡ Â‰ËÌ ÔÓÁ‡·‡‚ÂÌ ÙËÎÏ: ÌËÂ
ÁÌ‡ÂÏ, ÌÓ ÌÂ ÁÌ‡ÂÏ, ˜Â ÚÂ ÌÂ ÁÌ‡ˇÚ.
—˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ, Í‡ÍÚÓ ÚÓ‚‡ ˘Â ÒÚ‡ÌÂ ˇÒÌÓ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ, ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂ‰-
ÒÚ‡‚ˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚, ÍÓÈÚÓ Â Ò 15% ÔÓ-„ÓÎˇÏ ÓÚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌËˇ. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÏÂ
Í‡‡ ‰‡ ÔÂ‰ÔÓÎÓÊ‡, ˜Â ÒÂ‰ Ù‡ÍÚÓËÚÂ Á‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÓÎˇ
Ë„‡Â Ë ËÌÙÓÏ‡ˆËÓÌÌ‡Ú‡ ‡ÒËÏÂÚËˇ. ŒˆÂÌˇ‚‡ÈÍË ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÒÂ‰ÌÓ Ò 1.2
ÏÎ‰.739 ÔÓ-ÌËÒÍÓ ÓÚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌËˇ ÏÛ ‡ÁÏÂ, ‡ ÂÁÂ‚‡ ≠ Ò˙Ò 150≠200 ÏÎÌ. ÔÓ-
‚ËÒÓÍÓ, ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ·‡ÁË‡Ú ‡Ì‡ÎËÁËÚÂ ÒË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ Ú‡ÌÒÙÂÂÌ ÔÓÚÂÌˆË‡Î
Ì‡ Â‰Ì‡ ÔÓ-ÓÔÚËÏËÒÚË˜Ì‡ Í‡ÚËÌ‡. ÕÂÔÓÁÌ‡‚‡ÈÍË ËÁˆˇÎÓ ÒËÚÛ‡ˆËˇÚ‡, ÚÂ Ò‡ ÔÓ-
ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡Ú, Ï‡Í‡ Ë Ò Ì‡Ï‡Îˇ‚‡˘ ÚÂÏÔ, ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ
ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÓÚ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÊËÏ‡.
“‡·ÎËˆ‡ 17.2.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ ‚Ë‰Ó‚Â ÍÂ‰ËÚÓË Ë
‚‡ÎÛÚË, 1979≠1989 „.
ŒˆÂÌÍË 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
¿. ¬Ë‰Ó‚Â ÍÂ‰ËÚË,
ÒÛÏ‡, ÏÎÌ.˘.‰.
‡) ŒÙËˆË‡ÎÌÓ
„‡‡ÌÚË‡ÌË
ÂÍÒÔÓÚÌË ÍÂ‰ËÚË
WEFA 1000 890 883 808 708 795
÷–” 270 0 0
·) ¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï
Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡ÌÍË
Œ»—– 3090 2610 2120 2010 1760 1580 1580 2380
‚) ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï
Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡ÌÍË
Œ»—– 3019 1840 1310 1050 590 240 16 500
¡. »ÁÚÓ˜ÌËˆË Ì‡
ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ,%
‡) Portes
≈‚ÓÔ‡Á‡ 1 0
¿‡·ÒÍË ·‡ÌÍË 3 0
Ã¬‘, —¡, ≈¡¬– 0 0
Â‰ËÚ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ‡ 70 65
Â‰ËÚ Ì‡ ÔÓ‰‡‚‡˜‡ 22 28
‘‡ÍÚÓËÌ„, ÙÓÙÂÚËÌ„,
ÒÛË˜ 3 4
739 Средно подценяване на ВД според оценките на ВИМИ и ОИСР.

·) ÷–”
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡ÌÍË 92.9 94.1
ŒÙËˆË‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚÓË 7.1 5.9
‚) Œ»—–
ŒÙËˆË‡ÎÌË 27 30 43 47 35 32 28 26 20
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡ÌÍË, ÌÂ„‡‡ÌÚË‡Ì 73 64 57 53 63 66 70 71 72
Ã¬‘, —¡ 0 0 0 0 0 0 0 0 0
ƒÛ„Ë 6 0 0 0 1 2 2 3 8
¬. ¬‡ÎÛÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡,%
Œ»—–
USD 15 35 49
DM 25 25 30
CHF 30 10 8
JPY 5 0 6
ECU 25 30 0
ATS 0 0 5
‰Û„Ë 0 0 2
√. Ã‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡, ÏÎ‰. ˘. ‰.
BIS
ƒÓ 1 „. 1.1 1.1
1-2 „. 0.3 0.4
Õ‡‰ 2 „. 0.6 0.4
Източник: вж. таблица 17.1.
ƒË‡„‡Ï‡. 17.1.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ‚‡ÎÛÚË Í˙Ï 31.XII.1990 „.
CHF други ATS

8% 6% 5%
JPY USD
2% 48%
\
DEM
30%
FFr
1%
Източник: БНБ. Годишен отчет. 1990, С., 1990, с. 40.

ƒË‡„‡Ï‡ 17.2.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÒÚ‡ÌË-ÍÂ‰ËÚÓÍË, 1990 „.
други
11%
Германия
Италия 21%
3%
Швецария
5%
Франция
7% СИВ
8% Япония
19%
Австрия
Великобритания
13%
13%
Източник: БНБ. Годишен отчет. 1990, С., 1990, с. 40.
Œ˘Â ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ Ô˙‚‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ (1970≠1976 „.) ¡˙Î„‡-

Ëˇ ¯ËÓÍÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ ‡ÁÎË˜ÌË Á‡ÂÏÌË Í‡Ì‡ÎË (Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌËˇ
Ô‡Á‡ ÔÓ‡‰Ë ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡Ú‡ ˆÂÌ‡ Ì‡ ÂÒÛÒ‡ ÚÛÍ). œ‡ÍÚËÍÛ‚‡ÌËÚÂ ÔÓ-‡ÌÓ ÍÂ‰ËÚ-
ÌË ÛÎÂÒÌÂÌËˇ ÓÚ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË (Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡) ‚ÒÂ ÔÓ-¯ËÓ-
ÍÓ ÒÂ ‰ÓÔ˙Î‚‡Ú Ò ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÎËÌËË ÓÚ ·‡ÌÍË-ÍÓÂÒÔÓÌ‰ÂÌÚË, Ò˙Ò Á‡ÂÏË ÓÚ ÚËÔ‡
ì·‡ÌÍ‡ ≠ ·‡ÌÍ‡î Ë Ò ÂÒÍÓÌÚË‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÔÓÎËˆË Ì‡ ‡-forfait Ô‡Á‡‡. Õ–¡
Á‡Â‰ÌÓ Ò˙Ò ”Ì„‡Ëˇ Ë œÓÎ¯‡ Â ÒÂ‰ Ô˙‚ËÚÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË, ÔË·ˇ„Ì‡-
ÎË ‰Ó ÒËÌ‰ËÍË‡ÌË ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. ŒÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ÓÚ —»¬ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡
ÂÁÂ‚Ë‡ÌÓÒÚ Í˙Ï Ú‡ÁË ÙÓÏ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ, ‡ ‰Ó ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 70-ÚÂ
–ÛÏ˙ÌËˇ ÒÂ ‚˙Á‰˙Ê‡ ËÁˆˇÎÓ ÓÚ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓË Ò ·‡ÌÍÓ‚Ë ÒËÌ‰ËÍ‡ÚË.
ŒÒÌÓ‚ÌË ÔÂ‰ËÏÒÚ‚‡ Ì‡ ¯ËÓÍÓ ÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‡„ÂÌ-
ˆËË Á‡ ÂÍÒÔÓÚÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ò‡ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍËÚÂ ËÏ ÎËı‚Ë Ë ÚÂıÌËˇ ÔÓ-
‰˙Î„ Ï‡ÚÛËÚÂÚ ÓÚ ÚÓÁË ÔÓ ·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ Á‡ÂÏË. “Â Ó·‡˜Â Ò‡ Ó·‚˙Á‡ÌË Ò ÍÓÌÍÂÚÌË
ÔÓÂÍÚË ËÎË ‚ÌÓÒ ‚ Ô‡ÍÂÚÌË ‰Ó„Ó‚ÓË, ÍÓÂÚÓ „Ë Ô‡‚Ë ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ „˙‚Í‡‚Ë.
÷ÂÌÓ‚ËˇÚ ‰ËÙÂÂÌˆË‡Î ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ ÓÚ ÓÙËˆË‡ÎÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË ÒÂ
ÒÚÓÔˇ‚‡ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ, Ò ÍÓÂÚÓ ÚÓÁË Í‡Ì‡Î ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ „Û·Ë Ò‚ÓˇÚ‡ ‡Ú-
‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œÂÁ ˛ÎË 1983 „. Â ‚ÁÂÚÓ Â¯ÂÌËÂ (‚ÎˇÁÎÓ ‚ ÒËÎ‡ ÓÚ ÒÂ-
‰‡Ú‡ Ì‡ 1984 „.) Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ÒÔÂ‰‡ ÔÓ ÚÓÁË ÚËÔ ÍÂ‰ËÚË Ò 1.2% (120 ·‡ÁËÒÌË
ÚÓ˜ÍË), ÔÓÍ‡˜‚‡ÈÍË Ó·˘‡Ú‡ ÎËı‚‡ Á‡ Õ–¡ ‰Ó 11.55% ÔÓ 2≠5-„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ Ë ‰Ó
11.9% ÔÓ 3≠8-„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË740. œÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ë ÔÓÒ-
740
Zloch-Christy, Debt Problems, pp. 60–61.
ÎÂ‰‚‡ÎÓÚÓ ÓˇÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÓÚ Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ·‡ÌÍË (1981≠1983 „.) Ó·‡˜Â

ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË ÓÒÚ‡‚‡Ú Â‰Ì‡ ÓÚ Ï‡ÎÍÓÚÓ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚Ë Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡
‰ÂÙËˆËÚ‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬. œË Ó·˘ÓÚÓ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚Â-
ÚÓ‚Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‡„ÂÌˆËË ËÏ‡Ú ÒÂËÓÁÂÌ ËÌÚÂÂÒ ‰‡ Á‡Ô‡ÁˇÚ Ó·ÂÏ‡
Ì‡ ÂÍÒÔÓÚ, ÍÓÂÚÓ „Ë Ô‡‚Ë ÔÓ-ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ Á‡‰˙Ê‡Ú, ‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ë ‰‡ Û‚ÂÎË˜‡Ú,
‡ÁÏÂ‡ Ì‡ „‡‡ÌÚË‡˘ËÚÂ ËÁÌÓÒ‡ ÍÂ‰ËÚË. ≈ÚÓ Á‡˘Ó Ë ÔÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË —ÓÙËˇ
ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ÛÚ‚˙‰ÂÌ‡Ú‡ ÓÚ ÔÂ‰Ë ‰‚Â ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ Ô‡ÍÚËÍ‡ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ Ò‚Óˇ
‚ÌÓÒ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî Ì‡ ·‡Á‡ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÒÔÓ„Ó‰·Ë. œÓ Ìˇ-
ÍÓË ÓÚ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÒÂ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡Ú ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËÚÂ
ÍÓÔÓ‡ˆËË Á‡ ÂÍÒÔÓÚÌÓ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ (ì Œ‘¿—î ‚˙‚ ‘‡ÌˆËˇ, ì –≈ƒ»Œœî ‚
»Ú‡ÎËˇ, ƒÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ Á‡ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚Í‡ Ì‡ ÂÍÒÔÓÚÌË ÍÂ‰ËÚË ‚˙‚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡-
ÌËˇ, ≈ÍÒÔÓÚ ‰Ë‚ÂÎ˙ÔÏ˙ÌÚ ÍÓÔÓÂÈ¯˙Ì Ì‡ ‡Ì‡‰‡ Ë ‰.), „‡‡ÌÚË‡˘Ë ÔÓ-ËÁ-
„Ó‰ÌË ÎËı‚ÂÌË ÌË‚‡741. — ‰Û„Ë ‰˙Ê‡‚Ë Ò‡ ÔËÎ‡„‡ÌË ÔÓ-Ô‡Á‡ÌË ÒıÂÏË, Í‡ÚÓ Á‡-
ÂÏËÚÂ ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÓÚ ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÓÌÒÓˆËÛÏË (¡ÂÎ„Ëˇ, À˛ÍÒÂÏ·Û„) ËÎË ÓÚ ÓÚ‰ÂÎ-
ÌË ·‡ÌÍË (’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, ¿‚ÒÚËˇ)742.
ŒÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ Á‡Ô‡‰ÌÓ„ÂÏ‡ÌÒÍË Ë ‡‚ÒÚËÈÒÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÒÂ‰ÌË-
ˆË Ë ÌÂ·‡ÌÍÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË Ì‡ÔËÏÂ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡Ú ÂÒÛÒÌÓ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÚÛËÁ˙Ï:
ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ıÓÚÂÎËÚÂ ìœ‡ÎÏ‡î Ë ì¿ÒÚÓËˇî ‚ «Î‡ÚÌË ÔˇÒ˙ˆË, ÒÚÓÂÊ‡ Ì‡
‚‡Í‡ÌˆËÓÌÌÓÚÓ ÒÂÎË˘Â ìƒ˛ÌËî, Í‡·ËÌÍÓ‚Ëˇ ÎËÙÚ Ì‡ ¬ËÚÓ¯‡ Ë ·‡ÎÌÂÓÎÓÊÍËˇ
ˆÂÌÚ˙ ‚ —‡Ì‰‡ÌÒÍË743. œË ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ò flÔÓÌËˇ ÒÂ Ô‡ÍÚËÍÛ‚‡ Ú. Ì‡. ìÍÂ‰ËÚ
Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ‡î, ÔË ÍÓÈÚÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ ÓÚ ËÁÌ‡Òˇ˘ËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË ˇÔÓÌÒÍËˇ ÍÓÔÓ‡ˆËË744. ‘ËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú Ë ÓÚ ƒ‡ÈÏ-
ÎÂ ¡ÂÌˆ Ë ‘¸ÓÒÚ ¿ÎÔËÌÂ745. œ‡‚ˇÚ ÒÂ ÓÔËÚË Ë Á‡ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÏÂÒÂÌË ·‡ÌÍË,
˜ÂÁ ÍÓËÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ‚ÌÓÒ ÓÚ ≈‚ÓÔÂÈÒÍ‡Ú‡ ËÍÓ-
ÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ó·˘ÌÓÒÚ (≈»Œ) ≠ ‘–√, ‘‡ÌˆËˇ, Ë Û‚ÂÈÚ. — ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡ Ï˛Ì-
ıÂÌÒÍ‡Ú‡ ¡‡ÈË¯Â ‘Â‡ÈÌÒ·‡ÌÍ ‚ÚÓËÚÂ ‰‚Â ËÌËˆË‡ÚË‚Ë ÓÒÚ‡‚‡Ú ÌÂÔËÎÓÊÂ-
ÌË746. œÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ò ÍÎ‡ÛÁ‡ Á‡ Ì‡È-Ó·Î‡„Ó‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ì‡
Ì‡ˆËˇ (—¿Ÿ) Ë ‚ËÒˇ˘ ÒÔÓ ÔÓ ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ (¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ) ÌˇÍÓË
Á‡Ô‡‰ÌË ‰˙Ê‡‚Ë ‰˙Ê‡Ú Ò‚ÓËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË Ô‡Á‡Ë Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË Á‡Ú‚ÓÂÌË Á‡
Õ–¡747 .
œÓ ‰‡ÌÌË Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÎÛÊ·Ë ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ò ¿‚ÒÚËˇ Ò‡
‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ìÒ‡‚ÌËÚÂÎÌÓ Ì‡È-·Î‡„ÓÔËˇÚÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓÍÛÔÍË Ì‡ ÏÂÚ‡ÎË, ıËÏËÍ‡ÎË, ÒÔÂˆË‡ÎÌË ı‡ÚËË Ë ‰.î748
Õ‡È-ÁÌ‡˜ËÏ‡ ÔÓ ‡ÁÏÂ Ó·‡˜Â Â ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÎËÌËˇ, ÓÚÔÛÒÌ‡Ú‡ ÔÂÁ 1975 „. ÓÚ
»Ú‡ÎËˇ. »ÒÍ‡ÌÂÚÓ Á‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ 150 ÏÎ‰. ÎËÂÚË (250 ÏÎÌ. ˘. ‰.) Â
741 АМВнР, оп. 40, а. е. 3992, л. 6–8; Пак там, а. е. 2021, л. 22; Пак там, оп. 42, а. е. 1733, л. 1, 7; Пак там, оп. 46-4, а.
е. 496, л. 1–2.
742 Пак там, оп. 39, а. е. 2967, л. 1–9; Пак там, оп. 41, а. е. 4882, л. 6; Пак там, оп. 45-4, а. е. 647, л. 8–10; Пак там, оп.
41, а. е. 756, л. 10–11; Пак там, оп. 44-4, а. е. 270, л. 9; Пак там, оп. 45-4, а. е. 468, л. 77; Пак там, оп. 41, а. е. 188, л.
30.
743 Пак там, л. 9-10, 30, 80–81; Пак там, оп. 43-4, а. е. 1026, л. 123.
744 Пак там, оп. 44-5, а. е. 438, л. 4.; Пак там, а. е. 464, л. 1.
745 Пак там, оп. 41, а. е. 188, л. 80–81; Пак там, а. е. 1267, л. 40–45.
746 АМВнР, оп. 46-4, а. е. 660, л. 67; Пак там, оп. 36, а. е. 4106, л. 12; Пак там, оп. 42п, а. е. 176, л. 1; Пак там, оп. 39,
а. е. 3984, л. 1–2; Пак там, оп. 40, а. е. 5368, л. 1–3; Пак там, оп. 41, а. е. 6409, л. 1–5.
747 Пак там, оп. 40, а. е. 515, л. 1; Пак там, а. е. 800, л. 50–51.
748 Пак там, оп. 41, а. е. 188, л. 80.
ÓÚÔ‡‚ÂÌÓ ÔË ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ ‚ –ËÏ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÂÁ ˛ÎË Ò. „.749 ¬˙ÔÂÍË ‰Ó„Ó-
‚ÓÍ‡Ú‡ Ì‡ ÏÂÊ‰Û‰˙Ê‡‚ÌÓ ÌË‚Ó ÛÒ‚Óˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÒÂ˘‡ Â‰Ëˆ‡ Á‡Ú-
Û‰ÌÂÌËˇ ÓÚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ ÂÒÚÂÒÚ‚Ó. ƒ˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ‰‚ÂÚÂ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ·‡ÌÍË ÌÂ ÛÒÔˇ-
‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂˇÚ ÔÓ ÔÓˆÂ‰Û‡Ú‡ Ë ÍÓÌÍÂÚÌËÚÂ ÔÓÂÍÚË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ.
—˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ Â‡ÎÌ‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓÔÛÒÌ‡Ú ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇÚ Í‡ÂÌ ÒÓÍ Á‡ ÛÒ-
‚Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ 250-ÚÂ ÏÎÌ. ˘. ‰. Ë ÔÓÒÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ‚ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡ ËÁÍ‡Á‚‡
ÓÔ‡ÒÂÌËÂÚÓ ÒË, ˜Â ì‚ÒÂÍË ÌÓ‚... ÍÂ‰ËÚ ˘Â Â... ÔË ÔÓ-„ÓÎˇÏ ÎËı‚ÂÌ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ ‰Ó-
ÒÂ„‡¯ÌËˇî (7.75%).750 ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1982 „. ˜ÂÁ ‡ÁÏˇÌ‡ Ì‡ ÔËÒÏ‡ Â ÛÚÓ˜ÌÂÌ‡ ÌÓ-
‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ÎËÌËˇ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 200 ÏÎÌ. ˘. ‰.
«‡ÔÓ˜Ì‡Î‡Ú‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‡ÌÚË·˙Î„‡ÒÍ‡ Í‡ÏÔ‡ÌËˇ ÒÎÂ‰ ‡ÚÂÌÚ‡Ú‡ ÒÂ˘Û
œ‡Ô‡Ú‡ ‚Ó‰Ë ‰Ó Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ·ÎÓÍË‡ÌÂ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌËˇ ÍÂ‰ËÚ ‚
ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ Ì‡ 3 „. ◊‡Í ÔÂÁ ÔÓÎÂÚÚ‡ Ì‡ 1984 „. ÓÚ –ËÏ ‰‡‚‡Ú Ò˙„Î‡ÒËÂÚÓ ÒË Á‡
ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ÌÂ ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1985 „. Í‡ÚÓ Ò‚Ë‚‡Ú Ó·‡˜Â ‡ÁÏÂ‡ ÏÛ Ì‡ÔÓÎÓ-
‚ËÌ‡. œË ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ƒÊÛÎËÓ ¿Ì‰ÂÓÚË Û Ì‡Ò (ÙÂ‚Û‡Ë 1987 „.) ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡-
ÌË ÓÚ˜ËÚ‡Ú ÌÛÊ‰‡Ú‡ ÓÚ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‡Á„Ó‚ÓË Á‡ ìÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ÌÂ ‚‡ÎË‰ÌÓÒÚ-
Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÎËÌËˇî751. ¬ Í‡ˇ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‚ —ÓÙËˇ ÔËÒÚË„‡ ËÚ‡ÎË‡Ì-
ÒÍËˇÚ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ –Û‰ÊÂÓ –Û‰ÊÂË, Ò ÍÓ„ÓÚÓ Â ÔÓ‰ÔËÒ‡Ì
ÚÂÚË ÔÓÂ‰ÂÌ ÔÓÚÓÍÓÎ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ 200 ÏÎÌ. ˘. ‰. “ÓÁË Ô˙Ú ÎËÌËˇÚ‡ ì‚ÎËÁ‡
‚ ÓÔÂ‡ÚË‚ÌÓÒÚî (˛ÎË 1988 „.) ˜ÂÁ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÚÓ ‡ÏÍÓ‚Ó ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û
¡¬¡, ÍÓÌÒÓˆËÛÏ‡ ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ·‡ÌÍË Ë ‰˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ ‡„ÂÌˆËˇ ì –≈ƒ»Œœî. ¬
‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ‚ËÁËÚ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙ œÂÚ˙ ÃÎ‡‰ÂÌÓ‚ ‚ –ËÏ ÒÂ Ô‡‚Ë
ÔÂ„ÎÂ‰ Ì‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ, Í‡ÚÓ Â ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌÓ, ˜Â ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Ò‡ ÛÒ‚ÓÂÌË
·ÎËÁÓ 40 ÏÎÌ. ˘. ‰. Œ˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ò‡, ˜Â ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ˘Â ·˙‰Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ ‰Ó ËÁÚË-
˜‡ÌÂ ‚‡ÎË‰ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡ (30 ˛ÌË 1989 „.)752.
—ÎÂ‰ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ˙Ô‡ ‰Ó ≈‚ÓÔ‡Á‡‡ (1983≠1984 „.) ÒÂ Ì‡·Î˛‰‡-
‚‡ Ú‡ÈÌ‡ ÔÓÏˇÌ‡ ‚ ÒÎÂ‰‚‡Ì‡Ú‡ ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ (‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Ë Õ–¡) ÔÓÎË-
ÚËÍ‡ ÔÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡. ŒÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÓÚÒÚ˙Ô‚‡Ú, Á‡ÏÂÌÂÌË ÓÚ
ÌÂ„‡‡ÌÚË‡ÌË ·‡ÌÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. 1985 „. Ï‡ÍË‡ ‚˙ı ‚ ÔËÒ˙ÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ —»¬-
‰˙Ê‡‚ËÚÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ô‡Á‡Ë. ¡˙Î„‡Ëˇ, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, √ƒ–, ”Ì„‡Ëˇ Ë –Û-
Ï˙ÌËˇ ÔË‚ÎË˜‡Ú Ó·˘Ó Ì‡‰ 3 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ ÒËÌ‰ËÍË‡ÌË Ë Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌË Á‡ÂÏË.
¬‡ÊÂÌ Ù‡ÍÚÓ Á‡ Ú‡ÁË ‡ÍÚË‚ÌÓÒÚ Ò‡ ÒÔ‡‰‡˘ËÚÂ ÌË‚‡ Ì‡ ÒÔÂ‰Ó‚ÂÚÂ (‚ ÒÎÛ˜‡ˇ ‡Á-
ÎËÍ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ÎËı‚‡Ú‡, ÔÓ ÍÓˇÚÓ ÒÂ ÍÂ‰ËÚË‡Ú Ô˙‚ÓÍÎ‡ÒÌË ·‡ÌÍË Ì‡ ÏÂÊ‰Û·‡Ì-
ÍÓ‚Ëˇ Ô‡Á‡, Ë Ú‡ÁË, ÔÓ ÍÓˇÚÓ ‰Î˙ÊÌËˆËÚÂ Ò ÔÓ-ÌËÒ˙Í ÍÂ‰ËÚÂÌ ÂÈÚËÌ„ ÔÓÎÛ˜‡-
‚‡Ú Á‡ÂÏË) Ì‡‰ À»¡Œ– ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ‚˙Á‚˙˘‡˘ÓÚÓ ÒÂ ‰Ó‚ÂËÂ ÒÎÂ‰
ÔÓÎÒÍËˇ Ë ÛÏ˙ÌÒÍËˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ. œÂÁ 1985≠1986 „. ———– Á‡ÂÏ‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ Á‡
8 „. Ò 0.25% Ì‡‰ À»¡Œ–. «‡ ◊——–, Õ–¡ Ë √ƒ– ÒÔÂ‰Ó‚ÂÚÂ Ò‡ ÏÂÊ‰Û 0.375% Ë
0.5% Ì‡‰ À»¡Œ–, ‡ Á‡ ”Õ– ≠ 3%.
749 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 5368, л. 669–670.

750 АМВнР, оп. 34, а. е. 1505, л. 134.
751 Пак там, оп. 41, а. е. 2325а, л. 28; пак там, а. е. 2326, л. 1–3; пак там, оп. 42, а. е. 2413, л. 34; пак там, 2417, л. 9–10;
Пак там, оп. 44-4, а. е. 270, л. 46–47.

752 Пак там, оп. 45-4, а. е. 234, л. 63, 72, 76.
¬˙ÔÂÍË ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ë ÔÓÂ‚ÚËÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ Õ–¡ Ë

◊——– ÒÂ ‚˙Á‰˙Ê‡Ú ‰‡ Á‡ÂÏ‡Ú ÌÓ‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ‚ 1983≠1984 „. ÔÓ‡‰Ë ‚ÒÂ Ó˘Â Ò‚Â-
ÊËˇ ÒÔÓÏÂÌ Á‡ ÔÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ. ≈‰‚‡ ÔÂÁ 1985 „. —ÓÙËˇ ÓÚÌÓ-
‚Ó ËÁÎËÁ‡ Ì‡ ≈‚ÓÔ‡Á‡‡, ÒÍÎ˛˜‚‡ÈÍË ÚË Á‡ÂÏ‡ Á‡ 200 ÏÎÌ. (˛ÎË), 125 ÏÎÌ. (ÓÍ-
ÚÓÏ‚Ë) Ë 150 ÏÎÌ. (ÌÓÂÏ‚Ë) ÔË ÒÔÂ‰ ÂÒÔÂÍÚË‚ÌÓ 43, 38 Ë 32 ·‡ÁËÒÌË ÚÓ˜ÍË Ë
Ï‡ÚÛËÚÂÚ ÓÚ 7, 8 Ë 8 „.753 œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ ‰‡ ËÁ-
ÔÓÎÁ‚‡ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚ÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ë ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó ≈‚ÓÔ‡Á‡‡ Ó˘Â
Ò‡ÏÓ ÌˇÍÓÎÍÓ Ô˙ÚË ÔÂÁ 1987 Ë 1989 „.754 ¬‡ÊÌ‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Ú‡ÁË ‚˙Á‰˙Ê‡ÌÓÒÚ
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÌÂÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ ∫ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÌÛÊÌ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡
Á‡ÂÏÌËÚÂ ˆÂÌÚ‡ÎË. ¬Ó‰ÂÌÓ ÓÚ Ì‡Ú‡Ô˜Ë‚‡Ú‡ ÒË Ï‡ÌËˇ Á‡ ÒÂÍÂÚÌÓÒÚ, œÓÎËÚ·˛-
Ó ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ ‰‡ Ú˙ÒË Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-ÒÍ˙ÔÓ, ÌÓ ËÁËÒÍ‚‡˘Ó ÔÓ-ÌËÒÍ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ì‡ ÔÓÁ-
‡˜ÌÓÒÚ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ. ≈‰‚‡ ÔÂÁ 1988 „. ¡¬¡ Ó„‡ÌËÁË‡ Ô˙‚Ëˇ ÒÎÂ‰ 1928 „. Ó·-
ÎË„‡ˆËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ ÓÚ ÚËÔ‡ ìÔ‡È‚ËÚ ÔÎÂÈÒÏ˙ÌÚî. «‡ÂÏ˙Ú Â ÔÎ‡ÒË‡Ì Ì‡ ˇÔÓÌÒÍËˇ
Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ Ô‡Á‡ ÔË Ô‡‡ÏÂÚË 10 ÏÎ‰. ÈÂÌË, 10-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÒÓÍ Ë 5.7% ÙËÍÒË‡-
Ì‡ ÎËı‚‡755. œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ 1989 „. Ò‡ Â‡ÎËÁË‡ÌË Ó˘Â ‰‚Â Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌË ÂÏË-
ÒËË, ÓÚÌÓ‚Ó ‚ “ÓÍËÓ, Ì‡ Ó·˘‡ ÒÛÏ‡ ÓÚ 20 ÏÎ‰. ˇÔÓÌÒÍË ÈÂÌË. ¡‡ÈË¯Â ‘Â‡ÈÌÒ-
·‡ÌÍ, Ã˛ÌıÂÌ, Ó„‡ÌËÁË‡ ‚ ÔÓÎÁ‡ Ì‡ ¡¬¡ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ 200 ÏÎÌ.
„ÂÏ‡ÌÒÍË Ï‡ÍË756.
¬ ÔÂËÓ‰‡ 1985≠1986 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ∫ Ô‡ÚÌ¸ÓË ‚
—»¬ ÒÂ ÔÂÓËÂÌÚË‡Ú Í˙Ï ÏÂÊ‰Û·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ Á‡ÂÏË (ÓÚ ÚËÔ‡ ì·‡ÌÍ‡ ≠ ·‡ÌÍ‡î ËÎË
ÍÂ‰ËÚÌË ÎËÌËË) Ë ‡-forfait ÍÂ‰ËÚËÚÂ. Õ‡ ÙÓÙÂÚÌËˇ Ô‡Á‡ ÒÂ Ú˙„Û‚‡Ú ÒÂ‰ÌÓÒ-
Ó˜ÌË ÔÓÎËˆË (promissory notes) Ò‚˙Á‡ÌË Ò ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ. Õ‡ Ô˙-
‚Ë˜ÌËˇ ÏÛ ÒÂ„ÏÂÌÚ ÓÔÂË‡Ú ÓÒÌÓ‚ÌÓ ·‡ÌÍËÚÂ, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú ÓÊË‚ÂÌË Ú˙„Ó‚ÒÍË
‚˙ÁÍË Ò˙Ò ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË. “ÛÍ ÙÓÙÂÚÌËÚÂ ÔÓÎËˆË ÒÂ ÒÍÓÌÚË-
‡Ú ÔË ÓÚ·Ë‚ ÔÂÁ 1987 „. 0.125≠0.25% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ. —˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡
Ë ‡ÍÚË‚ÂÌ ‚ÚÓË˜ÂÌ ÙÓÙÂÚÂÌ Ô‡Á‡, ÍÓÈÚÓ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ ÓÚ ‰Î˙ÊÌËˆËÚÂ (ÓÒÓ-
·ÂÌÓ ———–), ÍÓËÚÓ ‰˙Ê‡Ú Ì‡ ÙËÍÒË‡ÌËÚÂ ÎËı‚ÂÌË ÌË‚‡. Œ·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ Ì‡ ÌÂ„Ó
ÒÂ Ú˙„Û‚‡Ú ÔÓÎËˆË ÔÓ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ‡ (suppliersí credit). œË Ú‡ÁË Á‡ÂÏÌ‡
ÙÓÏ‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÒÂ ÓÚÔÛÒÍ‡Ú ÓÚ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËÍ‡ Ì‡ ÒÚÓÍ‡Ú‡ (ÔÓ‰‡‚‡˜‡) Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡-
ÍÛÔÛ‚‡˜, Ò ÍÓËÚÓ Úˇ ÔÎ‡˘‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËˇ ‚ÌÓÒ. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËˆËÚÂ ÏÓ„‡Ú
‰‡ ÒÍÓÌÚË‡Ú Ì‡ ‚ÚÓË˜ÌËˇ Ô‡Á‡ Á‡ÂÏÌËÚÂ ÔÓÎËˆË ÔË ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÓÚÒÚ˙ÔÍ‡757.
753 OECD, East West Financial Relations: Developments in the 1985 and Future, Financial Market Trends, 1986: 33, March,
pp. 14–53.
754
През март 1987 г. са получени 41 млн. йени при спред от 21 пункта над ЛИБОР, 10 г. срок на погасяване и 6 г.
гратисен период. През март 1989 г. България получава 10 млн. йени, които трябва да върне за 10 г. През юни същата
години страната взема нов кредит за 200 млн. марки със 7-годишен матуритет, през септември – 250 млн. долара при
40 пункта спред и матуритет от 7 г. Последната операция на комунистическия режим на Европазара е от октомври
1989 г., когато са получени 10 млн. йени със срок за погасяване от 10 г.
755 БНБ. Годишен отчет за 1988. С., 1989, с. 67.
756
БНБ. Годишен отчет за 1989. С., 1990, с. 42–43.
757 OECD, Relationship Between Comecon Countries and Western Financial Markets, Financial and Market Trends, 1981:
18, Dec. p. 11; OECD, East West Financial Relations: Developments in the 1985 and Future, Financial and Market Trends,
1986: 33, March, p. 26; OECD, Developments in East-West Financial Relations in 1986 and Medium-Term Prospects,
Financial Market Trends, 1987: 36, March, p. 22; OECD, East-West Financial Relations; Resent Developments and Me-
dium-Term Prospects, Financial Market Trends, 1988: 39, February, pp. 30–34; OECD, East-West Financial Relations;
Developments in 1987 – 1988 and Future Prospects, Financial Market Trends, 1989: 42, February, pp. 36–39.
ŒÒ‚ÂÌ ÓÚ «‡Ô‡‰ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ Ú˙ÒË ÍÂ‰ËÚË Ë ÓÚ Ò‚ÓËÚÂ Ô‡Ú-

Ì¸ÓË ‚ —»¬. ŒÚÍ˙ÒÎÂ˜ÌË Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔÓ ìÔ˙-
‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî Á‡ ÏÓÏÂÌÚ‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁ‚ÎÂ˜ÂÌË Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÓÚ ÓÚ˜ÂÚËÚÂ
Ì‡ ¡Õ¡ Ë ‡ıË‚‡ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇ Ò˙‚ÂÚ (Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Ì‡ ÂÊË-
Ï‡)758. “ÛÍ Ó·‡˜Â ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Â ˜ÂÒÚÓ ÌÂÔ˙ÎÌ‡, ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ˇÒÌ‡ Ë Ò ÌˇÍÓÎ-
ÍÓÍ‡ÚÌÓ ËÁÏÂÌÂÌËÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚËÚÂ, ‚ ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË. ¬ÒÂ
Ô‡Í Ú‡·ÎËˆË 17.3. Ë 17.4. ‰‡‚‡Ú ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡ Á‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËËÚÂ ‚ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌË-
ÚÂ ÓÚ —»¬-Ô‡ÚÌ¸ÓËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÂÒÛÒË.
“‡·ÎËˆ‡ 17.3.
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ —»¬, 1979≠1989 „.
(ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)
1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989*
Ã¡»— 317.3 976.9 572.0 901.3 822.6 437.6 532.4 533.0(436.1)
- –‡Á˜ÂÚÂÌ 1659.6 18.7 1811.4 2624.0 330.2 382.6 409.4 437.6 460.5 462.9 363.1
- 3-ÏÂÒÂ˜ÂÌ (130) 273.0 565.5
- 6-ÏÂÒÂ˜ÂÌ 356.2 606.5 (768) 326.0 100.0
- 1-„Ó‰Ë¯ÂÌ 260.0 (98.8)
- 2-„Ó‰Ë¯ÂÌ 286.4 647.7 (410)
- 3-„Ó‰Ë¯ÂÌ 389.0 433.6 (389) (433.6)
Ã»¡ (ÌÓ‚Ë) 13.2 7.8 1.3 15.1 23.8 80.8 104.8 46.3 78.4 113.3
“˙„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó Í˙Ï

—»¬ Ò Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ
ÓÚ 1964 „. (Ô.Û·.) -761.8 -384.9 -604.2 -387.4 -689.2 -393.5 330.8
Â‰ËÚË ÓÚ ———– Á‡
ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ
‰ÂÙËˆËÚ 559.0 520.0 1300.0 (125)
Източник: Годишни отчети на БНБ

Бележки:
* Данните за 1989 г. са в преводни рубли
Посочените в скоби суми са изплатени от НРБ през годината
МБИС – Международна банка за икономическо сътрудничество
МИБ – Международна инвестиционна банка
МБИС и МИБ са финансови институции, основани от СИВ.
758 За 1988 и 1989 г. достъпни за изследователите са ежегодните Протоколи за стокообмена и плащанията между НРБ
и СССР. ЦДА, ф. 136, оп. 81, а. е. 1072; пак там, оп. 82, а. е. 102.
“‡·ÎËˆ‡ 17.4.
Œ·˘Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1979≠1988 „.
(ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)
1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 19837 1988
Œ·˘ ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ 1484.5 1341.0 1582.3 2097.5 Ì/‰ Ì/‰ 2219.3 2586.5 2638.3 1785.7
ÃÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË 1427.8 1296.0 1067.0 1205.6 1845.2 1508.7 1046.4
˙Ï Ã¡»— 0 0.0 976.9 928.6 604.3 974.4 566.9
˙Ï Ã»¡ 46.5 24.07 26.0 83.3 137.0 155.2 172.4
œ‡ÒË‚ ÔÓ ÍÎËËÌ„‡ 10.2 19.9 26.7 1.8 0.0 0.0 0.0
¬ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ Õ–¡ 287.6 713.0 458.5 515.4 Ì/‰ Ì/‰ 363.0 521.4 434.9 474.2
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„ 1197.9 628.0 1123.8 1582.1 Ì/‰ Ì/‰ 1856.3 2065.1 2203.4 1311.6
Източник: Годишни отчети на БНБ.
œÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ËÁ‚˙¯‚‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ËÁÔÎ‡˘‡-

ÌËˇ ÔÓ ìÔ˙‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî: ÔÂÁ 1979≠1982 „. ≠ Ì‡ Ô‡ÒË‚ÌÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ Ò‡Î‰Ó Í˙Ï
ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —˙‚ÂÚ‡ Á‡ ËÎÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ‚Á‡ËÏÓÔÓÏÓ˘; ÔÂÁ 1986 „. ≠ Ì‡
ÔÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ë
ÔÂÁ 1988≠1989 „. ≠ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Ã¡»— Ë ———–. ŒÒÓ·ÂÌÓ Î˛·ÓÔËÚÌË Ò‡ ÌÂÚÌË-
ÚÂ Ú‡ÌÒÙÂË, ËÁ‚˙¯ÂÌË ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË Ì‡ ÂÊËÏ‡. “Â ˇÒÌÓ ÔÓÍ‡Á-
‚‡Ú, ˜Â ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡ ÔÓ Â‰ËÌ
ÍÓÂÌÌÓ ‡ÁÎË˜ÂÌ ÒˆÂÌ‡ËÈ ÓÚ ÓÌÂÁË ÓÚ 60-ÚÂ Ë 70-ÚÂ. ¿ÍÓ ÔÂÁ ÔÂ‰ÌËÚÂ ‰‚Â ‰Â-
ÒÂÚËÎÂÚËˇ —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ÒÚËÍÚÌÓ Ë„‡Â ÔÓ Ô‡‚ËÎ‡Ú‡ Ì‡ ìÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡-
Ú‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇî Ë ÔË ‚˙ÁÌËÍ‚‡ÌÂ Ì‡ ìÔÓÊ‡ÌËî ÒËÚÛ‡ˆËË ‚ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÔÎ‡ÚÂÊÂÌ
·‡Î‡ÌÒ ÒÂ ÔËÚË˜‚‡ Ì‡ ÔÓÏÓ˘, ÚÓ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ, ÔÂ‰¯ÂÒÚ‚‡˘Ë 1989 „., ÃÓÒÍ‚‡
ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÓÚ‚ÓË ì‰˙Î„Ó‚Ëˇ ˜‡‰˙î Ì‡‰ ¡˙Î„‡Ëˇ. —ÎÂ‰ 1986 „. ÂÏ˙Î ÌÂ Ò‡ÏÓ
ÒÔË‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ‰ÂÙËˆËÚ, ÌÓ Ë ÔËÚËÒÍ‡ Ò‚Óˇ ÏÎ‡‰-
¯Ë Ô‡ÚÌ¸Ó ‚ —»¬ ‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡ ÌÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ó·ÂÏ. “Ó˜ÌËˇÚ
ËÏ ‡ÁÏÂ Á‡ ÏÓÏÂÌÚ‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌ, ÌÓ Ò˙„Î‡ÒÌÓ ÂÊÂ„Ó‰ÌËÚÂ œÓ-
ÚÓÍÓÎË Á‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÂÁ 1988 Ë 1989 „.
Õ–¡ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ú‡ÌÒÙÂË‡ ·ÎËÁÓ 600 ÏÎÌ. ÔÂ‚. Û·. (ÓÍÓÎÓ 650 ÏÎÌ. ˘. ‰. ÒÔÓ-
Â‰ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ Ó·ÏÂÌÂÌ ÍÛÒ) ÔÂÁ ‚ÒˇÍ‡ ÓÚ ‰‚ÂÚÂ „Ó‰ËÌË759. ÕÂÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ì‡
—˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ÔÂ‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÒË ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ì‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙î ÔË-
ÌÛÊ‰‡‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÍÓÌ‚ÂÚË‡ ‚ÒÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË
ÍÂ‰ËÚË ‚ ÌÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ìÔ˙‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî. «‡‰ ÚÓÔˇ˘Ëˇ ÒÂ Ô‡ÒË‚ ÔÓ
Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ò˙Ò ———– (ÔÂÁ 1989 „. Ò‡Î‰ÓÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÒÚ‡‚‡ ‰‡ÊÂ ‡Í-
ÚË‚ÌÓ) ˇÒÌÓ ÔÓÁË‡ Â‰ËÌ ÓÚ ‚‡ÊÌËÚÂ Ù‡ÍÚÓË Á‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ
‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ‚‡ÎÛÚË.
“Û‰ÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ú‚˙‰Ë Ó·‡˜Â, ˜Â ÓÚÚÂ„ÎÂÌ‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Á‡ ·˙Î-
759 Пак там, оп. 81, а. е. 1072, л. 3–4; пак там, оп. 82, а. е. 102, л. 3–4. От 1987 г. 1 лв. се обменя за 1.05 преводни руб.
и за 1.50 щ. д. През 1989 г. коефициентът за американската валута е повишен на два пъти на 2.00 и 2.50 лв. за долар.
„‡ÒÍËˇ ÔÎ‡ÚÂÊÂÌ ·‡Î‡ÌÒ Â Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ÓÚÓ ÒÎÂ‰ 1985 „.

ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡760. ‡ÍÚÓ ˘Â ‚Ë‰ËÏ ‚ Ú‡·ÎËˆË 17.5. Ë
17.6, ÓÎˇ Á‡ Á‡ÒÚ‡¯ËÚÂÎÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ËÏ‡ Ë ÌÂÛÏÂÎÓÚÓ ÏÛ ÛÔ-
‡‚ÎÂÌËÂ. ƒÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÎÂ‰Ë Ï‡ÚÛËÚÂÚÌ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ¬ƒ Ë Ó·ÂÏË-
ÚÂ Ì‡ Ô‡‰ÂÊË‡ÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1990≠1996 „.
ÀËÔÒ‚‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ‡ÏÍ‡ Á‡ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓ Ì‡ Á‡ÒÚ‡¯ËÚÂÎÌÓ Ì‡·˙·‚‡-
˘Ëˇ ‰˙Î„. «Ì‡˜ËÏËˇÚ ‰ˇÎ Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÓÙÓÏˇÚ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 80-
ÚÂ „Ó‰ËÌË ÚÛ‰ÌÓ ÔÂÓ‰ÓÎËÏ Ô‡„ ÔË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¬ƒ. —ÎÂ‰ Í‡ÚÍÓ Û‰˙ÎÊ‡-
‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡ÚÛËÚÂÚ‡ ÔÂÁ 1981≠1982 „. ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂÚÓ
‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ ÒÂ ‚˙˘‡ ‚ ËÁıÓ‰ÌÓÚÓ ÒË ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. œË 50% Í‡ÚÍÓÒÓ˜-
ÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ 1978≠1979 „. ÔÂÁ 1989 „., ÒÔÓÂ‰ ÓÚ˜ÂÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡, ìÓÍÓÎÓ ÔÓÎÓ‚Ë-
Ì‡Ú‡ ÓÚ... ‰˙Î„‡ Ò‡ [ÓÚÌÓ‚Ó] Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚËî761.
“‡·ÎËˆ‡ 17.5.
Ã‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ¡¬¡, 1990≠1996 „.
(ÏÎ‰. ˘. ‰.)
Ã‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡
Œ·˘Ó Ò ÙËÍÒË‡Ì Ï‡ÚÛËÚÂÚ 8.08
— Ô‡‰ÂÊ ÔÂÁ:
1990 3.09
1991 1.69
1992 0.87
1993 0.82
1994 0.50
1995 0.25
1996 0.86
— ÌÂÓÔÂ‰ÂÎÂÌ Ô‡‰ÂÊ 1.02
¬ÒË˜ÍÓ 9.10
Източник: Report of the Economic Sub-Committee of the Bank Advisory Committee for the Bulgarian Foreign Trade
Bank: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а. е. 612, с. 53.
—ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌË Ô‡‰ÂÊË ÔÂÁ 1988≠1991 „. ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡ ‚ ‰ÂÚÓÌ‡-

ÚÓ Ì‡ Á‡ÎÓÊÂÌ‡Ú‡ ÓÚ ÔÓ-‡ÌÓ ‰˙Î„Ó‚‡ ·ÓÏ·‡. ¬ ÓÚ˜ÂÚ‡ ÒË Á‡ 1990 „. ¡Õ¡ ÓÚ·Â-
ÎˇÁ‚‡ Í‡ÈÌÓ ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌ‡Ú‡ Ï‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡, ÔË ÍÓˇÚÓ ÓÍÓÎÓ 40% ÓÚ
Ô‡ÒË‚ËÚÂ Ì‡ ¡¬¡ Ò‡ ‰˙ÎÊËÏË ÔÂÁ 1990 „.762 œË 3 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ ÒÂ‰Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡˘Ë 2.5
ÏÎ‰. (‡ ‚ 1989≠1990 „. Ë Ì‡‰ 3 ÏÎ‰.), Ò‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÌÂÔÓÒËÎÌË Á‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
760 Повече за съветската роля за натрупването на външния дълг през 80-те години вж. параграфа: „В лабиринта на
митовете“ във втората част на тази глава.

761 АМВнР, оп. 36, а. е. 376, л. 74; БНБ. Годишен отчет за 1990. С., 1991, с. 39.
762 Пак там, с. 39–40.
ËÍÓÌÓÏËÍ‡763. »Î˛ÁËˇÚ‡, ˜Â Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ì‡¯ÂÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒ-

Ú‚Ó ˘Â ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡ ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ‡ÒÚÂÊ, ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ Á‡ ÒÏÂÚ-
Í‡ Ì‡ ÓˇÁ‡ÌÓÚÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ, ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ‚Ó‰Ë ‰Ó ·ÂÁÍÓÌÚ-
ÓÎÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. »ÁÔËÚ‚‡˘‡ ÒÂËÓÁÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÔÓÌÂ ÓÚ
ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ‰‡
‡·ÒÓ·Ë‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎˇÏ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ ÔÓÚÓÍ. œËËÊ‰‡˘ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎË ÌÂ
„ÂÌÂË‡Ú ‡Ì‡ÎÓ„Ë˜ÂÌ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ ¡¬œ, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ó·ÒÎÛÊ‚‡-
ÌË. œË Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ ÏÂÊ‰Û 1984 Ë 1989 „. ÓÚ 3.6 Ô˙ÚË Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË ‚
ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¡¬œ ÔÓ ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË Â Â‰‚‡ 1.1 Ô˙ÚË,
‡ Ì‡ ·ÛÚÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ≠ 1.13 Ô˙ÚË764.
“‡·ÎËˆ‡ 17.6.
Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ¬ƒ, ‰˙Î„Ó‚Ë Ô‡‡ÏÂÚË Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, 1982≠1989 „.
(ÏÎÌ. ˘. ‰.,%, „Ó‰ËÌË)
ŒˆÂÌÍË 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
¿. Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ¬ƒ
¡¬¡-1 300 457 1178 1554 1990 2338 2579
‡) „Î‡‚ÌËˆ‡ 191 253 960 1255 1574 1856 1904
·) ÎËı‚Ë 109 204 218 299 416 482 675
‚) ÌÂÚÂÌ Ú‡ÌÒÙÂ +374 +740 +793 +1284 +1295 +615 +416
¡¬¡-2 180 175 274 1721 2781 2670 2614 3088
‡) „Î‡‚ÌËˆ‡ 16 24 31 1466 2481 2251 2104 2330
·) ÎËı‚Ë 164 151 243 255 300 419 510 758
‚) ÌÂÚÂÌ Ú‡ÌÒÙÂ +294 +631 +939 +366 +369 +401 +1890 +174
Œ»—–
‡) ÎËı‚Ë 381 278 192 114 101 164 297 384 615
Marer (—¡) 2767 2644 2582 3088
¡. ƒ˙Î„Ó‚Ë Ô‡‡ÏÂÚË, ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ¬ƒ
‡) ÒÂ‰Ì‡ ÎËı‚‡,%
¡¬¡-1 10.4 8.8 8.5 7.4 8.2 8.5 9.3
¡¬¡-2 10.5 9.7 9.0 8.5 7.0 7.7 8.2 8.6
763 Трябва да се отбележи, че още през 1987 г. БНБ привлича вниманието на политическото ръководство върху
крайно неблагоприятната матуритетна структура на ВД. Над 40 % от нетния дълг е със срок на плащане, по-кратък от
2 г., а годишно само за погасяването на старите кредити (без тук да се включват разходите за вноса) са необходими
над 3 млрд. вал. лв. при общи постъпления, вариращи между 2.6 млрд. (1987) и 2.1 млрд. (1989). Никой в Политбюро
обаче не се вслушва в отправяните от експертите предупреждения, че „по-нататъшното увеличаване на дълга на
страната в несоциалистическа валута пряко застрашава платежоспособността на страната. Проблемът може да стане
неуправляем...“. БНБ. Годишен отчет за 1987. С., 1988, с. 70–71.
764 Изчислено по: БНБ. Годишен отчет. 1990. С., 1990, с. 75–84. Растежът на БВП е даден по преизчислените през
1990 г. официални данни. Коригираните западни оценки са значително по-песимистични. Според тях между 1984 и
1989 г. българската икономика се „свива“ с 3 % (от 57.4 млн. долара на 55.9 млн., Гери-Камис). Maddison, A. The World
Economy: Historical Statistics. Paris: OECD, 2004, pp. 93–100.
·) ÔÂÏËˇ Ì‡‰ À»¡Œ– Á‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬
Œ»—– (·‡ÁËÒÌË ÚÓ˜ÍË) 70 88 62 103 112 88 55 26 24 30 49

‚) Ï‡ÚÛËÚÂÚ, „Ó‰.
¡¬¡-1 6.8 7.0 7.3 9.1 6.6 5.4 5.1
¡¬¡-2 6.9 6.8 7.3 7.7 8.0 6.6 6.2 6.2
Œ»—– 8.3 6.7 5.7 4.9 4.5 5.11 7.5 7.5 8.1 8.5 8.3
„) „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰, „Ó‰.
¡¬¡-1 2.7 2.4 3.7 3.7 3.4 3.5 3.3
¡¬¡-2 3.1 2.5 3.3 3.2 3.3 4.2 4.3 3.8
¬. ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡/ËÁÌÓÒ,%
¡¬¡-1 11.0 13.9 35.6 58.5 60.7 66.1 82.1
¡¬¡-2 5.8 6.4 8.3 52.0 104.7 81.5 73.9 98.4
¡¬¡-3 35.0 70.0 60.0 55.0 85.0
—¡ 14.6 27.8 22.9 24.5 32.3
WEFA 23.0 13.0
ŒŒÕ 35.0 33.0 34.0 29.0 16.0 14.0
÷–” 38.0 30.0 24.0 20.0 15.0
Œ»—– 27.0 27.0 24.0 20.0 14.0 31.0 30.0 35.0 48.0
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ,%
¡Õ¡ 112.8 112.9 88.6 124.6 207.5 225.9 257.9 339.6
—¡ 34.7 52.7 61.1 86.5 106.7
Œ»—– 117 92 84 91 73 76
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ,%
Œ»—– 91 88 80 52 27 20
Œ»—–-1 71 62 46 23 50 135 157 173 254
÷–” 148 83 65 56 60
WEFA 22
ÀËÍ‚Ë‰ÌË ‡ÍÚË‚Ë/‚ÌÓÒ,%
ŒŒÕ 36 29 35 44 23 51
Œ»—– 30 37 47 56 57 40 26 39 27
ÕÂÚÌ‡ ÛˇÁ‚ËÏÓÒÚ‡
Œ»—– („Ó‰.Ë ÏÂÒ.) 0.6 0.8 0.2 0.9 1.6 -0.4 -1.2 -0.6 -2.2
Източник: БВБ-1: вътрешна разпечатка от 1993: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а.е. 3119, л. 74 и сл.; БВБ-2: вътрешна разпечат-
ка от 1992: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а.е. 3119, л. 99 и сл.; БВБ-3: Report of the Economic Sub-Committee of the Bank
Advisory Committee for the Bulgarian Foreign Trade Bank: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а.е. 612.; БНБ. Годишен отчет. 1990;
ОИСР − Financial and Market Trends, различни броеве.; ЦРУ: Handbook of Economic Statistics and Estimating Soviet
and East European Hard-Currency Debt; Marer: Marer, P. et al. Historically Planned Economies: A Guide to the Data.
Washington, D.C.: World Bank, 1992.; ООН: Economic Survey of Europe in 1991–1992, U.N. Economic Commission for
Europe: New York, 1992, p. 83, 332.; WEFA: Centrally Planned Economies Current Analysis, Washington, D.C., различни
броеве; СБ: World Debt Tables, 1991–1992, v. 2, p. 42–45.
‡ Уязвимостта, според методиката на ОИСР, се определя като нужда от нови кредити за финансиране на дефицита по
платежния баланс. Тя се изчислява като сбор от дефицита по текущата сметка плюс кратко- и дългосрочните задълже-
ния, разделени на сбора от валутните резерви, неползваните кредити и депозитите при западни банки. Нетната уязви-
мост се представя като процент от годишния внос, изразена в години и месеци. При наличие на уязвимост в таблицата
тя е показана с отрицателен знак765.
765 За дефиницията вж. OECD, Relationship Between Eastern European Countries and Western Financial Markets, Finan-
cial Market Trends, 1985: 30, March, p. 36.

ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÌÂˇÒÌÓÚ‡Ú‡ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ÚÓ˜ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË,

Á‡ Û‰Ó·ÒÚ‚Ó ‚ ÚÂÍÒÚ‡ ˘Â ÒÂ ‡·ÓÚË Ò ‰‡ÌÌËÚÂ Ì‡ ¡¬¡ Ë ¡Õ¡ Í‡ÚÓ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÌÓ Ì‡È-
ÚÓ˜ÌË. ¬˙ÔÂÍË ÒÂËÓÁÌËÚÂ ‡ÁÎË˜Ëˇ ‚ ‰‡ÌÌËÚÂ ‚ÒË˜ÍË ÒÂËË ÓÔËÒ‚‡Ú ‚ÎÓ¯‡‚‡˘Ó-
ÚÓ ÒÂ ‰˙Î„Ó‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. —ËÚÛ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡‚ÎËÁ‡ ‚ ÓÔ‡ÒÌË ‚Ó‰Ë Ó˘Â
ÔÂÁ 1985≠1986 „. œÓ ÓˆÂÌÍË Ì‡ Œ»—– ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ ¡˙Î„‡Ëˇ, Á‡Â‰ÌÓ Ò ◊——–
Ë ———–, Â ‚ÒÂ Ó˘Â ÒÂ‰ „ÛÔ‡Ú‡ Ì‡ ìÎÂÍËÚÂ ‰Î˙ÊÌËˆËî. œ˙‚ËÚÂ ÒËÏÔÚÓÏË Ì‡
ÍËÁ‡Ú‡ Ó·‡˜Â ‚Â˜Â Ò‡ Ì‡ÎËˆÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ ‡Ì‡ÎËÁ˙Ú ÓÚ˜ËÚ‡ Ë ìˇÒÌ‡[Ú‡] ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ
Í˙Ï ÒÔ‡‰î ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. √Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ‚Â˜Â ÒÂ ÔËÂÏ‡, ˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔÂÏË-
Ì‡Î‡ „‡ÌËˆ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ìÎÂÍËÚÂî Ë ìÒÂ‰ÌËÚÂî ‰Î˙ÊÌËˆË (Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ
ÓÚ Ì‡‰ 100%). œÂÁ 1988 „. ÔÓ‡‰Ë Î‡‚ËÌÓÓ·‡ÁÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ ¬ƒ Œ»—– ‚Â˜Â „Ó-
‚ÓË Á‡ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ ÓÚ ÎËÍ‚Ë‰Ì‡ ÍËÁ‡, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ ÓÚ 1990 „., ÒÔÓÂ‰
ÍÓˇÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ìÂ‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-ÚÂÊÍËÚÂ ‰Î˙ÊÌËˆË ‚ Â„ËÓÌ‡î. ¬ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ
Ó·‡˜Â Ó˘Â ÓÚ 1987 „. Õ–¡ Â ‚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍË Ù‡ÎËÚ, ˜ËÂÚÓ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍÓ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌÂ Úˇ
ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÓÚÎÓÊË, Í‡ÚÓ ÔË·ˇ„‚‡ ‰Ó Ò‚Óˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰Ó ‚ÒÂ ÔÓ-Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌÓ
Â‚ÓÎ‚Ë‡˘Ó (Ú.Â. Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ˜ÂÁ ÂÏËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚
‰˙Î„) ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÓÚ ˜‡ÒÚÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË. (œÓ‚Â˜Â Á‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËˇ Ù‡ÎËÚ ÔÂÁ
1987 „. ‚Ê. Ë ’ËÒÚÓ‚, ’. “‡ÈÌËÚÂ Ù‡ÎËÚË Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡. —., 2007, Ò. 331≠346;
¿‚‡ÏÓ‚, –. œ‡Ë Ë ‰Â/ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1948≠1989, ÔÓ‰ ÔÂ˜‡Ú.)
—ÎÂ‰ Â‰ËÌ ÏÓÏÂÌÚ Ì‡Ú‡Ú˙Í Ó·‡˜Â ‰ÓË ÌÓ‚ËÚÂ Á‡ÂÏË ÔÂÒÚ‡‚‡Ú ‰‡ Ò‡ Â¯Â-
ÌËÂ. ÕÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ÍÂ‰ËÚÓ, Ò˙„Î‡ÒÂÌ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚Ë ÔË ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘‡Ú‡ Ò‚Â-
ÚÓ‚Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ „ÓÎÂÏË ÒÛÏË Á‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ Í‡ÚÍÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ Â‰Ì‡ ÒÓˆË-
‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. »Á˜ÂÔ‚‡ÈÍË DROL-‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ≠ debt rollover (Â-
‚ÓÎ‚Ë‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡), Ú.Â. Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ˜ÂÁ ÂÏËÚË‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÌÓ‚ ‰˙Î„ (ÚÂÏËÌ˙Ú Â ‚˙‚Â‰ÂÌ ÓÚ Cline, International Debt, p. 354 ff). ¡˙Î„‡Ëˇ Â
ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÓÒÂ„ÌÂ Í˙Ï Ò‚Óˇ ÂÁÂ‚. —ÔÓÂ‰ ÒÂÍÂÚÂÌ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ¡Õ¡ ÔÂÁ
1987 „. ìÒ ‚‡ÎÛÚÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÓÚ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚ (—¬–)... Â ÔÓÍËÚ‡
˜‡ÒÚ ÓÚ Ô‡ÒË‚‡ ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒî. «‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ Ò‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË
470.4 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚., ‡‚Ìˇ‚‡˘Ë ÒÂ Ì‡ 570.5 ÏÎÌ. ˘. ‰. ˙Ï ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡
1988 „. Á‡ Á‡Ô˙Î‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÛÔÍ‡Ú‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÓÚ —¬– Ò‡ ìÔÂÌ‡ÒÓ˜ÂÌËî ÌÓ-
‚Ë 300 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. «‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ „Ó‰ËÌ‡ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÂÁÂ‚˙Ú ÒÔ‡‰‡ Ì‡‰ ‰‚‡ Ô˙-
ÚË ≠ ÓÚ 1.2 ÏÎ‰. ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1986 „. Ì‡ 0.58 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡ ÔÂÁ Ï‡È 1988 „.766
œÓÒˇ„‡ÌÂÚÓ Í˙Ï ÂÁÂ‚‡ Â ˇ‚ÂÌ ÔËÁÌ‡Í Á‡ ‡ÒÚˇ˘ËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ¡˙Î-
„‡Ëˇ ËÁÔËÚ‚‡ ÒÎÂ‰ 1986 „. ÔË ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÔÓ ìÓ·Ë˜‡ÈÌËˇ Ì‡˜ËÌî (˜ÂÁ ÌÓ‚Ë Á‡Â-
ÏË) Ì‡ ‰ÂÙËˆËÚ‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒË ÒÏÂÚÍ‡. ÕÂÔÂÏÂÂÌËˇÚ ı‡Á‡ÚÂÌ ıÓ‰ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Ò
ÔÓ‚ÓÍË‡Ì‡Ú‡ ËÁÒÂÎÌË˜ÂÒÍ‡ ‚˙ÎÌ‡ ÓÚ 1989 „. ÒË‚‡ ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓ ÍÂ‰ËÚ‡ Ì‡ ‰Ó‚Â-
ËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÂ‰ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÎˇÚÓÚÓ ì»ÍÓ-
ÌÓÏËÒÚî Ë ì»ÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î ıÂ‡Î‰ ÚË·˛Ìî ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡Ú ÌˇÍÓÎÍÓ Ï‡ÚÂË‡Î‡ Á‡ ì‡Á-
Ô‡‰‡˘‡Ú‡ ÒÂ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡î. “Â ÒÚ‡‚‡Ú ÔÓ‚Ó‰ ì·‡ÌÍËÚÂ ‚ Â‰Ëˆ‡ Ì‡È-‡Á‚ËÚË
Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË Í‡ÚÓ ‘‡ÌˆËˇ, —¿Ÿ, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ, ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ, ’Ó-
Î‡Ì‰Ëˇ Ë ‚ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ≠ ‘–√ Ë flÔÓÌËˇ ÔÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚Ó [‰‡] ÔÂÍ‡ÚˇÚ ÔÂ‰ÓÒ-
Ú‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡î767.
œË Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ÓÚÓ ÌÂÊÂÎ‡ÌËÂ Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡Ú Â-
‚ÓÎ‚Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡¯Ëˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1989 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡
766 ЦДА, ф. 132п, оп. 15, а. е. 1, л. 23–25; пак там, а. е. 13, л. 1–7.
767 Пак там, л. 1–2.
ÔÓÒÂ„ÌÂ ÓÚÌÓ‚Ó Í˙Ï Ò‚Óˇ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚. œÂÁ ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1989 „.
ÚÓÈ Â Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡, ÌÓ ÏÂÒÂˆ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÓÚ ÌÂ„Ó Ò‡ ÔÂ‚Â‰ÂÌË 300 ÏÎÌ.
ÔÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ¡¬¡. œÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÂÁ Ô˙‚ÓÚÓ
ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ì‡ 1990 „. Ì‡‰ı‚˙ÎˇÚ 1640 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. œË ‚ÒÂ ÔÓ-Ï‡ÒÓ‚ÓÚÓ ‚˙Á-
‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡Ú ‰ÂÙËˆËÚ‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÔÓ‰˙Î-
ÊÂÌËˇÚ ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë ≠ Ï‡Ú 1990 „. Ú‡ÌÒÙÂ Â Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÒÔ‡‰‡ÌÂ Ì‡ ÂÁÂ‚‡ ÔÓ‰
Ò‡ÌËÚ‡ÌËˇ ÏËÌËÏÛÏ ÓÚ 300 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. (284 ÏÎÌ. Ì‡ 23 Ï‡Ú Ò.„.)768 .
»Á‡ÁıÓ‰‚‡ÈÍË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 2 „Ó‰ËÌË Ò‚Óˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚, ÔË ËÁ˜ÂÔ‡ÌË
‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Á‡ ÌÓ‚Ë Â‚ÓÎ‚Ë‡˘Ë ÍÂ‰ËÚË ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÒÚ‡‚‡ Ò ÚË ‚˙ÁÏÓÊÌË
‚‡Ë‡ÌÚ‡ Á‡ ËÁ·Ó: ‡) Ó·˙˘‡ÌÂ Í˙Ï ÍÂ‰ËÚÓ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ (———–),
·) ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ (Ú.Ì‡. ìÛÏ˙ÌÒÍË ÒˆÂÌ‡ËÈî), ËÎË
‚) ÔÂ„Ó‚ÓË Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Á‡ Â‰ÛÍˆËˇ Ì‡ ‰˙Î„‡, Ú. Ì‡. DRED (debt reduction ≠
˜‡ÒÚË˜ÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ˜ÂÁ ÓÔÓ˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡). œ˙‚ËˇÚ ÓÚ Úˇı Â ÔËÎÓÊÂÌ ÛÒ-
ÔÂ¯ÌÓ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË. ¬ÎÓ¯ÂÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë √Ó·‡˜Ó‚
Ë ÚÂÊÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ Ò‡ÏËˇ —˙‚ÂÚÒÍË Ò˙˛Á Ó·‡˜Â ÌÂ ‰‡‚‡Ú ÓÒÓ·ÂÌË Ì‡‰ÂÊ‰Ë,
˜Â Ë ÚÓÁË Ô˙Ú ÃÓÒÍ‚‡ ˘Â ÒÂ ÔËÚÂ˜Â Ì‡ ÔÓÏÓ˘. Õ‡ÔÓÚË‚, Í‡ÍÚÓ ‚Â˜Â ÒÚ‡Ì‡ ‰Û-
Ï‡, ÂÏ˙Î ‰ÓË ÔËÚËÒÍ‡ Ò‚Óˇ ÏÎ‡‰¯Ë Ô‡ÚÌ¸Ó ‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡ ÌÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ,
‚ÎÓ¯‡‚‡ÈÍË ‰Ó Í‡ÂÌ ÔÂ‰ÂÎ Ë ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ·ÂÁÌ‡‰ÂÊ‰Ì‡Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇ. ¬ÚÓ‡Ú‡ ÓÔˆËˇ
Â ÌÂÔËÂÏÎË‚‡ Á‡‡‰Ë Ò‚ÓˇÚ‡ Ó„ÓÏÌ‡ ÒÓˆË‡ÎÌ‡ ˆÂÌ‡ Ë ìÔÓÎÒÍËˇ ÒËÌ‰ÓÏî. —ÎÂ‰
ì—ÓÎË‰‡ÌÓÒÚî Ë Ó·ˇ‚ÂÌÓÚÓ ‚ œÕ– ‚ÓÂÌÌÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰Ò-
Ú‚Ó Û Ì‡Ò Ô‡ÌË˜ÂÒÍË ÓÚı‚˙Îˇ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ìÒÍ˙ÔËî Á‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Ë Á‡ Ò‚ÓÂÚÓ ÓˆÂ-
Îˇ‚‡ÌÂ Â¯ÂÌËˇ769. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ˜ÂÁ ÔÓ‰˙ÎÊËÎ‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ ÒÂ Ú˙-
ÒË ìÁ‡Ô‡Á‚‡ÌÂ [Ì‡] ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌÓ ‚ËÒÓÍ‡ ‰ËÌ‡ÏËÍ‡ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ, Í‡ÍÚÓ Ë ‡‚ÌË˘Â-
ÚÓ Ì‡ ÊË‚ÓÚ Ì‡ Ì‡Ó‰‡î. ‡ÍÚÓ Ó˘Â ‚ 1987 „. ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ ‚ ÓÚ˜ÂÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡, Ó·‡˜Â:
ì“Ó‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ Ú‡Â ·ÂÁÍ‡ÈÌÓ Ë Ë‰‚‡ ˜‡Ò˙Ú, ÓÚ ÍÓÈÚÓ Ì‡Ú‡Ú˙Í ÒÔË‡
ÔÓÚÓÍ˙Ú Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË Ë ÚÓÁË ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÂÒÛÒ Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂÚÓ Ë Ì‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡-
ÌÂ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â ÓÚÔ‡‰‡. «‡ ÌÂ‡‰‡ÔÚË‡Î‡Ú‡ ÒÂ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÓÚÚÛÍ Ì‡-
Ú‡Ú˙Í ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ÔÂ‡ÒÚ‚‡Ú ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ë ÒÓˆË‡ÎÌË [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]î770.
“ÂÚËˇÚ ‚‡Ë‡ÌÚ Â ÚÛ‰ÌÓ ËÁÔ˙ÎÌËÏ. ¬˙ÔÂÍË ˆÂÌÁÛ‡Ú‡ Ë ËÌÙÓÏ‡ˆËÓÌ-
ÌÓÚÓ Á‡Ú˙ÏÌÂÌËÂ, ÔÂ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ „‡ÙËÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ë ˜‡ÒÚË˜ÌÓÚÓ ËÏ Ì‡-
Ï‡ÎÂÌËÂ Â Ò˙·ËÚËÂ, ÍÓÂÚÓ ÌÂ ·Ë ÓÒÚ‡Ì‡ÎÓ ÒÍËÚÓ Á‡ ÔÛ·ÎËÍ‡Ú‡. “Ó ·Ë ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÎÓ
Á‡‚ÂÒ‡Ú‡ ÔÂ‰ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËÚÂ Ó„ÓÏÌË ÔÓ·ÎÂÏË ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë ·Ë ìÓÒ‚ÂÚËÎÓî
Ú‡ÁË Ò‚˙ıÒÂÍÂÚÌ‡ ÁÓÌ‡. “Ó‚‡ Ô‡‚Ë DRED-ÓÔˆËˇÚ‡ ÌÂÔËÂÏÎË‚‡ Á‡ ¡ œ. œÎ‡-
ıËÚÂ ÓÔËÚË ‰‡ ÒÂ ‰ÂÈÒÚ‚‡ Ë ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú Á‡ ÔÓÂ‰ÂÌ Ô˙Ú ÍÓÎÍÓ ÚÂÊÍË
Ò‡ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Ó„‡ÌË˜ËÚÂÎË, ÔÂ‰ ÍÓËÚÓ ÒÂ ËÁÔ‡‚ˇ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇÚ Â-
ÊËÏ. ◊ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó ÒÂ ìÁ‡‰Ó‚ÓÎˇ‚‡Úî Ò‡ÏÓ ‰‡ Ó·Ò˙Ê‰‡Ú Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ
Ô˙ÚË ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÚÔ‡‚Ë ÏÓÎ·‡ Á‡ ˜ÎÂÌÒÚ‚Ó ‚ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ
768 Манолова, Л. Хроника на голямото ограбване. Демокрация, V, № 49, 28 февруари 1994.
769 Ако през 70-те години БКП все още може да си позволи да ограничава вноса, за да изплаща външните задължения
на страната, то през 1988 г. в разгара на дълговата криза Политбюро е принудено да вземе решение за „увеличаване
дела на вносните стоки на вътрешния пазар“. ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а.е. 3493, л. 52. С плана за същата година се пред-
вижда освен това „значително намаляване на експорта, което се отнася най-вече за стоките и услугите, от които
нашият пазар изпитва дефицит.“ Пак там, а. е. 3541, л. 97.
Вж. повече по този въпрос в: Иванов, М. Реформаторство без реформи... , глава III, Марчева, И. Началото на края...,
с. 99–100.
770 БНБ. Годишен отчет за 1987. С., 1988, с. 74.
ÙÓÌ‰ Ë —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ (ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ÛÒÎÓ‚ËÂ Á‡ ÒÚ‡ÚË‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓË ÔÓ

Â‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ¬ƒ). ‡ÍÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡, ÌËÍ‡Í‚Ë ÍÓÌÍÂÚÌË ÒÚ˙ÔÍË Ó·‡˜Â
ÌÂ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÚË771.
ƒ‡ ÒÂ ÓÚı‚˙ÎË Ú‡ÁË ÓÔˆËˇ ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ‚‡ÊÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ËÏ‡ Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡
ËÌÒÚËÚÛˆËÓÌ‡ÎÂÌ ÓÔËÚ. ŒÒÚ‡Ì‡Î‡ ËÁ‚˙Ì Ã¬‘ Ë —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ
ÔÓÁÌ‡‚‡ ‚ ‰ÂÚ‡ÈÎË ÏÂı‡ÌËÁÏËÚÂ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ÚËÔ ÔÂ‰Ó„Ó‚‡ˇÌËˇ. “Ó‚‡ Â ‰ÓÔ˙Î-
ÌËÚÂÎÌ‡ ÒÔË‡˜Í‡ ÔÂ‰ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ Î‡ÌÒË‡ÌËÚÂ ÔÓ Ò˙˘ÓÚÓ ‚Â-
ÏÂ ÒıÂÏË Á‡ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ë ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÓÔÓ˘‡‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ ≠ ”ÒÎÓ‚ËˇÚ‡
ÓÚ “ÓÓÌÚÓ (1988) Ë œÎ‡Ì‡ ¡ÂÈ‰Ë (1989).771‡ ¬˙Ì ÓÚ Ò˙ÏÌÂÌËÂ Â, ˜Â Õ–¡ ÌÂ ‡Á-
ÔÓÎ‡„‡ Ò ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓÚÓ ‚ÂÏÂ ‰‡ ÔÓ‚Â‰Â Ë ÛÒÔÂ¯ÌÓ ‰‡ Á‡‚˙¯Ë Â‰ÌË ÔÂ„Ó‚Ó-
Ë Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ÔÂ‰Ë Í‡ˇ Ì‡ Ï‡Ú 1990 „. œ˙‚ÓÚÓ ·ÂÈ‰Ë-ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Â
ÒÍÎ˛˜ÂÌÓ ÓÚ ÃÂÍÒËÍÓ ÒÎÂ‰ 4 ÏÂÒÂˆ‡ Ì‡ ÚÂÊÍË ‡Á„Ó‚ÓË ÌÂ ·ÂÁ ‡ÍÚË‚ÌËˇ Ì‡ÚËÒÍ
ÓÚ ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ‰ÂÔ‡Ú‡ÏÂÌÚ Ì‡ —¿Ÿ Ë ÎË˜ÌÓ ÓÚ ¯ÂÙ‡ Ì‡ Ã‘¬ ÃË¯ÂÎ ‡Ï‰Â-
Ò˛772.
ŒÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÎËÚ ÔÓ ÒÚ‡‚‡˘Ëˇ ‚ÒÂ ÔÓ-ÓÒÚ˙
‰˙Î„Ó‚ ÔÓ·ÎÂÏ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÌÂ ¯ÓÍË‡ Ì‡·Î˛‰‡ÚÂÎËÚÂ Ò˙Ò Ò‚ÓˇÚ‡ Ô˙ÎÌ‡ ·ÂÁÔÓ-
ÏÓ˘ÌÓÒÚ. œ‡ÚËÈÌÓÚÓ Ë ‰˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ú‡Í‡ Ë ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë
ˇÒÂÌ ËÁ·Ó ÏÂÊ‰Û ÓÔËÒ‡ÌËÚÂ ÔÓ-„ÓÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË. œÓÎËÚ·˛Ó Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÌÂ Â ‚
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÙÓÏÛÎË‡ Â‰ËÌÌ‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ëˇ Á‡ ËÁÎËÁ‡ÌÂ ÓÚ Ó˜ÂÚ‡‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÍË-
Á‡ ÔÓ ¬ƒ, ÍÓˇÚÓ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ‰‡ ÔËÎ‡„‡. Õ‡ÔÓÚË‚, ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ
‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË, ‡ ÓÚÚ‡Ï Ë ˆˇÎ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ Ï‡¯ËÌ‡ ·ÎÛÊ‰‡Â ÏÂÊ‰Û ‡Á-
ÎË˜ÌËÚÂ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚ÌË ‚‡Ë‡ÌÚË: ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÔÎ‡˘‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓ ‚ÂÏÂ
Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ Ô˙ÎÌÓÚÓ ËÁÔ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÂÁÂ‚; ÔÓÎ‡„‡Ú ÒÂ ÌÂËÏÓ‚ÂÌË ÛÒË-
ÎËˇ ‰‡ ÒÂ ÔËÍË‚‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, ÍÓÂÚÓ ‰‡ Û‰˙ÎÊË
Ò ÔÓÌÂ ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ Â‚ÓÎ‚Ë‡˘ÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË; ‚˙ÁÎ‡„‡Ú
ÒÂ ˇÎÓ‚Ë Ì‡‰ÂÊ‰Ë Á‡ ì˜Û‰ÓÚ‚ÓÌ‡î ÔÓÏÓ˘ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡; Ì‡ ÔËÎË‚Ë Ë ÓÚÎË‚Ë ÒÂ
ìÂÊÂî (ÌÓ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ) ÚÛ ÓÚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ Á‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ì‡
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÏÓ˘ÌÓÒÚË, ÚÛ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ ÊËÁÌÂ-
ÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ. Ã‡Í‡ Ì‡ Ô˙‚ ÔÓ„ÎÂ‰ ‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ‰‡ ËÁ„ÎÂÊ‰‡
Í‡ÚÓ ìÍÓÏ·ËÌË‡Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ëˇî, ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ ÚÓ ËÁ‰‡‚‡ ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡
ÂÊËÏ‡ ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏÂ ÌˇÍ‡Í‚Ë ÒÏËÒÎÂÌË Ë ÍÓÓ‰ËÌË‡ÌË ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Á‡ Â¯‡‚‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ Ì‡‰‚ËÒ‚‡˘Ëˇ Ò ‚ÒÂ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÓÒÚÓÚ‡ ‰˙Î„Ó‚ ÔÓ·ÎÂÏ. œË ÒÂËˇÚ‡ ÓÚ
ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚Ë Ë ˜ÂÒÚÓ ËÁÍÎ˛˜‚‡˘Ë ÒÂ Â‰Ì‡ ‰Û„‡ ÔÓÎËÚËÍË, ÏÂÊ‰Û ÍÓËÚÓ ÒÂ
Î˛¯Í‡ œÓÎËÚ·˛Ó, Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ÔÓ ¬ƒ ÒÚ‡‚‡ ÌÂËÁ·ÂÊÌÓ.
771 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3476, л. 306; пак там, а. е. 3707, л. 113–114; пак там, а. е. 3698, л. 130.
771а Условията от Торонто (Toronto Terms) – през 1988 г. на икономическа среща на Г-7 в Торонто кредиторите от
Парижкия клуб приемат формат за концесионно разсрочване на дълга на държавите с нисък доход. Кредиторите
могат: 1) да опростят до 1/3 от предстоящите за падежиране главници през „консолидационния период“ (обикновено
до 16 месеца). Остатъкът от дължимите главници може да се разсрочи на 14 годишни анюитета с 8-годишен гратисен
период при пазарни лихви; 2) съответният дълг може да се разсрочи на 14 годишни анюитета с 8-годишен гратисен
период при лихви под пазарните и 3) съответните главници да бъдат разсрочени на 25 годишни матуритета с 14 г.
гратисен период при пазарна лихва. В периода 1988–1989 г. осем държави от ОИСР, в това число Канада, Великобри-
тания и Германия, избират втория вариант и 5 (вкл. САЩ) избират третия. Само Франция възприема най-консенсус-
ния първи вариант.
План Брейди – на 10 март 1989 американският секретар на съкровището Никилъс Брейди обявява нов план за спра-
вяне с международния дългов проблем. Той пренасочва усилията от координирано револвиране към частично опро-
щаване на съществуващите задължения. Първото споразумение по схемата е сключено с Мексико през юли с. г.
772 Cline, International Debt, pp. 218–222.
‘‡ÎËÚ˙Ú Ì‡ ÂÊËÏ‡. ÃÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú ÓÚ 29 Ï‡Ú 1990 „.

— ÔËÒÏÓ ÓÚ 15 ÙÂ‚Û‡Ë 1990 „. ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ ¡Õ¡ Ë ¡¬¡ »‚‡Ì ƒ‡„-
ÌÂ‚ÒÍË Ë ¬‡ÒËÎ –‡ÌÍÓ‚ ËÌÙÓÏË‡Ú ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Á‡
ÚÂ‚ÓÊÌÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ë ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÓ‡ÚÓ-
ËÛÏ, ÒÎÂ‰ ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÔÂ„Ó‚ÓË ÔÓ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡773.
œÂÏËÂ˙Ú Ô‡‚Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÔÓÒÎÂ‰ÌË ÓÔËÚ‡ ‰‡ ËÁ·Â„ÌÂ Ó˜ÂÚ‡‚‡˘Ëˇ ÒÂ Ù‡ÎËÚ ÔÓ
‰˙Î„‡. “ÓÈ ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Lazar Brothers Á‡ ÂÍÒÔÂÚËÁ‡
ÔÓ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. Õ‡ 7 Ï‡Ú 1990 „. ÔÓÛ˜‚‡ÌÂÚÓ, ÒÚÛ‚‡ÎÓ
ÓÍÓÎÓ 4 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ÔÓÒÓ˜‚‡, ˜Â ì‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ë Ù‡ÍÚÓ˙Ú
‚ÂÏÂ [ÌË] Í‡‡Ú ‰‡ Ì‡Ô‡‚ËÏ ËÁ‚Ó‰‡, ˜Â ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡ Ì‡ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡
ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡î774. œË Ó˜ÂÚ‡‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚÓˇ˘Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÓÚ 5≠6 ÏÎ‰. ‰Ó-
Î‡‡ (Ì‡‰ 3 ÏÎ‰. ÔÓ ‰˙Î„‡ Ë Ì‡‰ 2 ÏÎ‰. Á‡ ‚ÌÓÒ) ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËˇÚ ÏËÌËÒ-
Ú˙ ¡ÂÎ˜Ó ¡ÂÎ˜Â‚ Â‰‚‡ ÎË Ò‡ ·ËÎË ËÁÌÂÌ‡‰‡ÌË ÓÚ ÔÂÔÓ˙Í‡Ú‡ Ì‡ Lazar Brothers.
ÃÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎÓÊË, ˜Â Ì‡È-‚ÂÓˇÚÌÓ ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡Ú‡
·‡ÌÍ‡ Â ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Í‡ÚÓ ‡ÎË·Ë Á‡ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ775.
Ã‡Î˙Í ÔÓ·ÎÂÏ Ò ÚÓ‚‡ ì‡ÎË·Ëî Ì‡ Lazar Brothers Ó·‡˜Â Â, ˜Â ·‡ÌÍ‡Ú‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ÌÂ
Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡, ‡ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Ë
ÔˇÍ ÍÓÌÚ‡ÍÚ Ò ·‡ÌÍËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË. œÓ‰Ó·Ì‡ Â ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ë Ì‡ Credit Commerciale
de France. —ÔÓÂ‰ ÌÂˇ Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ËÁ‚ÂÒÚÌË ÂÁÂ‚Ë Ë ÓÚÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ·˙Î-
„‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ó·‡ÁÛ‚‡ ÙÓÌ‰, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁ-
·Â„ÌÂ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ë ‰‡ ÒÂ ÒÚËÏÛÎË‡Ú ÌˇÍÓË ÂÍÒÔÓÚÌÓ ÓË-
ÂÌÚË‡ÌË ÓÚ‡ÒÎË Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡776.
œ‡‡ÎÂÎÌÓ Ò Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ÓÔ‡‚‰‡ÌËÂ Á‡ ÌÂËÁ·ÂÊÌËˇ ‚Â˜Â ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ÀÛ-
Í‡ÌÓ‚ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ ÔÎ‡ıË ÛÒËÎËˇ Á‡ ÌÓ‚Ó ÓÚÍÂı‚‡ÌÂ Ì‡ DROLL-‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡,
ÚÓÁË Ô˙Ú Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË. »ÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇÚ‡
ÏÛ ‚ œ‡ËÊ Ë ÃÓÒÍ‚‡ Â Í‡ÈÌÓ ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚‡. —Ë„ÛÌÓ Â Ó·‡˜Â, ˜Â Ë Ì‡ ‰‚ÂÚÂ
ÏÂÒÚ‡ Ú˙ÒÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò‡ Î˛·ÂÁÌÓ ÓÚÍ‡Á‡ÌË. ¬˙‚ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡, ÔÓ ‰Û-
ÏËÚÂ Ì‡ Ò‡ÏËˇ ÔÂÏËÂ, Â ìÔÓ˜ÚË ‰Ó„Ó‚ÓÂÌ ÒËÌ‰ËÍË‡Ì Á‡ÂÏ ÓÚ 500 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡
[ÒÔÓÂ‰ ‰Û„Ë ≠ 1 ÏÎ‰. Ù‡ÌÍ‡ ≠ ·. Ï.]... ÔÓ‚‡ÎÂÌ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËˇ ÏÓÏÂÌÚ ÓÚ ÌˇÍÓË
ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÒÂ‰Ëî777. —ÎÂ‰ ÙÂÌÒÍËˇ ÓÚÍ‡Á Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ Ì‡‰ÂÊ‰‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎ-
ÒÚ‚ÓÚÓ Â Ì‡ÒÓ˜ÂÌ‡ Í˙Ï √ÓÎÂÏËˇ ·‡Ú, ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ì Í‡ÍÚÓ Ì‡ «‡Ô‡‰, Ú‡Í‡ Ë ‚ —Ó-
ÙËˇ Í‡ÚÓ ÍÂ‰ËÚÓ (‰Î˙ÊÌËÍ) ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ. √Ó·‡˜Ó‚ Ó·‡˜Â ÓÚÍ‡Á‚‡
ËÒÍ‡ÌËˇ ÓÚ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ÍÂ‰ËÚ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰ÂÔÓÁËÚ Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ ‚
¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡. » ÚÛÍ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ Ú˙ÒÂÌÓÚÓ ÂÙË-
Ì‡ÌÒË‡ÌÂ ‚‡Ë‡ ÏÂÊ‰Û 500 ÏÎÌ. (ÔÓ ÔÛ·ÎËÍ‡ˆËË ‚ ÔÂ˜‡Ú‡) Ë 2 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡
(ÒÔÓÂ‰ Ï‡ÚÂË‡ÎËÚÂ ÔÓ ƒÂÎÓ π 4)778. ¿ÍÓ ÒÂ ‚ˇ‚‡ Ì‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ËÌÚÂ‚˛ Ì‡ ÚÓ-
„‡‚‡¯ÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ, Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË Â‰Ëˆ‡ ÔÓÒÚ˙ÔÍË Ë ÔÂ‰ Á‡Ô‡‰ÌË-
ÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ë ‰ÂÒÂÚ „ÓÎÂÏË Â‚ÓÔÂÈÒÍË ·‡ÌÍË-ÍÂ‰ËÚÓÍË: ì≈‰‚‡, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÂ
773 Демокрация, V, № 50, 1 март 1994.

774 Банкеръ, IV, № 15, 19 юли 1993.
775 Демокрация, I, № 151, 17 август 1990.
776 Стенографски дневници на VII ВНС, 19 з., с. 82–84, 14 август 1990.; Банкеръ, I, № 15, 19 юли 1993.
777 Пак там, I, № 7, 24 май 1993.; Пари, IХ, № 225, 1 ноември 1999.
778
Пак там.; Поглед, ХХVII, № 27, 6 юли 1992.; Демокрация, V, № 49, 28 февруари 1994.
Û·Â‰ËıÏÂ, ˜Â ÌËÚÓ ·‡ÌÍËÚÂ, ÌËÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ‡Á·ÎÓÍË‡Ú ÍÂ‰ËÚË-

ÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÚÓ„‡‚‡ ‰‡‰ÓıÏÂ Ò˙„Î‡ÒËÂ Ì‡ ¡¬¡ ‰‡ ÒÔÂ ‰‡ ÔÎ‡˘‡. “ˇ ·Ë Ì‡Ô‡-
‚ËÎ‡ ÚÓ‚‡ Ë ·ÂÁ Ì‡¯Â Ò˙„Î‡ÒËÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ Ô‡Ë ÌˇÏ‡¯Âî779.
Õ‡ 26 Ï‡Ú 1990 „. ÔË ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ÒÂ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ ÒÂ˘‡ Á‡ ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Ì‡ ÍÓÂÚÓ ÒÂ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ Á‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÌÂ ÓÚ ¡¬¡ Ì‡ ÚÂÎÂÍÒ ‰Ó ‚ÒË˜-
ÍË ÍÂ‰ËÚÓË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Á‡ ì‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÍÂ‰Ë-
ÚËÚÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÒË„ÛˇÚ Ò‡ÏÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ ÎËı‚ËÚÂî780 . ƒ‚‡ ‰ÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ‚ Í‡-
·ËÌÂÚ‡ Ì‡ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ ‚ ÔËÒ˙ÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ »‚. ƒ‡„ÌÂ‚ÒÍË (‚Â˜Â ·Ë‚¯
ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡) ÒÂ Ô‡‚Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ Â‰‡ÍˆËˇ Ì‡ ÚÂÍÒÚ‡ Ë Í˙ÒÌÓ Ò˙˘‡-
Ú‡ ‚Â˜Â ¡¬¡ ‡ÁÔ‡˘‡ ÚÂÎÂÍÒ‡. ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ˛ÎË 1990 „. ÓÒ‚ÂÌ ÔÎ‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡
„Î‡‚ÌËˆËÚÂ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ Ë Ú‡ÌÒÙÂ‡ ÔÓ ÎËı‚ÂÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ.
¬ÂÒËËÚÂ Ì‡ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë Ì‡ ÓÔÓÁËˆËˇÚ‡ ÔÓ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ Ù‡ÎËÚ ÒÂ ‡ÁÏËÌ‡‚‡Ú
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ. œÂ‰ Ô‡Î‡ÏÂÌÚ‡ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ‰ÂÍÎ‡Ë‡, ˜Â ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÌË Ô‡-
ÚÌ¸ÓË Ò‡ ·ËÎË ËÌÙÓÏË‡ÌË Á‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ˇÌÓÚÓ Â¯ÂÌËÂ ÒÂ‰ÏËˆË ÔÂ‰Ë Ò‡ÏÓÚÓ
ÏÛ ‚ÁÂÏ‡ÌÂ. ¿ ÓÚ ìÍÓÌÒÚÛÍÚË‚ÌËˇ ÚÓÌî Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ‚ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ÔÂÍ‡ÚÂÌË-
ÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔËÒÏ‡ ì‡Á ÌÂ ÓÒÚ‡‚‡Ï Ò ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂÚÓ..., ˜Â Ì‡˜ËÌ˙Ú Ì‡ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ Â ËÁË„‡Î ÌˇÍ‡Í‚‡ ÓÒÓ·ÂÌÓ ÌÂ„‡ÚË‚Ì‡ ÓÎˇ ‚˙‚ ÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡
ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Í˙Ï ¡˙Î„‡Ëˇ Í‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡, ËÁÔ‡‰Ì‡Î‡ ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇî781.
«‡ ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚ ƒËÏËÚÓ‚ (—ƒ—) Ó·‡˜Â ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ìÔÓ Â‰ËÌ
ÚÓÎÍÓ‚‡ ÌÂÍÓÏÔÂÚÂÌÚÂÌ Ì‡˜ËÌ... Â ÔË‡ÚÒÚ‚Óî. —ÔÓÂ‰ ÓÔÓÁËˆËˇÚ‡ ÏÓ‡ÚÓËÛ-
Ï˙Ú Â Ó·ˇ‚ÂÌ Ú‚˙‰Â Í˙ÒÌÓ, ÔÓ ÌÂÍÓÏÔÂÚÂÌÚÂÌ Ì‡˜ËÌ, ·ÂÁ ÌËÍ‡Í‚Ë ÍÓÌÒÛÎÚ‡ˆËË Ò
ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒËÎË. ¬ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚË Ô˙Í Â
ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‡ÎÓ ìÏ‡Î˙Í ¯ÓÍ Ì‡ «‡Ô‡‰î782.
ƒÌÂÒ, ÔË ÓÒÍ˙‰Ëˆ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒÚÓ‚ÂÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË, Â ‚ÒÂ Ó˘Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ
ÔÂˆÂÌË ‰ÓÍÓÎÍÓ ÔÓÙÂÒËÓÌ‡ÎÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ‚ ÏÂÒÂˆËÚÂ
ÔÂ‰Ë ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡. ¡ÂÁÒÔÓÌÓ Â¯ÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÒÂ
‚ÁÂÏ‡ ‚ ÌÂÔÓÁ‡˜Ì‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ ·ÂÁ ÍÓÌÒÛÎÚË‡ÌÂ ÔÓÌÂ Ò ÎË‰ÂËÚÂ Ì‡ ÓÔÓÁËˆËˇ-
Ú‡. œÓ-Í˙ÒÌÓ ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚ ƒËÏËÚÓ‚ ÒË ÒÔÓÏÌˇ, ˜Â ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ Â
ÔÓÎÛ˜ÂÌ‡ ÔÓ ÌÂÓÙËˆË‡ÎÂÌ Ô˙Ú (ÔÓ ÚÂÎÂÙÓÌ‡) ÓÚ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ “ÂÌ˜Â‚ ÔÓ ‚ÂÏÂ
Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ ˙„Î‡Ú‡ Ï‡Ò‡783. œ˙‚ËÚÂ Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ Â¯ÂÌËÂÚÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡Ú ‚
ÔÂÒ‡Ú‡ Â‰‚‡ Ì‡ 30 Ï‡Ú, ‰ÂÌ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ÚÂÎÂÍÒ‡ Ì‡ ¡¬¡. ÕÓ‚ËÌ‡Ú‡ ‰ÓÒÚË„‡
‰Ó ÒÚÓÎË˜ÌËÚÂ ÏÂ‰ËË ÔÓ Ú‚˙‰Â Á‡Ó·ËÍÓÎÂÌ Ô˙Ú ˜ÂÁ Ò˙ÚÛ‰ÌËÍ ‚˙‚ ¬‡¯ËÌ„ÚÓÌ
Ì‡ ‚. ìƒÂÏÓÍ‡ˆËˇî784 . —ÂÍÂÚÌÓ Ó·ˇ‚ÂÌËˇÚ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ Á‡‚‡‚‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ
·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍË Ì‡ ‰˙Î„Ë ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÁËˆËË. œÓ ‰ÛÏËÚÂ Ì‡ –ÛÏÂÌ √ÂÓ„ËÂ‚ ≠
·Ë‚¯ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ìÃËÌÂ‡Î·‡ÌÍî Ë ‰ÂÔÛÚ‡Ú ÓÚ ¡—œ ‚˙‚ ¬Õ—, ìÃËÌÂ‡Î-
·‡ÌÍî Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ËÁÔÎ‡˘‡ Â‰Ëˆ‡ ÓÚÍËÚË ‚Â˜Â ‡ÍÂ‰ËÚË‚Ë Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Ï‡¯Ë-
ÌË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ÒÛÓ‚ËÌË ‚ ·ÓÈ ‚ÏÂÒÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ, Í‡ÍÚÓ ÒÂ Â ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ÎÓ.
«Ì‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ˙˜‡Ì‡Ú‡ ÚÂıÌËÍ‡, ‚Â˜Â ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÎ‡ÚÂÌ‡, ÓÒÚ‡‚‡ Û ‰ÓÒÚ‡‚-
779 Андрей Луканов пред в-к „Банкер“. Банкеръ I, № 7, 24 май 1993.

780 Биков, Р, М. Мицев, Н. Начев. Икономическата криза в България: Причини и последици. С., 1992, с. 72.
781 Стенографски дневници VII ВНС, 23 з., 21 август 1990, с. 104, 106–107.
782
Пак там, 15 з, 7 август 1990, с. 247, 261; пак там, 53 з, 1 ноември 1990, с. 215; Биков, Р. и др. Икономическата
криза... , с. 71–81.
783 Стенографски дневници VII ВНС, 15 з., 7 август 1990, с. 247.
784 Демокрация, I, № 35, 30 март 1990.
˜ËˆËÚÂ785. œÓ‰Ó·Ì‡ Â Í‡ÚËÌ‡Ú‡ Ë ÔË ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡ÌÍË. —ÍÓÓ ÚÂ ÓÒ-

Ú‡‚‡Ú Ò ËÁÚ˙ÌÂÎË ‚‡ÎÛÚÌË Ì‡ÎË˜ÌÓÒÚË, ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ë ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó-
„‡ÌËÁ‡ˆËË Ò‡ ÔËÌÛ‰ÂÌË Ï‡ÒÓ‚Ó ‰‡ ÔË·ˇ„‚‡Ú ‰Ó ÔÂÍË ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ
ÒË Ô‡ÚÌ¸ÓË.
œÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡
ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‚ ¯ÓÍÓ‚Ó Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ. Õ‡Â‰ Ò Û¯‡˘ËÚÂ ÒÂ ‚˙ÁÍË ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬
Ë Ì‡·Ë‡˘‡Ú‡ ÒËÎË ÔÓ‚ÒÂÏÂÒÚÌ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÍËÁ‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú
Á‡ÒËÎ‚‡ ‰ËÒÔÓÔÓˆËËÚÂ ‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. œÓ‡‰Ë ÔÓ‰˙ÎÊËÎÓÚÓ ‰Ó ˛ÌË ‰˙Ê‡‚-
ÌÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ò ÓÒÚ‡Ú˙Í‡ ÓÚ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÂÁÂ‚ ÂÙÂÍÚ˙Ú ÓÚ Ù‡ÎËÚ‡ ÒÂ
ÔÓˇ‚ˇ‚‡ Ò ‰‚ÛÏÂÒÂ˜ÂÌ ‚ÂÏÂ‚Ë Î‡„. œË ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌÂ ‰‡ÌÌËÚÂ Á‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂÚÓ
Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ ÏÂÒÂˆË ÒÂ ‚ËÊ‰‡, ˜Â ÔÂÁ 1990 „. Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú ‰‚‡ ˇÒÌÓ
Ó˜ÂÚ‡ÌË ÔÂËÓ‰‡ ≠ ˇÌÛ‡Ë ≠ Ï‡È Ë ˛ÌË ≠ ‰ÂÍÂÏ‚Ë. –‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û Úˇı Â ÒÂ‰-
ÌÓ 5%, ËÎË 1800 ÏÎÌ. Î‚. ÌÂÔÓËÁ‚Â‰ÂÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÔÓ‡‰Ë ÌÂÂ‡ÎËÁË‡Ì ‚ÌÓÒ Ì‡
ÒÛÓ‚ËÌË.
ƒË‡„‡Ï‡ 17.2.
ÃÂÒÂ˜ÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÂÁ 1990 „.
(%)
Източник: Статистически годишник на РБ.
ÃÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú ÓÚ 29 Ï‡Ú 1990 „. Â ÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌ Á‡‚˙¯ÂÍ Ì‡ ÔÓÚÓ˜ËÎ‡Ú‡ ÒÂ

ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ë ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ËÁÔ‡‰‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÂÊËÏ ÔÂÁ
‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË. Ã‡Í‡ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÌÂ Â Ô˙‚ËˇÚ ÒÎÛ˜‡È, ‚ ÍÓÈÚÓ
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡Û¯‡‚‡ ‰Ó„Ó‚ÓÌËÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï Ò‚ÓËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ÍÂ‰ËÚÓË
Á‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ·˙Î„‡ÒÍÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒË ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ÔÓ‰Ó·ÂÌ ìÔË‡ÚÒÍËî ıÓ‰786.
785 Дума, I, № 119, 31 юли 1990.

786 Аврамов, Р. Комуналният капитализъм. Из българското стопанско минало. Т. I, С., 2007, с. 488–536.
œÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ÏÓ‡ÚÓËÛÏË Ë ‰˙Î„Ó‚Ë ìËÌˆË‰ÂÌÚËî Á‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ Ò‡ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌË

ÔË Á‡Ô‡Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ Ì‡È-ÚÂÒÂÌ ÍÓÌÚ‡ÍÚ Ò ·‡ÌÍËÚÂ-ÍÂ‰ËÚÓÍË. »Á·Ë‡-
ÌËˇÚ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÂÌ ÔÓ‰ıÓ‰ Ë Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍËÁ‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ÚÂ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡Ú
(ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ë ÔÂÁ √ÓÎˇÏ‡Ú‡ ‰ÂÔÂÒËˇ), ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ-
‚‡Ú ìˆÂÌ‡Ú‡î Ì‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ Ë ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú ¡˙Î„‡Ëˇ ‰ÓË ‰‡ ·˙‰Â ÒÓ˜ÂÌ‡ Á‡
ÔËÏÂ Ì‡ ‰Û„Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-‡„ÂÒË‚ÌË ‰Î˙ÊÌËˆË787. œÂÍ‡Úˇ‚‡ÈÍË ÔÎ‡˘‡-
ÌËˇÚ‡ Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ, ·ÂÁ Í‡Í‚ÓÚÓ Ë ‰‡ Â ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰ÂÌËÂ, ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ Ô‡-
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ì‡ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ì‡Ì‡Òˇ ÚÂÊ˙Í Û‰‡ ‚˙ıÛ ‡‚ÚÓËÚÂÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë Á‡ ‰˙Î-
„Ó ˇ ÓÚÍ˙Ò‚‡ ÓÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË Ô‡Á‡Ë.
¬ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ËÁıÓ‰
Œ˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1984 „. œÓÎËÚ·˛Ó Ë „ÂÌÂ‡ÎÌËˇÚ ÏÛ ÒÂÍÂÚ‡ ÒË ‰‡‚‡Ú
ÒÏÂÚÍ‡ Á‡ Ì‡‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ‚ ÌÓ‚ ÍËÁËÒÂÌ ˆËÍ˙Î. ¬ ÓÚÔ‡‚ÂÌ‡ ÓÚ
∆Ë‚ÍÓ‚ Ô‡ÏÂÚÌ‡ ·ÂÎÂÊÍ‡ ‰Ó . ◊ÂÌÂÌÍÓ (Ï‡È Ò. „.) ÒÂ ÒÔÓ‰ÂÎˇ, ˜Â:
ìœÂ‰ Ì‡Ò... Á‡ÒÚ‡‚‡ Ò ˆˇÎ‡Ú‡ ÒË ÒÂËÓÁÌÓÒÚ ‚˙ÔÓÒ˙Ú, Í‡Í, Ò Í‡Í‚Ë ÒÂ‰ÒÚ-
‚‡ Ë ÔÓ Í‡Í‚Ë Ô˙ÚË˘‡ ˘Â ÏÓÊÂÏ ‰‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÏÂ Ó·ÂÍÚË‚ÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ, Ï‡-
Í‡ Ë ÌÂ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ‡Á‚ËÚËÂ ‚ ·ÎËÁÍ‡Ú‡ Ë ÔÓ-‰‡ÎÂ˜Ì‡ ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡?î788
œÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë Ò‡ ÏËÌËÏ‡ÎËÒÚË˜ÌË. œÂ‰Ë¯ÌËÚÂ ‰ËÂÍÚË‚Ë Á‡ ÒÚ‡ı‡-
ÌÓ‚ÒÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ë Á‡ Û‰‚Óˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ (ì„ÓÎÂÏËˇ ÒÍÓÍî ÓÚ Í‡ˇ Ì‡ 50-
ÚÂ Ë ƒ‚‡‰ÂÒÂÚ„Ó‰Ë¯Ì‡Ú‡ ÔÓ„‡Ï‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ) Ò‡ Á‡·‡‚ÂÌË. ÷ÂÎÚ‡ ‚Â-
˜Â Â ÓˆÂÎˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÂÊËÏ‡.
Ã‡Í‡ ‰‡ ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÙÓÏÛÎË‡ ˇÒÌ‡ Ë Â‰ËÌÌ‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ëˇ ÔÓ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡
ÍËÁ‡, Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÌÂ ‡·‰ËÍË‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÚ Ì‡‰‚ËÒ‚‡˘Ëˇ Ò ‚ÒÂ ÔÓ-
„ÓÎˇÏ‡ ÓÒÚÓÚ‡ ÔÓ·ÎÂÏ. “Ó ÔË·ˇ„‚‡ Í˙Ï ÒÂËˇ ÓÚ Ú‡ÍÚË˜ÂÒÍË ıÓ‰Ó‚Â, ÍÓËÚÓ
Ó·‡˜Â ‚ Ì‡È-‰Ó·Ëˇ ÒÎÛ˜‡È ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÓÚÎÓÊ‡Ú, ÌÓ ÌÂ Ë ‰‡ ÔÂ‰ÓÚ‚‡ÚˇÚ ÏÓ‡ÚÓË-
ÛÏ‡ ÔÓ ¬ƒ.
œÓ‡‰Ë ÔÓ‰˜ÂÚ‡ÌÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Â‰ËÌ ÓÚ Ô˙‚Ë-
ÚÂ ÎÓÒÚÓ‚Â, Í˙Ï ÍÓËÚÓ Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÔÓÒˇ„‡Ú Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ, Ë œÓÎËÚ·˛Ó, Â
‚˙Á‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÁ‡ÏˇÎ‡Ú‡, ÌÓ ÌÂ Ë Á‡·‡‚ÂÌ‡ ÎËÌËˇ Ì‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ËÁÌÓÒ‡ Ë
Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡. ”‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÒÚ‡‚‡ ÔÂ‰ÏÂÚ
Ì‡ ˆˇÎ‡ ÒÂËˇ ÓÚ ÏÂÍË. Œ˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ ÒÂ Ô‡‚Ë ÓÔËÚ Á‡ Á‡ÒËÎ‚‡ÌÂ Ì‡
Ú˙„Ó‚ÒÍÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË Ò˙Ò «‡Ô‡‰‡. œËÂÚË Ò‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌË ÒÚ‡ÚÂ„ËË
Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ (Ë ÔÓ-ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡) Ò ÌˇÍÓË ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Í‡-
ÚÓ ÔËÓËÚÂÚÌË Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË (‘–√, —¿Ÿ, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë »Ú‡-
ÎËˇ)789. ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ (1989 „.) ˜ÎÂÌÓ‚Â Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ-
‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÓÂÏ‡Ú ÔÂÒÓÌ‡ÎÌË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Á‡ ÒÚËÏÛÎË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÂÍÒ-
ÔÓÚ Í˙Ï ÌˇÍÓË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë: —ÚÓˇÌ Œ‚˜‡Ó‚ ≠ ‘–√, œÂÚÍÓ ƒ‡Ì˜Â‚ ≠
flÔÓÌËˇ, ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ≠ ‘‡ÌˆËˇ790.
787 Иванов, М. Можехме ли да девалвираме? Какво се крие зад ортодоксалния български отговор на Голямата депре-
сия? Исторически преглед, LX, 2004, № 3–4, с. 60–80; Tooze, A., M. Ivanov, Heavy Defaulting Bulgarian Style, Eco-
nomic History Review, 67(2008):3, pp. 672–704.
788 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 3139, л. 6–7.
789 АМВнР, оп. 38, а. е. 826, л. 1–11; ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 2795, л. 103–104.
790
Пак там, оп. 68, а. е. 3643, л. 28.
œÂÁ 1986 „. Â ËÁ‰‡‰ÂÌ‡ ‰ËÂÍÚË‚‡ Á‡ ìÌ‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ Ë ÌÂÒÚÓÍÓ‚ËÚÂ ‡Á-

ıÓ‰Ë Ë Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò Ó„ÎÂ‰ Â‡ÎËÁË‡ÌÂ
Ì‡ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÙÂÍÚ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 300≠350 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.î. √Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÂ Â¯‡‚‡
ËÏÔÓÚ˙Ú Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË ÔÂÁ ÚÂÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ ‰‡ ·˙‰Â Ó„‡ÌË˜ÂÌ
‰Ó 200 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. Õ‡È-‡Ï·ËˆËÓÁÌË Ò‡ ÔÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ∆Ë‚ÍÓ‚ Á‡‰‡˜Ë ≠ ‰Ó Í‡ˇ
Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ Ò‚ËÂ ‚ÌÓÒ˙Ú Ò 10≠15% Ë ‰‡ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡ 15% Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡
ËÁÌÓÒ‡. ì“ˇ·‚‡ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ 30 Ì‡ ÒÚÓ ‰‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÏÂ ·‡Î‡ÌÒ‡ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡-
ÌË. »ÎË Ì‡È-Ï‡ÎÍÓ Ò 20≠25 Ì‡ ÒÚÓî791. œËÂÚËÚÂ ÃÂÓÔËˇÚËˇ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡
‚‡ÎÛÚÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë (ÓÚ 1986 „.), ”Í‡Á‡ÌËˇ Ì‡ Ã— Á‡ ‡Á‡·ÓÚÍ‡ ÔÓ„‡ÏË Á‡ Û‚ÂÎË-
˜ÂÌËÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔËıÓ‰Ë Ë Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ÔÂËÓ‰‡
1988≠1990 „. (ÓÚ 1987 „.), ¿ÌÚËËÏÔÓÚÌ‡ ÔÓ„‡Ï‡ 1989≠1990 „. Ë ‰Ó 1995 „. (1988 „.)
Ò‡ Ò‡ÏÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚÓÓ·ÓÓÚ‡, ‰ÂÍÂÚË‡˘ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÔÓ
ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî. Œ˜‡Í‚‡ÌËˇÚ ÂÙÂÍÚ ÓÚ ¿ÌÚËËÏÔÓÚÌ‡Ú‡ ÔÓ„‡Ï‡ Â 3.2
ÏÎ‰. ‚‡Î. Î‚. ÓÚ ìÒÔˇÌ Ë ÔÂ‰ÓÚ‚‡ÚÂÌ ‚ÌÓÒî, ÓÚ ÍÓËÚÓ 210 ÏÎÌ. Ò‡ÏÓ Á‡
1989≠1990 „.792
œ‡‚Ë ÒÂ ‚ÒË˜ÍÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ Á‡ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂ Ì‡ 50≠60% ÓÚ ‚ÌÓÒ‡ Ò Ì‡ÒÂ˘ÂÌ
ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. œÓ-Í˙ÒÌÓ Ò –‡ÁÔÓ-
ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ Ã— ÒÂ Á‡·‡Ìˇ‚‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÏÔÓÚ ÓÚ Ò‡ÏÓÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ
ÒÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ‡ÍÓ ÌÂ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡ Ë Ò˙ÓÚ‚ÂÚÂÌ ÂÍÒÔÓÚ793.
–ÂÊËÏ˙Ú ÔÓÎ‡„‡ ÛÒËÎËˇ Ë Á‡ ÔÓÂ‰ÌÓ ÔÂÌ‡ÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËˇ
Ó·ÏÂÌ Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË. œÂÁ 1984 „. ÃËÌËÒÚÂ-
ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Â Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌÓ ‰‡ ‡Ì‡ÎËÁË‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò˙Ò —¿Ÿ,
‘–√, ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ Ë »Ú‡ÎËˇ, Í‡ÚÓ ìÌ‡·ÂÎÂÊË ÏÂÍË Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ô‡ÒË‚-
ÌËÚÂ ·‡Î‡ÌÒË Ò ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË Ë Ó„‡ÌË˜Ë ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÍÓËÚÓ ÌÂ
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ Ì‡¯ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËËî794. ¿ÌÚËËÏ-
ÔÓÚÌ‡Ú‡ ÔÓ„‡Ï‡ ÓÚ 1988 „. ÔÂÔÓ‚Ú‡ˇ ‰ËÂÍÚË‚‡Ú‡ ·ÂÁ ‚Ë‰ËÏ ÂÁÛÎÚ‡Ú795.
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ 60-ÚÂ Ë 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ ÔÓÎËÚË-
Í‡Ú‡ Á‡ ‡‚ÌÓ‚ÂÒÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ Â Ó·Â˜ÂÌ‡ Ì‡ ÔÓ‚‡Î. —ÎÂ‰ Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ‚
œÓÎ¯‡ œÓÎËÚ·˛Ó ÌÂ ÒÏÂÂ ‰‡ ÓÂÊÂ ‰‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡,
ËÁ„‡‰ÂÌ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ ÒÂ ÌÛÊ‰‡Â ÓÚ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡Ú ÔËÚÓÍ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË
Ë ÂÒÛÒË, Á‡ ‰‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ‡ÒÚÂÊ. ¬‡ÊÌ‡ ÒÔË‡˜Í‡ ÔÂ‰ ÓˇÁ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ËÏÔÓÚ‡ Â Ë ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ‰‡ Á‡ÏÂÒÚË
Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‚ÌÓÒÌË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ.
«‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ìÛÏ˙ÌÒÍËˇÚ ‚‡Ë‡ÌÚî Â Í‡ÈÌÓ ÌÂÔËÂÏÎË‚796. »ÎË, Í‡ÍÚÓ ÒÂ
ËÁ‡Áˇ‚‡ . ◊‡Í˙Ó‚, Ô˙‚ËˇÚ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ ¡ œ ìËÒÍ‡¯Â ‰‡ ‚ÁÂÏÂ Á‡‚Óˇ, ·ÂÁ ‰‡
ÔÓÒÂ„ÌÂ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓî797. “Ó‚‡ Â Â‰ËÌ ÓÚ „Î‡‚ÌËÚÂ ËÁ‚Ó-
791 АМВнР, оп. 43-0, а. е. 46, л. 31–32; пак там, оп. 44-0, а. е. 30, л. 123–124; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3232, л. 67–69.
792 АМВнР, оп. 43-0, а. е. 46, л. 31–32; пак там, оп. 43-4, а. е. 114, л. 1–2; пак там, оп. 44-0, а. е. 31, л. 29а.; ЦДА, ф. 1Б,
оп. 68, а. е. 3545б, л. 358 и сл.
793 Пак там, л. 360–363; АМВнР, оп. 46-0, а. е. 15, л. 50 и сл; пак там, оп. 44-0, а. е. 31, л. 29а.
794 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 2795, л. 103–104.
795 Пак там, оп. 68, а. е. 3545б, л. 360.
796 Тази „алтернатива“ Т. Живков нарича „обричане страната на застой“, като се „посегне на жизненото равнище [и]
се предизвика безработица с всичките политически и социални последици от това“. Пак там, оп. 65, а. е. 50, л. 8–9.
797 Чакъров, К. От втория етаж към нашествието на демократите. С., 2001, с. 134.
‰Ë Ë Ì‡ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ‚˙ıÓ‚ÌËˇ Ô‡ÚËÂÌ Ó„‡Ì, ÔÓ‚Â‰ÂÌÓ ÒÎÂ‰ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ ‚

œÓÎ¯‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ:
≈‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-‚‡ÊÌËÚÂ ÔÓÛÍË ÓÚ ÔÓÎÒÍËÚÂ Ò˙·ËÚËˇ Â, ˜Â ÔÓ‰Ó·ÌË Ò˙·ËÚËˇ,
ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ ÒÔÂˆËÙË˜ÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ ‚ œÕ–, Ò‡ ‚˙ÁÏÓÊÌË Ë ‚ ‰Û„Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍË ÒÚ‡ÌË... ÕˇÍÓË ÓÚ ‚˙ÔÓÒËÚÂ Ì‡ Ú‡ÁË [Ì‡¯‡] ÔÓÎËÚËÍ‡, ÍÓËÚÓ Á‡Òˇ„‡Ú
ÌÂÔÓÒÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ËÌÚÂÂÒËÚÂ Ì‡ „‡Ê‰‡ÌËÚÂ, ËÁËÒÍ‚‡Ú ÒÓ˜ÌË ÏÂÍË. Õ‡È-Ì‡ÔÂ‰
ÚÓ‚‡ Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë Á‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ-
ÚÓ, ÓÒÓ·ÂÌÓ Ú‡ÍË‚‡, ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ Í˙Ï Í‡ÚÂ„ÓËˇÚ‡ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ Ë ÛÒÎÛ„ËÚÂ
ÓÚ Ô˙‚‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ... –‡Á‡·ÓÚÍË Ë Â¯ÂÌËˇ, Í‡ÍÚÓ Â ‚Ë‰ÌÓ, ËÏ‡, ÌÓ „ÓÎˇÏ‡
˜‡ÒÚ ÓÚ Í‡ÈÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡ÏÂˇÚ798.
—Ë„ÛÌÓ ÚÛÍ ÒÂ ÍËÂ Ë ÔË˜ËÌ‡Ú‡ Á‡ ÂÍÒˆÂÌÚË˜ÌÓÚÓ Ò˙‚ÏÂÒÚˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡-
ÎÛÚÌË Á‡‰‡˜Ë, ÔÓ‚ÂÂÌË Á‡ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Í˙Ï
÷ , Ò ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ÔÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë ‚ÌÓÒ Ì‡ ìÏÓ‰ÌË, ÎÛÍÒÓÁÌË Ë ‰ÂÎËÍ‡ÚÂÒÌË
ÒÚÓÍËî799. ÕˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ô˙‚ËˇÚ Á‡Ï.-ÔÂÏËÂ Œ. ƒÓÈÌÓ‚ ˘Â ÔÓ‚ÚÓ-
Ë, ˜Â Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÓ·ÎÂÏ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ ìÌÂ ˜ÂÁ ÒÚ‡„Ì‡ˆËˇ Ì‡
ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ, ‡ ˜ÂÁ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÂÒÛÒË ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ-
‚ËÂ Ò ·‡Î‡ÌÒËÚÂ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ‚˙ÁÍËî800. ƒÓË ÔË Ì‡È-ÓÒÚ‡Ú‡ ÌÛÊ‰‡ ÓÚ
Ú‚˙‰‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ë Ì‡ Í‡ÈÌÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËˇ ‚ÌÓÒ ÔËÂÚ‡Ú‡
œÓ„‡Ï‡ Á‡ ÍÓÂÌÂÌ ÔÂÎÓÏ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë Ë ‚ Á‡‰Ó‚ÓÎˇ‚‡-
ÌÂ ÔÓÚÂ·ÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ (ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1988 „.) ìÔÂÔÓ˙˜‚‡î ‰Ó Í‡ˇ Ì‡
„Ó‰ËÌ‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂˆÂÌË ÍÓË ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ìÒÌÂÚËî ÓÚ ËÁÌÓÒ Ë ‰‡
ÓÒÚ‡Ì‡Ú Á‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ÍÓÌÒÛÏ‡ˆËˇ. «‡‰ÂÎˇÚ ÒÂ 100 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚-
ÎÂÌËÂ Á‡ ‚ÌÓÒ ÔÂÁ 1989≠1990 „. Ì‡ ÌˇÍÓË Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË ÒÛÓ‚ËÌË, Ò ÍÓËÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓ-
ËÁ‚ÂÊ‰‡Ú ìÎÛÍÒÓÁÌËî ÒÚÓÍË Á‡ Á‡‰Ó‚ÓÎˇ‚‡ÌÂ ÌÛÊ‰ËÚÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ801.
ƒÛ„‡ ‚‡ÊÌ‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Ó·Â˜ÂÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‡ÌÚËËÏÔÓÚÌ‡Ú‡ ÔÓ„‡Ï‡ ÓÚ
‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ 80-ÚÂ Â ÒËÎÌÓ ÂÒÛÒÓÂÏÍ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒ-
ÚËˇ. “Ó‚‡ ÒÂ ÔËÁÌ‡‚‡ ÓÚÍÓ‚ÂÌÓ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ Õ–¡ ≠
√ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚. œË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ Ì‡ ÔËÍÎ˛˜ËÎËˇ œÎÓ‚‰Ë‚ÒÍË Ô‡-
Ì‡Ë (1987 „.) ÚÓÈ ÒÔÓ‰ÂÎˇ ÔÂ‰ œÓÎËÚ·˛Ó:
ÕËÂ ÒÂ ÓÍ‡Á‡ıÏÂ ‚ ÏÌÓ„Ó ÚÂÊÍÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ, Á‡˘ÓÚÓ ÌÛÊÌËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË Á‡
Ì‡¯‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡Ú ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ ‡ÍÛÏÛÎË‡ÏÂ. » ‰‡ Ì‡Ô‡‚ËÏ ÍÛÚ
Á‡‚ÓÈ, ÚÓ‚‡ ÁÌ‡˜Ë ‰‡ ÒÔÂ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, ‰‡ ÛıÌÂ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. “Ó‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂÏ
‰‡ ÒË ÔÓÁ‚ÓÎËÏ [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]802.
ÕÂ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ ÏˇÒÚÓ, ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Á‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ Â Ó·Â˜ÂÌ‡ Ë ÔÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÌ, ÌÓÛ-ı‡Û Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÂÌ Í‡-
Ô‡ˆËÚÂÚ Ì‡ Ó‰Ì‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ‰‡ Á‡ÏÂÒÚË ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÔÓÁËˆËË ÓÚ ËÏÔÓÚÌ‡Ú‡
798 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 2617, л. 8–9, 28. Заседание на Политбюро от октомври 1980 г., обсъдило специално
внесеното писмо на Т. Живков, озаглавено „Причини за полските събития“. И. Марчева също открива връзка между
„пуснатото“ потребление и полските събития от 1980 г. Марчева, И. Опитите... , с. 297–298.
799
ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 15, л. 1–3
800 Пак там, оп. 68, а. е. 2421, л. 104–105.
801 Пак там, а. е. 3493, л. 67, 71.
802 Пак там, а. е. 3232, л. 74–75. Чакъров, К. Вторият етаж... , с. 126–127.
ÎËÒÚ‡ Ò˙Ò ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú, ˜ÂÒÚÓ ÓÔËÚËÚÂ Á‡ ìÔÓ·˙Î„‡ˇ‚‡-

ÌÂî ‚Ó‰ˇÚ ‰Ó ÍÓÏË˜ÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË ≠ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ÔËÏÂ ÷ÂÌÚ‡ÎÌË-
ˇÚ ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚ÂÌ Ò˙˛Á ‡ÔÓÚÛ‚‡, ˜Â ÛÒÔÂ¯ÌÓ Â ‚˙‚ÂÎ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÎËÏÓÌ‡‰‡
Ì‡ Ô‡ı Ë Á‡ÏÂÒÚËÚÂÎË Ì‡ Í‡ÙÂ ÓÚ ˙Ê Ë ÎÂ·ÎÂ·Ëˇ, Ò ÍÓËÚÓ ÒÂ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÎË ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Í‡ÙÂ Ë ·ÂÁ‡ÎÍÓıÓÎÌË Ì‡ÔËÚÍË803.
Œ„‡ÌË˜ÂÌËˇ ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË (ìÎÛÍÒÓÁÌËÚÂî ÒÚÓÍË) ËÎË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ı‡-
‡ÍÚÂ (ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÂÍËÔËÓ‚Í‡) ‚˙Á‚‡Ú ˙ˆÂÚÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ,
ÍÓÂÚÓ ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÒÚÓÔË Ô‡ÒË‚‡ ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ. œËÚÂÒÌÂÌËˇÚ‡ Á‡
‡ÁÍÎ‡ÚÂÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ Ù‡Ò‡‰‡ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Ô‡‚ˇÚ ÓˇÁ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÚÂ·ÎÂÌË-
ÂÚÓ ìÌÂˆÂÎÂÒ˙Ó·‡ÁÌÓî. »Á„‡‰ÂÌ‡Ú‡ ÂÒÛÒÓÂÏÍ‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ô˙Í
ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÂ‚ÍÎ˛˜Ë ·ÂÁ ·ÛÍÒÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌËÒ˙Í ÒÛÓ‚ËÌÂÌ ÂÊËÏ. œÓ‡-
‰Ë Ô‡ÚËÈÌ‡Ú‡ ÔÓ‚ÂÎˇ Á‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ (Ú.Ì‡. Õ‡Û˜ÌÓÚÂıÌË˜ÂÒÍË
ÔÓ„ÂÒ) Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ·˙‰Â Ò‚ËÚ ‚ÌÓÒ˙Ú Ë Ì‡ ÚÂÚËˇ ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÒÂ„ÏÂÌÚ ≠ Ï‡-
¯ËÌË Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË.
ŒÔËÚËÚÂ Á‡ ÒÚËÏÛÎË‡ÌÂ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ÒÂ ÔÂÔ˙‚‡Ú ‚ ÔÎ‡˜Â‚ÌÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡
ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡. œË ÌÂ‡ÁÂ¯ËÏoÒÚÚ‡ Ì‡ ÚÓÁË ÔÓ·ÎÂÏ ‰ÂÒÂÚÍËÚÂ ÔÓ„‡ÏË, Â¯Â-
ÌËˇ Ë Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ Á‡ ìÍÓÂÌÂÌ ÔÂÎÓÏ ‚ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡î ÌÂ ‰‡‚‡Ú ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË
ÂÁÛÎÚ‡ÚË ‚ ÒÙÂ‡Ú‡ Ì‡ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡, ‡ Ò‡ÏÓ ‡Á‰Û‚‡Ú Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌ-
ÚÓÓ·ÓÓÚ‡. ÕÂÒÔÓÒÓ·ÌË ‰‡ Á‡ÔÛ¯‡Ú ÔÓ·ÓÈÌ‡Ú‡ ‚ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ, œÓÎËÚ·˛Ó
Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ò‡ ÔËÌÛ‰ÂÌË ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú Â‰Ëˆ‡ ì‚‡ÎÛÚÌËî ÏÂÍË Á‡ ÍÓÏ-
ÔÂÌÒË‡ÌÂ ıÓÌË˜ÌËÚÂ ‰ÂÙËˆËÚË ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ.
–Â¯ÂÌËÂ Ì‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ ÂÊËÏ˙Ú ·ÂÁÛÒÔÂ¯ÌÓ Ú˙-
ÒË ˜ÂÁ ËÁÒÚËÒÍ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÔÓ ÛÒÎÛ„ËÚÂ (ÚÛË-
Á˙Ï, ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë ÓÔÂ‡ˆËË, ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ Ú‡ÌÒÔÓÚ, ÂÂÍÒÔÓÚ, ËÁÌÓÒ Ì‡
ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ≠ ËÁÌÓÒ˙Ú Ì‡ Ó˙ÊËÂ Ë ÂÂÍÒÔÓÚ˙Ú Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÂÌÂ„ÓÂ-
ÒÛÒË ˘Â ·˙‰Â ‡Á„ÎÂ‰‡Ì ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ Ô‡‡„‡ÙË) Ë ˜ÂÁ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÛÓ-
‚ËÌÌËˇ ÔÓ·ÎÂÏ ˜ÂÁ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÚÂÚË ÒÚ‡ÌË ËÎË ËÍÓÌÓÏËË Û Ì‡Ò. œÓÎËÚ·˛-
Ó ‚˙ÁÎ‡„‡ ÒÂËÓÁÌË Ì‡‰ÂÊ‰Ë Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ÚÛËÁ˙Ï Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡-
ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÚÛËÒÚË˜ÂÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚ Ó·‡˜Â Â Ò ÌËÒÍÓ
Í‡˜ÂÒÚ‚Ó, Ì‡ÒÓ˜ÂÌ ÔÂ‰ËÏÌÓ Í˙Ï ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë, Ú.Â. ÌÓÒÂ˘ ÔË-
ıÓ‰Ë ‚ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ‚‡ÎÛÚË. œÂÁ 1989 „. Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ÎÂ„Î‡Ú‡ ‚
˜‡ÒÚÌË Í‚‡ÚËË Ë ‚ ıÓÚÂÎË Â 1 : 1 (ÔË Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ÌÓÏ‡ 1 : 10) Ë ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ÌËˇÚ‡
Ò‡ ÚÓ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô‡ÁË Ú‡ÍÓ‚‡ ‰Ó 2000 „. ŒÚ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‡ÒÓˆË‡ˆËˇ Á‡ ÚÛËÁ˙Ï Ë ÓÚ-
‰Ëı (¡¿“Œ) ‚ œÓÎËÚ·˛Ó ÔÓÒÚ˙Ô‚‡Ú ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ, ˜Â ÓÚ‡Ò˙Î˙Ú ìÒÂ ÚÂÚË‡ ÓÚ
ÔÎ‡ÌË‡˘ËÚÂ Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Ó„‡ÌË Í‡ÚÓ ‚ÚÓÓÒÚÂÔÂÌÌ‡ ÒÙÂ‡î, ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ Â ÔË
ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÌË ‰‡Ì˙˜ÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ë ‚˙ıÛ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ ÏÛ ì‚ÎËˇÂ [ÒÎ‡·ÓÚÓ] Í‡-
˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ‰Û„Ë ÓÚ‡ÒÎË Ì‡ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ-
‚Óî804. ŒÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÚÛËÒÚË Û Ì‡Ò Â ÎÓ¯Ó, Í‡ÍÚÓ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡Ú
ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Á‡Ô‡ÁÂÌË ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ. œË ÔÂ„ÎÂ‰ Ì‡ ÔÓÒÚ˙ÔËÎËÚÂ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË ÔÓ-
ÒÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ËÁ·Óˇ‚‡ Ì‡È-Ù‡ÔË‡˘ËÚÂ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË:
803 ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 64, л. 7.

804 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3545в, л. 11, 39 и сл.
—ÚÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÓÏÂ˘ÂÌËˇÚ‡ ‚ ıÓÚÂÎËÚÂ ·ËÎË ÔÓÍËÚË Ò Û·ËÚË Ì‡ÒÂÍÓÏË,

„ÓÒÚËÚÂ Ò‡ ·ËÎË Ú‡Í‡ ËÁÔÓı‡Ô‡ÌË ÓÚ ÍÓÏ‡Ë, ˜Â ÌˇÍÓË Â ·ËÎÓ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ‰‡
Ú˙ÒˇÚ ÎÂÍ‡ÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘. ¬Ó‰ÌËÚÂ Í‡ÌÓ‚Â Ì‡ ·‡ÌËÚÂ ÚÂÍ‡Ú. ¬ ÔËÒÚÓÈÍ‡Ú‡
Í˙Ï ıÓÚÂÎ ì—‡ÚÛÌî ËÏ‡ ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ ‰‡ÊÂ ÓÚ Ì‡ÎË˜ËÂ Ì‡ ·˙ÎıË Ë ‚˙¯ÍË. ¡ÂÎ¸Ó-
ÚÓ Ë Í˙ÔËÚÂ ÒÂ ÒÏÂÌˇÚ ‚Â‰Ì˙Ê Ì‡ ÒÂ‰ÏËˆ‡. –Â‰Ëˆ‡ ·‡Ó‚Â ‚ ıÓÚÂÎËÚÂ ÌÂ ÒÂ Á‡-
ÂÊ‰‡ÎË Â‰Ó‚ÌÓ Ò Ì‡ÔËÚÍË, ÌˇÏ‡ÎÓ ËÁÎÓÊÂÌË ˆÂÌÓ‡ÁÔËÒË Ë Ó·ÒÎÛÊ‚‡˘ËˇÚ ÔÂ-
ÒÓÌ‡Î ÙËÍÒË‡Î ˆÂÌËÚÂ ÔÓËÁ‚ÓÎÌÓ...805
¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ Ó·ˇÒÌˇ‚‡ Ú‡ÈÌ‡Ú‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ Í˙Ï ÒÔ‡‰ ‚ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌËˇ ·ÓÈ
Á‡Ô‡‰ÌË ÚÛËÒÚË, ÔÓÒÂ˘‡‚‡˘Ë ¡˙Î„‡Ëˇ. ¿ÍÓ ÔÂÁ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÚÂ Ò‡ ÒÂ‰ÌÓ 14%
ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ˜ÛÊ‰ÂÌˆË, ÔÓÒÂÚËÎË ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÔÂÁ 70-ÚÂ ÚÂ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú ‰Ó 11%, ‡ ÔÂÁ
ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ ÒÔ‡‰‡Ú Ì‡ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ (‰Ó Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰
6%)806. ÕÂ Ò‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘Ë Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔËıÓ‰Ë ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡. «‡ ÔÓ-
‚Â˜ÂÚÓ „Ó‰ËÌË ‰‡ÌÌËÚÂ Ò‡ ‚ÒÂ Ó˘Â Á‡ÒÂÍÂÚÂÌË, ÌÓ ÓÚ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ 1987 „.
ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ËÁ‚ÎÂ˜Â Ó·˘‡Ú‡ Í‡ÚËÌ‡ ≠ 234 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. ÔËıÓ‰Ë ‚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë 450 ÏÎÌ. ‚ ‡ÁÎË˜ÌË —»¬-Ô‡Ë˜ÌË Â‰ËÌËˆË (‚ ÚÂÁË ‰ÓıÓ‰Ë Ò‡
‚ÍÎ˛˜ÂÌË Ë ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚ÍË, Ò‡ÏÓÎÂÚÌË ·ËÎÂÚË, ‚ËÁË Ë ‰.). Œ·˘ËÚÂ
ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ ÓÚ‡Ò˙Î‡ Ò‡ Â‰‚‡ 6.6% ÓÚ Â‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ˜ÂÁ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË
(ÔË 14.2% ‚ œÓÚÛ„‡ÎËˇ Ë 21.1% ‚ »ÒÔ‡ÌËˇ.). —Â‰ÌËˇÚ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÔËıÓ‰ Ì‡ ˜Ó-
‚ÂÍ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Û Ì‡Ò Â 99 ˘. ‰., ÔË 919 ‚ ¿‚ÒÚËˇ, 310 ‚ »ÒÔ‡ÌËˇ, 180 ‚˙‚
‘‡ÌˆËˇ Ë √˙ˆËˇ Ë 48 ‚ fi„ÓÒÎ‡‚Ëˇ807.
ƒÓË ÚÂÁË ÒÍÓÏÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Ó·‡˜Â ÒÂ ÂÓÁË‡Ú ÓÚ Â‰Ëˆ‡ ÌÂ-
Ó·ÏËÒÎÂÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ ÚÛËÁ˙Ï, ËÁ‚˙¯ÂÌË Ò ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Á‡-
Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË. œÓ ‰‡ÌÌË, ËÁÌÂÒÂÌË ÓÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ‚ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó, ¡¿-
“Œ ‚Ó‰Ë ìÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÏËÒÚËÙËÍ‡ˆËË ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÚÛËÒ-
ÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ó·ÂÍÚËî. œË ÔÎ‡ÌË‡ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ÓÚ 38 ÏÎÌ. Î‚. Â‡ÎÌ‡Ú‡
ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÍÓÏÔÎÂÍÒ ìƒ˛ÌËî ‰ÓÒÚË„‡ 70 ÏÎÌ. «‡ ì≈ÎÂÌËÚÂî, ‰ÛÌ‡‚ÒÍËÚÂ ÍÓ‡·Ë
Ë ì¡ÓÓ‚Âˆî ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂÚÓ Â Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌÓ Ò˙Ò 7, 1 Ë 3 ÏÎÌ. Î‚. »ÒÚËÌÒÍËˇÚ ÔÓ·-
ÎÂÏ Ó·‡˜Â Â, ˜Â ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ Ó·ÂÍÚËÚÂ Â Ì‡ Á‡„Û·‡ Ë ÔÓ „Û·Ë ÓˆÂÌÍË Ì‡
¡Õ¡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ ˘Â ÒÂ ËÁÔÎ‡ÚˇÚ ÒÎÂ‰ Ì‡‰ 200 „. Á‡ ìƒ˛ÌËî, 63 „. Á‡ ì≈ÎÂÌËÚÂî,
15 „. Á‡ ‰‚‡Ú‡ Â˜ÌË ÍÓ‡·‡ Ë 14 „. Á‡ ì¡ÓÓ‚Âˆî808.
—Î‡·Ë Ò‡ ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ Ë ÓÚ ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚ËÚÂ ÓÔÂ‡ˆËË ‚ ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ
ÒÚ‡ÌË. œÓ‡‰Ë ÔËÒ˙˘‡Ú‡ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Ô‡‡ÌÓˇ Á‡ ÏÓÏÂÌÚ‡ Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ·˙-
‰‡Ú ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË Í‡Í‚ËÚÓ Ë ‰‡ Â ‰‡ÌÌË Á‡ ÔËıÓ‰ËÚÂ ÓÚ ÒÚÓÂÊ‡ Ì‡ Ó·ÂÍÚË ‚ “Â-
ÚËˇ Ò‚ˇÚ. œÓÒÚ˙Ô‚‡˘‡Ú‡ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ ÓÚ Ú˙„Ó‚ÒÍË-
ÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ Ó·‡˜Â ÒÍËˆË‡ Â‰Ì‡ ÌÂÓÁÓ‚‡ Í‡ÚËÌ‡. ¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÊÂ-
ÌÂËÌ„Ó‚Ë ÍÓÏÔ‡ÌËË (ì“ÂıÌÓÂÍÒÔÓÚÒÚÓÈî, ì¿„ÓÍÓÏÔÎÂÍÚî, ì“‡ÌÒÍÓÏÔ-
ÎÂÍÚî, ì¡ËÓËÌ‚ÂÒÚî Ë ‰.) ÒÂ˘‡Ú ıÓÌË˜ÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ ÔË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î-
ÊËÏËÚÂ ÒË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ. ˙Ï ‡ÔËÎ 1989 „. Ó·˘ËˇÚ ‡ÁÏÂ Ì‡ ÔÓÒÓ˜ÂÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡-
ÌËˇ Â 7.3 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. œÓ‡‰Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌ‡Ú‡ Ó·ÂÁˆÂÌÍ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚËÚÂ, ‚ ÍÓËÚÓ Ò‡ ‰Â-
ÌÓÏËÌË‡ÌË ·ÎÓÍË‡ÌËÚÂ ‡‚Ó‡Ë Ì‡ ÒÚÓËÚÂÎÌËÚÂ ÌË ÙËÏË, ‚Â˜Â ·ÂÁ‚˙Á‚‡ÚÌÓ
805
АМВнР, оп. 38, а. е. 585, л. 46–47.
806 Изчислено по: Статистически годишник на НРБ за различни години.
807 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3545в, л. 11.
808 Пак там, л. 32–39.
Ò‡ ·ËÎË ËÁ„Û·ÂÌË Ì‡‰ 2.5 ÏÎÌ.809 Õ‡Î‡„‡ ÒÂ ‚˙ÔÓÒ˙Ú ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ‚‰Ë-
„‡Ì ÓÚ Ì‡¯ËÚÂ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ‰ÂÎÂ„‡ˆËË, ·ÂÁ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÔÓÏÂÌË Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ËÁ-
ˇ‰ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ì·‡ÚÒÍËÚÂî ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ‰˙Ê‡‚Ë.
˙Ï ÌÂÛÂ‰ÂÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚Ë Ë Ó˜ÂÚ‡ÎÓÚÓ ÒÂ ÓÚ 1987 „.
Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚ËÚÂ ÔÓ˙˜ÍË. ¬ ÔËÒÏÓ ÓÚ Ï‡È Ò. „. Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ÒÎÛÊ·‡ ‚ ¡‡„‰‡‰ ÒÂ Ò˙Ó·˘‡‚‡, ˜Â ì‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ ‡·ÓÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ÒÂ ÒÚÂÒÌˇ‚‡Ú ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ... [—ÎÂ‰ Á‡‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘ËÚÂ
Ó·ÂÍÚË] Ó„‡ÌËÁ‡ˆËËÚÂ ˘Â ÓÒÚ‡Ì‡Ú ·ÂÁ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËˇ Ó·ÂÏ ÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ‰ÂÈ-
ÌÓÒÚî810. Õ‡‚ˇÌÓ ÚÓ‚‡ Í‡‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰‡ ÓÚ·ÂÎÂÊË: ì—ÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ ≠
ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ÍÓÛÏÔË‡ÌÓÒÚ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â..., ‡ÍÓ ÌÂ ‚ÁÂÏÂÏ ‚ ˙ˆÂÚÂ ÒË ÚÓÁË
ÙÓÌÚ, ÚÓÈ ˘Â ÌË ‰ÓÍ‡‡ ‰Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÒÍ‡Ì‰‡ÎË... “Ó‚‡ Â Ì‡È-ÍÓÛÏÔË‡ÌË-
ˇÚ ÙÓÌÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇî811.
ƒ‚ÂÚÂ ÔÛ·ÎË˜ÌÓ Ì‡È-ËÁ‚ÂÒÚÌË ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë ÓÔÂ‡ˆËË ≠ „Ë„‡ÌÚÒÍËÚÂ ËÌ-
‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÔÓÂÍÚË ‚ ÎË·ËÈÒÍ‡Ú‡ ÌÂÙÚÂÌ‡ Ë ‚ÂÌÂˆÛÂÎÒÍ‡Ú‡ ‡ÎÛÏËÌËÂ‚‡ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ≠ ‰ÓÍ‡Á‚‡Ú ÓÒÌÓ‚‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÔÓ‰Ó·ÌË Ó·‚ËÌÂÌËˇ. ÀË·ËÈÒÍ‡Ú‡ ÌÂÙÚÂÌ‡
ÍÓÌˆÂÒËˇ Â ˜ÂÒÚÓ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ì‡ ‚ ˜ÂÎÓÚÓ Ì‡ ÒÔËÒ˙Í‡ Ò „Î‡‚ÌËÚÂ ‚ËÌÓ‚ÌËˆË Á‡ Ì‡Ú-
ÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„812. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÒÍÎ˛˜ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ 1979 „. ÒÔÓ„Ó‰·‡
Õ–¡ ËÌ‚ÂÒÚË‡ ·ÎËÁÓ 200 ÏÎÌ. ˘. ‰. Á‡ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌËÚÂ Á‡ÎÂÊË Ì‡ ƒÊ‡-
Ï‡ıËËˇÚ‡. ŒÚÍËÚËÚÂ 21 ÌÂÙÚÂÌË Ë 7 „‡ÁÓÌ‡ıÓ‰Ë˘‡ ‚ ‰‚ÂÚÂ ÍÓÌˆÂÒËË Õ—-100
√‡‰‡ÏÂÒ Ë Õ—-101 ÃÛÁÛÍ ËÏ‡Ú Á‡Ô‡ÒË ÓÚ Ï‡ÍÒËÏÛÏ 30 ÏÎÌ. Ú, ÓÚ ÍÓËÚÓ, Ò˙„Î‡Ò-
ÌÓ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡, ¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ‰Ó·ËÂ Â‰‚‡ 3.7 ÏÎÌ. Ú. «‡ Ú‡ÁË ˆÂÎ Ó·‡-
˜Â Ò‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏË ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÌË ‚ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ Ì‡‰ 900 ÏÎÌ. ˘. ‰.813
—˙˘Ó ÚÓÎÍÓ‚‡ ÌÂËÁ„Ó‰ÂÌ Â Ë ‚ÚÓËˇÚ ÔÓÂÍÚ Á‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ Ì‡¯ ÍÓÌÒÓˆË-
ÛÏ ì¡‡ÎÍÓî (ÙÓÏË‡Ì ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ Á‡ ˆÂÎÚ‡ ÓÚ —ÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÔÓËÁ-
‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ≠ —ÚÓÔ‡ÌÒÍÓ Ó·Â‰ËÌÂÌËÂ ìÃÂÚ‡ÎÒÌ‡·î, —Œ ì ‡·ÂÎË Ë ÔÓ-
‚Ó‰ÌËˆËî ≠ ¡Û„‡Ò, —Œ ìƒ‚Ë„‡ÚÂÎÓÒÚÓÂÌÂî ≠ ¬‡Ì‡, —Œ ìƒËÒÍÓ‚Ë Á‡Ô‡ÏÂÚˇ‚‡˘Ë
ÛÒÚÓÈÒÚ‚‡î ≠ —Ú‡‡ «‡„Ó‡, —Œ ìÃÂÚ‡ÎıËÏî ≠ —ÓÔÓÚ, —Œ ì≈ÎÔÓÏî, —Œ ì¡˙Î„‡-
ÒÍÓ ÔË‚Óî, Õ‡Û˜ÌÓ-ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌ‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ ì“ÂıÌÓÎÓ„Ëˇ Ì‡ ÏÂÚ‡ÎËÚÂî Ë “Âı-
ÌÓÎÓ„Ë˜ÂÌ ˆÂÌÚ˙ ÔÓ ÚÂÊÍÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂ Ë ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÏÂÚ‡ÎÛ„Ëˇ ≠ œÂÌËÍ) ‚
‰Ó·Ë‚‡ Ì‡ „ÎËÌÓÁÂÏ ‚˙‚ ¬ÂÌÂˆÛÂÎ‡. œÓÂÍÚ˙Ú ì¿À”—”–î ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚-
ÎÓÊÂÌËˇ ÓÚ 400 ÏÎÌ. ˘. ‰. Á‡ ‰Ó·Ë‚ Ì‡ ‡ÎÛÏËÌËÈ ‚ À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡ Ë Á‡ ËÁ„‡Ê-
‰‡ÌÂ Ì‡ ÙÎÓÚ‡ˆËÓÌÂÌ ÍÓÏ·ËÌ‡Ú ‚ Õ–¡. œÂÔÓ‚Ú‡ˇ ÒÂ ÒıÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ìÕÂ‚‡î Ë ìÃÓÌ-
·Î‡Ìî (Á‡ Úˇı ‚Ê. Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-‰ÓÎÛ). ¬˙ÁÍ‡Ú‡ ÚÛÍ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ ÓÚ ¿. –Ë‚ËÂÂ, Á‡ ˜Ëˇ-
ÚÓ ÙËÏ‡ ì—Û‡Îî Â Á‡Ô‡ÁÂÌ 28-ÔÓˆÂÌÚÂÌ ‰ˇÎ ‚ ì¿À”—”–î. œÓ ÔÓ‰Ó·ËÂ Ì‡ ËÌËˆË-
Ë‡ÎËˇ ìÕÂ‚‡î ƒ¸Ó‰ ’‡„ËÚ‡È (ÁÂÚ Ì‡ ÛÌ„‡ÒÍËˇ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‡‰ËÓ‡ÁÔ˙ÒÍ‚‡-
ÌÂÚÓ)814 „-Ì –Ë‚ËÂÂ Â ÔÎÂÏÂÌÌËÍ Ì‡ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ ÓÚ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘‡Ú‡ —ÓˆË‡Î‰Â-
ÏÓÍ‡ÚË˜ÂÒÍ‡ Ô‡ÚËˇ Á‡ ÔÂÁË‰ÂÌÚ Ì‡ ¬ÂÌÂˆÛÂÎ‡ ‡ÎÓÒ ¿Ì‰ÂÒ œÂÂÒ. —‡-
809 Биков, Р. и др. Икономическата криза... , с. 90.
810 АМВнР, оп. 45-6, а. е. 104, л. 17–18; пак там, оп. 40, а. е. 1832, л. 1; пак там, а. е. 1836, л. 4; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а.
е. 3024, л. 13–14.
811 Пак там, а. е. 3529, л. 16.
812 Димитров, Н., А. Александров. Вина и виновници. С., 1991, с. 57–63; Биков, Р. и др. Икономическата криза, с. 91–
97; Манолова, Л. Външният дълг и 10 ноември 1989 г. в документи и тайни. С., 2002, с. 149–161; Христов, Хр.,
Тайните фалити..., с. 219–234.
813 Димитров, Н., А. Александров. Вина и виновници... , с. 61.
814 Архив на БНТ, Остатъците на „Нева“, част I, сценарист Светозар Бахчеванов, режисьор Явор Бобев.
ÏËˇÚ œÂÂÒ ËÏ‡ ÒËÏÔ‡ÚËË Í˙Ï ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Î‡„Â Ë Â ÔÓÒÂ˘‡‚‡Î Õ–¡ Ë

———–815. œÓ ÌÂÔ˙ÎÌË ‰‡ÌÌË ‚ ÔÓÂÍÚ‡ Ò‡ ËÌ‚ÂÒÚË‡ÌË 8 ÏÎÌ. ˘. ‰., ÌÓ ì‚ÏÂÒÚÓ ÔÂ-
˜‡Î·‡ ‰ÛÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓÌ‡Òˇ Á‡„Û·Ë Ë ·˙ÁÓ ËÁÔ‡‰‡ ‚ ÍËÚË˜ÌÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂî816.
¬ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò Ô‡ÎË‡ÚË‚ÌËÚÂ ÏÂÍË Á‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ Ë Á‡ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌÌËˇ ÔÓ·ÎÂÏ ÔËÎÓÊÂÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ÂÒÚËÍ-
ˆËË Ë ÒÚËÏÛÎË ËÏ‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-„ÓÎˇÏ ÂÙÂÍÚ Á‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓÚÓ ÓÁ‰‡‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡
ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. œË Á‡Ô‡ÁÂÌË ‰ÂÙËˆËÚË (Ú˙„Ó‚ÒÍË, ‚‡ÎÛÚÂÌ) Ë
Ó„ÌË˘‡ (ÌÂÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ, ·ÂÁÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ë ·ÂÁÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ)
‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ó·‡˜Â ÚÂ ÌˇÏ‡Ú ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰‡ Â¯‡Ú „ÓÎÂÏËˇ ‰˙Î„Ó‚ ÔÓ·ÎÂÏ.
œÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË, Í‡ÍÚÓ Ë ÔË ÍËÁ‡Ú‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ ÔÓ-‡-
ÌÓ, œÓÎËÚ·˛Ó Á‡Î‡„‡ Ì‡ Á‡ÒËÎÂÌ‡ ˆÂÌÚ‡ÎËÁ‡ˆËˇ, Ì‡ ÒÚÓ„ ÍÓÌÚÓÎ (Ò˙Ô˙ÚÒÚ‚‡Ì
Ò ÔÓ˜ÚË ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÌË ÓÚ˜ÂÚË) Ë Ì‡ ÍÓÏ‡Ì‰ÌÓ-‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÂÌ ÔÓ‰ıÓ‰ Á‡ ÔÓÒÚË„‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ìÍÓÂÌÂÌ ÔÂÎÓÏ Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ëî817. ŒÚ 12 ÓÍ-
ÚÓÏ‚Ë 1977 „. Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÓÏËÒËˇ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ
ÔÓ·ÎÂÏË ( ¬œ), ˙ÍÓ‚Ó‰ÂÌ‡ ÎË˜ÌÓ ÓÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚818.
“‡·ÎËˆ‡ 17.7.
—˙ÒÚ‡‚ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÓÏËÒËË Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Ë Ã—, 1977≠1986 „.
¬ Í˙Ï œ¡, 1977 ¬ Í˙Ï œ¡, 1980 ¬ Í˙Ï œ¡, 1985 ¬ Í˙Ï Ã—, 1986
œÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ:
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚
√ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚
◊ÎÂÌÓ‚Â:
Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚
¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚
’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚
¡ÂÎ˜Ó ¡ÂÎ˜Â‚ ¡ÂÎ˜Ó ¡ÂÎ˜Â‚ ¡ÂÎ˜Ó ¡ÂÎ˜Â‚ ¡ÂÎ˜Ó ¡ÂÎ˜Â‚
√Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚
—Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚ —Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚
ËËÎ «‡Â‚ ËËÎ «‡Â‚ ËËÎ «‡Â‚
≈ÏËÎ ’ËÒÚÓ‚ ≈ÏËÎ ’ËÒÚÓ‚
¬ÂÒÂÎËÌ ÕËÍËÙÓÓ‚ ¬ÂÒÂÎËÌ ÕËÍËÙÓÓ‚
“Ó‰Ó ¡ÓÊËÌÓ‚ “Ó‰Ó ¡ÓÊËÌÓ‚
—Ú‡ÌË¯ ¡ÓÌÂ‚ —Ú‡ÌË¯ ¡ÓÌÂ‚
¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚ ¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚
◊Û‰ÓÏË ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰Ó‚
—ÚÓˇÌ Ã‡ÍÓ‚
»‚‡Ì »ÎËÂ‚
“‡ÌÓ ÷ÓÎÓ‚
Източник: ЦДА, АМВнР, Димитров, Н., А. Александров. Вина и виновници.
815
ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 60, л. 1–20.
817 ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 3545б, л. 360.
œ‡‚Ë ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ËˇÚ Ò˙ÒÚ‡‚ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÓÏËÒËË Í˙Ï œÓÎËÚ-

·˛Ó Ë Í˙Ï Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ. ◊ÂÚËËÏ‡ ÓÚ Ó·˘Ó 11-ÚÂ ËÏ ˜ÎÂÌÓ‚Â Û˜‡ÒÚ‚‡Ú ‚˙‚
‚ÒË˜ÍËÚÂ Ò˙ÒÚ‡‚Ë, ÚËÏ‡ ≠ ‚ ÚË ÓÚ Úˇı, ‡ ÔÂÚËÏ‡ ≠ ‚ ‰‚‡. À˛·ÓÔËÚÂÌ Â Ò˙˘Ó Ë
ìÓÚÍ‡Á˙Úî Ì‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ÓÚ ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎÒÍËˇ ÔÓÒÚ Ì‡ ¬œ. ‡ÍÚÓ ËÏ‡ı ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ
‰‡ ÓÚ·ÂÎÂÊ‡ Ë ÔÓ-‡ÌÓ, Á‡‰ ìÓÚ‰˙Ô‚‡ÌÂÚÓî Ì‡ œ˙‚Ëˇ Ì‡È-‚ÂÓˇÚÌÓ ÒÂ ÍËÂ
ÓÔËÚ Á‡ ÔÂı‚˙ÎˇÌÂ Ì‡ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Ë Á‡ Ì‡·Ë‡ÌÂ Ì‡ ìÍÓÏÔÓÏ‡ÚËî ÒÂ˘Û
ÍÓÌÍÛÂÌÚË Á‡ ÔÓÒÚ‡ „ÂÌÂ‡ÎÂÌ ÒÂÍÂÚ‡819. œÂÁ 1987 „. “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ˆÂÎÂÌ‡ÒÓ˜Â-
ÌÓ ‡ÁÏ‡ı‚‡ Ô˙ÒÚ: ì¬ËÂ, ÌˇÍÓÎÍÓ ‰Û¯Ë Úˇ·‚‡ ‰‡ ÌÓÒËÚÂ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡, ˜Â Ò 2
ÏËÎË‡‰‡ ÌË Ì‡ÚÓÔËıÚÂ. ÓË ·ˇı‡ ÚÓ„‡‚‡ ‚ Ã—? ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚, Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚,
—ÚÓˇÌ Ã‡ÍÓ‚ Ë Ó˘Â ÌˇÍÓÈ ÔÓ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡î820. »ÁÓ·˘Ó, Ú˙ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ìÔÂÒÓ-
Ì‡ÎÌ‡ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚî Ë Á‡ÔÎ‡ı‡Ú‡ Á‡ Ì‡Î‡„‡ÌÂ Ì‡ Ò‡ÌÍˆËË Â ÒÂËÓÁÂÌ Ë ˜ÂÒÚÓ ÔÓ‚-
Ú‡ˇÌ ÏÓÚË‚, ìÒÚËÏÛÎË‡˘î ÓÚ„Ó‚ÓÌËÚÂ Ù‡ÍÚÓË ‚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ÔÓÎ‡„‡Ú ÒÔÂˆË-
‡ÎÌË ÛÒËÎËˇ Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ821.
ŒÒÌÓ‚ÌÓ Ô‡‚ÓÏÓ˘ËÂ Ì‡ ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ‚˙ÔÓÒË Â ‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡
Â¯ÂÌËˇ, ÓÚÌ‡Òˇ˘Ë ÒÂ ‰Ó ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ‰Ó ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡
Á‡‰‡˜ËÚÂ ÔÓ ËÁÌÓÒ‡. Ã‡Í‡ ‰‡ Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌ‡ ÓÚ œÓÎËÚ·˛Ó, ‡ ÌÂ ÓÚ Ô‡Î‡ÏÂÌÚ‡,
ÌÂÈÌËÚÂ ‡ÁÔÓÂÊ‰‡ÌËˇ (Á‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ‡ıË‚˙Ú Ì‡ ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÔÓ-
ÎËÚËÍ‡ Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Â Ò‡ÏÓ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ Á‡Ô‡ÁÂÌ. ŒÚ ÌÂ„Ó Ò‡ ÓˆÂÎÂÎË Â‰‚‡ 80 ‡-
ıË‚ÌË Â‰ËÌËˆË, „Î‡‚ÌÓ Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1977≠1983 „. —ÔÓÂ‰ ‚ÌÂÒÂÌËˇ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡
90-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËˇ ÏËÌËÒÚ˙ ƒ. ÀÛ‰ÊÂ‚ ‰Ó ÔÂÏËÂ‡ ‘. ƒËÏËÚÓ‚
ìÔÓ˜ÚË ‚ÒˇÍÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ Ú‡ÁË [‚‡ÎÛÚÌ‡] ÍÓÏËÒËˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÔÂ‰ÏÂÚ Ì‡ Á‡-
‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÒÎÂ‰ÒÚ‚ÂÌÓ ‰ÂÎÓ ÒÂ˘Û ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ ∫...î. ÀË˜ÂÌ ‡ıË‚, ƒÓÍÎ‡‰ ÓÚ ƒ.
ÀÛ‰ÊÂ‚, ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ÓÚ·‡Ì‡Ú‡, Ò. 46.) Ò‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ò ÔÓ-‚ËÒÓÍ ‡Ì„ ÓÚ ÚÂÁË Ì‡
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ë Ò‡ Á‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌË Á‡ ‚ÒË˜ÍË ‰˙Ê‡‚ÌË Ó„‡ÌË Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË.
˙Ï ÍÓÏËÒËˇÚ‡ ËÏ‡ ËÁ„‡‰ÂÌË ÓÍ˙ÊÌË ¬œ, ÍÓËÚÓ ÔÂÁ 1985 „. Ò‡ Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌË
‰‡ ‚ÁÂÏ‡Ú Ì‡ ÂÊÂ‰ÌÂ‚ÂÌ ÓÚ˜ÂÚ Ë ÍÓÌÚÓÎ Â‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ
ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Ë ‰‡ ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÔÓ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ë ËÁÌÓÒ‡822.
—ÎÂ‰ ËÁ‚˙¯ÂÌ‡Ú‡ ÚÂËÚÓË‡ÎÌ‡ ÂÓ„‡ÌËÁ‡ˆËˇ Û Ì‡Ò ÙÛÌÍˆËËÚÂ Ì‡ ÓÍ˙ÊÌËÚÂ
ÍÓÏËÒËË Ò‡ ÔÓÂÚË ÓÚ ÌÓ‚ËÚÂ Ó·Î‡ÒÚÌË Ë Ó·˘ËÌÒÍË ‚‡ÎÛÚÌË ÍÓÏËÒËË, Ó„Î‡‚ˇ‚‡ÌË
ÓÚ ìÔ˙‚ËÚÂ ÒÂÍÂÚ‡Ë Ì‡ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ Ô‡ÚËÈÌË ÍÓÏËÚÂÚËî (ˇÌÛ‡Ë 1988 „.)823.
¬‡ÊÌÓ Ô‡‚ÓÏÓ˘ËÂ Ì‡ ¬œ Â ÛÚ‚˙Ê‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÎ‡Ì Ì‡ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡, ÒÎÂ‰ÂÌÂÚÓ Á‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ë ËÁ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÂÚÓ‰Ë˜ÂÒÍË ÛÍ‡Á‡ÌËˇ Á‡
Ì‡‚‡ÍÒ‚‡ÌÂ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔËıÓ‰Ë. œÂÁ ˛ÎË 1986 „. Ì‡ÔËÏÂ ÍÓ-
ÏËÒËˇÚ‡ ÔËÂÏ‡ ÃÂÓÔËˇÚËˇ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë Á‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘‡-
Ú‡ „Ó‰ËÌ‡. “ÛÍ ‚ ÔÓ‰˜ÂÚ‡ÌÓ ‰ÂÍÎ‡‡ÚË‚ÂÌ ‰Ûı ÒÂ Ì‡ÚÓ‚‡‚‡Ú ì˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ... ‰‡ ‚ÁÂÏ‡Ú ÏÂÍË Á‡ „‡‡ÌÚË‡ÌÂ Ì‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡
ÛÚ‚˙‰ÂÌËÚÂ ËÏ „Ó‰Ë¯ÌË ‚‡ÎÛÚÌË Ò‡Î‰‡î. œÂÔÓ˙˜‚‡ ÒÂ Ì‡ Ã¬Ì“ Ë ¡¬¡ ‰‡ ìÔÓ-
‰Ó·ˇÚ ‡Ì‡ÎËÁ‡ Ë ÍÓÌÚÓÎ‡ ÔË ‡ÁÂ¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌËî824.
819 АМВнР, оп. 43-0, а. е. 55, л. 24–25; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 862, л. 3.
820
Пак там, а. е. 3232, л. 67–68.
821 Например: Решение на Работната група към КВП от 1979 или Решение на МС № 102 от 1986. Пак там, оп. 93, а.
е. 47, л. 5; АМВнР, оп. 43-0, а. е. 61, л. 81–83.

822 АМВнР, оп. 42, а. е. 7011, л. 3.
823 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3365, л. 1.
824 АМВнР, оп. 43-0, а. е. 46, л. 31–32.
œÂÔÓ˙ÍËÚÂ Ó·‡˜Â ÓÒÚ‡‚‡Ú ËÁˆˇÎÓ Ì‡ ı‡ÚËˇ. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 80-ÚÂ ¡Õ¡ ˘Â Â

ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔËÁÌ‡Â, ˜Â ìˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Í‡ÈÌÓ ÓÔ‡ÒÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡
‚‡ÎÛÚÌËˇ ÌË ·‡Î‡ÌÒ ‚ ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, ÓÒÓ·ÂÌÓ ÓÚ 1986 „. Ì‡Ò‡Ï, Â ÌÂ-
Â‡ÎÌËˇÚ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÔÎ‡Ì.î œË ËÁÍÛÒÚ‚ÂÌÓ ‡Á‰ÛÚËˇ ÔÎ‡Ì Á‡ 1987 Ë 1988 „. ‚‡ÎÛÚÌË-
ÚÂ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÒÂ ÔÎ‡ÌË‡Ú ‚ ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌÓ ‚ËÒÓÍ ‡ÁÏÂ, ÍÓÂ-
ÚÓ Ò‡ÏÓ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ ‰ÂÙËˆËÚ‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ. œË
Â‡ÎËÁË‡ÌË ÔÂÁ 1987 „. ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ 2216.2 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. ‚ ÔÎ‡Ì‡ Á‡ ÒÎÂ‰‚‡-
˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò‡ ‡Á˜ÂÚÂÌË 2908 ÏÎÌ., ËÎË ÔË‡ÒÚ ÓÚ 33.2%. ¬ ÔÎ‡ÌÓ‚ÂÚÂ ÒÂ Á‡-
ÔËÒ‚‡Ú ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌÓ ‚ËÒÓÍË ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ, ÍÓÂÚÓ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÓÔ‡‚-
‰‡‚‡Ú „ÓÎÂÏËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “‡ÁË Ô‡ÍÚËÍ‡, ÒÔÓÂ‰ ÏÌÂÌËÂÚÓ Ì‡
¡Õ¡, Â ÓÒÌÓ‚Ì‡ ì·‡ËÂ‡ Á‡ ‚ÒˇÍ‡Í‚Ë ‚‡ÎÛÚÌË ËÌËˆË‡ÚË‚Ë ËÁ‚˙Ì ÔÎ‡Ì‡, ÓÒ‚ÂÌ
‡ÍÓ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË Í˙Ï ‡‚‡ÌÚ˛Ëî825.
¬‡ÎÛÚÌËˇÚ ÔÎ‡Ì Â ‚‡ÊÂÌ ËÌÒÚÛÏÂÌÚ Á‡ ‰ËËÊË‡ÌÂ Ì‡ ‚ıÓ‰ˇ˘ËÚÂ Ë ËÁıÓ-
‰ˇ˘Ë Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ë ÔÓÚÓˆË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. Œ˘Â ‚ 1978 „. ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ ËÌÙÓ-
ÏË‡ ÔËÒÏÂÌÓ Ô˙‚ËÚÂ ÒÂÍÂÚ‡Ë Ì‡ Ô‡ÚËˇÚ‡, ÏËÌËÒÚËÚÂ, ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ Õ‡-
Ó‰ÌÓÚÓ Ò˙·‡ÌËÂ Ë „ÂÌÂ‡ÎÌËÚÂ ‰ËÂÍÚÓË Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ó·Â‰Ë-
ÌÂÌËˇ (ƒ—Œ) Ë ÍÓÏ·ËÌ‡ÚË, ˜Â ‚ÏÂÒÚÓ ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ÓÚ‰ÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓ„‡ÏË
(Ì‡ ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ÍÓÏËÚÂÚ ÔÓ ÚÛËÁÏ‡, ÷ —, Ã¬Ì“, ƒ—Œ Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡) ˘Â ÒÂ
‚˙‚Â‰Â ìÓ·˘‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡ Á‡‰‡˜‡ Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡ ÓÍ˙ÁËÚÂ Ë Ì‡ „‡‰ —ÓÙËˇî826.
“ÂıÌÓÎÓ„ËˇÚ‡ Ì‡ ËÁ‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÍ˙ÊÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË Á‡‰‡ÌËˇ Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÛÒ-
ÎÓÊÌÂÌ‡ Ò ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÚÂ ÓÚ –‡·ÓÚÌ‡Ú‡ „ÛÔ‡ Í˙Ï ¬œ Ë ÔËÂÚË ÒÍÓÓ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡
ÃÂÓÔËˇÚËˇ Á‡ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë Á‡ 1980 „. ¬˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ ÙÓ-
ÏË‡ÌËˇ ÓÚ Ã¬Ì“ ÔÎ‡Ì Á‡ ËÁÌÓÒ‡ ÔÓ ÓÍ˙ÁË, ‰Ó ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ ˇÌÛ‡Ë Ò. „. ËÁÔ˙ÎÌË-
ÚÂÎÌËÚÂ ÍÓÏËÚÂÚË Ì‡ Ó·˘ËÌÒÍËÚÂ Ì‡Ó‰ÌË Ò˙‚ÂÚË Ò‡ Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌË ‰‡ ÛÚÓ˜ÌˇÚ Ò‚Ó-
ËÚÂ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË Á‡‰‡ÌËˇ, ‚ Ú. ˜. Ë ÚÂÁË ÔÓ ÓÚ‰ÂÎÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ. ƒ—Œ Ò‡ Á‡‰˙ÎÊÂ-
ÌË ‰‡ ‡Á‡·ÓÚˇÚ ÔÓ„‡ÏË Á‡ ‡ÁÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÔËıÓ‰Ë827.
œÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓˆÂ‰Û‡Ú‡ ÔÓ ËÁ„ÓÚ‚ˇÌÂ Ë Â‡ÎËÁË-
‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÎ‡Ì Â ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÓÏÂÌÂÌ‡. — œÃ— π 36 ÓÚ ˛ÌË 1987 „. Â ‚˙‚Â-
‰ÂÌ ÔËÌˆËÔ˙Ú Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Ò‡ÏÓËÁ‰˙ÊÍ‡. ¬ÌÓÒ˙Ú Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ÔÓ
‚ÚÓÓ Ë ÚÂÚÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËˇ ˘Â ÒÚ‡‚‡ ˜ÂÁ: ÔË‚ÎË˜‡ÌÂ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÌË ÂÒÛÒË Ë Í‡ÔËÚ‡ÎË Ë Ò‰ÛÊ‡‚‡ÌÂ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌË ÙËÏË; ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌË ‚‡ÎÛÚÌË
ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ËÎË ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍË ·‡ÌÍË, ìÍÓ„‡ÚÓ Ò‡ Ì‡ÎË-
ˆÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÚˇıÌÓÚÓ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂî. »ÏÔÓÚ˙Ú ‚Â˜Â ˘Â ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡
ÌÂ Ì‡ ·‡Á‡ Ì‡ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚÌËˇÚ ÔÎ‡Ì, ‡ Ò‡ÏÓ ÒÎÂ‰ ÔÓ‚ÂÍ‡ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ
ÎË ÔÓÂÍÚËÚÂ Ì‡ „ÓÂËÁÎÓÊÂÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ. Â‰ËÚËÚÂ Ë ÎËı‚ËÚÂ ÔÓ Úˇı ˘Â ·˙‰‡Ú
ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌË ÓÚ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡, ‡ ÌÂ ÓÚ ·˛‰ÊÂÚ‡828. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ‚‡ÎÛÚÌÓÚÓ Ò‡ÏÓ-
ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ‰‡ ·˙‰Â ‚˙‚Â‰ÂÌÓ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡, ‰ÓÍ‡ÚÓ Ò‡ÏÓÒÚÓˇÚÂÎÌ‡-
Ú‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ Â ÔËÎÓÊÂÌ‡ Ó˘Â ÓÚ 1 ˛ÌË 1986 „.829 œÓ ‰ÛÏËÚÂ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚:
ÕËÂ ˘Â ‰‡‚‡ÏÂ ‚‡ÎÛÚ‡ Ò‡ÏÓ Ì‡ ÚÂÁË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ÏÓ-
„‡Ú ‰‡ ÒË ÔËÔÂ˜ÂÎˇÚ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô, ‡ ÌËÂ ÒÏÂ Á‡ËÌÚÂÂÒÓ‚‡ÌË ‰‡ ÙÓÒË-
825 БНБ. Годишен отчет за 1987. С., 1988, с. 71, 73; БНБ. Годишен отчет за 1988. С., 19898, с. 62.
826 ЦДА, ф. 1Б, оп. 93, а. е. 47, л. 1–3.
827 Пак там, а. е. 62, л. 1–7.
828 АМВнР, оп. 44-0, а.е 30, л. 127–128.
829 Пак там, а. е. 31, л. 29а; пак там, оп. 43-0, а. е. 61, л. 81–83.
‡ÏÂ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌËÚÂ ÓÚ‡ÒÎË... œÓ ÔËÌˆËÔ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÏËÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡ Ò‡ÏÓËÁ-

‰˙ÊÍ‡ Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â Ë ‚˙‚ ‚ÒË˜ÍÓ830.
œÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÓÏˇÌ‡ Â ËÁ‚˙¯ÂÌ‡ Ò ·˛‰ÊÂÚ‡ Á‡ 1989 „. ¬ ÌÂ„Ó Â ÔÂ‰‚Ë‰Â-
ÌÓ ÒÚÓÍÓÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ ‰‡ Á‡‰˙Ê‡Ú 75% ÓÚ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Ë ‰‡ ÓÚ˜Ë-
Ú‡Ú Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÔÎ‡Ì Ò‡ÏÓ 25%. «‡ „‡‡ÌÚË‡ÌÂ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÂÒÛÒË Á‡
Ó·˘ÓÌ‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ˆÂÎË Ò‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË 27 ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË, ÍÓËÚÓ Ò‡ Ì‡ÚÓ-
‚‡ÂÌË ‰‡ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡ ‚ÌÓÒÍ‡ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡, Á‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÓÒË„ÛÂÌË ÚËÎÓ-
‚ËÚÂ Â¯ÂÎÓÌË Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍË Á‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡. ƒÛ„Ë 62 Ó„‡ÌË-
Á‡ˆËË Ô˙Í ˘Â ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú ‚‡ÎÛÚÌË ‰ÓÚ‡ˆËË831. ¬˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡
ÌÂ Ï‡ÍË‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÌÓ‚‡ ËÌËˆË‡ÚË‚‡ Á‡ ÎË·Â‡ÎËÁË‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. œÓ-
ÎËÚ·˛Ó Â ‚ÁÂÎÓ ÔÓ‰Ó·ÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ó˘Â ÔÂÁ 1974 „.832 ÕÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÓÚ ÔÂ-
ÔÓÚ‚˙Ê‰‡‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ ‚ 1987 „. „Ó‚ÓË Ò‡ÏÓ Í‡Í‚Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÒÂ˘‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó-
ÚÓ Ò ÍÓÌÒÂ‚‡ÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˛ÓÍ‡ÚË˜Ì‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Û Ì‡Ò.
¬ÚÓË ˆÂÌÚ˙ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, Ì‡Â‰ Ò ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÔÓ-
ÎËÚËÍ‡, ÒÂ ÓÙÓÏˇ ÓÍÓÎÓ ¡˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡. œÓ ÎË˜ÌÓÚÓ ÛÍ‡-
Á‡ÌËˇ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÂÁ 1982 „. Â ËÁ‡·ÓÚÂÌ‡ ÌÓ‚‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·‡ÌÍÓ‚‡Ú‡ ÒËÒÚÂ-
Ï‡. œÂÔÓÚ‚˙‰ÂÌ Â ÏÓÌÓÔÓÎ˙Ú Ì‡ ¡¬¡ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Ó·Î‡ÒÚ. “ˇ ÓÒÚ‡‚‡ ìÂ‰ËÌÒ-
Ú‚ÂÌ‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡, ÍÓˇÚÓ... ˘Â ÔË‚ÎË˜‡ ÔË ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚ ‚‡ÎÛÚÌË ÂÒÛ-
ÒË ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ˜ÛÊ·ËÌ‡ Ë ˘Â „Ë ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌË ÍÂ‰ËÚË ‚
ÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·‡ÌÍË Û Ì‡Òî833.
***
—ÔÓÍÓÈÌÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÔËÎ‡„‡ÌËÚÂ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ-
‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ú‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÏÂÍË ‚˙‚ˇÚ ÔÓ ÛÚ˙ÔÍ‡ÌË ÔÂÁ ÔÂ‰ÌËÚÂ ‰ÂÒÂ-
ÚËÎÂÚËˇ Ô˙ÚË˘‡. » ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ, Ë ‚‡ÎÛÚÌËˇÚ ÔÎ‡Ì, Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÒÚËÏÛÎË
Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂ, Ë ÙÓÏË‡ÌËˇÚ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÁÂ‚833‡ ÔÓ‚Ú‡ˇÚ
ÚÂÒÚ‚‡ÌË ÔÓ-‡ÌÓ ÏÂÚÓ‰Ë Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡. œÓÏÂÌˇ ÒÂ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡Ú‡ ÙÓ-
Ï‡. «‡ ìÌÓ‚‡ÚÓÒÚ‚Óî ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡Ú Ò‡ÏÓ ËÁ„‡‰ÂÌËÚÂ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ
‚‡ÎÛÚÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ (Ô˙‚Ó 62, ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌË Ì‡ 58) Ë ÓÔËÚ˙Ú Á‡ Á‡ÏˇÌ‡
Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ì‡ ÍÂ‰ËÚ Ò ÔÓ-¯ËÓÍÓÚÓ ÔËÎ‡„‡ÌÂ Ì‡ ÎËÁËÌ„‡834.
830 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 2421, л. 16.

831 Пак там, а. е. 3545а, л. 145–147.
832 Пак там, оп. 35, а. е. 4882, л. 1–3.
833 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 1265, л. 18–19.
883а В мемоарите си Живков прави опит да си припише авторството за създаването на валутен резерв: „Струва си да
се отбележи, че за първи път в историята на България по време на моето управление у нас бе създаден стратегически
златен и валутен резерв. Нито едно правителство – както по времето на цар Фердинанд и на цар Борис III, така и по
времето на Георги Димитров и Вълко Червенков – не може да се похвали с подобно постижение.“ Живков, Т. Мемо-
ари... , с. 223. Това твърдение звучи не само нескромно (както се опасява няколко реда по-надолу сам авторът), но е и
напълно невярно. Поради естеството на златния стандарт, към който страната се придържа до войните и по Закона за
БНБ от 1928 г. у нас съществува девизен резерв за задължително покриване на банкнотната емисия. Още през 60-те
години Политбюро взема решение за изграждането на валутен фонд, с който да се задоволяват текущите камбиални
нужди на НРБ. Той е създаден едва в края на 70-те (АМВнР, оп. 33, а. е. 4598, л. 20) и до 1987 г. служи като буфер на
платежния баланс. Днес валутният резерв се радва на доста митична слава. След Десети ноември у нас ще се отправят
редица обвинения за разхищаването и дори за ограбването му („изчезналите“ за няколко месеца 2 млрд. щ. д.). Отчас-
ти тези обвинения бяха вече разгледани по-горе.
834 АМВнР, оп. 42, а. е. 7011, л. 9–10; пак там, оп. 43-0, а. е. 46, л. 31–32; пак там, оп. 44-0, а. е. 15, л. 51; пак там, а.
е. 31, л. 29а.
— ÚÂÁË Ï‡ÎÍË ËÁÍÎ˛˜ÂÌËˇ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÔÓÚ˙ÒÂÌËÚÂ Â¯ÂÌËˇ ËÁ‰‡‚‡Ú Ë‰ÂÈ-

Ì‡Ú‡ ÌÂÏÓ˘ Ì‡ ÂÊËÏ‡. œË ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‚ÓÎˇ Á‡ ÂÙÓÏË, ÏÛ‰ÌÓÒÚÚ‡, Ò ÍÓˇÚÓ ÒÂ
ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡Ú ÔÓÏÂÌËÚÂ Ë ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ (ÌÂÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ?) Ì‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ ÔÂ-
·ÓË Ò˙Ò Ò‡·ÓÚË‡˘‡Ú‡ ÂÓ„‡ÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ ÚÂÊÍ‡ ·˛ÓÍ‡ÚË˜Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ‰ÓË Ë
ÔÓÎÂÁÌËÚÂ ËÌËˆË‡ÚË‚Ë ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ Ó‰ˇÚ ÊÂÎ‡ÌËÚÂ ÔÎÓ‰Ó‚Â. «‡ ÚÓ‚‡ ìÒ˙‰ÂÈÒÚ-
‚‡î Ë ÌÂˇÒÌÓÚ‡Ú‡ Ì‡ ‡ıËÚÂÍÚËÚÂ Ì‡ ÂÙÓÏËÚÂ ‰Ó Í˙‰Â Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ÓÚË‰‡Ú ‚
ÔÂÛÒÚÓÈÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡. ÀËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‚ËÁËˇ ˜ÂÒÚÓ ‚Ó‰Ë ‰Ó ‚ÁÂÏ‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ-
ÚË‚ÓÂ˜Ë‚Ë Ë ‚Á‡ËÏÓËÁÍÎ˛˜‚‡˘Ë ÒÂ Â¯ÂÌËˇ Ò ÌÛÎÂ‚ Í‡ÂÌ ÂÁÛÎÚ‡Ú.
œË ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂˆÂÌË ‰‡ÎË Â‰Ì‡ ÔÓ-Â¯ËÚÂÎÌ‡ Ë ‡‰ËÍ‡ÎÌ‡ ÔÓÏˇÌ‡ ·Ë
ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ Ì‡ ÂÊËÏ‡ ‰‡ ÔÂÒÍÓ˜Ë ‰˙Î„Ó‚Ëˇ Í‡Ô‡Ì, Á‡ÎÓÊÂÌ Ó˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 70-
ÚÂ „Ó‰ËÌË. —˙Ò Ò‚ÓˇÚ‡ ı‡ÓÚË˜Ì‡ Ë ÔÓÚË‚ÓÂ˜Ë‚‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ó·‡˜Â œÓÎËÚ·˛Ó Ë
Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ‰ÓÔËÌ‡ÒˇÚ Á‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ Ò
‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ.
œÓ ÒÎÂ‰ËÚÂ Ì‡ ËÒÚËÌÒÍËÚÂ ÔË˜ËÌË

¬ Ô˙‚‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ì‡ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ „Î‡‚‡ ·Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ ÓÔËÚ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÍÓÔ‡ˇÚ ‡-
ıË‚ÌËÚÂ ÔÎ‡ÒÚÓ‚Â, ‡ÁÍË‚‡˘Ë ÏÂı‡ÌËÁÏ‡ Ì‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÔÂÁ
‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÒÚÛÍÚÛ‡Ú‡ ÏÛ Ë ÓÔËÚËÚÂ Á‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ìÛÔ‡‚-
ÎÂÌËÂî. ‡ÍÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ‚Â˜Â ˇÒÌÓ, ÔÓ‡‰Ë ÓÒÍ˙‰ÌÓÚÓ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ÎÌÓ ÔÓÍËÚËÂ Ë Í˙-
ÒËˇ ‚ÂÏÂ‚Ë ÓÚÒÚ˙Ô ÔÓÎÛ˜ÂÌ‡Ú‡ Í‡ÚËÌ‡ Â Ì‡È-Ï‡ÎÍÓÚÓ ÌÂÔ˙ÎÌ‡. »ÌÚÂÂÒ Í˙Ï
ˇÒÌËÚÂ ÍÓÌÚÛË Ë Í˙Ï ÓÒÚËÚÂ, ÂÊÂ˘Ë ˙·Ó‚Â Ó·‡˜Â ·Ë ÔÓˇ‚ËÎ‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ
Ï‡ÎÍ‡Ú‡ ÂÍÒÔÂÚÌ‡ Ó·˘ÌÓÒÚ ÓÚ ËÍÓÌÓÏËÒÚË Ë ËÒÚÓËˆË. «‡ ÔÛ·ÎËÍ‡Ú‡ ÓÚ„Ó‚ÓË-
ÚÂ Ì‡ ‚˙ÔÓÒËÚÂ, Á‡˘Ó ·Â Ì‡ÚÛÔ‡Ì ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„, Á‡ Í‡Í‚Ó ·Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì ÚÓÈ Ë
Á‡˘Ó ·Â Ó·ˇ‚ÂÌ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú ÓÚ Ï‡Ú 1990 „. ·ÂÁÒÔÓÌÓ Ò‡ ÏÌÓ„Ó ìÔÓ-‚˙ÎÌÛ‚‡-
˘Ëî ÓÚ ÚÓ˜Ì‡Ú‡ ıÓÌÓÎÓ„Ë˜Ì‡ ‡ÏÍ‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ÒÂ ‡ÁÎË‚‡ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡
ÍËÁ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡.
¬ Ì‡ÒÚÓˇ˘Ëˇ Ô‡‡„‡Ù ˘Â ÔÓÚ˙ÒËÏ ‚˙ÁÏÓÊÌËÚÂ ÓÚ„Ó‚ÓË Ì‡ ÚÂÁË ÔÓ‰˙Î-
Ê‡‚‡˘Ë ‰‡ ì‚ËÒˇÚî ‚ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌÓÚÓ ÔÓÒÚ‡ÌÒÚ‚Ó ‚˙ÔÓÒË. ÷ÂÎÚ‡ ÚÛÍ Â ˜ÂÁ ËÁÔ-
‡˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÒÍË ÒÓÌ‰Ë Í˙Ï ·ÎËÁÍÓÚÓ ‚ÒÂ Ó˘Â ÏËÌ‡ÎÓ ‰‡
·˙‰‡Ú ‡Á„‡ÌË˜ÂÌË ÔÓÔÛÎˇÌËÚÂ, ÌÓ ‚Ó‰Â˘Ë Í˙Ï „ÎÛıË ÍÓË‰ÓË ÏËÚÓ‚Â, ÓÚ Â-
‡ÎÌËÚÂ Ë ˜ÂÒÚÓ ÔÂÌÂ·Â„‚‡ÌË ‰Ó ÒÂ„‡ ÔË˜ËÌË Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ Ô˙ÁÂÎ: Á‡˘Ó ‚ ‡ÁÒ-
ÚÓˇÌËÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ¬ƒ ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡ ‚ Ó„ÓÏÂÌ, ÌÂ‡ÁÂ¯ËÏ Á‡ Â-
ÊËÏ‡ ÔÓ·ÎÂÏ, ˜ËÂÚÓ ·ÂÏÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ÚÂÊË ‚Â˜Â ˆˇÎÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ ‚˙ıÛ
ÒÎÂ‰‚‡˘ÓÚÓ ÔÓÍÓÎÂÌËÂ.
ƒÓ ÚÛÍ ‚ ıÓ‰‡ Ì‡ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂÚÓ ‚Â˜Â ËÁÔÎÛ‚‡ı‡ ÌˇÍÓË ÓÚ ‚˙ÁÏÓÊÌËÚÂ ÔË˜Ë-
ÌË Á‡ ‰ÂÒÂÚÏËÎË‡‰ÌËˇ ‰˙Î„ Ë ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ ì‡Á‚˙ÁÍ‡î Ò Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ÔÂÁ 1990 „. ÏÓ-
‡ÚÓËÛÏ: ËÌÙÓÏ‡ˆËÓÌÌ‡Ú‡ ‡ÒËÏÂÚËˇ, ÊÂÚ‚‡ Ì‡ ÍÓˇÚÓ ÒÚ‡‚‡Ú Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÍÂ-
‰ËÚÓË, ÔÓÁ‚ÓÎËÎ‡ Ì‡ Õ–¡ ‰‡ Â‚ÓÎ‚Ë‡ ÔÓ-ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ Ò‚Óˇ ‰˙Î„; ÌÂÛÏÂÎÓ
ÍÓÌÒÚÛË‡Ì‡Ú‡ Ï‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡, ÒÚÛÔ‡Î‡ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡˘Ë Í‡Ô‡-
ˆËÚÂÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÚÂÒÌËˇ ‚ÂÏÂ‚Ë ÓÚÒÂÍ ÏÂÊ‰Û 1989≠1990 „.;
ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ÌÂÚÌË ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ Ì‡ ‰˙Î„ Í˙Ï ———– ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ‰‚Â „Ó‰ËÌË
Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÊËÏ. “ÂÁË Ó·ˇÒÌÂÌËˇ, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡
Ó˜ÂÚ‡ˇÚ ˆˇÎ‡Ú‡ ÏÌÓ„ÓÎËÍÓÒÚ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ Ô˙ÁÂÎ, ÔÂ‰ ÍÓÈÚÓ ÒÂ ËÁÔ‡‚ˇ ÒÚ‡Ì‡-

Ú‡ ÌË ‚ Í‡ˇ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË. ¬ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ Ô‡‡„‡ÙË ˘Â ·˙‰Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ ÓÔËÚ ‰‡
ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë ‰Û„Ë ÁÌ‡˜ËÏË ÔË˜ËÌË, ‰Ó‚ÂÎË ‰Ó Ã‡ÚÂÌÒÍËˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ. œÂ‰Ë
ÚÓ‚‡ Ó·‡˜Â Â ÌÛÊÌÓ ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂËˇ ÓÚ ÚÂÒÚÓ‚Â Á‡ ‰ÓÒÚÓ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ ·ËÚÛ‚‡-
˘ËÚÂ ‚ ÔÛ·ÎË˜ÌÓÚÓ ÔÓÒÚ‡ÌÒÚ‚Ó ÏËÚÓ‚Â: ‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ;
·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡; ÔÓÂÍÚËÚÂ ìÕÂ‚‡î, ìÃÓÌ·Î‡Ìî, ÎË·ËÈÒÍ‡Ú‡
ÌÂÙÚÂÌ‡ ÍÓÌˆÂÒËˇ; ÒÔˇÌÓÚÓ ÓÚ √Ó·‡˜Ó‚ ìÍ‡Ì˜Âî Ì‡ ÔÓÏÓ˘ËÚÂ Ë Ì‡ ÂÂÍÒÔÓ-
Ú‡ Ì‡ ÔÂÚÓÎ.
¬ Î‡·ËËÌÚ‡ Ì‡ ÏËÚÓ‚ÂÚÂ
ƒ˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ Â Â‰ÌÓ‚ÂÏÂÌÌÓ ˜‡ÒÚ Ë ÒËÏÔÚÓÏ Ì‡ Ó·˘‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ì‡ ÍÓ-
ÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡. ŒÔËÚËÚÂ Á‡ Ó·ˇÒÌˇ‚‡ÌÂÚÓ ∫ ˜ÂÁ ÍÓÛÔˆËÓÌÌÓ-ÍÓÌÒÔË-
‡ÚË‚ÌË ÚÂÓËË Ò‡ ÍÓÎÍÓÚÓ ÔË‚ÎÂÍ‡ÚÂÎÌË Á‡ ·ÛÎÂ‚‡‰Ì‡Ú‡ ÔÛ·ÎËÍ‡, ÚÓÎÍÓ‚‡ Ë
ËÒÚÓË˜ÂÒÍË ÌÂ‚ÂÌË835. Õ‡ ‚ÚÓÓ ÌË‚Ó ÚÂ ‰‡ÊÂ ìÓÔ‡‚‰‡‚‡Úî ÍÓÏÛÌËÁÏ‡. ì¬ËÌÓ-
‚ÂÌî, ÒÔÓÂ‰ Úˇı, ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ÌÂ „ÂÌÂÚË˜ÂÒÍË Û‚Â‰ÂÌËˇÚ ÂÊËÏ, ‡ „ÛÔ‡ Ò‡ÏÓÁ‡·‡-
‚ËÎË ÒÂ Ô‡ÚËÈÌË ÙÛÌÍˆËÓÌÂË ÓÚ ‚ËÒ¯Ëˇ Ë ÒÂ‰ÌËˇ Â¯‡ÎÓÌ, ÍÓËÚÓ Ò‡ ÒÂ Ó·Î‡„Ó-
‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡ÎË Á‡ ìÌ‡¯‡î ÒÏÂÚÍ‡.
¬ ÔÛ·ÎË˜ÌÓÚÓ ÔÓÒÚ‡ÌÒÚ‚Ó ·ËÚÛ‚‡Ú ÌˇÍÓÎÍÓ ÏËÚ‡ Á‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î-
„‡. —ÔÓÂ‰ Úˇı ‰˙ÎÊËÏËÚÂ Í˙Ï 1989 „. 10 ÏËÎË‡‰‡ Ò‡ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ
ìÌ‡ Í‡ÎÔ‡Íî, ·ÂÁ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ó·ÓÒÌÓ‚Í‡ Á‡ÂÏË Ì‡ ·‡ÚÒÍË ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ‰˙-
Ê‡‚Ë (ÀË·Ëˇ, »‡Í Ë ‰.) ‚ ÍÓÏ·ËÌ‡ˆËˇÚ‡ Ò Ì‡ÒÓ˜‚‡Ì‡Ú‡ Í˙Ï Ò˙˘Ëˇ ‡‰ÂÒ ·ÂÁ-
‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘ Á‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË ÍÓÏÔ‡ÚËË (ÔÂ˜‡ÎÌÓ ËÁ‚ÂÒÚÌËˇÚ ‘ÓÌ‰ ìÃÓÒ-
Í‚‡î). ¬ÚÓË ‚ ÚÓÁË ÒÔËÒ˙Í Â ÏËÚ˙Ú Á‡ ìÂˆËÍÎË‡ÌÂÚÓî Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ «‡Ô‡-
‰‡ ÍÂ‰ËÚË ÔÂÁ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ (ì–¸ÓÔÂ‚ÂÍî, NSW Ë ‰.) Ë ÌÂÂÙÂÍ-
ÚË‚ÌËÚÂ ÔÓÂÍÚË Ò ÔÂ˜‡Ú‡ Ì‡ ƒ˙Ê‡‚Ì‡ ÒË„ÛÌÓÒÚ (ìÕÂ‚‡î, ìÃÓÌ·Î‡Ìî, ÎË·ËÈÒ-
Í‡Ú‡ ÌÂÙÚÂÌ‡ ÍÓÌˆÂÒËˇ). œÎ˙ÚÌÓ ÒÎÂ‰ Úˇı ÒÎÂ‰‚‡Ú ÏËÚÓ‚ÂÚÂ Á‡ ÒÔˇÌÓÚÓ ÓÚ √Ó-
·‡˜Ó‚ ìÍ‡Ì˜Âî Ì‡ ÂÂÍÒÔÓÚË‡ÌËˇ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî ÌÂÙÚ Ë ÒÂÍÌ‡ÎËˇÚ
ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÔÂˆÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÒÎÂ‰ Á‡Úˇ„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÌÚÓÎ‡ ÓÚ –ÂÈ„˙ÌÓ‚‡Ú‡ ‡‰ÏËÌËÒÚ-
‡ˆËˇ.
“ÛÍ ˘Â ÒÂ ÓÔËÚ‡Ï ‰‡ ‡Ì‡ÎËÁË‡Ï, ‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ ÚÓ‚‡ Â ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ÔË ÚÂ„ÌÂ-
˘‡Ú‡ ‚ÒÂ Ó˘Â ÎËÔÒ‡ Ì‡ ‡ıË‚ÌË Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚‡, Ó·ÂÍÚË‚Ì‡Ú‡ ÚÂÊÂÒÚ Ì‡ ‚ÒÂÍË ÓÚ
‰˙Î„Ëˇ ÒÔËÒ˙Í Ò ÏËÚÓ‚Â. —ÍÛÔÛÎ¸ÓÁÌÓÚÓ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡‰ÊË‚ÂÎËÚÂ ‚ÂÏÂÚÓ Ë
„ÛÁÌ‡Ú‡ Ò˙‚ÂÒÚ Ì‡ ÏÌÓÁËÌ‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚË ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ËÁ·ÓÂÌËÚÂ ìÓ·ˇÒÌÂÌËˇî ‚‡Ë-
‡Ú ÓÚ ‚ÂÌË ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËË (‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ‡ÙËÍ‡ÌÒÍË Ë ‡‡·ÒÍË ‰˙-
Ê‡‚Ë), ÔÂÁ ÔÓÎÛÔË˜ËÌË (ìÕÂ‚‡î, Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡) ‰Ó Ì‡Ô˙ÎÌÓ Ï‡„Ë-
Ì‡ÎÌË ‡„ÛÏÂÌÚË (ÌÂÙÚÂÌËˇ ÂÂÍÒÔÓÚ, ÔÓÏÓ˘ËÚÂ Á‡ ÍÓÏÔ‡ÚËË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ).
835
Димитров, Н., А. Александров. Вина и виновници. С., 1991; Биков, Р, М. Мицев, Н. Начев. Икономическата криза
в България: Причини и последици. С., 1992; Манолова, Л. Външният дълг и 10 ноември 1989 г. в документи и тайни.
С., 2002; Манолова, Л. Хроника на голямото ограбване. Демокрация, V, № 49, 28 февруари 1994; Гюрова, Н. Тато
остави илюзия за висок стандарт и милиарди дълг. Труд, LIV, № 211, 5 август 1999; Руменов, М. Как и от кого бе
натрупан външният дълг? Банкеръ, I, № 15, 19 юли 1993; Реквием за една длъжница. Външният дълг на България –
ракурси и дискурси. ч. I. Икономика, XLVII, 1992, № 7, с. 13–16; Реквием за една длъжница. Външният дълг на
България – ракурси и дискурси. ч. II. Икономика, XLVII, 1992, № 8, с. 13–16.
ÃËÚ 1. Â‰ËÚË Ë ÔÓÏÓ˘Ë Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ

≈‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-‚‡ÊÌËÚÂ ÌÂÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË Ù‡ÍÚÓË Á‡ ÌÂÛ‰˙ÊËÏÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ-
‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Â Ï‡ÒÓ‚ÓÚÓ ‡Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰-
Ì‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË Ò ÎÂ‚Ë ÂÊËÏË. ƒÓÒÂ„‡ ‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ Û‰‡Â-
ÌËÂÚÓ Â ÔÓÒÚ‡‚ˇÌÓ ÔÂ‰ËÏÌÓ Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌËÚÂ ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ Ú. Ì‡. ÙÓÌ‰ ìÃÓÒÍ-
‚‡î ÒÂ‰ÒÚ‚‡836. Œ·‡ÁÛ‚‡ÌÓÚÓ ÔÂÁ 1992 „. Ò˙‰Â·ÌÓ ‡ÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ (ËÁ‚ÂÒÚÌÓ Í‡ÚÓ
ƒÂÎÓ π 4) ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ Ó·‡˜Â, ˜Â ÔÂÁ ‘ÓÌ‰‡ Á‡ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË-
ÚÂ Ë ‡·ÓÚÌË˜ÂÒÍËÚÂ ÎÂ‚Ë Ô‡ÚËË Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË ‚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ë ÌÂÒÓˆË-
‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË Á‡ 29 „. Ò‡ ìËÁÚÂÍÎËî 11.6 ÏÎÌ. ˘. ‰.837 œË Ì‡‰ 10 ÏÎ‰.
˘.‰. ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ Ú‡ÁË ÒÛÏ‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÓ‚ÎËˇÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Á‡ Ì‡‡ÒÚ-
‚‡˘‡Ú‡ ‚˙Ì¯Ì‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ÓÚ 1988 „. ¡˙Î„‡Ëˇ (Á‡Â‰ÌÓ Ò √ƒ–)
Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ ‚ÌÓÒÍËÚÂ ÒË ‚˙‚ ‘ÓÌ‰‡838.
œÓ‰Ó·Ì‡ Â ÓÎˇÚ‡ Ì‡ ‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ Â‰ÌÓÍ‡ÚÌË Ï‡ÚÂË‡ÎÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ë Ô‡-
Ë˜ÌË ÒÛÏË Ì‡ Ì‡‰ 80 ÎÂ‚Ë Ô‡ÚËË Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ. œÓ ÔË‚Â‰ÂÌË-
ÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡ 17.8. ÌÂÔ˙ÎÌË ‰‡ÌÌË ÓÚ ‡ıË‚‡ Ì‡ ¡ œ ÏÂÊ‰Û 1965≠1989 „. Á‡ Ú‡ÁË
ˆÂÎ Ò‡ ÔÂ‚Â‰ÂÌË 82.8 ÏÎÌ. Î‚., 6.6 ÏÎÌ. ˘. ‰., 164 ıËÎ. „ÂÏ‡ÌÒÍË Ï‡ÍË Ë ‰Û„Ë
ÔÓ-Ï‡ÎÍË ‚ÌÓÒÍË ‚ ‡ÁÎË˜ÌË ‚‡ÎÛÚË839.
“‡·ÎËˆ‡ 17.8
ŒÚÔÛÒÍ‡ÌË Â‰ÌÓÍ‡ÚÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÛÏË Ì‡ ÎÂ‚Ë Ô‡ÚËË ÓÚ
“ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, 1965≠1989 „.
(ıËÎ. ‚‡ÎÛÚÌË Â‰ËÌËˆË)
BGN USD DEM GBP BEF BGV RUB ALD TUD TRL IRR INR
1965 340 675
1966 32 7
1967 5 9
1968 2100 52
1969 2175 24
1965≠1969 4652 767
1970 2220 15
1971 2626 24
1972 208 120 35
1973 2966 15
1974 2027 125
1970≠1974 10047 299 35
836 Трябва все пак да се отбележи, че в своето изследване за първата половина на 80-те години И. Марчева е напипала
вярно и променените процеси в Третия свят: „Повечето от развиващите се страни не са вече резерв на социалисти-
ческия лагер“. Марчева, И. Началото на края... , с. 94.
837 Ревякина, Л. Фонд „Москва“ (Международен фонд за подпомагане на леви и работнически организации) 1950–
1991. Исторически преглед, LIV, 1998, № 5–6, с. 133–151.

838 Манолова, Л. Външният дълг и 10 ноември в документи и тайни.С., 2002, с. 42–43.
839 По-различна е оценката на Временната анкетна комисия за проверка междуправителствените споразумения за
кредити, предоставяни на други държави (ВАКК) към 39-oто ОНС. Според събраните от ВАКК данни до 1989 г. са
били отпуснати приблизително 25 млн. щ. д. партийни и 190 млн. щ. д. държавни помощи на правителства и леви
партии от развиващите се страни. Личен архив. Доклад относно проверката на междуправителствените споразуме-
ния за кредити, предоставяни на други държави, с. 12.
1975 2320 55 3
1976 1344 226 3 400
1977 2874 100 4 200
1978 1008 60 1000
1979 4557 114 2765 16
1975≠1979 12103 554 10 400 1200 2765 16
1980 5700 28 75 10
1981 6485 190 11 800 500
1982 4138 292 4
1983 8277 3375 5 15 5
1984 5557 473 5 2 2000 100
1980≠1984 30156 4358 99 2 2810 500 115 5
1985 16360 263 6 100

1986 5566 231 200
1987 3342 30 10
1988 312 82 20 5 100
1989 251 21 30
1985≠1989 25830 627 56 5 310 100
1965≠1989 82788 6605 165 7 400 3120 500 215 5 1200 2765 16
Източник: ЦДА.
ÀÂ„ÂÌ‰‡ Ì‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ËÁ‚ÂÒÚÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË:
BEF ≠ ·ÂÎ„ËÈÒÍË Ù‡ÌÍ; BGV ≠ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÎÂ‚; RUB ≠ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ Û·Î‡; ALD ≠ ‡ÎÊËÒÍË ‰ËÌ‡; TUD ≠
ÚÛÌËÁËÈÒÍË ‰ËÌ‡; TRL ≠ ÚÛÒÍ‡ ÎË‡; IRL ≠ Ë‡ÌÒÍË Â‡Î; INR ≠ ËÌ‰ËÈÒÍ‡ ÛÔËˇ.
¿ÍÓ ‚ Ô˙‚ËÚÂ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ Í‡ÚÓ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘ Ò‡ Ô‡˘‡ÌË ÔÂ‰ËÏ-

ÌÓ Ô‡ÚÍË ‚ Ì‡ÚÛ‡ (Ó˙ÊËÂ, ÏÂ‰ËÍ‡ÏÂÌÚË, ËÌÚÂÌ‰‡ÌÚÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ı‡ÌË, ˆË-
„‡Ë, Ó·Û‚ÍË, ‰ÂıË, Ò‡ÔÛÌ, Ó·Û˜ÂÌËÂ Ì‡ Í‡‰Ë Û Ì‡Ò Ë ‰.), ÚÓ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ 10≠15
„. Ì‡ ÂÊËÏ‡ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú „Î‡‚ÌÓ Ô‡Ë˜ÌË ‚ÌÓÒÍË ÔÓ ÍÓÌÍÂÚÌË ÔÓ‚Ó‰Ë (ÒÚÓÂÊ
Ì‡ Ô‡ÚËÂÌ ‰ÓÏ, Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ Ô‡ÚËÈÌË ËÎË ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÔÓˇ‚Ë, Ó·Á‡‚ÂÊ-
‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÔ‡„‡Ì‰ÌË ÓÚ‰ÂÎË, ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ÌÂ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÍÛ·ËÌÒÍËˇ ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ
ÍÓÔÛÒ ‚ ¿Ì„ÓÎ‡ Ë Ô.). œÂÁ 1986 „. Ì‡ÔËÏÂ —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú˙Ú Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÓÚ-
ÔÛÒÍ‡ 25 ıËÎ. Î‚. Á‡ ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÎ·‡ÒË, ‚ËÌÓ Ë ¯‡ÏÔ‡ÌÒÍÓ Á‡ ÔÓ„Â·ÂÌËÂÚÓ
Ì‡ ÏÓÁ‡Ï·ËÍÒÍËˇ ÎË‰Â —‡ÏÓ‡ Ã‡¯ÂÎ. “Ë „Ó‰ËÌË ÔÓ-‡ÌÓ, ‚Ó‰ÂÈÍË ÒÂ ˇ‚ÌÓ ÓÚ
ËÌÚÂÌ‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ˜Û‚ÒÚ‚‡, ˜ÎÂÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ 4000 ËÁË Ë
ˇÍÂÚ‡, 2000 ·. Ó·Û‚ÍË ÔÓÎÓ‚ËÌÍË Ë 3000 ÍÓÏÔÎÂÍÚ‡ ·ÂÎ¸Ó Ì‡ Õ‡Ó‰ÌËˇ ÙÓÌÚ Á‡
ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ Ì‡ œ‡ÎÂÒÚËÌ‡, Í‡ÍÚÓ Ë 60 Ò‡ÏÓÎÂÚÌË ·ËÎÂÚ‡ (ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ) ÔÓ ÎËÌËË-
ÚÂ Ì‡ ¡√¿ ì¡‡ÎÍ‡Ìî ì‚ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË, ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË, Â‚ÓÎ˛ˆË-
ÓÌÌÓ-‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌË Ô‡ÚËË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÓÒ‚Ó·Ó‰ËÚÂÎÌË ‰‚ËÊÂÌËˇ ÓÚ ‡Á‚Ë‚‡-
˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌËî840.
–‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ ì·‡ÚÒÍËî ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ
‰Ó·Â ıÓÌËÍË‡ÌË ‚ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ Ò·ËÍË Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó, —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú‡ Ì‡
÷ Ë ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË. —ÔÓÂ‰ ËÁ„ÓÚ‚ÂÌ‡ ÓÚ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡-
ÌÓ‚ (ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË), —ÚÓˇÌ Œ‚˜‡Ó‚ (ÏËÌËÒÚ˙
Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë ÔÎ‡ÌË‡ÌÂÚÓ) Ë ¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚ (ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡) ÒÔ‡‚Í‡
‰Ó ÚÓ„‡‚‡¯ÌËˇ ÔÂÏËÂ √ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 1989 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÂ‰ÓÒ-
Ú‡‚ËÎ‡ Ó·˘Ó 2.79 ÏÎ‰. ˘. ‰. Á‡ÂÏË Ì‡ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.
840 АМВнР, оп. 43-0, а. е. 47, л. 53.
“‡·ÎËˆ‡ 17.9.
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË‡ Í˙Ï 31 ˛ÎË 1989 „.
(ıËÎ. ˘. ‰.)
ƒ˙Ê‡‚‡ œÓÎÁ‚‡ÌË ŒÚ Úˇı œÓ„‡ÒÂÌË œÓÒÓ˜ÂÌË –‡ÁÒÓ˜ÂÌË Œ·˘Ó œÓÒÚ˙ÔËÎË Œ˜‡Í‚‡ÌË
ÍÂ‰ËÚË ÔÂÁ ‰Ó ˛ÎË ÔÂÁ ‰˙ÎÊËÏË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
1989 „. 1989 „. 1989 „. Í˙Ï 31.XII.1989 ‰Ó 31.VII.1989 ‰Ó 31.XII.1989
»‡Í 1 293 464 118 751 173 675 363 976 611 500 493 091 593 50 000
ÀË·Ëˇ 429 983 11 607 182 635 155 360 ≠ 232 360 7 296 60 000
¿ÎÊË 368 665 311 278 464 40 134 ≠ 53 851 51 33 492
ÕËÍ‡‡„Û‡ 156 655 2 575 ≠ 18 442 182 330 3766 ≠ ≠
—ËËˇ 99 113 510 35 176 46 724 ≠ 50 037 ≠ ≠
ÕË„ÂËˇ 95 708 ≠ 4 849 12 699 ≠ 21 240 3 740 2 260
¿Ì„ÓÎ‡ 75 568 ≠ 21 185 32 054 ≠ 34 918 1 085 ≠
…ÂÏÂÌ 65 477 ≠ 1 526 1 731 ≠ 2 212 6 ≠
¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì 37 646 ≠ 1 341 251 ≠ 652 319 ≠
“‡ÌÁ‡ÌËˇ 27 523 ≠ 9 408 13 690 ≠ 14 119 45 ≠
ÃÓÁ‡Ï·ËÍ 21 036 ≠ 6 095 13 436 19 510* 13 870 ≠ ≠
≈„ËÔÂÚ 19 577 ≠ 15 435 ≠ ≠ 755 ≠ ≠
“ÛÌËÒ 12 094 ≠ 9 562 1 ≠ 413 143 412
»Ì‰Ëˇ 11 818 ≠ 11 809 7 ≠ 7 24 ≠
»‡Ì 6 369 ≠ 5 943 557 ≠ 557 ≠ ≠
—ÓÏ‡ÎËˇ 5 009 ≠ 60 5 837 ≠ 6 113 ≠ ≠
√‚ËÌÂˇ 3 309 ≠ 2 513 ≠ ≠ 114 ≠ ≠
»Ì‰ÓÌÂÁËˇ 2 625 ≠ 1 465 99 ≠ 182 ≠ ≠
«‡Ï·Ëˇ 2 500 ≠ 398 2 102 ≠ 2 102 ≠ ≠
ÓÌ„Ó 2 091 ≠ 1 506 ≠ ≠ 207 ≠ 50
œ‡ÍËÒÚ‡Ì 1 466 ≠ 1 168 ≠ ≠ 99 31 ≠
œÂÛ 566 ≠ 360 204 ≠ 227 ≠ ≠
Ã‡ÎË 460 ≠ 321 ≠ ≠ 56 58 ≠
¡‡Ì„Î‡‰Â¯ 339 ≠ 265 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠
¬ÒË˜ÍÓ 2 786 898 134 495 778 400 708 073** 813 340 934 842 35 818 147 214
Източник: АМВнР.
Бележки:
* Спогодбата за разсрочване не е подписана към 31 юли 1989 г.
** Главница и лихви
‡ В таблицата не са включени стоковите и фирмените кредити. Няма данни и за някои страни, на които НРБ е отпус-
нала държавни заеми – СР Виетнам, С. Етиопия, Корейска НДР и др. Това естествено намалява представения тук
краен размер на българските вземания от Третия свят. Показателен в това отношение е примерът с Мозамбик, който
според таблицата е получил 21 млн. щ. д., а всъщност в 1989 г. общата му задлъжнялост към страната ни е над 72 млн.
За съжаление достъпната към момента информация не позволява пълното прецизиране на данните.
œÓ‡‰Ë ÓÒÓ·ÂÌ‡Ú‡ ‚‡ÊÌÓÒÚ Ì‡ ÚÂÏ‡Ú‡ ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ ‡·Á‡ˆ‡ ‚ ‰Â-

Ú‡ÈÎË ˘Â ·˙‰‡Ú ‡Á„ÎÂ‰‡ÌË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË Ì‡ Ì‡È-„ÓÎÂÏË-
ÚÂ ‰Î˙ÊÌËˆË ÓÚ ¿ÙËÍ‡, ¡ÎËÁÍËˇ »ÁÚÓÍ Ë À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡.
»‡Í
œ˙‚ËÚÂ ‰‚‡ ÍÂ‰ËÚ‡, ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË Ì‡ »‡Í, Ò‡ ÓÚ 1967 Ë 1972 „. Ë ËÏ‡Ú Á‡ ˆÂÎ
ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË. ˙Ï ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ
„Ó‰ËÌË Á‡ÂÏËÚÂ Ò‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÔÓ„‡ÒÂÌË.841 —ÎÂ‰ ‡Á‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ë‡ÌÓ-Ë‡ÍÒÍËˇ
ÍÓÌÙÎËÍÚ ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1983 „. —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú˙Ú Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ Ó‰Ó·ˇ‚‡ ÓÚÔÛÒ-
Í‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 300 ÏÎÌ. ˘.‰. Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡¯Â ‚Ó-
ÂÌÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ Ë ‰Û„Ó ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ÔË 5% ÎËı‚‡, 5% ‡‚‡ÌÒÓ‚Ó ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ‚Òˇ-
Í‡ Ô‡ÚÍ‡ Ë 2 „. ÒÓÍ Ì‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ. ¬ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ (13 ˇÌÛ‡Ë)
»‡Í ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Ó˘Â ‰‚‡ ·˙Î„‡ÒÍË Á‡ÂÏ‡:
ï ÒÚÓÍÓ‚: ·ÂÁ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ ÎËÏËÚ Ò ‰ËÙÂÂÌˆË‡Ì‡ ÎËı‚‡ (ÏÂÊ‰Û 7 Ë 8.5% ‚
Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÓÚ ‚Ë‰‡ Ì‡ ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË) ÔË 2-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÒÓÍ Ì‡ ÔÓ„‡-
Òˇ‚‡ÌÂ Ë ÔÎ‡˘‡ÌÂ ‚ Ú‚˙‰‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë
ï ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ: ·ÂÁ ÎËÏËÚ, ÔÓÍË‚‡˘ 100% ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ (fob) Ì‡ ‚Ì‡-
ÒˇÌËÚÂ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË, 7% ÎËı‚‡, 4-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÒÓÍ ÓÚ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂ ‚
ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ë ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡.
¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Õ–¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ Ó·ÎÂÍ˜Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÔÓ ÚÂÁË
ÍÂ‰ËÚË, Í‡ÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ÎËı‚‡Ú‡ Ì‡ 5% Ë ÔËÂÏ‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ ‚ Ì‡ÚÛ‡ (ÌÂÙÚ). Õ‡
‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡ Ò‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË Ë Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË (‰Ó 24 ÏÂÒÂˆ‡) ÙËÏÂÌË ÍÂ‰Ë-
ÚË, ÔÂ‰ËÏÌÓ ÓÚ ì ËÌÚÂÍÒî (‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1985 „. ÚÂ Ò‡ Ì‡ ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌ‡ ÒÚÓÈ-
ÌÓÒÚ 100 ÏÎÌ. ˘. ‰.) ÔË 5% ÎËı‚‡ Ë 5 ‰Ó 10% ‡‚‡ÌÒÓ‚Ó ÔÎ‡˘‡ÌÂ ‚ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚ ÓÚ
‚Ë‰‡ Ì‡ ÒÚÓÍËÚÂ842.
¬˙ÔÂÍË ÎÓ¯‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ¡‡„‰‡‰ ·˙Î„‡ÒÍË Á‡ÂÏË
Ë ‰ÓÒÚ‡ ÚÂÊÍÓÚÓ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ó ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡ 31 ˇÌÛ‡Ë 1986 „. —ÂÍÂÚ‡-
Ë‡Ú˙Ú Ì‡ ÷ ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ ‰‡ ÓÚÔÛÒÌÂ ÔÂÁ ƒÂ‚ÂÚ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ (1985≠1989 „.)
ÌÓ‚ Â‰ÌÓÏËÎˇ‰ÂÌ Á‡ÂÏ ‚ ‰ÓÎ‡Ë Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ ‚˙Ó˙ÊÂ-
ÌËÂ. —˙„Î‡ÒÌÓ ÔÓˆÂ‰Û‡Ú‡ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ Â ‚ÁÂÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡-
Ú‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ (Ã‘), Ì‡ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡, ƒ˙Ê‡‚Ì‡Ú‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡ ÍÓÏËÒËˇ Ë Ì‡ ¡¬¡.
œÓ˜ÚË Â‰ËÌÓ‰Û¯ÌÓ ÚÂ ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡Ú ÔÓÚË‚ ÔÓ‰Ó·ÂÌ „Ë„‡ÌÚÒÍË ÍÂ‰ËÚ. ¬˙Ì¯ÌÓÚ˙-
„Ó‚ÒÍ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ ÔÂ‰Î‡„‡ ÒÛÏ‡Ú‡ ‰‡ ·˙‰Â Ì‡Ï‡ÎÂÌ‡ ‰Ó 700 ÏÎÌ., Í‡ÚÓ ÒÂ Ì‡ÎÓÊË ‚˙Á-
ÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÂÏ‡ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡, ‡ ÌÂ Ò ÌÂÙÚ. Õ‡È-ÌÂ„‡ÚË‚ÌÓ Â ÏÌÂÌËÂ-
ÚÓ Ì‡ Ã‘, ÍÓÂÚÓ Ò˜ËÚ‡, ˜Â ì‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÌÓ‚Ëˇ ÍÂ‰ËÚ Â Ú‚˙‰Â ‚ËÒÓÍî. ŒÚ ÏËÌËÒ-
ÚÂÒÚ‚ÓÚÓ ÔËÔÓÏÌˇÚ ÚÛ‰ÌÓÒÚËÚÂ ÔÓ Ò˙·Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ‚ÌÓÒÍË ÔÓ ÔÂ‰-
ÌËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË, ÒÚÓÍÓ‚Ë Ë ÙËÏÂÌË Á‡ÂÏË, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ÒÂ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ ÍÂ‰Ë-
Ú˙Ú ‰‡ ÌÂ Ì‡‰ı‚˙Îˇ 350≠400 ÏÎÌ. ¬˙ÔÂÍË ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â Ì‡ ‚ÒË˜ÍË
ÒÂÁË‡ÌË ËÌÒÚËÚÛˆËË Á‡ÂÏ˙Ú Â ÓÚÔÛÒÌ‡Ú ‚ Ô˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇ ÏÛ ‡ÁÏÂ
ÌÂ ·ÂÁ Ì‡ÏÂÒ‡Ú‡ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚. “Ó‚‡ ÎË˜Ë ÓÚ Á‡Ô‡ÁÂÌ‡ ‚ ‰ÓÒËÂÚÓ ·ÂÎÂÊÍ‡ Ì‡ Ô˙-
‚Ëˇ Á‡Ï.-Á‡‚ÂÊ‰‡˘ ÓÚ‰ÂÎ ìƒÂÎÓ‚Ó‰ÒÚ‚Óî Í˙Ï ÷ ƒ. ƒËÏËÚÓ‚: ì¡˙ÁÓ! ƒ‡ ÒÂ ËÁ-
Ô˙ÎÌˇ‚‡, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ Ò˙·Ë‡Ú ‰Û„Ë ÔÓ‰ÔËÒË. œÓ ÛÍ‡Á‡ÌËÂ Ì‡ ‰. Ã[ËÎÍÓ] ¡‡ÎÂ‚î843.
ìƒÓ·‡Ú‡ ÌÓ‚ËÌ‡î Â Á‡ÌÂÒÂÌ‡ Ì‡ —‡‰‰‡Ï ÎË˜ÌÓ ÓÚ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ ÔÓ ‚Â-
ÏÂ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌÓÚÓ ÏÛ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ÔÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡. —˙„Î‡ÒÌÓ ÔÓ‰-
841 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 1148, л. 19.; Пак там, а. е. 2384, л. 24–25.
842 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 673, л. 1–3; пак там, а. е. 822, л. 4–9.
843 Пак там, л. 4 и сл.
ÔËÒ‡ÌÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË ˘Â ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡Ú ÔË ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ 2-

„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Ò 5% ÎËı‚‡. ÓÌÍÂÚÌËÚÂ Ò‰ÂÎÍË ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ ÒÍÎ˛˜‚‡Ú ‚ ‡ÁÒÚÓ-
ˇÌËÂ Ì‡ 5 „. Ë ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇ ‚Â˜Â ÎËÏËÚ ÓÚ 1 ÏÎ‰. ˘. ‰. —Â˘Û ÚÓÁË
Á‡ÂÏ Õ–¡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÓÚ‰‡‚Ì‡ ËÒÍ‡ÌÓÚÓ ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ ‡ÁÂ¯ÂÌËÂ Á‡ ÌˇÍÓÎÍÓ ËÌ-
Ù‡ÒÚÛÍÚÛÌË Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÔÓÂÍÚ‡ Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 300≠330 ÏÎÌ. ˘. ‰.
(Á‡‚Ó‰Ë Á‡ ÙÛ‡Ê, ·ÛÚËÎË‡ÌÂ Ì‡ ÏËÌÂ‡ÎÌ‡ ‚Ó‰‡, Á‡ ËÁ‚ÎË˜‡ÌÂ ÓÎÓ‚Ó ÓÚ ÒÚ‡Ë
‡ÍÛÏÛÎ‡ÚÓË, ÍÓÌÒÂ‚ÌÓ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂ, ‰‡ÎÂÍÓÔÓ‚Ó‰ Ë Ï‡„ËÒÚ‡ÎÂÌ Ô˙Ú). — ÚÓ‚‡
—‡‰‰‡Ï ÓÚÒÚ˙Ô‚‡ ÔÂ‰ ÓÚ‰‡‚Ì‡¯ÌÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Ì‡ —ÓÙËˇ ‰‡ ÒÂ Á‡ÏÂÌË Û˜‡ÒÚËÂÚÓ ‚
Ú˙„Ó‚Â Ò ÔˇÍÓ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡ ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚ËÚÂ ÔÓ˙˜ÍË844.
ÕÂ„‡ÚË‚ÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË Ì‡ ¡¬¡ Ë Ã‘ ÓÚÌÓÒÌÓ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ »‡Í
ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌË. —‡ÏÓ ÌˇÍÓÎÍÓ ÏÂÒÂˆ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ¡‡„‰‡‰ ÏÓÎË Á‡
ÓÚÎ‡„‡ÌÂ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÔÂÁ 1986 „. ‚ÌÓÒÍË. —ÎÂ‰ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌË Ë ÒÎÓÊÌË ÔÂ-
„Ó‚ÓË ‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÔÓÒÚË„‡Ú Ò˙„Î‡ÒËÂ Á‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ, Í‡ÚÓ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡-
Ú‡ ÓÚ ‚ÎËÁ‡˘ËÚÂ ‚ Ô‡‰ÂÊ ÔÂÁ 1986 „. ÒÛÏË ·˙‰‡Ú ËÁÔÎ‡˘‡ÌË ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡
1987 „.
œÓÎÛ˜ÂÌÓÚÓ Ó·ÎÂÍ˜ÂÌËÂ Â Ò‡ÏÓ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÓÒÎÂ‰‚‡Î‡Ú‡ ˆˇÎ‡ ÔÓÂ‰Ëˆ‡
ÓÚÎ‡„‡ÌËˇ Ì‡ Ë‡ÍÒÍËÚÂ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ. œË ÔÓ‚Â‰ÂÌÓÚÓ ÔÂÁ Ï‡Ú 1987 „. ÔÓÒÂ˘Â-
ÌËÂ Û Ì‡Ò Ì‡ ÔÂÏËÂ‡ “‡ı‡ flÒËÌ –‡Ï‡‰‡Ì ‡‡·ÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÌÓ‚Ó 2-
„Ó‰Ë¯ÌÓ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ë Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ Á‡ÂÏ. ŒÚÔ‡‚ÂÌ‡Ú‡ ÏÓÎ-
·‡ Â Û‰Ó‚ÎÂÚ‚ÓÂÌ‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÓÚ —ÓÙËˇ, Í‡ÚÓ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÔÂÁ 1987 „. ÒÛÏË ÔÓ
ÍÂ‰ËÚ‡ Á‡ ÒÔÂˆ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ò‡ ÓÚÎÓÊÂÌË ≠ 35% Á‡ 1988 „., 40% Á‡ 1989 „. œÂ‰-
‚ËÊ‰‡ ÒÂ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‚ÌÂÒÂÌË Ò‡ÏÓ 25%. œÓÚË‚ÌÓ Ì‡ Á‰‡‚‡Ú‡ ÎÓ„Ë-
Í‡, ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ ÔÓÚ˙ÒË Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ËÁÌ‡ÒˇÌËÚÂ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ó˙ÊËÂ Õ–¡ ‰ÓË
‰Ó„Ó‚‡ˇ ÚˇıÌÓÚÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ.
‡ÍÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡, Ë ÚÓÁË ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÂÌ ÔÎ‡Ì ÓÒÚ‡‚‡ ÎËÒÚ ı‡ÚËˇ. ¬
Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1988 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ÔÓÂ‰ÂÌ ÊÂÒÚ, Í‡ÚÓ Û‰˙ÎÊË
Ò 1 „. ÒÓÍ‡ Ì‡ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËˇ ÍÂ‰ËÚ ÓÚ 1983 „. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ‰˙ÎÊË-
ÏËÚÂ ÔÂÁ 1987 „. ÒÛÏË (27 ÏÎÌ.) Ò‡ ‡ÁÒÓ˜ÂÌË Á‡ Ï‡È ≠ ‡‚„ÛÒÚ 1988 „.845 ◊ÂÚ‚˙-
Ú‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÓˆÂÎˇ‚‡ Ò‡ÏÓ 3 ÏÂÒÂˆ‡. œÂÁ ˛ÌË Ò. „. ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ 19-
‡Ú‡ Â‰Ó‚Ì‡ ÒÂÒËˇ Ì‡ —ÏÂÒÂÌËˇ ÍÓÏËÚÂÚ Á‡ ·˙Î„‡Ó-Ë‡ÍÒÍÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ë Ì‡-
Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Â Â¯ÂÌÓ Ì‡ÏË‡˘ËÚÂ ÒÂ Í˙Ï 31 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1987
„. ‚ ÔÓÒÓ˜ËÂ „Î‡‚ÌËˆË ÔÓ „‡Ê‰‡ÌÒÍË ËÎË ‚ÓÂÌÌË ‰Ó„Ó‚ÓË ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÎ‡ÚÂÌË
‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÂÁ 1988 „. ¬ÎËÁ‡˘ËÚÂ ‚ Ô‡‰ÂÊ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÒÛÏË ˘Â ·˙‰‡Ú ÔÓ„‡ÒÂ-
ÌË: 30% ÔÂÁ 1988, 35% ‚ 1989 Ë 35% ‚ 1990 „. œÂ‰‚ËÊ‰‡ ÒÂ ‚˙ıÛ ‡ÁÒÓ˜ÂÌËÚÂ
‚ÌÓÒÍË ‰‡ ÒÂ Ì‡˜ËÒÎˇ‚‡ 5% Ì‡Í‡Á‡ÚÂÎÌ‡ ÎËı‚‡846.
œË ÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‚Â˜Â ‰ÂÊÛÌË ÓÚÎ‡„‡ÌËˇ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1988 „. ìÔÓ ÛÍ‡Á‡ÌËÂ Ì‡
‰. “. ∆Ë‚ÍÓ‚, ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ ·Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ Í‡ÚÂ„ÓË˜ÌÓ Ë Ì‡ÒÚÓÈ˜Ë‚Ó ‚˙ÔÓÒ˙Ú
Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡î847. œÓÎÛ˜ÂÌËˇÚ ÓÚ„Ó‚Ó ÌÂ Â ÓÒÓ·ÂÌÓ Ó·Ì‡‰ÂÊ‰‡-
‚‡˘: ‰Ó 1990 „. »‡Í ÌˇÏ‡ ‰‡ ËÏ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÔÂ‚ÂÊ‰‡ ÌËÍ‡Í‚Ë ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‰‡-
‚‡ÈÍË Ï˙„Îˇ‚Ë Ó·Â˘‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ ‡ÁÔÎ‡ÚË Á‡ 2≠3 „. ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡. œË ‰ÓÒÚË„Ì‡ÎËˇ
844
Пак там, а. е. 1524, л. 9–10; пак там, оп. 66, а. е. 1453, л. 26.
845 Пак там, оп. 68, а. е. 3410, л. 25–26; пак там, а. е. 3548, л. 1–6.
846 АМВнР, оп. 45-0, а. е. 8, л. 12–28.
847 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3548, л. 4.
ÔÓ˜ÚË 60 ÏÎ‰. ˘.‰. Ó·˘ Ë‡ÍÒÍË ‰˙Î„ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡È-ÒÂÚÌÂ ÔÂˆÂÌˇ‚‡, ˜Â ˘Â

·˙‰Â ÌÂÂ‡ÎËÒÚË˜ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜‡Ú ‚ÎËÁ‡˘ËÚÂ ‚ Ô‡‰ÂÊ ‰Ó 1991 „. Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. ‰Ó-
Î‡‡ (15.6 ÏÎÌ. ÔÂÁ 1987 „.; 162.8 ÏÎÌ. Á‡ 1988 „.; 505 ÏÎÌ. Á‡ 1989 „. Ë 332 ÏÎÌ. Á‡
1990 „.). ¬ÁÂÚÓ Â Â¯ÂÌËÂ ‚˙ÔÓÒ˙Ú ‰‡ ÌÂ ·˙‰Â ÒÌÂÏ‡Ì, Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓÎÓÊ‡Ú ÛÒËÎËˇ ‚
Ì‡È-ÒÍÓÓ ‚ÂÏÂ ÔÓÒÓ˜ÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Ë ÙËÏÂÌË ÍÂ‰Ë-
ÚË ‰‡ ·˙‰‡Ú ÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ÌË Ë ‡ÁÒÓ˜ÂÌË Á‡ ÔÂËÓ‰ ÓÚ 3≠4 „.
œËÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÌËˇ Ë‡ÌÓ-Ë‡ÍÒÍË ÍÓÌÙÎËÍÚ Ò˙ÊË‚ˇ‚‡ Ì‡-
‰ÂÊ‰‡Ú‡ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ËÒˇ˘Ëˇ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ. œË ÔÓ‚Â‰ÂÌÓÚÓ ÔÂÁ ÙÂ‚-
Û‡Ë 1989 „. ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Û Ì‡Ò Ì‡ “‡ı‡ flÒËÌ –‡Ï‡‰‡Ì ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‚˙˜‚‡
ÏÂÏÓ‡Ì‰ÛÏ, ‚ ÍÓÈÚÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Á‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ 2/3 ÓÚ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÔÂÁ 1988 „. ÒÛ-
ÏË, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡Î‡Ú‡ 1/3 Ë ËÁËÒÍÛÂÏËÚÂ ÔÂÁ 1989≠1990 „. ‚ÌÓÒÍË ‰‡ ·˙‰‡Ú ÍÓÌÒÓÎË‰Ë-
‡ÌË Ë ‡ÁÒÓ˜ÂÌË Ì‡ 8 ‡‚ÌË ÔÓÎÛ„Ó‰Ë¯ÌË ‚ÌÓÒÍË, ÔÎ‡ÚËÏË ‚ ÔÂËÓ‰‡
1989≠1992 „. œÓÂÍÚ˙Ú, ‰ÓÌÂÒÂÌ ÓÚ –‡Ï‡‰‡Ì, ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ 8-„Ó‰Ë¯ÌÓ ÓÚÎ‡„‡ÌÂ Ì‡
ÔÓÒÓ˜ÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÓÚ 1987≠1988 „. (‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ 4 „. „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰) Ë 10-„Ó-
‰Ë¯ÌÓ ÓÚÎ‡„‡ÌÂ (5 „. „‡ÚËÒ) Á‡ ‚ÌÓÒÍËÚÂ ÓÚ 1989 „. ¬ ÁÌ‡Í Ì‡ ‰Ó·‡ ‚ÓÎˇ ÔÂÏËÂ-
˙Ú √ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ ÔËÂÏ‡ »‡Í ‰‡ ËÁÔÎ‡ÚË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ 40%
(‚ÏÂÒÚÓ 2/3 ÔÓ ÏÂÏÓ‡Ì‰ÛÏ‡), ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 60% ‰‡ ÒÂ ‡ÁÒÓ˜‡Ú Ì‡ 6 ÔÓÎÛ„Ó‰Ë¯-
ÌË ‚ÌÓÒÍË, ÔÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ÓÚ ÍÓËÚÓ Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡ Á‡ 15 ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1992 „. »ÁËÒÍÛÂÏË-
ÚÂ ÔÂÁ 1989 „. ÒÛÏË ˘Â ·˙‰‡Ú ÔÎ‡ÚÂÌË: 10% ‚ 1989, ÔÓ 20% ‚ 1990 Ë 1991 Ë ÔÓ
25% ‚ 1992 Ë 1993 „. «‡Ô‡Á‚‡ ÒÂ Ë 5-ÔÓˆÂÌÚÌ‡Ú‡ Ì‡Í‡Á‡ÚÂÎÌ‡ ÎËı‚‡ ‚˙ıÛ ‚ÒË˜ÍË
‡ÁÒÓ˜ÂÌË Ú‡ÌÒÙÂË. œ‡‡ÙË‡Ì Â ‰‚ÛÒÚ‡ÌÂÌ ÔÓÚÓÍÓÎ, Ò ÍÓÈÚÓ ÒÂ ‡ÌÛÎË‡Ú
180 ÏÎÌ. ˘. ‰. ÓÚ ÍÂ‰ËÚ‡ Á‡ ÒÔÂˆ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ, Í‡ÚÓ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÒÂ ÔÂÌ‡ÒÓ˜‚‡Ú Á‡
ËÁÌÓÒ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ÂÎÂÍÚÓÌËÍ‡ Ë ‰Û„Ó Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ, Á‡ ÂÍÓÌÒÚÛÍˆËˇ, ÏÓ‰ÂÌË-
Á‡ˆËˇ Ë ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÏÓ˘ÌÓÒÚË Ì‡ Ë‡ÍÒÍ‡Ú‡ ÓÚ·‡ÌËÚÂÎÌ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ.
«‡ ‚ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÒÂËˇÚ‡ ÓÚ ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ó·‡˜Â Â ÌÛÊÌÓ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ-
ÚÓ Ò˙„Î‡ÒËÂ Ì‡ ¡‡„‰‡‰. ◊ÂÚËË ÏÂÒÂˆ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ (Í‡ˇ Ì‡ ˛ÎË), ‚˙ÔÂÍË ÏÌÓ„ÓÍ-
‡ÚÌËÚÂ Á‡ÔËÚ‚‡ÌËˇ Ì‡ Ì‡¯Ëˇ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ, ‚ —ÓÙËˇ ‚ÒÂ Ó˘Â ÌˇÏ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ ‰‡-
ÎË —‡‰‰‡Ï ˘Â ÛÚ‚˙‰Ë ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚË848. Õ‡‰ÂÊ‰ËÚÂ Á‡ ÚÓ‚‡ ˇÁÍÓ
Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ »‡Í ÓÚÌÓ‚Ó ÔÓÒÓ˜‚‡ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇ Á‡ 30 ˛ÌË 1989 „. Ô˙-
‚Ë Ú‡Ì¯ ÓÚ 73.3 ÏÎÌ. ˘. ‰.849
ÀË·Ëˇ
ƒ˙Î„Ó‚ËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò˙Ò —ÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ‡‡·ÒÍ‡ ÎË·ËÈÒÍ‡
‰Ê‡Ï‡ıËËˇ (—Õ¿Àƒ) Ò‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÎÓ¯Ó ‰ÓÍÛÏÂÌÚË‡ÌË ÓÚ ÚÂÁË Ò »‡Í.
‡ÚÓ ÒÂ ËÁÍÎ˛˜Ë ÌÂÙÚÂÌ‡Ú‡ ÍÓÌˆÂÒËˇ ÓÚ 1980 „., Á‡ ÍÓˇÚÓ ‚Â˜Â ÒÚ‡Ì‡ ‰ÛÏ‡, ÒÂ
‰Ó·‡ı ‰Ó Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ ÚË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Á‡ÂÏ‡ ÔÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË:
ï 1-„Ó‰Ë¯ÂÌ, Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÒÚÓÍÓ‚ ËÁÌÓÒ Á‡ ƒÊ‡Ï‡ıËËˇÚ‡;
ï 5-„Ó‰Ë¯ÂÌ, Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Ë Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Á‡ ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË Ë
ï 1.6 ÏÎ‰. ˘. ‰. Á‡ Ì‡¯Â ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó.
848ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3620, л. 120–122; пак там, а. е. 3571, л. 5–6; АМВнР, оп. 46–6, а. е. 39, л. 3.
849Пак там, а. е. 108, л. 2–4. След дълги перипетии през 2007 г. получава 360 млн. щ. д., с което иракският дълг се
счита за окончателно погасен. Иванов, М. По указание на др. Милко Балев: Да се изпълнява, без да се събират други
подписи. Business Magazine, I, No. 10, 2007, р. 44–47.
œ˙‚ËÚÂ ‰‚‡ ÓÚ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ò‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË ÔÂÁ Ï‡Ú 1984 „., ÌÓ ÌˇÏ‡ ËÌÙÓ-
Ï‡ˆËˇ Á‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÔË ÍÓËÚÓ ÚÂ Ò‡ ·ËÎË ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË. ÃÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎÓÊË
Ó·‡˜Â, ˜Â ÚÂ Â‰‚‡ ÎË ÒÂ ‡ÁÎË˜‡‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÓÚ ÓÌÂÁË ÔÓ ‰Û„Ë ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ÔÓ
Ò˙˘ÓÚÓ ‚ÂÏÂ ÍÂ‰ËÚË (Á‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌˇÏ‡ Á‡Ô‡ÁÂÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ÎËı‚‡Ú‡ Ë Ï‡ÚÛË-
ÚÂÚ‡ Ì‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÔÂÁ 1984 „. ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚË. œÂÁ 1983 Ë 1985 „. Ó·‡˜Â Ò‡
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË Á‡ÂÏË Ì‡ ¿Ì„ÓÎ‡ Ë Ì‡ ¿ÎÊË, ÔÓÍË‚‡˘Ë 85≠90 % ÓÚ ÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡
(fob) Ì‡ ËÁÌÂÒÂÌËÚÂ Ì‡¯Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË ÔË 5≠10 „. „‡ÚËÒÂÌ ÔÂËÓ‰ Ë 6.5 %
ÎËı‚‡).
ÃÌÓ„Ó ÔÓ-Ô˙ÎÌ‡ Â ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ ÏÂ„‡ÍÂ‰ËÚ‡ ÓÚ 1.6 ÏÎ‰. ‰ÓÎ‡‡. «‡
Ô˙‚Ë Ô˙Ú ‚˙ÔÓÒ˙Ú Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ ÔÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1983 „.
‚ËÁËÚ‡ Ì‡ ˜ÎÂÌ Ì‡ ÓÏ‡Ì‰ÌËˇ Ò˙‚ÂÚ Ì‡ —Õ¿Àƒ. —˙„Î‡ÒÌÓ ‚ÁÂÚÓÚÓ Ì‡ 8 ÙÂ‚Û‡Ë
1984 „. Â¯ÂÌËÂ Ì‡ —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú‡ Ì‡ ÷ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇ
ÎËÏËÚ ÒÛÏË ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË Á‡:
‡) ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË ì‰Ó ÍÎ˛˜î Á‡ ÓÚ·‡ÌËÚÂÎÌ‡Ú‡
ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ;
·) ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ, ·ÓÂÔËÔ‡ÒË, ·ÓÈÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡ Ë ‰Û„Ó ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó;
‚) ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ë Ó·Û˜ÂÌËÂ Ì‡ Í‡‰Ë Ë
„) ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ÂÁÂ‚ÌË ˜‡ÒÚË, ÚÂÍÛ˘Ë ÂÏÓÌÚË, ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂ Ë ÓÒÌÓ‚ÂÌ Â-
ÏÓÌÚ Ì‡ ‡‚Ë‡ˆËÓÌÌ‡, ‚ÓÂÌÌÓÏÓÒÍ‡, ‡ÍÂÚÌ‡ Ë ‰Û„‡ ÚÂıÌËÍ‡.
—ÓÍ˙Ú Ì‡ ÛÒ‚Óˇ‚‡ÌÂ ˘Â ·˙‰Â 6 „., Í‡ÚÓ Á‡ Ô˙‚‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ (1985 „.) Â ÔÎ‡ÌË-
‡Ì Ú‡Ì¯ ÓÚ 100 ÏÎÌ., ‡ Á‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ≠ ÒÂ‰ÌÓ ÔÓ 300 ÏÎÌ. ˘. ‰. œÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡ Â
6.5% ÓÒÌÓ‚Ì‡ Ë 11% Ì‡Í‡Á‡ÚÂÎÌ‡ ÎËı‚‡ Á‡ Á‡Í˙ÒÌÂÎË ‚ÌÓÒÍË. ƒÓÔÛÒÍ‡ ÒÂ ÔÓ ‚Á‡-
ËÏÌÓ Ò˙„Î‡ÒËÂ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÒÛÏË ‰‡ ·˙‰Â ËÁÔÎ‡˘‡Ì‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ˜ÂÁ ‰ÓÒ-
Ú‡‚Í‡ Ì‡ ÎË·ËÈÒÍË ÌÂÙÚ. ÕÂ Â ÔÓÔÛÒÌ‡ÚÓ Ë Á‡ÒÂÍÂÚˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰Ó„Ó‚Ó‡. ÕÂ„Ó-
‚ËˇÚ ˜ÎÂÌ 13 ËÁË˜ÌÓ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡, ˜Â ì‰‚ÂÚÂ ÒÚ‡ÌË ÒÂ Á‡‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ Ô‡ÁˇÚ ‚ ‡·-
ÒÓÎ˛ÚÌ‡ Ú‡ÈÌ‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ ÒÔÓ„ÓÚ·‡, ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ Ë ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï ÌÂˇî.
“‡·ÎËˆ‡ 17.10.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ú‡Ì¯Ó‚Â Ë ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË ÔÓ
Á‡ÂÏ‡ Á‡ ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ ÀË·Ëˇ, 1985≠1994 „.
(ÏÎÌ. ˘. ‰.)
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994
Â‰ËÚÌ‡ ˜‡ÒÚ Á‡
‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡ Ò
Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ 80 300 460 560 600 600 360 180 60 ≠
»ÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË,
ÂÏÓÌÚ, ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó,
ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ë
Ó·Û˜ÂÌËÂ 100 300 300 300 300 300
œÓ„‡¯ÂÌËˇ 20% 20 80 140 200 260 300 240 180 120 60
ÀËı‚‡ 5% ‚˙ıÛ
ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ≠ 4 15 23 28 30 30 18 9 3
˙Ï ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Ò‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ÂÌË Ë ÚË ÔËÎÓÊÂÌËˇ. ¬ Ô˙‚ÓÚÓ ÓÚ

Úˇı ÒÂ ÔÓÒÓ˜‚‡Ú 10 ÒÔËÒ˙Í‡ (‚ Ì‡ÚÛ‡) Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ, ÍÓË-
ÚÓ Õ–¡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÔÂ‰ÎÓÊË Ì‡ —Õ¿Àƒ850. —ÔÂˆËÙËˆË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÁ‰ÂÎËˇÚ‡ Ë ÍÓ-
ÎË˜ÂÒÚ‚‡Ú‡ ÔÓ „Ó‰ËÌË Â ÓÒÚ‡‚ÂÌÓ Ì‡ ÎË·ËÈÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡. ¬ÚÓÓÚÓ ÔËÎÓÊÂÌËÂ ‰‡-
‚‡ ÓÔËÒ‡ÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰Î‡„‡ÌËÚÂ ÂÏÓÌÚÌË ‰ÂÈÌÓÒÚË Ì‡ ‡‚ËÓÚÂıÌËÍ‡ (Ò‡ÏÓÎÂÚË
ÃË√-21 Ë ÃË√-23, ‚ÂÚÓÎÂÚË ÃË-2 Ë Ò‡ÏÓÎÂÚÌË ‰‚Ë„‡ÚÂÎË –-11, –-13, –-25, –-27 Ë
–-29), ÏÓÒÍ‡ (Í‡ÚÂË, ÔÓ‰‚Ó‰ÌË ÎÓ‰ÍË, ‡ÍÂÚÌË ÍÓ‡·Ë Ë Ú‡Î˜ËˆË) Ë ‡ÍÂÚÌ‡
ÚÂıÌËÍ‡ (ÍÓÏÔÎÂÍÒË –-17 Ë Ã-1). ¬ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ œËÎÓÊÂÌËÂ 3 Ò‡ ËÁ·ÓÂÌË ‚˙Á-
ÏÓÊÌËÚÂ ÒÚÓËÚÂÎÌË ‰ÂÈÌÓÒÚË: ÍÓÏ·ËÌ‡Ú Á‡ Â‡ÍÚË‚ÌË ÒËÒÚÂÏË Ë ·ÓÂÔËÔ‡ÒË,
Á‡‚Ó‰ Á‡ ·‡ÛÚ, ‡‚ÚÓÏ‡ÚËÁË‡ÌË ÒÍÎ‡‰Ó‚Â Ë ÒËÒÚÂÏË Á‡ ÒÎÂ‰ÂÌÂ Ì‡ ÒÍÎ‡‰Ó‚Ë Ì‡-
ÎË˜ÌÓÒÚË851. œÂÁ ‡ÔËÎ 1984 „. ÔÓÒÂÚËÎËˇÚ ÀË·Ëˇ „ÂÌ. ƒÓ·Ë ƒÊÛÓ‚ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡
‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ‚ÓÂÌÌÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò „Î‡‚ÌÓÍÓÏ‡Ì‰-
‚‡˘Ëˇ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÚÂ ÒËÎË Ì‡ ƒÊ‡Ï‡ıËËˇÚ‡. œÂ‰‚Ë‰ÂÌËˇÚ ÔÓ-‡ÌÓ Ó·˘ ÎËÏËÚ
ÓÚ 1.6 ÏÎ‰. Â Ì‡Ï‡ÎÂÌ Ò 15% Ì‡ 1.35 ÏÎ‰. ˘.‰. ƒÓ„Ó‚ÓÂÌÓ Â ÒÚÓËÚÂÎÌËÚÂ ‰ÂÈ-
ÌÓÒÚË ÔÓ ÍÂ‰ËÚ‡ ‰‡ Ò‡ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 500 ÏÎÌ. ˘.‰.852
«Ì‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ ‰Ó 1989 „. ÎË·ËÈÒÍË ‰˙Î„ Í˙Ï Õ–¡ Â ÔÓ ÎË-
ÌËˇÚ‡ ÌÂ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË, ‡ Ì‡ ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË Á‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌË ËÌÊÂÌÂ-
ËÌ„Ó‚Ë ÔÓÂÍÚË. œÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1985 „. Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó ‰‡ÌÌË ÎË-
˜Ë, ˜Â ‚ ƒÊ‡Ï‡ıËËˇÚ‡ ·˙Î„‡ÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË ËÏ‡Ú ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡
Ì‡‰ 1 ÏÎ‰. ˘.‰., ‡ „Ó‰Ë¯ÌËˇÚ Ó·ÂÏ Ì‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌËÚÂ ‡·ÓÚË Ì‡‰ı‚˙Îˇ 300 ÏÎÌ.
˘. ‰. ¬Ó‰ÂÌËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓË ÔÂ‰‚ËÊ‰‡Ú ÔÓÂÏ‡ÌÂÚÓ ÓÚ Ì‡¯Ë ÍÓÏÔ‡ÌËË Ì‡ ÌÓ‚Ë
Ó·ÂÍÚË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 2.5 ÏÎ‰., ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÚÓÏÌ‡ ˆÂÌÚ‡Î‡.
ƒ—Œ ì¡ÛÎ„‡„ÂÓÏËÌî Ì‡ÔËÏÂ ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ ‰Ó„Ó‚Ó Á‡ Ú˙ÒÂÌÂ Ë Ò˙‚ÏÂÒÚÂÌ ‰Ó-
·Ë‚ Ì‡ ÌÂÙÚ ‚˙ıÛ 24 ıËÎ. Í‚. ÍÏ ÔÎÓ˘ (Ú.Ì‡. ÎË·ËÈÒÍ‡ ÍÓÌˆÂÒËˇ). ¬ ƒÊ‡Ï‡ıË-
ËˇÚ‡ ‡·ÓÚˇÚ ÓÍÓÎÓ 3000 Ì‡¯Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË (ÎÂÍ‡Ë, ËÌÊÂÌÂË, ÒÚÓËÚÂÎË, ‡„-
ÓÌÓÏË Ë ‰.), ÍÓËÚÓ ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ò‡ Â‡ÎËÁË‡ÎË 110
ÏÎÌ. ˘. ‰. ÔËıÓ‰Ë. —˙Á‰‡‰ÂÌË Ò‡ ‰‚Â ÒÏÂÒÂÌË ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Á‡ ‡‚ÚÓÏÓ·ËÎÂÌ Ú‡ÌÒ-
ÔÓÚ Ë Á‡ ÂÎÂÍÚËÙËÍ‡ˆËˇ. ¬Ó‰ˇÚ ÒÂ ÔÂ„Ó‚ÓË Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÙËÏË Á‡
ÔÎËÚÍÓ ÒÓÌ‰Ë‡ÌÂ, ÔÓ‰‰˙ÊÍ‡ Ì‡ ‚Ó‰ÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ Ë ‰Ó·Ë‚ Ì‡ Ï‡ÏÓ. œË ÔÓ-
ÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎÍ. ‡‰‡ÙË ‚ —ÓÙËˇ (ˇÌÛ‡Ë 1983 „.) ÒÂ ÔÓÒÚË„‡ Ò˙„Î‡ÒËÂ Á‡ÔÎ‡-
˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë ÛÒÎÛ„Ë ‰‡ ÒÚ‡‚‡ Ò ÌÂÙÚ ÔÓ ˆÂÌË Ì‡ Œœ≈ ,
‡ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ ÌË ≠ ˜ÂÁ ‡ÍÂ‰ËÚË‚Ë ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡853. ¬ ÔÂËÓ‰‡ 1981≠1985 „. Õ–¡ Â ËÁ-
ÌÂÒÎ‡ ÒÚÓÍË Á‡ 2740 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ë Â Â‡ÎËÁË‡Î‡ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ ÓÚ 1465 ÏÎÌ. (‚Ê. ¿Ã¬Ì–, ÓÔ. 43-6, ‡. Â. 100, Î. 3).
÷ˇÎ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ Ó·‡˜Â ÒÂ „‡‰Ë ‚˙ıÛ ‰Ó·‡Ú‡ ‚ÓÎˇ Ì‡ “ËÔÓÎË Ë Ó˘Â ‚ ÒÂ‰‡-
Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚˙ÁÌËÍ‚‡Ú ÒÂËÓÁÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ ÔË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙ÎÊË-
ÏËÚÂ ÒÛÏË. —Õ¿Àƒ ˜ÂÒÚÓ Á‡·‡‚ˇ ÚÂÍÛ˘ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Í‡ÚÓ ìÔÂ‰Ì‡ÏÂÂÌÓ Û‰˙Î-
Ê‡‚‡ ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ Ó‰Ó·ÂÌËÂ Ì‡ ‡ÁÔÎ‡˘‡ÚÂÎÌËÚÂ ‰ÓÍÛÏÂÌÚË ÓÚ 6 ‰Ó 12 ÏÂÒÂˆ‡î.
850 Сред тях са: автомат „Калашников“, лека картечница ПК, 23-мм зенитни установки, 40-мм РПГ, неуправляеми
ракетни снаряди, 82- и 120-мм мини, осветителни и димни мини, минохвъргачки, самоходни минохвъргачки „Тунд-
жа“, самоходни установки „Гвоздика“, ръчни нападателни и отбранителни гранати, авиобомби, противопехотни ми-
ни, лазерен далекомер – бинокъл, танкови акумулатори, камуфлажни комплекти, магнитни мини, команден свързочен
възел „Делфин“ с комплект резервни части 1:1; система за радиационно и химическо разузнаване „МАЯК“, полеви
телефон, летни шлемове, УКВ приемопредаватели „АБЗАЦ“, тежък и лек полеви кабел и др.
851 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 745, л. 1–28.
852 Пак там, оп. 67, а. е. 3031, л. 128–129. Оформен с решение № 312 на Политбюро от 25 април 1984 г.
853 Пак там, оп. 44-6, а. е. 132, л. 20–25; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 83, л. 8–10.
“˙È Í‡ÚÓ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË Ó·ËÍÌÓ‚ÂÌÓ Ò‡ Á‡ Ì‡‰ 100 ÏÎÌ. ˘. ‰., ÚÓ‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡ Ó„-
ÓÏÌË ÚÛ‰ÌÓÒÚË Ì‡ Ì‡¯ËÚÂ ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË. ¬ 1987 „. Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇÚ
ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÙËÏÂÌ ‰˙Î„ ‰ÓÒÚË„‡ 69 ÏÎÌ. ˘.‰.854 Õ–¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÓÒÚ‡‚Ë
ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ‚˙ÔÓÒ‡ Ë ÔË ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Ì‡ √ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ Ë ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ ‚
ƒÊ‡Ï‡ıËËˇÚ‡ (˛ÌË 1987 „.) ÒÂ ÔÓÒÚË„‡ Ò˙„Î‡ÒËÂ ¡Õ¡ Ë ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ì‡
ÀË·Ëˇ ‰‡ ‡ÁÂ¯‡Ú ì‚ÒË˜ÍË ÓÚÍËÚË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ·‡ÌÍÓ‚Ë ÔÓ·ÎÂÏËî. ‡‰‡ÙË
Ó·‡˜Â ÓÚı‚˙Îˇ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ‰ÌÂ‚ÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÒÛÓ‚
ÔÂÚÓÎ ‰Ó 60 ıËÎ. ·‡ÂÎ‡ Í‡ÚÓ „‡‡ÌˆËˇ Á‡ Â‰Ó‚ÌÓÚÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ËÌÊÂÌÂËÌ-
„Ó‚ËÚÂ ÛÒÎÛ„Ë. “Ó‚‡ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ Â¯‡‚‡˘Ó Ë ‚˙ÔÂÍË Ó·Â˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú ÔÓ-
‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ‚ËÒË ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û —ÓÙËˇ Ë “ËÔÓÎË.
— ÚÂ˜ÂÌËÂ Ì‡ ‚ÂÏÂÚÓ ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÌÂÛÂ‰ÂÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÒÚ‡‚‡ ‚ÒÂ ÔÓ-ÒÂ-
ËÓÁÂÌ, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ Ò –Â¯ÂÌËÂ π 93 ÓÚ 21 ˛ÌË 1989 „. ÃËÌËÒÚÂÒÍËˇÚ Ò˙‚ÂÚ
‚˙ÁÎ‡„‡ Ì‡ ÙËÏËÚÂ Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËËÚÂ, ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡˘Ë ÔÓÂÍÚË Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡
Ì‡ —Õ¿Àƒ, ‰‡ ËÁ„ÓÚ‚ˇÚ ÔÓ„‡ÏË ìÁ‡ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚ÓˇÚ‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ ‚ Ú‡ÁË
ÒÚ‡Ì‡î. Õ‡·ÂÎˇÁ‡ÌË Ò‡ ÒÂËˇ ÓÚ ÏÂÍË Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÓ˜ËˇÚ‡. Õ‡ 27 ˛ÎË
Ì‡ ÎË·ËÈÒÍËˇ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ Û Ì‡Ò Â ‚˙˜ÂÌ ÏÂÏÓ‡Ì‰ÛÏ, Ì‡ÒÚÓˇ‚‡˘ Á‡ ÛÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡
‚ËÒˇ˘ËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË. ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ‰ËÔÎÓÏ‡ÚË˜ÂÒÍË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎ ‚ ƒÊ‡Ï‡ıËË-
ˇÚ‡ Ë „ÂÌÂ‡ÎÌËÚÂ ‰ËÂÍÚÓË Ì‡ ì“ÂıÌÓÂÍÒÔÓÚÒÚÓÈî Ë ì ËÌÚÂÍÒî Ò‡ Ì‡ÚÓ‚‡Â-
ÌË ‰‡ ÔÓ‚Â‰‡Ú ÒÂ˘Ë ‚ —Õ¿Àƒ, Í‡ÚÓ ÌÂ ÒÂ ËÁÍÎ˛˜‚‡ Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ìÛÒÍÓ-
ˇ‚‡ÌÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ˜ÂÁ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ ÔÓÒÂ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó-
ÚÓ Ì‡ ‚ÎËˇÚÂÎÌË ÍÓÏËÒËÓÌÂËî. Œ·ÏËÒÎˇ ÒÂ Ë Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Û
Ì‡Ò Ì‡ ÔÓÎÍÓ‚ÌËÍ ‡‰‡ÙË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 1989 „. œÓ‡‰Ë Ì‡ÒÚ˙ÔËÎËÚÂ ÔÓÏÂÌË ‚
¡˙Î„‡Ëˇ ‚ËÁËÚ‡Ú‡ ÌÂ Â ÔÓ‚Â‰ÂÌ‡.855
¿ÎÊË
¡‡ÁË‡ÌËÚÂ ‚˙ıÛ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡Ú‡ Ì‡ Ó˙ÊËÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ·Ë‚¯‡Ú‡
ÙÂÌÒÍ‡ ÍÓÎÓÌËˇ ËÏ‡Ú ‰˙Î„‡ ËÒÚÓËˇ, ‰‡ÚË‡˘‡ Ó˘Â ÓÚ ÔÂ‰Ë ËÁ‚Ó˛‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
ÌÂÈÌ‡Ú‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ.856 «‡ ‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË (ÏÂÊ‰Û 1977 Ë 1986 „.) Õ–¡ ÓÚÔÛÒÍ‡ Ì‡
¿ÎÊËÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜Ì‡ Ë Ì‡Ó‰Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ (¿ƒÕ–) ÚË Á‡ÂÏ‡ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡
ÒÔÂˆË‡ÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. Œ‰Ó·ÂÌËˇÚ ÔÂÁ 1977 „. ÍÂ‰ËÚ Â Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 70 ÏÎÌ. ˘.‰.
ÔË 3% ÎËı‚‡, 20% ‡‚‡ÌÒÓ‚Ó ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ë 10 „. ÒÓÍ Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ. ¬ÚÓËˇÚ (ÓÚ
1980 „.) Â Á‡ Ï‡ÎÍÓ Ì‡‰ 20.5 ÏÎÌ. ˘.‰., ‡ ÚÂÚËˇÚ (˛ÌË 1982 „.) ≠ Á‡ 300 ÏÎÌ. œÓÒ-
ÎÂ‰ÌËˇÚ ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÔÓ‚Ú‡ˇ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ Á‡ÂÏ‡ ÓÚ 1977 „. Ò ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ì‡
ÎËı‚‡Ú‡, ÍÓˇÚÓ Â ‚Â˜Â 5.75%. ¡˙Î„‡ÒÍËˇÚ ËÁÌÓÒ ÒÂ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ‚˙Á ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ ‰˙Î-
„ÓÒÓ˜Ì‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ 1964 „. Ë Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÔÂÁ 1986 „. ˆÂÎÂ‚Ë ÍÂ‰ËÚ Á‡
‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ì‡¯Ë ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË, Ï‡¯ËÌË Ë Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ò ˆÂÌ‡ ÓÚ Ì‡‰ 500
ıËÎ. ˘.‰. ÀËÏËÚ˙Ú ÔÓ ÌÂ„Ó Â 100 ÏÎÌ., ‡ ÎËı‚‡Ú‡ ≠ 6.5%. —ÔÓÂ‰ ÒÔ‡‚Í‡ ÓÚ ÒÂ‰‡-
Ú‡ Ì‡ 1989 „. ‰Ó ÏÓÏÂÌÚ‡ Ò‡ ÛÒ‚ÓÂÌË ÓÍÓÎÓ 40%.
854 АМВнР, оп. 44–6, а. е. 132, л. 20–25.

855 Пак там, а. е. 39, л. 3; пак там, оп. 46–0, а. е. 8, л. 65–69; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 3024, л. 13–14. През септември
2007 г. като последно действие на проточилата се драма с българските медици България превежда 56.6 млн. щ. д. на
Международния фонд „Бенгази“, с което косвено се отказва от либийския дълг. Иванов, М. Дълг в неизвестост.
Business Magazine, II, No. 1, 2008.
856 В тази връзка е създаден и „Тексим“ като основен посредник за износа на специално имущество за алжирското
съпротивително движение. Вж. Живков, Ж. Кръглата маса на Политбюро. С., 1991, с. 106–107; Аврамов, Л. Петдесет
оспорвани години. С., 2002, с. 206–208; „Аферата“ Тексим в свидетелства и документи. С., 1994, с. 23–24.
œÂÁ ·ÎËÁÓ ˜ÂÚ‚˙Ú‚ÂÍÓ‚Ì‡Ú‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ Á‡ÂÏÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û Õ–¡

Ë ¿ƒÕ– ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ÚÓÎÂË‡ Ò‚Óˇ ‰Î˙ÊÌËÍ, ÔËÂÏ‡ÈÍË ÔÓ˜ÚË ‚ËÌ‡-
„Ë ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ÏÛ Á‡ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡ÌÂ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÔÓ ‰Ó„Ó‚ÓËÚÂ. ¡˙Î„‡Ëˇ ‰ÓÔÛÒ-
Í‡ Ì‡‰ÒÍ‡˜‡ÌÂ Ì‡ ÎËÏËÚ‡ ÔÓ ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ ÓÚ 1964 „. Ë ÒÂ Ò˙„Î‡Òˇ‚‡
ÔÂ‚Ë¯ÂÌËÂÚÓ ‰‡ ·˙‰Â ÔÓ„‡ÒÂÌÓ Ò˙Ò ÒÚÓÍË (‚ËÌ‡, ÍÓÊË, ÚÂÍÒÚËÎ, Ï‡ÒÎËÌË Ë Ô.).
œË Ó˜ÂÚ‡Î‡Ú‡ ÒÂ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ÛÒ‚Óˇ‚‡ÌÂ ‚ ÒÓÍ Ì‡ ‚ÓÂÌÌËˇ Á‡ÂÏ ÓÚ 1980 „.
—ÓÙËˇ ·Î‡„ÓÒÍÎÓÌÌÓ „Ó ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ Ò Ó˘Â 1 „. Õ‡È-Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÓÚÒÚ˙ÔÍ‡ ¿Î-
ÊË ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÒÎÂ‰ 1987 „., ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔËÂÏ‡ ÔÎ‡˘‡ÌÂ ‚ Ì‡ÚÛ‡. œÓ Ô‡-
‰ÂÊËÚÂ Á‡ 1987 Ë 1988 „. Â ËÁÚÂ„ÎÂÌ ÌÂÙÚ Á‡ 60 ÏÎÌ. ˘. ‰., Ì‡ÎË‚ÌÓ ‚ËÌÓ Á‡ 1.5 ÏÎÌ.
Ë ÚÂÍÒÚËÎ Á‡ 0.7 ÏÎÌ. Õ‡ Â‰Ó‚Ì‡Ú‡ ÒÂÒËˇ Ì‡ —ÏÂÒÂÌËˇ ÍÓÏËÚÂÚ ÔÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë
1989 „. Â Â¯ÂÌÓ ÔÓÒÓ˜ÂÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Á‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ (Á‡ 37 ÏÎÌ. ˘.‰.) ‰‡ ·˙‰‡Ú
ÔÓÍËÚË Ò ÌÂÙÚ, Ô‡ÏÛ˜ÌË Ú˙Í‡ÌË, Ì‡ÎË‚ÌÓ Ë ·ÛÚËÎË‡ÌÓ ‚ËÌÓ, ÏÂÚ‡ÎÛ„Ë˜ÌË
ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ, ÍÓÍ Ë ‰ÓË ÔË·ÓË Á‡ ı‡ÌÂÌÂ. ¬˙ÔÂÍË ÛÚ‚˙Ê‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÒ-
ÚË„Ì‡ÚÓÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ (–Â¯ÂÌËÂ π 58 ÓÚ 11 ‡ÔËÎ Ò.„.) ¿ÎÊË
ÌÂ ‚Î‡„‡ ÓÒÓ·ÂÌ‡ ÂÌÂ„Ëˇ ‚ ÌÂÈÌÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ. ƒÓÒÚ‡‚ÂÌÓ Â Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ‚ËÌÓ Á‡
1.2 ÏÎÌ. ˘.‰.857
ÕËÍ‡‡„Û‡
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò »‡Í, ÀË·Ëˇ Ë ¿ÎÊË ÔË ÚÂÁË Ò ÕËÍ‡‡„Û‡
ÚÛ‰ÌÓ ËÁÓ·˘Ó ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ „Ó‚ÓË Á‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ‚Á‡ËÏÌÓÒÚ Ì‡ ËÌÚÂÂÒËÚÂ. ŒÚÔÛÒÍ‡-
ÌËÚÂ ÔÓ ÎËÌËˇ Ì‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ Ë Í‡ÚÓ ÍÂ‰ËÚË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú
‚ —ÓÙËˇ Í‡ÚÓ ËÁ‡Á Ì‡ ìËÁÔ˙ÎÌÂÌ ËÌÚÂÌ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰˙Î„î. —ÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÏÓÚË‚‡-
ˆËˇ Â Ò˙‚ÒÂÏ ÒÎ‡·‡ ËÎË Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÚÒ˙ÒÚ‚‡. —ÔÓÂ‰ ÔËÁÌ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ √. ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚:
Õ‡¯ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË ÌÂ Ò‡ Á‡ËÌÚÂÂÒÛ‚‡ÌË ‰‡ ‚Ì‡ÒˇÚ... ÒÚÓÍË
ÓÚ ÕËÍ‡‡„Û‡, Ú˙È Í‡ÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ „Ë ÍÛÔÛ‚‡Ú ÔÓ-Â‚ÚËÌÓ... ÓÚ ‰Û„Ë ÒÚ‡ÌË... «‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ó·‡˜Â ÚÓÁË ‚ÌÓÒ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ÔÓ‰˜ÂÚ‡Ì ËÌÚÂÂÒ, Ú˙È Í‡ÚÓ... ‰ÓÒ-
Ú‡‚Í‡Ú‡ Â Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËˇÚ Ô˙Ú Á‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‰ÓÒÂ„‡ ÍÂ‰ËÚË,
Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ò Ì‡¯Â Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ Ó·ÂÍÚË Ë ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ ‰‚ÛÒ-
Ú‡ÌÌËˇ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ. “Ó‚‡ Ì‡Î‡„‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËˇÚ ‚ÌÓÒ ÓÚ ÕËÍ‡‡„Û‡ Á‡ ‚ÒˇÍ‡ „Ó-
‰ËÌ‡ ‰‡ ÒÂ ÓÙÓÏˇ Í‡ÚÓ ‰˙Ê‡‚Ì‡ ÔÓ˙˜Í‡ Á‡ ‚ÌÓÒ Ë ‰‡ ÒÂ Á‡Î‡„‡ ‚ ÔÎ‡Ì‡ ÔÓ ‰ÂÈÒ-
Ú‚ËÚÂÎÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÌË ˆÂÌË, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÔÂÙÂÂÌˆËËÚÂ. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]858
ÀË¯ÂÌË ÓÚ ‚ÒˇÍ‡Í‚‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÎÓ„ËÍ‡, ‚Á‡ËÏÓÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò ÕËÍ‡‡-
„Û‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡Ú ‡Á·Û˜ÂÌ ÔËÏÂ Á‡ ÌÂÔ‡Á‡ÌËˇ Ë ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÂÌ ÔÓ‰ıÓ‰, ËÁ·‡Ì
ÓÚ ¡ œ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË. ŒÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÔÓ Ë‰ÂÓÎÓ-
„Ë˜ÂÒÍË ÔÓ‰·Û‰Ë ÍÂ‰ËÚË Á‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂ Ì‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇÚ‡ ‚ ìÁ‡‰ÌËˇ ‰‚Ó Ì‡ ¿ÏÂ-
ËÍ‡î Ò‡ ÔÓ˜ÚË ÔÂÏ‡ÌÂÌÚÌÓ ‚ ÔÓÒÓ˜ËÂ, ‡, Á‡ ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂÚÓ ËÏ ÔÓÌÂ
ÚÂÓÂÚË˜ÌÓ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ, Õ–¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ‚˙‚Â‰Â 30-ÔÓˆÂÌÚÌ‡ ÔÂÏËˇ ‚˙ıÛ
‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ˆÂÌË Á‡ ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÒÚÓÍË. ”ÒÂ˘‡ÈÍË ·ÂÁÔÓÏÓ˘Ì‡Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇ, ‚ ÍÓ-
ˇÚÓ —ÓÙËˇ ÒÂ Â Ò‡ÏÓÔÓÒÚ‡‚ËÎ‡, Ã‡Ì‡„Û‡ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ Ì‡‰·‡‚ÍËÚÂ ‰‡ ÒÚ‡Ì‡Ú 100%! ¬
1987 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ìÔÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂî ‚ÒË˜ÍË Ú‡ÌÒÔÓÚÌË
857 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 511, л. 1–2; пак там, а. е. 669, л. 1–4; пак там, а. е. 743, л. 1–2; пак там, оп. 68, а. е. 9, л. 11;
пак там, а. е. 3654, л. 11; пак там, а. е. 3673, л. 67–68, 72; АМВнР, оп. 34, а. е. 44, л. 23, 86–87, 94; пак там, оп. 46–6,
а. е. 39, л. 8–9.
858 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 853, л. 7–8.
‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ËÁÌÓÒ‡ ‰‡ ÏËÌ‡‚‡Ú Á‡ Ì‡¯‡ ÒÏÂÚÍ‡. —Û·ÒË‰Ë‡ÈÍË ËÏÔÓÚ‡ ÓÚ —Ú‡-

Ì‡Ú‡ Ì‡ —‡Ì‰ËÌÓ, ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ ‰‡ˇ‚‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ÒË ìÔ‡-
ÚÌ¸Óî, Ò ÍÓËÚÓ ÚÓÈ, Â‚ÂÌÚÛ‡ÎÌÓ, ‰‡ ‚˙ÌÂ ÔÓÌÂ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰‡‚‡ÌËÚÂ Ò ¯ËÓÍ‡ ˙Í‡
ÔÂ‰Ë ÚÓ‚‡ Á‡ÂÏË. ¬ ƒÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ Ì‡ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë √ÂÓ„Ë …Ó‰‡ÌÓ‚ Ò
ÔËÒÍ˙·ËÂ ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ ìÒÚÂÏÂÊ Ì‡ ÌËÍ‡‡„Û‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Á‡
ÔÂ‚˙˘‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó, ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÔÂ-
‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Õ– ¡˙Î„‡Ëˇ, ‚ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘î.859
«‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ Õ–¡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 60 ÏÎÌ. ˘.‰. (ÓÚ ÍÓËÚÓ
25 ÏÎÌ. ÔÂÁ 1985≠1986 „. Ë 14 ÏÎÌ. ÏÂÊ‰Û 1987 Ë 1989 „.) ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ı‡ÌË, ÏÂ-
‰ËÍ‡ÏÂÌÚË, Ú‡ÌÒÔÓÚÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ‚ÓÂÌÌÓ Ë ËÌÚÂÌ‰‡ÌÚÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÂÌÂ„ÓÂÒÛ-
ÒË. ¬˙ÔÂÍË Ó„ÓÏÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË, ÍÓËÚÓ ËÁÔËÚ‚‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔÓ‡‰Ë Ì‡Ï‡ÎÂÌËÚÂ
Ò˙‚ÂÚÒÍË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÌÂÙÚ, ÓÚ 1985 „. Úˇ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÂÌ Ì‡-
˜ËÌ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ ÒÛÓ‚ ÔÂÚÓÎ Á‡ Í‡Ë·ÒÍ‡Ú‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ (ÔÓ 20 ıËÎ. Ú ‚
1985≠1987 „., 30 ıËÎ. ‚ 1988 „. Ë ÔÓ 45 ıËÎ. ÔÂÁ 1989≠1990 „.). ¿ıË‚ËÚÂ ÌÂ Ò‡ Á‡Ô‡ÁË-
ÎË ˆÂÌ‡Ú‡ Á‡ Õ–¡ Ì‡ ÚÓÁË ÔÓ‰‡˙Í, ÌÓ ÔÓ Ì‡È-„Û·Ë ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ë ·ÂÁ ‚ÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÌÂÙÚ‡ ÓÚ 1990 „. ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ —ÓÙËˇ ‰‡ˇ‚‡ ÌÂ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ 20 ÏÎÌ. ˘. ‰. ÕˇÏ‡
Ó·‡˜Â ÌËÍ‡Í‚Ó Ò˙ÏÌÂÌËÂ ÓÚÌÓÒÌÓ ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÔÂÚÓÎÌËˇ ÔÓ‰‡˙Í. —ÔÓÂ‰ Á‡-
Ô‡ÁÂÌ‡ ·ÂÎÂÊÍ‡ Ì‡ ÃËÎÍÓ ¡‡ÎÂ‚ ì‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ Á‡ ÕËÍ‡‡„Û‡ Â Ò˙„Î‡ÒÛ‚‡-
Ì‡ Ò ‰. “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚. ÓÎË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ ÌÂÙÚ Â Û‚ÂÎË˜ÂÌÓ ÎË˜ÌÓ ÓÚ ‰. “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔË
ÒÂ˘‡Ú‡ ÏÛ Ò ¡‡ˇ‰Ó ¿ÒÂî860, ÍÓÈÚÓ Â Ë Á‡ÏÂÒÚÌËÍ-ÍÓÓ‰ËÌ‡ÚÓ Ì‡ »ÁÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡-
Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ Ì‡ Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ —‡Ì‰ËÌËÒÚÍËˇ ÙÓÌÚ Á‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓ
ÓÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂ, ÍÓÈÚÓ Ë‰‚‡ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Û Ì‡Ò ÔÂÁ Ï‡Ú 1988 „.
œÓÂ‰Ëˆ‡Ú‡ ÓÚ ÊÂÒÚÓ‚Â Ò‡ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÍÓÓ‰ËÌË‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ÂÏ˙Î
Í‡ÏÔ‡ÌËˇ Á‡ ÔÓ‰ÔÓÏ‡„‡ÌÂ Ì‡ Ò‡Ì‰ËÌËÒÚÍ‡Ú‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ. “Ë‰ÂÒÂÚ Ë ÒÂ‰ÏÓÚÓ
(1983) Ë ◊ÂÚËË‰ÂÒÂÚ Ë ‚ÚÓÓÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ (1987) Ì‡ —ÂÒËˇÚ‡ Ì‡ —»¬ ‡ÁÔÂ‰ÂÎˇÚ
‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚËÚÂ ÏÂÊ‰Û ‰˙Ê‡‚ËÚÂ-˜ÎÂÌÍË. “Ó‚‡ ÎË¯‡‚‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ‚˙ÁÏÓÊ-
ÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÔÓÚ˙ÒË ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ó„‡ÌË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË Ë ·ÂÁ-
‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘. œÂÁ ÙÂ‚Û‡Ë 1989 „. œÓÎËÚ·˛Ó ÔËÂÏ‡ ÌÓ‚ Ô‡ÍÂÚ ÓÚ ÏÂÍË
Á‡ ìÒÚËÏÛÎË‡ÌÂî Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò ÕËÍ‡‡„Û‡ ≠
‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÌÂÙÚ (90 ıËÎ. Ú); ı‡ÌË (10 ÏÎÌ. Î‚.), ÛÌËÙÓÏË, ·ÓÚÛ¯Ë Ë ˜Ó‡ÔË Á‡
‡ÏËˇÚ‡ (3.2 ÏÎÌ. ˘.‰.); Á‡‚Ë¯‡‚‡ÌÂ ÓÚ 30 Ì‡ 50% Ì‡ ÔÂÙÂÂÌˆË‡ÎÌËÚÂ Ì‡‰·‡‚-
ÍË ‚˙ıÛ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÌËÍ‡‡„Û‡ÌÒÍËÚÂ ÒÚÓÍË; Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÌÂ ‚
‰˙Ê‡‚ÂÌ Ì‡ ÙËÏÂÌËˇ Á‡ÂÏ, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌ ÓÚ —Œ ì¡ÛÎ„‡„ÂÓÏËÌî; ÔÂÓÙÓÏˇÌÂ
‚ 1-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ Ì‡¯ÂÚÓ ‡ÍÚË‚ÌÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ (12 ÏÎÌ. ˘.‰.); Û‚Â-
ÎË˜‡‚‡ÌÂ Ò Ó·˘Ó 32 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ì‡ ÎËÏËÚËÚÂ ÔÓ ÒÚ‡Ë ÒÔÓ„Ó‰·Ë Ë ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ
Ì‡ ÌÓ‚ 35-ÏËÎËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Ó˙ÊËÂ. Œ·˘ËˇÚ Ì‡¯ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ ÔÓ ‚ÌÂÒÂ-
Ì‡Ú‡ ÓÚ ¿. ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë √. …Ó‰‡ÌÓ‚ ÔÓ„‡Ï‡ Â Á‡ Ì‡‰ 110 ÏÎÌ. ˘. ‰. ·ÂÁ ‚ ÌÂˇ ‰‡ ÒÂ
‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ˆÂÌÓ‚ËÚÂ Ì‡‰·‡‚ÍË. ˙Ï ‚ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔË·‡‚Ë Ë ÔÓÂ‰Ëˆ‡-
Ú‡ ÓÚ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌËˇ (1983, 1987, 1989) Ì‡ Ô‡‰ÂÊË‡ÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ
‰˙Î„. ÕËÍ‡‡„Û‡ Â ˜ÂÚ‚˙ÚËˇÚ ÔÓ „ÓÎÂÏËÌ‡ ‰Î˙ÊÌËÍ (Ò ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË 156.7 ÏÎÌ.
˘.‰.), ÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÓÚ Ó·˘Ó 24-ÚÂ ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ÒÚ‡ÌË, ÔÓÎÛ˜ËÎË Á‡ÂÏË ÓÚ
—ÓÙËˇ, ÍÓˇÚÓ ÌËÍÓ„‡ ÌÂ Â ËÁ‚˙¯‚‡Î‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ!
859 Пак там, а. е. 3600, л. 3–5.
860 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 887, л. 2; Иванов, М. Карибски пирати. Business Magazine, II, No. 2, 2008, p. 42–43.
ÕË„ÂËˇ
¿ÍÓ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ ÏÓÚË‚Ë ÏÓ„‡Ú ‰‡ Ó·ˇÒÌˇÚ Í‡Í‚Ó ÒÂ ÍËÂ Á‡‰ ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÚÓˆË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ Í˙Ï ÕËÍ‡‡„Û‡, ÚÓ Ò ÕË„ÂËˇ ÒÎÛ˜‡ˇÚ Â
Ò˙‚ÒÂÏ ‡ÁÎË˜ÂÌ. Ã‡Í‡ Ò Îˇ‚, ÌÓ ÌÂ Ë ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÂÊËÏ, ‡ÙËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡
‰˙Ê‡‚‡ ÒÂ ‡‰‚‡ Ì‡ Û˜Û‰‚‡˘Ó ·Î‡„ÓÒÍÎÓÌÌÓÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ —ÓÙËˇ. “ˇ Â ÌÂËÁ-
ÏÂÌÌÓ ÒÂ‰ ÔËÓËÚÂÚÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË, Ò ÍÓËÚÓ Õ–¡ ÊÂÎ‡Â ‰‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ Ò‚ÓÂÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. ‘Â‰Â‡ÎÌ‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ ÕË„ÂËˇ (‘–Õ) ÔËÒ˙ÒÚ‚‡ Ë ‚ ÔËÂÚËˇ
ÔÂÁ 1970 „. ÔÎ‡Ì Á‡ ìÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ò ‡Á‚Ë-
‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌËî, Ë ‚ –Â¯ÂÌËÂ π 331/77 Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ Ì‡ ·˙Î-
„‡ÒÍËÚÂ ÔËÓËÚÂÚË ‚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.861 œÂÁ 1978 „. ‘–Õ Â ÔÓÒÂÚÂÌ‡ ÓÚ “. ∆Ë‚-
ÍÓ‚, ‡ ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ≠ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ.862 —ÍÓÓ À‡„ÓÒ ÒÂ
ÔÂ‚˙˘‡ ‚ ÓÒÌÓ‚ÌËˇ Ì‡¯ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÚÌ¸Ó Ì‡ ˛„ ÓÚ —‡ı‡‡, ÔÓÂÏ‡ÈÍË 60%
ÓÚ ËÁÌÓÒ‡ Í˙Ï “ÓÔË˜ÂÒÍ‡ ¿ÙËÍ‡. ŒÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Â Ò˙Á‰‡‰ÂÌÓ
Á‡‰„‡ÌË˜ÌÓ ‰ÛÊÂÒÚ‚Ó ì¿ÙÓÍÓÏÂÒî ¿ƒ Á‡ ÛÎÓ‚ Ì‡ Ë·‡,863 ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÒÏÂÒÂ-
ÌËÚÂ ÙËÏË ‰ÓÒÚË„‡Ú 11 (Á‡ ÔÓ‰‡Ê·‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÔÓÂÍ-
ÚË‡ÌÂ Ë ÒÚÓÂÊ Ì‡ Ô˙ÚË˘‡ Ë Ò„‡‰Ë, ÂÎÂÍÚËÙËÍ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÂÎË˘‡, Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë Ó·-
‡·ÓÚÍ‡ Ì‡ Ï‡ÏÓ, ‡„ÂÌÚË‡ÌÂ, ÍÓ‡·ÓÔÎ‡‚‡ÌÂ Ë ‰.). ƒÓ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰Ë-
ÌË Ì‡¯Ë ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËË Â‡ÎËÁË‡Ú ÔÓÂÍÚË Á‡ Ì‡‰ 120 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ë
Ò‡ ÒÔÂ˜ÂÎËÎË ÔÓ˙˜ÍË Á‡ ‰Û„Ë 80 ÏÎÌ. ˘. ‰.864 —ÎÂ‰ ÌˇÍÓÎÍÓ ÓÔËÚ‡ ‚ 1985 „. Â
ÔÓÒÚË„Ì‡Ú‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÌÂÙÚ Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 370 ÏÎÌ. ˘.‰. ÒÂ-
˘Û ÍÓÏÔÂÌÒ‡ˆËÓÌÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë.865
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ, ÔÂÍ‡ÎÂÌÓ ÚÓÔÎËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ —ÓÙËˇ ≠ À‡„ÓÒ Ì‡È-
‚ÂÓˇÚÌÓ ËÏ‡Ú ÏËËÒ Ì‡ ÔÂÚÓÎ. œÂ‰Î‡„‡Ì‡Ú‡ ÓÚ Õ–¡ ‡ÁÏÂÌÌ‡ ÏÓÌÂÚ‡ ÒÂ˘Û
ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌËÚÂ ÌÂÙÚÂÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Â ÍÂ‰ËÚ Á‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡
ÒÚÓËÚÂÎÌË ÛÒÎÛ„Ë Ë ËÏÔÓÚ Ì‡ ÚÂıÌËÍ‡. œÓ ‚ÂÏÂ Ì‡ Ó·ËÍÓÎÍ‡Ú‡ ‚ Â„ËÓÌ‡ ‰ÂÎÂ-
„‡ˆËˇÚ‡, ‚Ó‰ÂÌ‡ ÓÚ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚, ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡
120 ÏÎÌ. ˘.‰. Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ Á‡ÂÏ ÔË 8.5% ÎËı‚‡ Ë ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÂÌ ÒÓÍ ÓÚ 10 „.
œ˙‚‡Ú‡ „ÓÎˇÏ‡ Ò‰ÂÎÍ‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËˇ ÎËÏËÚ Â Á‡ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ì‡
Û˜Â·ÌË Í‡·ËÌÂÚË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 43 ÏÎÌ. ˘.‰. ŒÒÚ‡Ú˙Í˙Ú Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ Á‡ ÂÎÂÍÚËÙË-
Í‡ˆËˇ, ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ÂÎÂÍÚÓ- Ë Ì‡ÔÓËÚÂÎÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ, Ï‡¯ËÌË Ë ‰Û„Ë ÒÚÓÍË.
ƒÓ Í‡ˇ Ì‡ 1988 „. ÎËÌËˇÚ‡ Â Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÛÒ‚ÓÂÌ‡, ‡ ÔÂÁ 1987 „. ÕË„ÂËˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡
‰Ó„Ó‚ÓË Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ ÎËÏËÚ‡ Ò Ó˘Â 100 ÏÎÌ. ˘.‰.
“ÓÁË Ô˙Ú ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ‡ ÒÂ˘‡ ÒËÎÌ‡ Ò˙ÔÓÚË‚‡ ÓÚ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡-
Ú‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ, Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ë ¡¬¡. —ÔÓÂ‰ Ã¬Ì“, ìÍ‡ÚÓ ÒÂ ËÏ‡Ú ÔÂ‰‚Ë‰ Ó„‡-
ÌË˜ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÂÒÛÒË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ [ÌË], ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ˘Â
Á‡ÚÛ‰Ìˇ‚‡ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ÔÎ‡Ì Á‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡î. ¬˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡-
Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Ô˙Í Ò˜ËÚ‡, ˜Â ìÌˇÏ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ, ˜Â ‘– ÕË„ÂËˇ ÏÓÊÂ ÒÍÓ-
861 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 1591, л. 2; пак там, оп. 67, а. е. 2131, л. 11.
862
Пак там, оп. 66, а. е. 1453, л. 25; пак там, а. е. 2458, л. 160.
863 Решение К-50/1974 вж АМВнР, оп. 30, а. е. 4348, л. 12.
864 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 83, л. 6–7.
865 Пак там, а. е. 198, л. 217, 231. Според представената в Политбюро информация компенсацията в размер 70 % от
внесения петрол и 30 % плащане във валута е изключително благоприятно за нас, още повече, че тя е договорена
въпреки принципната съпротива на МФ срещу бартера. Единствената друга страна с подобен род договорка е Брази-
лия, но при нея ефективното плащане е 40 %.
Ó ‰‡ ÒÚ‡ÌÂ Ì‡‰ÂÊ‰ÂÌ Ë ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÂÌ Ô‡ÚÌ¸Ó Ë ‰‡ ‚˙Á‚˙ÌÂ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÚÓ

‰Ó‚ÂËÂ Á‡ ‚Á‡ËÏÌÓËÁ„Ó‰ÌÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Óî.866 ‡ÚÓ ÓÚ˜ËÚ‡ Ô‡‚ËÎÌÓ ÌÂÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍ‡Ú‡ ÏÓÚË‚‡ˆËˇ Ì‡ Á‡ÂÏ‡ ‚ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ ÒË ÔÓ ÌÂ„Ó Ã‘ Á‡ˇ‚ˇ‚‡: ì¿ÍÓ ÔÓ Ú˙-
„Ó‚ÒÍÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ ÒÂ ‡Á¯ËË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÔÂÁ 1985 „. ÍÂ‰ËÚ
Ò ÌÓ‚Ë 100 ÏÎÌ. ˘.‰., ÚÓ ÚÓ‚‡ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ ÒÎÂ‰‚‡ ‰‡ ÒÂ Ó·‚˙ÊÂ Ò ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ‚Â˜Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÍÂ‰ËÚ, Ò Ó„ÎÂ‰ ‰‡ ÌÂ Ì‡‡ÒÚ‚‡ ‰˙Î„˙Ú Ì‡ ÕË„ÂËˇ Í˙Ï
¡˙Î„‡Ëˇî.867 —ÎÛÊËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Ò‡ Ì‡ˇÒ-
ÌÓ Ò ÏÂı‡ÌËÁÏËÚÂ Á‡ ‚ÁÂÏ‡ÌÂ Â¯ÂÌËˇ Û Ì‡Ò. ¬˙ÔÂÍË ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡
ÔÓ˜ÚË ‚ÒË˜ÍË ÒÂÁË‡ÌË ËÌÒÚËÚÛˆËË —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú˙Ú Ì‡ ÷ Â‰ÌÓÎË˜ÌÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ Á‡-
ÂÏ‡. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰ÂÌËˇÚ‡ ÌÂ Ò‡ ‚ÁÂÚË ÔÂ‰‚Ë‰ Ë Ò˙‚ÒÂÏ ÒÍÓÓ —ÓÙËˇ
Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ Ó·ÏËÒÎˇ Ì‡È-‡ÁÎË˜ÌË ÒıÂÏË Á‡ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Â‰ÌÓ ÔÓÌÂ ÏËÌË-
Ï‡ÎÌÓ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ. œÓ‡‰Ë ıÓÌË˜ÌËÚÂ ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÔÓ Ò˙·Ë‡ÌÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÏË-
Ì‡ÎË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ì¡‡ÎÍ‡ÌÍ‡ËÏÔÂÍÒî ÔÂÁ 1988 „. ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ Â ÔÂ‰ÎÓÊÂÌÓ
ÒÛÏËÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÌË ‚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ÌË„ÂËÈÒÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ËÎË
ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌË ˜ÂÁ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÌË ‚˙‚ ‘–Õ ÎÂÍË ÍÓÎË Ë ‡‚ÚÓ-
·ÛÒË ìœÂÊÓî. Õ‡È-‚ÂÓˇÚÌÓ ÒÛ‡ÔË‡ÌÂÚÓ ÌÂ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ, Á‡˘ÓÚÓ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡-
˘‡Ú‡ 1989 „. ÕË„ÂËˇ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ‰˙ÎÊË Á‡ ÏËÌ‡ÎË ÔÂËÓ‰Ë ÌÂ‚ÌÂÒÂÌË 12.6
ÏÎÌ. ˘.‰.868
¿Ì„ÓÎ‡, ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì, ¬ËÂÚÌ‡Ï Ë ÃÓÁ‡Ï·ËÍ

» ˜ÂÚËËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ò‡ ÒÂ‰ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ì‡È-·ÎËÁÍËÚÂ Ì‡ Õ–¡ ‰˙Ê‡‚Ë ‚
“ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ. ¬ÒˇÍ‡ ÓÚ Úˇı ÔÂÁ ‡ÁÎË˜ÌË ÔÂËÓ‰Ë ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 60-ÚÂ „Ó‰ËÌË
Û˜‡ÒÚ‚‡ ‚˙‚ ‚˙Ó˙ÊÂÌË ÍÓÌÙÎËÍÚË ËÎË Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ ∫ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡ Ô‡ÚËÁ‡ÌÒÍÓ
‰‚ËÊÂÌËÂ. œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ ¬ËÂÚÌ‡Ï, ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ë ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡Ú ‚
ì‡‚‡ÌÔÓÒÚ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇî, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ Í˙Ï Úˇı ÒÂ Ì‡ÒÓ˜‚‡Ú
ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÚÓˆË ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘.
ŒÒÌÓ‚Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌ‡Ú‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Â ˜ÂÁ ËÁÔ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ Ë
ËÌÚÂÌ‰‡ÌÚÒÍÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌË Ó·ÂÍÚË Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ
Ì‡ ÏÂ‰ËˆËÌÒÍ‡ Ë Âı‡·ËÎËÚ‡ˆËÓÌÌ‡ ÔÓÏÓ˘, Ó·Û˜ÂÌËÂ Ì‡ ‚ÓÂÌÌË Í‡‰Ë Ë ‡ÁÎË˜-
ÌË Ô‡‡‚ÓÂÌÌË ÙÓÏË Ì‡ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. ¬˙ÔÂÍË ÓÔËÚËÚÂ ÒÎÂ‰ 1984 „. Á‡ ˜‡Ò-
ÚË˜ÌÓ ËÍÓÌÓÏËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÚÂ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú ÎË¯ÂÌË ÓÚ ‚Á‡-
ËÏÌ‡ ËÁ„Ó‰‡ Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡ÚÓ‚‡‚‡Ú ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ÌË ·‡Î‡ÌÒ.
ÕÂ‡‚ÌÓÔÓÒÚ‡‚ÂÌÓÒÚÚ‡ ‚ ÍÓÌÚ‡ÍÚËÚÂ Ò ˜ÂÚËËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÎË˜Ë Ì‡È-ˇÒÌÓ ÔÓ
Ì‡ÚÛÔ‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÂËÓÁÌË ‡ÍÚË‚ÌË Ò‡Î‰‡ ‚ Ú˙„Ó‚ËˇÚ‡ Ò Úˇı. —‡ÏÓ ÏÂÊ‰Û 1977 Ë
1981 „. ‚ Ó·ÏÂÌ‡ Ò ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì Ì‡ÔËÏÂ Õ–¡ ÔÓÒÚË„‡ ÔÂ‚Ë¯ÂÌËÂ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡‰
‚ÌÓÒ‡ Ò 45 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.869 œ‡ÚÌ¸ÓËÚÂ ÌˇÏ‡Ú ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‰‡ ÔÓÍËˇÚ Ì‡‡ÒÚ‚‡-
˘ËÚÂ ÒË ‰ÂÙËˆËÚË ÓÒ‚ÂÌ ˜ÂÁ ÔË‚ÎË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÚÓÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË. œÓ
Ú‡ÁË ÒıÂÏ‡ ¬ËÂÚÌ‡Ï ÔÓÎÛ˜‡‚‡ Á‡ÂÏË ÔÂÁ 1966, 1973 Ë 1978 „., ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì ≠ ÔÂÁ
1981 „., ‡ ÃÓÁ‡Ï·ËÍ ≠ ‚ 1980 Ë 1982 „. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡, ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ
Ã‡ÔÛÚÛ ÓÚÌÓ‚Ó Ì‡ÚÛÔ‚‡ 10 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ô‡ÒË‚ ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ÒË ·‡Î‡ÌÒ Ò˙Ò —ÓÙËˇ.
866 Пак там, оп. 64, а. е. 851, л. 17–18, 20.

867 Пак там, л. 12.
868 Пак там, оп. 68, а. е. 3517, л. 23; АМВнР, оп. 46-6, а. е. 39, л. 10.
869
АМВнР, оп. 39, а. е. 306, л. 13.
ŒÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÓÚ Õ–¡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË ˆÂÎˇÚ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÏÓ˘ÌÓÒÚË,

ÍÓËÚÓ ‰‡ „ÂÌÂË‡Ú Ì‡ÒÂ˘ÂÌ ËÁÌÓÒ Ë ‰‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙-
„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ. œÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ ‚ ÒÚ‡ÌËÚÂ-‰Î˙ÊÌËˆË ˜ÂÒÚÓ ÒÂ‰ÒÚ-
‚‡Ú‡ ÔÓ Úˇı ÌÂ ÒÂ ÛÒ‚Óˇ‚‡Ú. “‡ÍÓ‚‡ Â Ì‡ÔËÏÂ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘ÂÚÓ Ì‡ ÔÓÒÎ‡ÌËÍ‡ ÌË ‚
‡·ÛÎ ÔÓ ÓÚÔ‡‚ÂÌÓÚÓ ‚ 1984 „. ËÒÍ‡ÌÂ Á‡ ÌÓ‚ 70≠80-ÏËÎËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ:
ŒÔËÚ˙Ú Ì‡ ÛÒ‚Óˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËˇ ÓÚ Ì‡¯‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂÁ ‡‚„ÛÒÚ
1979 „. ‰˙Ê‡‚ÂÌ ÍÂ‰ËÚ ÔÓÍ‡Á‚‡ ÍÓÎÍÓ ÚÛ‰ÌÓ ÒÂ ÛÒ‚Óˇ‚‡ ÍÂ‰ËÚ‡. ≈‰‚‡ ÔÂÁ Ú‡-
ÁË „Ó‰ËÌ‡ [1984] ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚË Ì‡ÒÚÓˇ‚‡ÌËˇ ÒÂ Â¯Ëı‡ ‚ ÓÒÌÓ‚ÌË
ÎËÌËË ‚˙ÔÓÒËÚÂ ÔÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·ÂÍÚËÚÂ.870
ŒÚ˜ËÚ‡ÈÍË ÔÂÁ 1988 „. ˆˇÎÓÒÚÌÓÚÓ ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÒÔÓÏÂÌ‡ÚËˇ ÍÂ‰ËÚ,
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎˇÚ ÌË ËÌÙÓÏË‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚÓ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚Ó:
¬˙ÔÂÍË Ó·ÂÍÚË‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË, Ò‚˙Á‡ÌË Ò Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡Ú‡ ‚ ƒ– ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì,
ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ËÁ‚Ó‰˙Ú, ˜Â Â ÌËÒ˙Í ÔÓˆÂÌÚ˙Ú Ì‡ ÔËÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ Ó·ÂÍÚË. œÓ ÍÂ‰ËÚ‡ ÓÚ
1979 „. Ì‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ì≈ÎÂÍÚÓËÏÔÂÍÒî Â ‰ÓÒÚ‡‚ËÎ ˆˇÎÓÚÓ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓ
ÂÎÂÍÚÓÓ·ÓÛ‰‚‡ÌÂ. ÕÂÓÔ‡‚‰‡ÌÓ ÏÌÓ„Ó Ò‡ Á‡·‡‚ÂÌË Ó·ÂÍÚËÚÂ, ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ÌË ÓÚ
ì“ÂıÌÓËÏÔÓÚ-ÂÍÒÔÓÚî, ì¡ËÓËÌ‚ÂÒÚËÌÊËÌÂËÌ„î, ì¿„ÓÍÓÏÔÎÂÍÚ.871
ÀËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÛÒ‚ÓËÚÂÎÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ ÒÂ‰ Ô‡ÚÌ¸ÓËÚÂ Â ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Ò‡‚ÌË-
ÚÂÎÌÓ ÌËÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÛÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ‚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.
Õ‡‰ÂÊ‰ËÚÂ, ˜Â ‚ ·˙‰Â˘Â ÚÂ ˘Â ÛÒÔÂˇÚ ‰‡ „ÂÌÂË‡Ú ‚‡ÊÌË Á‡ Ì‡¯‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡
ÔÓ‰ÛÍÚË (ÔÂ‰ËÏÌÓ ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÔÓÎÛÙ‡·ËÍ‡ÚË) Ë ˘Â Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÚÓ
·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡, ÌÂ ÒÂ ÓÔ‡‚‰‡‚‡Ú. «‡ ‰‡ ÓÒË„ÛË ÔÓÌÂ ÏËÌËÏ‡ÎÌÓ
ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ 30%-ÌË ÔÓÓ˘ËÚÂÎÌË ÔÂÏËË Í˙Ï ˆÂÌËÚÂ Ì‡
‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÓÚ ¬ËÂÚÌ‡Ï ÔÓ‰ÛÍÚË. »ÏÔÓÚÌËÚÂ ‰ÓÚ‡ˆËË, Í‡ÍÚÓ ·Â ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ë Ò ÕË-
Í‡‡„Û‡, ˆÂÎˇÚ ÓÒË„Ûˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡, Ò ÍÓËÚÓ ’‡ÌÓÈ ‰‡ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ‰‡ ËÁÔÎ‡˘‡
‰˙Î„‡ ÒË. –ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ Ó·‡˜Â Ò‡ ÌÛÎÂ‚Ë Ë Ò‡ÏÓ Á‡ÒËÎ‚‡Ú ÌÂ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ ‚
‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. œÓ˜ÚË ÔÂÁ ˆˇÎÓÚÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ ÙËÌ‡Ì-
ÒÓ‚Ë ÂÒÛÒË, ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Ì‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË, Ò‡ ‚ ÔÓÒÓ˜ËÂ
ËÎË ÔÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÔË˜ËÌË —ÓÙËˇ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ „Ë ÔÂÓÙÓÏˇ Í‡ÚÓ ·ÂÁ‚˙Á-
ÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘. œÓ ÌÂÔ˙ÎÌË ‰‡ÌÌË ‰Ó 1989 „. Ò‡ ‡Á‰‡‰ÂÌË 72 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ì‡ ÃÓ-
Á‡Ï·ËÍ, 74 ÏÎÌ. ˘.‰. Á‡ÂÏË Ë Ì‡‰ 1.5 ÏÎ‰. ‚‡Î. Î‚. ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ¿Ù„‡-
ÌËÒÚ‡Ì, 32 ÏÎÌ. Ì‡ ¿Ì„ÓÎ‡ Ë ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 200 ÏÎÌ. Û·. Ì‡ ¬ËÂÚÌ‡Ï. ‘‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓ-
„‡¯ÂÌËˇÚ‡ ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ò‡ ËÁˆˇÎÓ ËÎË ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÂÛÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË ≠ ÒÎÂ‰ 1983 ÓÚ
ÃÓÁ‡Ï·ËÍ, ÒÎÂ‰ 1984 „. ÓÚ ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì Ë ¿Ì„ÓÎ‡ Ë ÓÚ 1978 „. ÓÚ ¬ËÂÚÌ‡Ï. ÃÌÓ„Ó
ÔÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÌ Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò ’‡ÌÓÈ. ŒÚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÏÂÊ‰Û 1965≠1985 „. 200.5 ÏÎÌ.
Û·. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔÓ„‡ÒËÎ‡ Ò‡ÏÓ 4.8 ÏÎÌ. (2.39%), ‡ 65.3 ÏÎÌ. Ò‡ ·ËÎË ÓÔÓÒÚÂÌË.872
—˙˘ËÚÂ Ù‡ÍÚÓË Ó·Ë˜‡Ú Ë ‚˙ÁÔËÂÚ‡Ú‡ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ìÍÓÌ-
ˆÂÔˆËˇ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÁÂÏˇî. Ã‡Í‡ ÔËÔËÒ‚‡ÌÓÚÓ ∫ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ‡‚ÚÓÒÚ‚Ó ‰‡
Â ÒÔÓÌÓ,873 Ò˙Ò ÒË„ÛÌÓÒÚ Ì‡ Ë‰ÂˇÚ‡ ÒÂ ‚˙ÁÎ‡„‡Ú „ÓÎÂÏË Ì‡‰ÂÊ‰Ë ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒ-
ÍÓÚÓ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ Õ–¡. ÕÓ‚‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ËÁ„‡Ê‰‡-
ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍË ËÎË ÒÏÂÒÂÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ ‚ ·‡ÚÒÍË ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ‰˙Ê‡‚Ë, ÍÓ-
870 Пак там, оп. 41, а. е. 396, л. 2.
871 Пак там, оп. 45-5, а. е. 96, л. 3.
872 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 975, а. е. 7–8
873 Пак там, оп. 67, а. е. 2861, а. е. 159–160.
ËÚÓ ‰‡ ‰Ó·Ë‚‡Ú ËÎË Ó·‡·ÓÚ‚‡Ú Ô˙‚Ë˜ÌÓ ÒÛÓ‚ËÌË Á‡ Ì‡¯‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡. œÂ‰-

ÔÓÎ‡„‡ ÒÂ, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ˜Â ÔÓ ÚÓÁË Ì‡˜ËÌ ÔÓÌÂ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ˘Â ·˙‰Â Á‡ÏÂÒÚÂÌ Ì‡-
Ï‡Îˇ‚‡˘ËˇÚ Ò˙‚ÂÚÒÍË ËÁÌÓÒ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÂÒÛÒË, ‡ ÓÚ ‰Û„‡ ≠ ˘Â ÒÂ „‡‡Ì-
ÚË‡ ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÂˆËÔÓ˜ÌÓÒÚ ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË Ë Ú˙„Ó‚ÒÍË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò
“ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.
—ÔÓÂ‰ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌÓÚÓ ÔÂ‰ œÓÎËÚ·˛Ó ÓÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ ì‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡ ÁÂÏˇî ˘Â
ÔÂ‰ÒÚ‡‚Îˇ‚‡ ìÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ ÍÛÎÚÛË, Ò ÍÓËÚÓ Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ ËÎË
ÔÓÚÂ·ÌÓÒÚËÚÂ ∫ ÌÂ Ò‡ Ì‡Ô˙ÎÌÓ Á‡‰Ó‚ÓÎÂÌËî.874 «‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ìÍÓÌˆÂÔˆË-
ˇÚ‡î ÔÂÁ 1984 „. Ò‡ ‚ÔÂ„Ì‡ÚË ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ˜ÎÂÌÓ‚Â Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ë œÓÎËÚ·˛-
Ó. «‡ „Ó‰ËÌ‡ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ ÔÂ‰ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ò‡ ‰ÓÍÎ‡‰‚‡ÌË ÂÁÛÎÚ‡-
ÚËÚÂ ÓÚ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÚÂ 9 ÓÙËˆË‡ÎÌË ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ ‚ 14 ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ ¿ÙËÍ‡, ¡ÎËÁÍËˇ
»ÁÚÓÍ Ë »Ì‰ÓÍËÚ‡È.
“‡·ÎËˆ‡ 17.11.
ƒÓÍÎ‡‰‚‡ÌË ÔÂ‰ œ¡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ ‚/ÓÚ ÒÚ‡ÌË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ,
1984≠1989 „.
ƒ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ ÕË‚Ó Ì‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇÚ‡ —Ú‡Ì‡ œÓÒÚË„Ì‡Ú‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌÓÒÚ

flÌÛ‡Ë 1984 œ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡ —– ¬ËÂÚÌ‡Ï, œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ Í‡Û˜ÛÍ
‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ë Í‡ÙÂ
Õ– ‡ÏÔÛ˜Ëˇ œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë
Ë À‡ÓÒÍ‡ Õƒ– ÔÂ‡·ÓÚÍ‡Ú‡ Ì‡ Ú˛Ú˛Ì
Ã‡Ú 1984 “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÀË·Ëˇ –‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÙÚÂÌË
Á‡ÎÂÊË, ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ
Ò˙‚ÏÂÒÚÂÌ Ú‡ÌÍÓ‚ Á‡‚Ó‰
‚ ≈ÚËÓÔËˇ
¿ÔËÎ 1984 √. …Ó‰‡ÌÓ‚ Õ– ¿Ì„ÓÎ‡ œÓÛ˜‚‡ÌËˇ Ë ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ

Ì‡ ÌÂÙÚ, ‰Ó·Ë‚‡ÌÂ ‰˙‚ÂÌ
Ï‡ÚÂË‡Î, ‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂ
Á‡ÎÂÊËÚÂ ÓÚ ÙÓÒÙÓËÚË,
Í‡ÓÎËÌ
¿ÔËÎ 1984 ƒ. ƒÊÛÓ‚ ÀË·Ëˇ Ë ≈ÚËÓÔËˇ ƒÓ„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡¯ ËÁÌÓÒ Ì‡

Ó˙ÊËÂ
Ã‡È 1984 ¬ÓÂÌÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Õ– ¿Ì„ÓÎ‡ Ë ƒÓ„Ó‚‡ˇÌÂ Ì‡¯ ËÁÌÓÒ

‘– ÕË„ÂËˇ Ì‡ Ó˙ÊËÂ
fiÌË≠˛ÎË 1984 √. ‘ËÎËÔÓ‚ Õ– ¿Ì„ÓÎ‡, Œ·Ò˙Ê‰‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ

Õ– ÃÓÁ‡Ï·ËÍ, ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ
— ≈ÚËÓÔËˇ,
Õ– ÓÌ„Ó,
– «ËÏ·‡·‚Â,
Œ– “‡ÌÁ‡ÌËˇ Ë
– √‡Ì‡
874 Пак там.

¿‚„ÛÒÚ 1984 ” Ì‡Ò, ÔÂÏËÂ˙Ú Õ– ‡ÏÔÛ˜Ëˇ œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë

◊‡Ì —Ë ÔÂ‡·ÓÚÍ‡Ú‡ Ì‡ Ú˛Ú˛Ì
‘Â‚Û‡Ë 1985 √. ‘ËÎËÔÓ‚ ‘– ÕË„ÂËˇ, ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡
ÌÂÙÚ Ë Í‡Í‡Ó
«‡Ï·Ëˇ ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡
Ô‡ÏÛÍ Ë Ú˛Ú˛Ì
ÀË·Ëˇ ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡
ÌÂÙÚ
fiÌË 1985 “. ∆Ë‚ÍÓ‚ —ËËˇ œËÂÚ‡ œÓ„‡Ï‡ Á‡

‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ
Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ‰Ó 1990
‘Â‚Û‡Ë 1986 √. ‘ËÎËÔÓ‚ »‡Í Œ·Ò˙Ê‰‡Ú Ì‡¯Ë
ËÌÊÂÌÂËÌ„Ó‚Ë ÔÓÂÍÚË,
‚ÌÓÒ Ì‡ ÌÂÙÚ Ë Á‡ÂÏ Á‡
Ó˙ÊËÂ
fiÌË 1987 √. ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ Ë

’. ’ËÒÚÓ‚ ÀË·Ëˇ –‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÙÚÂÌË
Á‡ÎÂÊË
¿ÔËÎ 1988 √. ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ »‡Í œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË,

‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ Ó˙ÊËÂ
Ã‡È 1988 ” Ì‡Ò, ÔÂÏËÂ˙Ú

Ì‡ “‡ÌÁ‡ÌËˇ Œ– “‡ÌÁ‡ÌËˇ œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË
fiÌË 1988 ” Ì‡Ò, ÔÂÏËÂ˙Ú

ÃË ’ÓÒÂËÌ ÃÛÒ‡‚Ë »‡Ì ƒÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÌÂÙÚ
—ÂÔÚÂÏ‚Ë 1988 ” Ì‡Ò, ‡‰ÏË‡Î

Œ„˙ÒÚ˙Ò ¿ÈÍÓÏÛ,
Ì-Í ˘‡· ‘– ÕË„ÂËˇ œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË
‘Â‚Û‡Ë 1989 ” Ì‡Ò, Á‡Ï.-ÔÂÏËÂ˙Ú
“‡ı‡ flÒËÌ –‡Ï‡‰‡Ì »‡Í œÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚË
‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡, Ì‡È-‡ÍÚË‚Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ì‚ÌÓÒ Ì‡ ÁÂÏˇî Â ÔÂÁ

1984 „. Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1985 „. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Úˇ ÌÂ ‰‡‚‡ ÊÂÎ‡ÌËÚÂ ÂÁÛÎÚ‡ÚË, ÔÓ‡‰Ë
ÍÓÂÚÓ ÓÚ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ‚ËÁËÚËÚÂ Ò‡ ‡ÁÂ‰ÂÌË Ë ìÁ‡ÏÂÌÂÌËî Ò ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ Û
Ì‡Ò Ì‡ ÎË‰ÂË Ì‡ ËÁÔËÚ‚‡˘Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÒÚ‡ÌË-‰Î˙ÊÌËˆË. ¬ —ÓÙËˇ ÚÂ
ÒÂ ÓÔËÚ‚‡Ú, Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ÛÒÔÂ¯ÌÓ, ‰‡ ÔÂ‰Ó„Ó‚ÓˇÚ Ë Ó·ÎÂÍ˜‡Ú ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÒË ÔÓ
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚË. –ˇÁÍÓÚÓ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡Ú‡ Ì‡ ÏÂÊ‰Û-
Ì‡Ó‰ÌËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ë Ô‡Á‡Ë ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ó·Ë˜‡ ÙÓÏÛÎË‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ
1984 „. ÍÓÌˆÂÔˆËˇ Á‡ ìˆÂÎÂ‚Ó ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂî. Ã‡ÒÓ‚ÓÚÓ ÌÂÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÚÔÛÒÌ‡-
ÚËÚÂ ÓÚ Ì‡Ò Á‡ÂÏË ‰ÂÏ‡ÒÍË‡ „˙ÏÍËÚÂ Ù‡ÁË Á‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ìÓ·‚˙Á‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÂ-
‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÓÚ Õ– ¡˙Î„‡Ëˇ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Ò ÍÓÌÍÂÚÌËÚÂ Ó·Î‡ÒÚË,
ÓÒË„Ûˇ‚‡˘Ë ÂÒÛÒË Á‡ ÚˇıÌÓÚÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂî.875 ƒÂÍÎ‡‡ˆËËÚÂ Á‡ ìÔÂÓËÂÌÚË‡-

ÌÂ Ì‡ Ì‡¯‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡... ÓÚ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ „ÎÓ·‡ÎÌË ÍÂ‰ËÚË Í˙Ï ˆÂ-
ÎÂ‚Ó ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂ Á‡ Ò˙‚ÏÂÒÚÌÓ Â¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ï‡˘‡·ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Á‡‰‡˜Ë Ì‡ ‚Á‡-
ËÏÌÓËÁ„Ó‰Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡î ÒÂ ‡Á·Ë‚‡Ú ‚ ÒÛÓ‚ËÚÂ Â‡ÎÌÓÒÚË Ì‡ ÌËÒÍËˇ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Á‡
ÛÒ‚Óˇ‚‡ÌÂ, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÌÂÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ë ‚ÂËÊÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë ÏÓ‡ÚÓËÛÏË ‚
“ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÓÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË.876 ‡ÍÚÓ ÔÓÍ‡Á‚‡ ÔËÏÂ˙Ú Ì‡ ì¡‡ÎÍ‡Ì-
Í‡ËÏÔÂÍÒî ‚ ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì, ÔÂÓËÂÌÚË‡ÌÂÚÓ ÓÚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË Í˙Ï ÙËÏÂÌË
ÍÂ‰ËÚË877 Ò˙˘Ó ÌÂ ‰‡‚‡ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ. œË 100-ÔÓˆÂÌÚÌ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚-
Ì‡Ú‡ ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ì‡ Ì‡¯ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ ˜ÂÒÚÓ ·˛‰ÊÂÚ˙Ú Â ÔËÌÛ‰ÂÌ
‰‡ ìÌ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡î ÙËÏÂÌË ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ, Á‡ ‰‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ
Ì‡ Á‡ÒÂ„Ì‡ÚËÚÂ ÍÓÏÔ‡ÌËË.
œÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌ‡Ú‡ ÚÛÍ, Ï‡Í‡ Ë ÌÂÔ˙ÎÌ‡, Í‡ÚËÌ‡ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÎÂ‰Ë ÒÂ-
ËÓÁÌ‡Ú‡ ÌÂ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓÒÚ ‚ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ. –‡Á‰‡‚‡-
ÌËÚÂ ·ÂÁ, ‡ ˜ÂÒÚÓ Ë ‚˙ÔÂÍË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÂˆÂÌÍ‡ Á‡ÂÏË Ò‡ ÁÌ‡˜ËÏ ËÁÚÓ˜ÌËÍ Á‡
Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„. ¿„Â„Ë‡ÌË ‰‡ÌÌË ÎËÔÒ‚‡Ú, ‡ Ë ÓÒÍ˙‰-
Ì‡Ú‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Â Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÌÂÔ˙ÎÌ‡*. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ÌÂ Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÎÂ‰Ë
ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡¯ËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ÓÚ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË. —ÔÓ-
Â‰ ËÁ„ÓÚ‚ÂÌ‡ ÔÂÁ 1974 „. ÓÚ ÏËÌËÒÚËÚÂ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡-
·ÓÚË »‚‡Ì ÕÂ‰Â‚ Ë œÂÚ˙ ÃÎ‡‰ÂÌÓ‚ ƒÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ 4 „. Ò‡
ÓÚÔÛÒÌ‡ÚË 42 ÍÂ‰ËÚ‡ Ì‡ 26 ‰˙Ê‡‚Ë Ì‡ Ó·˘‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 507.9 ÏÎÌ. ˘. ‰. ƒÓ ÚÓÁË
ÏÓÏÂÌÚ ÛÒ‚ÓÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò‡ Â‰‚‡ 14.8%, ÌÓ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ Á‡ 2≠3 „. ‰‡ ·˙‰Â ËÁÔÓÎÁ-
‚‡Ì‡ ÔÓÌÂ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÂÒÛÒ. œÂÁ Ï‡Ú 1987 „. ‰‡‰ÂÌËÚÂ ‰˙-
Ê‡‚ÌË ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ‚Â˜Â Á‡ 3.297 ÏÎ‰. ‚‡Î. Î‚., ÓÚ ÍÓËÚÓ 1685 ÏÎÌ. (51.1%) Ò‡ ÛÒ-
‚ÓÂÌË. ˙Ï Í‡ˇ Ì‡ ˛ÎË 1989 „. ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÒÛÏË ‰ÓÒÚË„‡Ú 2.787 ÏÎ‰. ˘. ‰. ƒÓ-
Ë ÚÂ ‰‡ ÌÂ ÔÓÍË‚‡Ú ˆˇÎ‡Ú‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡ ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ Í˙Ï “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, Â ˇÒÌÓ, ˜Â Ò‡-
ÏÓ Á‡ ‰‚Â „Ó‰ËÌË ÓÚÔÛÒÌ‡ÚËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘ ÔË‡ÒÚ ÓÚ Ì‡‰
60%.878
Œ·ı‚‡Ì‡Î‡Ú‡ ÔÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‰˙Î-
„Ó‚‡ ÍËÁ‡ Ò‚Ë‚‡ ‰Ó ÏËÌËÏÛÏ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ ËÏ ‰‡ ÓÒÚ‡Ì‡Ú ËÁˇ‰ÌË ÔÓ Ò‚ÓËÚÂ
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï Õ–¡. “Ó‚‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÓÒÍ˙Ôˇ‚‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌËˇ ÓÚ Ì‡Ò ÍÂ‰ËÚÂÌ Â-
ÒÛÒ. œË ÌÂÔÓÒÚ˙Ô‚‡ÌÂ Ì‡ Ó˜‡Í‚‡ÌËÚÂ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ ÓÚ ì·‡ÚÒÍËÚÂî ÒÚ‡ÌË ¡˙Î„‡-
Ëˇ ˜ÂÒÚÓ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ Ú˙ÒË Ò‡Ï‡ ÌÓ‚Ë Á‡ÂÏË Ì‡ «‡Ô‡‰, Á‡ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ Ò‚Óˇ
‚ÌÓÒ Ë ‰˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. Ã‡Í‡ ‡ÍÚË‚ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‚˙ÁÍË Ò “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ
ÙÓÏ‡ÎÌÓ ‰‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡Ú ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ, Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ˙Ú (Ë Ò‚˙-
Á‡ÌËÚÂ Ò ÌÂ„Ó Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÂ‰ËÚË) ‡Á¯Ëˇ‚‡Ú ‰ÂÙËˆËÚ‡ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡.
—ÔÓÂ‰ ‡Ì‡ÎËÁ Ì‡ Œ»—–, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ÚÂÁË Ú˙„Ó‚ÒÍË Ë Á‡ÂÏÌË ÓÔÂ‡ˆËË Ò‡ ÓÒ˜Â-
ÚÓ‚Ó‰ÂÌË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË ‚‡ÎÛÚË, Â‡ÎÌÓ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÓÒÚ˙Ô‚‡ Â‰ÌÓ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎ-
ÌÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ‰Â‚ËÁË. ¿ÍÚË‚ÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ò ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ
875 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 3600, л. 81.

876
Пак там, а. е. 2861, л. 172.
877 АМВнР, оп. 46-0, а. е. 7, л. 19–20.
* Вж. в тази връзка бележката към таблица 17.9.
878 АМВнР, оп. 30, а. е. 151, л. 3; пак там, оп. 46-6, а. е. 39, л. 9–10; ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 851, л. 10–12.
‰˙Ê‡‚Ë ÌÂ ÌÓÒË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ Á‡ —ÓÙËˇ Ú˙È Í‡ÚÓ ÚÓ ÒÂ ÔÓÍ-

Ë‚‡ ËÎË Ò˙Ò ÒÚÓÍË, ËÎË Ò ÌÓ‚Ë ÒÚÓÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ.879
«Ì‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇÚ‡ ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÒÚ‡‚‡ ÔÓ ÚË ÓÒ-
ÌÓ‚ÌË Í‡Ì‡Î‡:
‡) Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ, ‚˙ÔÂÍË ÍÎËËÌ„‡, Ì‡ „ÓÎÂÏË ‡ÍÚË‚ÌË Ò‡Î‰‡ ‚ Ì‡¯‡ ÔÓÎÁ‡
(¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì, Û·‡, ÃÓÁ‡Ï·ËÍ);
·) ÓÚÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ (ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚ÓÂÌÌ‡) ÔÓÏÓ˘ Ë Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒ-
ÍË ÌËÒÍÓ- ËÎË ·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË (¬ËÂÚÌ‡Ï, ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì, ÕËÍ‡‡„Û‡) Ë
‚) ËÁÌÓÒ Ì‡ Ó˙ÊËÂ (»‡Í, ÀË·Ëˇ, ≈ÚËÓÔËˇ, ÕË„ÂËˇ).
ƒÓÍÓÎÍÓÚÓ ÚÂÚËˇÚ Í‡Ì‡Î Â Ì‡È-Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌ Á‡ ‡Á‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡
ÌË ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ (ÔÓÎÛ˜‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Ó„Î‡‚ˇ‚‡Ú ÎËÒÚ‡Ú‡ Ì‡
‰Î˙ÊÌËˆËÚÂ), ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Ì‡È-Ï‡ÎÍÓÚÓ Á‡ ÌÂ‰‡ÎÌÓ‚Ë‰ÌÓÒÚ ‚
ÔÂˆÂÌÍËÚÂ. ¬˙ÔÂÍË ˜Â ‰‡ÌÌËÚÂ, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌË ‚ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚, Ò‡
ÒË„ÛÌÓ ‚ÂÌË Ë ÔÓ ÔËÌˆËÔ ÂÍÒÔÓÚ˙Ú Ì‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ, ·ÓÈÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡, ·ÓÂÔË-
Ô‡ÒË Ë ÂÏÓÌÚÌË ÛÒÎÛ„Ë Â ÂÙÂÍÚË‚ÂÌ (ÒÂ‰ÌÓ Ò˙Ò 140%),880 ˇ‚ÌÓ ‚ œÓÎËÚ·˛Ó ÌÂ
Â ÓÚ˜ÂÚÂÌ‡ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ÍÎËÂÌÚËÚÂ. ¬ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÎÛ˜‡Ë ÚÂ Ò‡
ËÎË ‚ ÚÂıÌË˜ÂÒÍË Ù‡ÎËÚ (ÕË„ÂËˇ, ≈ÚËÓÔËˇ, …ÂÏÂÌ), ËÎË ‡ÁÓÂÌË ÓÚ ÔÓ‰˙ÎÊË-
ÚÂÎÂÌ ‚ÓÂÌÂÌ ÍÓÌÙÎËÍÚ (»‡Í, ¿Ì„ÓÎ‡, ÃÓÁ‡Ï·ËÍ). œÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ ‚ Ú‡Í‡‚‡ ÒË-
ÚÛ‡ˆËˇ Ò ÎÂÍ‡ ˙Í‡ Ì‡ ÏËÎËÓÌÌË Ë ÏËÎË‡‰ÌË Á‡ÂÏË ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Â
ÏÂÍÓ Í‡Á‡ÌÓ ÌÂÓ·ÓÒÌÓ‚‡ÌÓ.
Õ‡ Ô˙‚ ÔÓ„ÎÂ‰ Á‡ÏËÒÎÂÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ Â ‰Ó·‡: ‰‡ ÒÂ ËÁÌÂÒÂ ËÁ‡·ÓÚÂÌÓ ÔÓ Ò˙-
‚ÂÚÒÍË ÎËˆÂÌÁ Ë Ò ÏÂÒÚÌË ËÎË ÓÚ —»¬ Ï‡ÚÂË‡ÎË ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ÒÂ˘Û
ÍÓÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓÎÛ˜Ë ÒË„ÛÂÌ ‰Â‚ËÁÂÌ ÔËÚÓÍ ‚ ‡ÁÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË (5 Ë
ÔÓ‚Â˜Â). ‡ÈÌÓ ÎÂÍÓ‚‡ÚÓ ‚ œÓÎËÚ·˛Ó, —ÂÍÂÚ‡Ë‡Ú‡ Ë ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍÓÏËÒËˇ
Ó·‡˜Â ÒÂ ÔÂÌÂ·Â„‚‡Ú ÔÂ‰ÛÔÂÊ‰ÂÌËˇÚ‡ Á‡ ÎËÔÒ‚‡˘‡ ËÎË Ì‡Ï‡ÎÂÌ‡ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒ-
ÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ-ÍÛÔÛ‚‡˜Ë. ¬Ó‰ÂÌ ÓÚ ìÚ˙„Ó‚ÒÍÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ò˙Ó·‡ÊÂ-
ÌËˇî (ÒÔÓÂ‰ ÒÔÓÎÛ˜ÎË‚Ëˇ Â‚ÙÂÏËÁ˙Ï Ì‡ Ã‘), Ì‡È-‚ËÒ¯ËˇÚ Â¯‡ÎÓÌ ‚ Ô‡ÚËˇÚ‡
Ë ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰ÂÁ‡‚ÛË‡ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌËÚÂ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘‡ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ‚Â‰ÓÏÒÚ-
‚‡ (Ã‘, ¡¬¡, Ã¬Ì“, Ã¬Ë¬ Ë ‰.). ¬ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÒÎÛ˜‡Ë ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ ‰Ó-
Ë Á‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡ ·ÎËÁÓÒÚ, Á‡˘ÓÚÓ ÔÓ Ó˙ÊÂÈÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ Ò‡ ÙËÌ‡ÌÒË-
‡ÌË ÌÂ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡, ‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌË ÔÓÔÛÎËÒÚÍË ÂÊËÏË Ò ‰ËÍ-
Ú‡ÚÓÒÍË ÔË‚ÍÛÒ (ÕË„ÂËˇ, ÀË·Ëˇ, »‡Í). œË Ì‡ÎË˜Ì‡Ú‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Â ÌÂ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂˆÂÌË ‰‡ÎË ÚÂÁË Â¯ÂÌËˇ Ò‡ ÏÓÚË‚Ë‡ÌË ÓÚ Ì‡‰ÂÊ‰‡Ú‡ Á‡ ÔÂÚÓÎ-
ÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË, ËÎË ÓÚ ÌˇÍ‡Í‚Ë ‰Û„Ë Ï‡ÚÂË‡ÎÌË ìÔËÒÚ‡ÒÚËˇî. œË ÒÚÂÔÂÌÚ‡ Ì‡
ˆÂÌÚ‡ÎËÁ‡ˆËˇ ‚ ÔÓˆÂÒ‡ Á‡ ‚ÁÂÏ‡ÌÂ Ì‡ Â¯ÂÌËˇ Û Ì‡Ò Ó·‡˜Â ÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÌÂ-
Ó·ÓÒÌÓ‚‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â Ò‚Â‰ÂÌ‡ ‰Ó ÌˇÍÓÎÍÓ ‰Û¯Ë. ‡ÍÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ‰ÛÏ‡
Ë ÔÓ-„ÓÂ, Ô‡ÒË‚Ì‡Ú‡ ÓÔÓÁËˆËˇ Ì‡ ÒÔÂˆË‡ÎËÁË‡ÌËÚÂ ËÌÒÚËÚÛˆËË ÒÂ ÔÂÓ‰ÓÎˇ‚‡
ÒËÎÓ‚Ó ˜ÂÁ ÔˇÍ‡Ú‡ Ì‡ÏÂÒ‡ Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ (ÎË˜ÌÓ, Í‡ÍÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ò ÔÓ‰‡ÂÌËˇ Ì‡
ÕËÍ‡‡„Û‡ ÌÂÙÚ, ËÎË Ò ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ Ã. ¡‡ÎÂ‚, Í‡ÍÚÓ Â ÔË Ë‡ÍÒÍËˇ Ó˙ÊÂÂÌ Á‡-
ÂÏ).
879 OECD, ‘Developments in East-West Financial Relations in 1986 and Medium-Term Prospects’, Financial Market Trends,
1987: 36, March, pp. 22–23.

880 ЦДА, ф. 1Б, оп. 64, а. е. 745, л. 5–6.
¬ÚÓËˇÚ Í‡Ì‡Î Á‡ Ì‡·˙·‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ ≠ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓ-

ÏÓ˘ Á‡ ì·‡ÚÒÍËî ÂÊËÏË ≠ ‚ÒÂ Ô‡Í ËÏ‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡ Ó·ÓÒÌÓ‚Í‡. Ã‡Í‡ Ë
ÌÂÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Úˇ ‡ˆËÓÌ‡ÎËÁË‡ ÔÓˇ‚ÂÌ‡Ú‡ ÓÚ Õ–¡ ˘Â‰ÓÒÚ Ë ‰‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ
‰‡ ÒÂ ÔÎÂ‰Ë‡ Á‡ ìÓ·ÎÂÍ˜‡‚‡˘Ë ‚ËÌ‡Ú‡ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡î. ¬„‡‰ÂÌ‡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÌÚÂ„‡ˆËÓÌÌ‡ ÒËÒÚÂÏ‡, ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÌˇÏ‡ ÓÒÓ·ÂÌ ËÁ·Ó (ÌÂ
˜Â Úˇ ÒÂ Ò˙ÔÓÚË‚Îˇ‚‡) ÔË ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ ‚ ¿ÁËˇ, ¿Ù-
ËÍ‡ ËÎË À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡. œÓÌˇÍÓ„‡ ‚ ÚÂÒÌËˇ Í˙„ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó “. ∆Ë‚ÍÓ‚
ÒË ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÓÚÍÓ‚ÂÌË˜Ë Á‡ ÌÂ‡‚ÌÓÒÚÓÈÌÓÒÚÚ‡ Ë ÎËÔÒ‚‡˘‡Ú‡ ÓÚ Ì‡¯‡ „ÎÂ‰-
Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ËÁ„Ó‰‡ ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. œÂÁ ÌÓÂÏ‚Ë 1988 „. Ì‡ÔËÏÂ œ˙-
‚ËˇÚ ÒÔÓ‰ÂÎˇ:
ƒ. √Ó·‡˜Ó‚ ËÁ‰Ë„Ì‡ ÎÓÁÛÌ„‡: ìœÓ‚Â˜Â ÒÓˆË‡ÎËÁ˙Ï!î. ¿ ÌËÂ ËÁ‰Ë„‡ÏÂ ÎÓÁÛÌ-
„‡: ì¬ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË ‰‡ ËÏ‡ ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÒÓˆË‡ÎËÁ˙Ï, Á‡˘ÓÚÓ ÌÂ ÏÓÊÂÏ
‰‡ ËÁ‰˙ÊËÏ ‚Â˜Âî. fl ÒË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÚÂ, ˜Â ‚ À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡ ÒÚ‡ÌÂ ÔÓ·Ë‚... Ë
ÒÚ‡ÌËÚÂ Ú‡Ï Ú˙„Ì‡Ú ÔÓ ÌÂÍ‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË Ô˙Ú.881
œÓ‰Ó·ÌË ËÁˇ‚ÎÂÌËˇ ÌÂ Ò‡ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ. ÕˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÔÓ-‡ÌÓ (ÓÍÚÓÏ‚Ë
1984 „.) ÔË Ó·Ò˙Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÓˆËˇ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ô˙‚ËˇÚ
ÒÂÍÂÚ‡ Á‡ˇ‚ˇ‚‡:
¬ÁÂÏÂÚÂ ÃÓÌ„ÓÎËˇ. ¿ÍÓ ÌÂ ˇ ËÁ‰˙Ê‡¯Â —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á Ë ÌËÂ, Í‡Í ˘Â¯Â
‰‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡? œÓÎÛ˜ËÎË ÎË ÒÏÂ Â‰ËÌ ÎÂ‚ ÓÚÚ‡Ï? » ÌˇÏ‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜ËÏ. ¬ÂÁÂÏÂ
Û·‡... ŒÚÒÓ˜‚‡ÏÂ 300 ÏÎÌ. Ë ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÓÚÒÓ˜‚‡ÏÂ. “Ë Ô˙ÚË ÔÓ-ÒÍ˙ÔÓ ÔÎ‡-
˘‡ÏÂ [ÒÚÓÍËÚÂ, ÍÓËÚÓ ‚Ì‡ÒˇÏÂ]. ÕËÂ ÌÂ ÏÓÊÂÏ ‰‡ ÌÂ Ô‡‚ËÏ ÚÓ‚‡, Á‡˘ÓÚÓ ÚÂ
Ò‡ ‡ÒÓˆËË‡ÌË Í˙Ï —»¬... ÕÓ ‡ÍÓ ÔÓÏ‡„‡ÏÂ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË, ˘Â ÒÂ Á‡‰˙ÎÊËÏ, ÓÒÓ·ÂÌÓ
Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡ Í‡ÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ... ÕËÚÓ Â‰Ì‡ ÓÚ ÚÂÁË ÒÚ‡ÌË ÌÂ ÔÎ‡˘‡. flÒÌÓ Â, ˜Â
Úˇ·‚‡ ‰‡ ÓÚË‰ÂÏ Ú‡Ï, ‰‡ Ì‡Ô‡‚ËÏ ÌÂ˘Ó, ÍÓÂÚÓ Â Á‡ Ì‡Ó‰‡, Á‡ Úˇı, ÌÓ ÔÓ‚Â˜Â
ÓÚ ÚÓ‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂÏ ‰‡ Ì‡Ô‡‚ËÏ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ô... ¿ÍÓ ÏÓÊÂÏ ‰‡ ËÌ‚ÂÒÚË‡ÏÂ ‚
‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ÒÚ‡ÌË Í‡ÔËÚ‡ÎË, ˘Â Ò˙Á‰‡‰ÂÏ ÎË ÒÓˆË‡ÎËÁ˙Ï? ÕËÂ ‚ËÊ‰‡ÏÂ, ˜Â
‚ ÌˇÍÓË ÒÚ‡ÌË ‚ÏÂÒÚÓ Ì‡¯‡Ú‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ ÒÂ ‚˙¯Ë Ó·‡ÚÌ‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ... —ÂÍÛ
“ÛÂ Ë‰‚‡ ÚÛÍ, „Ó‚ÓË Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÁ˙Ï Ë Ô. ŒÚË‰Â ÒË ÚÓÈ ≠ Ë ÔÓÏÂÌË [ÔÓÎËÚËÍ‡-
Ú‡ ÒË] Ì‡ 180∞. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]882
ŒÚÍÓ‚ÂÌËˇÚ‡, ˜Â ìÔÓ‚Â˜Â ÌÂ ÏÓÊÂÏ ‰‡ Ì‡Ô‡‚ËÏ Ì‡ ÚÓÁË ÂÚ‡Ôî, ‡Á·Ë‡
ÒÂ, Ò‡ Ò‡ÏÓ Ù‡Á‡. ÃÂÒÂˆ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ Ò˙˘ËˇÚ Ò˙ÒÚ‡‚ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó ‚ÁÂÏ‡ Â¯ÂÌËÂ
Á‡ Ô˙ÎÌÓÚÓ ÓÚÎ‡„‡ÌÂ ÔÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ 4 „. Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÓÚ Û·‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ ÔÓ
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Á‡ÂÏË.883 —ËÚÛ‡ˆËˇÚ‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ·ÎÓÍ Â Ú‡Í‡-
‚‡, ˜Â ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ÌˇÍ˙‰Â ‚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ ÚÂ˜Â ÌˇÍ‡Í‚‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ-Ù‡‚ÓËÚ, ÍÓˇÚÓ
Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ÙËÌ‡ÌÒË‡Ì‡ ≠ ¬ËÂÚÌ‡Ï Ë Û·‡ (ÔÂÁ 60-ÚÂ Ë 70-ÚÂ), ÕËÍ‡‡„Û‡ Ë
¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì (ÔÂÁ 80-ÚÂ). ŒÒ‚ÂÌ Úˇı ˘Â‰Ë ÔÓÏÓ˘Ë ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú Ë ÌˇÍÓË „ÂÓÒÚ‡ÚÂ-
„Ë˜ÂÒÍË ìÔÓ-Ï‡ÎÍËî, ÌÓ ÌÂ Ë ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÌÛÊ‰‡Â˘Ë ÒÂ ìÍÎËÂÌÚËî (√‚ËÌÂˇ, …ÂÏÂÌ,
≈ÚËÓÔËˇ, ¿Ì„ÓÎ‡, ÃÓÁ‡Ï·ËÍ Ë Ô.).
881 Пак там, оп. 68, а. е. 3529, л. 148

882 Пак там, оп. 67, а. е. 360, л. 135–138.
883 Пак там, а. е. 3695, л. 114.
“‡·ÎËˆ‡ 17.12.
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, 1979≠1988 „.
(ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)
1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988
¿. — Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂ
”Ò‚ÓÂÌË 761.8 1008.9 1120.0 1062.5 1673.0 2988.6 2344.4 3149.3 3013.6 3082.7
œÓ„‡ÒÂÌË 327.2 418.2 51605 577.2 635.0 1082.1 1492.0 1728.5 1981.2 2184.7
ÕÂÔÓ„‡ÒÂÌË 112.1 138.0 179.0 212.0 238.4 322.0 430.3 493.9 599.5 609.3
œÓÒÓ˜ÂÌË 215.1 280.2 337.5 365.2 396.6 760.1 1061.7 1234.6 1381.7 1575.4
≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 38.8 209.3 147.0 303.7
¡. œÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡
”Ò‚ÓÂÌË 70.3 82.8 67.8 60.0 57.7 447.1 381.2 386.5 ≠ ≠
œÓ„‡ÒÂÌË 33.9 23.1 32.3 32.9 26.4 83.6 132.0 122.2 179.4 115.6
ÕÓ‚ÓÓÚÔÛÒÌ‡ÚË ≠ 247.1 ≠ ≠ 535.9 1403.5 130.0 1068.4 394.8 318.6
ŒÚÒÓ˜ÂÌË ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 15.2 80.4 177.1 157.8
ŒÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ ‰‡ÌÌË ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡Â ËÁ-

ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍËˇÚ ÔÓˆÂÌÚ Ò˙·Ë‡ÂÏÓÒÚ ÔÓ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÓÚ Õ–¡ Á‡ÂÏË (28%).
«‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ Í˙Ï 1989 „. ÔÓÒÓ˜ÂÌË (29%) Ë ‡ÁÒÓ˜ÂÌË (25%) Ò‡ Ì‡‰ ÔÓÎÓ-
‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË ‡Á‰‡‰ÂÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ì‡ ì·‡ÚÒÍËî ‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ ‰˙Ê‡‚Ë. ¬Ò˙˘-
ÌÓÒÚ, ‡ÍÓ ÒÂ ‚ˇ‚‡ Ì‡ ‰ÓÍÎ‡‰ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎ »ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÎË-
ÚËÍ‡ Ì‡ ÷ , ÔÓˆÂÌÚ˙Ú Ì‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ ÒÔ‡‰‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË ÓÚ
30.7% ‚ 1987 Ì‡ 28% 2 „. ÔÓ-Í˙ÒÌÓ. —˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÌÂÓ·ÒÎÛÊ‚‡ÌËÚÂ
ÍÂ‰ËÚË ÒÍ‡˜‡ ˇÁÍÓ ≠ ÓÚ 181 ÏÎÌ. Ì‡ 1.521 ÏÎ‰. ˘.‰.884 œËÁÌ‡Ú‡Ú‡ ‚ ˆËÚË‡Ì‡-
Ú‡ ‰ÓÍÎ‡‰Ì‡ Á‡ÔËÒÍ‡ ÌËÒÍ‡ Ò˙·Ë‡ÂÏÓÒÚ Â ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ‚ËÒÓÍ‡Ú‡ ËÒÍÓ‚ÓÒÚ
Ì‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ Á‡ÂÏË. “Â, ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡, Ò‡ ÎÓ„Ë˜ÂÌ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ‚˙Á‰Ë„‡ÌÂÚÓ Ì‡
ìÚ˙„Ó‚ÒÍÓ-ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇî ‚ ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÍËÚÂËÈ Á‡ Ó‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡
ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ.
ÃËÚ 2. —ÔˇÌÓÚÓ ÓÚ √Ó·‡˜Ó‚ ìÍ‡Ì˜Âî Ì‡ ÔÓÏÓ˘ËÚÂ

—˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏÓ˘ (ÂÂÍÒÔÓÚ˙Ú Ì‡ ÌÂÙÚ, ‰ÓÚË‡ÌËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ Ë Â‚ÚËÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË) ÔÂÁ 70-ÚÂ Ë ìÒÔË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡Ì˜Â-
ÚÓî ÓÚ √Ó·‡˜Ó‚ ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ Â‰ËÌÓ‰Û¯ÌÓ Ë ·ÂÁ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚ÌÓ ÒÂ ÔËÂÏ‡Ú ‚
·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡885 Í‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÔË˜ËÌ‡ Í‡ÍÚÓ Á‡ ì‚ÂÏÂÌÌ‡Ú‡ Ë ˜‡ÒÚË˜-
884Пак там, оп. 64, а. е. 851, л. 10–12.

885 Тезата за „спряното кранче“ не се радва на особена популярност в англоезичната литература. Западните автори
обаче са склонни да видят важната роля на т. нар. „българо-съветска дружба“ за преодоляване на дълговата криза от
края на 70-те години. Злоч-Кристи например смята, че „подобрената международна позиция на България е резултат
не толкова на орязване вноса, колкото на нарасналите постъпления от реекспорт на съветски нефт,“. Zloch-Christy,
Debt Problems, p. 92. За Луси Тисон успешната стабилизация в началото на 80-те „може поне частично да се отдаде на
готовността на СССР да осигури петрол в количества, надвишаващи нуждите на страната, и да допусне излишъкът да
бъде реекспортиран извън СИВ“. Tyson, Laura D’Andrea. ‘The Debt Crisis and Adjustment Responses in Eastern Europe:
A Comparative Perspective’, International Organization, 1986: 2, p. 261. По думите на М. Джаксън „едва ли някоя друга
[източноевропейска] страна се радва на толкова много стимули... [включващи] щедри съветски доставки на енергия и
суровини и не по-малко великодушната готовност на Съветския съюз да приема български стоки“. Джаксън не про-
пуска обаче да отбележи и цената, която София трябва да заплати за тази щедрост: „Съветските плановици получават
неограничен контрол върху българската икономика и определят кои индустриални клонове да бъдат развивани“.
Ì‡ ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËˇî (1982≠1984 „.), Ú‡Í‡ Ë Á‡ ìÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ÍËÁ‡î (1985 ≠

1989 „.).886
Œ˜ÂÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ‡ıË‚ÌËÚÂ ‰ÓÍÛÏÂÌÚË Í‡ÚËÌ‡ Ó·‡˜Â Â ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÒÎÓÊÌ‡.887
ì—ÔË‡ÌÂÚÓ Ì‡ Í‡Ì˜ÂÚÓî ÌÂ Â Â‰ÌÓÍ‡ÚÂÌ ‡ÍÚ. œË ÌÂ„Ó ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ÒÂ ·Ó‡-
‚Ë ÌÂ Ò ÏÂÒÂˆË Ë „Ó‰ËÌË, ‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-‰˙Î„Ë ÔÂËÓ‰Ë, ‚ ˜ËËÚÓ ‡ÏÍË Ì‡Ú-
ÛÔ‡ÌËÚÂ ÔÂ‰Ë ÂÁÂ‚Ë ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁ˜ÂÔ‡ÌË Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÎÓ„ËÍ‡ ‰‡ ÔÓËÁÌÂÒÂ
Ò‚ÓˇÚ‡ ÔËÒ˙‰‡. «‡Ô‡ÁÂÌ‡Ú‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ˆËˇ Ó˜ÂÚ‡‚‡ Â‰ËÌ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÂÌ ÔÓˆÂÒ
Ì‡ ËÁÚ˙Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÏÓÚË‚‡ˆËˇ ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ë ÌÂÈÌ‡Ú‡ Á‡ÏˇÌ‡ Ò
˜ËÒÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÎÓ„ËÍ‡. ¡ÂÁÒÔÓÌÓ ‚ÂÌÂˆ Ì‡ ÚÓÁË ÔÂıÓ‰ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ‰ÂÍÎ‡Ë‡-
Ì‡Ú‡ ÓÚ Ã. —. √Ó·‡˜Ó‚ ÔÂ‰ Ì‡¯ÂÚÓ œÓÎËÚ·˛Ó ÌÓ‚‡ ‰ÓÍÚËÌ‡ ‚ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ: ìœËˇÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÒË Â ÔËˇÚÂÎÒÚ‚Ó, ÌÓ ÒËÂÌÂÚÓ Â Ò Ô‡Ëî.888 »ÁÚÎ‡Ò-
Í‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ Ì‡ ‚ÚÓË ÔÎ‡Ì Ó·‡˜Â Á‡ÔÓ˜‚‡ Â‰ÌÓ ‰ÂÒÂ-
ÚËÎÂÚËÂ ÔÓ-‡ÌÓ. Õ‡ ÔÓ‚Â‰ÂÌÓÚÓ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1975 „. 70-ÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ »Á-
Ô˙ÎÌËÚÂÎÌËˇ ÍÓÏËÚÂÚ Ì‡ —»¬ ÒÂ ÛÚ‚˙Ê‰‡‚‡ ÔÓ‰‚ËÊÂÌ ÔÂÚ„Ó‰Ë¯ÂÌ ·‡ÁËÒÂÌ ÔÂ-
ËÓ‰ ÔË ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚÌËÚÂ ˆÂÌË. —ÔÓÂ‰ ÌÓ‚‡Ú‡ ÙÓÏÛÎ‡ ìÚÂ ˘Â ÒÂ ÔÂ-
‡Á„ÎÂÊ‰‡Ú ‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡, Í‡ÚÓ Á‡ ·‡Á‡ ÒÂ ÔËÂÏ‡Ú ÔÂ‰¯ÂÒÚ‚‡˘ËÚÂ 5 „.î889
œÓÒÚÂÔÂÌÌÓÚÓ ì‰ÂË‰ÂÓÎÓ„ËÁË‡ÌÂî Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ Ó·ÏÂÌ ÔÂÏËÌ‡‚‡ ÔÂÁ
ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ ÓÍÓÎÓ ÔËÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ √ÂÌÂ‡ÎÌ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ (1979 „.); ÔÂ‰ÒÓ˜ÌÓÚÓ
‚˙˘‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÚÛ‡ÎÌËˇ Á˙ÌÂÌ Á‡ÂÏ Ì‡ ———– Ë Ì‡ÎÓÊËÎËˇÚ ÒÂ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÊËÚÓ ÓÚ
«‡Ô‡‰ (1980 „.); ÔÂÁ ìÏÓÎ·‡Ú‡î Ì‡ ¡ÂÊÌÂ‚ Á‡ ÓˇÁ‚‡ÌÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÂÌÂ„ÓÂ-
ÒÛÒË (1981); ÌÂ„Î‡ÒÌÓÚÓ Ó·‚˙Á‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ë ÌÂÙÚÂÌËˇ ÂÂÍÒÔÓÚ Ò ‚ÌÓÒ‡
Ì‡ Ó„ÓÏÌË ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚‡ Ò˙‚ÂÚÒÍÓ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ (1983 „.); Á‡ ‰‡ ÒÂ ÒÚË„ÌÂ ‰Ó ÓÍÓÌ-
˜‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ìˆÂÌÓ‚ËÚÂ Ì‡‰·‡‚ÍËî (1985≠1986 „.) Ë ËÁÒÚËÒÍ‡ÌËÚÂ
ÌÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Í˙Ï ———– ÔÂÁ 1988≠1989 „. ì÷ËÍ˙Î˙Úî ÒÂ Á‡Ú‚‡ˇ Ò ÔÂ‰ÎÓÊÂ-
ÌËˇ Ì‡ 130-ÚÓ Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ » Ì‡ —»¬ (23≠25 ˇÌÛ‡Ë 1989 „.) ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ô‡-
Jackson, M. ‘The Rise and the Decay of the Socialist Economy in Bulgaria’, Journal of Political Economy, 5, (1992): 4, pp.
205–206.
Специално внимание в коментарите си западните автори отделят на получаваните от НРБ специфични кредитни
„гаранции“ в резултат на нейната идеологическа близост със Съветския съюз. В тази връзка Р. Портес подчертава, че
„нейната [на България] изключителна близост, дори зависимост, от СССР кара пазара да вярва, че ако СССР подкре-
пи някоя страна, изпитваща затруднения, то това най-вероятно би била България“ Portes, R. ‘East Europe’s Debt to the
West: Interdependence is a Two Way Street,’ Foreign Affairs, 1977, no. 4, p. 765. В редовния си годишен преглед на ВД на
страните от СИВ Организацията за икономическо сътрудничество и развитие пък подчертава “изключително тесните
политически и стопански отношения [на България] със Съветския съюз”, което дава сериозно отражение върху кре-
дитоспособността на страната. OECD, ‘Comecon Borrowing On International Credit Markets’, Financial Market Trends,
1977: 2, Dec., pp. 63–64.
Повече за българо-съветските отношения и отражението им върху икономиката на страната вж. Иванов, М. Реформа-
торство без реформи..., глава 5. и Иванов, М. Съветската помощ, „спряното кранче” от Горбачов и българската криза
от втората половина на осемдесетте години. В сб. Преломни времена. Юбилеен сборник в чест на 65-годишнината на
професор Любомир Огнянов. С., 2006, с. 840–854.
886 Чакъров, К. От втория етаж... , с. 130–134; Дойнов, О. Спомени... , с. 257–262, 265–268; Яхиел, Н. Тодор Живков... ,
301; Манолова, Люба. предаване по „Канал 2001“, 13 декември 2004. Калинова, Е., И. Баева, Българските преходи...,
с. 136–137.
887 Реперите ù са представени и в изследването на И. Марчева. Марчева, И. Началото на края... , с. 93, 95.
888 В края на октомври 1985 г. Горбачов посещава София, където се провежда заседание на Политическия консулта-
тивен комитет на Варшавския договор. След закриване на срещата съветският ръководител има разговор с членовете
и кандидат-членовете на нашето Политбюро, при който той иносказателно заявява: „Все пак приоритет в решаването
на тези [икономически] въпроси има политическото ръководство, политическото решение, да не свеждаме нашите
отношения – и двустранни и вътре в СИВ – до елементарни похвати. Както се казва, приятелството си е приятелство,
но сиренето е с пари“. Вж Ново време, LХVII, 1996, № 1, с. 88.
889 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 5161, л. 78.
‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÂÌ ·‡ÁËÒÂÌ ÔÂËÓ‰ Á‡ ÓÔÂ‰ÂÎˇÌÂ ÍÓÌÚ‡ÍÚÌËÚÂ ˆÂÌË Á‡ ÔÂ-

ËÓ‰‡ 1991≠1995 „.890
—ÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡ Ë ‚ÓÂÌÌ‡Ú‡ ËÌÚÂ‚ÂÌˆËˇ ‚ ¿Ù„‡ÌËÒÚ‡Ì
ÂÒÛÒËÚÂ Ì‡ ———– Á‡ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌË ÊÂÒÚÓ‚Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú. œ‡‡‰Ë‡È-
ÍË Ò ìÛÌËÍ‡ÎÌÓÚÓ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Óî,891 ∆Ë‚ÍÓ‚ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡
ÔÓÒÚË„ÌÂ Â‰Ëˆ‡ ‚ÂÏÂÌÌË ÓÚÒÚ˙ÔÍË, Ò ÍÓËÚÓ ‰‡ ìÔÓ‰ÒÎ‡‰Ëî ÌÓ‚‡Ú‡ ÎËÌËˇ, Ì‡Î‡-
„‡˘‡ ÒÂ ‚ ÃÓÒÍ‚‡. ƒ‡ÌÌËÚÂ Ò‡ ÌÂÔ˙ÎÌË, ÌÓ ÒÔÓÂ‰ ÌˇÍÓË ÓˆÂÌÍË ÏÂÊ‰Û 1979 Ë
1985 „. ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ 2.9 ÏÎ‰. Û·. ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘.892 —Ú‡‚‡ ‚˙ÔÓÒ
Á‡ ‰Ó„Ó‚ÓÂÌËÚÂ ÔÂÁ Ï‡È 1979 „. ˆÂÌÓ‚Ë Ì‡‰·‡‚ÍË Á‡ ËÁÌ‡ÒˇÌËÚÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ
Ì‡ Ì‡¯ÂÚÓ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ‚‡Ú‡ Ë ÎÂÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, Á‡
ÍÓÏÔÂÌÒË‡ÌÂ ÚÛ‰‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‡·ÓÚÌËˆË ‚ ———– Ë Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙-
‚ÂÚÒÍËÚÂ ÚÛËÒÚË ‚ Õ–¡. ŒÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ Ò Ú‡ÁË ˆÂÎ ÔÓ 520 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. ÔÂÁ
1979≠1980 „. ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ Ò‡ Ó„‡ÌË˜ÂÌË ÌÂÍÓÎÍÓÍ‡ÚÌÓ, Á‡ ‰‡ ‰ÓÒÚË„Ì‡Ú ‚ 1986
„. ‰Ó 150 ÏÎÌ. ŒÚ Úˇı Ó·‡˜Â Â‡ÎÌÓ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ‰‡ ÔÓÒÚ˙ÔˇÚ Â‰‚‡ 32
ÏÎÌ.893
œÓ ÔÓ‰Ó·Ì‡ ÒıÂÏ‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡Ú Ë ÒÛÓ‚ËÌÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË. ‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ Ú‡·-
ÎËˆ‡Ú‡ Ó·‡˜Â, Ò‚Ë‚‡ÌÂÚÓ ËÏ Â ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌÓ, ‡ ÌÂ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ. œË Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
¡¬œ (ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌË ‰‡ÌÌË)894 Ò Ì‡‰ 50% (53.49%) ÏÂÊ‰Û 1980 Ë 1989 „. ‚ÌÓÒ˙Ú ÓÚ
———– Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÓÚ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ ÒÛÓ‚ËÌË ÒÂ Á‡Ô‡Á‚‡ ÔÂÁ ˆˇÎÓÚÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂ-
ÚËÂ Ì‡ ÌË‚‡Ú‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË.
“‡·ÎËˆ‡ 17.13.
»Ì‰ÂÍÒÌË ˜ËÒÎ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———–
(1980 = 100)
¬ÌÓÒ Ì‡: 1984 1985 1986 1987 1988 1989
≈ÎÂÍÚÓÂÌÂ„Ëˇ, ÏÎÌ. Í¬Ú.˜ 102.04 128.68 111.89 104.83 103.17 102.64
œËÓ‰ÂÌ „‡Á, ÏÎÌ. Ï ÍÛ·. 111.00 -101.48 103.96 106.46 102.86 108.50
‡ÏÂÌÌË ‚˙„ÎË˘‡, ıËÎ.Ú 105.65 106.53 106.71 110.45 108.49 -100.69
ÓÍÒ, ıËÎ.Ú -122.19 -157.69 -184.62 -184.62 -185.80 -185.21
∆ÂÎˇÁÌ‡ Û‰‡, ıËÎ. Ú -102.41 -105.37 100.58 -101.61 -105.50 -114.00
◊Û„ÛÌ, ıËÎ. Ú 100.30 -110.14 -106.30 105.85 -110.19 -135.32
÷ÂÎÛÎÓÁ‡, ıËÎ. Ú 119.63 118.54 -105.70 -105.96 -113.09 -120.81
“ÂÏÔ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡¬œ,
ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË 122.87 126.36 133.33 141.47 148.45 153.49
Източник: Статистически годишник, ЦДА, собствени изчисления.
890 Пак там, оп. 66, а. е. 1373, л. 26 и сл; пак там, а. е. 2140, л. 93; пак там, оп. 67, а. е. 405а, л. 3–10; пак там, а. е. 2492,
л. 10–12; пак там, оп. 68, а. е. 1180, л. 24; пак там, а. е. 3570, л. 4–5.
891 Пак там, а. е. 3665, л. 11.
892
Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 175–176.
893 ЦДА, ф. 1Б, оп. 66, а. е. 1707, л. 50–55; пак там, оп. 68, а. е. 1180, л. 24.
894 Според коригираните западни изчисления обаче за същия период БВП расте с незначителните 4.36 %. Maddison,
World Economy, pp. 93–100.

«‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ ·Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú ‰‡ÌÌË Á‡ ‚ÌÓÒ‡

Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ (Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ ÌÂ„Ó Ò‡ Ó·Ó·˘ÂÌË ‚ Ú‡·ÎËˆ‡ 17.15). ¬
Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÙËˆË‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÌ-
ÙÓÏ‡ˆËˇ Á‡ ËÏÔÓÚ‡ ÏÛ. ŒÚ Ó·Ò˙Ê‰‡ÌËˇÚ‡ ‚ œÓÎËÚ·˛Ó Ó·‡˜Â ÒÚ‡‚‡ ˇÒÌÓ, ˜Â
ÔÂÁ 1981 „. Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ ———– Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ËÁÌÓÒ‡ ÒË Ò 1620 ıËÎ. Ú. ŒÚ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌË-
ÚÂ ‰‡ ÔÓÒÚ˙ÔˇÚ ÔÂÁ 1984 „. 11 629 ÏÎÌ. Ú ÔÂÚÓÎ Â‡ÎÌÓ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË 11 511, ‡ ÓÚ
ÍÓÌÚ‡ÍÚÛ‚‡ÌËÚÂ Á‡ 1989 „. 11 629 ÏÎÌ. ÌˇÏ‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÔ˙ÎÌÂÌË 150 ıËÎ. Ú.895
œÓ‡‰Ë ÍÎ˛˜Ó‚ÓÚÓ ∫ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Á‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÚÛÍ ‡„ÛÏÂÌÚ ˘Â ÒË ÔÓÁ‚Ó-
Îˇ ‰‡ ÓÔË¯‡ ÔÓ-ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÒÔÓÏÂÌ‡Ú‡ ‚Â˜Â ìÏÓÎ·‡î ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ‚ÌÓ-
Ò‡ Ì‡ ÂÌÂ„ÓÌÓÒËÚÂÎË. ¬ Ò‡ÏËˇ Í‡È Ì‡ ÏÂÒÂˆ ‡‚„ÛÒÚ 1981 „. À. ». ¡ÂÊÌÂ‚ ËÁÔ‡-
˘‡ ÎË˜ÌË ÔËÒÏ‡ ‰Ó Ô‡ÚËÈÌËÚÂ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ”Ì„‡Ëˇ, ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡-
ÍËˇ Ë √ƒ–. œÓ‡‰Ë Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ‚ œÓÎ¯‡ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ‚ ÂÏ˙Î ÔÂˆÂÌˇ‚‡Ú, ˜Â ˘Â
·˙‰Â ÌÂˆÂÎÂÒ˙Ó·‡ÁÌÓ ‰‡ ÔÓ‚‰Ë„‡Ú ÚÓÁË ‚˙ÔÓÒ Ë ‚˙‚ ¬‡¯‡‚‡. ¬ Ó·˙˘ÂÌËÂÚÓ
¡ÂÊÌÂ‚ ËÌÙÓÏË‡, ˜Â —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ÌÂ ˘Â ·˙‰Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË
ÔÓÂÚËÚÂ Ò ÔÎ‡Ì‡ Á‡ 1981≠1985 „. ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË Á‡ ËÁÌÓÒ. —ÔÂˆË‡ÎÌÓ Á‡ Õ–¡ ‰ÓÒ-
Ú‡‚ÍËÚÂ ˘Â ·˙‰‡Ú Ì‡Ï‡ÎÂÌË Ò˙Ò 7.3% (2.6 ÏÎÌ. Ú ÛÒÎÓ‚ÌÓ „ÓË‚Ó), ÌÓ ÔÓ ‰ÛÏËÚÂ
Ì‡ „ÂÌÂ‡ÎÌËˇ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ œ—— ‰ÓË Ú‡Í‡ ‚ÌÓÒ˙Ú ˘ˇÎ ‰‡ ·˙‰Â Ò 10% ÔÓ-„ÓÎˇÏ
ÓÚ Â‡ÎËÁË‡ÌËˇ ÔÂÁ ÔÂ‰Ì‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡. ÓÌÍÂÚÌËÚÂ Ó·ÂÏË Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ
ÂÌÂ„ËÈÌË ÂÒÛÒË ˘Â ·˙‰‡Ú ‰Ó„Ó‚ÓÂÌË Ò √ÓÒÔÎ‡Ì‡. œËÒÏÓÚÓ Á‡‚˙¯‚‡: ìÃÓÎˇ
ÚÂ, “Ó‰Ó, ‰‡ ÒÂ ÓÚÌÂÒÂ¯ Ò ‡Á·Ë‡ÌÂ Í˙Ï ÔÓÒÚ‡‚ÂÌËˇ ‚˙ÔÓÒ. ˙Ï Ú‡ÁË ÒÚ˙ÔÍ‡
ÌË ÚËÍ‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇÚ‡ ‚ ÏÓÏÂÌÚ‡î.896
Õ‡ 4 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë 1981 „. ∆Ë‚ÍÓ‚ Á‡ÔÓÁÌ‡‚‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ò ‚˙ÔÓÒ‡, Í‡ÚÓ Â ÓÔ-
Â‰ÂÎÂÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Á‡ ÔÂ„Ó‚ÓË Ò ÃÓÒÍ‚‡. ËËÎ «‡Â‚ (ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ƒ˙Ê‡‚-
Ì‡Ú‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡ ÍÓÏËÒËˇ), ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ (ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ) Ë √Â-
Ó„Ë œ‡ÌÍÓ‚ (ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ıËÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ) ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú ÒÂËˇ ÓÚ ‡Á-
„Ó‚ÓË Ò˙Ò Á‡Ï.-ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ———– ÕËÍÓÎ‡È ¡‡È·‡ÍÓ‚ Ë Ò ÔÂ‰ÒÂ‰‡-
ÚÂÎˇ Ì‡ √ÓÒÔÎ‡Ì‡. —ÔÓÂ‰ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ÔÂ‰Î‡„‡ÌÓÚÓ Ì‡Ï‡ÎÂ-
ÌËÂ Â ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ÌÂ Ò 2.6, ‡ Ò 3.8 ÏÎÌ. Ú ÛÒÎÓ‚ÌÓ „ÓË‚Ó. œÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ ÌË ÒÔÓ‰Â-
ÎˇÚ, ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍÓÚÓ ìÔÂ‰ÎÓÊÂÌËÂî Â ‰Ó‚ÂÎÓ ì‰Ó ÒÏÛ˘ÂÌËÂ ‚ Í‡‰ËÚÂî, Ú˙È Í‡ÚÓ
¡˙Î„‡Ëˇ ÌˇÏ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ Û‚ÂÎË˜Ë ÒÓ·ÒÚ‚ÂÌËˇ ‰Ó·Ë‚, ÌËÚÓ ‚‡ÎÛÚÌË ËÁÚÓ˜ÌË-
ˆË Á‡ ‚ÌÓÒ ÓÚ ‰Û„Ë ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎË. ŒÚÔ‡‚ÂÌ‡ Â ÏÓÎ·‡ Á‡ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰‚Ë‰Â-
ÌËˇ ÌË ÔÓ ÔÎ‡Ì‡ ËÁÌÓÒ Á‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Ì‡ ÒËÎÌÓ ÂÌÂ„ÓÂÏÍ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ (ÌÓ-
Ï‡ÎÌË Ô‡‡ÙËÌË, Í‡ÎˆËÌË‡Ì‡ ÒÓ‰‡, ÔÓÎËÔÓÔËÎÂÌ, ÂÚËÎÂÌ„ÎËÍÓÎË), Á‡ Û‚ÂÎË˜‡-
‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ ÓÚ ———– Ì‡ ÚÂÊÍ‡ ÏËÌÌÓ‰Ó·Ë‚Ì‡ Ë Ú‡ÌÒÔÓÚÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡ Ë ÌˇÍÓË ÍÓÏ-
ÔÎÂÍÚÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ, Í‡ÍÚÓ Ë Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂÚÓ Á‡ ¿≈÷ Ë ˆÂÌÚ‡ÎËÚÂ
Ì‡ ìÃ‡Ëˆ‡-ËÁÚÓÍî. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ ÔÓ‰‡ÁÌÂÌ, ¡‡È·‡ÍÓ‚ ÔËÔÓÏÌˇ, ì˜Â ÓÚ ÒÌÂÏ‡ÌÂÚÓ
Ì‡ ÂÌÂ„ËÈÌËÚÂ ÂÒÛÒË Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ [Õ–¡] ËÁÓ·˘Ó ÌˇÏ‡ÎÓ ‰‡ ÔÓÒÚ‡‰‡, Á‡˘ÓÚÓ
Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ÒÌÂÏÂ Ò‡ÏÓ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ „ÓË‚‡ Í˙Ï Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË. —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á
ÌËÍÓ„‡ Ë Ì‡ ÌËÍÓ„Ó ÌÂ Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÎ ÂÒÛÒË, ÍÓËÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Á‡ ËÁÌÓÒ ‚ ÚÂ-
ÚË ÒÚ‡ÌË. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]897 œÓ‡‰Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂ ‚˙‚ ‚˙Á„ÎÂ-
‰ËÚÂ ‡Á„Ó‚ÓËÚÂ Ò‡ ÓÚÎÓÊÂÌË. ¬ ‡ıË‚‡ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó ÌÂ Â Á‡Ô‡ÁÂÌ‡ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ
895 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 405а, л. 8; пак там, оп. 68, а. е. 198, л. 173–174; АМВнР, оп. 46–1, а.е 66, л.1–5.
896 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 405а, л. 3–4.
897 Пак там, л. 8.
Á‡ ÔÓÒÎÂ‰‚‡ÎËˇ ıÓ‰ Ì‡ ÔÂ„Ó‚ÓËÚÂ, ÌÓ ÌÂ ·Û‰Ë Ò˙ÏÌÂÌËÂ Á‡ÔÓ˜Ì‡ÎÓÚÓ Ò‚Ë‚‡ÌÂ Ì‡

ÂÌÂ„ËÈÌËÚÂ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ó˘Â ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ‰‡ÎÂ˜ ÔÂ‰Ë ËÁ·Ë‡ÌÂÚÓ
Ì‡ Ã. —. √Ó·‡˜Ó‚ Á‡ „ÂÌÂ‡ÎÂÌ ÒÂÍÂÚ‡ Ì‡ œ——.
“ÂÌ‰ÂÌˆËˇÚ‡ Í˙Ï Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ÂÍÒÔÓÚ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË ÒÂ
Ó˜ÂÚ‡‚‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ˇÒÌÓ ÒÎÂ‰ ÒÏ˙ÚÚ‡ Ì‡ À. ». ¡ÂÊÌÂ‚. —Ë„ÛÌÓ ‚ Ú‡ÁË ‚˙ÁÍ‡
ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë 1983 „. “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ËÁÔ‡˘‡ ÎË˜ÌÓ ÔËÒÏÓ ‰Ó ÌÓ‚Ëˇ ˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎ Ì‡
œ—— fi. ¿Ì‰ÓÔÓ‚. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÚÂÍÒÚ˙Ú ÏÛ ÌÂ Â Á‡Ô‡ÁÂÌ, ÌÓ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡ Á‡ ‚˙Á-
ÏÓÊÌËˇ Í˙„ ÓÚ ‚˙ÔÓÒË, ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÚË ÓÚ ¡ œ, ‰‡‚‡ ÔÓÂ‰ÌÓÚÓ Ó·˙˘ÂÌËÂ Ì‡ Ì‡-
¯ÂÚÓ œÓÎËÚ·˛Ó ‰Ó Ì‡ÒÎÂ‰ÌËÍ‡ Ì‡ ¿Ì‰ÓÔÓ‚ ≠ . ◊ÂÌÂÌÍÓ (Ï‡È 1984 „.). ¬ ÌÂ-
„Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ÚË ‚‡ÊÌË ÔÓ·ÎÂÏ‡: ‡) Á‡Ô‡Á‚‡ÌÂ, ‡ ÔÓ ÌˇÍÓË ÔÓÁËˆËË Ë ËÁ-
‚ÂÒÚÌÓ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ, Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌÌÓ-ÂÌÂ„ËÈÌË ÂÒÛÒË ÒÔˇÏÓ Ó·Â-
Ï‡ ËÏ ÔÂÁ 1981≠1985 „.; ·) ÓÍ‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ÓÚ ———– Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ËÁ-
ÔÂ‚‡‚‡˘Ó ‡Á‚ËÚËÂ ‚ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂÚÓ, ÂÎÂÍÚÓÌËÍ‡Ú‡, ıËÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡, ÏËÍÓ-
·ËÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ë ÌˇÍÓË ‰Û„Ë ÓÚ‡ÒÎË Ì‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ Ë ‚) ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡ ÒÚÂ-
ÔÂÌ Ì‡ ÍÓÓÔÂË‡ÌÂ Ë ÒÔÂˆË‡ÎËÁ‡ˆËˇ.898
¬Ò˙˘ÌÓÒÚ Ó·˙˘ÂÌËÂÚÓ Â ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ ÏÌÓ„ÓıÓ‰Ó‚‡ ‡ÍˆËˇ Ì‡ ∆Ë‚-
ÍÓ‚. ¬ Í‡ˇ Ì‡ Ï‡È 1984 „. Á‡Â‰ÌÓ Ò ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÚÓÈ ÔÓÒÂ˘‡‚‡ ÃÓÒÍ‚‡,
Í˙‰ÂÚÓ ÓÚÍË‚‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ˛·ËÎÂÈÌ‡ ËÁÎÓÊ·‡ ìÕ‡Ó‰Ì‡ ÂÔÛ·ÎËÍ‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ. ◊ÂÚËË‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË ÔÓ Ô˙Úˇ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ‚˙ÁıÓ‰î, ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ‚ÁÂ-
Ï‡ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÃÓÒÍÓ‚ÒÍÓÚÓ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙‚Â˘‡ÌËÂ Ì‡ Ì‡È-‚ËÒÓÍÓ ‡‚ÌË˘Â Ì‡
ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬. ƒ‚ÂÚÂ ÏÂÓÔËˇÚËˇ ‰‡‚‡Ú ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ÔÂ‰ ÂÏ˙Î
‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÓ‚‰Ë„Ì‡ÚË ·ÓÎÂÁÌÂÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË. œËÒÏÓÚÓ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó Ì‡ ¡ œ
ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Û‰Ó·ÂÌ Á‡ ÚÓ‚‡ ÔÓ‚Ó‰. ¿ ˜Â ÓÔÂ‡ˆËˇÚ‡ ‰‡‚‡ ÂÁÛÎÚ‡Ú, ÎË˜Ë ÓÚ ÔËÁÌ‡-
ÌËÂÚÓ Ì‡ ◊ÂÌÂÌÍÓ ÔË ÒÂ˘‡Ú‡ ÏÛ Ò ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡ 31 Ï‡È Ò. „.:
ŸÂ ÚË Í‡Ê‡ ÓÚÍÓ‚ÂÌÓ, “Ó‰ÓÂ, ˜Â ÌÂ ‚˙ÁÌ‡ÏÂˇ‚‡ı ‰‡ Ó·Ò˙Ê‰‡Ï ‰ÌÂÒ ÚÓÁË
ÔÓ·ÎÂÏ [Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË] Ò ÚÂ·... ÕÓ Ì‡ ÏÂÌ ÏË „Ó‚ÓˇÚ, ˜Â Û ‚‡Ò ÔÂ-
‰ËÁ‚ËÍ‚‡ ·ÂÁÔÓÍÓÈÒÚ‚Ó ‚˙ÔÓÒ˙Ú Á‡ ÚÓ‚‡ Í‡Í ˘Â ÔÓ‰˙ÎÊË ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙Í Ì‡¯ÂÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ‚ Ú‡ÁË Ó·Î‡ÒÚ.899
¬ Í‡ÚÍËˇ ‡Á„Ó‚Ó ◊ÂÌÂÌÍÓ ÌÂÓÙËˆË‡ÎÌÓ ËÌÙÓÏË‡, ˜Â Ï‡Í‡ Ë ÚÛ‰ÌÓ
———– Â Ì‡ÏÂËÎ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ìÁ‡Ô‡ÁË Ó·ÂÏ‡ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÌÂÙÚ Á‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ Ì‡ ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ 1985 „.î. –Â‡ÍˆËˇÚ‡ Ì‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ Â ÏË„ÌÓ‚ÂÌ‡: ì¡Î‡„Ó‰‡ˇ,
ÒÍ˙ÔË ‰. ◊ÂÌÂÌÍÓ, Á‡ ¬‡¯ÂÚÓ ËÁÍ‡Á‚‡ÌÂ.î900 Õ‡ ÔÓÒÎÂ‰‚‡Î‡Ú‡ ÌÂÓÙËˆË‡ÎÌ‡
ÒÂ˘‡ ÏÂÊ‰Û ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ Ë ÛÒÍËˇ ÏÛ ÍÓÎÂ„‡ “ËıÓ-
ÌÓ‚ Â ÔÓÎÛ˜ÂÌÓ ÌÓ‚Ó ‚‡ÊÌÓ Ó·Â˘‡ÌËÂ, ˜Â ËÌÚÂ„‡ˆËˇÚ‡ ˘Â ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ÌÂ Ò‡-
ÏÓ Ì‡ ÏÌÓ„ÓÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡, ‡ ì‰ÓÚÓÎÍÓ‚‡, ‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ ‰Û„ËÚÂ ÒÚ‡ÌË ÏÓÊÂ ·Ë ˘Â
ÒÂ ÌÛÊ‰‡ˇÚ ÓÚ ÔÓ‚Â˜Â ‚ÂÏÂ Á‡ ÔÓ‰„ÓÚÓ‚Í‡, Ë Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌ‡ ÓÒÌÓ‚‡ Ò˙Ò ———–î.
“ËıÓÌÓ‚ ËÁ‡Áˇ‚‡ „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚ Á‡ ·˙Î„‡ÒÍÓ Û˜‡ÒÚËÂ ÔË ‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ œË-
Í‡ÒÔËÈÒÍÓÚÓ ÌÂÙÚÂÌÓ Ì‡ıÓ‰Ë˘Â. ÓÌÍÂÚËÁ‡ˆËˇ ‚ÒË˜ÍË ÚÂÁË Ë‰ÂË ‰Ó·Ë‚‡Ú ÔË
ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂÚÓ Û Ì‡Ò Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌ‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ, ˙ÍÓ‚Ó‰ÂÌ‡ ÓÚ ÛÒ-
ÍËˇ Á‡Ï.-ÔÂÏËÂ ¿. ¿ÌÚÓÌÓ‚.901
898 Пак там, а. е. 3139, л. 4–20.

899 Пак там, а. е. 3175, л. 8.
900 Пак там, л. 8–10.
901 Пак там, а. е. 3196, л. 80–81; пак там, а. е. 3215, л. 1.
œÓÏˇÌ‡Ú‡ Ì‡ Í‡‡ÛÎ‡ ‚ ÂÏ˙Î ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÒÎ‡·Ó Ì‡ ÔÓÂÚËÚÂ ÔÂ‰Ë „Ó‰Ë-

Ì‡ Ó·Â˘‡ÌËˇ. œÂÁ ˛ÌË 1985 „. Ì‡ ‚˙˘‡ÌÂ ÓÚ ÓÙËˆË‡ÎÌÓ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ‚ Õƒ–,
ÃÓÌ„ÓÎËˇ Ë flÔÓÌËˇ ∆Ë‚ÍÓ‚ ÒÔË‡ ‚ ÃÓÒÍ‚‡, Í˙‰ÂÚÓ Â Ì‡„‡‰ÂÌ Ò Ì‡È-‚ËÒÓÍËˇ
Ò˙‚ÂÚÒÍË Ó‰ÂÌ ìÀÂÌËÌî. ŒÚÎË˜ËÂÚÓ Â ‚˙˜ÂÌÓ ÎË˜ÌÓ ÓÚ ÌÓ‚Ëˇ „ÂÌÂ‡ÎÂÌ ÒÂÍÂ-
Ú‡ Ë Ï‡ÍË‡ ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡Ú‡ ÓÚ ÕËÍÓ flıËÂÎ ìÔ˙‚‡ Ù‡Á‡ Ì‡ ‰Ó‚ÂËÂ Ë ÒËÏÔ‡ÚËËî
‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë √Ó·‡˜Ó‚. —ÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡ÚËÍ‡ ÌÂ ÔË-
Ò˙ÒÚ‚‡ ‚ ‰ÌÂ‚ÌËˇ Â‰ Ì‡ ÒÂ˘‡Ú‡, ÌÓ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÚÓ‚‡ Ì‡ 7 ˛ÌË Ò. „. ÒÂ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡
ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡ ÔÓ„‡Ï‡ Á‡ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ Ë Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓÚÓ
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û Õ–¡ Ë ———– ‰Ó 2000 „. ¬˙ÔÂÍË ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ ÒË ÂÁËÍ
œÓ„‡Ï‡Ú‡ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÔÓÂÚËÚÂ ÓÚ ◊ÂÌÂÌÍÓ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË. ¬ ˜Î. 3 Â ÔÓÒÓ˜ÂÌÓ, ˜Â
ìÒÚ‡ÌËÚÂ Ë ÔÓ-Ì‡Ú‡Ú˙Í ˘Â ÔÓ‚ÂÊ‰‡Ú Ò˙„Î‡ÒÛ‚‡Ì‡, ‡ ‚ ÌˇÍÓÈ Ó·Î‡ÒÚË Â‰ËÌÌ‡ Ì‡-
Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÓÚ˜ËÚ‡ÈÍË Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ËÚÂ ‚ ÒÚ‡ÌËÚÂ Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂı-
ÌË˜ÂÒÍË ÔÓÚÂÌˆË‡ÎËî. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».] Œ˜ÂÚ‡ÌË Ò‡ Ó·Î‡ÒÚËÚÂ Ì‡ Á‡ÒËÎÂÌ‡
ËÌÚÂ„‡ˆËˇ ≠ ÂÎÂÍÚÓÌËÍ‡, ÍÓÏÔÎÂÍÒÌ‡ ‡‚ÚÓÏ‡ÚËÁ‡ˆËˇ, ÌÓ‚Ë ‚Ë‰Ó‚Â Ï‡ÚÂË‡ÎË
Ë ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Ë ·ËÓÚÂıÌÓÎÓ„ËË. —ÎÂ‰‚‡˘ËˇÚ ˜Î. 4 ÙËÍÒË‡ ìÁ‡Ô‡Á‚‡ÌÂ Á‡
1986≠1990 „Ó‰ËÌË Ì‡ ‡‚ÌË˘ÂÚÓ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÌÂÙÚ Ë ÌÂÙÚÓÔÓ‰ÛÍÚË ÓÚ
———– Á‡ Õ–¡ Ë ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ ÔÂÁ ÔÓÒÓ˜ÂÌËÚÂ
„Ó‰ËÌË Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÔËÓ‰ÂÌ „‡Á Ë ÂÎÂÍÚÓÂÌÂ„Ëˇ ‚ Õ–¡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚‡ Ì‡ Ò˙„-
Î‡ÒÛ‚‡ÌÂ ‚Á‡ËÏÓÔËÂÏÎË‚Ë ÙÓÏË Ì‡ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Óî. 902 [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]
ƒÂÍÎ‡Ë‡ÌÓÚÓ ÓÚ ◊ÂÌÂÌÍÓ Ë ÔÓÚ‚˙‰ÂÌÓ ÓÚ √Ó·‡˜Ó‚ Ó·Â˘‡ÌËÂ Á‡ Á‡Ô‡Á-
‚‡ÌÂ ÌË‚ÓÚÓ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË Á‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚÚ‡ ÌË ÒÛÓ‚ËÌË ÌÂ
ÒÂ ‚ÔËÒ‚‡ ‚ ¯ËÓÍÓ ÔÓÔÛÎˇÌ‡Ú‡ ÚÂÁ‡ Á‡ ìÒÔˇÌÓÚÓ Í‡Ì˜Âî. œÓÍ‡Á‡ÚÂÎÌ‡ ‚ ÚÓ‚‡
ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â Ë Ú‡·ÎËˆ‡ 17.14., ‚ ÍÓˇÚÓ ÚÂÏÔ˙Ú Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ/Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Â ÔÂ‰Ò-
Ú‡‚ÂÌ Í‡ÚÓ Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ/Ò‚Ë‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ ‚ Í‡ˇ ÒÔˇÏÓ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÂËÓ‰‡ (Ì‡ÔË-
ÏÂ: 1989 „. Í˙Ï 1985 „).
“‡·ÎËˆ‡ 17.14.
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———– ÔÓ ÔÂÚËÎÂÚÍË, ‚
ÔÓˆÂÌÚË ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ÌËˇ 5-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÂËÓ‰
—ÛÓ‚ËÌË 1965≠1970 1970≠1975 1975≠1980 1980≠1985 1985≠1989

≈ÎÂÍÚÓÂÌÂ„Ëˇ, ÏÎÌ. k¬Ú.˜ 858.33 945.10 13.55 28.68 0.22
‡ÏÂÌÌË ‚˙„ÎË˘‡, ıËÎ. Ú -0.23 17.03 94.83 6.65 -7.40
ÓÍÒ, ıËÎ. Ú 40.82 202.90 20.71 -236.36 -286.00
—ÛÓ‚ ÌÂÙÚ, ıËÎ. Ú 221.86 207.21 Ì/‰ 5.75* -0.28**
∆ÂÎˇÁÌ‡ Û‰‡, ıËÎ. Ú 22.68 62.44 33.19 -5.67 -10.04
◊Û„ÛÌ, ıËÎ. Ú 35.03 51.89 25.28 -11.28 -38.94
÷ÂÎÛÎÓÁ‡, ıËÎ. Ú 250.00 15.00 72.75 18.54 -49.68
œ‡ÏÛÍ, ıËÎ. Ú 38.71 -2.38 12.38 6.14 -0.20
—Â‰ÂÌ ÚÂÏÔ Ì‡ ÔË‡ÒÚ, % 183.40 187.39 38.96 -27.61 -49.04
Източник: Статистически годишник, ЦДА, АМВнР.

¡ÂÎÂÊÍË: * 1977≠1984 „.
** 1984≠1989 „.
902 АМВнР, оп. 42, а. е. 4071а, л. 13–14; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 590, л. 8 и сл.; Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 307.
Œ˜ÂÚ‡Ì‡Ú‡ ÚÛÍ Í‡ÚËÌ‡ Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÒÎÓÊÌ‡ ÓÚ ÔËÂÏ‡Ì‡Ú‡ ‰ÓÒÂ„‡.

ÀËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Ô˙ÎÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ËÁÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÛÓ‚ ÔÂÚÓÎ903 ÏÓÊÂ ·Ë ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ËÁÍË-
‚ˇ‚‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ Ó·˘ ÂÁÛÎÚ‡Ú. ¬˙ÔÂÍË ÚÓ‚‡ ËÁ‚Ó‰ËÚÂ Ò‡ ˇÒÌË.
¬ÏÂÒÚÓ Â‰ÌÓÍ‡ÚÂÌ ‡ÍÚ, Úˇ ÌË ÔÓÍ‡Á‚‡ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÂÌ ÔÓˆÂÒ Ì‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ì‡
‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ. ¬ËÒÓÍËˇÚ ÚÂÏÔ Ì‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ ‰‚Â ÔÂÚËÎÂÚÍË
(1965≠1975 „.) ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Á‡·‡‚ˇ Ò‚Óˇ ÔË‡ÒÚ ÒÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ÔÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍË-
Á‡, ‡ ÓÚ 1980 „. ·ÂÎÂÊË Ë Ú‡ÈÌ‡ ÚÂÌ‰ÂÌˆËˇ Í˙Ï ÒÔ‡‰. ¬ÚÓËˇÚ ‚‡ÊÂÌ ËÁ‚Ó‰, ÍÓÈ-
ÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚Ë ÓÚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡, Â, ˜Â ìÚÓ˜Í‡Ú‡ Ì‡ ÔÂ˜ÛÔ‚‡ÌÂî ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ
‰‡ ·˙‰Â ËÁÚÂ„ÎÂÌ‡ Ò ÔÓÌÂ 5≠6 „. ÔÓ-‡ÌÓ (1980 ‚ÏÂÒÚÓ ÔËÂÏ‡Ì‡Ú‡ ‰Ó ÒÂ„‡ 1985/
1986 „.). “Ó‚‡ ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÂ ‰˙ÎÊË Ì‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌËˇ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ÒÍÎ˛˜‚‡-
ÌËÚÂ ÒÔÓ„Ó‰·Ë ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬. ¬ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ÔËÏÂ ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡
„‡Á ÓÚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Â ÛÂ‰ÂÌ ÔÓ ‰‚Â ÒÔÓ„Ó‰·Ë: ÓÚ 1969 „. Á‡ 3 ÏÎ‰. ÍÛ·. Ï Ë ÓÚ
1974 „. Á‡ 2.8 ÏÎ‰. ÍÛ·. Ï, Ò˙Ò ÒÓÍ ÂÒÔÂÍÚË‚ÌÓ ‰Ó 1990 Ë 1998 „.904 œÂ‰Ë ËÁÚË-
˜‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËˇÚ‡ ÃÓÒÍ‚‡ ÌÂ ÏÓÊÂ Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ ‰‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ‰ÓÒÚ‡‚ÍËÚÂ.
œÓ ÔÓ‰Ó·ÌË ÒıÂÏË ÒÂ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ˇ‚‡ ËÁÌÓÒ˙Ú ÓÚ ———– Ë Ì‡ ˆÂÎÛÎÓÁ‡, ÊÂÎÂÁÂÌ ÍÓÌ-
ˆÂÌÚ‡Ú, ÒÚÓÏ‡Ì‡ Ë ‰.905
¬ÚÓË ‚‡ÊÂÌ ‡ÒÔÂÍÚ ‚ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, ËÏ‡˘ ÔˇÍÓ ‚˙Á-
‰ÂÈÒÚ‚ËÂ ‚˙ıÛ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Â ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌ‡Ú‡ ‚ ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡Ú‡
ÔÓ„‡Ï‡ ÓÚ 1985 „. ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ì·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ‰‡ ‚ÁÂÏÂ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ËÁ„‡Ê-
‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ „‡ÁÓÔÓ‚Ó‰Ë Ë Ó·ÂÍÚË Ì‡ ÌÂÙÚÂÌ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡
———–î (˜Î. 4). ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÚÓ‚‡ Â ÓÔËÚ ‰‡ ÒÂ ËÁÍÓ‚Â ‡ÁÏÂÌÌ‡ ÏÓÌÂÚ‡, ÒÂ˘Û ÍÓˇ-
ÚÓ ‰‡ ÒÂ ËÁÚ˙„Û‚‡ Á‡Ô‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÂÏËÚÂ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌËÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÂÌÂ„ÓÂÒÛÒË.
—ıÂÏ‡Ú‡ ÌÂ ÔËÚÂÊ‡‚‡ ÓÒÓ·ÂÌ‡ ÓË„ËÌ‡ÎÌÓÒÚ. “ˇ Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‰Ó-
ÚÓ„‡‚‡ Í‡ÍÚÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ —»¬, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ ‰‚ÛÒÚ‡ÌÌËÚÂ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍË ÓÚÌÓ¯Â-
903
Може би е по-точно да се каже, че официалните данни са непълни и има сериозни основания те да бъдат подложе-
ни на съмнение. Според издаваната само за служебно ползване статистическа серия „Външна търговия на НРБ“ през
1989 г. страната ни внася от Съветския съюз 7.8 млн. т нефт, а по справка от 30 октомври с. г. на посолството в
Москва, изпратена лично до генералния секретар Петър Младенов, към момента са експедирани 9.5 млн. т и се
очертава неизпълнение от 150 хил. т на договореното и контрактувано количество (11.6 млн. т).
“‡·ÎËˆ‡ 17.15.
Внос на суров петрол от НРБ по държави, хил. т, 1974 –1990 г.
1974 1975 1976 1977 1984 1987 1988 1989 1990

Общо 10459 10839 11763 10529 н/д 13219 12868 13739 9948
По страни
СССР-ЦСУ 9861 1022 10849 9009 н/д 11101 7929 7677 6021
СССР-МВнР/ЦДА н/д н/д н/д н/д 11511 н/д н/д 11479 н/д
Алжир 108 17 88 206 н/д – 351 55 1
Ирак 139 – 153 803 н/д 590 3095 3753 2016
Иран – 417 389 137 н/д 405 719 718 589
Либия 113 215 284 215 н/д 1098 749 1456 1260
Египет 238 148 – 148 н/д н/д н/д н/д н/д
Източник: ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 3175, л. 12; АМВнР, оп. 46–1, а. е. 66, л. 1–5; Външна търговия на РБ. Статисти-
чески данни. С., 1992, с. 250.
904 ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 490, л. 84.
905 Пак там, а. е. 2615, л. 8–11.
ÌËˇ (ŒÂÌ·Û„ÒÍËˇÚ „‡ÁÓÔÓ‚Ó‰, ÂÎÂÍÚÓÔÓ‚Ó‰˙Ú ¬ËÌËˆ‡ ≠ ¿Î·ÂÚË¯‡905‡, ‰˙-

‚Ó‰Ó·Ë‚˙Ú ‚ ÓÏË).906 “ˇ Ó·‡˜Â ÓÚÍË‚‡ ÔÂÍ‡ÒÌ‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰‡
Ú‚˙‰Ë, ˜Â Ú‡Í‡ —˙‚ÂÚÒÍËˇÚ Ò˙˛Á ˘Â ·˙‰Â ÓÒ‚Ó·Ó‰ÂÌ ÓÚ ìÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓÒÚÚ‡ ÔÓÒÚÓ-
ˇÌÌÓ ‰‡ ÓÍ‡Á‚‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ÌÂÈÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂî.907
»Á‡Á Ì‡ ÔÓÍÎ‡ÏË‡Ì‡Ú‡ ‚ ƒ˙Î„ÓÒÓ˜Ì‡Ú‡ ÔÓ„‡Ï‡ ìÂ‰ËÌÌ‡ Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂı-
ÌË˜ÂÒÍ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡î Ë ìÁ‡ÒËÎÂÌ‡ ËÌÚÂ„‡ˆËˇî ÒÚ‡‚‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ Õ–¡ ‚ ‰‚‡ „Ë„‡Ì-
ÚÒÍË Á‡ Ï‡˘‡·ËÚÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ÌË ÔÓÂÍÚË ≠ ìflÏ·Û„î Ë ì Ë‚ÓÈ Ó„î. ƒÓ„Ó-
‚ÓÂÌËÚÂ ÔÓ Ô˙‚Ëˇ ÓÚ Úˇı Ì‡¯Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ò‡ ‚ ‡ÁÏÂ Ì‡ 1.420 ÏÎ‰. ÔÂ‚. Û·.
Ë 500 ÏÎÌ. ˘.‰., ‡ ÔÓ ‚ÚÓËˇ ≠ 254.4 ÏÎÌ. ÔÂ‚. Û·., ‚ ÚÓ‚‡ ˜ËÒÎÓ 13.5 ÏÎÌ. ÔÂ‚.
Û·. ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡.908
“‡·ÎËˆ‡ 17.16
¡˙Î„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìflÏ·Û„î Ë
ì Ë‚ÓÈ Ó„î
(ÏÎÌ. ÔÂ‚. Û·.)
1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 Œ·˘Ó
flÏ·Û„
Œ·˘Ó ‰ÓÒÚ‡‚ÍË 187.5 292.5 358.9 304.2 249.9 27.0 ≠ ≠ ≠ 1420.0
1. —Ã– 39.0 97.0 138.0 163.0 136.0 27.0 ≠ ≠ ≠ 600.0
‡) «‡ ·˙Î„. Ú˙·Ë ≠ 10.0 10.0 10.0 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 30.0
2. —‚Ó·Ó‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ 107.4 107.4 107.4 35.8 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 358.0
‡) ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ú˙·Ë 126.0 126.0 126.0 42.0 ≠ ≠ ≠ ≠ ≠ 420.0
·) Ï‡¯ËÌË Ë Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ 51.7 51.7 51.7 17.3 ≠ ≠ ≠ ≠ 172.4
3. ¡˙Î„. Ï‡¯ËÌË Ë ÒÚÓÍË 41.1 88.1 113.5 105.4 113.9 ≠ ≠ ≠ ≠ 462.0
Ë‚ÓÈ Ó„
Œ·˘Ó ‰ÓÒÚ‡‚ÍË ≠ ≠ 5.1 17.8 28.0 45.8 58.5 58.5 40.7 254.4
¬ÒË˜ÍÓ 187.5 292.5 364.0 322.0 277.9 72.8 58.5 58.5 40.7 1674.4
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ÷ƒ¿, ¿Ã¬Ì–.

¡ÂÎÂÊÍ‡: —Ã– ≠ ÒÚÓËÚÂÎÌÓ-ÏÓÌÚ‡ÊÌË ‡·ÓÚË.
œÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË ‰‡ÌÌË Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚Ë ÚÓ˜ÂÌ ‡Ì‡-

ÎËÁ Ì‡ ÔÓÎÁËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ‰‚‡Ú‡ ÔÓÂÍÚ‡. ¬˙Ì ÓÚ Ò˙ÏÌÂÌËÂ Â Ó·‡-
˜Â, ˜Â Ó„ÓÏÌËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Ò‚Ë‚‡Ú ˆÂÌÓ‚Ëˇ Ï‡Ê ÏÂÊ‰Û ‚Ì‡ÒˇÌËÚÂ ÔÓ
ìÔ˙‚Óî Ë ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî ÒÛÓ‚ËÌË. ¬ ÏÓÏÂÌÚ, ‚ ÍÓÈÚÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇÚ ·‡-
Î‡ÌÒ Â ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ ÔÓ‰ ÒÂËÓÁÌÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ÓÚ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰ÂÙËˆËÚ Ë
‰˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ, Õ–¡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÂÌ‡ÒÓ˜Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÂÒÛÒ ÔÓ
905а По изграждането на електропровода „Виница“, например, българската страна е длъжна да достави в периода
1976–1979 г. стоки на обща стойност 2.27 млн. руб. АМВнР, оп. 33, а. е. 4592, л. 143.
906 Според доклад от 1975 г. на Иван Илиев, зам.-премиер и председател на Плановата комисия, по различните актив-
ни към момента проекти за изграждане на производствени и добивни мощности на територията на Съветския съюз
страната ни е длъжна да предостави около 900 млн. прев. руб. целеви кредит в машини, конструкции, строителни
материали, стоки за ширпотреба и др. ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 5256, л. 37.
907 Пак там, оп. 66, а. е. 1373, л. 31–32.
908 Пак там, оп. 68, а. е. 490, л. 84; АМВнР, оп. 45-1, а. е. 72, л. 12.
ÔÓÂÍÚË Ò ÌÂˇÒÌË Á‡ÒÂ„‡ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌË ÔÂ‰ËÏÒÚ‚‡. ◊Â ÚÓ‚‡ Â Ú‡Í‡ „Ó‚ÓË Í‡ÍÚÓ

ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÓÒÓ·ÂÌ ÂÌÚÛÒË‡Á˙Ï ‚ —ÓÙËˇ ÔÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ì‡ ìflÏ·Û„î, Ú‡Í‡ Ë ÓˆÂÌ-
Í‡Ú‡ Ì‡ œÓÎÒÍ‡Ú‡ ‡Í‡‰ÂÏËˇ Ì‡ Ì‡ÛÍËÚÂ (œ¿Õ) Á‡ Û˜‡ÒÚËÂÚÓ Ì‡ œÕ– ‚ „‡ÁÓÔÓ‚Ó-
‰‡. »Á˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÒÚËÚÂ ÓÚ œ¿Õ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â ÔË ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡, ÔË ÍÓ-
ËÚÓ ¬‡¯‡‚‡ Â ·ËÎ‡ ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÒÂ ‚ÍÎ˛˜Ë ‚ ÔÓÂÍÚ‡, Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ·ËÎÓ ÔÓ-ËÁ-
„Ó‰ÌÓ ‰‡ ÍÛÔÛ‚‡ ÔÂÚÓÎ ÓÚ Œœ≈ ÔÓ ˆÂÌË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚ÌËˇ Ô‡Á‡.909 ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡,
Í‡ÍÚÓ ÔËÁÌ‡‚‡ »‚‡Ì »ÎËÂ‚: ì’‡‡ÍÚÂÌ‡ ˜ÂÚ‡ Ì‡ Ì‡¯ÂÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ Ò˙‚ÏÂÒÚÌÓ-
ÚÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ÏÓ˘ÌÓÒÚË Ì‡ ÚÂËÚÓËˇÚ‡ Ì‡ ———– Â, ˜Â ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡˘‡Ú‡
˜‡ÒÚ ÓÚ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ÌËÂ ˘Â ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ËÏ „Î‡‚ÌÓ ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ ÔÂËÓ‰‡,
‡ ÒÛÓ‚ËÌËÚÂ Ë Ï‡ÚÂË‡ÎËÚÂ ˘Â ÔÓÎÛ˜ËÏ ‚ Í‡ˇ Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡Ú‡. “Ó‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡
ÓÔÂ‰ÂÎÂÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ Á‡ Ì‡¯ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Í˙Ï ———–.î910
ÕˇÏ‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ˜Â ‡Á‡·ÓÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ flÏ·Û„ÒÍÓÚÓ „‡ÁÓ‚Ó ÏÂÒÚÓÌ‡ıÓ‰Ë-
˘Â, Í‡ÍÚÓ Ë ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ „‡ÁÓÔÓ‚Ó‰‡ flÏ·Û„ ≠ «‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ „‡ÌËˆ‡, Ë Ì‡
ÃŒ ì Ë‚ÓÈ Ó„î Ò‡ ÒÂ‰ Ù‡ÍÚÓËÚÂ Á‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î-
„‡Ëˇ. œËÁÌ‡ÌËÂ Á‡ ÚÓ‚‡ ÒÂ Ô‡‚Ë ‚˙‚ ‚ÌÂÒÂÌËˇ ≈‰ËÌÂÌ ÔÎ‡Ì Ë ‰˙Ê‡‚ÂÌ ·˛‰-
ÊÂÚ Á‡ 1986 „. ¬ ÌÂ„Ó ÒÂ ÔÓÒÓ˜‚‡, ˜Â ÔË ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Õ–¡ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË ÔÓ‰Ó-
·ÂÌ ‰Â‚ËÁÂÌ ÂÒÛÒ ÚÓÈ Úˇ·‚‡ ì‰‡ ·˙‰Â Ú˙ÒÂÌ ˜ÂÁ ˆÂÎÂ‚Ë ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÙËÏË Ì‡
ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ‰ÓÒÚ‡‚˜ËˆË Ì‡ Ú˙·Ë, ÒÚÓËÚÂÎÌ‡ ÏÂı‡ÌËÁ‡ˆËˇ Ë ‰ÂÙËˆËÚÌË Ï‡ÚÂË‡-
ÎËî.911
¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÔÓ‚‰Ë„‡ „ÓÎÂÏËˇ ‚˙ÔÓÒ Á‡ ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
Í‡ ÔÓÏÓ˘. ‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ ÒÔÓÏÂÌËÚÂ Ì‡ ÕËÍÓ flıËÂÎ, ‚ œÓÎËÚ·˛Ó ÌˇÏ‡ ËÎ˛ÁËˇ
ÓÚÌÓÒÌÓ ·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ì‡Ú‡ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡.912 ¬ ÚÓÁË ÒÏË-
Ò˙Î ˆËÚË‡ÌËÚÂ ‚Â˜Â 2.9 ÏÎ‰. Û·., ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË Í‡ÚÓ ˆÂÌÓ‚Ë Ì‡‰·‡‚ÍË ÒÎÂ‰
1978 „., ‰Ó·Ë‚‡Ú Ò˙‚ÒÂÏ ‡ÁÎË˜Ì‡ ÓÍ‡ÒÍ‡, ‡ÍÓ ÒÂ Ò‡‚ÌˇÚ Ò „ÓÎÂÏËÚÂ ÒÛÏË, ÓÚ‰Â-
ÎˇÌË ÓÚ Õ–¡ Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ ÛÒÍÓ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ. ‡È˜Âˆ˙Ú Ì‡ Á‡‚ÂÒ‡Ú‡ Ì‡ Ú‡ÁË
Ò‚˙ıÒÂÍÂÚÌ‡ ÚÂÏ‡ ÔÓ‚‰Ë„‡ Â‰ÌÓ Á‡Ô‡ÁÂÌÓ ‚ ‡ıË‚‡ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó ÔËÒÏÓ Ì‡ „ÂÌ.
ƒÓ·Ë ƒÊÛÓ‚ ‰Ó „Î‡‚ÌÓÍÓÏ‡Ì‰‚‡˘Ëˇ ÒËÎËÚÂ Ì‡ ¬‡¯‡‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Ï‡¯‡Î
ƒ. ”ÒÚËÌÓ‚. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ Â, ˜Â ÚÓ ËÁ‡Áˇ‚‡ ÌÂ ÎË˜ÌÓÚÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ÏË-
ÌËÒÚ˙ Ì‡ ÓÚ·‡Ì‡Ú‡, ‡ ÔÓÍ‡Á‚‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ÓÚÓ ÔËÚÂÒÌÂÌËÂ ‚ Ì‡¯ÂÚÓ Ô‡ÚËÈÌÓ
˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÓÚ ÌÂ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÌË ‚ Ú‡ÁË Ó·Î‡ÒÚ. —ÔÓÂ‰ ÔÓ-
ÂÚËÚÂ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ¬‡¯‡‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚË ¡˙Î„‡Ëˇ Â ‰Î˙ÊÌ‡ ‰‡
‚ÌÂÒÂ ÔÂÁ ÓÒÏ‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ (1981≠1985 „.) ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ 1.244 ÏÎ‰.
Û·. (ÓÚ Úˇı Á‡ 1.006 ÏÎ‰. Û·. ÓÚ ———–). ¬ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ, ÔÂÁ 1981≠1982 „. ‡Á˜Â-
ÚËÚÂ Ò‡ Û‚ÂÎË˜ÂÌË ‰‚‡ Ô˙ÚË, ‰ÓÒÚË„‡ÈÍË 1.656 ÏÎ‰. Û·. ¬ ÏÓÏÂÌÚ‡ Ì‡ ËÁÔ‡˘‡-
ÌÂ Ì‡ ÔËÒÏÓÚÓ (ÓÍÚÓÏ‚Ë 1983 „.) ‚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚ËÂ Ò ÔÂÔÓ˙ÍËÚÂ Ì‡ œ‡ÊÍ‡Ú‡ ÒÂ-
ÒËˇ Ì‡ œÓÒÚÓˇÌÌËˇ ÍÓÌÒÛÎÚ‡ÚË‚ÂÌ ÍÓÏËÚÂÚ Ì‡ ¬‡¯‡‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÒÂ ‚Ó‰ˇÚ ‡Á-
„Ó‚ÓË Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂ Ì‡ Ó˙ÊËÂ Á‡ Ó˘Â 433 ÏÎÌ. Û·. ƒ. ƒÊÛÓ‚ Ò˙‚ÒÂÏ ÓÚÍÓ‚Â-
ÌÓ ÒÔÓ‰ÂÎˇ:
909 Studia ekonomiczne INE PAN, 1986: 13, p. 262. Цит. по Merkin, V. ‘Intra-COMECON Bargaining and World Energy
Prices: A Backdoor Connection?’, Comparative Economic Studies, 30 (1988): 4, pp. 32–33.

910 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 5256, л. 37.
911
ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 1180, л. 11–12.
912 „Чувал съм неведнъж от самия Живков, че въпросът с безвъзмездната помощ е мит, че за всичко, което получава-
ме, ние си плащаме. Понякога той казваше това в нервно състояние, раздразнен очевидно от някои възникнали труд-
ности в двустранните ни икономически отношения.“ Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 175.
Õ‡ œÓÎËÚ·˛Ó ·Â¯Â ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ˇÒÌÓ, ˜Â ÚÓ‚‡ Â ÌÂÔÓÒËÎÌ‡ Á‡ Ì‡¯ËÚÂ

ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡‰‡˜‡, ÌÓ, ËÁıÓÊ‰‡ÈÍË ÓÚ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡, ÓÚ Ò˙Á-
Ì‡ÌËÂÚÓ, ˜Â Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ‰‡‚‡ Ò‚Óˇ ÔËÌÓÒ Á‡ ÛÍÂÔ‚‡ÌÂ ÓÚ·‡ÌË-
ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ..., ÌËÂ ÛÚ‚˙‰ËıÏÂ Ú‡ÁË ÔÓ„‡Ï‡.913
œÓ-Ì‡Ú‡Ú˙Í ‚ ÔËÒÏÓÚÓ ÒÂ Ô‡‚Ë ‰ËÂÍÚÌ‡ ‚˙ÁÍ‡ ÏÂÊ‰Û ˆÂÌÓ‚ËÚÂ Ì‡‰·‡‚ÍË
Ë ÔÎ‡˘‡ÌËÚÂ ÒÛÏË Á‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ:
¿ÍÓ ÒÂ [ÔË]ÒÔ‡‰Ì‡Ú ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡, ÍÓËÚÓ ———– ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡
Õ–¡ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ì‡¯Ë ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ë ı‡ÌËÚÂÎÌÓ‚ÍÛÒÓ‚Ë ÔÓ‰ÛÍÚË, „ÓÎˇ-
Ï‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌËˇ ÔË‡ÒÚ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ Õ–¡ ÒÂ Á‡‡Ì„‡ÊË‡ Ò
ÔÓÍË‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Á‡ Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÌÚ‡ÍÚÌËÚÂ ˆÂÌË Ë ‡ÁıÓ‰ËÚÂ Á‡
‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ Á‡ Ì‡¯‡Ú‡ ‡ÏËˇ.914
œË Ó˜ÂÚ‡‚‡˘ ÒÂ ÔË‡ÒÚ ÓÚ 1.2 ÏÎ‰. Î‚. Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ Á‡ 1984 „.,
‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ‚ÌÓÒ Ì‡ ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ 700 ÏÎÌ. Û·. Ë 200 ÏÎÌ. Á‡ ÔÓ‚Ë¯ÂÌËÂ
Ì‡ ÙÓÌ‰ ì–‡·ÓÚÌ‡ Á‡ÔÎ‡Ú‡î Á‡ ‚ÒË˜ÍË ÓÒÚ‡Ì‡ÎË ÌÛÊ‰Ë Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú Ò‡ÏÓ
300 ÏÎÌ. Î‚. œÓ·ÎÂÏ˙Ú Â, ˜Â ÚÓ‚‡ ÌÂ Â ËÁÓÎË‡Ì ÒÎÛ˜‡È: ì“‡ÍÓ‚‡ ·Â¯Â ÔÓÎÓÊÂ-
ÌËÂÚÓ Ë ÔÂÁ ÏËÌ‡ÎËÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘‡Ú‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡.î “Ó‚‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ìÌÂ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡ÏÂ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚Ó‰Ë ‰Ó Á‡‰˙Ê‡ÌÂ ‡Á‚Ë-
ÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ‡ ÏÂÊ‰Û Õ–¡ Ë ———–î. ¬ Í‡ˇ Ì‡ ÔËÒÏÓÚÓ ƒÊÛÓ‚ Ì‡ÒÚÓˇ-
‚‡ Ï‡¯‡Î ”ÒÚËÌÓ‚ ‰‡ ÔÂ‰‡‰Â ÎË˜Ì‡Ú‡ ÏÓÎ·‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ‰Ó fiËÈ ¿Ì‰Ó-
ÔÓ‚ Ë ÷ Ì‡ œ—— ‰‡ ÒÂ ÓÚ˜ÂÚÂ ìÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ì‡¯‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‰‡ ÓÒË-
„ÛË ÔÓ‚Â˜Â ÂÒÛÒË Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌËˇ ‚ÌÓÒ Ì‡ ‚˙Ó˙ÊÂÌËÂ ÓÚ —˙-
‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Áî.
—ÚÛÍÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ‚Î‡ÒÚÚ‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ìÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ÒÂÏÂÈÒÚ‚Óî ÌÂ
ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ Ì‡ ¡ œ Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ ‰‡ ÓÚÍ‡ÊÂ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ÒÔÂˆ‰ÓÒÚ‡‚ÍË. œÓ‰˜Â-
Ú‡‚‡ÈÍË ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ, ˜Â ìÌÂ ÒÂ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ÛÍÂÔ‚‡ ÓÚ·‡ÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÏÓ˘î, ¡˙Î„‡-
Ëˇ ÔÂ‰Î‡„‡ ‚ÌÓÒ˙Ú ‰‡ ÒÂ ÓÙÓÏË Í‡ÚÓ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÂÌ ÍÂ‰ËÚ, ˜ËÂÚÓ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ‰‡
Á‡ÔÓ˜ÌÂ ÓÚ 1991 „. ÷ËÚË‡Ï ÔÓ‰Ó·ÌÓ ËÁ‚‡‰ÍË ÓÚ ÔËÒÏÓÚÓ, Á‡˘ÓÚÓ ÚÓ ÌË ‰‡‚‡
Â‰ÍËˇ ¯‡ÌÒ ‰‡ Ì‡‰Á˙ÌÂÏ ‚ Ò‡Ï‡Ú‡ Ò˙˘ÌÓÒÚ Ì‡ ÏÂı‡ÌËÁÏËÚÂ, ‰Ó‚ÂÎË ‰Ó ‰‡Ò-
ÚË˜ÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÒÎÂ‰ 1985 „.915
¿ÍÓ Ò‚˙ÊÂÏ Ò ÌË¯Í‡Ú‡ Ì‡ ‡ÁÍ‡Á‡ ÏËÚ‡ Á‡ ìÒÔˇÌÓÚÓ Í‡Ì˜Âî Ë ‰ËÒÍÛÚË-
‡ÌËÚÂ ‚ ÔÂ‰Ì‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ì‡ „Î‡‚‡Ú‡ ÌÂÚÌË Ú‡ÌÒÙÂË Í˙Ï ———–, ÔÂ‰ Ì‡Ò ˘Â ÒÂ
Ó˜ÂÚ‡Â Â‰Ì‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÛÒÎÓÊÌÂÌ‡ Í‡ÚËÌ‡ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ë
‚ÎËˇÌËÂÚÓ ËÏ ‚˙ıÛ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË
‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡. œÓÁËˆËˇÚ‡ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡ ‰ÓÔËÌ‡Òˇ Á‡ ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ
ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ÌË ·‡Î‡ÌÒ, Ï‡Í‡ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÒÚ‡‚‡ ÔÓ ‡ÁÎË˜ÌË ÓÚ ÔÛ·ÎË˜ÌÓ ÔÓ‰ÓÁË-
‡ÌËÚÂ ‰ÓÒÂ„‡ Í‡Ì‡ÎË. Œ·Î‡ˆËÚÂ ÒÂ Ò„˙ÒÚˇ‚‡Ú ÌÂ Ò‡ÏÓ Ë ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ Á‡‡‰Ë Ò‚ËÚË-
ÚÂ ÒÎÂ‰ 1985 „. ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÂÌÂ„ÓÂÒÛÒË Ë ÓˇÁ‡ÌËÚÂ ÒÛ·ÒË‰ËË. ‡ÍÚÓ ÔÓÎË˜‡
ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ‰Ó ÚÛÍ ‡Ì‡ÎËÁ, Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ ìÔÓÏÓ˘Ëî Ò˙‚ÒÂÏ
ÌÂ Â ÔÎÓ‰ Ì‡ Â‰ÌÓÍ‡ÚÌÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ Ã. √Ó·‡˜Ó‚, ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÂÌ ÔÓ-
ˆÂÒ, ÒÚ‡ÚË‡Î ÌˇÍ˙‰Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ Ë Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË. ¬ÂÏÂ‚ÓÚÓ
913 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 2492, л. 10.

914 Пак там, л. 10–11.
915 Пак там, л. 10–12.
‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ò˙·ËÚËˇ (ÒÔˇÌÓÚÓ ËÎË ÔÓ-ÒÍÓÓ ÔÓÁ‡ÚÂ„Ì‡ÚÓÚÓ ìÍ‡Ì-

˜Âî Ë ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡) ÌÂ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡·ËÎÌ‡ ÔË˜ËÌÌÓ-ÒÎÂ‰-
ÒÚ‚ÂÌ‡ ‚˙ÁÍ‡ ÔÓÏÂÊ‰Û ËÏ. œÓÚË‚ÌÓÚÓ ·Ë ÓÁÌ‡˜‡‚‡ÎÓ, ˜Â ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓ-
ÏËÍ‡ ÒÂ Â ÍÂÔˇÎ‡ Ò‡ÏÓ Ë Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Ì‡ ÂÂÍÒÔÓÚ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÌÂÙÚ Ë Ì‡ ÔÓÎÛ-
˜‡‚‡ÌËÚÂ ÂÊÂ„Ó‰ÌË ‰ÓÚ‡ˆËË ÓÚ ·ÎËÁÓ 500 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡.
¬ÒÂ Ô‡Í ÂÏ˙Î ËÁË„‡‚‡ ‚‡ÊÌ‡ ÓÎˇ Á‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍËÁ‡Ú‡ Ò ‚˙Ì¯-
ÌËˇ ‰˙Î„ Ë Á‡ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ‚ Í‡ÈÌ‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ. ŒÍ‡Á‡ÌËˇÚ ‚ Ì‡È-ÍËÚË˜-
ÌËˇ ÏÓÏÂÌÚ (1988≠1989 „.) Ì‡ÚËÒÍ ‚˙ıÛ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ËÁ‚˙¯Ë ÌÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
Í˙Ï ———– Ë ‰‡ ÒÚÓÔË Ò‚Óˇ Ú‡‰ËˆËÓÌÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ô‡ÒË‚ ÔËÌÛÊ‰‡‚‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡
ÌË ‰‡ Ú‡ÌÒÙÂË‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓ ·Ó„‡ÚÒÚ‚Ó, ÔÓÌÂ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÓ Ò˙Ò Á‡-
Ô‡‰ÌË ÍÂ‰ËÚË. ˙Ï ÚÓ‚‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚ˇÚ Ë ‰Û„ËÚÂ ÔÓ-Ï‡ÎÍË, ÌÓ Ò˙‚ÒÂÏ ÌÂ
Ï‡ÎÓ‚‡ÊÌË Í‡Ì‡ÎË Á‡ ËÁÚË˜‡ÌÂ Ì‡ ÂÒÛÒË ÓÚ —ÓÙËˇ Í˙Ï ÃÓÒÍ‚‡ ≠ ÔËÌÛ‰ËÚÂÎ-
ÌËÚÂ Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÔÂˆ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ë Û˜‡ÒÚËÂÚÓ ‚ ÏÂ„‡ÔÓÂÍÚËÚÂ ìflÏ·Û„î Ë ì Ë‚ÓÈ
Ó„î. Õ‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ, ÌÓ ÌÂ Ë ÔÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ ÏˇÒÚÓ ‚ ÒÏÂÚÍ‡Ú‡ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ‚ÔËÒ‡Ì
Ë ÓÚÍ‡Á˙Ú ÓÚ ‡ÌÌ‡Ú‡ ÔÓÎÂÚ Ì‡ 1990 „. Á‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡-
Ú‡ Ì‡ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰ÂÔÓÁËÚ Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ ‚ ¡¬¡. «‡‚˙˘‡ÈÍË ÒÂ Ò ìÔ‡ÁÌË ˙ˆÂî
ÓÚ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÎËˆ‡, ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ‚Â˜Â Â Ì‡ˇÒÌÓ, ÏÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„
Â ÌÂËÁ·ÂÊÂÌ.
ÃËÚ 3. «‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË

Ã‡Í‡ ÍÓÌÒÔË‡ÚË‚ÌËÚÂ ÒˆÂÌ‡ËË ‰‡ ÓÚÂÊ‰‡Ú ÍÎ˛˜Ó‚‡ ÓÎˇ Ì‡ Á‡‰„‡-
ÌË˜ÌËÚÂ ÙËÏË ‚ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇÚ ÚÛÍ ‡Ì‡ÎËÁ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÔÓ-ÒÍÓ-
Ó ÚˇıÌÓÚÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Â ·ËÎÓ ÔÂËÙÂÌÓ. œÂÁ Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ Ë ÒÏÂÒÂÌËÚÂ ÙË-
ÏË ÏËÌ‡‚‡Ú Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ Ï‡ÎÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÔÓÚÓˆË, ÍÓÂÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ-
Ú‡ Á‡ ÔÂÒÚ˙ÔÌÓ ËÎË ÔÓ‡‰Ë ·ÂÁÓÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚ ‡ÁÔËÎˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎË ‚ ÒÚÂÔÂÌ,
‰ÓÔËÌ‡Òˇ˘‡ Á‡ ‰˙Î„ ÓÚ ÔÓˇ‰˙Í‡ Ì‡ 10 ÏÎ‰. ˘. ‰. Ã‡Í‡ ‚ ÓÚ˜ÂÚ Á‡ ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡
ËÏ ÓÚ 1986 „. ‰‡ ÒÂ Ú‚˙‰Ë, ˜Â ìÁ‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Ò‡ ÒÂËÓÁÂÌ Í‡Ì‡Î Á‡
ÙÓÏË‡ÌÂ ËÎË ËÁÚË˜‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰î Â‰‚‡ ÎË ÔÂÁ Úˇı Ò‡ ìËÁ„Û·ÂÌËî
ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 200≠300 ÏÎÌ. ˘. ‰.916 Õ‡ ÙÓÌ‡ Ì‡ Ó„ÓÏÌËÚÂ ÏËÎË‡‰ÌË Á‡ÂÏË Á‡ “Â-
ÚËˇ Ò‚ˇÚ ÚÂÁË ÒÛÏË ËÁ„ÎÂÊ‰‡Ú ÌÂÒ‡‚ÌËÏÓ ÔÓ-Ï‡ÎÍË. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌÂ ·ˇı‡
Ì‡ÏÂÂÌË ‡„Â„Ë‡ÌË ‰‡ÌÌË Á‡ Ó·˘‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ Ò˙Á‰‡‰ÂÌËÚÂ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡
Ì‡¯Ë ‰ÛÊÂÒÚ‚‡. Õ‡ ·‡Á‡ Ó·‡˜Â ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚˙‚ ‚Â˜Â ˆËÚË‡ÌËˇ Ë ‚ ‰Û„Ë ‰ÓÍ-
Î‡‰Ë Ò‚Â‰ÂÌËˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Ó˜ÂÚ‡Â ÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ Í‡ÚËÌ‡:
916 АМВнР, оп. 44-5, а. е. 437, л. 4. В доклад до премиера Ф. Димитров тогавашният министър на отбраната Д. Луджев
настоява, че „по неокончателни данни под различни форми в задграничните дружества досега български държавни
фирми са инвестирали средства в конвертируема валута в размер приблизително на 350 млн. щ. д.“. Тъй като обаче не
всички от фирмите в чужбина са били губещи, много вероятно е крайният пасив от дейността им да е дори под
посочените 200–300 млн. Личен архив, Доклад на Д. Луджев, министър на отбраната, с. 12.
“‡·ÎËˆ‡ 17.17.
«‡„Û·Ë Ì‡ ÌˇÍÓË Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ÙËÏË, ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡
80-ÚÂ „Ó‰ËÌË
ƒÛÊÂÒÚ‚Ó œÂ‰ÏÂÚ Ì‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ œË·ÎËÁËÚÂÎÌ‡ Á‡„Û·‡
ì—ÓÙ·ËÏî ≠ ‘‡ÌˆËˇ œÓ‰‡Ê·‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓËÚÂÎÌ‡

ÔÓ‰ÛÍˆËˇ 8.1 ÏÎÌ. FFr
ì–¸ÓÔÂ‚ÂÍî ≠ ‘–√* œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, ÏÓÌÚ‡Ê Ë Ú˙„Ó‚Ëˇ
Ò ÎÂˇÒÍË, ÏÂÚ‡ÎÓÂÊÂ˘Ë Ë
ÏÂÚ‡ÎÓÓ·‡·ÓÚ‚‡˘Ë Ï‡¯ËÌË 100 ÏÎÌ. DEM
ìÕÓÈÌÍËıÂÌ- œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë ÔÓ‰‡Ê·‡ Ì‡
Ÿ‡Û·ÂÌ‚ÂÍî (Õ—¬) ≠ Ò‚˙ÁÓ˜ÌË ÂÎÂÏÂÌÚË 92.8 ÏÎÌ.ATS
¿‚ÒÚËˇ
ì—Ë·ËÍ‡ ‡ÂÎË
≈ÎÂ‚‡ÚÓËî ≠ »Ú‡ÎËˇ “˙„Ó‚Ëˇ Ò Í‡Ë Ë ‰Û„Ë ÒÚÓÍË 2.8 ÏÎ‰. ITL
ìŒÚÏ‡Ì Ë ’Â·ÒÚî ≠ ‘–√ œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò
ÍÓÏÔÎÂÍÚÌË ÎËÌËË Á‡ ·ÛÚËÎË‡ÌÂ 4.8 ÏÎÌ. DEM
ì¬ËÂÌ‡ÔÎ‡ÒÚ-—ÂÏÔÂ‰Ûî ≠œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò
¿‚ÒÚËˇ** ËÁ‰ÂÎËˇ Ë ‰Ó„‡Ï‡ ÓÚ œ¬÷ ÓÍ. 370 ÏÎÌ. ATS
ì“‡ÌÒ‰ÊÓ‰‡Ì
ÍÓÌÚ‡ÍÚËÌ„î Ó À“ƒ ≠ √ÂÓÎÓ„ÓÔÓÛ˜‚‡ÚÂÎÌË Ë
…Ó‰‡ÌËˇ ÒÓÌ‰‡ÊÌË ‡·ÓÚË 10 ÏÎÌ.USD
ì“ÂıÌËÏ‡ ÃËÌÂ‡Î- œÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ë ÔÂ‡·ÓÚÍ‡ Ì‡
ËÏÔÂÍÒî ≠ √˙ˆËˇ Ï‡ÏÓÌË ËÁ‰ÂÎËˇ 7 ÏÎÌ. USD
ì»ËÓÌ ‘ÂÚË·Òî ≠ ‘–√ Ì/‰ Ì‡‰ 12 ÏÎÌ. DEM
ì—ÓÏËÙî ≠ “ÛÌËÒ œÓÛ˜‚‡ÌÂ Ë ‡Á‡·ÓÚÍ‡ Ì‡ 621 ıËÎ. USD
ÔËÓ‰ÌË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡
Œ·˘Ó 121.75 ÏÎÌ. USD***
Източник: АМВнР, Доклад от Д. Луджев, министър на отбраната, до Ф. Димитров.

Бележки:
Използвани кодове на някои валути: ATS – австрийски шилинги, ITL – италиански лири, FFr – фр. франкове, DEM –
германски марки, USD – щ.д.
* Обявена в несъстоятелност в началото на 1991 г., като до края на 1990 г. има загуби за над 82 млн. DEM, от които
ефективно понесени до фалита 69 млн. DEM. Заедно със заведения от служебния ликвидатор иск към българския
собственик БСИ „Минералбанк“ общите пасиви могат да нараснат, според доклада на Д. Луджев, до 100 млн. DEM.
** Наследява закупената през 1985 и фалирала в 1987 г. групировка „Хохлойтер“ с консумирана загуба за страната от
18 млн. щ. д.
*** Изчислено по осреднен обменен курс на валутите към долара за периода 1987–1989 г.
Ã‡Í‡ Ë Ú‚˙‰Â ÔË·ÎËÁËÚÂÎÌË, ÚÂÁË ‰‡ÌÌË ÔÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Á‡‰„‡ÌË˜ÌËÚÂ

‰ÛÊÂÒÚ‚‡ Ò‡ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ÚÂÒÂÌ Í‡Ì‡Î Á‡ ËÁÚË˜‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌË ÂÒÛÒË, ÂÒÔ. Á‡
Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÌË ‰˙Î„. Ã‡ÒÓ‚ÓÚÓ ‡ÁÔËÎˇ‚‡ÌÂ Ë ‡ÁıË˘ÂÌËÂ ‚ Úˇı ÒÂ
‡Á„˙˘‡ ‚ ÏÂÒÂˆËÚÂ ÓÍÓÎÓ Ë ÒÎÂ‰ ƒÂÒÂÚË ÌÓÂÏ‚Ë, Ú.Â. ÒÎÂ‰ ‰ÓÒÚË„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î-
„‡ ‰Ó ÍËÚË˜ÌË ‡ÁÏÂË. ì—˙˘ËÌÒÍÓÚÓ ‡ÁÔËÎˇ‚‡ÌÂî ‚ÎËˇÂ ÔÂ‰ËÏÌÓ ‚˙ıÛ Ó·Â-
Ï‡ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌËÚÂ ÔÛ·ÎË˜ÌË ‡ÍÚË‚Ë Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ‡ ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ‚˙ıÛ „ÂÌÂË-
‡ÌÂÚÓ Ì‡ ¬ƒ.
“Ó‚‡, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÌÂ ÓÏ‡ÎÓ‚‡Ê‡‚‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ Ó·‡ÁÛ‚‡-

ÌËÚÂ ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÙËÏË. ¬ ‰ÓÍÎ‡‰ËÚÂ Ì‡ ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓË-
ÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍË (Ã¬Ë¬) Ë Ú˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚‡ ÌÂÂ‰ÌÓÍ‡ÚÌÓ
ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡‚‡, ˜Â ìÌ‡¯ËÚÂ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ë Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ ÌÂ Ò‡ ÔÓ‰„ÓÚ‚ÂÌË Ë ÌÂ Ò‡ ‚
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ Ó„‡ÌËÁË‡Ú ÔÓ‰Ó·ÂÌ Ó‰ ‰ÂÈÌÓÒÚ ÔË ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇî (‰ÓÍÎ‡‰ Á‡ 1971), ˜Â ÚÂ ìÌÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ·˙ÁÓ ‰‡
ÓËÂÌÚË‡Ú Ë ‡‰‡ÔÚË‡Ú ‰ÂÈÌÓÒÚÚ‡ ÒË Í˙Ï ËÁÏÂÌËÎËÚÂ ÒÂ Ô‡Á‡ÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇî (‰ÓÍ-
Î‡‰ Á‡ 1986 „.).917 ÕÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÌÂ Ì‡Ô‡‚Ë ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ ÒıÓ‰Ì‡Ú‡ ÙÓÏÛÎËÓ‚Í‡,
ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ ÓÚ Ã¬Ë¬, ‚˙ÔÂÍË ˜Â ÏÂÊ‰Û ‰‚‡Ú‡ ‰ÓÍÎ‡‰‡ ËÏ‡ 15 „. ‡ÁÎËÍ‡. ¬ ÓÚ˜Â-
Ú‡ Á‡ 1986 „. Ì‡ÔËÏÂ ÒÂ Í‡Á‚‡:
»Á‚Ó‰ËÚÂ, ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËËÚÂ Ë ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇÚ‡, Ì‡Ô‡‚ÂÌË ‚ Ì‡¯‡Ú‡ ËÌÙÓ-
Ï‡ˆËˇ Á‡ ÓÚ˜ÂÚÌ‡Ú‡ 1985 „Ó‰ËÌ‡, ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ Ò‡ ‡ÍÚÛ‡ÎÌË Ë Á‡ 1986 „Ó‰ËÌ‡
Ë ÚÛ‰ÌÓ ·Ë ·ËÎÓ ‰‡ ÒÂ ‰Ó·‡‚Ë ÌÂ˘Ó ÌÓ‚Ó, ÍÓÂÚÓ ‰ÓÒÂ„‡ ÌÂ Â ·ËÎÓ ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌÓ ‚Â-
˜Â ÔÓÒÓ˜ÂÌÓ. œÓ ÚÂÁË Ò˙Ó·‡ÊÂÌËˇ ËÏ‡ıÏÂ Ô˙ÎÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ Ë ÌˇÏ‡¯Â ‰‡ Ì‡Ô‡-
‚ËÏ „Â¯Í‡, ‡ÍÓ Ò ÔÓÏˇÌ‡ Ì‡ ˆËÙËÚÂ Ë ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ÍÓÂÍˆËË ‚ ÚÂÍÒÚ‡ ÔÂÔË-
¯ÂÏ ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇÚ‡ Á‡ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡Ú‡ ÔÂÁ 1985 „Ó‰ËÌ‡ Ë ˇ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÏ
Í‡ÚÓ Ú‡Í‡‚‡ Á‡ 1986.918
œÓ‚Ú‡ˇÂÏÓÒÚÚ‡ ‚ ìÚÂÒÌËÚÂ ÏÂÒÚ‡î Â ‚˙Ì ÓÚ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ˘‡ÌËÚÂ
ÔÓ·ÎÂÏË Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓËÁÚË˜‡Ú ÓÚ ‚Ó‰ÂÌË Ë ÌÂÎÂ˜ËÏË ‰ÂÙËˆËÚË Ì‡ ÒÓˆË‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ≠ ÌËÒÍÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó, ÒÎ‡·‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ, ÎËÔÒ‚‡˘‡ ÏÓÚË-
‚‡ˆËˇ, ·ÂÁÓÚ˜ÂÚÌÓÒÚ Ë Ô.
ÃËÚ 4. —ÂÍÂÚÌËÚÂ ÔÓ„‡ÏË ìÕÂ‚‡î Ë ìÃÓÌ·Î‡Ìî

ÕÂÂ‰ÌÓÍ‡ÚÌÓ ‰‚ÂÚÂ ÔÓ„‡ÏË Á‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ ¯ÔËÓÌ‡Ê, Á‡˜ÂÌ‡ÚË Ò ‡ÍÚË‚-
ÌÓÚÓ Û˜‡ÒÚËÂ Ì‡ Ú‡ÈÌËÚÂ ÒÎÛÊ·Ë, Ò‡ ÒÓ˜ÂÌË ÒÂ‰ „Î‡‚ÌËÚÂ ‚ËÌÓ‚ÌËˆË Á‡ Ì‡ÚÛÔ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ÌË ‰˙Î„. ¬˙ÔÂÍË ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ˇÒÌ‡ Í‡ÚËÌ‡ Á‡ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ
Í‡ÈÌË ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÔÓ ÚÂÁË ÔÓÂÍÚË Ó·‡˜Â Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏ‡Ú ÔÓ‰Ó·ÌË Í‡ÈÌË
ÓˆÂÌÍË. ŒÚ‰ÂÎÂÌËÚÂ ÂÒÛÒË ÔÓ ìÕÂ‚‡î ÒÔÓÂ‰ Â‰ÌË Ò‡ ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 350 ÏÎÌ. ˘.‰.,
‡ ÒÔÓÂ‰ ‰Û„Ë ≠ 190 ÏÎÌ. Î‚. (ÔÎ˛Ò ÌÂ‚˙‚Â‰ÂÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Á‡ ‰Û„Ë 33 ÏÎÌ.
Î‚.).919 œÓ-Í˙ÒÌÓ Û˜‡ÒÚÌËˆË ‚ ÔÓÂÍÚ‡ ˘Â ÒË ÒÔÓÏÌˇÚ Á‡ Â‰Ëˆ‡ ÒÎÛ˜‡Ë, ÔË ÍÓË-
ÚÓ Á‡ÍÛÔÂÌË Ï‡¯ËÌË Á‡ 60 ıËÎ. ˘. ‰. Ò‡ ÔÓ‰‡‚‡ÌË ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ì‡ ÛÒÌ‡ˆËÚÂ Á‡ 500
ıËÎ. ˘.‰. «‡ 6-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÔÂÁ ÍÓËÚÓ ìÚÂ˜Âî ìÕÂ‚‡î, ÍÓÏ‡Ì‰ËÓ‚‡ÌËÚÂ ‚ ÓÒÚÓÏ‡
Ë œÂÏÁ‡ ·˙Î„‡ÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú ÔÓ 500 ‰ÓÎ‡‡ ‰ÌÂ‚ÌÓ. ŒÚ Úˇı 350 Ò‡
ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌË Á‡ ƒ«”, 20 ≠ Á‡ ÂÍÒÔÂÚËÚÂ Ë 150 ≠ Á‡ ËÌËˆË‡ÚÓ‡: ÛÌ„‡Âˆ‡ ƒ¸Ó‰
’‡„ËÚ‡È, ‡‰‚‡˘ ÒÂ Ì‡ ÔÂÍ‡ÒÌË ÍÓÌÚ‡ÍÚË ‚ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ˙ÍÓ‚Ó‰-
ÒÚ‚Ó Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. ƒÓË ‰‡ ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎÓÊË, ˜Â ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ ÔÓ ÔÓÂÍÚ‡ (350 ÏÎÌ.)
Â ËÁ„Û·ÂÌ‡, ‰Ó ÏËÚË˜ÌËÚÂ 10 ÏËÎË‡‰‡ ÓÒÚ‡‚‡Ú Ó˘Â Ú‚˙‰Â ÏÌÓ„Ó ÌÛÎË.
¡ÂÁÔËÒÚ‡ÒÚÌÓÚÓ ‚„ÎÂÊ‰‡ÌÂ ‚ ìÕÂ‚‡î Ë ìÃÓÌ·Î‡Ìî, Ò˙˘Ó Í‡ÍÚÓ Ë ÔË Á‡‰-
„‡ÌË˜ÌËÚÂ ‰ÛÊÂÒÚ‚‡, ÓÚı‚˙Îˇ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÂËÓÁÌ‡ ÔË˜ËÌÌÓ-ÒÎÂ‰ÒÚ-
917 АМВнР, оп. 44–5, а. е. 437, л. 26; пак там, оп. 27, а. е. 188, л. 14.
918 АМВнР, оп. 44–5, а. е. 437, л. 8
919 Архив на БНТ, „Остатъците на „Нева“, част I, сценарист Светозар Бахчеванов, режисьор Явор Бобев; Луканов –
стратег на икономическата криза. – Демокрация, III, № 37, 13 февруари 1992.

‚ÂÌ‡ ‚˙ÁÍ‡ ÏÂÊ‰Û Úˇı Ë Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ ÔÂÁ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ ‚˙Ì¯ÂÌ
‰˙Î„. ì»ÌËˆË‡ÚË‚Ëî ÓÚ ÚËÔ‡ Ì‡ ‰‚ÂÚÂ ÒÚÓ„ÓÒÂÍÂÚÌË ÔÓ„‡ÏË Á‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ
¯ÔËÓÌ‡Ê Ò‡ ·ÂÁÒÔÓÂÌ Í‡Ì‡Î Á‡ ËÁÚË˜‡ÌÂ Ì‡ ÂÒÛÒË Ë ìÔ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌÓ Ì‡ÚÛÔ‚‡-
ÌÂ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËî ÓÚ ‚Ë‰ÌË ¡ œ- Ë ƒ—-ÙÛÌÍˆËÓÌÂË ‚ Ï˙„ÎË‚ËÚÂ Ô˙‚Ë ÏÂÒÂˆË Ë
„Ó‰ËÌË ÒÎÂ‰ ÔÓÏˇÌ‡Ú‡. “Â Ó·‡˜Â ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ı‚˙ÎˇÚ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ò‚ÂÚÎËÌ‡ ‚˙-
ıÛ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„.
‘ÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡

»Ì‚ÂÌÚ‡ËÁË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÔÛÎˇÌËÚÂ ÏËÚÓ‚Â Á‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡Ú‡, ÔÓ‚Â˜Â-
ÚÓ ÓÚ ÍÓËÚÓ Ò˙Ò ÒÎ‡‰ÌËÍ‡‚ ·ËÚÓ‚ Ë/ËÎË ÍÓÌÒÔË‡ÚË‚ÂÌ ÔË‚ÍÛÒ, ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ·˙-
‰‡Ú ÓÚÒÂÚË ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌËÚÂ ÓÚ ÏÌËÏËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡ Ì‡ÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Í˙Ï 1989 „. Ì‡
10-ÚÂ ÏËÎË‡‰‡ Ë Á‡ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ „Ó‰ËÌ‡ ÔÓ-Í˙ÒÌÓ. Ã‡Í‡ ÌˇÍÓË ÓÚ
ìÏËÚË˜ÌËÚÂî Ó·ˇÒÌÂÌËˇ ‰‡ ÌÂ Ò‡ ÎË¯ÂÌË ÓÚ ÒÏËÒ˙Î (ÍÂ‰ËÚËÚÂ Á‡ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ Ë
ìÒ˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ‚˙ÁÍ‡î) Ë ‰‡ ËÏ‡Ú ‚‡ÊÌÓ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Á‡ ‰‡ÒÚË˜ÌÓÚÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ
Ì‡ ¬ƒ, ÚÂ ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ Ó·ˇÒÌˇÚ ‚ ‰˙Î·Ó˜ËÌ‡ Á‡ÔÎÂÚÂÌËˇ ‰˙Î„Ó‚ Ô˙ÁÂÎ.
œÓ‚Ú‡ˇÂÏÓÒÚÚ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍËÁË, ‚˙ıÎËÚ‡˘Ë ÔÂÁ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ Ò Ì‡‡ÒÚ‚‡-
˘‡ ÒËÎ‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÌË ËÍÓÌÓÏËÍ‡ (1960≠1962, Ë 1976≠1978) ÒËÎÌÓ ÒÚÂÒÌˇ-
‚‡Ú Ó·ˇÒÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒËÎ‡ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌËÚÂ, ÏËÚÓÎÓ„ËÁË‡ÌË ËÎË ÌÂ Ò˙·ËÚËˇ ÌÂÁ‡‚ËÒË-
ÏÓ ÓÚ ÚˇıÌ‡Ú‡ ·ÂÁÒÔÓÌ‡ ÁÌ‡˜ËÏÓÒÚ. ¬ Ô˙‚‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ì‡ Ú‡ÁË „Î‡‚‡ ‚Â˜Â ·Â Á‡„‡Ú-
Ì‡Ú‡ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍËÁ‡ ÓÚ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË. —ÎÂ‰‚‡ÈÍË
Ò‚ÓˇÚ‡ ËÁÍË‚ÂÌ‡ ÌÂÔ‡Á‡Ì‡ ÎÓ„ËÍ‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓ‡Ê‰‡ ÒÂËˇ ÓÚ ÒÚÓ-
Ô‡ÌÒÍË ÌÂ‡‚ÌÓ‚ÂÒËˇ, ÍÓËÚÓ, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ÔÓÏÔ‡Ú ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ (Á‡
Á‡Ô˙Î‚‡ÌÂ Ì‡ ì‰ÛÔÍËÚÂî ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ë Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ÒÚÓÍË,
ÍÓËÚÓ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ÌË ÌÂ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÔÓËÁ‚Â‰Â Ò‡Ï‡), ‡ ÓÚ ‰Û„‡ ≠ ÔÂ˜‡Ú
Ì‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÂÒÛÒË. Ã‡ÒÓ‚ËÚÂ ‡ÁıË˘ÂÌËˇ, ÌÂ-
Á‡‚˙¯ÂÌÓÚÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó, ÌËÒÍÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡, ÌÂÈÌ‡Ú‡ Ó„ÓÏÌ‡
Ï‡ÚÂË‡ÎÓ- Ë ÂÌÂ„ÓÂÏÍÓÒÚ ÚÎ‡ÒÍ‡Ú ‚ÒÂ ÔÓ-Ì‡„ÓÂ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ‰˙Î„.
«‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÓÚ ÒÍÎÓÌÌ‡Ú‡ Í˙Ï ·ÛÎÂ‚‡‰ÌË Ó·ˇÒÌÂÌËˇ ‚ ÒÎ‡‰ÍÓ-ÍËÒÂÎ ÒÓÒ
·˙Î„‡ÒÍ‡ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ ÌÂ ÓÒÚ‡‚‡
‚ Ú‡ÈÌ‡ Á‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË. Ã‡Í‡ ‰‡ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò˙Ò Ò˙‚ÒÂÏ ÚÓ˜ÌË
‰‡ÌÌË Á‡ Ô‡‡ÏÂÚËÚÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ÌË ÂÍÒÔÓÁËˆËˇ, ÚÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ Ì‡ÔËÔ‡Ú ÏÌÓ-
„Ó ÔÓ-ÚÓ˜ÌÓ ÏÂı‡ÌËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓˆÂÒËÚÂ, ÍÓËÚÓ ÔÓÏÔ‡Ú Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚÚ‡ Ì‡ Õ–¡ ‰Ó
ÌË‚‡, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡˘Ë ÌÂÈÌËˇ ÔÎ‡ÚÂÊÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ.
—ÔÓÂ‰ »ÎË‡Ì‡ «ÎÓ˜- ËÒÚË ÓÚ ŒÍÒÙÓ‰ Ì‡ÔËÏÂ:
—Â„‡¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë ÔÓ·ÎÂÏË Ì‡ ËÁÚÓ˜ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË ËÏ‡Ú ‰˙Î·Ó-
ÍË ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ÍÓÂÌË [deep systematic roots]... œÓ·ÎÂÏËÚÂ, Ò‚˙Á‡ÌË Ò ‚˙Ì¯ÌË-
ÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡, Ò‡ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ÌÂ‚˙Á-
ÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ (ÔÓÓ‰ÂÌ‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÓÚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË Ù‡ÍÚÓË Ë ËÁÓÒÚÂÌ‡ ÓÚ
‚˙Ì¯ÌË ¯ÓÍÓ‚Â) ‰‡ ÒÂ Û‚ÂÎË˜Ë ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ Ë [Ó·ÂÏ‡ Ì‡] ËÁÌÓ-
Ò‡ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ Ó·ÒÚ‡ÌÓ‚Í‡ Ì‡ Ì‡‡ÒÌ‡ÎË ‚‡ÎÛÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë Á‡ ‚ÌÓÒ Ë
ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÓ‰˙ÎÊË
‰‡ ‚ÁÂÏ‡ ÌÓ‚Ë Á‡ÂÏË, ‰ÓË ÔË ÔÓ-‚ËÒÓÍË ÎËı‚ÂÌË ÌË‚‡. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]920
920 Zloch-Christy, Debt Problems, pp. 1, 16–17.
—ıÓ‰ÌÓ Â ÏÌÂÌËÂÚÓ Ë Ì‡ ÔÓÙ. –Ë˜˙‰ œÓÚÂÒ. ¬ ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ ¯ËÓÍÓ ˆËÚË‡-

Ì‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËˇ ‚ ÒÔ. ì‘ÓËÌ ‡ÙÂ˙Òî ÚÓÈ ÔË¯Â:
Ã‡Í‡ Ì‡‡ÒÌ‡ÎÓÚÓ Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ Á‡ÂÏË ÒÎÂ‰ 1973 „. Ì‡ Ô˙‚ ÔÓ„ÎÂ‰ ‰‡ ËÁ„ÎÂÊ-
‰‡ Í‡ÚÓ Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ÓÚ„Ó‚Ó Ì‡ ÒÎ‡·Ë ÂÍÓÎÚË Ë ‚ÎÓ¯ÂÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ,
Á‡‰ ÌÂ„Ó ÒÂ ÍËˇÚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ÔË˜ËÌË. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]921
‘ÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ò‡ ÒÍÎÓÌÌË ‰‡ ‚ËÊ‰‡Ú Ë À‡Û‡
“ËÒÓÌ Ë flÌÓ¯ ÓÌ‡È.922
ŒÒÌÓ‚Ì‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ ·ÂÁÍÓÌÚÓÎÌÓ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ëˇ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Â ıÓ-
ÌË˜ÌËˇÚ ‰ÂÙËˆËÚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ.923 œË‚ÎË˜‡ÌËÚÂ
ÒÎÂ‰ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‚‡ÎÛÚÌË ÍÂ‰ËÚË Ò‡ ÒÂ‰ÒÚ‚Ó Á‡ ÍÓÏÔÂÌÒË‡ÌÂ Ì‡
ˇ‚Ì‡Ú‡ ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‰‡ ÔÓËÁ‚Â‰Â ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÒÚÓÍË,
Ò ˜ËÈÚÓ ËÁÌÓÒ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÊËÁÌÂÌÓ‚‡ÊÌË Á‡Ô‡‰ÌË ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËˇ.
“‡·ÎËˆ‡ 17.18.
¬‡ÎÛÚÂÌ ÔÎ‡Ì Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1978≠1989 „.
(ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚.)
1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
œÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ 1.72 2.51 3.25 3.33 3.34 2.99 3.24 3.21 2.34 2.56 2.48 2.06
–‡ÁıÓ‰Ë 1.89 2.10 2.80 3.05 2.90 2.85 3.10 3.48 3.99 4.02 3.95 3.42
—‡Î‰Ó -0.17 0.41 0.45 0.28 0.44 0.15 0.14 -0.28 -1.65 -1.46 -1.46 -1.36
œÂÁ ˆÂÎËˇ 45-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍË ÔÂËÓ‰ ‚ÁÂÏ‡ÌËÚÂ ÓÚ Õ–¡ Á‡ÂÏË

Ò‡ ÔÂ‰ËÏÌÓ Ú˙„Ó‚ÒÍË.924 “Ó‚‡ ËÏ‡ Ò‚ÓÂÚÓ ÔÓÒÚÓ Ó·ˇÒÌÂÌËÂ, ÒÚË„‡˘Ó ‰Ó Ò‡Ï‡-
Ú‡ Ò˙˘ÌÓÒÚ Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚ÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó. —ÔÓÂ‰ ÔÓÔÛÎˇÌ‡Ú‡ ‰Ë‡„ÌÓÁ‡, ‰‡‰ÂÌ‡ ÏÛ
ÓÚ flÌÓ¯ ÓÌ‡È, ÚÓ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡Ú ‰ÂÙËˆËÚ.925 ÀËÔ-
Ò‡Ú‡ Ì‡ Ô‡Á‡ Ë ÌÂ‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÍÓÓ‰ËÌ‡ˆËˇ ˜ÂÁ ÔÎ‡Ì‡ ‚Ó‰ˇÚ ‰Ó ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌÓ
‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÂÒÛÒËÚÂ, ÔË ÍÓÂÚÓ Ò‚˙ıÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ‚ Â‰ÌË ÒÂÍÚÓË Ò˙-
ÊËÚÂÎÒÚ‚‡ Ò˙Ò ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‰ÂÙËˆËÚË ‚ ‰Û„Ë. »ÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÂÙËˆËÚ‡ ‡Ê‰‡,
ÔÓ ÒÔÓÎÛ˜ÎË‚ËˇÚ ËÁ‡Á Ì‡ ÓÌ‡È, ÌÂÛÚÓÎËÏ ì„Î‡‰ Á‡ ‚ÌÓÒî Ì‡ ÒÚÓÍË, ÍÓËÚÓ ÔÓÒ-
ÚÓ ÎËÔÒ‚‡Ú Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ Ô‡Á‡.
921 Portes, R. East Europe’s Debt to the West: Interdependence is a Two Way Street, Foreign Affairs, 1977: 4, p. 755.
922 Tyson, Laura D’Andrea, The Debt Crisis and Adjustment Responses in Eastern Europe: A Comparative Perspective,
International Organization, 1986, no. 2, pp. 245–248. Kornai, Jànos, The Economics of Shortage. Amsterdam: North Hol-
land, 1981.; Корнай, Я. Социалистическата система. Политическа икономия на комунизма. С., 1996, с. 327.
923 Това се признава и от председателя на БНБ Васил Коларов. При обсъждане Основните документи за научнотех-
ническото и социално-икономическо развитие на страната през Деветата петилетка той подчертава: „Влошаването на
платежния баланс в конвертируема валута... идва... от небивалото значително спадане на валутните постъпления
главно от износа на стоки, но и от други дейности“. ЦДА, ф. 1Б, оп. 65, а. е. 79, л. 168–169.
924 Подобни са оценките и на външните наблюдатели. В годишния си преглед на валутната задлъжнялост на социа-
листическите страни ОИСР подчертава, че „дефицитът по търговската сметка и услугите на икономиките от СИВ с
държавите от ОИСР са почти единствената важна причина пасивът да бъде финансиран с чужди кредити от западните
финансови пазари или от алтернативни източници за финансиране“. OECD, Relationship between Comecon Countries
and Western Financial Markets, Financial Market Trends, 1981: 18, Dec., p. 6.
925 Корнай, Я. Социалистическата система.... , глави 11 и 14.
“ÓÁË ‚Ó‰ÂÌ ì„Î‡‰î Ó·‡˜Â ÌÂ Â ÔÓ‰ÍÂÔÂÌ ÓÚ ÔÓÎËÚËÍ‡ Á‡ ËÁÌÓÒ. Õ‡ÔÓÚË‚,

Í‡ÍÚÓ Ì‡ ÏËÍÓ-, Ú‡Í‡ Ë Ì‡ Ï‡ÍÓÌË‚Ó ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚‡ ËÁÔÎËÚ‡Ú „˙ÒÚ‡
ÏÂÊ‡ ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ë ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË ·‡ËÂË ÔÂ‰ ÂÍÒÔÓÚ‡. —ÔÓÂ‰
Ã‡ÍÒÓ‚‡Ú‡ ‰ÓÍÚËÌ‡ ËÁÌÓÒ˙Ú Â ìÌÂÓ·ıÓ‰ËÏÓ ÁÎÓî, ‰ÓÔÛÒÚËÏÓ Ò‡ÏÓ ‰ÓÚÓÎÍÓ‚‡,
‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ ÚÓÈ ÓÒË„Ûˇ‚‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ ‚ÌÓÒ.926 Õ‡ ÔÓ-ÌËÒÍÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌÓ ÌË‚Ó
ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ Ô˙Í Ò‡ ‰ÂÏÓÚË‚Ë‡ÌË ‰‡ Ú˙ÒˇÚ ÌÓ‚Ë ‚˙Ì¯ÌË Ô‡Á‡Ë, ÍÓËÚÓ ËÏ‡Ú
ÔÓ-‚ËÒÓÍË ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇ Í˙Ï Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ËÁÌÓÒÌËÚÂ ÒÚÓÍË Ë ·˙ÁËÌ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒ-
Ú‡‚Í‡Ú‡. ƒÂÈÒÚ‚‡ÈÍË Í‡ÚÓ ‡ˆËÓÌ‡ÎÌË Ë„‡˜Ë, ìÒÚÓÍÓÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎËÚÂî ÔÂ‰ÔÓ-
˜ËÚ‡Ú ÒË„ÛÌËˇ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÌÂÔÂÚÂÌˆËÓÁÌËˇ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ËÎË Ó·˘
Ô‡Á‡ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ —»¬. ¬ ‰ÓÔ˙ÎÌÂÌËÂ ÚˇıÌ‡Ú‡ „˙‚Í‡‚ÓÒÚ Â ËÁÌ‡˜‡ÎÌÓ Í‡ÒÚË-
‡Ì‡ ˜ÂÁ ‰˙Ê‡‚ÌÓ ÙËÍÒË‡ÌËÚÂ ˆÂÌË, ÍÓËÚÓ ËÁÓÎË‡Ú ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË ÓÚ
‚˙Ì¯ÌËÚÂ ˆÂÌÓ‚Ë ÒË„Ì‡ÎË.927 ≈ÚÓ Í‡Í‚Ó ÒÔÓ‰ÂÎˇ ÔÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ ‚ ÔËÒÏÓ ‰Ó œÓ-
ÎËÚ·˛Ó Ì‡·Î˛‰‡‚‡˘ËˇÚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ‚ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ “‡ÌÓ ÷ÓÎÓ‚:
œ‡ÍÚËÍ‡Ú‡ ‰ÓÒÂ„‡ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡Ú‡ Ë ‚Â‰ÓÏÒÚ‚‡Ú‡ ÔÂÁ ‚Â-
ÏÂ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ‡Ú‡ÍÛ‚‡Ú ÃËÌËÒÚÂÒÍË Ò˙‚ÂÚ Ë ËÒÍ‡Ú ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌ‡ Í‡ÔËÚ‡-
ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, Í‡ÚÓ ‚ ÌˇÍÓË ÒÎÛ˜‡Ë Ò ÎÂÍ‡ ˙Í‡ Ó·Â˘‡‚‡Ú, ˜Â ˘Â ‰‡‰‡Ú ‰Ó
Í‡ˇ Ì‡ „Ó‰ËÌ‡Ú‡ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÂÌ ËÁÌÓÒ. ƒÓÒÂ„‡ Ó·‡˜Â Ú‡ÍË‚‡ ÒÎÛ˜‡Ë ‚ ‰ÂÈÒÚ‚Ë-
ÚÂÎÌÓÒÚ ÔÓ˜ÚË ÌˇÏ‡. œÓÎÛ˜‡‚‡ ÒÂ Á‡·ÎÛÊ‰ÂÌËÂ Ë Û‚ÂÎË˜ÂÌËÂ Ì‡ Ì‡¯Ëˇ ‚ÌÓÒ ÓÚ
Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. “‡Í‡‚‡ Â ‰ÓÒÂ„‡¯Ì‡Ú‡ Ô‡ÍÚËÍ‡.928
Õ‡·Î˛‰ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ “. ÷ÓÎÓ‚ Ò‡ ÔÓ‚ÚÓÂÌË ÔÓ˜ÚË ‰ÓÒÎÓ‚ÌÓ ÓÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚
ÔÂ‰ fiÎÒÍËˇ ÔÎÂÌÛÏ Ì‡ ÷ Ì‡ ¡ œ ÓÚ 1976 „.:
—Â„‡ Û Ì‡Ò ÒÂ Ì‡·Î˛‰‡‚‡ Â‰ÌÓ ÔÓÓ˜ÌÓ Û‚ÎÂ˜ÂÌËÂ: ÌÂÏ‡ÎÍ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ì‡¯ËÚÂ
˙ÍÓ‚Ó‰ËÚÂÎË Ò ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌ‡ Ì‡ÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚ Á‡ ˘ˇÎÓ Ë ÌÂ˘ˇÎÓ ÔÂ‰Î‡„‡Ú Ë ‚
ÔÎ‡Ì‡, Ë ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡, ‰‡ ÒÂ ‚Ì‡ÒˇÚ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Ô‡Á‡ ÒÛÓ‚ËÌË, Ï‡ÚÂË-
‡ÎË, ÚÂıÌËÍ‡, ÍÓÏÔÎÂÍÚÓ‚‡˘Ë ËÁ‰ÂÎËˇ, ÂÁÂ‚ÌË ˜‡ÒÚË Ë ‰. œË ÚÓ‚‡ ÌËÍÓÈ ÌÂ
ÒË Ô‡‚Ë ÒÏÂÚÍ‡ ËÁ„Ó‰ÌÓ ÎË Â ÚÓ‚‡ ËÎË ÌÂ, ÏÓÊÂ ÎË ‰‡ ÒÂ ÔÓËÁ‚Â‰Â Û Ì‡Ò ËÎË ‰‡
·˙‰Â ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌÓ ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒÚ‡ÌË. ‡ÚÓ ˜Â ÎË Ì‡ ÚÂÁË ‰Û„‡Ë ÌÂ Ò‡
ËÁ‚ÂÒÚÌË ÂÎÂÏÂÌÚ‡ÌË ËÒÚËÌË, ˜Â ‚Â‰Ì˙Ê ‚˙ÊÂ¯ ÎË ÒÂ Ò „ÓÒÔÓ‰‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË-
ÚÂ, ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ‰˙Î„Ó ‚ÂÏÂ ˘Â ÔÎ‡˘‡¯ Á‡ ÂÁÂ‚ÌË ˜‡ÒÚË, Á‡ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë Ú. Ì.
ÕÓ ‡·ÓÚ‡Ú‡ Â Ú‡Ï, ˜Â ÚÂ ÔÓ˙˜‚‡Ú, ‡ ÔÎ‡˘‡ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó.929
œÓ‡‰Ë ‚Ó‰ÂÌËÚÂ Ï‡ÎÙÓÏ‡ˆËË Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ËÌÓ‚‡ˆËÓÌÌ‡ Ë ÚÂıÌÓÎÓ-
„Ë˜Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ë ÒÂËÓÁÌÓÚÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂ ÓÚ ‚Ó‰Â˘ËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡-
‚Ë ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ÒÂ˘‡Ú ÌÂÔÂÓ‰ÓÎËÏË ÚÛ‰ÌÓÒÚË ÔÂ‰ Ò‚Óˇ ËÁÌÓÒ Ì‡ «‡Ô‡‰.
œË ÔÂÓ·Î‡‰‡‚‡˘ÓÚÓ ÌËÒÍÓ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ, ÂÒÛÒÓÂÏÍÓ Ë Ò˙Ò Ò˙ÏÌËÚÂÎÌÓ Í‡-
˜ÂÒÚ‚Ó ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË Ò‡ ‚ ìÔÓÒÚÓˇÌÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰ËÒ·‡-
Î‡ÌÒî Ò Ô‡Á‡ÌËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚‡ (Ò‡ÏÓ 15% ÓÚ ËÁÌ‡ÒˇÌËÚÂ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî
ÔÂÁ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË 1000 ÔÓÁËˆËË ËÏ‡Ú ‚‡ÎÛÚÌ‡ ‚˙Á‚˙˘‡Â-
926 Holzman, Franklyn D. Some Theories of the Hard Currency Shortages of Centrally Planned Economies, in U.S. Con-
gress, Joint Economic Committee, Soviet Economy in a Time of Change, Vol. 2, Washington, D.C., 1979: USGPO, p. 313.
927 Holzman, Franklyn D. Creditworthiness and Balance-of-payments Adjustment Mechanisms of Centrally Planned Econo-
mies, In Rosefielde, Steven (ed.), Economic Welfare and the Economics of Soviet Socialism: Essays in Honor of Abram
Bergson. Cambridge: Cambridge University Press, 1981, p. 180.
928 ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 2828, л. 115–116.
929 Пак там, оп. 65, а. е. 9, л. 24–25.
ÏÓÒÚ, Ú. Â. ÒÂ ÂÍÒÔÓÚË‡Ú Ì‡ ˆÂÌ‡ Ì‡‰ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ‡ÁÌÓÒÍË).930 «‡Ô‡‰ÌËÚÂ

Í‡ÔËÚ‡ÎË Ë„‡ˇÚ ‚‡ÊÌ‡ ÓÎˇ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÚÓÁË ıÓÌË˜ÂÌ Ô‡ÒË‚ ÔÓ Ú˙„Ó‚-
ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ.931 ŒÚËˆ‡ÚÂÎÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÌËˇ Ó·ÏÂÌ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÂÁÛÎ-
Ú‡Ú ÓÚ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ‚ËÒÓÍË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Ë ÓÚ˜‡ÒÚË Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë ÓÚ ÒÎ‡·‡Ú‡ ÍÓÌÍÛÂÌ-
ÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Ì‡ Ó‰ÌÓÚÓ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó.
¡˙Î‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÒÚÓÍË Ò‡ Ò ÓÚ˜‡È‚‡˘Ó ÌËÒÍË ÂÍÒÔÎÓ-
‡Ú‡ˆËÓÌÌË ı‡‡ÍÚÂËÒÚËÍË. ‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ë Ì‡‰ÂÊ‰ÌÓÒÚÚ‡ Ò‡ ÓÒÌÓ‚ÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ, Ò˙-
Ô˙ÚÒÚ‚‡˘ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ÔÂÁ ˆÂÎËˇ ìÔÂËÓ‰ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍÓ ‡Á‚ËÚËÂî.
—ÔÓÂ‰ ÔËÁÌ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚, ìÌÂ-
Á‡‰Ó‚ÓÎËÚÂÎÌÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ Ì‡¯‡Ú‡ ËÁÌÓÒÌ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÍÓÂÚÓ ÒÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ‚
ÏÌÓ„Ó ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, Â... Â‰Ì‡ ÓÚ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡ ÌËÒÍËˇ Ó·ÂÏ Ì‡ ËÁÌÓÒ‡ Á‡ Á‡-
Ô‡‰ÌËÚÂ ÒÚ‡ÌË Ë Á‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË.î932
ŒÚ ıËÎˇ‰ËÚÂ ÌÂÎ‡ÒÍ‡‚Ë ÓˆÂÌÍË ˘Â ˆËÚË‡Ï Ò‡ÏÓ Ó˘Â Â‰Ì‡. ¬ ≈‰ËÌÌËˇ
ÔÎ‡Ì Á‡ ÒÓˆË‡ÎÌÓ-ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ ÔÂÁ 1985 „. ÒÂ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡, ˜Â ÔÓ‡‰Ë
ÌËÒÍÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó ìË ÔÂÁ 1985 „. ÒÏÂ ÔËÌÛ‰ÂÌË ‰‡ Á‡Î‡„‡ÏÂ Á‡ ËÁÌÓÒ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ,
˜ËˇÚÓ ‚˙Á‚˙˘‡ÂÏÓÒÚ Â ÔÓ‰ 50 Ì‡ ÒÚÓ. “Ó‚‡ ËÁËÒÍ‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‰ÓÚ‡ˆËË, ËÁÚÓ-
˘‡‚‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡, Ò˙Á‰‡‚‡ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂ ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓî.933
œÓ·ÎÂÏË ËÏ‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ Ò ËÁ‰ÂÎËˇÚ‡ Ì‡ ÎÂÍ‡Ú‡ Ë ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ‚‡Ú‡ ÔÓ-
ÏË¯ÎÂÌÓÒÚ ≠ ¯Ë‚‡¯ÍË ÒÚÓÍË, ÚÂÍÒÚËÎ, ‰ÓÏ‡ÚË, ÍÓÌÒÂ‚Ë, ÍÓËÚÓ Ò‡ Ï˙˜ÌÓÔÎ‡ÒË-
ÛÂÏË ‰ÓË ÔÓ ìÔ˙‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî Ó˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË.934 –Â‰Ó‚ÌÓ ÒÂ
ÔÓÎÛ˜‡‚‡Ú ÂÍÎ‡Ï‡ˆËË Ë Á‡ Ì‡È-‚ËÒÓÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰Â-
ÌËˇ ≠ ÂÎÂÍÚÓÍ‡Ë, ÏÂÚ‡ÎÓÂÊÂ˘Ë Ï‡¯ËÌË Ë ÍÓÏÔ˛ÚË. —Ó˜ÂÌË Í‡ÚÓ „Ó‰ÓÒÚÚ‡
Ì‡ Ó‰Ì‡Ú‡ ËÌ‰ÛÒÚËˇ, Í‡ËÚÂ ‰ÂÙÂÍÚË‡Ú ˜ÂÒÚÓ Ë ‡·ÓÚˇÚ Í‡ÈÌÓ ÌÂÌ‡‰ÂÊ‰ÌÓ
ÔÂÁ Ô˙‚ËÚÂ 200≠400 ˜‡Ò‡ ÓÚ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇÚ‡ ÒË. —ıÓ‰Ì‡ Â Í‡ÚËÌ‡Ú‡ Ë Ò ÂÎÂÍÚ-
ÓÌÌ‡Ú‡ Ë Ó„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌ‡Ú‡ ÚÂıÌËÍ‡. œÂÁ 1988 „. Ì‡ÔËÏÂ ÓÚ ———– ÔÓÒÚ˙Ô‚‡Ú
ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ Á‡ ÌÂÍÓÏÔÎÂÍÚÓ‚‡ÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË, ‚ Ú. ˜. ÎËÔÒË Ì‡ ÂÎÂÍÚÓÌÌË ÂÎÂÏÂÌÚË
‚ «»œ-‡ Ì‡ ËÁ‰ÂÎËˇÚ‡, ÌÂÒ˙ÓÚ‚ÂÚÒÚ‚Ëˇ ÏÂÊ‰Û «»œ-‡ Ë ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ˆËˇÚ‡, ÎËÔÒË
Ì‡ ‰ÓÍÛÏÂÌÚ‡ˆËˇ Ë ‰. ¬ÒË˜ÍË ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÔÂÁ 1985 „. ‚˙‚ ¬ÂÎËÍÓ·ËÚ‡ÌËˇ 9900
·Óˇ ‰ËÒÍÂÚË Ò‡ ÂÍÎ‡ÏË‡ÌË Ë ‚˙Ì‡ÚË. œÂ‰ Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ Ô‡ÚËÈÌ‡ ÍÓÌÙÂ-
ÂÌˆËˇ ÔÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ÓÔËÒ‚‡ ËÒÚËÌÒÍËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡ ÔÓ·ÎÂÏ‡:
ÕËÒÍÓÚÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ Ë ÙÛÌÍˆËÓÌ‡ÎÌÓ ‡‚ÌË˘Â Ì‡ ËÁ‰ÂÎËˇÚ‡ ‚Ó‰Ë ‰Ó ˜Û‚ÒÚ-
‚ËÚÂÎÌÓ Á‡ÌËÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍËÚÂ ˆÂÌË... —‡ÏÓ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ Ó·ˇ‚ÂÌËÚÂ
ÓÚ ÏËÌËÒÚÂÒÚ‚‡Ú‡ Á‡„Û·Ë ÔÂÁ 1982 „. ‚˙ÁÎËÁ‡ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 10 ÏÎÌ. Î‚. ¬ Ò‡‚-
ÌÂÌËÂ Ò 1981 „. ÚÂÁË Á‡„Û·Ë Ò‡ ÔÓ-„ÓÎÂÏË Ò 68 Ì‡ ÒÚÓ. [ÍÛÒË‚ ÏÓÈ≠Ã.».]935
—‚Ó‰Í‡ Ì‡ ÔÓÒÓÎÒÚ‚ÓÚÓ ÌË ‚ ÀÓÌ‰ÓÌ ‰‡‚‡ ˇÒÌ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡ Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËˇ
ˆÂÌÓ‚Ë Ï‡Ê, ÍÓÈÚÓ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÔÓ‰ÛÍÚË Ò‡ ÔËÌÛ‰ÂÌË ‰‡ ÔÓ‰‰˙Ê‡Ú Á‡ ÍÓÏ-
ÔÂÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÌËÒÍÓÚÓ ÒË Í‡˜ÂÒÚ‚Ó: 3≠15% Á‡ ÂÎÂÍÚÓÍ‡ËÚÂ, 18≠20% Á‡ ÏÓÚÓÍ‡-
930 Пак там, оп. 66, а. е. 2094, л. 25.; Holzman, Creditworthiness, p. 301.
931 Czerkawski, K. The Indebtness of Socialist Countries to the West, Eastern European Economics, 21 (1982): 1, pp. 78–
81.
932 АМВнР, оп. 40, а. е. 517, л. 43.
933
ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 3695, л. 89.
934 Пак там, оп. 66, а. е. 2094, л. 25.
935 АМВнР, оп. 42, а. е. 1039, л. 2–6; пак там, оп. 46–12, а. е. 12, л. 48; ЦДА, ф. 1Б, оп. 68, а. е. 1836, л. 79; пак там, оп.
67, а. е. 2122, л. 65.

ËÚÂ, 12≠20% Á‡ ÛÌË‚ÂÒ‡ÎÌËÚÂ ÏÂÚ‡ÎÓÂÊÂ˘Ë Ï‡¯ËÌË Ë 5≠20% Á‡ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌË-

ˇÚ‡ Ì‡ ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ‚‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ.936
œÓ-ÌËÒÍËÚÂ ˆÂÌË Ë ÒÂËÓÁÌËÚÂ Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ, ÔÎ‡˘‡ÌË ÔÓ ÂÍÎ‡Ï‡ˆËËÚÂ Ì‡
‰ÂÙÂÍÚË‡ÎË Ì‡¯Ë ÒÚÓÍË, ÌÂ Ò‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË, ÍÓËÚÓ ‚ÎÂ˜Â ÒÎÂ‰ ÒÂ·Â
ÒË ÌÂÁ‡‰Ó‚ÓÎËÚÂÎÌÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡. “ÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓÚÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡ÌÂ,
ÌËÒÍ‡Ú‡ ÚÛ‰Ó‚‡ ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡ Ë ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ì‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌÓ ÌË‚Ó Ò‡ ÔË˜ËÌ‡
Ë Á‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡Ú‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÓ- Ë ÂÌÂ„ÓÂÏÍÓÒÚ Ì‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ·˙Î„‡ÒÍË ÔÓËÁ‚Â‰Â-
ÌËˇ ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ. œÓ ‰‡ÌÌË, ËÁÌÂÒÂÌË ÓÚ “. ∆Ë‚ÍÓ‚
ÔÂ‰ Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÔÓ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ, Â‰Ëˆ‡ Ì‡¯Ë Ï‡¯ËÌË Ò‡ ÓÚ 20 ≠
30% ‰Ó 2 Ô˙ÚË ÔÓ-ÚÂÊÍË ‚ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ÓÌÂÁË, ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÌË ÓÚ ‚Ó‰Â˘Ë Á‡Ô‡‰ÌË
ÙËÏË.937 √ÓÎˇÏ‡Ú‡ Ï‡ÚÂË‡ÎÓ- Ë ÂÌÂ„ÓÂÏÍÓÒÚ ‚Ó‰Ë ‰Ó ÔÓ-‚ËÒÓÍ ‡ÁıÓ‰ Ì‡ Â-
ÒÛÒË Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó Ì‡ Â‰ËÌËˆ‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ, ÍÓÂÚÓ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÔÓÏÔ‡ ‚ÌÓÒ‡.
“‡Í‡ ÒÂ Á‡Ú‚‡ˇ Ô˙‚ËˇÚ Í˙„ ÓÚ ‚Ó‰ÂÌË ‰ÂÙËˆËÚË ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ÒËÒÚÂÏ‡, ÍÓËÚÓ ÌÂÛÏÓÎËÏÓ ÚÎ‡ÒÍ‡Ú Ì‡„ÓÂ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ¡˙Î„‡-
Ëˇ. ÕÂÂÙÂÍÚË‚ÌËˇÚ ÍÓÓ‰ËÌ‡ˆËÓÌÂÌ ÏÂı‡ÌËÁ˙Ï Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ÒÂËˇ ÓÚ ‰Â-
ÙËˆËÚË, ÍÓËÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú Á‡Ô˙Î‚‡ÌË (ì„Î‡‰ Á‡ ‚ÌÓÒî).938 »ÏÔÓÚ˙Ú Ó·‡˜Â
ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÔÎ‡˘‡Ì Ò‡ÏÓ Ò Ì‡ÒÂ˘ÂÌ ËÁÌÓÒ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî. ÕËÚÓ Ì‡
Ï‡ÍÓ-, ÌËÚÓ Ì‡ ÏËÍÓÌË‚Ó ‚ ÔÎ‡ÌÓ‚ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚‡ Ó·‡˜Â ÌÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú ÒÚËÏÛ-
ÎË Á‡ ÂÍÒÔÓÚ Ì‡ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë.939 ÕËÒÍÓÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌË, Ò ‚ËÒÓÍ‡ ÒÂ·ÂÒÚÓÈÌÓÒÚ Ë
ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌË ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËÚÂ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔÎ‡Ì‡ ÒÚÓÍË Ò‡ ÒÎ‡·Ó ÍÓÌ-
ÍÛÂÌÚÌË Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Ô‡Á‡. “Ó‚‡ ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂ ÏÂÊ‰Û ìËÏÔÓÚÂÌ
„Î‡‰î Ë ÌËÒ˙Í ÂÍÒÔÓÚÂÌ ÔÓÚÂÌˆË‡Î Ò˙Á‰‡‚‡ ıÓÌË˜ÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡
ÒÏÂÚÍ‡, ÍÓÈÚÓ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÙËÌ‡ÌÒË‡Ì ˜ÂÁ ÔÂÍË ˜ÛÊ‰Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (Á‡·-
‡ÌÂÌË Ò Â‰ÍË ËÁÍÎ˛˜ÂÌËˇ ÓÚ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡Ì‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡). œ‡ÒË‚˙Ú ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ
·‡Î‡ÌÒ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â Á‡Ô˙ÎÌÂÌ, ÔË ÚÓ‚‡ ‚ÂÏÂÌÌÓ, Ò‡ÏÓ ˜ÂÁ Á‡ÂÏË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË
ÙËÏË-ËÁÌÓÒËÚÂÎÍË, ·‡ÌÍË ËÎË ‰˙Ê‡‚ÌË ‡„ÂÌˆËË Á‡ ÂÍÒÔÓÚÌÓ Á‡ÒÚ‡ıÓ‚‡ÌÂ. ¬
ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 70-ÚÂ Ë Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ‡ÁË„‡‚‡ Ì‡ ‰‚‡ Ô˙ÚË ÚÓÁË ìÒˆÂÌ‡-
ËÈî. ƒ˙Ê‡‚ÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡·˙·‚‡ ˇÁÍÓ Ë Á‡ Ó‚Î‡‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ ÏÛ ÒÂ Ì‡Î‡„‡Ú ÔÓÊ‡ÌË
‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ Ë ÔˇÍ ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ Ì‡ Ì‡È-‚ËÒÓÍÓ ÌË‚Ó Ì‡ Ô‡ÚËÈÌ‡Ú‡ ÈÂ‡ıËˇ.
Õ‡Â‰ Ò ÚÓÁË, Û‰‡˜ÌÓ Ì‡Â˜ÂÌ ÓÚ ÓÌ‡È ìÍ˙„ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ
‚˙ÁÍËî, Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ Ë ‚ÚÓË, Ô‡‡ÎÂÎÂÌ Í˙„ ÓÚ „ÂÌÂÚË˜ÌË ‰ÂÙËˆËÚË, ÍÓËÚÓ
ÔÓ‰ı‡Ì‚‡Ú ìÂÒÚÂÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ÒÍÎÓÌÌÓÒÚ Í˙Ï Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡.î940 “ÓÈ Â
ˆÂÌÚË‡Ì ÓÍÓÎÓ ‚Ó‰ÂÌËˇ ìËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ „Î‡‰î Ë ÌËÒÍ‡Ú‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ Í‡-
ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡. ŒÒ‚ÂÌ ˜Â ·‡Î‡ÌÒË‡Ú ‚ıÓ‰ˇ˘ËÚÂ Ë ËÁıÓ‰ˇ˘ËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÚÓ-
ˆË, ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ Á‡Ô‡‰ÌË ÍÂ‰ËÚË ËÏ‡Ú Ò‚ÓË ÍÓÌÍÂÚÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË ˆÂÎË.
936
АМВнР, оп. 42, а. е. 1039, л. 24-28. Феноменът „чувствително занижаване на външнотърговските цени“ е забеля-
зан от Корнай. Според него дъмпингът е „единственото средство за увеличаване привлекателността на стоките...
Много стоки с лошо качество могат да бъдат продадени за конвертируема валута, ако цената е понижена достатъчно“.
Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 326–327.
937 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 2122, л. 65-66.
938 Според Корнай: „Вносът е насърчен от хроничния дефицит... и от инвестиционния глад“ на социалистическите
стопанства. Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 324.

939 По думите на Корнай, „докато гладът за внос възниква спонтанно на всяко ниво от йерархията, доброволен енту-
сиазъм за износ на капиталистическите пазари не се появява“. Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 326.

940 Терминът отново е въведен от Корнай. Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 327.
‘ËÌ‡ÌÒË‡ÌËÚÂ Ò˙Ò ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ ÔÓ Úˇı Ó·ÂÍÚË, ÔÓÌÂ ÔÓ ÒÔÓÂ‰ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ ‚

ÔÎ‡Ì‡, Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓËÁ‚Â‰‡Ú ÂÒÛÒË, ˜ËÈÚÓ ËÁÌÓÒ ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ˘Â ÔÓÁ‚ÓÎË ‰‡
·˙‰‡Ú Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ Á‡ÂÏË. ¿„Â„Ë‡ÌË ÍÂ‰ËÚË‡ÌËÚÂ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌË Í‡-
ÔËÚ‡ÎË ÔÓÂÍÚË (Ú. Ì‡. ì‚‡ÎÛÚÌË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇî ËÎË ìÂÍÒÔÓÚÌË ÍÓÏÔÎÂÍÒËî) ÒÂ
Ó˜‡Í‚‡ ‰‡ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú ‚ ÌÂ‰‡ÎÂ˜ÌÓ ·˙‰Â˘Â Á‡ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî.
œÓ·ÎÂÏËÚÂ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ Û‡‚ÌÓ‚ÂÒË Ú˙„Ó‚Ò-
ÍËˇÚ ·‡Î‡ÌÒ (ÓÒÓ·ÂÌÓ Ò Œ»—–), ÒÂ Á‡ÒËÎ‚‡Ú ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÓÚ ËÁÍÛÒÚ‚ÂÌÓ ÔÓ‰‰˙-
Ê‡ÌËÚÂ ‚ËÒÓÍË ÚÂÏÔÓ‚Â Ì‡ ‡ÒÚÂÊ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬. œÓ-‚ËÒÓÍËˇÚ
ÔË‡ÒÚ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰ Û‚ÂÎË˜‡‚‡, ceteris paribus, Ó·ÂÏ‡, Ò ÍÓÈÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡
Ì‡‡ÒÌÂ ËÁÌÓÒ˙Ú, Á‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓÍËÂ ‰ÂÙËˆËÚ˙Ú ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡. «‡Ô‡Á‚‡ÌÂ Ì‡
‚ËÒÓÍËÚÂ ÚÂÏÔÓ‚Â ÒÚ‡‚‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓ Ò‡ÏÓ ˜ÂÁ ÔË‚ÎË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡.
’ÂÎÁËÌÍÒÍËˇÚ ÔÓˆÂÒ ÓÚ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ò‚‡Îˇ ÏÌÓ„Ó ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Á‡·‡ÌË
ÔÂ‰ ÍÂ‰ËÚË‡ÌÂÚÓ Ì‡ »ÁÚÓÍ‡. ƒÓÒÚ˙Ô˙Ú Ì‡ —»¬ ‰Ó ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ-
‚Ë Ô‡Á‡Ë ÒÚ‡‚‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÎÂÒÂÌ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÔÂÁ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇÚ‡ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡-
Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. ¬ıÓ‰ˇ˘ËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ÔÓÚÓˆË ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú ÔÓÌÂ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‰‡ ·˙-
‰Â Á‡Ú‚ÓÂÌ‡ ÌÓÊËˆ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ÔÎ‡ÌË‡ÌËÚÂ (ÔÓ Ú‡‰ËˆËˇ ‚ËÒÓÍË) ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ë
Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ (ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË Á‡ ˆÂÎÚ‡) Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ.
œÓÒÚ‡‚ˇÈÍË ‡ÍˆÂÌÚ ‚˙ıÛ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ, ‡ ÌÂ ‚˙ıÛ Í‡˜ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÂÁÛÎ-
Ú‡ÚË ÔÂÁ ˆÂÎËÚÂ 45 „Ó‰ËÌË Ì‡ ‚Î‡ÒÚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ ¡ œ Â ‚ ÌÂÔÂÍ˙ÒÌ‡ÚÓ Ò˙Â‚ÌÓ-
‚‡ÌËÂ Ò ‚ÂÏÂÚÓ Á‡ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â ÚÓÌÓ‚Â ÏÂÚË Ë ÎÂ‚Ó‚Â ÔÓ‰ÛÍˆËˇ.
œÂ‚˙Ì‡Ú‡Ú‡ ‚˙‚ ÙËÍÒ-Ë‰Âˇ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ ÔÓ‡Ê‰‡ ÌÂÛÚÓÎËÏ ìËÌ‚ÂÒÚË-
ˆËÓÌÂÌ „Î‡‰î.941 “ÓÈ ÒÂ Â‡ÎËÁË‡ ‚ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÎËÔÒ‚‡˘Ë ‚˙ÚÂ¯ÌË Ó„‡ÌË˜Â-
ÌËˇ Á‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËˇ ÔÓˆÂÒ.
Õ‡ ÏËÍÓÌË‚Ó ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËÚÂ Â¯ÂÌËˇ ÌÂ ÒÂ ÓÔÂ‰ÂÎˇÚ ÓÚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ÓÚÓ
ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËÂÚÓ, ÓÚ ÔÂ˜‡Î·‡Ú‡ (Ì‡ÒÚÓˇ˘‡ ËÎË ·˙‰Â˘‡), ÓÚ Ó˜‡Í‚‡-
ÌËÚÂ Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ ‚˙ıÛ ÔÓ‰‡Ê·ËÚÂ Ë ˆÂÌÓ‚‡Ú‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡. “Ó‚‡ ˜ÂÒÚÓ ‚Ó‰Ë ‰Ó
ÌÂ‡ˆËÓÌ‡ÎÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ, ÍÓËÚÓ ÌÂˇ‰ÍÓ Ò‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡ÌË, ·ÂÁ ‰‡ ÒÂ ‚ÁÂ-
Ï‡Ú ÔÂ‰‚Ë‰ Ì‡ÎË˜ÌËÚÂ ÂÒÛÒË Ë Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡.942 ≈ÚÓ Í‡Í-
‚Ó ÒÔÓ‰ÂÎˇ ÔÓ ÚÓÁË ÔÓ‚Ó‰ “. ∆Ë‚ÍÓ‚:
◊ÂÒÚÓ Ô˙ÚË ‚ ÃËÌËÒÚÂÒÍË Ò˙‚ÂÚ, ‡ ‰‡ÊÂ Ë ‚ ÷ Ì‡ Ô‡ÚËˇÚ‡ ÓÚ„Ó‚ÓÌË
Ó„‡ÌË ‚Ì‡ÒˇÚ ÔÂ‰ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ
ÒÚ‡ÌË, Í‡ÚÓ ì‰ÓÍ‡Á‚‡Úî, ˜Â Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ì‡ Ú‡ÍÓ‚‡ ‚ËÒÓÍÓ ÚÂıÌË˜ÂÒÍÓ ‡‚ÌË˘Â ÌÂ
ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‰ÓÒÚ‡‚Ë ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Î‡„Â, ˜Â ÌˇÏ‡ ÔÓ·ÎÂÏË Á‡ Â‡ÎËÁ‡ˆË-
ˇÚ‡ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡, ÍÓˇÚÓ ˘Â ÒÂ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ Ò ÌÂ„Ó. —ÎÂ‰ Í‡ÚÓ ÒÂ ÔÓÎÛ˜Ë Ò˙„Î‡-
ÒËÂ Ë ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ÒÂ Á‡ÔÓ˜ÌÂ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ Ó·ÂÍÚ‡, ‚ÒË˜ÍÓ ÒÂ Á‡·‡‚ˇ. ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â.
941
Kornai, János, Growth, Shortage and Efficiency. Berkley, 1982: University of California Press, pp. 51-53, 138.; Корнай,
Я. Социалистическата система... , с. 160–198.
942 По този повод Георги Стоев пише: „Натрупаният външен дълг очевидно не е финансирал инвестиции в икономи-
ката, които евентуално биха осигурили неговото бъдещо изплащане. Дългът просто финансира дефицита на номенк-
латурата, която значително скъсява своя частен хоризонт на плащане“. Стоев, Г. Външният държавен дълг. В: Анато-
мия на прехода. Стопанската политика на България от 1989 до 2004 г. С., 2005, с. 175–176.
—˙Ò Á‡‚Ë‰ÌÓ ‰Â·ÂÎÓÓ˜ËÂ Ò˙˘ËÚÂ ‰Û„‡Ë Á‡ÔÓ˜‚‡Ú ‰‡ ‰ÓÍ‡Á‚‡Ú, ˜Â Á‡ ÚˇıÌ‡Ú‡

ÔÓ‰ÛÍˆËˇ ÌˇÏ‡ ÔÎ‡ÒÏÂÌÚ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ Ô‡Á‡... ¬ Â‰Ëˆ‡ ÒÎÛ˜‡Ë, ÍÓ„‡-
ÚÓ ÒÂ ÍÛÔÛ‚‡Ú Ï‡¯ËÌË Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ÓÚ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÙËÏË, Í˙Ï Úˇı
ÌÂ ÒÂ ÔÓÒÚ‡‚ˇ ËÁËÒÍ‚‡ÌÂ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂÚÓ ‰‡ ‡·ÓÚË Ò Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ÒÛÓ‚ËÌË, Ò ÍÓË-
ÚÓ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ì‡¯‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ËÎË ÒÚ‡ÌËÚÂ ÓÚ —»¬... ¬Ì‡ÒˇÏÂ Ï‡¯ËÌË Ì‡ Ô˙‚
ÔÓ„ÎÂ‰ ‰‡ÊÂ Ì‡ ËÁ„Ó‰ÌË ˆÂÌË, ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÚÂ ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÔÂ‡·ÓÚ-
‚‡Ú Ì‡¯Ë ÒÛÓ‚ËÌË. » ‚ÓÎ˛-ÌÂ‚ÓÎ˛ ÌËÂ ÒÏÂ ÔËÌÛ‰ÂÌË ‰‡ ‚Ì‡ÒˇÏÂ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡-
ÚÂË‡ÎË, Á‡ ‰‡ ÌÂ ÓÒÚ‡‚ˇÏÂ ÏÓ˘ÌÓÒÚËÚÂ ‚ ·ÂÁ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ.943
Õ‡ Ï‡ÍÓÌË‚Ó Â‰Ì‡ ÓÚ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ÔË˜ËÌË Á‡ ÒÚÂÏÂÊ‡ Í˙Ï ÔÓÒÚÓ-
ˇÌÌ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇ Â Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ú. Ì‡. ÏÂÍË ·˛‰ÊÂÚÌË Ó„‡ÌË˜Â-
ÌËˇ. ¬ÒË˜ÍË ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ Ò‡ Ì‡ˇÒÌÓ, ˜Â ÔË ËÁÔ‡‰‡ÌÂÚÓ ‚˙‚ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡ÚÛ‰ÌÂ-
ÌËˇ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ˘Â ÒÓˆË‡ÎËÁË‡ Á‡„Û·ËÚÂ ˜ÂÁ ·˛‰ÊÂÚ‡. “Ó‚‡ ÔË‰‡‚‡ ÛÒÂ˘‡ÌÂ Á‡
ÒÔÂˆËÙË˜Ì‡ ·ÂÁÌ‡Í‡Á‡ÌÓÒÚ ÔË ÔÓÂ‰ÂÌ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ ÔÓ‚‡Î.944
— ˇ‰Í‡ ÓÚÍÓ‚ÂÌÓÒÚ ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔËÁÌ‡‚‡ ÔÂ‰ œÓÎËÚ·˛Ó ÔÓ·ÎÂÏ‡: ìÕ‡-
¯ËˇÚ ÚÂÏÔ Â ‚ËÒÓÍ Ò ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ Ó„ÓÏÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Ë ÊÂÚ‚Ëî.945 œËÏÂ-
ËÚÂ Ò‡ ËÁ‚ÂÒÚÌË Ì‡ ‚ÒË˜ÍË. ÃÓÊÂ ·Ë Â‰ËÌ ÓÚ Ì‡È-Ù‡Ô‡ÌÚÌËÚÂ Ó·‡˜Â Â ÚÓÁË Ò˙Ò
«‡‚Ó‰‡ Á‡ ÚÂÊÍÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂ («“Ã) ‚ –‡‰ÓÏË. ¬˙ÔÂÍË Â‰Ëˆ‡ ‡Ì‡ÎËÁË Ì‡
Ì‡¯Ë Ë Ò˙‚ÂÚÒÍË ÒÔÂˆË‡ÎËÒÚË Á‡ Ò˙ÏÌËÚÂÎÌ‡Ú‡ ÏÛ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ «“Ã Â ÔÓÒÚÓÂÌ
Ë ÔÓ ÔËÁÌ‡ÌËÂ Ì‡ Â‰ËÌ ÓÚ ·ÎËÁÍËÚÂ Ò˙‚ÂÚÌËˆË Ì‡ œ˙‚Ëˇ ìÚÂÊÂ¯Â Í‡ÚÓ ‚Ó‰ÂÌË-
˜ÂÌ Í‡Ï˙Í Ì‡ Ì‡¯‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡î.946 œË ËÌ‚ÂÒÚË‡ÌË ‚ ÌÂ„Ó ‰Ó 1989≠1990 „. Ì‡‰
1.36 ÏÎ‰. Î‚.947 ìÒÍ˙ÔË Ë ÔÂÒÍ˙ÔË Ï‡¯ËÌË Ë ‰Û„Ë Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ ÒÚÓˇı‡ ÌÂÌ‡ÚÓ-
‚‡ÂÌË, ËÁı‡·ˇ‚‡ı‡ ÒÂ ÙËÁË˜ÂÒÍË Ë ÏÓ‡ÎÌÓ ·ÂÁ ÌËÍ‡Í‚‡ ËÎË ÔÓ˜ÚË ÌËÍ‡Í‚‡ ÔÓÎ-
Á‡î.948 ÕÂ ÔÓ-‡ÁÎË˜Ì‡ Â Í‡ÚËÌ‡Ú‡ Ë Ò ËÁ„‡‰ÂÌËˇ ÌˇÍÓÎÍÓ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ ÔÓ-‡ÌÓ
ÂÏËÍÓ‚ˆË.949
ÃÌÓ„Ó ı‡‡ÍÚÂÂÌ Á‡ ÌËÒÍ‡Ú‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌËÚÂ Ò˙Ò Á‡Ô‡‰ÌË
ÍÂ‰ËÚË ÏÓ˘ÌÓÒÚË Â ÔËÏÂ˙Ú Ò ì¡ÛÎ„‡ÔÎÓ‰î. œÂÁ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ó·Â‰ËÌÂÌËÂÚÓ
Á‡ÍÛÔÛ‚‡ Ï‡¯ËÌ‡ Á‡ Í‡Ô‡˜ÍË Á‡ ‰ÂÚÒÍË ı‡ÌË Ì‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ 600 ıËÎ. ‰ÓÎ‡‡. “ˇ
Ó·‡˜Â ‰˙Î„Ó ÌÂ ‚ÎËÁ‡ ‚ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ, Ú˙È Í‡ÚÓ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡, ˜Â ÌÂÈÌËÚÂ ÚÂıÌË˜ÂÒÍË
Ô‡‡ÏÂÚË ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇÚ Ì‡ ËÁËÒÍ‚‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ¡ƒ—. “Ó‚‡ Ì‡Î‡„‡ ÂÊÂ„Ó‰ÌÓ ÒÚ‡Ì‡-
Ú‡ ‰‡ ÓÚ‰ÂÎˇ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÔÓ 1.1 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡ Á‡ ‚ÌÓÒ Ì‡ Í‡Ô‡˜ÍË Ë ‰‡ ÓÚ‰ÂÎË ÓÚ-
ÌÓ‚Ó 1.3 ÏÎÌ. Á‡ Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚‡ Ï‡¯ËÌ‡.950
œÓ‚Â‰ÂÌ‡Ú‡ ÔÂÁ 1986 „. Â‚ËÁËˇ Ì‡ ‡Á‰‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ¡‡ÌÍ‡Ú‡ Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË
ËÌËˆË‡ÚË‚Ë ìÃËÌÂ‡Î·‡ÌÍî ‚‡ÎÛÚÌË ÍÂ‰ËÚË ËÁ‚‡Ê‰‡ Ì‡ ·ˇÎ Ò‚ˇÚ ˆˇÎ‡ „‡ÎÂËˇ
ÓÚ ÔÓ‰Ó·ÌË ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌË Â¯ÂÌËˇ. Õœ— – ì¡ÂÓÂî ≠ —Ú‡‡ «‡-
943 ЦДА, ф. 1Б, оп. 65, а. е. 9, л. 24–25.

944 Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 160–198.; Tyson, The Debt Crisis, p. 246.
945 ЦДА, ф. 1Б, оп. 67, а. е. 2431, л. 127.
946 Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 422.
947 От тях само по различни оценки между 160 и 200 млн. щ. д. за оборудване. Отпуснатите от бюджета дотации за
ЗТМ през 1989 г. са 40 млн. лв. Дойнов, О. Спомени... , с. 241, 244, 247.
948 Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 422, вж. също и с. 192.
949 Много показателни в тази посока са спомените на един от заместник министър-председателите от периода Живко
Живков. Живков, Ж. Кръглата маса... , с. 58–65. Вж. и Христов, Хр. Тайните фалити ..., с. 125–153.
950 ЦДА, ф. 1Б, оп. 65, а. е. 9, л. 111. Освен „Булгарплод“ докладът дава идентични примери и със завода за лагери в
Сопот, завода за фаянсови плочки в Исперих, завода за нитропродукти и др.

„Ó‡ Ì‡ÔËÏÂ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ 890 000 ‚‡Î. Î‚. Á‡ ‰ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ Ï‡¯ËÌË Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó
Ì‡ ‚˙ÎÌÓ‚Ë Â‰ÛÍÚÓË Ë ‰Â‚ÂÚıÓ‰Ó‚Ë ‚ËÌÚÓ‚Â. ˙Ï ÏÓÏÂÌÚ‡ Ì‡ Â‚ËÁËˇÚ‡ ÔÛÒÍÓ-
‚ËˇÚ ÒÓÍ Ì‡ Ó·ÂÍÚ‡ (31 ˇÌÛ‡Ë 1986 „.) ÌÂ Â ÒÔ‡ÁÂÌ Ë Á‡ÂÏ˙Ú ÌÂ Â Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì.951
Œ·˘Ó ÌÂËÁˇ‰ÌË ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÍÂ‰ËÚË Á‡ ·ÎËÁÓ 10 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. Ë 12 ÏÎÌ. ˘. ‰., ‡Á-
‰‡‰ÂÌË Ò‡ÏÓ ÔÂÁ 1985 „. –Â‚ËÁËÓÌÌËˇÚ ÔÓÚÓÍÓÎ Á‡‚˙¯‚‡ Ò ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËˇÚ‡, ˜Â
ìÌÂ ‚ËÌ‡„Ë Ò‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌË ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Á‡‰˙Î·Ó˜ÂÌË ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌË ÔÓÛ˜‚‡ÌËˇ
ÓÚÌÓÒÌÓ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚË Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓÔÓÎÛ˜‡ÚÂÎËÚÂ. œËÂÚË Ò‡ Á‡ ÍÂ‰Ë-
ÚË‡ÌÂ ÌˇÍÓË ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌË ÏÂÓÔËˇÚËˇ... ÕÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ò‡ ÔÓÛ˜ÂÌË ‚˙ÁÏÓÊ-
ÌÓÒÚËÚÂ Ë „ÓÚÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓÔÓÎÛ˜‡ÚÂÎËÚÂ Á‡ Ì‡‚ÂÏÂÌÌÓ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡
ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ ÏÂÓÔËˇÚËˇ, ÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ë ÔÓ„‡Òˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚËÚÂ...î952
√Ë„‡ÌÚÓÏ‡ÌËˇÚ‡ Ë ÔÎ‡˜Â‚Ì‡Ú‡ ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ‚ÎÂ-
Í‡Ú ÒÎÂ‰ ÒÂ·Â ÒË ÌÓ‚ ‚˙ÁÂÎ ÓÚ ÔÓ·ÎÂÏË ≠ ÌÂÁ‡ÂÚÓÒÚ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÏÓ˘-
ÌÓÒÚË; ÌÂÂÌÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÓÚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ („Û·Â˘Ë ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ), ÍÓÂÚÓ
Ô˙Í ÔÓ‡Ê‰‡ ÌÛÊ‰‡Ú‡ ÓÚ ÚˇıÌÓÚÓ ‰ÓÚË‡ÌÂ Ë ÒÛ·ÒË‰Ë‡ÌÂ ˜ÂÁ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰-
ÊÂÚ; Á‡ÎÂÊ‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÓ ˆÂÌÌÓ ‚ÌÓÒÌÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ Ë Ú. Ì‡. ìÌÂÁ‡‚˙¯Â-
ÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Óî. ¬ÒÂÍË Â‰ËÌ ÓÚ Úˇı Á‡ÒÎÛÊ‡‚‡ ˆˇÎÓÒÚÌÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ, ÌÓ Ú˙È Í‡-
ÚÓ ÚÓ‚‡ ·Ë ·ËÎÓ ‰ÓÒÚ‡ ‚ÒÚ‡ÌË ÓÚ ÔÂ‰ÏÂÚ‡ Ì‡ Ì‡ÒÚÓˇ˘ÓÚÓ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ, ˘Â ÒË ÔÓÁ-
‚ÓÎˇ ‰‡ Ï‡ÍË‡Ï ÔÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò‡ÏÓ ‰Ó ÚÓÎÍÓ‚‡, ‰ÓÍÓÎÍÓÚÓ ÚÂ ‚ÎËˇˇÚ Á‡ Ì‡ÚÛÔ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„.953
“‡·ÎËˆ‡ 17.19
ƒÓÚ‡ˆËË Ë ˆÂÌÓ‚Ë ÔÂÏËË, 1972≠1988 „.*
1972 1974 1975 1980 1983 1984 1985 1986 1988

ƒÓÚ‡ˆËË Ë ˆÂÌÓ‚Ë ÔÂÏËË, ÏÎ‰.Î‚. 0.7 1.3 1.4 2.1 3.9 3.8 4.2 4.1 6.6
‡ÚÓ % ÓÚ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ƒ¡ Ì/‰ 15.9 15.8 16.2 Ì/‰ 22.1 22.4 20.8 Ì/‰
‡ÚÓ % ÓÚ ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ ÔÓ ƒ¡ Ì/‰ 116.3 99.0 110.7 396.7 343.2 Ì/‰ Ì/‰ Ì/‰
‡ÚÓ % ÓÚ ¡¬œ Ì/‰ Ì/‰ Ì/‰ 8.3 13.0 12.1 12.9 11.8 17.2
Източник: ЦДА, авторски изчисления.

През 1956 г. дотациите, без тези за покриване загубите от износа, са 120 млн. лв., повишават се на 120 млн. в 1960 г.
и достигат 150 млн. лв. в 1962 г. ЦДА, ф. 1Б, оп. 5, а. е. 591, л. 106.
ƒÓÚ‡ˆËËÚÂ Á‡ Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË ‚ÒË˜ÍË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÙÂË Ò‡ ÔÓ·ÎÂÏ, ÔÂÒÎÂ‰-

‚‡Î ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÔÓ˜ÚË ‰Ó Í‡ˇ 90-ÚÂ „Ó‰ËÌË. “Â Ò‡ ‚ÂÂÌ ËÌ‰ËÍ‡ÚÓ
Á‡ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡˘‡Ú‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎÌËÚÂ ‚ÎÓÊÂÌËˇ Ë, Í‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ Ú‡·ÎË-
ˆ‡Ú‡, Ú‡ÈÌÓ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡Ú ÌÓ‚ËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (3≠4 Ô˙ÚË ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ). Õ‡-
‰ÂÊ‰ËÚÂ Á‡ ‚ÂÏÂÌÌËˇ ËÏ ı‡‡ÍÚÂ (‚ 1979 „. ÓÏËÒËˇÚ‡ ÔÓ Ì‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡Ú‡
ÔÓÎËÚËÍ‡ ÔÓ ≈‰ËÌÌËˇ ÔÎ‡Ì Ë ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ ÔÓ‰˜ÂÚ‡‚‡, ˜Â ÒÛ·ÒË‰ËËÚÂ ˘Â
951 ЦДА, ф. 132п, оп. 15, а. е. 76, л. 24–25.

952 Пак там, л. 13.
953 Повече за вродените дефицити на плановото стопанство у нас вж. в Иванов, М. Реформаторство без реформи... ,
глава 1 и 2.
·˙‰‡Ú ÔÂÏ‡ıÌ‡ÚË ÒÎÂ‰ 1≠2 „.)954 Ë ·ÂÁÍ‡ÈÌËÚÂ Á‡ÍÎËÌ‡ÌËˇ Á‡ ÚˇıÌÓÚÓ ìÂ¯ËÚÂÎ-

ÌÓ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ ‰Ó ÏËÌËÏÛÏî, ìÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂî Ë ìËÁˇÁ‚‡ÌÂ Í‡ÚÓ Ò ıËÛ„Ë˜ÂÒÍË
ÌÓÊî955 ÌÂ ÌÓÒˇÚ ÌˇÍ‡Í‚Ë Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚Ëˇ. ” œÓÎËÚ·˛Ó Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ-
ÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÎËÔÒ‚‡ ‚ÓÎˇ Ë Ë‰ÂÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Á‡ ÌÛÊÌËÚÂ ·ÓÎÂÁÌÂÌË ÂÙÓÏË.
—ÔÓÂ‰ Á‡Í˙ÒÌˇÎ‡Ú‡ ÓˆÂÌÍ‡ Ì‡ ÏËÌËÒÚ˙-ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ √ÂÓ„Ë ¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚ ‚
Í‡ˇ Ì‡ 1988 „. ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ‡Á‰‡‚‡ÌË ‰ÓÚ‡ˆËË Ò‡ ÓÔ‡‚‰‡ÌË. —˙-
˘ÂÒÚ‚Û‚‡Ú ÏÌÓ„Ó ÔÂ‰ÔËˇÚËˇ, ìÍÓËÚÓ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ò‡ ‚˙‚ Ù‡ÎËÚ..., ÌÓ ÌËÂ „Ë ËÌ-
ÊÂÍÚË‡ÏÂî. œÓÍ‡Á‡ÚÂÎÂÌ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Â ÔËÏÂ˙Ú Ò ÔÂÌË¯ÍËˇ Á‡‚Ó‰
ì¡Î‡„ÓÈ œÓÔÓ‚î, Í˙‰ÂÚÓ ‚˙ÔÂÍË Á‡„Û·ËÚÂ Ò‡ ‡Á‰‡‚‡ÌË ì‰ÂÒÂÚÍË ıËÎˇ‰Ë [ÎÂ‚Ó‚Â]
ÔÂÏËËî.956
œÓ‡‰Ë ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË Ë Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÓÒÓ·ÂÌÓ ÓÚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó-
‰ËÌË, ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘‡Ú‡ ìÏ‡ÚÂË‡ÎÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ ·‡Á‡î ÓÒÚ‡‚‡
Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ‡ ÔÓ‰ Ò‚Óˇ ÔÓÂÍÚÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ. —ÎÂ‰ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Ì‡ œÎÓ‚‰Ë‚ÒÍËˇ Ô‡Ì‡-
Ë ÔÂÁ 1988 „. Ì‡ÔËÏÂ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ËÌÙÓÏË‡ œÓÎËÚ·˛Ó, ˜Â Ì‡‰ 30% ÓÚ
ÏÓ˘ÌÓÒÚËÚÂ Û Ì‡Ò Ò‡ Ú‡ÈÌÓ ÌÂÁ‡ÂÚË, ‡ Ò˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ÒÂ ÓÚÍ‡Á‚‡Ú ÔÓ˙˜ÍË Á‡ ËÁ-
ÌÓÒ ÔÓ‡‰Ë ÒÎ‡·‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌ‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËˇ.957 Œ·˘ÓÚÓ Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ Í‡ÔËÚ‡-
ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ Â ÌËÒÍÓ, ‡ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚÚ‡ ËÏ ≠ ÌÂÁ‡‰Ó‚ÓÎËÚÂÎÌ‡. »ÎË Í‡ÍÚÓ ÛÏÂÒ-
ÚÌÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ √Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚, ìÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ÏÂ ‰‡ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÏÂ ÒÚ‡‡ ÔÓ‰ÛÍ-
ˆËˇ, ‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÏÂ ÏÓ˘ÌÓÒÚË Á‡ ÌÓ‚‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ. ¿ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ Â ÚÓ˜ÌÓ Ó·‡Ú-
ÌÓÚÓ.î958
«‡‡‰Ë ‰ÂÙËˆËÚËÚÂ Ì‡ Ó„‡ÌËÁ‡ˆËÓÌÌÓ ÌË‚Ó Ë ÔË ‡Ì„‡ÊË‡ÌÂÚÓ Ò Ú‚˙‰Â
ÏÌÓ„Ó ÔÓÂÍÚË Â‰ÌÓ‚ÂÏÂÌÌÓ ‚˙‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ ‚ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ Ó·ÂÍÚËÚÂ ˜ÂÒÚÓ ÒÂ
ÔÓÚÓ˜‚‡ Ò „Ó‰ËÌË, ‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ò ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ. ≈ÚÓ Í‡Í‚Ó ÒË ÒÔÓÏÌˇ À˙˜ÂÁ‡ ¿‚-
‡ÏÓ‚, ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ë ¯ÂÙ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËˇ
ÚÛËÁ˙Ï:
¡ÂÁ ÔÂ‰‚‡ËÚÂÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂÏÂˇÚ ÒËÎËÚÂ Ë ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ, Ì‡‚ÒˇÍ˙‰Â ËÁ
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ÌË Ó·ÂÍÚË, ‰ÓÍ‡‚‡ÌË Ò‡ ‰ÓÌˇÍ˙‰Â, ‡ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ËÁÓÒÚ‡‚ˇÌË...
“Ó‚‡ ·ˇı‡ Ô‡Ë, Á‡Ó‚ÂÌË ‚ ÁÂÏˇÚ‡. “‡Í˙‚ ·Â ÒÎÛ˜‡ˇÚ Ò ıÓÚÂÎ ì–Ó‰ËÌ‡î ‚ —ÓÙËˇ,
ÍÓÈÚÓ ÒÚÓˇ ÌÂÁ‡‚˙¯ÂÌ 10 „Ó‰ËÌË; ıÓÚÂÎ˙Ú ‚ „. “ÓÎ·ÛıËÌ ≠ 9 „.; ‚ ÀÓ‚Â˜ ≠ 11 „., ‚
¡ÓÚÂ‚„‡‰ ≠ 9 „Ó‰ËÌË Ë Ú.Ì. »Á ˆˇÎ‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ ËÏ‡¯Â ÓÍÓÎÓ 30 Ú‡ÍË‚‡ Á‡Ï‡ÁÂ-
ÌË Ó·ÂÍÚË.959
954 Пак там, оп. 66, а. е. 2094, л. 20.

955 Пак там, оп. 68, а. е. 1776, л. 27-28; пак там, а. е. 3545а, л. 158; пак там, а. е. 3707, л. 15.
956 Пак там, а. е. 3529, л. 120–121.
957
Пак там, оп. 68, а. е. 3461, л. 231; АМВнР, оп. 40, а. е. 517, л. 38–40.
958 Пак там, а. е. 2431, л. 124–125.
959 Аврамов, Л. Петдесет оспорвани години... , с. 304.
“‡·ÎËˆ‡ 17.20
ÕÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó
1962 1970 1972 1976 1979 1980 1982

ÕÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó, ÏÎ‰. Î‚. 0.373 3.079 4.456 5.400 6.800 Ì/‰ Ì/‰
‡ÚÓ ÔÓˆÂÌÚ ÓÚ ‚ÒË˜ÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÌË ‚ÎÓÊÂÌËˇ Ì/‰ 86 118 120 112 115 123
¬˙ÔÂÍË ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ Ú˙ÊÂÒÚ‚ÂÌË Ó·Â˘‡ÌËˇ Ó·ÂÏ˙Ú Ì‡ ÌÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓÚÓ

ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó ÓÒÚ‡‚‡ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ‚ËÒÓÍ. —ÔÓÂ‰ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó
ÓÚ˜ÂÚË ‚ 1973 „. ì‚ ÒÚÓÂÊî Ò‡ 115.3% ÓÚ ‚ÒË˜ÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ ÔÂÁ „Ó‰ËÌ‡-
Ú‡. œÎ‡ÌË‡ ÒÂ ‚ 1975 „. ÌÂ‰Ó‚˙¯ÂÌËÚÂ Ó·ÂÍÚË ‰‡ ÒÔ‡‰Ì‡Ú ‰Ó 79.3%, ÌÓ ÒÔÓÂ‰
ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Á‡ 1987 „. ÌË‚ÓÚÓ Â ÓÚÌÓ‚Ó 115.2%. ¬ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
ÌÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓÚÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÒÂ Û‰‚Óˇ‚‡ ÓÚ 6.8 ÏÎ‰. Î‚. (1979 „.) Ì‡
13 ÏÎ‰. (1989 „.).960 “‡Í‡ ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÏÂÒÂˆË Ì‡ ÂÊËÏ‡ ÌÂ‰Ó‚˙¯Â-
ÌËÚÂ, ‡ÁÔËÎÂÌË Ë ìÁ‡Ó‚ÂÌË ‚ ÁÂÏˇÚ‡î ËÌ‚ÂÒÚËˆËË Ò‡ ÔÓ˜ÚË ÚÓÎÍÓ‚‡, ÍÓÎÍÓÚÓ
ˆÂÎËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
—ÎÂ‰‚‡Ì‡Ú‡ ÓÚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚-
ÎÂÌËÂ (Ú. Ì‡. Õ‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ ≠ Õ“–) ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ËÁÓÒÚˇ ‡ÔÂÚË-
Ú‡ Á‡ ËÏÔÓÚ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡.961 ŒÒ˙ÁÌ‡‚‡ÈÍË ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Ï‡ÎË ÁÌ‡˜Ë-
ÚÂÎÌÓ ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡ ÒÛÓ‚ËÌË, ÒÚÓÍË, ÎËˆÂÌÁË Ë ÌÓÛ-ı‡Û, ìÁ‡˘ÓÚÓ ÚÓ‚‡ ˘Â Ó·Â˜Â Ì‡-
¯‡Ú‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇî, œÓÎËÚ·˛Ó ÒÂ ÓÔËÚ‚‡ ‰‡ Ò˙Á‰‡‰Â ÌÓ‚Ë ÂÒÛÒË Á‡ ËÁÌÓÒ.962
œÓÚË‚ÌÓ Ì‡ Ó˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡ Ó·‡˜Â ÌÓ‚ÓËÁ„‡‰ÂÌËÚÂ ‚ËÒÓÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌË ÓÚ‡ÒÎË ÌÂ
Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÂÌ Ì‡ÒÂ˘ÂÌ ÂÍÒÔÓÚ. ◊ÂÒÚÓ ‚ÌÓÒ˙Ú Ì‡ ÍÓÏÔ-
ÎÂÍÚÌË Ó·ÂÍÚË ÓÚ «‡Ô‡‰ Â ·ÂÁ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚ÂÌ. ƒ˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ —»¬ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò
ÔÓÚÂÌˆË‡Î Á‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÒÎÓÊÌË ‚ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ÒËÒ-
ÚÂÏË ËÎË ÚÂ ÒÂËÓÁÌÓ ÓÚÒÚ˙Ô‚‡Ú ÔÓ Ò‚ÓËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË Ì‡ Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ Ó·‡ÁˆË.963
œÓ ÌˇÍ‡Í˙‚ Ô‡‡‰ÓÍÒ‡ÎÂÌ Ì‡˜ËÌ, ‚ÏÂÒÚÓ ‰‡ Â¯Ë ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓ·ÎÂÏ, Í‡ÍÚÓ
ÒÂ Ì‡‰ˇ‚‡ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó, Õ“– ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÛÒÎÓÊÌˇ‚‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇÚ‡
‚˙‚ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ·‡Î‡ÌÒË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. —ıÓ‰Ì‡ Â ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ë Ì‡ ÌÂÓÚÓ‰ÓÍÒ‡ÎÌËÚÂ
ËÍÓÌÓÏËÒÚË-Ò˙‚ÂÏÂÌÌËˆË. —ÔÓÂ‰ »‚‡Ì ÓÒÚÓ‚, ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚ ¿ÌÚÓÌÓ‚ Ë À˛·Ó-
ÏË ’ËÒÚÓ‚ ÒÚ‡ÚÂ„ËˇÚ‡ Ì‡ ìÒÂÎÂÍÚË‚ÂÌ ËÁ·Óî ÓÚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 70-ÚÂ
„Ó‰ËÌË Ò˙Á‰‡‚‡ ì‚ËÒÓÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌË Ó‡ÁËÒËî ÔË ‰ÓÏËÌË‡˘Ó Ó·˘Ó ÌËÒÍÓ ÚÂı-
ÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ ‡‚ÌË˘Â. ¬˙ÔÂÍË ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËÚÂ ÔÂÙÂÂÌˆËË, Ì‡ ÍÓËÚÓ ÒÂ ‡‰‚‡ Õ“
ÒÂÍÚÓ˙Ú, ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ 80-ÚÂ ÚÓÈ ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÔÂÓ‰ÓÎÂÂ Ó„ÓÏÌ‡Ú‡ ÒË ËÏÔÓÚÓÂÏ-
ÍÓÒÚ (2.5 Ô˙ÚË Ì‡‰ ÒÂ‰Ì‡Ú‡ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡) Ë Ó„‡ÌË˜ÂÌËÚÂ ÒË ÂÍÒÔÓÚÌË ‚˙ÁÏÓÊ-
960 В края на 1988 г. незавършеното строителство е за 12.641 млрд. лв. ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 4940, л. 56–167; пак
там, оп. 68, а. е. 3545а, л.161–225; пак там, а. е. 2458, л. 33–35. Аврамов, Л. Цит. съч., с. 330. Отчет БНБ за 1988 г., с. 9.
961 За т. нар. Научно-техническа революция вж. повече в Иванов, М. Реформаторство без реформи... , глава 4.
962 Този мотив за развиване на нови високотехнологични отрасли заляга в Проекта за изходните данни за развитието
на страната през Седмата петилетка (1976–1980 г.). ЦДА, ф. 1Б, оп. 35, а. е. 5256, л. 44–49.
963
В тази връзка съветникът на Т. Живков К. Чакъров пише в своите спомени: „Цялото ни технологическо развитие
се основаваше върху внос от западните страни.“ Чакъров, К. Вторият етаж... , с. 172–173.
ÌÓÒÚË. ‡Á‡ÌÓ Ò ‰Û„Ë ‰ÛÏË, ‡ÒÚÂÊ˙Ú Ì‡ ‚ËÒÓÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ÓÚ‡ÒÎË ÒÂ ÔÓÒ-

ÚË„‡ ˜ÂÁ Á‡ÒËÎÂÌ ‚ÌÓÒ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî, Û‚ÂÎË˜ÂÌ ËÁÌÓÒ Ì‡ ÍÓÌÒÛÏ‡ÚË‚-
ÌË ÒÚÓÍË Ë ‰ÂÁËÌ‚ÂÒÚËˆËË (Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÌÂÚÌÓÚÓ ÍÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ‚ ‰‡-
‰ÂÌ ÓÚ‡Ò˙Î Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡) ‚ ÌËÒÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ·‡Ì¯Ó‚Â. –ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ
ÔÓ‰Ó·Ì‡ ÒÂÍÚÓÌ‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ò‡: ‚ÎÓ¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ, Ì‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ (ÍÓˇÚÓ ‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡Ô˙ÎÌË ‰ÛÔÍ‡Ú‡ ‚
ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ) Ë Á‡ÒËÎ‚‡ÌÂ Ì‡ ‰‚ÓÈÌ‡Ú‡ ÔÂÒ‡ ‚˙ıÛ ÔÓÚÂ·ÎÂÌËÂÚÓ ≠ ‚Â‰-
Ì˙Ê Í‡ÚÓ ÒÂ Ó„‡ÌË˜‡Ú ËÌ‚ÂÒÚËˆËËÚÂ ‚ Ú. Ì‡. ËÌ‰ÛÒÚËˇ Á‡ ˜Ó‚ÂÍ‡, Ë ‚ÚÓË Ô˙Ú ≠
˜ÂÁ ÌÛÊ‰‡Ú‡ ÌËÒÍÓÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌËÚÂ ·‡Ì¯Ó‚Â ‰‡ Û‚ÂÎË˜‡Ú ˇÁÍÓ ËÁÌÓÒ‡ ÒË, Á‡ ‰‡
ÙËÌ‡ÌÒË‡Ú ìËÏÔÓÚÌËˇ „Î‡‰î Ì‡ Õ“-ÒÂÍÚÓ‡.964 ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒÚˇÒÍ‡˘Ó ÒÔÓÂ‰ ÒÔÂ-
ˆË‡ÎËÒÚËÚÂ Â, ˜Â ìÌÓÒËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ÚÂıÌË˜ÂÒÍËˇ ÔÓ„ÂÒ ÔË Ì‡¯ËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÒÂ
ÔÂ‚˙Ì‡ı‡ ‚ ÌÓÒËÚÂÎË Ì‡ ÔÓ-„ÓÎÂÏË ‡ÁıÓ‰Ë, ÌÓ ÌÂ Ë Ì‡ ÔÓ-‚ËÒÓÍ‡ ÂÙÂÍÚË‚-
ÌÓÒÚî.965 ÃÓ‰ÂÎË‡ÈÍË ˆËÍÎË˜ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ, ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚
¿ÌÚÓÌÓ‚ ‰ÓË ÒÚË„‡ ‰Ó Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂÚÓ, ˜Â ÒÚÛÍÚÛÓÓÔÂ‰ÂÎˇ˘ËÚÂ ÓÚ‡ÒÎË ìÌÂ Ò‡
ÏÓ„ÎË ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔËÒÔÓÒÓ·ˇÚ Í˙Ï ÔÓˆÂÒ‡ Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ ÔÂ‚˙Ó˙Ê‡-
‚‡ÌÂî, ÔÂ‰ËÁ‚ËÍ‚‡ÈÍË ÒÂËÓÁÌË ‰ËÒÔÓÔÓˆËË ‚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ë ìÁ‡·‡-
‚ˇ[ÈÍË] ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËˇ ‡ÒÚÂÊî.966
–ÂÁÛÎÚ‡ÚËÚÂ ÓÚ ˘Â‰Ó ÔÂÌ‡ÒÓ˜‚‡ÌËÚÂ Í˙Ï ‚ËÒÓÍË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË ‚‡ÎÛÚÌË Â-
ÒÛÒË Ò‡ ‰‡ÎÂ˜Â ÔÓ‰ Ó˜‡Í‚‡ÌÓÚÓ. —ÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ Ó·Â‰ËÌÂÌËˇ Ë ÍÓÏ·ËÌ‡ÚË ‚ Ò˙ÒÚ‡-
‚‡ Ì‡ ‡ÒÓˆË‡ˆËˇ ì≈ÎÂÍÚÓÌËÍ‡î Ú‡ÈÌÓ ËÁÓÒÚ‡‚‡Ú ÓÚ ÔÓÒÚ‡‚ˇÌËÚÂ Á‡‰‡˜Ë Á‡ ËÁ-
ÌÓÒ ÔÓ ‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂ. —ÔÓÂ‰ ÓÚ˜ÂÚ‡ Ì‡ ¡Õ¡, Ì‡ ÙËÏËÚÂ ÓÚ ì≈ÎÂÍÚÓÌË-
Í‡î Ë ì“ÂÊÍÓ Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂî ÒÂ Ô‡‰‡ ÓÒÌÓ‚ÌËˇÚ ‰ˇÎ ÓÚ ì‚ËÌ‡Ú‡î Á‡ Â‡ÎËÁË‡-
ÌÓÚÓ ÓÚËˆ‡ÚÂÎÌÓ ‚‡ÎÛÚÌÓ Ò‡Î‰Ó. ¬˙ÔÂÍË ÏÌÓÊÂÒÚ‚ÓÚÓ ÔÓ„‡ÏË Ë ÂÓ„‡ÌËÁ‡-
ˆËË ÚÂ ÌÂ ÛÒÔˇ‚‡Ú ‰‡ ì‚ÌÂÒ‡Ú ÔÓÎÓÊËÚÂÎÌË ÔÓÏÂÌË ‚ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ë ÔË Â‡-
ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡ ÒË Á‡ ËÁÌÓÒ. «‡Í˙ÒÌˇ‚‡ ÒÂ Ò ‚ÌÂ‰ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ËÁ‰ÂÎËˇ,
ÍÓËÚÓ ÒÂ Ú˙ÒˇÚ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë... ÕÂ ÒÂ ÔÓÎÛ˜Ëı‡ ÂÁÛÎÚ‡ÚË ÓÚ ¯ËÓ-
ÍÓ ÔÓÔ‡„‡Ì‰Ë‡ÌËˇ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÂÌ, ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÂÌ Ë Ô‡Á‡ÂÌ ìÔÓ·Ë‚î, ‰ÓË Ë Á‡
ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ËÁ‚˙¯ÂÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚÌË ‡ÁıÓ‰Ë ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡î.967
’ÓÌË˜Ì‡Ú‡ ìÒÍÎÓÌÌÓÒÚ Í˙Ï Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚî968 Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓ-
ÌÓÏËÍ‡ (‡ ÓÚÚ‡Ï Ë ‰ÂÒÂÚÏËÎË‡‰ÌËˇÚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ) ÒÂ Á‡ı‡Ì‚‡ ÓÚ
‰‚‡ ‡ÁÎË˜ÌË, ÌÓ ÚˇÒÌÓ ÔÂÔÎÂÚÂÌË ‚ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó Ò‚ÓË ÚÓ˜ÍË Í˙„‡ ÓÚ ‚Ó‰ÂÌË
964 Костов, И. Неравновесието и отрасловата стратегия. Икономическа мисъл, ХХХIV, 1989, № 3, с. 66–68; Анто-
нов, В. Структурен анализ на външната търговия от позициите на националната икономика. Икономическа мисъл,
ХХХ, 1986, № 1, с. 47–48 и сл; Антонов, В. Някои характеристики на структурните промени в икономиката: приспо-
собимост и цикличност в промишлеността. Икономическа мисъл, ХХХII, 1987, № 5, с. 13–26; Христов, Л. Анализ на
икономическия растеж и структурните изменения в нашата икономика въз основа на магистралния подход. Икономи-
ческа мисъл, ХХХI, 1986, № 1, с. 95–110.
965 Антонов, В. Проблеми на икономическия растеж в България и непосредствените задачи на икономическата поли-
тика. Годишник на ВИИ „К. Маркс“, 1988, т. 2, № 1, с. 54.

966 Антонов, В. Структурен анализ... , с. 54–55; Антонов, В. Някои характеристики... , с. 24–26. Любопитно е, че на
теоретично ниво това последствие от концентрацията на инвестициите във високотехнологичните сектори е „предви-
дено“ в западната литература доста по-рано. В предговора си към панорамното изследване на съветската технологич-
на революция Р. Аман отправя предупреждение, че подобна политика обрича непреференциалните сектори на кон-
серватизъм. Освен това при силната взаимозависимост между отделните сектори изоставането на един от тях неми-
нуемо ще забави и останалите. Amann, R. Industrial Innovations in the Soviet Union: Methodological Perspectives and
Conclusions, in Amann, R. and J. Cooper (eds.), Industrial Innovations in the Soviet Union, New Heaven and London: Yale
University Press, 1982, pp. 23–24.
967 БНБ. Годишен отчет за 1988 г. С., 1989, с. 61; БНБ. Годишен отчет за 1989 г., С., 1990, с. 37–38.
968 Корнай, Я. Социалистическата система... , с. 327.
ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‰ÂÙËˆËÚË. œ˙‚ËˇÚ ÓÚ Úˇı ‚˙‚Ë ÔÓ ‚ÂË„‡Ú‡: ÒÚÓÍÓ‚Ë ‰ÂÙËˆËÚË ≠

ìËÏÔÓÚÂÌ „Î‡‰î ≠ ÌÂÍ‡˜ÂÒÚ‚ÂÌ ËÁÌÓÒ ≠ ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ Ô‡ÒË‚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡.
¬ÚÓËˇÚ Í˙„ „ÂÌÂÚË˜ÌË Ï‡ÎÙÓÏ‡ˆËË Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ ËÌÚÂÙÂË‡ Ò ìÍ˙„‡ Ì‡
‚˙Ì¯ÌÓËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËÚÂ ‚˙ÁÍËî Ë ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÛÒËÎ‚‡ ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ÂÓÁË‡˘Ó
‰ÂÈÒÚ‚ËÂ. “ÓÈ ÒÚ˙Ô‚‡ ‚˙ıÛ ı‡‡ÍÚÂÌËÚÂ Á‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ÍÓÓ‰ËÌ‡ˆËˇ ìÒÚÂÏÂÊ
Í˙Ï ÂÍÒÔ‡ÌÁËˇî, ìËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ „Î‡‰î Ë ìËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌÓ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂî. œË
ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÚËÔË˜ÌËÚÂ Á‡ Ô‡Á‡‡ Ó„‡ÌË˜ËÚÂÎË (ÍÓÌÍÛÂÌˆËˇ Ë ÓÔ‡ÒÌÓÒÚ ÓÚ Ù‡ÎËÚ)
ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË Ò‡ ì‚ËÌ‡„Ë „ÓÚÓ‚Ëî ‰‡ ÒÂ ‚ÔÛÒÌ‡Ú ‚ ÌÓ‚Ë (Á‡ ÔÂ‰-
ÔÓ˜ËÚ‡ÌÂ „Ë„‡ÌÚÒÍË ÔÓ Ï‡˘‡·ËÚÂ ÒË) Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ. œÓ‡‰Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓÚÓ
‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌÂ ÏÂÊ‰Û ÊÂÎ‡ÌÓÚÓ (ÔÎ‡ÌË‡ÌËˇ ÚÂÏÔ Ì‡ ‡ÒÚÂÊ) Ë Ì‡ÎË˜ÌÓÚÓ (‰ÂÈÒÚ-
‚ËÚÂÎÌËˇ ‡ÁÏÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËÚÂ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ) ˜ÂÒÚÓ Ô‡ÚËÈÌÓÚÓ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó
ÙËÌ‡ÌÒË‡ ÌÂÛÚÓÎËÏËˇ ÒË ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÂÌ „Î‡‰ Ò˙Ò Á‡ÂÚË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË
ÂÒÛÒË. —˙˘ËÚÂ ÓÚÒ˙ÒÚ‚‡˘Ë Ô‡Á‡ÌË Ó„‡ÌË˜ËÚÂÎË Ó·‡˜Â ÍÓ‰Ë‡Ú ÌËÒÍ‡Ú‡ ÂÙÂÍ-
ÚË‚ÌÓÒÚ Ì‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌËÚÂ Ò ìÍ‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËî ÍÂ‰ËÚË ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌËÚÂ ÔÓÂÍ-
ÚË. “‡Í‡, ÓÚ Â‰Ì‡ ÒÚ‡Ì‡, ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ ËÍÓÌÓÏËÍË ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ „ÂÌÂË‡Ú ‚ÌÓÒ
ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî, ÍÓÈÚÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÔÓÍË‚‡Ú ˜ÂÁ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Œ»—–, ‡ ÓÚ
‰Û„‡ ≠ ‚ Ó„ÓÏÌÓÚÓ ÒË ÏÌÓÁËÌÒÚ‚Ó ÌÓ‚ËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú ÌÂÂÙÂÍÚË‚ÌË,
ÚÛ‰ÌÓ ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡Ú Ë ÔÓ‡Ê‰‡Ú ÌÛÊ‰‡Ú‡ ÓÚ Ì‡‡ÒÚ‚‡˘Ë ‰ÓÚ‡ˆËË ÓÚ ·˛‰ÊÂÚ‡.
œÂ‰ÔËÂÚÓÚÓ ÔÂÁ 70-ÚÂ Ë 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ï‡˘‡·ÌÓ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚ÎÂ-
ÌËÂ (Õ“–) ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ Ì‡„ÌÂÚˇ‚‡ Ì‡ÔÂÊÂÌËÂÚÓ ÔÓ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ÒÚ‡-
Ì‡Ú‡. — ËÁÌÂÌ‡‰‡ ‚ œÓÎËÚ·˛Ó ÓÒ˙ÁÌ‡‚‡Ú, ˜Â ÌÓ‚ËÚÂ Õ“-ÒÂÍÚÓË ÌÂ Ò‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇ-
ÌËÂ ‰‡ ÓÒË„ÛˇÚ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÂÌ ÂÍÒÔÓÚ, ˜ÂÁ ÍÓÈÚÓ ‰‡ ÒÂ ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ú ‚ÁÂÚËÚÂ ÔÓ-‡ÌÓ
ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌË ·‡ÌÍË. œÓÒÚÙ‡ÍÚÛÏ ·ÎËÁÍË Ò˙‚ÂÚÌËˆË Ì‡ “. ∆Ë‚ÍÓ‚ ˘Â ÍË-
ÚËÍÛ‚‡Ú Í‡ÚÓ ÌÂ‡ÁÛÏÌÓ ì‰‡ ÒÂ Á‡ÍÛÔÛ‚‡Ú ÓÚ «‡Ô‡‰ Ò ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ˜ËÔÓ-
‚Â Ë ‰Û„Ë ÂÎÂÏÂÌÚË Á‡ ÍÓÏÔ˛ÚË..., ‡ ‰‡ ÔÓ‰‡‚‡ÏÂ „ÓÚÓ‚‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌË-
ÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, ‚ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡î. œ‡Í ÒÔÓÂ‰ ÚÂıÌËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ
Á‡ Â‰Ì‡ ÔÂÚËÎÂÚÍ‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÂÎÂÍÚÓÌËÍ‡ ÔÓ„Î˙˘‡ ÓÍÓÎÓ 800 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡, ‡
ì‚˙˘‡î ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 15 ÏÎÌ. –‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ÒÂ ËÁÔÓÏÔ‚‡ ÓÚ Ú‡‰ËˆËÓÌÌËÚÂ ÓÚ‡Ò-
ÎË ≠ ÒÂÎÒÍÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ÎÂÍ‡ Ë ı‡ÌËÚÂÎÌÓ-‚ÍÛÒÓ‚‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌÓÒÚ.969 ƒÓË ‰‡ ÒÂ
Ò˙ÏÌˇ‚‡ÏÂ ‚ ÚÓ˜ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÓˆÂÌÍË, ÓÒÚ‡‚‡ ÍÓÌÒÚ‡Ú‡ˆËˇÚ‡, ˜Â ‚ıÓ‰ÌËÚÂ
ÔÓÚÓˆË Ò‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî, ‡ ËÁıÓ‰ÌËÚÂ ≠ ‚‡ÎÛÚ‡ ÔÓ ìÔ˙‚Óî. ¡ÂÁ
‰‡ ‰ÓÔËÌÂÒÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Í‡˜ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍˆËˇÚ‡, ÔÓˆÂÒ˙Ú
Ì‡ ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡ Á‡ Á‡‰˙Î·Ó˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ ‰ÂÙËˆËÚ
Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ÂˆËÍÎË‡ÈÍË ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏËÚÂ
‚ÁÂÏ‡ÌËˇ.
¿ÍÓ Úˇ·‚‡ ‰‡ Ó·Ó·˘ËÏ ÍË‚ÓÎËˆËÚÂ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ‚˙‚ ‚ÚÓ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ì‡
Ú‡ÁË „Î‡‚‡ ‡Ì‡ÎËÁ, Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇÚ ‰ÂÒÂÚÏËÎË‡‰ÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ë Ó·ˇ‚ÂÌËˇÚ ÔÂÁ
1990 „. ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ÒÂ ‰˙ÎÊ‡Ú Ì‡ ‰‚‡Ú‡ Í˙„‡ ÓÚ ‚Ó‰ÂÌË ‰ÂÙËˆËÚË Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒ-
ÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡: ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚÚ‡ ∫ ‰‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ ÓÒ‚ÂÌ ˜ÂÁ ÍÂ‰ËÚË Ò‚Óˇ
ıÓÌË˜ÂÌ Ô‡ÒË‚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ë ÌÂÈÌ‡Ú‡ ÌÂÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ Á‡ ÔÓ‰ÛÍÚË‚ÌÓ ËÌ-
‚ÂÒÚË‡ÌÂ Ì‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ «‡Ô‡‰ ÂÒÛÒË. ‘ÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔËÓ‰‡ Ì‡ ÚÛ-
Ô‡˘Ëˇ ÒÂ ÔÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË ‰˙Î„ ÒÂ ‰ÓÍ‡Á‚‡ Ë ÓÚ ‡Á„˙˘‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒıÓ‰ÌË ÔÓˆÂ-
969 Яхиел, Н. Тодор Живков... , с. 155; Чакъров, К. Вторият етаж... , с. 172–175.

ÒË Ë ‰˙Î„Ó‚Ë ˆËÍÎË Ë ‚ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ·ÎÓÍ.970

“ÂÁË ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË Ù‡ÍÚÓË ÒÂ ËÁÓÒÚˇÚ ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓ ÓÚ ‡ÁÎË˜ÌË ÂÍÁÓ-
„ÂÌÌË Ò˙·ËÚËˇ Ë ÔÓÎËÚËÍË (ÓÚÚÂ„ÎˇÌÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ÔÓ‰ÍÂÔ‡ Ë ÌÛÊ‰‡Ú‡ ‰‡ ÒÂ
ËÁ‚˙¯‚‡Ú ÌÂÚÌË Ú‡ÌÒÙÂË Í˙Ï ÃÓÒÍ‚‡, ‡Ì„‡ÊË‡ÌÂÚÓ Ò˙Ò ÒÍ˙ÔË ÔÓ„‡ÏË Á‡
ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ, Ù‡ÎËÚ˙Ú Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ‰Î˙ÊÌËˆË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ,
ÌÂÔÓÙÂÒËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ë ÒÚÛÔ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÂÔÓÒËÎÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
ÔÂÁ 1989≠1990 „.). œÓ‰˜ËÌÂÌ‡Ú‡ ÓÎˇ Ì‡ ÚÂÁË ÂÍÁÓ„ÂÌÌË Ò˙·ËÚËˇ ‚ ÔÂ‰Î‡„‡Ì‡Ú‡
ÚÛÍ Ó·ˇÒÌËÚÂÎÌ‡ ÒıÂÏ‡ ÌÂ ·Ë‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ‡Á˜ËÚ‡Ì‡ Í‡ÚÓ ÒÍÎÓÌÌÓÒÚ ÚÂ ‰‡ ·˙‰‡Ú
ÔÓ‰ˆÂÌˇ‚‡ÌË. ÕÂÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ÒÚÂ˜ÂÌËˇ Ì‡ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚‡ ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ
ÏÓ‰ÂÎË‡Ú ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡, ÔËÎË‚ËÚÂ Ë ÓÚÎË‚ËÚÂ Ì‡ ÍËÁËÚÂ ÔÓ ¬ƒ.
»ÁÔÎÛ‚‡˘‡Ú‡ ÓÚ ‚˙ÎÌËÚÂ Ì‡ ‡Ì‡ÎËÁ‡ Í‡ÚËÌ‡ ˜ÂÚ‡Â Â‰ÌÓ ÒÚ‡‰‡˘Ó ÔÓ‰ ·Â-
ÏÂÚÓ Ì‡ ‚Ó‰ÂÌËÚÂ ÒË ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ‰ÂÙÂÍÚË ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó, ÔÓÒÚÓˇÌÌÓ ·ÎÛÊ‰‡Â˘Ó
ÓÍÓÎÓ ÚÓ˜Í‡Ú‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡. ƒ‡ÎË, ÍÓ„‡ Ë ‚ Í‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ Ó·‡˜Â Î‡ÚÂÌÚÌ‡Ú‡
ÍËÁ‡ ˘Â ÔÂ‡ÒÌÂ ‚ ·Ûˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ ‚ÁË‚Ë ıÓÌË˜ÌÓ Ô‡ÒË‚Ì‡Ú‡ ÚÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ ÔÓ
ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ, ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Á‡‚ËÒË ÓÚ ÚÂÁË ÌÂÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ‚˙Ì¯ÌË Ò˙-
·ËÚËˇ. »ÎË, Í‡Á‡ÌÓ ÔÓ-ÔÓÒÚÓ, ÌÂ ìÒÔˇÌÓÚÓ Í‡Ì˜Âî ÓÚ √Ó·‡˜Ó‚ Ì‡ÔËÏÂ ÔË-
˜ËÌˇ‚‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ ÓÚ 1990 „., ‡ Ò‡ÏÓ ÓÔÂ‰ÂÎˇ ‰ÌÂ‚ÌËˇ Â‰ Ì‡ ÔÓÂ‰Ì‡Ú‡ (ÒÎÂ‰
1960≠1962, Ë 1976≠1978) ÍËÁ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡. ¡ÂÁ ÍÎÓÍÓ˜Â˘ËÚÂ ÔÓ‰ ÔÓ‚˙ıÌÓÒÚÚ‡
Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ Ú˙Í‡Ì ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÌÂ‡‚ÌÓ‚ÂÒËˇ Ò˙Ò ËÎË ·ÂÁ
ìÒÔˇÌÓ Í‡Ì˜Âî ÒËÚÛ‡ˆËˇÚ‡ ·Ë ÓÒÚ‡Ì‡Î‡ ÔÓ‰ ÍÓÌÚÓÎ‡ Ì‡ œÓÎËÚ·˛Ó, ‡ Ó·ÒÎÛÊ-
‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚË ≠ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ‚˙‚ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. Ã‡Í‡
˜Â ÚÓ‚‡ ÏÓÊÂ ·Ë ˘Â ‡ÁÓ˜‡Ó‚‡ ÏÌÓÁËÌ‡ Ê‡‰ÌË Á‡ ÒÂÌÁ‡ˆËË, ‰ÂÒÂÚÏËÎË‡‰ÌËˇÚ
‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÒÂ ÚÛÔ‡ ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ˜ÂÁ ÍÓÌÒÔË‡ÚË‚ÌÓ-Í‡„Â·ÂÈÒÍË Í‡Ì‡ÎË, ÍÓÎÍÓ-
ÚÓ ÔÓ‡‰Ë ÌÂÔÂÓ‰ÓÎËÏË Ï‡ÎÙÓÏ‡ˆËË Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ÏÓ‰ÂÎ, ËÁÓÒÚÂÌË ‰ÓÔ˙ÎÌË-
ÚÂÎÌÓ ÓÚ ÍÓÌÍÂÚÌË ‚˙ÚÂ¯ÌË Ë ‚˙Ì¯ÌË Ò˙·ËÚËˇ.
***
‡ÍÚÓ ‚ÒÂÍË ÒÚÛ‰ÂÌÚ ÔÓ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÁÌ‡Â, ÔÓ·ÎÂÏ˙Ú, Ò‚˙Á‡Ì Ò ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
‰˙Î„Ó‚Â, Â ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÚÂıÌËˇÚ ‡ÁÏÂ, ÍÓÎÍÓÚÓ ÔÓÌÓÒËÏÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ
ËÏ Á‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. œË ÔÓ˜ÚË ËÁ‡‚ÌÂÌ ¡¬œ Ë ‡ÁÏÂ Ì‡ ÔÛ·ÎË˜-
ÌËˇ ‰˙Î„ Ò ÚÓÁË ÓÚ 1989 „. (ÔÂÁ ÓÍÚÓÏ‚Ë 1989 „. ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Ê‡‚ÂÌ Ë ‰˙Ê‡‚-
ÌÓ„‡‡ÌÚË‡Ì ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Â 10.05 ÏÎ‰. ˘. ‰., ‡ ÔÂÁ ˛ÌË 2004 „.
9.225 ÏÎ‰. —ÔÓÂ‰ ÂÍÒÔÂÚÌËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ ÔÂÁ ÚÂÚÓÚÓ ÚËÏÂÒÂ˜ËÂ Ì‡ 2004 „.
¡¬œ ‰ÓÒÚË„‡ Ó·ÂÏ‡ ÓÚ 1989 „. ÷ƒ¿, Ù. 630, ÓÔ. 4, ‡. Â. 612, Î. 138;
www.minfin.government.bg/html/docs/dd-10b.pdf; «‡ ‰ÓÒÚË„‡ÌÂ ‚ Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 2005 „.
970 Вж. например Матолчи, Д. Принудителното задлъжняване на Унгария. В: Двуликият Янус. Предизвикателствата
на прехода към демокрацията в Унгария. С., 2000, с. 54–87.

Въпреки безспорния авторитет на автора (заместник-директор, а след това и директор на Европейската банка за
възстановяване и развитие и унгарски министър на икономиката) лансираната от него теза за умишлено свръхкреди-
тиране на СИВ-икономиките има лек конспиративен привкус. Няма съмнение, че на „Запад“ е имало влиятелни кръ-
гове, разглеждащи „принудителното задлъжняване“ на Изтока като коз в голямата стратегическа борба между двете
системи. Апели в тази посока се отправят и от академичните среди. (Според Р. Портес „един от начините да освобо-
дим поляците от съветската прегръдка е да ги оставим да изпаднат в затруднение. Тогава Русия няма да може да
ограничава повече връзките на Варшава със Запада. Западните банкери могат да направят тази услуга на Полша“. Вж.
U.S. Senate, Committee on Governmental Affairs, The Rising Soviet and East European Debt to the West. Washington, D.C.,
1977: USGPO, р. 4). Доколкото обаче, поне в настоящия етап, е невъзможна документална проверка на хипотезата,
извеждането ∫ в първостепенен фактор ми се струва трудно защитимо.
ÌË‚ÓÚÓ ÓÚ 1989 „. Ì‡ ¡¬œ Ì‡ ˜Ó‚ÂÍ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ ‚Ê. Ì‡ÔËÏÂ http://ime-bg.org/

pr_bg/ ËÎË —Ú‡Ì˜Â‚, . œÓÛÍË ÓÚ ÂÙÓÏËÚÂ ÓÚ 1990 ‰Ó 2004 „. ¬: ¿Ì‡ÚÓÏËˇ Ì‡
ÔÂıÓ‰‡. —ÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ 1989 ‰Ó 2004 „. , Ò. 188) ÔÂÁ ÓÍ-
ÚÓÏ‚Ë 2004 „. Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ë ËÁÌÓÒ‡ Â 42.04%,
‡ ‚ Í‡ˇ Ì‡ 1989 „. 85%. fl‚ÌÓ ÒÎÂ‰ 15 „Ó‰ËÌË Ì‡ ÔÂıÓ‰ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Â
‰‚‡ Ô˙ÚË ÔÓ-ÂÙÂÍÚË‚Ì‡ ÓÚ ÓÌ‡ÁË ‚ Á‡ÎÂÁ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡. œË ÌÂÈÌËˇÚ ÔÓ„‡ÒËÚÂ-
ÎÂÌ ÔÓÚÂÌˆË‡Î ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÓÚ‰‡‚Ì‡ Ò‡ ËÁ‚˙Ì ÒÔËÒ˙Í‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËÚÂ
ÔÓ·ÎÂÏË. “Ó‚‡, ÒÚÛ‚‡ ÏË ÒÂ, Â ÔÓÂ‰ÌÓÚÓ ‰ÓÍ‡Á‡ÚÂÎÒÚ‚Ó, ˜Â ÌÂ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÌËÚÂ
Ò˙·ËÚËˇ Ë ÔÓÓ˜ÌËÚÂ Â¯ÂÌËˇ, ‡ ‚Ó‰ÂÌËÚÂ ‰ÂÙËˆËÚË Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒËÒ-
ÚÂÏ‡ ÔÂ‚˙˘‡Ú Í‡ÁÛÒ‡ ì‰ÂÒÂÚ ÏËÎË‡‰‡î ‚ ·ÓÏ·‡, ÔÓËÁ‚ÂÎ‡ ‡ÚÓÏÌ‡ ÂÍÒÔÎÓÁËˇ
‚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡. ÕˇÏ‡ Ò˙ÏÌÂÌËÂ, ÌÂÔÓÙÂÒËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ Ë ÌÂÔÓÁ‡˜ÌÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ
Ì‡ ÔÛ·ÎË˜ÌËˇ ‰˙Î„ Ò˙˘Ó ‰ÓÔËÌ‡Òˇ Á‡ Ó·‡ÁÛ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÁË‚Ì‡Ú‡ ÒÏÂÒ. “Â Ó·‡˜Â
ËÏ‡Ú Ò‡ÏÓ ÔÓ‰˜ËÌÂÌÓ, ‚ÚÓÓÒÚÂÔÂÌÌÓ ÁÌ‡˜ÂÌËÂ.
œÓ‡‰Ë Í‡ÚÍÓÚÓ ÓÚÒÚÓˇÌËÂ ÓÚ ÓÔËÒ‚‡ÌËÚÂ ‚ „Î‡‚‡Ú‡ Ò˙·ËÚËˇ ‰ÌÂ¯ÌËˇÚ
‰ÂÌ ‚ÒÂ Ó˘Â ÚÛ‰ÌÓ ÔÂ‚˙ÁÏÓ„‚‡ Ò‚ÓËÚÂ Ó·ÂÏÂÌÂÌÓÒÚË Ë ÔËÒÚ‡ÒÚËˇ ÔÓ ÚÂÏ‡Ú‡
Á‡ ‰˙Î„‡, ‡ Ë ËÁÓ·˘Ó Á‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓÚÓ ÌË ÏËÌ‡ÎÓ. ¬ Ï‡ÒÓ‚ÓÚÓ Ò˙ÁÌ‡ÌËÂ, Í‡Í-
ÚÓ Ë ‚ ÔÓÎÓÒ‡Ú‡ Ì‡ Ì‡Û˜ÌÓÚÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ, Ò˙ÊËÚÂÎÒÚ‚‡Ú Â‰ÌÓ‚ÂÏÂÌÌÓ ‡ÁÍ‡ÁË Á‡
ÍËÁË Ë Í‡Ê·Ë Ò˙Ò ÒÔÓÏÂÌË Á‡ ÒË„ÛÌÓÒÚ Ë ·Î‡„Ó‰ÂÌÒÚ‚ËÂ. ¬˙ÔÂÍË ìÏÌÓ„ÓÏÂ-
ÌÓÒÚÚ‡î Ì‡ ·ËÚÛ‚‡˘ËÚÂ ‡ÁÍ‡ÁË ‚Ò˙˘ÌÓÒÚ ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ì‡ Ò˙·ËÚËˇÚ‡ ËÏ‡ ÌÂÚËÔË˜Ì‡
Á‡ ÓÚÏËÌ‡ÎË ÔÂËÓ‰Ë ìÂ‰ÌÓÏÂÌÓÒÚî. –ˇ‰ÍÓ ËÒÚÓËˇÚ‡ ÌË ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ ‚˙ÁÏÓÊ-
ÌÓÒÚ Á‡ ÚÓÎÍÓ‚‡ ·ÂÁÒÔÓÌË ÓˆÂÌÍË. «‡˘ÓÚÓ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓ ÓÚ Ë‰ÂÈÌËÚÂ Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒ-
ÍË ÒÛ·ÂÍÚË‚ËÁÏË Ì‡ ÔË¯Â˘ËÚÂ Ë ˜ÂÚˇ˘ËÚÂ ÙËÌ‡Î˙Ú Ì‡ ÔËÂÒ‡Ú‡ Â ˇÒÂÌ Ë ÌÂÓÒÔÓ-
ËÏ. ÕÂÈÌÓÚÓ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓ ‰ÂÈÒÚ‚ËÂ Á‡‚˙¯‚‡ Ò Ù‡ÎËÚ971 . ‘‡ÎËÚ ÌÂ Ò‡ÏÓ ÔÓ ‚˙Ì¯-
ÌËˇ ‰˙Î„ (Ó·ˇ‚ÂÌËˇÚ ‚ 1990 „. ÏÓ‡ÚÓËÛÏ), ÌÓ Ë Ì‡ ˆˇÎ‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ (Ô‡‰‡ÌÂÚÓ Ì‡
¡ÂÎËÌÒÍ‡Ú‡ ÒÚÂÌ‡). ≈‰‚‡ ÎË ÌˇÍÓÈ ·Ë ÓÒÔÓËÎ ÚÓ‚‡.972
971 Или, както твърди Г. Никова: „Реално освен дълговете, от живковата икономическа реформа почти нищо не оста-
ва“. Никова, Г. Живковата икономическа реформа, перестройката и стартът на скритата приватизация в България.
Исторически преглед, LXI, 2003, № 5–6, с. 124.
972 По думите на експерта от Института за пазарна икономика Г. Стоев: „Фалитът на държавата по обслужването на
нейния дълг е формалният крах на социалистическата икономика“. Стоев, Г. Външният дълг... , с. 175. Още по-
експресивен в оценката си е Румен Аврамов: „Няма по-емблематично икономическо събитие за завършека на кому-
нистическия режим и началото на прехода в България от прекратяването на плащанията по външния дълг... България
излезе от комунизма със същия варварски акт, с който Русия влезе в него през 1917 г.“ Аврамов, Р. Комуналният
капитализъм. Из българското стопанско минало. С., 2007, т. 1, с. 488, 499.
“ÂÚ‡ ˜‡ÒÚ. ‘ÓÚÓ‰ÓÍÛÏÂÌÚË 301
¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚ Ë ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ Ì‡ ÃËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ, 1946 „. Õ¡ Ã ≠ ¡»¿
«‡‚˙˘‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ‰ÂÎÂ„‡ˆËˇ ÓÚ ÃËÌ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ‚ œ‡ËÊ, 1947 „. Õ¡ Ã ≠ ¡»¿
* ŒÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÔÓ‰·Ó‡, ÔÓ‰Â‰·‡Ú‡ Ë ÍÓÂÍÚÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÚÂÍÒÚ‡ Ë ‰‡ÚËÓ‚Í‡Ú‡ Ì‡ ÒÌËÏÍËÚÂ ‚

Ú‡ÁË ˜‡ÒÚ Â ËÁˆˇÎÓ Ì‡ Ã. »‚‡ÌÓ‚.
“‡È˜Ó ÓÒÚÓ‚, ¬‡ÒËÎ ÓÎ‡Ó‚, √ÂÓ„Ë ƒËÏËÚÓ‚, ÃÓÎÓÚÓ‚, —Ú‡ÎËÌ, ËÏÓÌ √ÂÓ„ËÂ‚ Ì‡ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍÓ Ú˙„Ó‚ÒÍÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù Ì/‰.
“ËÚÛÎÌ‡ ÒÚ‡ÌËˆ‡ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË

‰Ó„Ó‚Ó, 1948 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ¡. ’‡‰ÊËÈÒÍ‡
œÓÒÎÂ‰Ì‡Ú‡ ÒÚ‡ÌËˆ‡ Ò ÔÓ‰ÔËÒËÚÂ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË ‰Ó„Ó‚Ó, 1948 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ¡. ’‡‰ÊËÈÒÍ‡
œÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡, 1949 „. ÷ƒ¿
ÿÂÒÚÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ, 1956 „. ¡“¿

œ‡Ë˜Ì‡ Ó·ÏˇÌ‡ ÓÚ 1962 „. ÷ƒ¿.

‘ÓÚÓ„‡Ù À. ¡‡˙Í˜ËÂ‚
—Â˘‡ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ÕËÍËÚ‡ ’Û¯˜Ó‚, 1962 „. ÷ƒ¿
ŒÒÌÓ‚‡‚‡ÌÂ Ì‡ ¡ÛÎ·‡ÌÍ, 1964 „. ¡“¿

»Ì‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ (ÔÓ-

Í˙ÒÌÓ ¡ÛÎ·‡ÌÍ). ÷ƒ¿
—„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ¡¬“¡ (¡ÛÎ·‡ÌÍ).

÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù Ì/‰.
«‡ÒÂ‰‡ÌËÂ Ì‡ Ò˙‚ÂÚ‡ Ì‡
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡
ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó
Ì‡ —»¬ ‚ —ÓÙËˇ, 1965 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù . —‚‡ÍÓ‚
¬ÂÒÂÎËÌ ÕËÍËÙÓÓ‚
(ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡ÛÎ·‡ÌÍ) Ì‡
Á‡ÒÂ‰‡ÌËÂÚÓ Ì‡ Ò˙‚ÂÚ‡ Ì‡
Ã¡»—, 1965 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù
. —‚‡ÍÓ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë À˛‰ÏËÎ‡ ∆Ë‚ÍÓ‚‡ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ Ì‡ "≈ÍÒÔÓ" 1970 „. ‚ flÔÓÌËˇ. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù . ¡‡ÚÍÓ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔËÂÏ‡

ÔÂÁË‰ÂÌÚ‡ Ì‡ ˇÔÓÌÒÍ‡Ú‡
≈ÍÒËÏ·‡ÌÍ —‡ÚÓ¯Ë —ÛÏËÚ‡,
1978 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù œ. √‡ÌÂ‚
ƒ‡ÈÒ‡ÍÛ »ÍÂ‰‡ ÓÚ ˇÔÓÌÒÍËˇ ÍÓÌˆÂÌ ì—ÓÍ‡ √‡Í‡Èî Ì‡ ÒÂ˘‡ Ò Õ‡˜Ó œ‡Ô‡ÁÓ‚, 1978 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù Ì/‰.
ËÈ‰ÊËÓ ‘Û‰ÊËÏ‡, ÔÂÁË‰ÂÌÚ Ì‡ ìÃÂÈ‰ÊË ÏËÎÍî, ÔÓÒÂ˘‡‚‡ Ó·‡ÁˆÓ‚‡ Ó‚ˆÂ‚˙‰Ì‡ ÙÂÏ‡ ‚ Ò. ƒËÌÂ‚Ó,
’‡ÒÍÓ‚ÒÍÓ, 1981 „. ÷ƒ¿
—ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡
œ¿¬≈÷ ì◊‡Ë‡î, ÙËÌ‡ÌÒË‡Ì ÓÚ
ìÃËˆÛËî Ë ì“Ó¯Ë·‡î. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù Õ. ’ÎÂ·‡Ó‚‡
flÔÓÌÒÍËˇ ıÓÚÂÎ ìÕ˛ ŒÚ‡ÌËî,

ÔÓÒÚÓÂÌ Ò ˇÔÓÌÒÍË ÍÂ‰ËÚ.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù . ¿ÒÓ‚
œÓÒÂ˘ÂÌËÂ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡

32-ˇ ÏÓÒÚÂÌ Ô‡Ì‡Ë ‚ œÎÓ‚‰Ë‚.
«‡‰ „˙·‡ ÏÛ Ô‡‚ËÎËÓÌ Ì‡
Banque Nationale de Paris. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù . ¿ÒÓ‚.
œÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ ÒÔÓ„Ó‰·‡ Á‡
ÍÓÓÔÂË‡ÌÂ Ò ‡‚ÒÚËÈÒÍËˇ
ÒÚÓÏ‡ÌÂÌ ÍÓÌˆÂÌ ì‘¸ÓÒÚ
¿ÎÔËÌÂî. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù
Õ. ’ÎÂ·‡Ó‚‡
—ÍÎ˛˜‚‡ÌÂ ‰Ó„Ó‚Ó Ò ÌÂÏÒÍËˇ

ÍÓÌˆÂÌ ì’¸ÓÒÚî. œÓÙ. «‡ÔÂÚ Ë
√ÂÓ„Ë œËËÌÒÍË, 1981 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù ◊. Ã‡Á„‡ÎÓ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ¿‡Ì‰ÂÈ

ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ÔËÂÏ‡Ú ÔÂÁË‰ÂÌÚ‡ Ì‡
ìŒÎË‚ÂÚËî ( »Ú‡ÎËˇ) ‡ÎÓ
¡ÂÌÂ‰ÂÚË, 1981 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù œ. √‡ÌÂ‚
œÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ò ìƒ‡Û
ÍÂÏËÍ˙ÎÒî (—¿Ÿ),
√ÂÓ„Ë œËËÌÒÍË Ë ‘‡ÌÍ
œÓÔÓÙÙ, ÔÂÁË‰ÂÌÚ Ì‡
Â‚ÓÔÂÈÒÍËˇ ÍÎÓÌ Ì‡ ÍÓÌˆÂÌ‡,
1981 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù œ. ÷ÓÌÂ‚
œÓÒÂ˘ÂÌËÂ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ ‚ ÒÚÓÏ‡ÌÓ‰Ó·Ë‚ÌËˇ ÍÓÏ·ËÌ‡Ú ì“‡Í‡î ‰Ó ÃËÎ‡ÌÓ,

1975 „. ÷ƒ¿. ÙÓÚÓÓ·ÏÂÌ
œÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ ·˙Î„‡Ó-
‡Ì„ÎËÈÒÍÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Á‡
Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó. ŒÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡
ÒÚ‡Ì‡ √ÂÓ„Ë œËËÌÒÍË, 1980 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ¬. ÕËÍÓÎÓ‚
œÂ„Ó‚ÓË Ì‡ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ò

„ÂÏ‡ÌÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÏËÌËÒÚ˙
’‡ÌÒ-ƒËÚËı √ÂÌ¯Â, 1981 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù Õ. ’ÎÂ·‡Ó‚‡
¿Í‡‰. ¿Ì„ÂÎ ¡‡ÎÂ‚ÒÍË ÔÓÒÂ˘‡

„ÂÌÂ‡ÎÌËˇ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÌËÍ Ì‡
ì ÛÔî ¡ÂÚıÓÎ‰ ¡‡ÈÌˆ, 1976 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù œ. √‡ÌÂ‚
¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ ÔÓÒÂ˘‡

„ÂÌÂ‡ÎÌËˇ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÌËÍ Ì‡
ì ÛÔî ¡ÂÚıÓÎ‰ ¡‡ÈÌˆ, 1976 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ≈. ËÓ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ¿Ì‰ÂÈ

ì“ËÒÂÌ ¿√î ‰- ƒËÚËı
ÿÔÂÚÏ‡Ì, 1978 „. ÷ƒ¿.
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ¿Ì‰ÂÈ

‘»¿“ ƒÊÓ‚‡ÌË ¿Ì¸ÂÎË. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù Õ. ’ÎÂ·‡Ó‚‡
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë –Ó·˙Ú

Ã‡ÍÒÛÂÎ, 1981 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù œ. ÷ÓÌÂ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔËÂÏ‡ ¿Ï˙Ì‰

’‡Ï˙, 1983 „. ÷ƒ¿
œÂÁË‰ÂÌÚ˙Ú Ì‡ ì◊ÂÈÁ
Ã‡Ìı‡Ú˙Ì ·‡ÌÍî –ÓÍÙÂÎÂ ÒÂ
ÒÂ˘‡ Ò “‡ÌÓ ÷ÓÎÓ‚ ‚
ÂÁË‰ÂÌˆËˇ ìÀÓÁÂÌÂˆî, 1975 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ≈. À˛·ÓÏËÓ‚
œÂÁË‰ÂÌÚ˙Ú Ì‡ »Ú‡ÎË‡ÌÒÍ‡Ú‡
Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ·‡ÌÍ‡ ‡ÎÓ ◊‡ÏÔË
Ì‡ ÒÂ˘‡ Ò ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ ¡¬“¡
¬ÂÒÂÎËÌ ÕËÍËÙÓÓ‚, 1981 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ◊. Ã‡Á„‡ÎÓ‚
—Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚ ÔËÂÏ‡

ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎˇ Ì‡ √ÓÒ·‡ÌÍ
ÃÂÙÓ‰ËÈ —‚Â¯ÌËÍÓ‚, 1972 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù ≈. ¡Ó„ÓÂ‚
œÓÒÂ˘‡ÌÂ Ì‡ ÀÂÓÌË‰ ¡ÂÊÌÂ‚ ‚ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1973 „. ¡“¿
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ÀÂÓÌË‰ ¡ÂÊÌÂ‚, ËÏ 1978 „. ÷ƒ¿. ÙÓÚÓÓ·ÏÂÌ

“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ÀÂÓÌË‰ ¡ÂÊÌÂ‚,

ËÏ 1979 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓÓ·ÏÂÌ
—„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ Ì‡

—»¬ Ò ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÁÌ‡ÏÂ ÔÂ‰ ‚ıÓ‰‡. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓÓ·ÏÂÌ
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ÃËı‡ËÎ √Ó·‡˜Ó‚ ÒÎÂ‰ Ô˙‚Ëˇ ËÏ ÍÓÌÙÎËÍÚ ÔÂÁ 1987 „. ¡“¿
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ ÔÓÒÂ˘‡

Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ‚ËˆÂÔËÂÏËÂ Ë
ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ √ÓÒÔÎ‡Ì
ÕËÍÓÎ‡È ¡‡È·‡ÍÓ‚, 1977 „.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù œ. √‡ÌÂ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚, ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚

Ë ’ËÒÚÓ ’ËÒÚÓ‚ (ÏËÌËÒÚ˙ Ì‡
‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ) ÔÓÒÂ˘‡Ú
ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡
Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ ———– ÕËÍÓÎ‡È
œ‡ÚÓÎË˜Â‚, 1978 „. ÷ƒ¿.
—Â˘‡ Ì‡ ¿Ì‰ÂÈ ÀÛÍ‡ÌÓ‚ Ë

—Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚ Ò˙Ò ÒÂÍÂÚ‡ˇ
Ì‡ —»¬ ‘‡‰ÂÂ‚, 1980 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù Ì/‰
—Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚ ÔËÂÏ‡

ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ì‡Ó‰ÌËÚÂ
·‡ÌÍË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡
—»¬, Ë ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡
Ã¡»— Ë Ã»¡, 1980 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù Õ. ’ÎÂ·‡Ó‚‡
œÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂ Ì‡ √ÂÌÂ‡ÎÌ‡Ú‡
ÒıÂÏ‡ Á‡ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó ÏÂÊ‰Û
Õ–¡ Ë ———–. ÕËÍÓÎ‡È ¡‡È·‡ÍÓ‚
(Á‡Ï.-ÔÂÏËÂ Ì‡ ———– Ë
ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ √ÓÒÔÎ‡Ì) Ë
ËËÎ «‡Â‚ (ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡
ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ÔÎ‡ÌÓ‚ ÍÓÏËÚÂÚ).
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù À. —ÚÓˇÌÓ‚

Ë‡ÌÒÍËˇ ¯‡ıËÌ¯‡ı –ÂÁ‡
œ‡ıÎ‡‚Ë, 1973 „. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù –. Ã‡ÌÛÍˇÌ

Ë‡ÌÒÍËˇ ÔÂÏËÂ “‡ı‡ flÒËÌ,
1981 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù
◊. Ã‡Á„‡ÎÓ‚
—Â˘‡ Ì‡ “Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ë ÃÓ‡Ï‡ ‡‰‡ÙË, 1980 „. ¡“¿
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ‚ ÀË·Ëˇ. 1984 „. ¡“¿

–Â¯ÂÌËÂ π 8/1984 „. Á‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌÂ ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚ Ì‡ ÀË·Ëˇ. ÷ƒ¿ ‘ÓÚÓ„‡Ù Ì/‰.

“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ‚ »‡Í, 1980 „. ¡“¿
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚ Ì‡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËÂ ‚ »‡Í, 1980 „. ¡“¿

’ÂÌË –ÛËÒ, ˜ÎÂÌ Ì‡

˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
—‡Ì‰ËÌËÒÚÍËˇ ÙÓÌÚ Ì‡
ÕËÍ‡‡„Û‡ Ì‡ ÒÂ˘‡ Ò √Ë¯‡
‘ËÎËÔÓ‚, 1984 „. ¡“¿
’ÂÌË –ÛËÒ, ˜ÎÂÌ Ì‡ ˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ —‡Ì‰ËÌËÒÚÍËˇ ÙÓÌÚ Ì‡ ÕËÍ‡‡„Û‡ Ì‡ ÒÂ˘‡ Ò “Ó‰Ó

∆Ë‚ÍÓ‚, 1988 „. ¡“¿
√Ë¯‡ ‘ËÎËÔÓ‚ ÔËÂÏ‡

ÏËÌËÒÚ˙‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‡·ÓÚË
Ì‡ ÕË„ÂËˇ ÔÓÙ. »˘‡ˇ ¿Û‰Û.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù œ. ÷ÓÌÂ‚
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ Õ–¡ Í˙Ï Ì‡˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ 1990 „. ÷ƒ¿

—„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ¡Õ¡ ìÛÍ‡ÒÂÌ‡î Á‡

30-„Ó‰Ë¯ÌËÌ‡Ú‡ ÓÚ 9 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë.
÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù . ¿ÒÓ‚
œ‡Ë˜ÌËˇÚ Ò‡ÎÓÌ Ì‡ ¡Õ¡. ÷ƒ¿.

‘ÓÚÓ„‡Ù ◊. Ã‡Á„‡ÎÓ‚
÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ Ò„‡‰‡ Ì‡
ì ÓÂÍÓÏî ‚ —ÓÙËˇ. ÷ƒ¿.
‘ÓÚÓ„‡Ù ¡. fiÍÒÂÎËÂ‚
—„‡‰‡Ú‡ Ì‡ ì“ÂÍÒËÏî ‚ —ÓÙËˇ. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù

¡. fiÍÒÂÎËÂ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚, Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ Ë

—Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚ ÔÂ‰ ì„Ó‰ÓÒÚÚ‡
Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
Ï‡¯ËÌÓÒÚÓÂÌÂî. œÎÓ‚‰Ë‚ÒÍË
Ô‡Ì‡Ë, 1978 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù
œ. √‡ÌÂ‚
“Ó‰Ó ∆Ë‚ÍÓ‚, —Ú‡ÌÍÓ “Ó‰ÓÓ‚

Ë Œ„ÌˇÌ ƒÓÈÌÓ‚ Ì‡
œÎÓ‚‰Ë‚ÒÍËˇ Ô‡Ì‡Ë. ÷ƒ¿.
ÓÏÔ˛Ú˙Ì‡Ú‡ Á‡Î‡ Ì‡ ƒ˙Ê‡‚ÌËˇ ÔÎ‡ÌÓ‚ ÍÓÏËÚÂÚ, 1968 „. ÷ƒ¿. ‘ÓÚÓ„‡Ù ¡. fiÍÒÂÎËÂ‚

«¿ Àfi◊≈Õ»≈
ƒ‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â Ì‡ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ Í˙Ï ÔÓ‰Ó·ÌÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ Â Ò˙‚-
ÒÂÏ ÌÂÎÂÍ‡ Á‡‰‡˜‡ ·Ë ·ËÎÓ Ì‡È-Ï‡ÎÍÓÚÓ ÚË‚Ë‡ÎÌÓ. Œ·Ó·˘‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ
ÓÚ Ì‡‰ 1 000 ÒÚ‡ÌËˆË, ‚ ÍÓÂÚÓ ÚËÏ‡Ú‡ ‡ÁÎË˜ÌË ‡‚ÚÓË ÌÂÏËÌÛÂÏÓ Ò‡ ‚„‡‰ËÎË
ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ Ò‚Óˇ ÒÚËÎ, ÂÁËÍ Ë ‚˙Á„ÎÂ‰Ë ËÁËÒÍ‚‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌÓ
ÔÂÔÓ‚Ú‡ˇÌÂ Ì‡ ‡Áı‚˙ÎÂÌËÚÂ ÚÛÍ Ë Ú‡Ï ËÁ ÚÂÍÒÚ‡ ìÔÓÛÍËî Ë ËÁ‚Ó‰Ë.
¿Ï·ËˆËˇÚ‡ Ì‡ ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÒÍËˇ ÔÓÂÍÚ ·Â ‰‡ ÒÂ ÔÓ‚Â‰Â Â‰ÌÓ ¡Ó‰ÂÎÓ‚Ó
ì‡ÁÍÓÔ‡‚‡ÌÂî ‚ ‰˙Î·Ó˜ËÌ‡ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÎ‡ÒÚÓ‚Â ÓÚ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ÔÓˆÂÒ. Õ‡‰ÂÊ‰‡Ú‡
Ì‡ ÂÍËÔ‡ ·Â ‰‡ ·˙‰Â ÂÍÓÌÒÚÛË‡Ì‡ ‚ ˆˇÎÓÒÚ ËÒÚÓËˇÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇ-
ÎÓÒÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ Ò‡ÏÓÚÓ È Ì‡˜‡ÎÓ ‚ ÁÓ‡Ú‡ Ì‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏ‡Ú‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ‰˙-
Ê‡‚ÌÓÒÚ ÔÓ˜ÚË ‰Ó ‰ÌÂ¯ÌËˇ ‰ÂÌ. —˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ ·Â Á‡ÎÓÊÂÌ‡ Â‰Ì‡ ÔÓ-¯ËÓÍ‡ ËÁ-
ÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÒÍ‡ ÔÓ„‡Ï‡ Í‡ÚÓ ÓÒ‚ÂÌ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË ·ˇı‡ ‡Ì‡ÎËÁË‡-
ÌË Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ ÚÂÊÂÒÚË, ÔÓÌÂÒÂÌË ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ÌˇÍÓÎÍÓÚÓ ÌÂÛÒ-
ÔÂ¯ÌË ‚ÓÂÌÌË Í‡ÏÔ‡ÌËË ≠ ÃÂÊ‰ÛÒ˙˛ÁÌË˜ÂÒÍ‡, œ˙‚‡ Ë ¬ÚÓ‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡.
¬ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ìÔÓÍËÚËÚÂî 102 „Ó‰ËÌË (‚Ò˙˘ÌÓÒÚ 112 „., Ú˙È Í‡ÚÓ Ô˙‚ËÚÂ
ÍÓÌÚ‡ÍÚË Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ‰‡ÚË‡Ú Ó˘Â ÓÚ 1879 „.) ‡Ì‡ÎËÁ˙Ú Â„ËÒÚË‡ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó
ÔÓ‚Ú‡ˇ˘Ë ÒÂ ÚÂÏË Ë ˆËÍÎË. »ÏÂÌÌÓ ÚˇıÌÓÚÓ Ó·„Ó‚‡ˇÌÂ ˘Â ·˙‰Â Á‡‰‡˜‡Ú‡ Ì‡ Ú‡-
ÁË ÔÓÒÎÂ‰Ì‡, Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌ‡ ˜‡ÒÚ.
***
¬ Ó„ÎÂ‰‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú ÏÌÓ„Ó ÓÚ ˇ‚ÌËÚÂ Ë ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡
ˇ‚ÌË ˜ÂÚË Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ËÒÚÓËˇ. ÷ËÍ˙Î˙Ú Ì‡ ÔË‚ÎË˜‡ÌÂ Ë ËÁÔÎ‡-
˘‡ÌÂ/Â‚ÓÎ‚Ë‡ÌÂ/‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ Á‡ÂÏË ˜ÂÒÚÓ Â Á‡‰‚ËÊ‚‡Ì ÓÚ Úˇ„‡Ú‡ Ì‡
Á‡ÎÓÊÂÌËÚÂ ‚ Ó‰Ì‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ‰ÂÙËˆËÚË. ◊‡ÒÚ ÓÚ Úˇı ÔÓËÁÚË˜‡Ú ÓÚ ÌÂ‰Ó‡Á-
‚ËÚÓÒÚÚ‡ Ë ÔÂËÙÂÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ≠ ıÓÌË˜ÌËˇ ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ì‡
Í‡ÔËÚ‡Î, ÌËÒÍ‡Ú‡ ÌÓÏ‡ Ì‡ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌÂ, ÔÂÍ‡ÎÂÌ‡Ú‡ Ó·‚˙Á‡ÌÓÒÚ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ò ÍÎËÏ‡ÚË˜ÌËˇ ˆËÍ˙Î, ÒÎ‡·ËˇÚ ÔÓ„Î˙˘‡ÚÂÎÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Ë ÌÂ ÓÒÓ·Â-
ÌÓ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÚÓ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ‚˙Ì ÂÒÛÒË. ƒÛ„Ë ÔÛÊËÌË, ÍÓ-
ËÚÓ Á‡‚˙Ú‡Ú ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ˆËÍ˙Î Ó·‡˜Â, Ò‡ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ÌÂÛÏÂÎË Ë ˜ÂÒÚÓ ÌÂ‡ÁÛÏÌË
ÔÓÎËÚËÍË Ì‡ ÏÂÒÚÌËÚÂ ÂÎËÚË ≠ ìÔÂ‚˙Ú‡ÌÂî Ì‡ „ÓÎÂÏË ˜‡ÒÚË ÓÚ Á‡ÂÏËÚÂ ÔÂÁ
ÌÂÔÓ‰ÛÍÚË‚ÌË ÔÓÂÍÚË (ÔÂ‚Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ), ÙËÒÍ‡ÎÌÓ ‡ÁÚÓ˜ËÚÂÎÒÚ‚Ó, ÔÂÙÂÂÌ-
ˆË‡ÎÌÓ ÚÂÚË‡ÌÂ Ì‡ ÓÚ‰ÂÎÌË „ÛÔË ‰‡Ì˙ÍÓÔÎ‡ÚˆË (ÁÂÏÂ‰ÂÎˆË, ÍÓÓÔÂ‡ˆËË, ËÌ-
‰ÛÒÚËˇ), ÔÓ˜ÚË ÔÓÒÚÓˇÌÂÌ ·˛‰ÊÂÚÂÌ ‰ÂÙËˆËÚ, ÒÍÎÓÌÌÓÒÚ Í˙Ï Ú˙ÒÂÌÂ Ì‡ ìÂ‚ÚË-
ÌËî ÔÓÔÛÎËÒÚÍË Â¯ÂÌËˇ (ìÔÛÒÍ‡ÌÂÚÓî Ì‡ ËÌÙÎ‡ˆËˇÚ‡ ‚ÏÂÒÚÓ ‡Á¯Ëˇ‚‡ÌÂ Ì‡
‰‡Ì˙˜Ì‡Ú‡ ÓÒÌÓ‚‡ ‚ ÔÓÒÓÍ‡ Ì‡ ÔË‚ËÎÂ„ËÓ‚‡ÌËÚÂ Ò˙ÒÎÓ‚Ëˇ) Ë Ú. Ì.973
973 Една от основните черти на българската данъчна система, особено в годините между Първата и Втората световна
война, e нежеланието на политическите елити да посегнат на данъчните преференции на българското село. Даскалов,
Р. Българското общество. 1878–1939, т. 1 Държава. Политика. Икономика. С., 2005, с. 406–415. Аврамов, Р. Комуналният
капитализъм. Из българското стопанско минало. С., 2007, т. 1, с. 133–145. И двамата основават изводите си на
проведеното през средата на 30-те години статистическо изследване: Спасчиев, С., В. Параскова. Предварителни
резултати от опита за разпределение на данъчната тежест върху отделните социални групи в България. Трудове на
статистическия институт за стопански проучвания при Софийския държавен университет, 1935, I, № 2–3, с. 96–111.
‡ÍÚÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ Ú‚˙‰Ë –. ¿‚‡ÏÓ‚ ìÒÚÛÍÚÛÌÓÚÓ ‰Â·ËÚÓÒÚ‚Óî Ì‡

¡˙Î„‡Ëˇ Â ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ıÓÌË˜ÌËˇ ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡ÎË ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡974. œË ‰Ó-
ÏËÌË‡˘Ó ‡„‡ÌËˇ ÔÓÙËÎ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë ÌÂÈÌ‡Ú‡ ÌËÒÍ‡ Í‡ÔËÚ‡ÎËÁ‡ˆËˇ
(ÔÓ‰ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ÒÂÎÒÍËÚÂ ‰ÓıÓ‰Ë Ò‡ ‚ Ô‡Ë, ‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·ÎËÁÓ 60% ËÏ‡Ú ˜ËÒ-
ÚÓ Ì‡ÚÛ‡ÎÂÌ ı‡‡ÍÚÂ) ÌÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ Â Ï‡ÎÍ‡975. ƒ‚ÛÍ-
‡ÚÌËˇÚ ÔË‡ÒÚ Ì‡ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ·‡ÌÍÓ‚ËÚÂ ‰ÂÔÓÁËÚË Ë Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ
‰ÓıÓ‰ (17% ‚ 1911 „. Ë 37% ‚ 1939) Â ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÂÌ Á‡ Á‡Ô˙Î‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÂÂ˘‡Ú‡ ÔÓ-
Ô‡ÒÚ, ÍÓˇÚÓ ÓÚ‰ÂÎˇ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë. —‡ÏÓ Á‡ Ò‡‚ÌÂÌËÂ, ‚ ÒÚ‡-
ÌËÚÂ ÓÚ Á‡Ô‡‰ÌÓÂ‚ÓÔÂÈÒÍÓÚÓ ìˇ‰Óî ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇÚ‡ Ò‡ ÓÍÓÎÓ 60≠70% ÓÚ ¡¬œ, ‡ ‚
ìÔÓÎÛÔÂËÙÂËˇÚ‡î ≠ ÓÍÓÎÓ 30≠50%976. √ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÓÒÍ˙‰ÌËÚÂ ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ ÒÂ
‡ÁÔËÎˇ‚‡ (‡ÁıË˘‡‚‡) ‚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË, ÒÂÏÂÈÌÓ ËÎË Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÏÓÚË‚Ë‡ÌË
Á‡ÂÏË (‚˙ÚÂ¯ÌË ÍÂ‰ËÚË, ÍÓÓÔÂ‡ˆËË), ·ÂÁ ‰‡ ‰ÓÔËÌÂÒÂ Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ Á‡ ‡Á‚Ë-
ÚËÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡977.
œÓÚÂ·ÌÓÒÚËÚÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÓÚ ìÒ‚ÂÊË ÂÒÛÒËî Ò‡ ·ÂÁÒ-
ÔÓÌË Ë ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË. ŒÒ‚Ó·ÓÊ‰ÂÌËÂÚÓ Á‡‚‡‚‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ò ÔÓ˜ÚË ÎËÔÒ‚‡˘‡ ·‡ÁËÒ-
Ì‡ ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛ‡ ≠ ÎÓ¯Ë Ô˙ÚË˘‡, ÒÚÓÚËÌ‡ ÍËÎÓÏÂÚ‡ ÊÔ ÎËÌËË, ÌÂÛ„ÎÂ‰ÌË Ë
ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Ì‡ ·ÓÈ ‡‰ÏËÌËÒÚ‡ÚË‚ÌË Ò„‡‰Ë, ÌÂıË„ËÂÌË˜ÌË Û˜ËÎË˘‡. «‡‚Â˘‡-
ÌÓÚÓ ÓÚ Í‡ÚÍÓÚÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ÃË‰ı‡Ú Ô‡¯‡ Ë ÓÚ ‚ÂÏÂÌÌÓÚÓ ÛÒÍÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ
Â ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ, Á‡ ‰‡ ÒÂ „‡‡ÌÚË‡ ÌÓÏ‡ÎÌÓÚÓ ÙÛÌÍˆËÓÌË‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ
Ó„‡ÌËÁ˙Ï. —ÎÂ‰ Í‡ÚÍÓ ÍÓÎÂ·‡ÌËÂ (ËÁ‚ÂÒÚÌËˇÚ ÌÂ„‡ÚË‚ËÁ˙Ï Ì‡ œ. ‡‡‚ÂÎÓ‚
Í˙Ï ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË) ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÂÎËÚË ·˙ÁÓ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ˜ÛÊ‰ËÚÂ ÍÂ‰ËÚË
Í‡ÚÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ‰ÓÒÚ˙ÔÌ‡ ËÏ ÒıÂÏ‡ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇÚ‡.
¿ÌÂÏË˜ÌËÚÂ ÒË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ ‚ Ò‚ÂÚ‡ ÔÂ‰Ë ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡
‚ÓÈÌ‡ ‡Á‚Ë‚‡˘ËÚÂ ÒÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ˜‡ÒÚË ÏÓ„‡Ú ‰‡ ‰ÓÔ˙Î‚‡Ú Ò ÔË‚ÎË˜‡ÌÂÚÓ Ì‡
Í‡ÔËÚ‡ÎË ÓÚ‚˙Ì ≠ ˜ÂÁ ÔÂÍË (œ◊») ËÎË ˜ÂÁ ÔÓÚÙÂÈÎÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (‰˙Ê‡‚-
ÌË Á‡ÂÏË). œË Á‡Ú‚ÓÂÌ‡Ú‡ Ó‰˙Ê‡‚ÂÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ËÍÓÌÓ-
ÏËÍ‡ ÓÔˆËˇÚ‡ ÒÂ ‚˙ÁÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ ‚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ó„‡ÌË˜ÂÌ ‚‡Ë‡ÌÚ (·ÂÁ œ◊»). –Â-
ÊËÏ˙Ú Ô‡ÍÚË˜ÂÒÍË Á‡·‡Ìˇ‚‡ ÔÂÍËÚÂ ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ÓÚ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ìÌÂ·Î‡„Ó-
Ì‡‰ÂÊ‰ÌËî ‰˙Ê‡‚Ë Ë ÙËÏË. ÕˇÍÓÎÍÓÚÓ ÌÂÛÒÔÂ¯ÌË ÓÔËÚ‡ (ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
‡‚ÚÓÏÓ·ËÎËÚÂ ì–ÂÌÓî, ˇÔÓÌÒÍËˇÚ Á‡‚Ó‰ ‚ –‡‰ÓÏË, ‰Ó·Ë‚˙Ú Ì‡ ÌÂÙÚ Ë „‡Á ÓÚ ‡ÏÂ-
ËÍ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ìŒÍÒË‰ÂÌÚ˙Î ÔÂÚÓÎËÛÏî) ˇÒÌÓ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ÍÓÎÍÓ ·ÂÁÔÂÒÔÂÍÚË‚ÂÌ ‚
ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÚÓÁË Í‡Ì‡Î Á‡ Ì‡·Ë‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÂÌ
ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÂÒÛÒ. » ÔÂ‰Ë ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ Ó·‡˜Â, ÔÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÓÒ-
Ú‡Ú˙˜ÌÓ ‡Ú‡ÍÚË‚ÌË ÔËÓ‰ÌË ·Ó„‡ÚÒÚ‚‡ Ë Ì‡ÎÓÊÂÌËˇ ÓÚ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÏÓÌÓÔÓÎ
‚˙ıÛ ÔÓÚÂÌˆË‡ÎÌË Ó·ÂÍÚË Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ (ÊÂÎÂÁÌËˆË,
‚˙„ÎÂ‰Ó·Ë‚, ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ÂÎÂÚÓÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚Ó) œ◊» Ò‡ Í‡ÈÌÓ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË, Á‡ ‰‡
„‡‡ÌÚË‡Ú ÛÒÍÓÂÌ‡Ú‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡.
974 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 242. Без това ни най-малко да омаловажава труда на Р. Аврамов, на множество
места този текст и особено заключителната част влизат в режим на диалог с изказани там хипотези.
975
Чакалов, А. Националният доход и разход на България. 1924–1945. С, 1946, с. 59.
976 Изчислено по Mitchell, B. R. International Historical Statistics: Europe 1750–1988. M Stockton Press: New York, 1992,
pp. 773–790, 892–897.

977 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 129-240, т. 2, с. 347–402, 585–674.
«‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ 339
ÀËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ÙÓÌ‰Ó‚‡ ·ÓÒ‡ ÔÂÁ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂËÓ‰‡ Ë ÌÂÈÌÓÚÓ

‡ÌÂÏË˜ÌÓ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡ÌÂ ÔÂÁ Í‡ÚÍËˇ È ÊË‚ÓÚ ÌÂ ÔÓÁ‚ÓÎˇ‚‡Ú Í‡ÔËÚ‡ÎËÚÂ ‰‡ ·˙-
‰‡Ú Ì‡·Ë‡ÌË ˜ÂÁ ÔÛÒÍ‡ÌÂ Ì‡ ÂÏËÒËË ÓÚ ÙËÏÂÌ ‰˙Î„ (‡ÍˆËË ËÎË Ó·ÎË„‡ˆËË). —
Â‰ÌÓ-‰‚Â ËÁÍÎ˛˜ÂÌËˇ (Ì‡ÔËÏÂ ì√‡ÌËÚÓË‰î) ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÍÓÏÔ‡ÌËË Ò‡ Ú‚˙‰Â
Ï‡ÎÍË Ë ÌÂÒÚ‡·ËÎÌË, Á‡ ‰‡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ‡Á˜ËÚ‡Ú Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ë Ô‡Á‡Ë.
œË ÌÂ‰Ó‡Á‚ËÚÓÒÚÚ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ (Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÓÚ Ì‡È-„ÓÎÂÏËÚÂ
Ó·˘ËÌË ≠ —ÓÙËˇ Ë ¬‡Ì‡) Ò‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌËÚÂ ÂÏËÚÂÌÚË, ÍÓËÚÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÔÂ˜ÂÎˇÚ
‰Ó‚ÂËÂÚÓ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ó·˘ÌÓÒÚ. ƒÓÒÚ˙ÔÌËÚÂ ÙËÏÂÌË ÍÂ‰ËÚË Ò‡
Í‡ÚÍÓÒÓ˜ÌË (Ò 3- ‰Ó 6-ÏÂÒÂ˜ÌË Ô‡‰ÂÊË) ËÁÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Â‡ÎË-
ÁË‡Ì ÓÚ «‡Ô‡‰ ‚ÌÓÒ.
«‡ÔÛ¯ÂÌËÚÂ (ÙÓÌ‰Ó‚ Ô‡Á‡) Ë Á‡ÚÎ‡˜ÂÌËÚÂ (œ◊») Í‡Ì‡ÎË ÔÂ‚˙˘‡Ú Ó·ÎË-
„‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË ‚ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÒıÂÏ‡ Á‡ Ì‡·Ë‡ÌÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÂÒÛÒË. “ˇ Ó·‡˜Â Â
‚˙‚ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ≠ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ‡Ú‡ ËÌÒÚËÚÛˆËˇ Ò ÍÂ‰ËÚÂÌ
ÂÈÚËÌ„ ‚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. œÓˇ‚‡Ú‡ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Í‡ÚÓ „Î‡‚ÂÌ, ‡ ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ
Ë Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌ Ë„‡˜ Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ô‡Á‡Ë ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ÔÓÎËÚËÁË‡ ‚˙Ì¯-
ÌËˇ ‰˙Î„. ”ÒÔÂı˙Ú ËÎË ÌÂÛÒÔÂı˙Ú ÔÓ ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂÚÓ, ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂÚÓ ËÎË Â‚ÓÎ‚Ë‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÂ‰ÌËˇ Á‡ÂÏ ÒÂ ÔÂ‚˙˘‡ ‚˙‚ Ù‡ÍÚÓ, ÍÓÈÚÓ Ò‚‡Îˇ ËÎË Í‡˜‚‡ Ô‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚‡ Ì‡ ‚Î‡ÒÚ. œÓ ì‰˙Î„Ó‚Ëî ÔË˜ËÌË ÒË ÓÚË‚‡Ú Í‡·ËÌÂÚËÚÂ Ì‡ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ
—ÚÓËÎÓ‚ (1898), ƒËÏËÚ˙ √ÂÍÓ‚ (1899), “Ó‰Ó »‚‡Ì˜Ó‚ (1901), –‡˜Ó œÂÚÓ‚
(1901), œÂÚÍÓ ‡‡‚ÂÎÓ‚ (1901), ƒËÏËÚ˙ œÂÚÍÓ‚ (1907) Ë ËÏÓÌ √ÂÓ„ËÂ‚
(1935).
œÓÎËÚËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â ÓÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ÂÓÁË‡ ˜ËÒÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡-
Ú‡ ËÏ ‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚ. œÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÒÛ·ÒÚ‡Ú Ì‡ Á‡ÂÏËÚÂ Ó·‡ÒÚ‚‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌË-
ÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò „˙ÒÚ‡ ÏÂÊ‡ ÓÚ ÌÂËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÛÒÎÓ‚Ëˇ. √Ë„‡ÌÚÒÍËˇÚ Á‡ Ï‡˘‡·Ë-
ÚÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ÌË ‡ÁÏÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ ÔÓ Ú‡ÁË ÎËÌËˇ ÂÒÛÒË Ë ÍÓÏ‡Ì‰-
Ì‡Ú‡ ÔÓÁËˆËˇ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ ÔË ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂÚÓ ËÏ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡
ÍËÂ Ó„ÓÏÂÌ ÍÓÛÔˆËÓÌÌÓ ≠ ÒÍ‡Ì‰‡ÎÂÌ ÂÒÛÒ. ¬ ÚÓÁË ÒÏËÒ˙Î Á‡ ÒÎÂ‰ÓÒ‚Ó·ÓÊ-
‰ÂÌÒÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â Ò‡ ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ ·ˇı‡ „ÓÎÂÏËÚÂ ÔË‚‡ÚËÁ‡ˆË-
ÓÌÌË Ò‰ÂÎÍË Á‡ ÔÓÒÚÚÓÚ‡ÎËÚ‡ÌÓÚÓ ÌË Ó·˘ÂÒÚ‚Ó978.
œÂÁ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡ Ú‡ÁË ÒıÂÏ‡ ÒÂ ‚Ë‰ÓËÁÏÂÌˇ ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ. Â‰ËÚËÚÂ ÔÓ-
‰˙ÎÊ‡‚‡Ú ‰‡ ÌÓÒˇÚ ÔÂ˜‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡. Ã‡Í‡ ÙÓÏ‡ÎÌÓ ‰‡ ÒÂ ÍÎ‡ÒËÙËˆË‡Ú
Í‡ÚÓ ÙËÏÂÌË, ÚÂ Ò‡ ÓÚÔÛÒÍ‡ÌË Ì‡ ‰˙Ê‡‚ÌË ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÒÚÛÍÚÛË (ƒ—Œ, ƒ—œ,
‡ÒÓˆË‡ˆËË) Ò ˇÒÂÌ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÍÓÌÚÂÍÒÚ Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ (Ú. Ì‡. ìÒ˙‚ÂÚÒÍË ‰˙Î„Ó‚ ˜‡-
‰˙î). ƒ‚ÛÔÓÎ˛ÒÌÓÚÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ Ò‚ÂÚ‡ Ò˙Á‰‡‚‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎÂÌËÂ Á‡ Ì‡ÎË˜ËÂÚÓ Ì‡
ËÁ·Ó, ÍÓÂÚÓ ÔË ‡‚ÌË ‰Û„Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ Á‡ÒËÎË ÔÂ„Ó‚ÓÌ‡Ú‡ ÔÓÁË-
ˆËˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó979. œÓÎËÚËÁË‡ÈÍË Ò˙ÁÌ‡ÚÂÎÌÓ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÒË
ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, œÓÎËÚ·˛Ó ÏÓÊÂ Ú‡ÈÌÓ (ËÎË ˇ‚ÌÓ) ‰‡ ÂÍÒÔÎÓ‡ÚË‡ ìÒËÎ‡Ú‡ Ì‡
ÒÎ‡·Ëˇî. ‡ÚÓ Â‰Ì‡ ÓÚ Ì‡È-ÌÂ‡Á‚ËÚËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ‚ —»¬ Úˇ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ÔÓ-
978 В тази връзка Р. Аврамов е прав да твърди, че „атмосферата около външния дълг (тогава и днес) е такава, че да се
налага доказване на невинност, а не вина.“ Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 425.

979 Многополярността на света, в който се разполага българската дългова стратегия след Втората световна война, в
някакъв смисъл повтаря познати от предишните периоди схеми. Р. Аврамов много точно обрисува „шизофренната
ситуация“ между войните, когато предвоенните си дългове България дължи към „една залязваща вече сила“ - Франция,
основните вземания по репарациите ни са предоставени на нашите съседи, а двата следвоенни заема са със значително
англо-саксонско участие. Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 371.
ÎÂÒÌÓ ‰‡ ìËÁÚËÒÍ‚‡î ÌËÒÍÓ- ËÎË ·ÂÁÎËı‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË, ‡ ÔË ÌÛÊ‰‡ ‰‡ Û·ÂÊ‰‡‚‡ ÔÓ-
ÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÒË Ô‡ÚÓÌË ‰‡ ÔÂ‰ÔËÂÏ‡Ú ÒÔ‡ÒËÚÂÎÌË ÓÔÂ‡ˆËË (Í‡ÍÚÓ ÚÓ‚‡ ÒÂ
ÒÎÛ˜‚‡ ÔÂÁ 60-ÚÂ Ë 70-ÚÂ „Ó‰ËÌË). ¬ ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ Ó·‡˜Â Ò˙˛ÁÌËˆËÚÂ ÓÚ ¬‡-
¯‡‚ÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Ò‡ÏË ËÁÔËÚ‚‡Ú ÓÒÚ˙ Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ ÌÂ‰ÓÒÚË„. œÓÎÛ˜‡‚‡ÌÓÚÓ ÔÓ
ìÔ˙‚Ó Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Â ÔÂ‰ËÏÌÓ ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚÓÍÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË,
ÓÒË„Ûˇ‚‡˘Ë ÓÒÚ‡ˇÎÓ Ó·ÓÛ‰‚‡ÌÂ ËÎË ÒÎ‡·Ó ÍÓÌÍÛÂÌÚÌË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚-
ÌËˇ Ô‡Á‡. «‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÎËÔÒ‚‡Ú ÚÓ˜ÌË ‰‡ÌÌË, ÌÓ Í‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ Ú‡·ÎËˆË 17.1. Ë
17.3. Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ìËÁÚÓ˜ÌËÚÂî Ë ìÁ‡Ô‡‰ÌËÚÂî ‰˙Î„Ó‚Â Í˙Ï 1989 „. Â ÓÚ
ÔÓˇ‰˙Í‡ Ì‡ 1:10.
”ÌËÍ‡ÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇÚ‡ Â, ˜Â Á‡ Ô˙‚Ë Ô˙Ú ‚ ÔÓ˜ÚË ‚ÂÍÓ‚Ì‡Ú‡ ÒË ‰˙Î-
„Ó‚‡ ËÒÚÓËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÏÓÚË‚Ë‡Ì Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË
·Î‡„ÓÒÍÎÓÌÂÌ ÍÂ‰ËÚÓ/‰Î˙ÊÌËÍ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ. Õ‡ÒÚ‡ÌÂÌË Û‰Ó·ÌÓ ÔÓ‰
ìÒ˙‚ÂÚÒÍËˇ ‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙î, ·ÎËÁÓ ÚË ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ ÛÔ‡‚Îˇ‚‡˘ËÚÂ ‚ —ÓÙËˇ ÂÍÒÔ-
ÎÓ‡ÚË‡Ú ÌÂÏ‡ÚÂË‡ÎÌËÚÂ ‡ÍÚË‚Ë Ì‡ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ ‰˙Î„Ó‚Ë „‡‡ÌˆËË.
‡ÍÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ‰ÛÏ‡ ‚ ÚÂÍÒÚ‡ Ó·‡˜Â, Ò˙‚ÂÚÒÍ‡Ú‡ ì·ÂÁ‚˙ÁÏÂÁ‰Ì‡ ÔÓÏÓ˘î ÌÂ Ë‰‚‡ ·ÂÁ
Ò‚ÓˇÚ‡ ˆÂÌ‡, ÍÓˇÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ÔÎ‡ÚË. ¬ ÌˇÍ‡Í˙‚ ÒÏËÒ˙Î ÂÏ˙Î
ÔÓÒÚË„‡ ÓÌÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ ‚˙ÔÂÍË ËÁÔÓ·‚‡ÌËÚÂ ‡ÁÎË˜ÌË ÒıÂÏË (Á‡Î‡„‡ÌÂ Ì‡ ÙËÒ-
Í‡ÎÌË ÔËıÓ‰Ë, ËÁÔ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ˜ÛÊ‰Ë ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË, ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ Ì‡ÚËÒÍ)
ÙÂÌÒÍËÚÂ Ë ·ËÚ‡ÌÒÍËÚÂ ÌË ÍÂ‰ËÚÓË ‰ÓË ÌÂ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÏÂ˜Ú‡ˇÚ ≠ ÒÚÓÔÓˆÂÌÚÓ-
‚Ë „‡‡ÌˆËË, ˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ˘Â ËÁÔ˙ÎÌˇ‚‡ Ò˙‚ÂÒÚÌÓ Ë ‰Ó·Ó‚ÓÎÌÓ Ò‚ÓËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ-
‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÍÓÎ‡ÚÂ‡Î ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÒË„ÛÂÌ
ÓÚ ÙËÒÍ‡ÎÌËˇ. —Â˘Û ÚÓ‚‡ ÃÓÒÍ‚‡ ÔÓÎ‡„‡ ÔÂ˜‡Ú Á‡ ·Î‡„ÓÌ‡‰ÂÊ‰ÌÓÒÚ ‚˙ıÛ ÍÓÏÛ-
ÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÊËÏ ‚ —ÓÙËˇ Ë Á‡ÒÚ‡‚‡ Ò Ó„ÓÏÌËˇ ÒË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ÂÒÛÒ Í‡ÚÓ
‰Î˙ÊÌËÍ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ ÔÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ ÓÚ «‡Ô‡‰‡ ÍÂ‰ËÚË.
ÃÂı‡ÌËÁÏ˙Ú Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍËˇ ì‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙î ËÏ‡ ‰‚Â ÒÎ‡·Ë ÏÂÒÚ‡. œ˙‚Ë ÒÂ-
ËÓÁÂÌ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙Í Ì‡ ÏÓ‰ÂÎ‡ Â Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇÚ ‰˙Î„Ó‚ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ.
ÕÂ„Î‡ÒÌËÚÂ „‡‡ÌˆËË ÓÚ ÃÓÒÍ‚‡ Ó·ÎÂÍ˜‡‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ‰ÓÒÚ˙Ô‡ ‰Ó ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ
Ô‡Á‡Ë Ë Ì‡ÚËÒÍ‡Ú Ì‡‰ÓÎÛ ÎËı‚ËÚÂ ÔÓ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ÌËÚÂ Á‡ÂÏË. ¬ Í‡ˇ Ì‡ 70-ÚÂ „Ó‰Ë-
ÌË Ì‡ÔËÏÂ ÒÔÂ‰˙Ú Ì‡‰ À»¡Œ– ÔÓ ÔÓÎÁ‚‡ÌËÚÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰˙Î„ÓÒÓ˜ÌË ÍÂ-
‰ËÚË Â ÒÂ‰ÌÓ 0.875 ÔÛÌÍÚ‡ ÔË 0.81 Á‡ ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡ÍËˇ, ”Ì„‡Ëˇ Ë √ƒ–. »ÁÍÛ¯ÂÌË-
ÂÚÓ ‰‡ ÒÂ ì‚ÁÂÏÂî ÔÓ‚Â˜Â, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Â‡ÎÌÓ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÏÓÊÂ ÔÓ-
‰ÛÍÚË‚ÌÓ ‰‡ ÓÔÓÎÁÓÚ‚ÓË, Â ÌÂÛÒÚÓËÏÓ, ‡ ‚Ï‡ÌË‡˜‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ
˙ÍÓ‚Ó‰ÒÚ‚Ó ÔÓ „‡Ì‰ËÓÁÌËˇ Õ“–-ÔÓÂÍÚ ≠ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ÓÔ‡‚‰‡ÌËÂ, Á‡ ‰‡ ÒÂ
ÔË¯ÔÓË ‰Ó Í‡ÂÌ ÔÂ‰ÂÎ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ. Õ‡ ‚ÚÓÓ ÏˇÒÚÓ, ÒıÂÏ‡Ú‡
‡·ÓÚË ·ÂÁÔÓ·ÎÂÏÌÓ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ, ‰ÓÍ‡ÚÓ ÍÂ‰ËÚÓ˙Ú ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡ ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ ÌÂ
ËÁÔËÚ‡ Ò‡Ï ÒÂËÓÁÌË ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ. Ó„‡ÚÓ ÚÓ‚‡ ÒÂ ÒÎÛ˜‚‡ ÔÂÁ 80-
ÚÂ „Ó‰ËÌË, ‚ ÂÏ˙Î ÌÂ ÔÓÍ‡Á‚‡Ú ÌËÍ‡Í˙‚ ÔËÁÌ‡Í Ì‡ ìÒÎ‡·ÓÒÚî. »‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË-
ÚÂ Á‡‰˙ÊÍË ÌÂ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌË, Á‡ ‰‡ ‚˙ÁÔ‡Ú ÃÓÒÍ‚‡ ‰‡ ËÁÍÓÌÒÛÏË‡ Ô‡ÍÚË˜ÂÒ-
ÍË ÌÂÓ„‡ÌË˜ÂÌËˇ ÒË ÍÓÌÚÓÎ ‚˙ıÛ Ò‚Óˇ ÍÎËÂÌÚ. Õ‡‡ÒÚ‚‡˘ËÚÂ ‚˙ÚÂ¯ÌË Á‡Ú-
Û‰ÌÂÌËˇ ‚ —˙‚ÂÚÒÍËˇ Ò˙˛Á Í‡‡Ú √Ó·‡˜Ó‚ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔÓÎÁ‚‡ ÓÚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌËˇ ÔÓ-
ÎËÚË˜ÂÒÍË Ë ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÍÓÎ‡ÚÂ‡Î, ÍÓÈÚÓ ‰˙ÊË ‚ ˙ˆÂÚÂ ÒË. “‡Í‡, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÎ˙Ì-
ˆÂÚÓ ÒÂ ÒÍËÂ, ÒˇÌÍ‡Ú‡ ÓÚ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ˜‡‰˙ ‚Â˜Â ÌÂ Ô‡ÁË, ‡ ‚ÎÂ‰ÂÌˇ‚‡ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó.
“ˇ·‚‡ ‰‡ Â ˇÒÌÓ, ˜Â Ò˙‚ÂÚÒÍËÚÂ „‡‡ÌˆËË Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË ‚ Â‰Ì‡ Ò‚ÓÂÓ·‡ÁÌ‡

Á‡ÂÏÌ‡ ÒıÂÏ‡ ≠ ÚÂ ÒÂ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÚ Á‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ¡ œ ÒÂ˘Û ÂÊÂ„Ó‰ÌË Ï‡ÚÂË‡Î-
ÌË Ë ÌÂÏ‡ÚÂË‡ÎÌË ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÌË ‚ÌÓÒÍË. “‡ÌÒÙÂËÚÂ Ì‡È-˜ÂÒÚÓ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú Á‡-
‰˙ÎÊËÚÂÎÌË ‚ÓÂÌÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË, ÂÂÍÒÔÓÚ Ì‡ ‚ËÒÓÍË ÚÂıÌÓÎÓ„ËË (ÓÚÍÓ‚ÂÌÓ Í‡-
‰ÂÌË ËÎË Á‡ÍÛÔÛ‚‡ÌË ÓÚ «‡Ô‡‰ ÒÂ˘Û ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Ë ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ËÁÌ‡ÒˇÌË
Í˙Ï ———– Á‡ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏË Û·ÎË), ÔËÌÛ‰ËÚÂÎÌÓ Û˜‡ÒÚËÂ ‚ ÏÂ„‡ÔÓÂÍÚË Á‡
ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂ Ì‡ ‰Ó·Ë‚ÌË ÏÓ˘ÌÓÒÚË Ë ÔÂÌÓÒÌ‡ ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÚÂË-
ÚÓËˇ Ë Ô. ◊ÂÒÚÓ, Í‡ÚÓ ‚ ÒÎÛ˜‡ˇ Ò ìflÏ·Û„î Ë ì Ë‚ÓÈ Ó„î Ì‡ÔËÏÂ, —ÓÙËˇ Â
ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ‚Ì‡Òˇ Ì‡ ÍÂ‰ËÚ ÔÓ ì‚ÚÓÓ Ì‡Ô‡‚ÎÂÌËÂî ÚÂıÌËÍ‡ Ë ÍÓÏÔÓÌÂÌÚË,
ÍÓËÚÓ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ ‰‡ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ Ì‡ ÃÓÒÍ‚‡. ¬ÒË˜ÍÓ ÚÓ‚‡ ÔÓ‚‰Ë„‡ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌË
Ò˙ÏÌÂÌËˇ ÓÚÌÓÒÌÓ ‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚÚ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ Ì‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡Ú‡
ÒıÂÏ‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ ˜‡‰˙. –‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ ÌÂÈÌÓÚÓ ÔÓ‰‰˙Ê‡ÌÂ ‚ ËÁÔ‡‚ÌÓÒÚ ÌÂ Ò‡
ÔÂÌÂ·ÂÊËÏË, ‡ „‡‡ÌˆËËÚÂ, ÍÓËÚÓ Úˇ ÔÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇ, Ò‡ ÌÂÔ˙ÎÌË Ë ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú
(‡ Ë ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ Ò‡) ÓÚÚÂ„ÎÂÌË ‚Â‰Ì‡„‡, ÒÎÂ‰ Í‡ÚÓ Ò‡ÏËˇÚ ÍÂ‰ËÚÓ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡
ËÌÒÚ‡ÌˆËˇ ËÁÔ‡‰ÌÂ ‚ ÍËÁ‡.
ƒÓÏËÌË‡˘ËˇÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÒÛ·ÒÚ‡Ú Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚Ó‰Ë ÓÒ‚ÂÌ ‚ÒË˜ÍÓ
‰Û„Ó Ë ‰Ó ÓÚÍÎÓÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ‰ˇÎ ÓÚ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒ-
ÍË ÌÂÔÓ‰ÛÍÚË‚ÌË ˆÂÎË (‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ, ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌË ‰ÂÙËˆËÚË Ë Ô.).
“ÓÁË ‡ÒÔÂÍÚ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ Û‡‚ÌÂÌËÂ Â ËÁÒÎÂ‰‚‡Ì ‚ ‰ÂÚ‡ÈÎË ÓÚ Â‰ËÌ ÓÚ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂ-
ÎËÚÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÒÚÓËˇ. ¬ ËÁ‚ÂÒÚÌÓÚÓ ÒË ÂÒÂ ‚˙ıÛ ¡˙Î„‡Ëˇ ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰˙
√Â¯ÂÌÍÓÌ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡, ˜Â ËÏÂÌÌÓ Ì‡ÒÓ˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó„ÓÏÌË ÒÛÏË Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ
Ì‡ ‡ÏËˇÚ‡ Ë ‚Ó‰ÂÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÓÂÌÌË Í‡ÏÔ‡ÌËË Ó·Ë˜‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Ì‡ ì‡ÒÚÂÊ ·ÂÁ
‡Á‚ËÚËÂî980. Õ‡ ‰Û„Ó ÏˇÒÚÓ ‚Â˜Â ËÏ‡ı ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ ‰‡ ‰ËÒÍÛÚË‡Ï √Â¯ÂÌÍÓ-
ÌÓ‚‡Ú‡ ıËÔÓÚÂÁ‡981. “ÛÍ Ò‡ÏÓ ˘Â ‰Ó·‡‚ˇ, ˜Â ÔÓ‰Ó·ÂÌ Ó‰ ÍÓÌÚ‡Ù‡ÍÚÛ‡ÎÌË ÔÂ‰-
ÔÓÎÓÊÂÌËˇ (‡Á‚ËÚËÂ ·ÂÁ ‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ, ‡Á‚ËÚËÂ ·ÂÁ ËÎË ÔË ÔÓ-Í˙ÒÌÓ ŒÒ‚Ó·ÓÊ-
‰ÂÌËÂ) ÒÎÂ‰‚‡Ú ÔÓ‚Â˜Â ÍÓÌÚÛ‡ Ì‡ ËÌÚÂÎÂÍÚÛ‡ÎÌ‡Ú‡ ÔÓ‚ÓÍ‡ˆËˇ Ë ‡ÁÍÎ‡˘‡Ú ÔÓ-
‚˙ıÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÓÌˇÍÓ„‡ Ô‡¯‡Ò‡ÎË Ë ‚ÍÓÒÚÂÌÂÎË ÒıÂÏË. “Â Ó·‡˜Â ÌˇÏ‡Ú ËÎË ÌÂ
·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ËÏ‡Ú Á‡ Ò‚Óˇ ˆÂÎ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë ËÒÚÓË˜ÂÒÍË ÂÔÂË Ì‡
ÏˇÒÚÓÚÓ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ ÒÍËÊ‡ÎË.
¿ÍÓ ÒÂ ‚˙ÌÂÏ Í˙Ï √Â¯ÂÌÍÓÌÓ‚‡Ú‡ ıËÔÓÚÂÁ‡,982 Úˇ ‚ÎËÁ‡ ‚ ÍÂ˘ˇ˘ ‰ËÒÓ-
Ì‡ÌÒ Ò ÍÓÌÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‚ÂÏÂÚÓ. «‡ ‰Ó·Ó ËÎË Á‡ ÎÓ¯Ó ‡ÏËˇÚ‡ Â Â‰ËÌ ÓÚ ‚‡ÊÌËÚÂ
ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚË Ì‡ Í˙ÒÌÓ ‰Ó·ËÚ‡Ú‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ ÌÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚ. — ÌÂÂ¯ÂÌË Ì‡ˆËÓ-
980 Gerschenkron, A. Economic Backwardness in Historical Perspective, The Belknap Press and Harvard University Press:
Cambridge, Mass., 1962, p. 233.
981 Иванов, М. Модернизация на периферията: България в огледалото на Александър Гершенкрон. Разум, 2005, ІV, №
3–4, с. 202–216. Остойностяване на военните разходи и хипотезиране на евентуалното стопанско развитие без тях е
направено в: Иванов, М. Какво би станало ако... Конструиране на хипотезата „развитие без Освобождение“. В сб.
Българският ХІХ век. Други прочити. С., 2006, с. 187–196.
982 Всъщност Гершенкроновата хипотеза се проявява в различни нюанси и в изследванията на други автори. За
марксистката историография чуждите заеми са вредни, защото „заробват“ страната ни, без да носят съществени
стопански предимства. Вписвайки се изцяло в клишетата на марксистката пропаганда, „късният“ Асен Чакалов
„заклеймява“ цялата система на външния дълг като средство за превръщане на България в „суровинен придатък на
монополистическия капитализъм“. Чакалов, А. Форми, размер и дейност на чуждия капитал в България. (1878 – 1944).
С., 1962, с. 112. Идентични оценки могат да бъдат открити и в: Натан, Ж., Л. Беров, Монополистическият капитализъм
в България. С., 1958, с. 81–90. Там все пак се допуска и възможна „обективно положителна роля" на външния капитал –
да „внася в страната нови форми и методи на експлоатация, характерни за монополистическия стадий на капитализма“.
Пак там, с. 90. Вече от либерални позиции неефективната употреба на външните заеми е критикувана от Р. Даскалов и
Р. Аврамов. Даскалов, Р. Българското... , т. 1, с. 397.; Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 253–256 и сл.
Ì‡ÎÌË ÔÂÚÂÌˆËË, Á‡Ó·ËÍÓÎÂÌ‡ ÓÚ ÔÓ‰ÓÁËÚÂÎÌË Ë ÌÂ‰ÛÊÂÎ˛·ÌË Ò˙ÒÂ‰Ë ¡˙Î„‡-

Ëˇ Â‰‚‡ ÎË ÏÓÊÂ¯Â ‰‡ Ú˙„ÌÂ ÔÓ ‰Û„ Ô˙Ú. ’ËÔÓÚÂÁ‡Ú‡ Ó·‡˜Â Â ÌÂ Ò‡ÏÓ ÌÂÂ‡-
ÎËÒÚË˜Ì‡. ‡ÍÚÓ ÒÂ ‚ËÊ‰‡ ÓÚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ Ú‡·ÎËˆË, ‚˙ÔÂÍË ÌÂÈÌ‡Ú‡ ËÌÚÂÎÂÍÚÛ-
‡ÎÌ‡ ÂÙÂÍÚÌÓÒÚ ‡Ì‡ÎËÚË˜Ì‡Ú‡ È ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ Â Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ ÌËÒÍ‡931. ¿ÏËˇÚ‡
ÔÓÎÛ˜‡‚‡ ÔÓ‰ Â‰Ì‡ ˜ÂÚ‚˙Ú ÓÚ Ó·˘ÓÚÓ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂ Ì‡ ‰Â‚ÂÚÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏ‡ ≠
ÔÓ˜ÚË ÚÓÎÍÓ‚‡, ÍÓÎÍÓÚÓ Ë Á‡ ÔÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌË ‰ÂÙËˆËÚË. ¡ÎËÁÓ ÔÓÎÓ‚Ë-
Ì‡Ú‡ ÓÚ ÒÂ‰ÒÚ‚‡Ú‡ Ò‡ ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌË Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË Ë ıÛÏ‡ÌËÚ‡ÌË ˆÂÎË (ËÁ„‡Ê‰‡-
ÌÂ Ì‡ ·‡ÁËÒÌ‡ ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛ‡, Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆË Ë ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ ‡ÁÛ-
¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ◊ËÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ÁÂÏÂÚÂÒÂÌËÂ) ≠ 44.2%. ŒÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ 16.5% Ò‡ ‚˙Ì‡ÚË
Ì‡ ·‡ÌÍËÚÂ ÂÏËÚÂÌÚË ÔÓ‰ ÙÓÏ‡Ú‡ Ì‡ ‡ÁÌÓÒÍË ÔÓ ÍÂ‰ËÚËÚÂ.
“‡·ÎËˆ‡ 18.1.
»ÁÔÓÎÁ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË ÔÓ ˆÂÎË
¡ƒ« ÕÓÏËÌ‡ÎÌ‡ –‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ ÃÎÌ. ÁÎ. Î‚. ƒˇÎ ÓÚ
ÒÛÏ‡, Ì‡ ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÌÓÏËÌ‡Î‡,
ÏÎÌ. ÁÎ. Î‚. ÔÓ ˆÂÎË %
6% 1888 46.8 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë ÓÚÍÛÔÛ‚‡ÌÂ
Ì‡ ÊÔ ÎËÌËË 46.4 99.2
–‡ÁÌÓÒÍË ÔÓ Á‡ÂÏ‡ 0.3 0.8
6% 1889 30.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 16.7 55.7
¬ÓÂÌÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË 6.0 20.0
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 2.8 9.4
6% 1892 125.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 86.6 69.3
—ÚÓÂÊ Ì‡ ÔËÒÚ‡ÌË˘‡ Ë Ô˙ÚË˘‡ 14.8 11.8
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 7.6 6.1
5% 1902 106.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 4.7 4.3
œÓÍË‚‡ÌÂ Ì‡ ·˛‰ÊÂÚÌË ‰ÂÙËˆËÚË 66.3 62.5
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 2.4 2.4
5% 1904 100.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 16.4 16.4
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 1.2 1.2
4.5% 1907 145.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 32.4 22.4
ÓÌ‚ÂÒËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ë Á‡ÂÏË 53.8 37.1
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 1.9 1.3
4.5 % 1909 100.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 27.7 27.7
931 Въпреки това напоследък тя се радва на подновен интерес в българската историография. Даскалов, Р. Българското... ,
т. 1, с. 390.

«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 3.6 3.6
7 % 1926 83.7 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 11.2 13.4
—ÚÓÂÊ ÔËÒÚ‡ÌË˘‡ Ë Ô˙ÚË˘‡ 0.5 0.6
«‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆË 41.5 49.6
«‡ „‡‡ÌˆËË Ë ‰Û„Ë ˆÂÎË 3.2 3.8
7.5 % 1928 139.0 ∆Ô ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 30.6 22.0
¬ÓÂÌÌË ‰ÓÒÚ‡‚ÍË* 26.8 19.2
«‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆË 12.6 9.0
«‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ ÓÚ ÁÂÏÂÚÂÒÂÌËÂÚÓ 20.6 14.8
Œ·˘Ó 875.5 «‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ˆÂÎË 314.5 35.8
«‡ ıÛÏ‡ÌËÚ‡ÌË ˆÂÎË 74.7 8.4
«‡ ‚ÓÂÌÌË ˆÂÎË* 169.8 19.9
«‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Ë ÙËÒÍ‡ÎÌË ˆÂÎË 172.1 19.5
«‡ ‡ÁÌÓÒÍË, „‡‡ÌˆËË Ë ‰. 144.3 16.5
Източник: Чакалов, А. Форми... , с. 28.

Бележка:
* Неправилно Чакалов твърди, че част от двата следвоенни заема са изразходвани за военни цели. За предназначението
на средствата по Бежанския и Стабилизационния заем вж. повече в глава пета.
Ã‡ÎÍÓ ÔÓ-‡ÁÎË˜ÌË Ò‡ ÓˆÂÌÍËÚÂ Ì‡ —Ú‡Ì˜Ó ◊ÓÎ‡ÍÓ‚. ŒÒ‚ÂÌ ÂÏËÚË‡ÌËÚÂ

Ì‡ ˜ÛÊ‰ËÚÂ Ô‡Ë˜ÌË Ô‡Á‡Ë Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌË Á‡ÂÏË ÚÓÈ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÛ·ÎË˜ÌË
‰˙Î„Ó‚Â Í˙Ï ˜ÛÊ·ËÌ‡ (‚ Ú. ˜. ÂÔ‡‡ˆËË, ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„, ‡·ËÚ‡ÊÌË ‰˙Î„Ó-
‚Â, Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ ìÃÓÎÎÓ‚ ≠ ‡Ù‡Ì‰‡ËÒî, ‚ÓÂÌÌË ‡‚‡ÌÒË ÓÚ √ÂÏ‡ÌËˇ Ë ‰.).
¡‡Î‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ Â Ì‡Ô‡‚ÂÌÓ Í˙Ï Í‡ˇ Ì‡ 1937 „.
“‡·ÎËˆ‡ 18.2.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÛ·ÎË˜ÌËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï ˜ÛÊ·ËÌ‡ ÔÓ ˆÂÎË
œÓÎÛ˜ÂÌË ÒÂ‰ÒÚ‚‡, ÏÎÌ. ÁÎ. Î‚.
—ÚÓÔ‡ÌÒÍË Á‡ÂÏË
ÊÔ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó 265.0
·˛‰ÊÂÚÌË ‰ÂÙËˆËÚË 480.0
‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ 221.0
Œ·˘Ó 966.0
œÓÎËÚË˜ÂÒÍË ‰˙Î„Ó‚Â
Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ 145.7
ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ‚ÓÈÌËÚÂ 1238.2
ÍÓÌÚË·ÛˆËË Ë ÂÔ‡‡ˆËË 3576.6
Œ·˘Ó 4959.5
¬ÒË˜ÍÓ 5925.5
Източник: Чолаков, С. Търговските дългове на България в системата на заемната й политика. С., 1939, с. 140.
Ã‡Í‡ ‰‡ ÓÚË˜‡Ú ıËÔÓÚÂÁ‡Ú‡ Ì‡ √Â¯ÂÌÍÓÌ, ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆËÚÂ

‰‡ÌÌË Ë‰‚‡Ú ‰‡ ÔÓÚ‚˙‰ˇÚ Â‰ÌÓ ‰Û„Ó ÔÂ‰ÔÓÎÓÊÂÌËÂ. —ËÎÌËˇÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË
ÂÎÂÏÂÌÚ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‡Ê‰‡ ÔÓÌËÊÂÌ‡ ‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚ Ì‡ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ
Í‡ÔËÚ‡ÎË. œÓ‰ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ (44.2% ÓÚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ Ë 45.9% ÓÚ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡984)
Ò‡ ËÁÔÓÎÁ‚‡ÌË ÂÙÂÍÚË‚ÌÓ ÓÚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡.
œÓÎËÚË˜ÂÒÍËˇÚ ìÒÛ·ÒÚ‡Úî ÍÓ‰Ë‡ Ó˘Â Â‰ÌÓ ÓÚ ËÁÏÂÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡. œË
ÌÂÓÒÓ·ÂÌÓ ‚ËÒÓÍËˇ ÍÂ‰ËÚÂÌ ÂÈÚËÌ„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë ÔÓÊ‡Ì‡Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇ, ‚ ÍÓˇÚÓ
Ò‡ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌË ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ Á‡ÂÏËÚÂ,985 ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ÒÌ‡·‰ˇ‚‡Ú Ò‚ÓËÚÂ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ò
ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔÂ‰Ô‡ÁÌË ÍÎ‡ÛÁË. “‡ÈÌËˇÚ Ë ÔÎ˙ÚÂÌ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ ÍÓÌÚÓÎ, ÔÓ‰ ÍÓÈÚÓ Â
ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, Úˇ·‚‡ ‰‡ „‡‡ÌÚË‡ Â„ÛÎˇÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ë ‰‡
ÓÚÍÎÓÌˇ‚‡ ‰Î˙ÊÌËÍ‡ ÓÚ ËÁÍÛ¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡. ƒ‚ÂÚÂ ÎËˆ‡ Ì‡ ÍÓÌÚÓÎ‡ ≠
Á‡Î‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÙËÒÍ‡ÎÌË ÔËıÓ‰Ë Ë ÙËÁË˜ÂÒÍÓÚÓ (–. ¿‚‡ÏÓ‚ „Ó Ì‡Ë˜‡
ìÚÂÎÂÒÌÓî) ÔËÒ˙ÒÚ‚ËÂ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎË Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Â‰ËÌÓ‰Û¯ÌÓ Ò‡
ÔÓÒÂ˘‡ÌË Û Ì‡Ò Í‡ÚÓ ÒËÏ‚ÓÎ Ì‡ Í‡ÒÚË‡Ì Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ÒÛ‚ÂÂÌËÚÂÚ. –‡Á„ÎÂÊ-
‰‡ÈÍË ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÔÂÁ ÔËÁÏ‡Ú‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ˙Ï,
ÂÎËÚËÚÂ ÒÂ ÓÚÌ‡ÒˇÚ ÔÓ‰˜ÂÚ‡ÌÓ ‚‡Ê‰Â·ÌÓ Í˙Ï Ó‚Â˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ Ó·‡ÁË Ì‡ ‚˙Ì¯ÂÌ
ÍÓÌÚÓÎ. Õ‡‰„‡Ê‰‡ÈÍË ‚˙ıÛ ‰˙Î·ÓÍË ËÒÚÓË˜ÂÒÍË Ì‡ÒÎÓÂÌËˇ, Ó·˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Â
ÔÓ-ÒÍÎÓÌÌÓ ‰‡ ‚ËÊ‰‡ ‚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ „ÂÌÂ‡Î≠„Û·ÂÌ‡ÚÓ‡
(ÃË‰ı‡Ú Ô‡¯‡, „ÂÌ. ‡ÛÎ·‡Ò), ‡ ÌÂ ìÔ‡Ë˜ÌËˇ ‰ÓÍÚÓî, ÂÍÒÔÂÚ‡, ÎÂÍÛ‚‡˘
·ÓÎÌËÚÂ ÌË ÙËÌ‡ÌÒË986.
ƒ‡Ï‡ÚËÁÏ˙Ú, Ò ÍÓÈÚÓ Ò‡ ÔÓÒÂ˘‡ÌË ÂÒÚËÍˆËËÚÂ Û Ì‡Ò Â ‡Á·Ë‡ÂÏ, ÌÓ
‰ÓÒÚ‡ ÔÂÒËÎÂÌ. ¬ÒÂ Ô‡Í ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ËÁ·Â„ÌÂ ÂÍÒÚÂÏ‡ÎÌËÚÂ ÙÓÏË Ì‡
ÍÓÌÚÓÎ, Á‡ÎÓÊÂÌË Ò ƒÂÚ Ô˛·ÎËÍ ÓÚÓÏ‡Ì Ë Ò „˙ˆÍ‡Ú‡ ÒıÂÏ‡ ÓÚ 90-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡
XIX ‚ÂÍ. ¬‡ÊÂÌ ‰ÂÚ‡ÈÎ ÓÚ Í‡ÚËÌ‡Ú‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÛÒÎÓ‚ÌÓÒÚ Â ÏÓ˘Ì‡Ú‡
Ú‚Ó˜ÂÒÍ‡ ÒËÎ‡, ÍÓˇÚÓ Úˇ ÓÍ‡Á‚‡ ‚˙ıÛ ÏÂÒÚÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍÓ ·ËÚËÂ987. ∆Î˙˜ÌÓ
ÍËÚËÍÛ‚‡Ì ÓÚ Ò˙‚ÂÏÂÌÌËˆËÚÂ ÒË, ‰ÌÂÒ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËˇÚ ÍÓÌÚÓÎ Â ‚˙Áı‚‡Îˇ‚‡Ì
Í‡ÚÓ ÙÓÏ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡ ÔËÌÛ‰‡, ÒÚËÏÛÎË‡˘‡ Ë „‡‡ÌÚË‡˘‡ ÂÙÓÏËÚÂ.
ŒÔËÒ‚‡ÈÍË Ò˙‚ÒÂÏ Ì‡ÒÍÓÓ, Í‡ÍÚÓ ˇ Ì‡Ë˜‡ ì·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÍÛÎÚÛ‡ Ì‡
ÂÙÓÏËî, –. ¿‚‡ÏÓ‚ Â ÒÍÎÓÌÂÌ ‰‡ ‚Ë‰Ë ÔÂ‰ËÏÌÓ ì‚Ó‰ÂÌ‡ ‡ÎÂ„Ëˇ Í˙Ï
ÔÓÏÂÌË; ÎËÔÒ‚‡˘‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ÂÌÂ„Ëˇ, ÍÓˇÚÓ ‰‡ „Ë Á‡ÏËÒÎË, ËÌËˆËË‡, ÔÓ‚Â‰Â Ë
984 Чакалов, А. Форми... , с. 35.

985 Р. Аврамов с право отбелязва: „повечето български заеми са договаряни под натиска на обстоятелствата, при
крайно ограничени възможности за маневриране. На пръсти се броят случаите, при които даден кредит е подготвян
спокойно, с разумно използване на ситуацията.“ Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 368.
986
В последно време стопанската история отделя все по-голямо внимание на корените на популярното днес явление
на „паричните доктори“ (money doctors). Вж. Drake, Paul W (ed.) Money Doctors, Foreign Debts, and Economic Reforms
in Latin America from the 1890s to the Present. Wilmington, DE: Jaguar Books on Latin America, 1994; Drake, Paul M.
The Money Doctor in the Andes: The Kemmerer Missions, 1923–1933. Durham and London: Duke University Press, 1989;
Flandreau, Marc (ed.) Money Doctors, the International Financial Advising 1850–2000. Routledge: London, 2003. За
дейността на финансовите доктори в България вж. Avramov, R. Advising, conditionality, Culture: Money Doctors in
Bulgaria 1900–2000. in Flandreau, Ibid.; Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 620–626.
987 Отново Р. Аврамов е авторът на този, бих го нарекъл, нетрадиционен поглед върху външния финансов контрол.
Аврамов, Р. Стопанският... , с. 44–48. Наскоро тезата бе доразвита в многократно цитирания тук тритомен труд на Р.
Аврамов. Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 537, 717–718, 742–743. Тя бе възприета експлицитно дори от предишния
финансов министър Милен Велчев. „Не е изключено да изкупим Брейди облигациите догодина. Интервю на М. Велчев.
Капитал, ХІ, № 30, 2 – 8 август 2003.
Á‡‚˙¯Ë ÛÒÔÂ¯ÌÓî988. ¬ ÓÎˇÚ‡ Ì‡ ìÍÓË„Ë‡˘‡ ÒËÎ‡î ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ‰‡ ‚ÎËÁ‡ ‚˙Ì¯-

ÌËˇÚ Ì‡ÚËÒÍ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓË Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ËÌÒÚËÚÛˆËË (ÃÂÊ‰ÛÒ˙˛Á-
ÌË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ, ÓÏËÚÂÚ‡ Ì‡ ˜ÂÚËËÏ‡Ú‡, ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËˇÚ ÍÓ-
ÏËÚÂÚ Ì‡ ŒÕ, Ã¬‘ Ë —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡), ÍÓËÚÓ ‰‡ ÚÂ„ÎˇÚ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ ÔÓ Ô˙Úˇ
Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇÚ‡. ¬˙ÔÂÍË Ó˜Â‚Ë‰Ì‡Ú‡ ÔÂÒËÎÂÌÓÒÚ Ì‡ Á‡ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌËˇ ÚÓÌ:
ì¡˙Î„‡Ëˇ ÒÂ ‡Á‚Ë‚‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË [Ò‡ÏÓ] ˜ÂÁ ÛÎÚËÏ‡ÚÛÏËî989, ‡ÁÍ‡Á˙Ú Ì‡ –.
¿‚‡ÏÓ‚ ËÏ‡ Ó„ÓÏÂÌ ‡Ì‡ÎËÚË˜ÂÌ Ë ËÌÚÂÎÂÍÚÛ‡ÎÂÌ Á‡ˇ‰. ≈‰ÌÓÏÂÌËˇÚ, ‰ÓÒÚ‡
ÔËÒÚ‡ÒÚÂÌ ÔÓ„ÎÂ‰ Ì‡ Ò˙‚ÂÏÂÌÌËˆËÚÂ ÒÂ ÔËÔÎ˙Á‚‡ ÔÓ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓÚÓ ≠ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ
ÍÓÌÚÓÎ ÒÂ ‡Á˜ËÚ‡ Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ Í‡ÚÓ ËÁ„Û·ÂÌ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ÒÛ‚ÂÂÌËÚÂÚ ‚ ÒÚ‡ÚÂ„Ë-
˜ÂÒÍ‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Ó·Î‡ÒÚ. «‡‰ ÍÓÍÓ¯‡Ú‡ ÒÎÂÔÓÚ‡ Ì‡ ìÌ‡Í˙ÌÂÌÓÚÓ ‰ÓÒÚÓÈÌÒÚ‚Óî
Ó·‡˜Â ÓÒÚ‡‚‡Ú ‰˙Î·ÓÍËÚÂ ÔÎ‡ÒÚÓ‚Â Ì‡ ÔË‚ÌÂÒÂÌ‡ ÓÚ ÍÂ‰ËÚËÚÂ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡
‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚ.
¬ ÒÚ‡Ì‡, ‚ ÍÓˇÚÓ ÎËÔÒ‚‡ ‡‚ÚÂÌÚË˜Ì‡ ÎË·Â‡ÎÌ‡ Ë‰ÂÓÎÓ„Ëˇ Ë Í˙‰ÂÚÓ ‰ÓË
ÀË·Â‡ÎÌ‡Ú‡(ÚÂ) Ô‡ÚËˇ(Ë) ÌÂ ÔÓˇ‚ˇ‚‡(Ú) ÒÚÂÒÌÂÌËÂ ‰‡ Á‡˘ËÚ‡‚‡(Ú) ËÌ‰ÛÒÚË-
‡ÎÌËÚÂ ÔÂÙÂÂÌˆËË Ë ÏËÚÌË˜ÂÒÍËˇ ÔÓÚÂÍˆËÓÌËÁ˙Ï, ˜ÂÒÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÓÚÓ-
‰ÓÍÒËˇ Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ Ì‡Î‡„‡ ÓÚ‚˙Ì. Ã‡ÎÍ‡Ú‡ ìÁ‡‰„‡ÌË˜Ì‡î ÎË·Â‡ÎÌ‡ Ô‡ÚËˇ Ì‡
ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Ó·‡˜Â ‡ÁÔÓÎ‡„‡ Ò Ó„ÓÏÂÌ ÂÒÛÒ Á‡ ‚˙Á‰ÂÈÒÚ‚ËÂ, ÍÓÈÚÓ Úˇ ÛÏÂÎÓ
ËÁÔÓÎÁ‚‡, Á‡ ‰‡ ‰ËÍÚÛ‚‡ ËÚ˙Ï‡ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ÊË‚ÓÚ. “Û‰ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ, ˜Â
·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÂÎËÚ ËÁÔËÚ‚‡ ËÁÌ‡˜‡ÎÌ‡ ÌÂÔËˇÁ˙Ì Í˙Ï ÂÙÓÏËÚÂ.
¡ÎÛÊ‰‡ÂÈÍË ÒÂ‰ Ï˙ÚÌËÚÂ ‚Ó‰Ë Ì‡ ÏÌÓ„Ó„Î‡‚ÓÚÓ Ë „Î‡ÒÓ‚ËÚÓ ·Î‡ÚÓ Ì‡ ÔÓÔÛÎËÁ-
Ï‡ Ó·‡˜Â, ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËÓÌÌËÚÂ ÂÎËÚË ·ÂÁÒÔÓÌÓ ÓÚÍË‚‡Ú ‚‡ÊÂÌ Ò˙˛ÁÌËÍ (Ë ‡ÎË-
·Ë) ‚ ÔË‚ÌÂÒÂÌ‡Ú‡ ÓÚ‚˙Ì ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡ ÛÒÎÓ‚ÌÓÒÚ. œËÏÂ˙Ú Ò œÎ‡Ì‡ ì—ÚÂÙ‡-
ÌÓ‚î Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÏËÌËÒÚ˙ ÓÚ „Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ‰ÂÔÂÒËˇÚ‡ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ï‡ÚÂË‡-
ÎËÁË‡ ‚Á‡ËÏÓ‰ÂÈÒÚ‚ËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ÔÓÂÙÓÏ‡ÚÓÒÍË ˇ‰‡ ‚˙‚ Ë ËÁ-
‚˙Ì ÒÚ‡Ì‡Ú‡. “ÛÍ, ÒÚÛ‚‡ ÏË ÒÂ, ÏÂÚ‡ÙÓ‡Ú‡ Á‡ Ô‡ÚÌ¸ÓÒÚ‚ÓÚÓ Â ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ÛÏÂÒ-
ÚÌ‡, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÓÌ‡ÁË Á‡ ÛÎÚËÏ‡ÚÛÏ‡. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ ÛÎÚËÏ‡ÚÛÏË ËÏ‡, ÌÓ ÚÂ Ò‡ ÔÓÒÚ‡-
‚ˇÌË ìÍÓÓ‰ËÌË‡ÌÓî Í‡ÍÚÓ ìÓÚ‚˙Ìî (ÓÚ ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÍÓÏËÚÂÚ ÔÂÁ 1933 „.), Ú‡Í‡
Ë ìÓÚ‚˙ÚÂî (Á‡ÔÎ‡ı‡Ú‡ Ò ÓÒÚ‡‚Í‡ Ì‡ —ÚÂÙ‡ÌÓ‚ ÔË ÌÂÔËÂÏ‡ÌÂ Ì‡ ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ ÔÓ„-
‡Ï‡ Ó˘Â ÔÂÁ 1932 „.)990.
œÓÚË‚ÌÓ Ì‡ Ó˜‡Í‚‡ÌÓÚÓ, ·ÂÁÒÔÓÌ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÁ‡ˆËˇ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ó·‡˜Â ÌÂ
‚ÎÓ¯‡‚‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ. œÓ„ÎÂ‰Ì‡ÚË ÔÂÁ ˙„˙Î‡ Ì‡ ˜ËÒÚ‡Ú‡ ÒÚÓÔ‡Ì-
ÒÍ‡ ‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÒÚ, ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ÍÓÌÚÓÎ Ë ÒÚÂÒÌÂÌËˇÚ ÒÛ‚ÂÂÌËÚÂÚ ÌÂ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡Ú
ˆÂÌ‡Ú‡ Ì‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌËˇ ÂÒÛÒ. Õ‡ÔÓÚË‚, Í‡ÍÚÓ ÒÚ‡Ì‡ ‚Â˜Â ‰ÛÏ‡, ËÏ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ‰‡
ÒÂ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡, ˜Â ÚÂ Ò˙‰ÂÈÒÚ‚‡Ú Á‡ ÔÓ-ÛÒÔÂ¯ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Ë
988 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 742.

989 Пак там, с. 743.
990 Иванов, М. Политическите игри с външния дълг. Български сюжети на стопански кризи и възход, 1929–1934. С.,
2001, с. 86–87. Неточно ще бъде да се твърди и, че Планът „Стефанов“ е кауза само на финансовия министър. В
решителни моменти Ст. Стефанов получава подкрепа от премиера Н. Мушанов, председателя на парламента Ал.
Малинов, управителя на БНБ Н. Момчилов и директора на дълговете Н. Стоянов, т. е. всички формиращи стопанската
политика фактори. Дали ще ги наречем „реформаторски екип“, или не, безспорно е обаче, че те успяват с „решаващата
помощ“ на външните кредитори да отстоят промените при яростната съпротива на популистки настроените среди в
правителството и опозицията. Липсата на хомогенно управляващо мнозинство обаче превръща прокарването на
промените през парламента в поредица от жестоки битки. В две от тях външната и вътрешната опозиция успяват да
бламират кабинета (съкращенията на учители и железничари и гласуваното недоверие на министрите Атанас Бояджиев
и Стоян Костурков ).
ÓÚÚ‡Ï ÍÓÒ‚ÂÌÓ ≠ Á‡ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËˇ ÂÈÚËÌ„ Ë Á‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ì‡

ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Á‡ ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ. —˙Ò ËÎË ·ÂÁ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÒÛ·ÒÚ‡Ú ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ
‚˙Ì¯ÌË ‰˙Î„Ó‚Â ÓÚ‡Áˇ‚‡Ú Â‡ÎÌÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë
ÌË‚ÓÚÓ Ì‡ ‰Ó‚ÂËÂ, Ò ÍÓÂÚÓ ÚÓ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡ ÒÂ‰ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
Í˙„Ó‚Â. Œ·‚ËÌÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÚË‚ÌËˆËÚÂ, ÔÓ‰ÓÁÂÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò˙‚ÂÏÂÌÌËˆËÚÂ Ë
Ì‡‰ÂÊ‰ËÚÂ Ì‡ ÔÂ„Ó‚‡ˇ˘ËÚÂ Á‡ ÔÓÒÚË„‡ÌÂ Ì‡ ìÔÓ-ÒÔÂˆË‡ÎÌÓ ÚÂÚË‡ÌÂî ÔÓ‡‰Ë
ÌˇÍ‡Í‚Ó ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍÓ ìÓ‰ÒÚ‚Óî ÏÂÊ‰Û ÍÂ‰ËÚÓË Ë Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡Ú
Ù‡ÍÚÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÌÂ‰ÓÍ‡ÁÛÂÏË991. “ËÔË˜ÂÌ ÔËÏÂ ‚ ÚÓ‚‡ ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ·Â Ì‡Ë‚ÌÓÚÓ
Ó˜‡Í‚‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÓÔÓÁËˆËˇ, ˜Â ‚Â‰Ì˙Ê ‰Ó¯Î‡ Ì‡ ‚Î‡ÒÚ,
Á‡Ô‡‰ÌËÚÂ ‰ÂÏÓÍ‡ˆËË ˘Â ÓÔÓÒÚˇÚ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ ÓÚ
ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ÌËˇ ÂÊËÏ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„. —˙‚ÒÂÏ ÒÍÓÓ Ó·‡˜Â Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ —ƒ—
Â ÔËÌÛ‰ÂÌÓ ‰‡ ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‡ Ò Â‡ÎÌÓÒÚÚ‡992.
“‡·ÎËˆ‡ 18.3.
ÀËı‚ÂÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, √˙ˆËˇ Ë —˙·Ëˇ,
1888≠1928 „.,%
¡˙Î„‡Ëˇ √˙ˆËˇ —˙·Ëˇ
1888 6.0 4.0 (1887) 5.0

1889 6.0 5.0 5.0 (1890)
1892 6.0 5.0 (1893) 5.0 (1893)
1902 5.0 4.0 5.0
1904 5.0 ... ...
1907 4.5 5.0 4.5 (1906)
1909 4.5 4.0 (1910) 4.5
1926 7.0 7.0 (1924) 7.0 (1927)
1928 7.5 6.0 ...
‡ÍÚÓ ÒÂ ‚ËÊ‰‡ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡Ú‡ Ò‡‚ÌÂÌËˇ, ¡˙Î„‡Ëˇ

ÔÓÒÚË„‡ ÒıÓ‰ÌË ÎËı‚ÂÌË ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ ÂÏËÚË‡ÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌË ÍÂ‰ËÚË Ò ÚÂÁË
Ì‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë (Á‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ‰‡ÌÌË Á‡ ‰Û„ËÚÂ Ô‡‡ÏÂÚË ÔÓ
Á‡ÂÏËÚÂ ÎËÔÒ‚‡Ú)993. Ã‡Í‡ ÚËÚÂ ÒÚ‡ÌË ‰‡ ÔÎ‡ÒË‡Ú Á‡ÂÏËÚÂ ÒË Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË
991 За историографския манифест на тези обвинения вж. Натан, Ж., Л. Беров, Монополистическият... , с. 80–90.
992 К. Басу въвежда в литературата „доктрината на омразните дългове“. Според нея би било „неморално“ да се изисква
от лявото правителство на сандинистите в Никарагуа да плащат заемите, взети от режима на Сомоса. Същата доктрина
е била приложена по-рано от САЩ при установяването на контрол върху Куба след Испано-американската война и от
Ленин по отношение на „царските“ дългове. Basu, K. The International Debt Problem, Credit Rationing and Loan Push-
ing: Theory and Experience, Princeton Studies in International Finance, 1991: 70, pp. 12–14. Негласно „доктрината на
омразните дългове“ се използва и от България по отношение на Дет пюблик отоман.
993 Макар и с дребни фактологически грешки сходна картина представят в цитираното вече изследване Ж. Натан и Л.
Беров. Натан, Ж., Л. Беров, Монополистическият... , с. 81.

Ô‡Á‡Ë (œ‡ËÊ ≠ Á‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ë —˙·Ëˇ Ë ÀÓÌ‰ÓÌ ≠ Á‡ √˙ˆËˇ), ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ

ÎËı‚ÂÌË Ô‡‡ÏÂÚË „Ó‚ÓˇÚ, ˜Â ÚÂ Ò‡ ÚÂÚË‡ÌË ÓÚ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë
Í˙„Ó‚Â Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ Ó·˘ Â„ËÓÌ Ò˙Ò ÒıÓ‰Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚ. ŒÚÍÎÓÌÂÌËÂÚÓ
ÓÚ ÒÂ‰Ì‡Ú‡ ÌÓÏ‡ ÔÂÁ 80-ÚÂ Ë Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 90-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ XIX ‚ÂÍ
(ÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ ÓÚ ÍÂ‰ËÚÌ‡Ú‡ ‰Â‚ÒÚ‚ÂÌÓÒÚ Ë ‚ÒÂ Ó˘Â ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ˇÒÌ‡ ÍÂ‰ËÚÌ‡
ËÒÚÓËˇ) Â Ì‡‚‡ÍÒ‡ÌÓ ·˙ÁÓ ÓÚ —ÓÙËˇ Ë ‚ 1907 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÛÒÔˇ‚‡ ‰ÓË ‰‡
ÔÓÒÚË„ÌÂ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-‰Ó·Ë ÛÒÎÓ‚Ëˇ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ˛ÊÌËÚÂ ÌË Ò˙ÒÂ‰Ë.
—ıÓ‰ÌË ÚÂÌ‰ÂÌˆËË ‰Û„Ë ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎË ÓÚÍË‚‡Ú Ë ÔÂÁ ÔÂËÓ‰‡ ÏÂÊ‰Û
‚ÓÈÌËÚÂ. —ÔÓÂ‰ ÔÓ‚Â‰ÂÌËˇ Ì‡ÒÍÓÓ ÏËÍÓÚÂÒÚ ÒÔÂ‰˙Ú Ì‡‰ ÒÂ‰ÌËÚÂ ÎËı‚ÂÌË
ÌË‚‡ Ì‡ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ Ô‡Á‡ ÔÓ ¡ÂÊ‡ÌÒÍËˇ Ë —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌËˇ Á‡ÂÏ Â ÂÒÔ. 1.14
Ë 1.66 ÔÛÌÍÚ‡. ¬ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ Â„ËÓÌ‡ Ó·‡˜Â (÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡ Ë »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡)
ÔÓÒÚË„Ì‡ÚËÚÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Ô‡‡ÏÂÚË Ò‡ Ë‰ÂÌÚË˜ÌË ËÎË ·ÎËÁÍË ‰Ó ÚÂÁË,
ÔÓÍ‡Á‡ÌË ÔÂÁ Ò˙˘ËÚÂ „Ó‰ËÌË ÓÚ ”Ì„‡Ëˇ, √˙ˆËˇ Ë –ÛÏ˙ÌËˇ994. ¬ÎÓÊÂÌËˇÚ‡ ‚
‰˙Î„Ó‚ËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË Ì‡ ·‡ÎÍ‡ÌÒÍËÚÂ ‰˙Ê‡‚Ë ÔÓ ‚ÒË˜ÍË ÒÚ‡Ì‰‡ÚË ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡Ú
(Í‡ÍÚÓ ÒÂ ÓÍ‡Á‚‡ Ò˙‚ÒÂÏ ÒÍÓÓ ≠ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ) Í‡ÚÓ ËÒÍÓ‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË
Ò ÔÂÏËˇ Ì‡‰ ÒÂ‰ÌÓÚÓ ‡‚ÌË˘Â. œÓ-‚ËÒÓÍ‡Ú‡ ‰ÓıÓ‰ÌÓÒÚ (ÂÒÔÂÍÚË‚ÌÓ ≠ ÔÓ-
ÚÂÊÍËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ Á‡ÂÏ‡) Ò‡ ÔÓÒÚÓ ÒÚ˙‚Ú‡, ÔÓÒÚ‡‚ÂÌ‡ ‰‡ ÔË‚ÎË˜‡ ÒÍÎÓÌÌËÚÂ
Í˙Ï ÔÓ-‚ËÒÓÍ ËÒÍ Ë„‡˜Ë. —˙˘‡Ú‡ ÙÛÌÍˆËˇ ËÏ‡Ú Ë ÔËÂÏ‡ÌËÚÂ ÚÓÎÍÓ‚‡
‰‡Ï‡ÚË˜ÌÓ Û Ì‡Ò Á‡ÎÓÁË Ë „‡‡ÌˆËË ÔÓ ÔÓ-‡ÌÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌË Á‡ÂÏË995.
‡ÍÚÓ Ô‡‚ËÎÌÓ ÓÚ·ÂÎˇÁ‚‡ –. ¿‚‡ÏÓ‚, ì·ÂÁ Úˇı ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ·Ë ÛÒÔˇÎ‡ ‰‡
ÔÓÎÛ˜Ë ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË, ÔÂ‚˙Ì‡ÎË ÒÂ ‚˙‚ ‚‡ÊÌ‡ ÓÔÓ‡ Ì‡ ÌÂÈÌÓÚÓ
‡Á‚ËÚËÂî. ¬ÏÂÒÚÓ ìÏÓ‡ÎÌ‡ Ò‡ÌÍˆËˇî ÚÂ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ‡Á˜ËÚ‡ÌË Í‡ÚÓ
ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌ‡ Ô‡Á‡Ì‡ ÓˆÂÌÍ‡ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ Ì‡‰ÂÊ‰ÌÓÒÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ë Á‡
ÒË„ÛÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ Ó·ÂÁÔÂ˜ÂÌËˇÚ‡, ÍÓËÚÓ Úˇ ÔÂ‰Î‡„‡î996.
“ÂÊÍË ËÎË ÌÓÏ‡ÎÌË, ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ ÔÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË
Ó·‡˜Â Ò ÚÂ˜ÂÌËÂ Ì‡ ‚ÂÏÂÚÓ ÒÂ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡Ú. “Ó‚‡, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ÌÂ Â ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ
ÌˇÍ‡Í‚Ë ÚËÚ‡ÌË˜ÌË ÔÓ·Ë‚Ë Ì‡ Â‰ÌÓ ËÎË ‰Û„Ó Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚Ó, ‡ Ó˘Â ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ≠
ÓÚ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË ÏÓÚË‚Ë‡ÌË ÓÚ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ÍÓÌˆÂÒËË. Õ‡ÔÓÚË‚, Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ Â,
˜Â, ÔÓÌÂ ‰Ó ‚ÓÈÌËÚÂ ÂÈÚËÌ„˙Ú Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒÂ ÔÓ‚Ë¯‡‚‡. ¬˙ÔÂÍË ˜Â Ò‡ÏÓ ‰‚‡ ÓÚ
Á‡ÂÏËÚÂ (ÚÂÁË ÓÚ 1888 Ë 1909 „.) Ò‡ ÂÏËÚË‡ÌË al pari997 (ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ Ò‡ Ò
ÂÏËÒËÓÌÂÌ ÍÛÒ ÏÂÊ‰Û 81.5% Ë 89%) Ô‡Á‡Ì‡Ú‡ ÓˆÂÌÍ‡ Á‡ ËÒÍ ÒÂ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ ≠
ÎËı‚ËÚÂ ‚˙‚ˇÚ Ì‡‰ÓÎÛ, ÂÏËÒËÓÌÌËˇÚ ÍÛÒ ≠ Ì‡„ÓÂ, ‡ ‚ 1909 „. ‰ÓË Â ÒÍÎ˛˜ÂÌ
Á‡ÂÏ ·ÂÁ ÒÔÂˆË‡ÎÌË Á‡ÎÓÁË, „‡‡ÌˆËË Ë ÒÍËÚË ‡ÁÌÓÒÍË. —ÔÓÂ‰ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡
Ì‡ ‰˙Î„Ó„Ó‰Ë¯ÌËˇÚ ‰ËÂÍÚÓ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ Ë ·ÂÁÒÔÓÂÌ ‡‚ÚÓËÚÂÚ ‚ Ú‡ÁË Ó·Î‡ÒÚ
ÕËÍÓÎ‡ —ÚÓˇÌÓ‚ ‚ ‡ÁÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ‰‚Â ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÎËı‚‡ ÒÔ‡‰‡ ÓÚ 7.58
ÔÂÁ 1889 „. Ì‡ 5.5 ÔÂÁ 1909 „.998
994 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 547–548.

995
Това, уви, продължава да не се разбира в нашата историография. В иначе стойностното си изследване Р. Даскалов
например твърди, че „условията по заемите били изключително тежки, което дава основания да се говори за „лихварски“
капитал“. Даскалов, Р. Българското... , т. 1, с. 394.
996 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 547–548.
997 al pari – при заемите ал пари се емитира цялата договорена сума. При останалите банките не емитират облигации
за пълната сума, а задържат известна част от тях (между 5 и 15 %) като гаранция срещу евентуален провал на подписката.
998
Стоянов, Н. Българският външен държавен кредит. СпБИД, ХХХVІ, 1935, № 8–9, с. 579.
—ıÓ‰ÌË ËÁ‚Ó‰Ë ÏÓ„‡Ú ‰‡ ÒÂ Ì‡Ô‡‚ˇÚ ÓÚ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ

Ú‡·ÎËˆË Ò‡‚ÌÂÌËˇ ÏÂÊ‰Û Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ Ë Â‡ÎÌÓ ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ
‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË. “ˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡Â, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, ˜Â ÔÓ‰Ó·ÌË
ÔÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌËˇ ÍËˇÚ ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÛÒÎÓ‚ÌÓÒÚ999. ÓÌ‚ÂÚË‡ÌÂÚÓ ÔÓÒÚÙ‡ÍÚÛÏ ÓÚ
Â‰Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ‚ ‰Û„‡ ÍËÂ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ËÒÍÓ‚Â, ÓÒÓ·ÂÌÓ ÔË ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ ‰ÂÚ‡ÈÎÌ‡
ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ ÓÚÌÓÒÌÓ ÏÂı‡ÌËÍ‡Ú‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡. œÓ‡‰Ë ÚÓ‚‡ ‰‡ÌÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎË-
ˆË 18.4.≠18.6. Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ÔÓ‚Â˜Â Í‡ÚÓ ËÌ‰ËÍ‡ÚË‚ÌÓ ÛÍ‡Á‡ÌËÂ Á‡
Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ÏÂÊ‰Û ‚ıÓ‰ˇ˘Ë Ë ËÁıÓ‰ˇ˘Ë Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚Ë ÔÓÚÓˆË ÔÓ ÚÓ‚‡ ÔÂÓ Ì‡
ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ.
«‡ ËÁ˜ËÒÎÂÌËÂÚÓ Ò‡ ÔÓÎÁ‚‡ÌË ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ‰‡ÌÌË Á‡ Ú‡ÌÒÙÂ‡ Ì‡ ƒËÂÍ-
ˆËˇÚ‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÂÚÂ, ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡ÌË ‚ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ „Ó‰Ë¯ÌËˆË. œÓ„‡¯ÂÌËˇÚ‡ ‚
ÓË„ËÌ‡ÎÌËÚÂ ‚‡ÎÛÚË ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡ Ò‡ ‡·ËÚË‡ÌË ‚ ·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ëˇ
Ó·ÏÂÌÂÌ ÍÛÒ, ‚ÁÂÚ ÓÚ http://www.eh.net. ¬ÒË˜ÍË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Ò‡ ÔË‡‚ÌÂÌË ‚
ÒÚÂÎËÌ„Ë, ‡ ÌÂ ‚ ÌˇÍÓˇ ÓÚ ‰Û„ËÚÂ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ‚‡ÎÛÚË (‰ÓÎ‡, ÁÎ‡ÚÂÌ Ù‡ÌÍ)
ÔÓ‡‰Ë „ÓÎˇÏ‡Ú‡ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌ‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚ Ì‡ Ô‡ÛÌ‰‡ ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ1000. «‡ ˆÂÎËˇ
ÔÂËÓ‰ Ì‡ Ì‡·Î˛‰ÂÌËÂ (1860≠1990 „.) ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌÓÚÓ ÓÚÍÎÓÌÂÌËÂ ‚ ÍÛÒ‡ Ì‡ ÎË‡-
Ú‡ Â Â‰‚‡ 1.44%. «‡ ‰ÂÙÎË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÂÎËÌ„Ó‚Ëˇ ÂÍ‚Ë‚‡ÎÂÌÚ Ì‡ Ú‡ÌÒÙÂ‡ ÔÓ
ÔÓÍÛÔ‡ÚÂÎÌ‡Ú‡ ÒËÎ‡ Ì‡ ‚‡ÎÛÚ‡Ú‡ ÓÚ 2000 „. ·Â ÔÓÎÁ‚‡Ì ËÌ‰ÂÍÒ˙Ú Ì‡ ÔÓÚÂ·Ë-
ÚÂÎÒÍËÚÂ ˆÂÌË Ì‡ ¿Ì„ÎËÈÒÍÓÚÓ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ ·˛Ó (http://www.statistics.gov.uk/
statbase/TSDdownload2.asp), ÍÓÈÚÓ ·Â ÔÂ·‡ÁË‡Ì ÓÚ 1974 „. Ì‡ 2000 „.
œÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÒÍÎ˛˜ÂÌËÚÂ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÒÔÓ„Ó‰·Ë ÎËÍ‚Ë‰Ë-
‡Ú ÌÂ Ò‡ÏÓ ÒÚ‡ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË Á‡ÂÏË, ‡ ÔÓ„‡Òˇ‚‡Ú ‚ÒË˜ÍË ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ
Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, ÔÓËÁÚË˜‡˘Ë ÓÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ˜ÛÊ‰ÂÒÚ‡ÌÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó,
ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó Ë ‰. “˙È Í‡ÚÓ Ó·‡˜Â ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË ÔÎ‡˘‡ „ÎÓ·‡Î-
ÌË Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ, Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ·˙‰Â ÓÔÂ‰ÂÎÂÌÓ Í‡Í‚‡ ÚÓ˜ÌÓ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÒÛÏ‡Ú‡
ÓÚË‚‡ Á‡ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡ËÚÂ Á‡ÂÏË. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ·Â Â¯ÂÌÓ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡ 18.5. ‰‡ ÒÂ
‚ÍÎ˛˜Ë Ò‡ÏÓ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡Ú‡ ÓÚ ÔÂ‚Â‰ÂÌËÚÂ Ì‡ ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ, ’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ, ¿‚ÒÚËˇ,
‘‡ÌˆËˇ Ë ¡ÂÎ„Ëˇ ÒÂ‰ÒÚ‚‡.
999 Много по-добре би било да се сравни последващо вътрешната норма на възвръщаемост на отделните заеми с тази
на дългосрочните британските и/или американските държавни ценни книжа. Съвсем наскоро подобно упражнение бе
извършено спрямо емитираните заеми от Бразилия. Abreu, Marcelo de Paiva. Brazil as a Debtor, 1824-1931, Economic
History Review, 59 (2006): 4, pp. 765-787. За съжаление обаче повтаряне на изчисленията за българските заеми бе
невъзможно поради липса на достъпна статистика за възвръщаемостта по английските и американските ДЦК. По-рано
подобни сравнения правят Бари Айхънгрийн и Ричард Портис, както и Питър Линдърт и Питър Мортън. Eichengreen,
B. Historical Research on International Lending and Debt, Journal of Economic Perspectives, 5 (1991): 2, pp. 149-169;
Eichengreen, B. and R. Portes. Debts and Defaults in 1930s. Causes and Consequences, European Economic Review, 30
(1985), pp. 599-640; Eichengreen, B. and R. Portes. After the Deluge: Default, Negotiations and Readjustment during the
Interwar Years in: Eichengreen and Lindert, (eds.) The International Debt Crisis in Historic Perspective, 1989, pp. 12-37;
Lindert, P. and P. Morton. How Sovereign Debt Has Worked? in: Sachs, J. (ed.) Developing Country Debt and Economic
Performance, The International Financial System, v.1, University of Chicago Press: Chicago, 1989, pp. 39-106.
1000 Благодарен съм на Георги Ганев от Центъра за либерални стратегии за идеята всички суми по плащанията да
бъдат конвертирани в британски паундове, както и за помощта му за верифицирането на крайните резултати от

изчисленията.
“‡·ÎËˆ‡ 18.4.
¡‡Î‡ÌÒ Ì‡ Â‡ÎÌÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ Ë ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË ‰Ó Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ (1888≠1947 „.)
(ıËÎ. ·ËÚ. ÎËË ÔÓ ˆÂÌË ÓÚ 2000 „.)
«‡ÂÏ ÕÓÏËÌ‡Î œÓÎÛ˜ÂÌË œÎ‡ÚÂÌË –‡ÁÎËÍ‡ ƒˇÎ Ì‡
(ÔÎ‡ÚÂÌÓ ‚ ‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ÓÚ
ÔÓ‚Â˜Â ËÎË ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ
ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ) ÒÂ‰ÒÚ‚‡
(3 ≠ 2) (4/2%)
1 2 3 4 5
6%1888 143185.5 143185.5 268437.2 125251.7 87.5
6%1889 91829.7 78514.4 171899.3 93384.9 118.9
6%1892 373367.3 326808.3 448222.2 121413.9 37.2
6%1900 86839.0 77286.7 80230.6 2943.9 3.8
5%1902 306831.1 250067.3 273630.7 23563.4 9.4
5%1904 289463.3 237359.9 139213.2 -98146.7 -41.3
4.5%1907 419721.7 356763.5 244549.3 -112214.2 -31.5
4.75% 1909 237359.9 237359.9 69860.1 -167499.8 -70.6
4.5% 1909 289463.3 248938.4 124427.4 -124511.0 -50.0
7% 1926 120776.1 105946.7 121152.3 15205.7 14.4
7.5% 1928 206102.0 199716.2 173687.2 -26029.1 -13.0
Œ·˘Ó 2564938.7 2261946.7 2115309.3 -146637 -6.48
Източник: Изчисления на М.И., вж. текста.
“‡·ÎËˆ‡ 18.5.
–Â‡ÎÌÓ ÔÎ‡ÚÂÌË ÒÛÏË ÔÓ ÒÚ‡ËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË1001 ÒÎÂ‰
Í‡ˇ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ (1948≠1989 „.)
—ÔÓ„Ó‰·‡ œÎ‡ÚÂÌË ÒÛÏË ¬‡ÎÛÚ‡ œÓ„‡Òˇ‚‡Ú: œÎ‡ÚÂÌË ‚ 2000
·ËÚ. ÎËË
ÿ‚ÂÈˆ‡Ëˇ (1954) 7500000 ¯‚. Ù. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 5060.1

’ÓÎ‡Ì‰Ëˇ (1962) 414365 ˘. ‰. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 975.0
¿‚ÒÚËˇ (1962) 350000 ˘. ‰. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 823.6
‘‡ÌˆËˇ (1964) 4285714 ˘. ‰. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 9246.9
√˙ˆËˇ (1964) (7000000) ˘. ‰. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 10068.8
¡ÂÎ„Ëˇ (1965) 240000 ˘. ‰. ‚ÒË˜ÍË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ 493.0
—¿Ÿ (1979) 1700000 ˘. ‰. ÒÚ‡Ë ‰˙Î„Ó‚Â 2410.3
‡Ì‡‰‡ (1981) 24515 Í‡Ì. ‰ÓÎ. ÒÚ‡Ë ‰˙Î„Ó‚Â 46.5
¿Ì„ÎËˇ (1989) 1113845 ·. ÎËË ÒÚ‡Ë ‰˙Î„Ó‚Â 1861.4
Œ·˘Ó 20916.8

Бележка: Крайният резултат е без платените суми на Гърция, тъй като с тях се ликвидират задължения по наложените
след Първата световна война репарации, които не са предмет на настоящите изчисления.
1001 Под „стари заеми“ тук трябва да се разбират 11-те държавни заема, сключени между 1888 г. и 1928 г.
“‡·ÎËˆ‡ 18.6.
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ Â‡ÎÌÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ Ë ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË (1888≠1989 „.)
ÕÓÏËÌ‡Î œÓÎÛ˜ÂÌË œÎ‡ÚÂÌË –‡ÁÎËÍ‡ ƒˇÎ Ì‡
(ÔÎ‡ÚÂÌÓ ‡ÁÎËÍ‡Ú‡ ÓÚ
ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ) ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ
(2 ≠ 3) ÒÂ‰ÒÚ‚‡,
4/2%
1 2 3 4 5
ƒÓ 1947 „. 2564938.7 2261946.7 2115309.3

—ÎÂ‰ 1947 „. 20916.8
Œ·˘Ó 2564938.7 2261946.7 2136226.1 125720.6 5.55
¿Ì‡ÎËÁ˙Ú Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ ÚËÚÂ Ú‡·ÎËˆË ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ ÔÓÍ‡Á‚‡, ˜Â

‚˙ÔÂÍË ÏÌÓ„ÓÍ‡ÚÌËÚÂ ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ ÓÚ ÚÂÊÂÒÚÚ‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ,
‰ÓÒÚË„Ì‡ÎË ÒÎÂ‰ 1944 „. ‰Ó ÍÂÒ˜ÂÌ‰Ó1002, ·‡Î‡ÌÒ˙Ú Ì‡ Â‡ÎÌÓ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ Ë
ÔÎ‡ÚÂÌËÚÂ ÒÛÏË Â ‚ Ì‡¯‡ ÔÓÎÁ‡. Œ·˘Ó ÔÂ‚Â‰ÂÌÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË Â Ò˙Ò
125.7 ÏÎÌ. ÎËË (ÓÚ 2000 „.) ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÓÚ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ 11-ÚÂ Ó·ÎË„‡-
ˆËÓÌÌË Á‡ÂÏ‡. “ÂÁË ‰‡ÌÌË Ó·‡˜Â ‚ÎËÁ‡Ú ‚ ÓÒÚÓ ÔÓÚË‚ÓÂ˜ËÂ Ò Ó˜ÂÚ‡Ì‡Ú‡ ÓÚ
¿ÒÂÌ ◊‡Í‡ÎÓ‚ Í‡ÚËÌ‡. —ÔÓÂ‰ ÌÂ„Ó ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔÓÎÛ˜ËÎ‡ ˜ËÒÚÓ 753.5 ÏÎÌ. ÁÎ.
Ù., ‡ Â ‚˙Ì‡Î‡ ‰Ó 30 ˛ÌË 1942 „. 947.3 ÏÎÌ. ÔË ‰˙ÎÊËÏ ÓÒÚ‡Ú˙Í ÓÚ 463.3
ÏÎÌ.1003 ◊‡Í‡ÎÓ‚ ÌÂ ‰‡‚‡ ÔÓ‰Ó·ÌÓÒÚË ÓÚÌÓÒÌÓ Ì‡˜ËÌ‡ Ì‡ ËÁ˜ËÒÎÂÌËÂ, ÔÓ‡‰Ë
ÍÓÂÚÓ ÏÓÊÂÏ Ò‡ÏÓ ‰‡ ÔÂ‰ÔÓÎ‡„‡ÏÂ Ì‡ Í‡Í‚Ó ÒÂ ‰˙ÎÊË „‡Ï‡‰Ì‡Ú‡ ‡ÁÎËÍ‡ ‚
ÓˆÂÌÍËÚÂ. Õ‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÌÂ„Ó‚ËÚÂ ÒÏÂÚÍË Ò‡ Ì‡Ô‡‚ÂÌË ‚ ÁÎ. Ù., ·ÂÁ ÒÎÂ‰ ÚÓ‚‡
‰‡ Ò‡ ‰ÂÙÎË‡ÌË Ò ËÌ‰ÂÍÒ‡ Ì‡ ÔÓÚÂ·ËÚÂÎÒÍËÚÂ ˆÂÌË (Í‡Í˙‚ÚÓ ÔÓ Ó˜Â‚Ë‰ÌË
ÔË˜ËÌË ÌˇÏ‡ Á‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇÚ‡ ÒÎÂ‰ ÓÚÔ‡‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÁÎ‡ÚÌËˇ ÒÚ‡Ì‰‡Ú)1004. “‡Í‡
ÌÂ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡Ú ‚‡Ë‡ˆËËÚÂ ‚ Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ËÁ·‡Ì‡Ú‡ Á‡ ÂÚ‡ÎÓÌ ‚‡ÎÛÚ‡, ‚
ÍÓˇÚÓ Ò‡ ËÁ‡ÁÂÌË ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÔÓÚÓˆË. ŒÒ‚ÂÌ ÚÓ‚‡ ◊‡Í‡ÎÓ‚ ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‚
ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇÚ‡ ÒË ìËÁÍÛÔÂÌËÚÂ Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ·ÓÒÓ‚ ÍÛÒ ÓÚ ¡Õ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡
Ì‡ ‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ÒÎÂ‰ 1935 „.î1005. ƒ‡ÌÌË Á‡ ÚÓ˜ÌËÚÂ Ó·ÂÏË Ì‡ Ó·‡ÚÌÓ ËÁÍÛÔÂÌËÚÂ
ÍÌËÊ‡ ÔÓ „Ó‰ËÌË Ó·‡˜Â ÎËÔÒ‚‡Ú, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ‰‡ ÒÂ ÔÂˆÂÌË ‰Ó
Í‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ ÚÂÁË ÓÔÂ‡ˆËË ÏÓÊÂ ‰‡ Ò‡ ÔÓ‚ÎËˇÎË ‚˙ıÛ Í‡ÈÌÓÚÓ Ò‡Î‰Ó ÔÓ
‰˙Î„‡. Õ‡ ÚÂÚÓ ÏˇÒÚÓ ËÍÓÌÓÏËÒÚ˙Ú ·‡Î‡ÌÒË‡ ÔËıÓ‰ËÚÂ Ë ‡ÁıÓ‰ËÚÂ ÔÓ
‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Í˙Ï 1942 „., ‰ÓÒÚ‡ ÔÂ‰Ë ÓÍÓÌ˜‡ÚÂÎÌÓÚÓ ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ Ì‡ ÚÂÁË
Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. » ‚ÚÓ‡Ú‡ (Ó·‡ÚÌÓÚÓ ËÁÍÛÔÛ‚‡ÌÂ), Ë ÚÂÚ‡Ú‡ (ÔÓ-
1002 Натан, Ж., Л. Беров, Монополистическият... , с. 80–91; Чакалов, А. Форми и размер... , с. 112–113.
1003 Пак там, с. 108–109.
1004 Като някакво приближение евентуално би могъл да се ползва ценовият индекс на Швейцария, чиято валута се
обезценява най-малко след Първата световна война.

1005 Чакалов, А. Форми и размер... , с. 108.
‡ÌÌÓÚÓ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÚÓˆËÚÂ) ‡ÁÎËÍ‡ Ó·‡˜Â ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ‰Ó‚Â‰‡Ú ‰Ó ÔÓ-

ÌËÒÍ‡ Í‡ÈÌ‡ ÓˆÂÌÍ‡ ÓÚ Ú‡ÁË ‚ Ú‡·ÎËˆ‡ 18.5. “Û‰ÌÓ ÏÓÊÂÏ ‰‡ ÒË ÔÂ‰ÒÚ‡‚ËÏ
ÌˇÍ‡Í‚‡ ÌÂ‡ÍÛ‡ÚÌÓÒÚ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ◊‡Í‡ÎÓ‚ ÔÂ‰‚Ë‰ ‚ËÒÓÍËˇ ÏÛ ‡‚ÚÓËÚÂÚ ÒÂ‰
‡Í‡‰ÂÏË˜Ì‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Û Ì‡Ò Ë ‚ ˜ÛÊ·ËÌ‡1006. ¬ÒÂ Ô‡Í, Úˇ·‚‡ ‰‡ ÒÂ ÔÓ‰˜ÂÚ‡Â, ˜Â
ÌÂ„Ó‚ÓÚÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ, ËÁÎˇÁÎÓ ÓÚ ÔÂ˜‡Ú ÔÂÁ ‰‡ÎÂ˜Ì‡Ú‡ 1962 „., Â ËÁˆˇÎÓ Ó‡ÁÏÂ-
ÂÌÓ ‚ ˜ÂÎË˜ÂÌ‡Ú‡ ÒÚËÎËÒÚËÍ‡ Ì‡ Ï‡ÍÒËÒÚÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍÓÌÓÏËˇ. “ÛÍ ÍÂ‰ËÚÓË-
ÚÂ Ò‡ ‚‡„Ó‚Â, ‚ÔËÎË ÒÂ ‚ Ì‡Ó‰ÌÓÚÓ ÚˇÎÓ. œÓÔËÚÓ ÓÚ Úˇ„ÓÒÚÂÌ ì‡ÌÚËÍ‡ÔËÚ‡ÎËÒ-
ÚË˜ÂÒÍË ‰Ûıî ËÁ‚Ó‰ËÚÂ ÓÚ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂÚÓ Ò‡ Â ËÁˆˇÎÓ ËÁ‰˙Ê‡ÌË ÒÔÓÂ‰ Ë‰ÂÓÎÓ„Ë-
˜ÂÒÍËÚÂ Í‡ÌÓÌË Ì‡ ‚ÂÏÂÚÓ:
Œ·˘ËˇÚ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ ÔÓÌËÍ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ Í‡ÔËÚ‡Î ˜ÂÁ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ
Á‡ÂÏË Â ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡... ÔÓ‡‰Ë ÚÓ‚‡, ˜Â ÚÂ Á‡ÒËÎËı‡ Â‰ÌÓÒÚ‡Ì-
ÌÓÚÓ ‡Á‚ËÚËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Í‡ÚÓ ÒÛÓ‚ËÌÂÌ ÔË‰‡Ú˙Í Ì‡ ˜ÛÊ‰Ëˇ ÏÓÌÓÔÓÎËÒÚË-
˜ÂÌ Í‡ÔËÚ‡Î... ¬˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË ÌÂ ‰ÓÔËÌÂÒÓı‡ ‚ Í‡Í‚‡ÚÓ Ë ‰‡ Â ÙÓÏ‡ ÔˇÍÓ Á‡
Û‚ÂÎË˜‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ËÚÂÎÌËÚÂ ÒËÎË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, ‡ Ì‡ÔÓÚË‚ Ò˙Á‰‡‰Óı‡ Ì‡-
Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËˇ ‰ÓıÓ‰1007.
ŒÔËÚ Á‡ ·‡Î‡ÌÒË‡ÌÂ Ì‡ ÔÓÒÚ˙ÔËÎËÚÂ Ë ËÁ‡ÁıÓ‰‚‡ÌËÚÂ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÔÓ ÚÓ‚‡
ÔÂÓ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ Ô‡‚ˇÚ Ë ∆. Õ‡Ú‡Ì Ë À. ¡ÂÓ‚. œÓÎÁ‚‡ÈÍË ÔÓ-‡ÌÌË
ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ Ì‡ —Ú‡Ì˜Ó ◊ÓÎ‡ÍÓ‚,1008 ÚÂ Ú‚˙‰ˇÚ, ˜Â ‰Ó 1912 „. Ò‡Î‰ÓÚÓ Â ÔÓÎÓÊË-
ÚÂÎÌÓ Ò 120 ÏÎÌ. ÁÎ. Î‚. (ÔÓÎÛ˜ÂÌË 643 ÏÎÌ. Î‚. Ë ÔÎ‡ÚÂÌË 523 ÏÎÌ. Î‚.)1009.
ƒ‡ÎË Ë ‚ Í‡Í‚‡ ÒÚÂÔÂÌ ìË‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍËÚÂ Â‚Â‡ÌÒËî Ò‡ ÔÓ‚ÎËˇÎË ‚˙ıÛ
ÔÓ-‡ÌÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ ÒÔÂÍÛÎË‡, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ˜ËÚ‡ÚÂÎˇÚ ˘Â Úˇ·‚‡
Ò‡Ï ‰‡ Ì‡Ô‡‚Ë Ò‚ÓËÚÂ ËÁ‚Ó‰Ë. ƒÌÂÒ Ó·‡˜Â ÔÓ Ó˜Â‚Ë‰ÌË ÔË˜ËÌË ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ Â
ÏÌÓ„Ó ÔÓ-Ï‡ÎÍÓ ÒÍÎÓÌÌ‡ ‰‡ ÔËÂÏÂ ıËÔÓÚÂÁ‡Ú‡ Á‡ ìÒÛÓ‚ËÌÂÌ ÔË‰‡Ú˙Íî Ë ìÌÂ-
ÔÓÒËÎÌ‡ ÚÂÊÂÒÚ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„î. ‡ÍÚÓ ÓÒÌÓ‚‡ÚÂÎÌÓ Ú‚˙‰Ë Ë ‚ ËÁÎˇÁÎ‡Ú‡ ÒË
Ì‡ÒÍÓÓ ÏÓÌÓ„‡ÙËˇ –. ¿‚‡ÏÓ‚, ìÂ‡ÎÌ‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ÚÂÊÂÒÚ Â ·ËÎ‡ ˜ÂÒÚÓ ÔÓ-ÒÎ‡-
·‡ ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡, ‚˙ıÛ ÍÓˇÚÓ Ó·Ë˜‡ÈÌÓ ÒÂ Ò˙ÒÂ‰ÓÚÓ˜‡‚‡Ú ÂÏÓˆËÓ-
Ì‡ÎÌËÚÂ ÔÎÂ‰Ó‡ËË Ì‡ ÔÓÎËÚËˆË Ë ËÍÓÌÓÏËÒÚËî1010. » ‰ÂÈÒÚ‚ËÚÂÎÌÓ, ‡ÍÓ ÒÂ ÔÓ„-
ÎÂ‰Ì‡Ú ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÔÂÁ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂËÓ‰‡ ‰Ó
¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ¡˙Î„‡Ëˇ Â ‰‡ÎÂ˜Â ÓÚ ÁÓÌ‡Ú‡ Ì‡ Ù‡ÎËÚ‡.
1006 Водейки се сигурно именно от това реноме на Чакалов, Р. Аврамов е склонен да прояви известно снизхождение
към неговото изследване върху дълга: „Очистен от идеологическите реверанси, неговият труд е грижлив сбор, подготвен
от човек „на две епохи“. Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 364.
1007
Чакалов, А. Форми и размер... , с. 112–113.
1008 Чолаков, С. Търговските дългове на България в системата на заемната ∫ политика. С., 1939, с. 109.
1009 Натан, Ж. Л. Беров, Монополистическият... , с. 82.
“‡·ÎËˆ‡ 18.7.
ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, 1900≠1945 „.
1900* 1911 1921 1929 1935 1945

¡ÛÚÂÌ ¬ƒ/¡Õœ, % 20.09 37.09 217.54 67.30 60.62 5.26
ÕÂÚÂÌ ¬ƒ/¡Õœ, % 19.25 32.91 213.15 62.64 56.22 4.93
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/¡Õœ, %
(Ã‡‡ÒÚËıÚÒÍË ÍËÚÂËÈ) 19.41 32.92 223.50 71.39 75.81 36.53
¬ƒ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/¡Õœ, % 1.89 2.21 2.89 2.39 0.84 0.08
¬ƒ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ, % 34.45 19.82 29.75 21.01 9.39 1.59
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ, % 22.83 16.18 1.12 0.38 0.08 0.03
ÕÂÚÂÌ ¬ƒ/Ì‡ÒÂÎÂÌËÂ (Î‚./˜Ó‚.) 50 124 12403 6181 3356 1714
ÕÂÚÂÌ ¬ƒ/‰‡Ì˙˜ÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ, % 307.30 435.59 3577.76 1025.67 828.77 38.12
¬ƒ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙˜ÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ, % 30.54 29.22 48.59 39.16 12.31 0.62
Източник: Изчисления на М.И. по данните в Статистически годишник на Царство България.
Бележка: Съотношенията към брутния национален продукт са за 1899 г.
¿ÍÓ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌËÚÂ ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË Ì‡ —‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡

ËÁÏÂ‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÓÒÔÓÒÓ·ÌÓÒÚÚ‡ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ ÔÓ‰ 220% Ë ‰˙Î„/¡¬œ ÔÓ‰ 80%,
Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÔÂÁ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂËÓ‰‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÎÛ‚‡ ‚ Ò‡‚ÌËÚÂÎÌÓ
ÒÔÓÍÓÈÌË ‚Ó‰Ë. ◊Â‚ÂÌ‡Ú‡ ÁÓÌ‡ Â ‰Ó·ÎËÊÂÌ‡ Ë ÚÓ Ò‡ÏÓ ÒÔÓÂ‰ ‚ÚÓËˇ ÍËÚÂËÈ
Â‰ËÌÒÚ‚ÂÌÓ ÒÎÂ‰ Í‡ˇ Ì‡ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ÍÓ„‡ÚÓ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â Ì‡ÚÓ‚‡ÂÌ‡
Ò Ó„ÓÏÂÌ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„. —ÎÂ‰ ‡ÁÒÓ˜‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ÏÛ ˜‡ÒÚ Ë
Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂÚÓ ‰˙Î„/¡¬œ ÒÎËÁ‡ ÔÓ‰ ‡Î‡ÏË‡˘ËÚÂ ÒË ÔÂ‰Ë¯ÌË ÒÚÓÈÌÓÒÚË.
≈ÒÚÂÒÚ‚ÂÌÓ, ÔÓ‰Ó·ÌË ÏÂÍË ËÏ‡Ú ÛÒÎÓ‚ÂÌ ı‡‡ÍÚÂ. œÂ‰Ë ‰ÂÒÂÚËÌ‡ „Ó‰ËÌË
Ì‡ÔËÏÂ ƒ‡ÌËÂÎ ÓÂÌ ÔÂ‰ÎÓÊË ‚ ÒÚ‡ÚËˇ, ËÁÎˇÁÎ‡ ‚ ‡‚ÚÓËÚÂÚÌ‡Ú‡ ÒÂËˇ Ì‡
÷ÂÌÚ˙‡ Á‡ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡, ÌÓ‚‡ ÚËÒÚÂÔÂÌÌ‡ ÒÍ‡Î‡ Á‡
ÓˆÂÌÍ‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ËÒÍ. “ÓÈ ‚˙‚ÂÊ‰‡ ÚË ÒÚ˙Ô‡Î‡, Ì‡‰ ÍÓËÚÓ ÓÔ‡ÒÌÓÒÚÚ‡ ÓÚ
‰˙Î„Ó‚‡ ÍËÁ‡ (Ë Ù‡ÎËÚ) ÒÚ‡‚‡ ÏÌÓ„Ó „ÓÎˇÏ‡: ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ ÓÚ Ì‡‰ 200%; ‰˙Î„/¡¬œ
ÓÚ Ì‡‰ 50% Ë ‰˙Î„/‰‡Ì˙˜ÌË ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ ÓÚ Ì‡‰ 300%1011. œÓ-ÒÚËÍÚÌËÚÂ
ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË Ì‡ ÓÂÌ ‡Á¯Ëˇ‚‡Ú ‚ÂÏÂ‚Ëˇ ÔÓÁÓÂˆ, ÔÂÁ ÍÓÈÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ
ËÁÔËÚ‚‡ ÔÓ-ÒÂËÓÁÌË ‰˙Î„Ó‚Ë ÚÛ‰ÌÓÒÚË: 1919≠1936 „. ÒÔÓÂ‰ ÔÂ‰Î‡„‡ÌÓÚÓ ‚ÚÓÓ
Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ Ë 1900≠1940 „. ≠ ÒÔÓÂ‰ ÚÂÚÓÚÓ.
«‡ ÔÂËÓ‰‡ ÒÎÂ‰ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ÏÂ Ò ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‰‡Ì-
ÌË Á‡ ÍÓÌÒÚÛË‡ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Í˙Ï ¡¬œ, ËÁÌÓÒ‡ Ë ‰‡Ì˙˜ÌËÚÂ
ÔÓÒÚ˙ÔÎÂÌËˇ. œÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ‚ ÒÎÂ‰‚‡˘‡Ú‡ Ú‡·ÎËˆ‡ ÓˆÂÌÍË1012 Ò‡ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌË
ËÌÒÚËÚÛˆËË Ë ˜ÂÒÚÓ ÒÂ ‡ÁÏËÌ‡‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÚÂ ÔÓ-ÒÍÓÓ ÏÓ„‡Ú ‰‡
ÓÔË¯‡Ú ÔË ÚÓ‚‡ Ò˙‚ÒÂÏ „Û·Ó Ò‡ÏÓ Ó·˘ËÚÂ ÚÂÌ‰ÂÌˆËË, ·ÂÁ ‰‡ ÔÂÚÂÌ‰Ë‡Ú Á‡
ÓÒÓ·ÂÌ‡ ÚÓ˜ÌÓÒÚ.
1011 Cohen, D. Growth and External Debt: A New Perspective on the African and Latin American Tragedies. Centre for
Economic Policy Research, Discussion Papers Series, no. 1753: London, 1997.
1012 Част от данните в таблицата вече бяха представени в таблица 17.6.
“‡·ÎËˆ‡ 18.8.
ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ 1979≠1989 „.
(%)
ŒˆÂÌÍË 1979 1980 1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989
œÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ
¡¬¡-1 11.0 13.9 35.6 58.5 60.7 66.1 82.1
¡¬¡-2 5.8 6.4 8.3 52.0 104.7 81.5 73.9 98.4
¡¬¡-3
35.0 70.0 60.0 55.0 85.0
—‚ÂÚÓ‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ 14.6 27.8 22.9 24.5 32.3
WEFA 23.0 13.0
ŒŒÕ 35.0 33.0 34.0 29.0 16.0 14.0
÷–” 38.0 30.0 24.0 20.0 15.0
Œ»—– 27.0 27.0 24.0 20.0 14.0 31.0 30.0 35.0 48.0
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ
¡Õ¡ 112.8 112.9 88.6 124.6 207.5 225.9 257.9 339.6
—‚ÂÚÓ‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ 34.7 52.7 61.1 86.5 106.7
Œ»—– 117.0 92.0 84.0 91.0 73.0 76.0
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ
Œ»—– 91.0 88.0 80.0 52.0 27.0 20.0
Œ»—–-1 71.0 62.0 46.0 23.0 50.0 135.0 157.0 173.0 254.0
÷–” 148.0 83.0 65.0 56.0 60.0
Източник: БВБ-1: ЦДА, ф. 630, оп. 4, а. е. 3119, л. 74 и сл.; БВБ-2: пак там, а. е. 3119, л. 99 и сл.; БВБ-3: Report of the
Economic Sub−Committee of the Bank Advisory Committee for the Bulgarian Foreign Trade Bank: пак там, а. е. 612;
БНБ. Годишен отчет за 1990; ОИСР и ОИСР-1: Financial and Market Trends, различни броеве.; ЦРУ: Handbook of
Economic Statistics and Estimating Soviet and East European Hard−Currency Debt; ООН: Economic Survey of Europe in
1991−1992, U.N. Economic Commission for Europe: New York, 1992, p. 83, 332; WEFA: Centrally Planned Economies
Current Analysis, Washington, D.C., различни броеве; Световна банка: World Debt Tables, 1991−1992, v. 2, p. 42−45.
» ÚÛÍ, Í‡ÍÚÓ ‰Ó 1944 „., ÔÂÁ ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÔÂËÓ‰‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË

ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ÒÂ Á‡‰˙ÊË Ì‡ ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‡ÁÒÚÓˇÌËÂ ÓÚ ì‰˙Î„Ó‚Ëˇ Í‡Ô‡Ìî. —ËÚÛ‡-
ˆËˇÚ‡ Á‡ÔÓ˜‚‡ ·˙ÁÓ ‰‡ ÒÂ ‚ÎÓ¯‡‚‡ Â‰‚‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ ÌˇÍÓÎÍÓ „Ó‰ËÌË Ì‡
ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÊËÏ.
¿ÍÓ ÒÂ ‚˙ÌÂÏ Í˙Ï ÏÌÓ„Ó ÔÓ-‰Ó·Â ÔÓÍËÚËÚÂ ‚ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ ÓÚÌÓ-
¯ÂÌËÂ „Ó‰ËÌË ‰Ó ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡, ‰‡ÌÌËÚÂ ‚ Ú‡·ÎËˆ‡ 18.7. Â‰ÌÓÁÌ‡˜ÌÓ
ÔÓ‰ÍÂÔˇÚ ËÁÍ‡Á‡ÌÓÚÓ ‚ ËÒÚÓËÓ„‡ÙËˇÚ‡ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â:
œÓ·ÎÂÏ˙Ú Ò ‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ... ÌÂ Â ÚÓÎÍÓ‚‡ ‚ ÓÚÌÓÒËÚÂÎÌ‡Ú‡ [ÏÛ]
ÚÂÊÂÒÚ, ÍÓÎÍÓÚÓ ‚ ‡·ÒÓÎ˛ÚÌ‡Ú‡ ·Â‰ÌÓÒÚ. —Î‡·‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÌÓÒË ÔÓ-ÚÂÊÍÓ
‰˙Î„Ó‚Ë Ô‡‡ÏÂÚË, ÍÓËÚÓ ÌÂ ËÁ„ÎÂÊ‰‡Ú ÒÏ‡Á‚‡˘Ë Á‡ Â‰ÌÓ ÔÓÒÔÂË‡˘Ó
ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó1013.

»ÏÂÌÌÓ Ú‡ÁË ÒÚÛÍÚÛÌ‡ ÒÎ‡·ÓÒÚ Ì‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Â ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌËˇÚ ÔÓ-

·ÎÂÏ, Í˙Ï ÍÓÈÚÓ Â Ì‡ÒÓ˜ÂÌ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËˇÚ ˜ÂÁ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â ÂÒÛÒ. »ÎË
ÔÓÌÂ Ú‡Í‡ Â ÔÓ ‰ÂÙËÌËˆËˇ. ¬ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ ÒÂ ‚Ó‰Ë ÓÊË‚ÂÌ ÒÔÓ ‰‡ÎË Ë ‰ÓÍÓÎÍÓ
‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ ÒÚËÏÛÎË‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍËˇ ‡ÒÚÂÊ1014. ŒÚ Â‰Ì‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ‚ÂÁÌ‡Ú‡ Ò‡
ËÁ„‡‰ÂÌ‡Ú‡ Ò ÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂ ÓÚ‚˙Ì ËÌÙ‡ÒÚÛÍÚÛ‡ (ÊÂÎÂÁÌËˆË, ÔËÒÚ‡ÌË˘‡,
Ô˙ÚË˘‡) Ë Â¯‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÓÒÚË ıÛÏ‡ÌËÚ‡ÌË Ë ÒÓˆË‡ÎÌË ÔÓ·ÎÂÏË (Ì‡ÒÚ‡-
Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆË, ÎËÍ‚Ë‰Ë‡ÌÂ ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ◊ËÔ‡ÌÒÍÓÚÓ ÁÂÏÂÚÂÒÂÌËÂ), ÓÚ
‰Û„‡Ú‡ ≠ ÌÂÔÓ‰ÛÍÚË‚ÌËˇÚ ı‡‡ÍÚÂ Ì‡ ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÏÂÓÔËˇÚËˇÚ‡, ÓÒ˙˘Â-
ÒÚ‚ÂÌË ˜ÂÁ Á‡ÂÏËÚÂ (ÔÂ‚˙Ó˙Ê‡‚‡ÌÂ); ÚÂÍÛ˘ÓÚÓ1015 (stand≠by) ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌËÂ
Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ÍÂ‰ËÚË, ËÁı‡˜ÂÌË Á‡ Ò‡ÌË‡ÌÂ Ì‡ ÔÓˇ‰ÂÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍÓ‚‡ ÒËÒÚÂÏ‡ Ë Á‡
Á‡Ô˙Î‚‡ÌÂ Ì‡ ‰ÛÔÍË ‚ ·˛‰ÊÂÚ‡ Ë ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ. “Â„ÎÂÌ‡Ú‡ ÎËÌËˇ Ó·‡˜Â Â
ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ÛÒÎÓ‚Ì‡. –‡ÁÂ¯ÂÌËÚÂ ıÛÏ‡ÌËÚ‡ÌË ÔÓ·ÎÂÏË ËÏ‡Ú ÌÂÒË„ÛÌ‡ ‚˙ÁÍ‡ Ò
‡ÒÚÂÊ‡, ‡ „‡ÒÂÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓÊ‡Ë ‚˙‚ ÙËÒÍ‡ÎÌ‡Ú‡ Ë ‚‡ÎÛÚÌ‡Ú‡ Ó·Î‡ÒÚ ÔË ‰Ó·Ó
ÊÂÎ‡ÌËÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ‡Á˜ÂÚÂ Í‡ÚÓ Ò˙Á‰‡‚‡ÌÂ Ì‡ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Á‡ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚Ó ‡Á‚ËÚËÂ.
œË ıÓÌË˜ÌËˇ ÌÂ‰ÓÒÚË„ Ì‡ Í‡ÔËÚ‡Î Ë ÌËÒÍ‡Ú‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ÌÓÏ‡ Ì‡ ÒÔÂÒÚˇ-
‚‡ÌÂ ‚˙ÁÔËÂÚËˇÚ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ ì‡ÒÚÂÊ ˜ÂÁ ‰˙Î„î (debt≠led development) Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË
ÌˇÏ‡ ÒÂËÓÁÌ‡ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡. ¬ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇ Ì‡
ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÙËÌ‡ÌÒË‡Ì‡ ˜ÂÁ ˜ÛÊ‰Ë ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ ≠ ‰ËÂÍÚÌÓ ÔÓ ÎËÌËˇÚ‡ Ì‡
Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË Ë ÍÓÒ‚ÂÌÓ ˜ÂÁ ÍÓÌ‚ÂÚË‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÂÌ
‰˙Î„. œˇÍ‡Ú‡ ‚˙ÁÍ‡ ÏÂÊ‰Û ÔË‚ÎË˜‡ÌËÚÂ ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ ÍÂ‰ËÚË Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒ-
ÍËˇ ‡ÒÚÂÊ, ÔÓÌÂ ‰Ó 1912 „., Â ‚˙Ì ÓÚ Ò˙ÏÌÂÌËÂ. ‡ÍÚÓ ‚Â˜Â ÒÚ‡Ì‡ ˇÒÌÓ (Ú‡·ÎËˆ‡
18.1.), Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ˆÂÎË ÔÂÁ ÔÂËÓ‰‡ Ò‡ ÛÔÓÚÂ·ÂÌË 264 ÏÎÌ. ÁÎ. Ù. ÓÚ Ó·˘Ó
ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ 652 ÏÎÌ. ÁÎ. Ù. ¡ÂÁÒÔÓÌ‡ Â Ë ÍÓÂÎ‡ˆËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓÚÓ
ÓÊË‚ÎÂÌËÂ ÓÚ 1927≠1929 „. Ë ‰‚‡Ú‡ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌË Á‡ÂÏ‡ ≠ ¡ÂÊ‡ÌÒÍËˇ Ë —Ú‡·ËÎËÁ‡-
ˆËÓÌÌËˇ. —ÎÂ‰ ÛÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇ ÂÊËÏ Û Ì‡Ò Ë‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË
ÏÓÚË‚Ë‡Ì‡Ú‡ ÛÒÍÓÂÌ‡ ËÌ‰ÛÒÚË‡ÎËÁ‡ˆËˇ Â ÙËÌ‡ÌÒË‡Ì‡ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ
Ò˙Ò Ò˙‚ÂÚÒÍË ÍÂ‰ËÚË. œÓ ÌÂÔ˙ÎÌË ‰‡ÌÌË Ò‡ÏÓ ‰Ó 1953 „. —ÓÙËˇ ÔÓÎÛ˜‡‚‡ 563.7
ÏÎÌ. Û·., ËÎË ·ÎËÁÓ 110 ÏÎÌ. ˘. ‰. ÔÓ ÓÙËˆË‡ÎÌËˇ Ó·ÏÂÌÂÌ ÍÛÒ. ˙Ï Í‡ˇ Ì‡
50-ÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÛÏ‡Ú‡ ‚Â˜Â Â ·ÎËÁÓ 800 ÏÎÌ. Û·.1016 œÂÁ ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇ
¡˙Î„‡Ëˇ ÒÏÂÌˇ ÍÂ‰ËÚÓ‡ (ÓÚ ———– Úˇ ÒÂ Ó·˙˘‡ Í˙Ï «‡Ô‡‰‡), ·ÂÁ ‰‡ ËÁÏÂÌˇ
Ò˙˘ÂÒÚ‚ÂÌÓ ÏÓ‰ÂÎ‡ Ì‡ ‡ÒÚÂÊ ˜ÂÁ ‰˙Î„. — ÔÓÏÓ˘Ú‡ Ì‡ ÏÓÊÂ ·Ë Ú‚˙‰Â ˘Â‰Ó
ÓÚÔÛÒÍ‡ÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÌË ÎËÌËË ÓÚ ÌÂÏÒÍË, ÙÂÌÒÍË, ‡‚ÒÚËÈÒÍË ËÎË ˇÔÓÌÒÍË ·‡Ì-
ÍË ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÒÂ ÓÔËÚ‚‡ ‰‡ ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Ë „Ë„‡ÌÚÒÍÓ Á‡ Ò‚ÓËÚÂ Ï‡˘‡·Ë ÚÂıÌÓÎÓ„Ë˜ÌÓ
Ó·ÌÓ‚ÎÂÌËÂ (Ú. Ì‡. Õ‡Û˜ÌÓ-ÚÂıÌË˜ÂÒÍ‡ Â‚ÓÎ˛ˆËˇ).
¬ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ ÔÓÛ˜ÂÌËÚÂ ‚ Ì‡ÒÚÓˇ˘Ëˇ ÚÛ‰ ·ÎËÁÓ 120 „.1017 ÏÓ‰ÂÎ˙Ú Ì‡
ìÔÓ‰ÛÍÚË‚Ì‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚî ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘‡ ÛÒÚÓÈ˜Ë‚ÓÒÚ. ‘ËÌ‡ÌÒË‡-
ÌÂÚÓ Ì‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍËˇ ‡ÒÚÂÊ ˜ÂÁ Á‡ÂÚË ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ ÒÂ‰ÒÚ‚‡ ÒÂ ‚˙ÁÔÓËÁ‚ÂÊ-
‰‡ ‚˙ÔÂÍË Ì‡ÒÚ˙Ô‚‡˘ËÚÂ Ò ÔÓÚËÒÍ‡˘‡ ˜ÂÒÚÓÚ‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Í‡Ú‡ÍÎËÁÏË Ë
Ó·‡ÚË. ¬ ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ Ï‡ÚËˆ‡ ‰ÂÏÓÍ‡ÚË˜ÌË, ÔÓÔÛÎËÒÚÍË, ‰ˇÒÌÓ ‡‚ÚÓËÚ‡ÌË Ë
Îˇ‚Ó ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ÌË ÂÊËÏË ˜ÂÚ‡ˇÚ Ò‚ÓËÚÂ ÒıÂÏË Á‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ‚˙ÁıÓ‰ Ë ‡Á‚ËÚËÂ.
1014 Отчасти този спор бе вече резюмиран в Заключението. Вж. в тази връзка бел. 8 и 10.
1015 Всъщност стабилизационно – бел.ред.
1016 Вж. повече в глава 10 и 11.
1017 Както е отбелязано в увода, съгласно препоръката на рецензента Любомир Христов поради липсата на достатъчно
архивни свидетелства не се публикува четвъртата част (1991–1997 г.) на книгата – бел.ред.

ƒÛ„ Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú, ‰‡ÎË Ë ‰ÓÍÓÎÍÓ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ‚˙Ì ÒÂ‰ÒÚ‚‡ Ò‡ ·ËÎË ËÁÔÓÎÁ‚‡-

ÌË ÔÓ ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ë Í‡Í˙‚ Â ‰ËÂÍÚÌËˇÚ ËÏ ÂÙÂÍÚ ‚˙ıÛ ÚÂÏÔÓ‚ÂÚÂ Ì‡
‡ÒÚÂÊ. «‡ ‡ÁÔÎËÚ‡ÌÂ Ì‡ Á‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‰˙Î„ Ë ‡ÒÚÂÊ Â ÌÛÊÌÓ Ï‡ÚÂÏ‡ÚË-
˜ÂÒÍÓ ÏÓ‰ÂÎË‡ÌÂ Ì‡ ÍÓÂÎ‡ˆËˇÚ‡. ƒÓÚÓ„‡‚‡ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ Í‡ÊÂ Ò‡ÏÓ, ˜Â ËÒÚÓË-
˜ÂÒÍË ¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ Â ‡ÁÔÓÎ‡„‡Î‡ Ò ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚‡ Ì‡ ‚˙ÁÔËÂÚËˇ ÏÓ‰ÂÎ Ì‡ ì‡ÒÚÂÊ
˜ÂÁ ‰˙Î„î. œË Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚ Á‡ Á‡ı‡Ì‚‡ÌÂ Ì‡ ÏÓ‰ÂÌËÁ‡ˆËˇÚ‡ Ò
‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ ‚˙ÚÂ¯ÌË ÂÒÛÒË ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ‰ÓÔ˙Î‚‡ ÎËÔÒ‚‡˘ËÚÂ
Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ÒÔÂÒÚˇ‚‡ÌËˇ Ò ÔË‚ÎÂ˜ÂÌË ÓÚ ˜ÛÊ·ËÌ‡ Í‡ÔËÚ‡ÎË. “‡Í‡ ìÔÓ‰ÛÍÚË‚-
Ì‡Ú‡ Á‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚî ÌÂÏËÌÛÂÏÓ ‚Ó‰Ë ‰Ó ìÒÚÛÍÚÛÌÓ ‰Â·ËÚÓÒÚ‚Óî.1018
¬˙ÔÂÍË ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘ÓÚÓ ÒË ‰˙Î„ÓÎÂÚËÂ ÏÓ‰ÂÎ˙Ú ‰‡‚‡ ÔÓÂ‰Ëˆ‡ ÓÚ
ìÁ‡ÒÂ˜ÍËî (1899≠1901, 1919, 1932, 1956, 1960, 1978, 1989 „.), ÍÓËÚÓ ÒÔÓÂ‰ ÌˇÍÓË
ËÁÍ‡Á‡ÌË ‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ ÏÌÂÌËˇ Ò‡ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ÌËÒÍ‡Ú‡ ÏÛ ÂÙÂÍÚË‚ÌÓÒÚ.
œÂ‰ÎÓÊÂÌ‡Ú‡ Ì‡ÔÓÒÎÂ‰˙Í Ó·ˇÒÌËÚÂÎÌ‡ ÒıÂÏ‡ ÒÎÂ‰‚‡ ÂÍÓÌÒÚÛË‡Ì‡Ú‡ ÔÓÒÚ-
Ù‡ÍÚÛÏ ‚ÂË„‡: ìÌÓ‚Ë Á‡ÂÏË, ÍÓÌ‚ÂÒËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ë Ë (‚ ÒÎÛ˜‡È Ì‡ Á‡ÒÂ˜Í‡) ÏÓ‡ÚÓ-
ËÛÏî.1019 »ÁÓ·˘Ó, Ú‚˙‰Ë ÒÂ, ìÔÓ„ÎÂ‰Ì‡ÚÓ ‚˙‚ ‚ÂÍÓ‚Ì‡ ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡, ¡˙Î„‡Ëˇ Â
·ËÎ‡ ÌÂÂ‰Ó‚ÂÌ ‰Î˙ÊÌËÍ ‚ ÚÂ˜ÂÌËÂ Ì‡ ‰ÂÒÂÚËÎÂÚËˇî.1020 ÕÂ˘Ó ÔÓ‚Â˜Â, ÒÔÓÂ‰
Á‚Û˜‡˘ËÚÂ ‡ÔÓÍ‡ÎËÔÚË˜ÌÓ ÓˆÂÌÍË, ìÓ˘Â ‚ Í‡ˇ Ì‡ XIX ‚ÂÍ ÓÔÂ‡ˆËËÚÂ Á‡ÔÓ˜‚‡Ú
‰‡ ‚ÍÎ˛˜‚‡Ú Ë ÂÎÂÏÂÌÚ Ì‡ ÍÓÌ‚ÂÒËˇ Ì‡ ÔÂ‰Ë¯ÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ... ¡˙Î„‡Ëˇ
ÊË‚ÂÂ ÓÚ Á‡ÂÏ ‰Ó Á‡ÂÏ, ÓÚ Ï‡ÚÛËÚÂÚ ‰Ó Ï‡ÚÛËÚÂÚ, ÓÚ ÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ Â‰ËÌ ÍÛÔÓÌ ‰Ó
ÒÎÂ‰‚‡˘Ëˇî1021.
‘‡ÍÚË˜ÂÒÍË Ó·‡˜Â Â‡ÎËÁË‡Ì‡Ú‡ ÔÂÁ 1907 „. ÍÓÌ‚ÂÒËˇ Ì‡ ‰‚‡Ú‡ Á‡ÂÏ‡ ÓÚ
80-ÚÂ „Ó‰ËÌË Ì‡ XIX ‚ÂÍ (6% ÓÚ 1888 „. Ë 6% ÓÚ 1889 „.) Â ÂÁÛÎÚ‡Ú ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ÓÚ
ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÂÙËÌ‡ÌÒË‡ ÌÂÔÓÒËÎÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ÒÚ‡ ‰˙Î„ Ò ÌÓ‚Ë
Ò‚ÂÊË ÍÂ‰ËÚË, ÍÓÎÍÓÚÓ Ì‡ ÓÔËÚ‡ Ì‡ œ‡Ë·‡ ‰‡ ÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ ‚ Ò‚ÓË ˙ˆÂ ˆÂÎËˇ
‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. «‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ìÁ‡ÒÂ˜Í‡î Ì‡ ÏÓ‰ÂÎ‡, ÚÛÍ ÔÓÌÂ, Â ÚÛ‰ÌÓ ‰‡ ÒÂ
„Ó‚ÓË.
Ã‡Í‡ Ë ‰ÓÒÚ‡ ÔÓ-ÔË„ÎÛ¯ÂÌÓ, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÔË ÔÂ‰ÌËÚÂ ÒË ‚‡Ë‡ÌÚË ‚
ËÒÚÓËÓ„‡ÙËˇÚ‡ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡ ‰‡ ·ËÚÛ‚‡ ÍÓÌÚ‡Ù‡ÍÚÛ‡ÎÌ‡Ú‡ ıËÔÓÚÂÁ‡ Á‡ ÒË„ÛÂÌ
ÒË‚ Ì‡ ÏÓ‰ÂÎ‡ Ì‡ ì‡Á‚ËÚËÂ ˜ÂÁ ‰˙Î„î, ‰ÓË ·ÂÁ ‚˙Ì¯ÌËˇ ¯ÓÍ ÓÚ ‚ÓÈÌËÚÂ1022.
–ÂÍÓÌÒÚÛË‡ÌËˇÚ ÔÎ‡ÚÂÊÂÌ ·‡Î‡ÌÒ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ 1911 „. (Â‰Ì‡ ÓÚ Ï‡ÎÍÓÚÓ „Ó-
‰ËÌË ·ÂÁ ÌÓ‚ Á‡ÂÏ) Ó·‡˜Â ËÒÛ‚‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚ÓÚÓ ‚ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-‰Ó·‡ ÍÓÌ‰ËˆËˇ,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ ÒÏÂ Ò‚ËÍÌ‡ÎË ‰‡ ÒË „Ó ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇÏÂ. ƒÂÙËˆËÚ˙Ú ÔÓ ÚÂÍÛ˘‡Ú‡ ÒÏÂÚÍ‡ Â
ÌÂÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ Ë ÒÂ ÔÓÍË‚‡ ËÁˆˇÎÓ ÓÚ Ì‡‰‚Ë¯‡‚‡˘ËÚÂ „Ó ÚË Ô˙ÚË ÔÂÍË ˜ÛÊ‰ÂÒ-
Ú‡ÌÌË ËÌ‚ÂÒÚËˆËË (ÂÒÔÂÍÚË‚ÌÓ 18 ÏÎÌ. ÁÎ. Î‚. Ë 52 ÏÎÌ. ÁÎ. Î‚.). ÃÓ‡ÚÓËÛÏ
1018 Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 246, 257–258, 260, 369.

1019 Пак там, с. 488.
1020 Аврамов, Р. Стопанският... , с. 77. Пространно същата теза е развита и в най-новата книга на автора: „Комуналният
капитализъм“.
1022 Градена повече интуитивно, хипотезата бе представена за първи път в книгата „Стопанският ХХ век“. Според
лансираното там „пророчество“, „рано или късно... България нямаше да може да издържи още дълго предходния темп
на външно задлъжняване“. Аврамов, Р. Стопанският... , с. 106. В новата си версия („Комуналният капитализъм“)
хипотезата е смекчена. На много места авторът говори, че до войните „системата работи“ (т. 1, с. 251), че „като цяло
рефинансирането отвън е повече от успешно“ (т. 1, с. 253), че според „всички статистически данни за дълговите
съотношения към 1912 г. България е все още далеч от дълговия капан“ (т. 1, с. 282). Въпреки това той не устоява на
изкушението да предположи отново, че „без войните България може би щеше да отложи попадането в дългов капан,
но нямаше, да го избегне“. Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 260.
ÔË Á‡Ô‡Á‚‡ÌÂ Ì‡ ÙÛÌ‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ‡ÏÍË, Ì‡ÎÓÊÂÌË ÓÚ ÁÎ‡ÚÌËˇ ÒÚ‡Ì‰‡Ú Ë ÔË

Ò˙ı‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÎË·Â‡ÎÌËÚÂ ÛÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ Ú˙„Ó‚ÒÍË Ó·ÏÂÌ, Ï‡Í‡
Ë ÌÂ Ì‡Ô˙ÎÌÓ ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÂÌ, ËÁ„ÎÂÊ‰‡ Í‡ÚÓ ‰ÓÒÚ‡ ÂÍÁÓÚË˜ÂÌ ÒˆÂÌ‡ËÈ1023.
»ÁÓ·˘Ó ÏÓ‡ÚÓËÛÏÌ‡Ú‡ ÚÂÏËÌÓÎÓ„Ëˇ ËÁËÒÍ‚‡ Á‡‰˙ÎÊËÚÂÎÌÓ ÔÂˆËÁË‡-
ÌÂ Ë ÔÓ‚Ë¯ÂÌÓ ‚ÌËÏ‡ÌËÂ ÔË ÛÔÓÚÂ·‡. —‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ ·Ó‡‚ÂÌÂ Ò ÂÚËÍÂÚËÚÂ ÏÓÊÂ
‰‡ Ò˙Á‰‡‰Â Â‰Ëˆ‡ ÔÓ·ÎÂÏË ÔË ‡Ì‡ÎËÁ‡ Ì‡ ì‚ÂÍÓ‚ÌËÚÂî Ì‡„Î‡ÒË Ë ÂÙÎÂÍÒË,
ÍÓËÚÓ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ìÒˆÂÌ‡î. ÕÂÒ˙„Î‡ÒËÂÚÓ ÚÛÍ Â ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡
Ò ‚˙ÁÔËÂÚËÚÂ ‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ ÙÓÏÛÎËÓ‚ÍË Ì‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ (ì‚ÒˇÍÓ Ì‡Û¯‡‚‡-
ÌÂ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚Ëˇ ‰Ó„Ó‚Óî1024), ÍÓÎÍÓÚÓ Ò ÎËÔÒ‡Ú‡ Ì‡ Ì˛‡ÌÒË‡ÌÓÒÚ ‚ ÓˆÂÌÍËÚÂ.
¬ÏÂÒÚÓ ÔË‚ÂÊ‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚ÒË˜ÍË ÔÓ·ÎÂÏÌË ÁÓÌË ÔÓ‰ Ó·˘Ëˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏÂÌ
ÁÌ‡ÏÂÌ‡ÚÂÎ ÏÓÊÂ ·Ë ·Ë ·ËÎÓ ÔÓ-ÛÏÂÒÚÌÓ ‰‡ ÒÂ ‚˙ÁÔËÂÏÂ ˇ‰ÂÌ‡Ú‡ ÚÂÏË-
ÌÓÎÓ„Ëˇ, ÍÓˇÚÓ Ô‡‚Ë ‡ÁÎËÍ‡ ÏÂÊ‰Û ìËÌˆË‰ÂÌÚî Ë ì‡‚‡Ëˇî. “Ó‚‡ ˘Â ÔÓÁ‚ÓÎË ‰‡
ÒÂ ÍÎ‡ÒËÙËˆË‡Ú ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÍËÁË ÔÓ ÚˇıÌ‡Ú‡ ÒËÎ‡ Ë ‰˙Î·Ó˜ËÌ‡. Œ‡ÁÏÂÂÌ‡ ÔÓ
ˇ‰ÂÌ‡Ú‡ ÓˆÂÌ˙˜Ì‡ ÒÍ‡Î‡, ˆˇÎ‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ìËÁ‚Â‰Ì˙Êî Ô‡‰‡
‚ ‰ÓÎÌ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ Ò ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ÔÓ-ÎÂÍË ìËÌˆË‰ÂÌÚËî Ë ÌˇÍÓÎÍÓ ÔÓ-ÚÂÊÍË ì‡‚‡ËËî.
Õ‡Î‡„‡˘‡Ú‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡, ˜Â Â‰‚‡ ÎË ÌÂ ‡‚ÚÓÏ‡ÚË˜ÌÓ, ìÍÓ„‡ÚÓ ÒÂ ‰ÓÒÚË„ÌÂ
‰Ó ÍËÚË˜Ì‡ ÚÓ˜Í‡ [¡˙Î„‡Ëˇ] Ó·ˇ‚ˇ‚‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏî, Â ÔÓˇ‰ÂÌ‡ ÓÚ ÏÂÊ‡ ‰Â·-
ÌË Ì‡ Ô˙‚ ÔÓ„ÎÂ‰ ÌÂÚÓ˜ÌÓÒÚË. ¬Ò˙˘ÌÓÒÚ, ‰ÓË ‚ Ï‡ÍÒËÏ‡ÎÌÓ ìÔÂÒËÏËÒÚË˜ÌËˇî
ÒË ‚‡Ë‡ÌÚ Ó·ˇ‚ÂÌËÚÂ ÓÚ —ÓÙËˇ Á‡ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ‚ÂÍ Ù‡ÎËÚË Ò‡ ‰‚‡ ≠ ÔÂÁ 1932 „. Ë
1990 „.1025. ˙Ï Úˇı Ò ËÁ‚ÂÒÚÌ‡ ÛÒÎÓ‚ÌÓÒÚ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔË·‡‚ˇÚ Ó˘Â ‰‚Â ìÁ‡ÒÂ˜ÍËî,
‡ÁÔÓÎÓÊÂÌË ÌˇÍ˙‰Â Ì‡ „‡ÌËˆ‡Ú‡ ÏÂÊ‰Û ìËÌˆË‰ÂÌÚî Ë ì‡‚‡Ëˇî. —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ-
ÚÓ Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ ÓÚ 1920 „. Á‡ ËÁ‚˙¯‚‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‰˙Î„‡ ‚ ÍÌËÊÌË
‚ÏÂÒÚÓ ‚ ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â Â ÍÎ‡ÒËÙËˆË‡ÌÓ ‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ Í‡ÚÓ ìÁ‡‚Ó‡ÎË‡Ì Ë
˜‡ÒÚË˜ÂÌ ÏÓ‡ÚÓËÛÏî1026. ƒÓË –. ¿‚‡ÏÓ‚ Ó·‡˜Â ÌÂ „Ó ‚ÍÎ˛˜‚‡ ÒÂ‰ Ó·ˇ‚ÂÌËÚÂ
ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÌË Ù‡ÎËÚË ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. “ÂıÌË˜ÂÒÍË ‚ÚÓËˇÚ ÍËÁËÒÂÌ ÏÓÏÂÌÚ
Ì‡ÔÓÏÌˇ ÏÌÓ„Ó Ì‡ ìÔË‡ÚÒÍËˇî Ù‡ÎËÚ ÓÚ 1990 „. ƒÌË ÒÎÂ‰ ÔÓ‰ÔËÒ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒÔÓ-
‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ‰Ó‚ÓÂÌÌËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË ÔÂÁ ‰ÂÍÂÏ‚Ë 1948 „. ¡˙Î„‡Ëˇ Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌÓ
Ë ·ÂÁ Ó·ˇÒÌÂÌËÂ ÒÂ ÓÚÍ‡Á‚‡ ‰‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡. ”ÒÎÓ‚ÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÏÓ‡ÚÓ-
ËÛÏ‡ ÚÛÍ ÔÓËÁÚË˜‡ ÓÚ ÚÓ‚‡, ˜Â ÓÚ Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ÚÓÈ ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡
(Ï‡Í‡ Ë ‚ ‡‰ËÍ‡ÎËÁË‡Ì ‚‡Ë‡ÌÚ) Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ ÓÚ ÔÂËÓ‰‡ ÒÎÂ‰ 1940 „. —ÎÂ‰ Ì‡-
˜‡ÎÓÚÓ Ì‡ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ —ÓÙËˇ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌË-
ÚÂ ÒË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Í˙Ï ‰˙Ê‡‚ËÚÂ ÓÚ ÔÓÚË‚ÌËÍÓ‚Ëˇ Î‡„Â. √ÂÓÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍËˇÚ
ìËÁ·Óî Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ ‚ÓÈÌ‡Ú‡ Ë ÒÎÂ‰ Ô‡‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÊÂÎˇÁÌ‡Ú‡ Á‡‚ÂÒ‡ Ì‡ÂÊ‰‡
ÔÓ‚Â˜ÂÚÓ ÓÚ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Ì‡ ÓÚÒÂ˘Ì‡Ú‡ ÒÚ‡Ì‡ Ì‡ ·‡ËÍ‡‰‡Ú‡. —ÔÂÌËˇÚ Ú‡ÌÒ-
ÙÂ Í˙Ï ìÔÓÚË‚ÌËˆËÚÂî Â ËÁˆˇÎÓ ‚ ÌÓÏËÚÂ, ÒÎÂ‰‚‡ÌË Ë ÓÚ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-ËÁˇ‰ÌË ÓÚ
¡˙Î„‡Ëˇ ‰Î˙ÊÌËˆË1027.
1023 Иванов, М. Платежният баланс на Царство България от 1911 г. БНБ. Дискусионни материали, декември 2004,
№ 43, с. 23–24.
1024 Sachs, Jeffrey. Theoretical Issues in International Borrowing, Princeton Studies in International Finance, 1984: 54, p. 17.
1025 Аврамов, Р. Комуналният... , с. 488–499.
1026 Пак там, с. 285–286. Оценката за българският дългов морал е доста ниска: „Проблемите с плащанията са всъщност
неочаквано чести. По най-различни причини страната многократно е бивала или съвсем близо или де факто в
несъстоятелност“. Пак там, с. 489.
1027 През Наполеоновите, Първата и Втората световна война плащанията по външните дългове са прекратени от
почти всички страни от Западна Европа. Именно затова спрените трансфери от България през 1915 г. и 1940 г. са
изключени от анализираните и тук мораториуми.
—˙˘Â‚ÂÏÂÌÌÓ Ì‡ÎËˆÂ Ò‡ ‰ÓÒÚ‡ ÓÒÌÓ‚‡ÌËˇ ‰‡ ÒÂ Ò˙ÏÌˇ‚‡ÏÂ ‰ÓÍÓÎÍÓ ì˜ËÒÚî

Â Ë Ù‡ÎËÚ˙Ú ÓÚ 1932 „. —ÔÓÂ‰ ËÌ‡˜Â ‰ÓÒÚ‡ ÍËÚË˜ÌÓÚÓ ÏÌÂÌËÂ Ì‡ ”. ”‡ÈÌ
Ì‡ÔËÏÂ, ÔÂÁ √ÓÎˇÏ‡Ú‡ ‰ÂÔÂÒËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ ìÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ ËÁ·Â„ÌÂ ·ÂÏÂÚÓ Ì‡
Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÌËˇ ÏÓ‡ÚÓËÛÏî1028.
—‡Ï‡Ú‡ ‰Ó·‡‚Í‡ ìÂ‰ÌÓÒÚ‡ÌÂÌî Ó˘Â ‚Â‰Ì˙Ê ‡ÍˆÂÌÚË‡ ‚˙ıÛ ÌÛÊ‰‡Ú‡ ÓÚ
ÍÎ‡ÒËÙËÍ‡ˆËˇ Ì‡ ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ‚Ë‰Ó‚Â ÌÂÒ˙ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ. ÓÌÍÂÚÌÓ ÒÔˇÏÓ
¡˙Î„‡Ëˇ ÏÓÊÂ ·Ë ÏÌÓ„Ó ÔÓ-‡·ÓÚÂ˘Ó ·Ë ·ËÎÓ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂÚÓ ‰‡ ÏËÌÂ ÔÂÁ
ÒËÌÍÎËÌ‡Î‡ Ì‡ 1944 „. »‰ÂÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡Ú‡ „‡ÌËˆ‡ ÓÒÚ‡‚ˇ ÔÓ Â‰ËÌ (Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡)
ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ‚ ‰‚ÂÚÂ ıÓÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÔÓÎÓ‚ËÌË, ÔÓˇ‚ˇ‚‡˘Ë ÎÂÒÌÓ ‡Á„‡ÌË˜ËÏË
ı‡‡ÍÚÂÌË ÓÒÓ·ÂÌÓÒÚË. —ÔÓÏÂÌ‡ÚËÚÂ ‚Â˜Â ÒıÓ‰ÒÚ‚‡ ÏÂÊ‰Û ìÁ‡ÒÂ˜ÍËÚÂî ÓÚ 1948 „.
Ë 1990 „. Ó˜ÂÚ‡‚‡Ú Ò‚ÓÂ·‡ÁÂÌ ìÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËî ÚËÔ ÍÓÌÙÓÌÚ‡ˆËÓÌÂÌ Ë Â‰ÌÓ-
ÒÚ‡ÌÂÌ Ù‡ÎËÚ. “ÓÈ Â ‚ ÓÒÚ˙ ‰ËÒÓÌ‡ÌÒ Ò Ô‡ÍÚËÍÛ‚‡ÌËˇ ‰ÓÚÓ„‡‚‡ ìÌÂÍÓÏÛ-
ÌËÒÚË˜ÂÒÍËî (ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÂÌ, ‰‚ÛÒÚ‡ÌÂÌ) ‚‡Ë‡ÌÚ Ì‡ Ù‡ÎËÚ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„.
ƒ‡ ÒÂ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ˇ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Í‡ÚÓ ˜ËÒÚÓ ìÚÂıÌË˜ÂÒÍË
‡ÍÚî, ‚ ÍÓÈÚÓ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ÎË ìÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ˜ÂÚË Ì‡... ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÍÛÎÚÛ‡î, Â
Ì‡È-Ï‡ÎÍÓÚÓ ÒÔÓÌÓ1029. ƒÓÒÚ‡Ú˙˜ÌÓ Â ‰‡ ÒÂ ‚„ÎÂ‰‡ÏÂ ‚ ÔÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ‰‚‡Ú‡
ÏÓ‡ÚÓËÛÏ‡ ÔÂÁ 1932 „. Ë 1990 „., Á‡ ‰‡ ÓÚÍËÂÏ ‚ Í‡Í‚‡ Ó„ÓÏÌ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÏÂı‡-
ÌËÍ‡Ú‡ Ì‡ ìÚÂıÌË˜ÂÒÍËˇ ‡ÍÚî ÓÔÂ‰ÂÎˇ ÓˆÂÌÍ‡Ú‡ Ë ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ.
¡ÂÁ ‰‡ ÒÂ Á‡Ú˙‚‡ ‚ ËÁÎË¯Ì‡ Ó·ÒÚÓˇÚÂÎÒÚ‚ÂÌÓÒÚ ˘Â ÔËÔÓÏÌˇ, ˜Â ÔË Ô˙‚Ëˇ
(ÛÒÎÓ‚ÂÌ) ÏÓ‡ÚÓËÛÏ —ÓÙËˇ ÛÒÔˇ‚‡ ‰‡ Ò˙ı‡ÌË ‰Ó „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ Ó·‡Á‡ ÒË Ì‡
ì˜ÂÒÚÂÌ Ë ËÁˇ‰ÂÌ ÔÎ‡ÚÂˆî. — ìÔË‡ÚÒÍËˇî Ù‡ÎËÚ Ì‡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ ÀÛÍ‡ÌÓ‚
ÂÌÓÏÂÚÓ Ì‡ (ÔÓÒÚ)ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ¡˙Î„‡Ëˇ Ó·‡˜Â Â ÌÂÔÓÔ‡‚ËÏÓ Ì‡Í˙ÌÂÌÓ.
ÕÛÊÌÓ Â ÍÓÌÒÛÏË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‰‚Â ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÍËÁË (1990≠1992 „. Ë 1996≠1997 „.)
ÔÂ‰Ë ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ‰‡ Â ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ ÛÂ„ÛÎË‡ Ò‚ÓËÚÂ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰-
Ì‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ Ó·˘ÌÓÒÚ.
¿ÍÓ ÒÂ Ó·Ó·˘Ë ‡ÁÍ‡Á˙Ú Á‡ ÔÂËÔÂÚËËÚÂ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„, ¡˙Î„‡Ëˇ
ÔÂÊË‚ˇ‚‡ ‰˙Î„Ë ÔÂËÓ‰Ë Ì‡ ÌÂÛÂ‰ÂÌË ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ò ìÏÌÓ„ÓÎËÍ‡Ú‡ Ó·˘ÌÓÒÚ Ì‡
Ò‚ÓËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓËî. »ÌˆË‰ÂÌÚËÚÂ Ò‡ ˜ÂÒÚË (1899, 1913, 1919, 1932, 1940, 1947,
1956, 1960, 1978 „.), ÒÂ‰ÌÓ ÔÓ Â‰ËÌ Ì‡ ‚ÒÂÍË 12≠15 „. ÕˇÍÓË ÓÚ Úˇı ÔÓÚË˜‡Ú ÔÂÁ
ÔÓ-ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÂÌ ÔÂËÓ‰ Ë ÏÓÊÂ Ò ÓÒÌÓ‚‡ÌËÂ ‰‡ ÒÂ Ú‚˙‰Ë, ˜Â ìÒÎÂ‰ 1919 „.
¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ÔÂ·Ë‚‡‚‡ ‚ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ Ì‡ ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÒÔË‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ-
Ú‡î1030. ÕÂÏ‡ÎÍ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ìËÌˆË‰ÂÌÚËÚÂî Ò‡ ÔˇÍÓ Ò‚˙Á‡ÌË Ò Ì‡‰ı‚˙Îˇ˘Ë ÚÂÒÌË-
ÚÂ ·˙Î„‡ÒÍË Ï‡˘‡·Ë Ò‚ÂÚÓ‚ÌË Í‡Ú‡ÍÎËÁÏË (œ˙‚‡Ú‡ Ë ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡,
√ÓÎˇÏ‡Ú‡ ‰ÂÔÂÒËˇ, œÂÚÓÎÌ‡Ú‡ ÍËÁ‡). —‡ÏÓ Ó·˘ËÚÂ ÍËÁË, ‡ÁÒÂÍÎË Ò‚ÂÚÓ‚ÌÓ-
ÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó ÔÂÁ ÚÂÁË ·ÎËÁÓ 120 „Ó‰ËÌË, Ò‡ ‰Â‚ÂÚ (1875≠1882, 1899≠1901, 1907,
1915≠1923, 1929≠1933, 1937, 1939≠1945, 1973≠1975, 1982≠1984)1031. ¿ ÏÓ‡ÚÓËÛ-
ÏËÚÂ ÔÓ Ô‡Á‡ÌÓ Ú˙„Û‚‡ÌËˇ ‰˙Î„, ‰ÓË ÔË Ì‡È-ÎË·Â‡ÎÌ‡Ú‡ ÍÎ‡ÒËÙËÍ‡ˆËˇ, Ò‡
ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ ‰‚‡ Ë ÔÓÎÓ‚ËÌ‡, ÒÂ‰ÌÓ ÔÓ Â‰ËÌ Ì‡ 50 „. ÃÌÓ„Ó ÔÓ-˜ÂÒÚÓ ÒÂ Ó·ˇ‚ˇ‚‡
1028 Wynne, W. State Insolvency and Foreign Bondholders. Selected Case Histories of Governmental Foreign Bond Defaults
and Debt Readjustments. vol. 2, Yale University Press: New Heaven, 1951, p. 573. Цит. по: Аврамов, Р. Комуналният... , т.
1, с. 439.
1029 Пак там, с. 362.
1030 Пак там, с. 310.
1031
Някои от границите на кризите са до известна степен условни. Безспорно обаче в този период имаме сериозни
смущения в световната икономика.
ÌÂÒ˙ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ ÔÓ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â (ÚË·ÛÚ‡ Í˙Ï ŒÒÏ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ËÏÔÂËˇ,

ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËˇ ‰˙Î„, ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ). œÓ ‡Á·Ë‡ÂÏË ÔË˜ËÌË1032 Ó·‡˜Â ÔÓˇ‚ÂÌ‡Ú‡
ÌÂËÁˇ‰ÌÓÒÚ ÚÛÍ ÒÂ ìÌ‡Í‡Á‚‡î ÔÓ-ÎÂÍÓ ÓÚ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ô‡Á‡Ë. ¬˙ÔÂÍË
ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡˘ËÚÂ Ë ‰Ó Ì‡¯Ë ‰ÌË ÓÔÎ‡Í‚‡ÌËˇ Ì‡ ‰˙Ê‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË1033 ÔÓ
ÔÂÍ‡ÚÂÌÓÚÓ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ƒÂÚ Ô˛·ÎËÍ ÓÚÓÏ‡Ì Ì‡ÔËÏÂ Â‰‚‡ ÎË ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ
Ú‚˙‰Ë, ˜Â ÚÓ‚‡ ÒÂ ÓÚ‡Áˇ‚‡ ÔÓ ÌˇÍ‡Í˙‚ Ì‡˜ËÌ ‚˙ıÛ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ë ÍÓÚËÓ‚ÍËÚÂ Ì‡
ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ó·ÎË„‡ˆËÓÌÌËˇ Á‡ÂÏË. » Ó·‡ÚÌÓ, (‚ÂÏÂÌÌÓÚÓ) ‡ÁÒ-
Ó˜‚‡ÌÂ Ì‡ „ÓÎˇÏ‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ ÔÂÁ 1923 „. ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ‚˙Á‚˙˘‡ ‰Ó‚ÂË-
ÂÚÓ Ì‡ Ô‡Á‡ËÚÂ Ë ÔÓ‚Ë¯‡‚‡ ˆÂÌ‡Ú‡, ÔÓ ÍÓˇÚÓ Ú‡Ï ÒÂ Ú˙„Û‚‡Ú ÍÌËÊ‡Ú‡ ÔÓ ÂÏËÚË-
‡ÌËÚÂ ÔÂ‰ËÏÌÓ ÓÚ œ‡Ë·‡ ÍÂ‰ËÚË. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ÚÛÍ ·Â ‚˙ÁÔËÂÚÓ Â‰ÌÓ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-
ÒÚÂÒÌÂÌÓ, ÌÓ Ë ÒÚÛ‚‡ ÏË ÒÂ ÔÓ-ÚÓ˜ÌÓ ÍÎ‡ÒËÙËˆË‡ÌÂ Ì‡ Ù‡ÎËÚ‡. ‡ÚÓ ÏÓ‡ÚÓË-
ÛÏË ·ˇı‡ ‡Á„ÎÂÊ‰‡ÌË Ò‡ÏÓ ÔÂÍ‡ÚÂÌËÚÂ, Ì‡Ï‡ÎÂÌË ËÎË ËÁÏÂÌÂÌË ÔÂÁ ÌÂ‚ÓÂÌ-
ÌË „Ó‰ËÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
œÎ‡ÚÂÊÌËÚÂ ËÌˆË‰ÂÌÚË, ‡Á·Ë‡ ÒÂ, Ò‡ ÏÌÓ„Ó ÔÓ-˜ÂÒÚË. ≈‰Ì‡ Ï‡ÎÍ‡ ÔÂË-
ÙÂÌ‡ Ë ÓÚ‚ÓÂÌ‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ Í‡ÚÓ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ Â ÒËÎÌÓ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌ‡ Í˙Ï ÍÓÎÂ-
·‡ÌËˇÚ‡ Ì‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡Ú‡ ÍÓÌ˛ÌÍÚÛ‡. ÓÏ·ËÌ‡ˆËˇÚ‡ ÓÚ ÌÂ‡ÁÛÏÌ‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡ ÔÓ-
ÎËÚËÍ‡ Ë ‚˙Ì¯ÌË ¯ÓÍÓ‚Â ˜ÂÒÚÓ ‰Â·‡Î‡ÌÒË‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ‰˙Î„‡.
ƒ‡ ÒÂ „Ó‚ÓË Ó·‡˜Â Á‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏÂÌ Ï‡ÌÚ‡ÎËÚÂÚ, Á‡ ÌÂÒ˙ÒÚÓˇÚÂÎÌÓÒÚ Í‡ÚÓ ˜‡ÒÚ
ÓÚ ÒÚ‡ÚÂ„ËˇÚ‡ Ì‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÌË ÂÎËÚË Â Í‡ÈÌÓ ÔÂÒËÎÂÌÓ ÔÓÌÂ Á‡ 120-ÚÂ „Ó-
‰ËÌË ËÁÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÚÛÍ ËÒÚÓËˇ 1034. »ÏÂÌÌÓ Á‡ÚÓ‚‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ˙Ú ÓÚ 1990 „. Â ÛÌË-
Í‡ÎÌÓ Ò˙·ËÚËÂ, Á‡˘ÓÚÓ ÚÓÈ ÒÍ˙Ò‚‡ Ò Â‰Ì‡ Ì‡ÎÓÊÂÌ‡ (ÓÚ‚˙Ì) Ë ‚˙ÁÔËÂÚ‡ Ï‡Í‡ Ë
ÌÂÎÂÒÌÓ Ë ÌÂÔ˙ÎÌÓ (ÓÚ‚˙ÚÂ) Ú‡‰ËˆËˇ, ÔË ÍÓˇÚÓ ÔÂÍ‡Úˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ-
Ú‡ Â Í‡ÈÌ‡ ÒÚ˙ÔÍ‡, ÍÓˇÚÓ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔËÎÓÊË ÔÓ ËÁÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ò‡ÏÓ ÒÎÂ‰ ÔÂ‰‚‡-
ËÚÂÎÌÓÚÓ ∫ ‰Ó„Ó‚‡ˇÌÂ Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ1035. ¬ „ÓÎˇÏ‡ ÒÚÂÔÂÌ ÏÓ‡ÚÓËÛÏËÚÂ Ì‡
ìˆ‡ÒÍ‡î ¡˙Î„‡Ëˇ (1920, 1932 „.) Ò‡ ÛÒÎÓ‚ÌË ËÏÂÌÌÓ Á‡ÚÓ‚‡, Á‡˘ÓÚÓ ÌÓÒˇÚ ÔÂ˜‡-
Ú‡ Ì‡ Ï˙Î˜‡ÎË‚ÓÚÓ Ó‰Ó·ÂÌËÂ Ì‡ Ò‡ÏËÚÂ ÍÂ‰ËÚÓË. “Â, ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ, ìÔÓÒÚÓ
ÔËÁÌ‡‚‡Ú Ó˜Â‚Ë‰ÌÓÚÓî. —ÔÓÌË ‚ ÔÂ‰Î‡„‡ÌËÚÂ ‡ÎÚÂÌ‡ÚË‚ÌË ÔÓ˜ËÚË Ì‡ ‰˙Î„Ó-
‚ÓÚÓ ÏËÌ‡ÎÓ Ò‡ ÌÂ ÚÓÎÍÓ‚‡ ˜ÂÒÚËÚÂ ÔÓ·ÎÂÏË Ë ìÁ‡ÒÂ˜ÍËî ÔË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡
‰˙Î„‡ (Ï‡Í‡ ˜Â Ë ÚÛÍ ÚÓ˜ÌÓÚÓ ËÏ ÍÎ‡ÒËÙËˆË‡ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ÔÂ‰ÏÂÚ Ì‡ ‰ËÒ-
ÍÛÒËË), ‡ Ì‡Ú‡Ô‚‡ÌËÚÂ Ì‡Ó‰ÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÌË ÓˆÂÌÍË Á‡ ìÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌËÚÂ ˜ÂÚË Ì‡
ÌÂ„Ó‚‡Ú‡ [Ì‡¯‡Ú‡] ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ ÍÛÎÚÛ‡î.
¿ÍÓ ì‰ËÍÚ‡ÚÛ‡Ú‡ Ì‡ ‰Î˙ÊÌËˆËÚÂî Â ‚˙ÁÏÓÊÌ‡ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯Ì‡Ú‡ ìÒˆÂÌ‡î, ÚÓ
Ì‡ ‚˙Ì¯Ì‡Ú‡ ‡ÁË„‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÒıÓ‰ÌË ÒˆÂÌ‡ËË ËÁ„ÎÂÊ‰‡ Ó·Â˜ÂÌÓ. œ‡‚Ë-
ÚÂÎÒÚ‚‡Ú‡ ‚ —ÓÙËˇ ÌÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡Ú Ò ÏÂı‡ÌËÁ˙Ï Á‡ Ì‡Î‡„‡ÌÂ Ì‡ ÔÓ‰Ó·ÌË ÌÂËÁ„Ó‰ÌË
ÓÚ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ Ì‡ ‰˙Ê‡ÚÂÎËÚÂ Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËË Â¯ÂÌËˇ. Õ‡ÔÓÚË‚, ‡ÍÓ ËÏ‡
1032 Цитираната вече „доктрина на омразните дългове“. Вж. повече в бел. 992 в заключението.
1033
Вж. например One Hundred and Fifth Annual Report of the Council of the Corporation of Foreign Bondholders for the
Year Ended 31st December 1978, pp. 43-44.
1034 „Прекратяването на плащанията е... конвулсия на обществото, в която се проявяват съществени черти на неговата
стопанска култура.“ Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 362.

1035 „Мораториумът от 30 март 1990 г. не е уникално събитие в нашата история: още предшестващите го инциденти
ясно очертават контекста на подобни драматични решения“. Пак там. Всъщност, с тези няколко реда Р. Аврамов
оборва своето по-ранно мнение, че „паралелът с мораториума от март 1990 г. е само привиден. През 30-те години
правителството нито за момент не беше прекъсвало контактите си с кредиторите и самият акт по никакъв начин не
представляваше изненада“. Аврамов, Р. Стопанският... , с. 74. Както стана дума, сходни параметри има само полуфалитът
от 1948 г.
ÌˇÍ‡Í‚‡ ·˙Î„‡ÒÍ‡ ì‰˙Î„Ó‚‡ ÍÛÎÚÛ‡î, Úˇ ·Ë ÍÎÓÌˇÎ‡ ÔÓ‚Â˜Â Í˙Ï ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÌËˇ

Ó·‡Á Ì‡ ìËÁˇ‰ÌËˇ ÔÎ‡ÚÂˆî, ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Í˙Ï ‰ÂÈÒÚ‚‡˘Ëˇ ÍÓÌÙÓÌÚ‡ˆËÓÌÌÓ Ë
ìÔË‡ÚÒÍËî Ù‡ÎË‡Î ‰Î˙ÊÌËÍ. ≈‰‚‡ ÎË Ë Ì‡È-·ÂÁÏËÎÓÒÚÌËÚÂ ÍËÚËˆË ·Ëı‡
ÓÚÍËÎË Í˙ÎÌÓ‚ÂÚÂ Ì‡ ÌˇÍ‡Í‚‡ ÏÓ‡ÚÓËÛÏÌ‡ ÍÛÎÚÛ‡ ‚ „Ó‰ËÌËÚÂ ‰Ó 1912 „.
ÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍËˇÚ ÂÊËÏ, ÓÚ Ò‚Óˇ ÒÚ‡Ì‡, ÔÓÎ‡„‡ ÚËÚ‡ÌË˜ÌË ÛÒËÎËˇ ‰‡ ÓÒÚ‡ÌÂ
ËÁˇ‰ÂÌ ÔÓ Ì‡ÚÛÔ‡ÌËˇ ÌÓ‚ ‰˙Î„ ÒÎÂ‰ 1944 „.1036. ƒÂÙÓÎÚÌËˇÚ Ï‡ÌÚ‡ÎËÚÂÚ Â
ıÓÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ÔËÍÎÂ˘ÂÌ ‚ ÚÂÒÌËˇ ‚ÂÏÂ‚Ë ÓÚÒÂÍ ÏÂÊ‰Û ‰‚ÂÚÂ Ò‚ÂÚÓ‚ÌË
‚ÓÈÌË. » ÚÛÍ Ó·‡˜Â ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚Ë ÒÎÂ‰, ‡ ÌÂ ÔÂ‰Ë Ò˙·ËÚËˇÚ‡. –Â¯ÂÌËÂÚÓ ∫ ÓÚ
1932 „. ‰‡ ÔÂÍ‡ÚË ˜‡ÒÚË˜ÌÓ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ Ë‰‚‡ ÔÓ˜ÚË „Ó‰ËÌ‡ ÒÎÂ‰ ÒÂËˇÚ‡ ÓÚ
Ù‡ÎËÚË ‚ À‡ÚËÌÒÍ‡ ¿ÏÂËÍ‡, ÷ÂÌÚ‡ÎÌ‡ Ë »ÁÚÓ˜Ì‡ ≈‚ÓÔ‡. “Ó Â ‚ÁÂÚÓ ÏÂÒÂˆË
ÒÎÂ‰ Ó·ˇ‚ÂÌËˇ ÓÚ ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍËˇ ÔÂÁË‰ÂÌÚ ’Û‚˙ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÂÌ ÏÓ‡ÚÓËÛÏ ÔÓ
ÏÂÊ‰Û‰˙Ê‡‚ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â Ë Ò‡ÏÓ ÒÎÂ‰ ËÁË˜ÌÓÚÓ ì‡ÁÂ¯ÂÌËÂî Ì‡ ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ
ÍÓÏËÚÂÚ Ì‡ ŒÕ.
¿ÍÓ ËÁÓ·˘Ó Úˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â ‰‡Ï„ÓÒ‚‡Ì, ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ ì‰˙Î„Ó‚ Ï‡ÌÚ‡ÎËÚÂÚî
ÔÓ-ÒÍÓÓ ˘Â ÌÓÒË ÔÂ˜‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡ıÎË‚ÓÒÚÚ‡, ÔÓÎÓ‚ËÌ˜‡ÚÓÒÚÚ‡ Ë ÍÓÌÙÓÏËÁÏ‡,
ÓÚÍÓÎÍÓÚÓ Ì‡ ì·‡Ú‡Í˜ËÈÒÚ‚ÓÚÓî. ¬ÎËÁ‡ÌÂÚÓ ‚ ˜ÛÊ‰‡ ìÓÎˇî (Ì‡ Ó·ˇ‚ˇ‚‡˘Ëˇ
Â‰ÌÓÒÚ‡ÌÂÌ Ù‡ÎËÚ ‰Î˙ÊÌËÍ), Í‡ÍÚÓ ÔÓÍ‡Á‚‡ ‰‡Ï‡ÚË˜ÌÓÚÓ Â¯ÂÌËÂ ÓÚ 1990 „.,
ÒÂ Á‡ÔÎ‡˘‡ Ú‚˙‰Â ÒÍ˙ÔÓ ÓÚ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡. ”ÒÂ˘‡ÈÍË ËÌÚÛËÚË‚ÌÓ
ÚÓ‚‡, ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍËÚÂ ÂÎËÚË ‚˙ÁÔËÂÏ‡Ú ìËÒÚÓË˜ÂÒÍËî Ù‡ÎËÚ‡ Í‡ÚÓ ÔÓÒÎÂ‰Ì‡
ÒÚ˙ÔÍ‡, ÔËÎÓÊËÏ‡ ‚ ËÁ‚˙ÌÂ‰ÌË ÒËÚÛ‡ˆËË (Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ÍËÁ‡). —‡‚ÌËÚÂÎÌÓ
˜ÂÒÚËÚÂ ìÁ‡ÒÂ˜ÍËî Ë‰‚‡Ú ÓÚ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙˜ÌËˇ Ú‡ÌÒÙÂÂÌ Í‡Ô‡ˆËÚÂÚ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ≠
ÍÓÒ‚ÂÌ‡ ÔÓÒÎÂ‰Ëˆ‡ ÓÚ ÔÓ„Â¯ÌË Ë ÌÂÔÂÏÂÂÌË Â¯ÂÌËˇ. ƒ‡ ÒÂ Ú‚˙‰Ë Ó·‡˜Â, ˜Â
·˛‰ÊÂÚÌÓÚÓ ‡ÁÚÓ˜ËÚÂÎÒÚ‚Ó Ë ÌËÒÍ‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡ ‰ËÒˆËÔÎËÌ‡ ÒÂ Ô‡ÍÚËÍÛ‚‡Ú Ò
ÔÓ„ÎÂ‰, ‚ÚÂÌ˜ÂÌ ‚ ÓÔËÒ‡Ì‡Ú‡ ÔÓ-„ÓÂ ‰˙Î„Ó‚‡ ‚ÂË„‡ (Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡
‚˙ÚÂ¯ÂÌ ‚˙‚ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„, ÂÙËÌ‡ÌÒË‡ÌÂÚÓ ÏÛ Ò ÌÓ‚Ë ÍÂ‰ËÚË, Ë ÔË ÔÓ·ÎÂÏ ≠
ÒÔË‡ÌÂ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡), ËÁ„ÎÂÊ‰‡ Í‡ÚÓ Ì‡‰ˇ‚‡ÌÂ ÔÓÒÚÙ‡ÍÚÛÏ Ì‡ ÓÚÂÒÌÂÎË
ÍÓÌÒÚÛÍˆËË ‚˙ıÛ ìÔÓ-¯ËÓÍËî ËÒÚÓË˜ÂÒÍË ÒËÚÛ‡ˆËË.
ƒÛ„ Â ‚˙ÔÓÒ˙Ú, ‰‡ÎË ÊÂÎ‡ÌËÂÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ÒË Ò˙Á‰‡‰Â ÂÌÓÏÂ Ì‡
ì˜ÂÒÚÂÌ Ë ËÁˇ‰ÂÌ ÔÎ‡ÚÂˆî Â ÓÔ‡‚‰‡ÌÓ. ÃÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÔËÂÏÂ, ˜Â, Í‡ÍÚÓ ÒÂ Ú‚˙‰Ë
‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡, ÓÚ ˜ËÒÚÓ ‰˙Î„Ó‚‡ „ÎÂ‰Ì‡ ÚÓ˜Í‡ ÔˇÍÓÚÓ Ò‡‚ÌÂÌËÂ Ò ‰Û„Ë
ÌÂÍÓÌÒÂÌÒÛÒÌÓ Ù‡ÎË‡ÎË ‰Î˙ÊÌËˆË ÌÂ „Ó‚ÓË Â‰ÌÓÁÌ‡˜ÌÓ Á‡ ÔÓ-·Î‡„ÓÔËˇÚÌÓ
ÚÂÚË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡1037. –‡Á‚ËÚ‡Ú‡ ÔÓ-ÔÓÒÚ‡ÌÌÓ ‰Û„‡‰Â1038 ıËÔÓÚÂÁ‡, ÍÓˇÚÓ
˘Â ·˙‰Â ‚˙ÁÔÓËÁ‚Â‰ÂÌ‡ Ë ÚÛÍ, Â, ˜Â ÔÓ‡‰Ë ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍË Ó„‡ÌË˜ÂÌËˇ (Á‡„Û·‡Ú‡
1036 По старият дълг, както стана дума, се действа едностранно, поставяйки кредиторите пред свършен факт.
1037
Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 480–482; Дълговата криза от първата половина на 80-те години на XX век
доведе до частично преосмисляне на отношението към мораториума по суверенния дълг. Първо Алберт Фишлоу, а
по-късно Бари Айхънгриин, Ричърд Портис и Джефри Сакс снемат в теоретичен план позорното клеймо от дефолта.
С множество примери Айхънгриин например се опитва да докаже, че прекратилите плащанията през Голямата депресия
държави се възстановяват по-бързо от пораженията на кризата. Fishlow, A. Lessons from the Past: Capital Markets
During the 19th Century and the Interwar Period, in Miles Kahler, (ed.), The Politics of International Debt. Cornell Univer-
sity Press: Ithaca, NY, 1986.; Einchengreen, B. and R. Portes. Debt and Default in the 1930s: Causes and Consequences,
European Economic Review, 30 (1986): June, pp. 599–640; Sachs, Jeffrey. Theoretical Issues in International Borrowing,
Princeton Studies in International Finance, 1984: 54, p. 17. Преглед на дискусията може да се намери в Иванов, М.
Можехме ли да девалвираме? Какво се крие зад ортодоксалния български отговор на Голямата депресия. - Исторически
преглед, 2004, LXI, № 3–4, с. 76–77.
1038 Иванов, М. Можехме ли... , с. 60–80; Ivanov, M. and A. Tooze, Convergence or Decline on Europe's Periphery?
Agriculture, Population and GNP in Bulgaria, 1892–1945, Journal of Economic History, 67 (2007): 3, pp. 672–704.
‚˙‚ ‚ÓÈÌËÚÂ) ¡˙Î„‡Ëˇ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ ‰ÂÈÒÚ‚‡ ÍÓÌÒÂÌÒÛÒÌÓ. “ˇ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ÒË

ÔÓÁ‚ÓÎË ÓÚÍËÚ ÍÓÌÙÎËÍÚ Ò ÔÓ·Â‰ËÚÂÎËÚÂ Ì‡ ÌËÍÓˇ ÓÚ ìÒˆÂÌËÚÂî, Ì‡ ÍÓËÚÓ ‚ÎËÁ‡
‚ Ò˙ÔËÍÓÒÌÓ‚ÂÌËÂ Ò Úˇı. «‡ ‰ÓÏËÌË‡˘ËÚÂ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÌËˇ Ò‚ˇÚ ‰˙Ê‡‚Ë
‰˙Î„Ó‚‡Ú‡ ‡ÂÌ‡ Â ÒÂ‰ „Î‡‚ÌËÚÂ ÏÂÒÚ‡, Ì‡ ÍÓËÚÓ ÒÂ ÓˆÂÌˇ‚‡ Ë„‡Ú‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
ÃÓÊÂ ·Ë, Í‡ÍÚÓ Ì‡ÒÚÓˇ‚‡Ú ÌˇÍÓË, Ò ÍÓÌÙÓÏËÒÚÍÓÚÓ ÒË ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ
¡˙Î„‡Ëˇ ÌÂ ÔÂ˜ÂÎË ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡ Î˛·Ó‚ Ë Ó‰Ó·ÂÌËÂ ÓÚ ¬ÂÎËÍËÚÂ ÒËÎË. –Â‰ÍËÚÂ
ìÒÌËÁıÓ‰ËÚÂÎÌË ÔÓı‚‡ÎËî Ë ÎÂÍËÚÂ ìÔÓÚÛÔ‚‡ÌËˇ ÔÓ ‡ÏÓÚÓî Ò‡ ÔÓÂ‰ÌÓÚÓ
ÔËÔÓÏÌˇÌÂ, ˜Â Úˇ ÒË ÓÒÚ‡‚‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ ‰‡ÎÂ˜Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ÔÓ‚ËÌˆËˇ, ÒÔˇÏÓ
ÍÓˇÚÓ ˜ÂÒÚÓ ÒÂ ‰ÂÈÒÚ‚‡ Ò ÂÙÎÂÍÒËË, ÓÚ‡·ÓÚÂÌË ‚ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ Ò ÓÚ‚˙‰ÏÓÒÍËÚÂ
ÍÓÎÓÌËË. ƒ‡ ÒÂ Ó˜‡Í‚‡ ÔÓÚË‚ÌÓÚÓ, ·Ë ·ËÎÓ Í‡ÈÌÓ ÌÂÂ‡ÎËÒÚË˜ÌÓ1039. √ÎÂ‰‡ÈÍË
ÔÂÁ Ó˜ËÚÂ Ì‡ ÓÙËˆË‡ÎÌ‡ —ÓÙËˇ Ó·‡˜Â, Ò‚ÂÚ˙Ú ËÏ‡ Ï‡ÎÍÓ ÔÓ-‡ÁÎË˜ÌË Ó˜ÂÚ‡-
ÌËˇ. œÂÁ 1919≠1920 „. ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ÓÚ ËÌÍ‡ÒË‡ÌËˇ ‚ÓÂÌÂÌ ÌÂÛÒÔÂı ‰‡
‡Á‡·ÓÚË ‚˙Ì¯ÌÓÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ëˇ, ÍÓˇÚÓ ˘Â ÒÎÂ‰‚‡ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ÔÂÁ
ÒÎÂ‰‚‡˘ËÚÂ ‰‚‡‰ÂÒÂÚ „Ó‰ËÌË. ¬ÒË˜ÍËÚÂ ÒË ÛÒËÎËˇ ¡˙Î„‡Ëˇ Ì‡ÒÓ˜‚‡ Í˙Ï
ÂËÌÚÂ„‡ˆËˇÚ‡ ‚ ÚÓ‚‡, ÍÓÂÚÓ ‰ÌÂÒ ·ËıÏÂ Ì‡ÂÍÎË ìÂ‚ÓÔÂÈÒÍÓÚÓ ÒÂÏÂÈÒÚ‚Óî. ¿
Ô˙ÚˇÚ Í˙Ï ÌÂ„Ó ÏËÌ‡‚‡ ÔÂÁ ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ Ì‡ ·ÂÁÛÒÎÓ‚ÌÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡
‚ÒË˜ÍË ÌË‚‡ Ë ìÒˆÂÌËî.
ÃÓÊÂ ‰‡ ÒÂ ÒÔÓË ‰‡ÎË ÂÌÓÏÂÚÓ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ Ì‡‡ÒÚ‚‡ Ë ‰‡ ÒÂ Ò˙ÏÌˇ‚‡ÏÂ
‰‡ÎË ÍÓÌÙÓÏËÒÚÍÓÚÓ ∫ ÔÓ‚Â‰ÂÌËÂ ÒÂ ìÁ‡ÔÎ‡˘‡î Ò ÔÓ-„ÓÎÂÏË ÓÚÒÚ˙ÔÍË ÓÚ ÍÂ‰Ë-
ÚÓËÚÂ1040. ¡ÂÁÒÔÓÌÓ Â Ó·‡˜Â, ˜Â ÒÚ‡ÚÂ„ËˇÚ‡ ‰‡‚‡ Ò‚ÓËÚÂ ÔÎÓ‰Ó‚Â Ë ˆÂÎÚ‡ ‚
Ó·˘Ë ÎËÌËË Â ÔÓÒÚË„Ì‡Ú‡ Ó˘Â ‚ ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 20-ÚÂ „Ó‰ËÌË (Ï‡ÍË‡ÌÓ ÛÒÎÓ‚ÌÓ ÓÚ
Ô˙‚Ëˇ ÒÎÂ‰‚ÓÂÌÂÌ Á‡ÂÏ). ŒÚÚÛÍ Ì‡Ú‡Ú˙Í ÔÂÁ ƒÂÔÂÒËˇÚ‡ Ë ÒÎÂ‰ ÌÂˇ ¡˙Î„‡Ëˇ
˘Â ÒÂ ÓÔËÚ‚‡ ‰‡ ÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ Ë ‰Ó‡Á‚ËÂ ËÁ‚Ó˛‚‡ÌÓÚÓ ÔÂ‰ÏÓÒÚËÂ. –ÂÁÛÎÚ‡Ú˙Ú
Ì‡ËÒÚËÌ‡ ìÓÚ‡Áˇ‚‡ Â‡ÎÌÓÚÓ ÏˇÒÚÓ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚ ≈‚ÓÔ‡î Ë Ó˜ÂÚ‡‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ-
‚Û‚‡˘Ëˇ ìÚ‡‚‡Ì Ì‡ ‚˙ÁÏÓÊÌÓÒÚËÚÂî1041. ◊Â ìÎÓ¯ËÚÂî ÌÂ Ò‡ Ì‡Í‡Á‡ÌË, ‡ ì‰Ó·ËÚÂî
Ì‡„‡‰ÂÌË ÌÂ Â ˜‡Í Ú‡Í˙‚ ÔÓ·ÎÂÏ Á‡ —ÓÙËˇ. œÓÒÚÓ ÌÂÈÌËÚÂ ˆÂÎË Ò‡ ÔÓ-
‡ÁÎË˜ÌË Ë Úˇ „Ë ÔÓÒÚË„‡ ÔÓÒÚÂÔÂÌÌÓ Ë ÔÓÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÌÓ ÔÂÁ ˆÂÎËˇ ÏÂÊ‰Û‚ÓÂÌÂÌ
ÔÂËÓ‰. ÕÂ ˜Â ‚ ÔÓÎËÚÂ Ì‡ ¬ËÚÓ¯‡ ËÏ‡Ú ÌÂ˘Ó ÔÓÚË‚ ‰‡ ìËÁÚËÒÍ‡Úî ÔÓ-„ÓÎˇÏ‡
Â‰ÛÍˆËˇ Ì‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÒË ÔÓ ‰˙Î„‡. Õ‡ÔÓÚË‚. “Ó‚‡ Â ‚‡ÊÂÌ Ù‡ÍÚÓ ÔË ÙÓ-
ÏË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÔÓÎËÚËÍ‡ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. œÓ„ÎÂ‰Ì‡ÚÓ „ÎÓ·‡ÎÌÓ Ó·‡˜Â,
ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Â Ò‡ÏÓ ÂÎÂÏÂÌÚ, Ï‡Í‡ Ë ÒÂ‰ Ì‡È-‚‡ÊÌËÚÂ, Ì‡ Ó·˘‡Ú‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ëˇ,
ÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÌÂËÁÏÂÌÌÓ ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÂÁ 20-ÚÂ Ë 30-ÚÂ „Ó‰ËÌË. ¿ Úˇ Â ‰‡ ÒÂ ÔÂÓ‰Ó-
1039 „Една малка и слаба страна никога не може да се откупи „завинаги“ и изцяло с добро поведение. От нея се иска
всичко, а и постоянно примирение“. Аврамов, Р. Комуналният... , т. 1, с. 427.
1040 По този повод присъдата в литературата е издържана изцяло в патетиката на средновековните апокалиптични
текстове: „Между войните репутацията ∫ [на България] на длъжник не е висока, въпреки че от време на време получава
леки, снизходителни похвали.“ Пак там, с. 310. И, ако и това ни се стори недостатъчно, малко по-долу присъдата вече
е безапелационна: „Истината е, че т. нар. репутация на България не е нищо друго освен онагледен образ на нейните
отстъпки пред кредиторите. Комплименти се чуват всеки път, когато страната приема поредните им искания. В този
смисъл тя няма икономическа репутация, която да пази, защото просто няма какво да губи. Трудно е да се посочи
случай по важни въпроси относно репарациите или дълга, при които изходните български предложения да са приети –
спори се само колко отдалечено от тях ще е споразумението.“ Пак там, с. 480–481. След този порой от песимизъм
може само да се припомни, че реномето на България на Запад е ниско заради политически (войните) и стопански
(периферност, изостаналост) причини, а не толкова заради кредитното ∫ досие и мораториумите, които, твърди се, не
били „забравени с векове“. Аврамов, Р. Стопанският... , с. 78.
ÎÂÂ ‰˙Î·ÓÍ‡Ú‡ ËÁÓÎ‡ˆËˇ Ë ‰‡ ÒÂ ÔÓÒÚË„ÌÂ ÂËÌÚÂ„‡ˆËˇ ‚ ÔÓÒÚ‚ÓÂÌÌ‡ ≈‚ÓÔ‡.

√Ó‰ËÌËÚÂ Ì‡ ÍÓÏÛÌËÁÏ‡ Ò‡ Ó˘Â ÔÓ-ÌÂ·Î‡„Ó‰‡ÌË Á‡ ÔÓ‰Ó·ÌË Ì‡Ó-
‰ÓÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÌË ÛÔ‡ÊÌÂÌËˇ. ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ÒËÚÛ‡ˆËˇ Â ÍÓÂÌÌÓ ‡ÁÎË˜Ì‡,
Ó‡ÁÏÂÂÌ‡ ÓÚ ‰‚ÛÔÓÎ˛ÒÌÓÚÓ ÔÓÚË‚ÓÔÓÒÚ‡‚ˇÌÂ Ì‡ —ÚÛ‰ÂÌ‡Ú‡ ‚ÓÈÌ‡. ¬˙ÔÂÍË
ÚÓ‚‡ ‡‰ËÍ‡ÎÌËˇÚ ÚÓÚ‡ÎËÚ‡ÂÌ ÂÊËÏ ÔÓˇ‚ˇ‚‡ ‚ÔÂ˜‡ÚÎˇ‚‡˘‡ ÔËÂÏÒÚ‚ÂÌÓÒÚ
ÒÔˇÏÓ Ò ËÌ‡˜Â ÚÓÚ‡ÎÌÓ ÓÚÂ˜ÂÌ‡Ú‡ ·ÛÊÓ‡ÁÌ‡ ‰˙Ê‡‚‡. Ã‡Í‡ ‰‡ Â ‚˙ıÎÂÚˇÌ‡
ÓÚ ÌˇÍÓÎÍÓ ÚÂÊÍË ‰˙Î„Ó‚Ë ÍËÁË, ÔÂÁ Ò‚ÓËÚÂ 45 „Ó‰ËÌË Ì‡ ‚Î‡ÒÚ ¡ œ Á‡Ô‡Á‚‡
ËÁˇ‰ÌÓ ÍÂ‰ËÚÌÓÚÓ ‰ÓÒËÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡. œÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ (Í˙Ï «‡Ô‡‰‡) ÌÂ ÒÂ
‡ÁÒÓ˜‚‡Ú ËÎË Â‰ÛˆË‡Ú. »ÁÔ‡‰‡ÈÍË ‚ ÔÎ‡ÚÂÊÌË Á‡ÚÛ‰ÌÂÌËˇ, ÍÓÂÚÓ ÔË ÙÛÌ-
‰‡ÏÂÌÚ‡ÎÌËÚÂ ‰ÂÙËˆËÚË Ì‡ ÔÎ‡ÌÓ‚‡Ú‡ ËÍÓÌÓÏËÍ‡ ÒÂ ÒÎÛ˜‚‡ ÒÂ‰ÌÓ ‚Â‰Ì˙Ê Ì‡
‰ÂÒÂÚËÎÂÚËÂ, ¡˙Î„‡Ëˇ ÛÒÔÂ¯ÌÓ ËÌÍ‡ÒË‡ ÔÓÎËÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ÒË Ò‡ÚÂÎËÚÌÓÒÚ. —
ìÂ¯‡‚‡˘‡Ú‡ Ò˙‚ÂÚÒÍ‡ ÔÓÏÓ˘î ‰Ó Ï‡Ú 1990 „. —ÓÙËˇ ÛÒÔˇ‚‡ ÔÛÌÍÚÛ‡ÎÌÓ ‰‡
Ó·ÒÎÛÊ‚‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ÒË ÍÂ‰ËÚË, Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÈÍË ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ ‚ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚË-
ÛÂÏ ‰˙Î„.
Â‰ËÚÌ‡Ú‡ ËÁˇ‰ÌÓÒÚ Ì‡ ÂÊËÏ‡ Ó·‡˜Â ÌÂ ·Ë‚‡ ‰‡ ÒÂ Ú˙ÎÍÛ‚‡ Í‡ÚÓ ÌˇÍ‡Í-
‚Ó Ò‚Ë‰ÂÚÂÎÒÚ‚Ó Á‡ ÓÚÒ˙ÒÚ‚ËÂÚÓ Ì‡ ÒÂËÓÁÌË ÔÓ·ÎÂÏË. –Â„ÛÎˇÌ‡Ú‡ ÔÓ‚Ú‡ˇÂ-
ÏÓÒÚ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÍËÁË „Ó‚ÓË Á‡ Â‰ËÌ ÏÌÓ„Ó Í˙Ò ‰˙Î„Ó‚ ˆËÍ˙Î: ÏÂÊ‰Û
ÔÓ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ‚Â˜Â „‡Á Ë ÏÓÏÂÌÚ‡, ‚ ÍÓÈÚÓ ËÍÓÌÓÏËÍ‡Ú‡ Â ÔËÌÛ‰ÂÌ‡ ‰‡ Û‰‡Ë
ÒÔË‡˜ÍË, ËÏ‡ ÌÂ ÔÓ‚Â˜Â ÓÚ 5 „. (1955≠1960, 1974≠1978, 1984≠1989 „.). “ÓÁË ˆËÍ˙Î
ì„‡Á ≠ ÒÔË‡˜Í‡î Â ÔÓÁÌ‡Ú Ë ÔÂÁ „Ó‰ËÌËÚÂ ‰Ó ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡. “‡Ï Ó·‡˜Â
ÒÔË‡˜Í‡Ú‡ Â Ì‡ÚËÒÌ‡Ú‡ ‚Ë‰ËÏÓ Ò‡ÏÓ ‚Â‰Ì˙Ê (1929≠1930 „.), ‡ ‚˙ÁıÓ‰ˇ˘‡Ú‡ Ù‡Á‡
Â ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌÓ ÔÓ-ÔÓ‰˙ÎÊËÚÂÎÌ‡.
***
ÕËÚÓ Ó·ÂÏÌÓÚÓ ËÁÎÓÊÂÌËÂ, ÌËÚÓ Ú‚˙‰Â ÔÓÚÓ˜ËÎÓÚÓ ÒÂ Á‡ÍÎ˛˜ÂÌËÂ Ò‡ ‚
Ò˙ÒÚÓˇÌËÂ ‰‡ Í‡Ê‡Ú ‚ÒË˜ÍÓ Á‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ. ÕÂ‰ÓÍÓÒÌ‡ÚË ËÎË
Ò‡ÏÓ Á‡„‡ÚÌ‡ÚË ÓÒÚ‡‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ‚‡ÊÌË ÚÂÏË (ìÒ‚Â˘ÂÌ‡Ú‡ Í‡‚‡î Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËˇ
ÂÁÂ‚, Ú‡ÌÒÙÓÏË‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‚˙‚ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„, ÔÓÎËÚËÍ‡Ú‡ ÔÓ
ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ Ì‡ ‰˙Î„‡). ¬˙ÁÏÓÊÌË, ÌÓ ÌÂÓÒ˙˘ÂÒÚ‚ÂÌË ÓÒÚ‡‚‡Ú Â‰Ëˆ‡ ËÍÓÌÓÏË-
˜ÂÒÍË, ËÍÓÌÓÏÂÚË˜ÌË, ÔÒËıÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË Ë ‰ÓË ÔÓÎËÚÓÎÓÊÍË ‡ÁÂÁË. Õ‡‰ÂÊ‰‡-
Ú‡ ÌË Ó·‡˜Â Â, ˜Â ÔÓÂÍÚ˙Ú ÒÂ Â ÒÔ‡‚ËÎ Ò Ì‡È-‚‡ÊÌÓÚÓ ≠ ‰‡ ÔÓ‰Â‰Ë Ë ìÍÓ‰ËÙËˆË-
‡î ‚ Â‰ËÌ Ó·˘ ‡ÁÍ‡Á Ô‡˜ÂÚ‡Ú‡ ‰˙Î„Ó‚‡ ËÒÚÓËˇ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ
·ÎËÁÓ 120 „. ƒ‡ÎË ÚÓ‚‡ Â Ú‡Í‡ ˘Â ÔÓÎË˜Ë Ò‡ÏÓ, ‡ÍÓ ÚÓÁË ‡ÁÍ‡Á ‚ ·˙‰Â˘Â ÔÓÒÎÛ-
ÊË Í‡ÚÓ ÔÎ‡ÚÙÓÏ‡ Á‡ ÌÓ‚Ë ËÁÒÎÂ‰Ó‚‡ÚÂÎÒÍË Ô˙ÚÛ‚‡ÌËˇ ‚ ÏËÌ‡ÎÓÚÓ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ
‰˙Î„ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡.
œ–»ÀŒ∆≈Õ»fl
—⁄ƒ⁄–∆¿Õ»≈
»ÁÚÓ˜ÌËˆË Ë Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‰‡ÌÌËÚÂ ..................................................................... 365
»ÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ ÒıÂÏ‡ Á‡ ÔÂ‚‡ÎÛÚË‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ ÎÂ‚Ó‚Â................. 367

ÓÂÙËˆËÂÌÚË Ì‡ ‰˙Î„‡, 1888≠1945 „. ................................................................. 369
œÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌË ‰˙Î„Ó‚Â, 1878≠1947 „. ................................................... 381
–‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„, 1878≠1947 „. .............................................................. 409

ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË ............................................................................................. 435
œËÎÓÊÂÌËˇ 365
»ÁÚÓ˜ÌËˆË Ë Í‡˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ ‰‡ÌÌËÚÂ

Õ‡È-ÌÂÒË„ÛÌË Ò‡ ‰‡ÌÌËÚÂ Á‡ ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰ËÌË, ÍÓ„‡ÚÓ ‚
‡ıË‚‡ Ì‡ ¡Õ¡ ÏÓ„‡Ú ‰‡ ·˙‰‡Ú Ì‡ÏÂÂÌË ‡ÁÎË˜ÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡.
Õ‡ÔËÏÂ Á‡ 1956 „. Ò‚Â‰ÂÌËˇÚ‡ ‚‡Ë‡Ú ÓÚ 12.3 ‰Ó 17.7 ÏÎÌ. ˘. ‰. Ë ÓÚ 13.7 ‰Ó
102.6 ÏÎÌ. Î‚. œË Ú‡ÍË‚‡ ÒÂËÓÁÌË ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÚÛÍ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡
‡ÁÎË˜ÌË ‰ÂÙËÌËˆËË Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„. œÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ÔÓ-ÒË„ÛÌË ÓËÂÌÚËË
ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËÚÂ ÚÛÍ ‰‡ÌÌË Ò‡ ‰‡‚‡ÎË ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ÌËÂ Ì‡ ÓÚÍËÚËÚÂ ÔÓ-‰˙Î„Ë Â‰Ó-
‚Â ‚ ÔÂ„ÎÂ‰‡ÌËÚÂ ‡ıË‚ÌË ‰ÓÍÛÏÂÌÚË. Œ˜‡Í‚‡ÌÂÚÓ Â, ˜Â ÍÓÌÒÚÛË‡ÌËÚÂ Á‡ ‚˙Ú-
Â¯ÌË ÌÛÊ‰Ë ÂÚÓÒÔÂÍÚË‚ÌË ÓÚ˜ÂÚË ËÁÔÓÎÁ‚‡Ú Â‰Ì‡ ÛÂ‰Ì‡Í‚ÂÌ‡ ‰ÂÙËÌËˆËˇ Ì‡
‰˙Î„‡. ŒÚ ‰Û„‡ ÒÚ‡Ì‡, ÔÓ‰Ó·ÌÓ ÔÂ‰ÔÓ˜ËÚ‡ÌËÂ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘‡Ú‡ ÓÔ‡Ò-
ÌÓÒÚ Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË ‰‡ ·˙‰‡Ú ÍÓË„Ë‡ÌË ‚ÔÓÒÎÂ‰ÒÚ‚ËÂ. ◊ÂÒÚ‡ ÒÚ‡ÚËÒÚË-
˜ÂÒÍ‡ Ô‡ÍÚËÍ‡ Â ÓÚ˜ÂÚÂÌË ÔÂÁ ˇÌÛ‡Ë ËÎË ÙÂ‚Û‡Ë ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË Ë ‡„Â„‡ÚË ÔÓ-
Í˙ÒÌÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú Â‚ËÁË‡ÌË ÔË ÔÓÒÚ˙Ô‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÔÓ-Ô˙ÎÌË ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍË ‰‡ÌÌË.
ƒÛ„ ÒÂËÓÁÂÌ ÔÓ·ÎÂÏ Ì‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌËˇ ÚÛÍ ·ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Â ÌÂ„Ó‚Ó-
ÚÓ ÔÂ‚‡ÎÛÚË‡ÌÂ ‚ ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë. ¬ Ì‡ÏÂÂÌËÚÂ ‡ıË‚ÌË ‰ÓÍÛÏÂÌÚË ÚÓÈ ·Â ÓÚ-
˜ÂÚÂÌ ‚ ˘. ‰. Ò‡ÏÓ Á‡ ÔÂËÓ‰ËÚÂ 1955≠1963 Ë 1980≠1990. ÓÌ‚ÂÚË‡ÌÂÚÓ ÏÛ ÓÚ ÎÂ-
‚Ó‚Â ‚ ‰ÓÎ‡Ë Á‡ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ „Ó‰ËÌË ÒÂ Ò·Î˙ÒÍ‚‡ Ò˙Ò Ò˙˘ÂÒÚ‚Û‚‡˘ËÚÂ ‡ÁÎË˜ÌË
Ó·ÏÂÌÌË ÍÛÒÓ‚Â. ŒÔËÚ‚‡ÈÍË ÒÂ ‰‡ ìÌ‡Ò˙˜‡‚‡î ÓÚ‰ÂÎÌË ÒÂ„ÏÂÌÚË ÓÚ ËÍÓÌÓÏË-
Í‡Ú‡, ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍ‡Ú‡ ‰˙Ê‡‚‡ ÔËÎ‡„‡ ÏÌÓÊÂÒÚ‚Ó ‚‡ÎÛÚÌË ÍÓÂÙËˆËÂÌÚË ÒÔÓ-
Â‰ ÚËÔ‡ Ì‡ Ú˙„Û‚‡ÌËÚÂ ÒÚÓÍË ËÎË Ì‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡, Ò ÍÓˇÚÓ ÒÂ ËÁ‚˙¯‚‡ Ó·ÏÂÌ˙Ú.
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ˇÌ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡ Á‡ ÚÛËÒÚË˜ÂÒÍË ˆÂÎË Ì‡ÔËÏÂ ÒÂ ‡·ËÚË‡ ÔÓ ÏÌÓ„Ó
ÔÓ-ÌÂ·Î‡„ÓÔËˇÚÂÌ ÍÛÒ. À‡·ËËÌÚ˙Ú Ì‡ Ó·ÏÂÌÌËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â ËÁËÒÍ‚‡ Ò‡ÏÓÒÚÓˇ-
ÚÂÎÌÓ ËÁÒÎÂ‰‚‡ÌÂ, ÍÓÂÚÓ Ó˜Â‚Ë‰ÌÓ ÌÂ ÏÓÊÂ ‰‡ ·˙‰Â ËÁ‚˙¯ÂÌÓ ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ì‡ Ì‡Ò-
ÚÓˇ˘ÓÚÓ ÔÓÛ˜‚‡ÌÂ. œÓ‡‰Ë ÚÓ‚‡ ÚÛÍ ·Â ËÁÔÓÎÁ‚‡Ì ÓÙËˆË‡ÎÌËˇÚ ÍÛÒ ÏÂÊ‰Û ÎÂ-
‚‡ Ë ‰ÓÎ‡‡ ÔÓ ‰‡ÌÌË ÓÚ ‡ıË‚ÌË ËÁÚÓ˜ÌËˆË (Á‡ Ô˙‚‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 50-ÚÂ „Ó‰Ë-
ÌË) Ë ÓÚ ìƒ˙Ê‡‚ÂÌ ‚ÂÒÚÌËÍî (ÒÎÂ‰ 1968 „.).
«‡ Ò˙Ê‡ÎÂÌËÂ ÌÂ ·ˇı‡ ÓÚÍËÚË Ò‚Â‰ÂÌËˇ Á‡ 1954 „. Ë 1964≠1967 „., ÍÓ„‡ÚÓ
ìÛÔ‡‚ÎÂÌËÂÚÓî Ì‡ ‰˙Î„‡ Â ÔÓÂÚÓ ÓÚ ÌÓ‚ÓÛ˜Â‰ÂÌ‡Ú‡ ¡˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚Ò-
Í‡ ·‡ÌÍ‡. ÕÂ ‡ÁÔÓÎ‡„‡ÏÂ Ë Ò ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ „Ó‰Ë¯Ì‡ ·‡Á‡ Á‡ ‰‚ËÊÂÌËˇÚ‡ Ì‡ ‚‡-
ÎÛÚÌËˇ ÂÁÂ‚ Ë Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ. ≈ÚÓ Á‡˘Ó ·Â ÌÂ‚˙ÁÏÓÊÌÓ ËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ ÌÂÚÌËˇ ‰˙Î„ (·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ ÏËÌÛÒ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÂÁÂ‚Ë) Ë ÂÍÓÌÒÚÛË‡ÌÂ-
ÚÓ Ì‡ Â‰Ëˆ‡ ‰˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. ◊‡ÒÚË˜ÌÓ Í‡ÚËÌ‡Ú‡ ·Â ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌ‡ ÔÓ
˜ÛÊ‰Ë ËÁÚÓ˜ÌËˆË Ë ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡ÌË ‚ Á‡Ô‡‰ÌË ËÁ‰‡ÌËˇ ÓˆÂÌÍË ‚ Ú‡·ÎËˆË 17.1., 17.2.,
17.3. Ë 17.6. “ˇ·‚‡ ‰‡ ·˙‰Â Ì‡Ô‡‚ÂÌ‡ Û„Ó‚ÓÍ‡Ú‡ Ë, ˜Â ‚ ‰˙Î„‡ ıÓÌÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍ‡
ÔÂÒÔÂÍÚË‚‡ Â ÔÂ‰ÒÚ‡‚ÂÌ Ò‡ÏÓ ‚˙Ì¯ÌËˇÚ ‰˙Î„ ‚ ìÌÂÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‚‡ÎÛÚËî
Í˙Ï ìÍ‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ÍÂ‰ËÚÓËî. œÓ‡‰Ë ÎËÔÒ‡ Ì‡ ‰‡ÌÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï
ÒÚ‡ÌË ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, Ò‡ ‰‡‰ÂÌË Ò‡ÏÓ Á‡ ÔÓÒÎÂ‰ÌÓÚÓ ÍÓÏÛÌËÒÚË˜ÂÒÍÓ ‰ÂÒÂÚË-
ÎÂÚËÂ. œÂÁ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË, Í‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ Ú‡·ÎËˆ‡ 17.4., ÚÓÁË ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ ÒÂ„-
ÏÂÌÚ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Â ÏÂÊ‰Û Â‰Ì‡ ‰ÂÒÂÚ‡ Ë Â‰Ì‡ ‚ÚÓ‡ ÓÚ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇÚ‡ Í˙Ï
Á‡Ô‡‰ÌË ÍÂ‰ËÚÓË.
ŒÚ ÌÂÔÂÓ‰ÓÎËÏË ÔÓÓˆË ÒÚ‡‰‡Ú Ë ‰Û„Ë ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍË ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË, ÍÓ-
ËÚÓ Ú‡‰ËˆËÓÌÌÓ ÒÂ ÔÓÎÁ‚‡Ú ‚ ÎËÚÂ‡ÚÛ‡Ú‡ Í‡ÚÓ ËÁÏÂËÚÂÎ Á‡ ÔÓÌÓÒËÏÓÒÚÚ‡ Ì‡
‰˙Î„Ó‚ÓÚÓ ·ÂÏÂ. ŒÒÓ·ÂÌÓ ÒÂËÓÁÌË Ò‡ ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆËÚÂ ÔË Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌËÚÂ ÒÏÂÚ-
ÍË: Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰, Ò˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ, ·ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ.

œÓ·ÎÂÏËÚÂ Ò‡ Ì‡ Ô˙‚Ó ÏˇÒÚÓ ÏÂÚÓ‰ÓÎÓ„Ë˜ÂÒÍË ≠ ‡ÁÎË˜ÌÓÚÓ ÍÓÌÒÚÛË‡ÌÂ Ì‡
‡„Â„‡ÚËÚÂ Ò˙„Î‡ÒÌÓ Á‡Ô‡‰Ì‡Ú‡ Ë ËÁÚÓ˜Ì‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ìÚ‡‰ËˆËˇî. ÃÌÓ„Ó
ÔÓ-„ÓÎÂÏË Ò‡ Ó·‡˜Â ËÁÍË‚ˇ‚‡ÌËˇÚ‡ ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ ‚Ó‰ÂÌÓÚÓ Á‡ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒ-
Í‡Ú‡ ÒËÒÚÂÏ‡ ìÔËÒÚ‡ÒÚËÂ Í˙Ï Ò‚˙ıÓÔÚËÏËÁ˙Ïî. «‡Ô‡‰ÌËÚÂ ÓÔËÚË Á‡ ÍÓË„Ë-
‡ÌÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚ÂÊ‰‡ÌËÚÂ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍ‡Ú‡ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÌË ÒÏÂÚÍË ÔÓÍ‡Á-
‚‡Ú ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇ ÓÚ ÓÙËˆË‡ÎÌËÚÂ ÓˆÂÌÍË. œË ÔÓ-ÌËÒÍ‡Ú‡ Ë‰ÂÓÎÓ-
„Ë˜ÂÒÍ‡ ˜Û‚ÒÚ‚ËÚÂÎÌÓÒÚ Ì‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌÓ Ú˙„Û‚‡ÌËÚÂ Ó·ÂÏË Ì‡ ÒÚÓÍË Ë ÛÒÎÛ„Ë
ÔÓ ÔÂÁÛÏÔˆËˇ ÚÂ ·Ë Úˇ·‚‡ÎÓ ‰‡ ·˙‰‡Ú ÔÓ-ÒÎ‡·Ó ÔÓ‚Â‰ÂÌË ÓÚ ‚Ó‰ÂÌÓÚÓ
Ò‚˙ıÓÔÚËÏËÒÚË˜ÌÓ ÔËÒÚ‡ÒÚËÂ Ì‡ ÒËÒÚÂÏ‡Ú‡. ‡ÍÚÓ ÎË˜Ë ÓÚ ÔË‚Â‰ÂÌËÚÂ ‚
ÔËÎÓÊÂÌËÂÚÓ ‰‡ÌÌË Ó·‡˜Â, Ë ÚÛÍ ‡ÁÏËÌ‡‚‡ÌËˇÚ‡ ÏÂÊ‰Û ‡ÁÎË˜ÌËÚÂ ËÁÚÓ˜ÌËˆË
Ò‡ ÁÌ‡˜ËÚÂÎÌË ≠ Ì‡ÔËÏÂ Á‡ 1981 „. ÔÓ ÓÚ˜ÂÚ Ì‡ ¡Õ¡ Ò‡Î‰ÓÚÓ ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡-
Î‡ÌÒ Â + 286 ÏÎÌ. ˘. ‰., ‡ ÔÓ ËÌÙÓÏ‡ˆËˇ Ì‡ ÷ÂÌÚ‡ÎÌÓÚÓ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ ÛÔ‡‚-
ÎÂÌËÂ (÷—”) Â -207 ÏÎÌ. ‚‡Î. Î‚. Œ˜Â‚Ë‰ÌÓ ÚÛÍ ÒÚ‡‚‡ ‰ÛÏ‡ Á‡ ‡ÁÎËÍ‡ ÌÂ Ò‡ÏÓ ‚
‰ÂÙËÌËˆËËÚÂ, ÌÓ Ë ‚ ÓˆÂÌÍËÚÂ. “ÂÁË ‚‡ÊÌË ÌÂ‰ÓÒÚ‡Ú˙ˆË ‚ Ô˙‚Ë˜ÌËÚÂ ‰‡ÌÌË ÌË
Í‡‡Ú ‰‡ ÒÂ ‚˙Á‰˙ÊËÏ Í˙Ï ÏÓÏÂÌÚ‡ ÓÚ ÍÓÌÒÚÛË‡ÌÂ Ì‡ ÒÚ‡Ì‰‡ÚÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Ë
Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ. »Á‚ÂÒÚÌ‡ ÔÂ‰ÒÚ‡‚‡ Á‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ ÏÓÊÂ ‰‡ ÌË ‰‡‰‡Ú
ÔË‚Â‰ÂÌËÚÂ ‚ ÚÂÍÒÚ‡ Á‡Ô‡‰ÌË ÓˆÂÌÍË (Ú‡·ÎËˆË 17.1., 17.2., 17.3. Ë 17.6.). œÂ‰Ë
Ô˙ÎÌÓÚÓ ‡ÁÒÂÍÂÚˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ô‡ÁÂÌËÚÂ ‚˙‚ ÙÓÌ‰Ó‚ÂÚÂ Ì‡ ÷—”, ÃËÌËÒÚÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡
ÙËÌ‡ÌÒËÚÂ Ë ¡ÛÎ·‡ÌÍ ‡ıË‚ÌË ‰ÓÍÛÏÂÌÚË Ò˜ËÚ‡ÏÂ, ˜Â ‰ÓÔ˙ÎÌËÚÂÎÌÓÚÓ Ï‡ÌËÔÛ-
ÎË‡ÌÂ Ì‡ ‰‡ÌÌËÚÂ ˘Â ·˙‰Â ÌÂÍÓÂÍÚÌÓ.
»ÁÔÓÎÁ‚‡Ì‡ ÒıÂÏ‡ Á‡ ÔÂ‚‡ÎÛÚË‡ÌÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ ÎÂ‚Ó‚Â
¿. ƒ˙Î„Ó‚Â, ÂÏËÚË‡ÌË ‚ ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â:

¿1. ì√ÓÎÂÏË Á‡ÂÏËî: 6 % 1892, 5 % 1902, 5 % 1904, 4.5 % 1907 Ë 4.5 % 1909
‰Ó 1914 „. Á‡ ‚ÒË˜ÍË Úˇı ÒÂ ÔËÎ‡„‡ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ (ÁÎ‡ÚÂÌ) Ù‡ÌÍ.
ÓÚ 1915 „. ‰Ó 1918 „. ‚ÍÎ. ÒÂ ÔËÎ‡„‡ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËˇ Ù‡ÌÍ.
ÓÚ 1919 „. ‰Ó 1926 „. ‚ÍÎ. ÒÂ ÔËÎ‡„‡ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ (ÍÌËÊÂÌ) Ù‡ÌÍ.
ÓÚ 1927 „. Ì‡Ú‡Ú˙Í ÔÓ ÁÎ‡ÚÌËˇ Ô‡ËÚÂÚ ÓÚ 26.71 Î‚. Á‡ ÁÎ‡ÚÂÌ Ù‡ÌÍ, Ì‡Ï‡-
ÎÂÌ Ò ÔÓˆÂÌÚËÚÂ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1926 „.:
¿1‡. 1927-1930 „.
6 % 1892 ÔÓ 37 %;
5 % 1902, 5 % 1904, 4.5 % 1907 ÔÓ 49 %;
4.5 % 1909 ÔÓ 35 %.
¿1·. 1931-1945 „. ÔÓ ÌÓ‚ËÚÂ ÔÓˆÂÌÚË. œÓ Â¯ÂÌËÂ Ì‡ ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÍÓÏËÚÂÚ

Ì‡ Œ·˘ÂÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ì‡Ó‰ËÚÂ Ë ÔÓ ÔÓÒÚË„Ì‡ÚÓ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂ Ò ÍÂ‰ËÚÓËÚÂ Ô˙‚Ó-
Ì‡˜‡ÎÌÓ ÔÂ‰‚Ë‰ÂÌÓÚÓ Á‡ 1933 „. ËÁÏÂÌÂÌËÂ Ì‡ ÔÓˆÂÌÚ‡ (Ô‡ÎËÂ) ÌÂ Â ÓÒ˙˘ÂÒÚ‚Â-
ÌÓ.
6 % 1892 ÔÓ 43 %;
5 % 1902, 5 % 1904, 4.5 % 1907 ÔÓ 56 %;
4.5 % 1909 ÔÓ 40 %
¿2. –ÂÔ‡‡ˆËË Ë ÓÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÒÎÂ‰ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡

1918-1925 „. ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ: ÔÓ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËˇ (ÁÎ‡ÚÂÌ) Ù‡ÌÍ.
ÓÚ 1926 „. ÔÓ ÁÎ‡ÚÂÌ Ô‡ËÚÂÚ, ·ÂÁ Ì‡Ï‡Îˇ‚‡ÌÂ Ò ÔÓˆÂÌÚËÚÂ ÔÓ ¿1‡ Ë ¿1·.
¿3. ŒÒÚ‡Ì‡ÎË ‰˙Î„Ó‚Â ‚ ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â: ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡

–ÛÏÂÎËˇ Ë 4.75 % 1909 Á‡ÂÏ Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡; ¿‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÓÚ 1912/13;
¿‚‡ÌÒË Ì‡ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ 1913/15; ‰˙Î„ Í˙Ï »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË Ë Í˙Ï
ÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ "∆ÓÌÍÒËÓÌ-—‡ÎÓÌËÍ- ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ".
‰Ó 1914 „. Á‡ ‚ÒË˜ÍË Úˇı ÒÂ ÔËÎ‡„‡ ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ (ÁÎ‡ÚÂÌ) Ù‡ÌÍ;

1915≠1918 „. ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ: ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍËˇ Ù‡ÌÍ;
1919≠1925 „. ‚ÍÎ˛˜ËÚÂÎÌÓ: ÍÛÒ˙Ú Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ (ÍÌËÊÂÌ) Ù‡ÌÍ;
ÓÚ 1926 „. Ì‡Ú‡Ú˙Í ÔÓ ÁÎ‡ÚÌËˇ Ô‡ËÚÂÚ.
—ÎÂ‰ 1926 „. Ì‡Ú‡Ú˙Í ÓÚ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ò‡ ËÁÍÎ˛˜ÂÌË ŒÍÛ-
Ô‡ˆËÓÌÌËˇÚ ‰˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ Ë 4.75 % 1909 «‡ÂÏ Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡.

œÂÁ Ò˙˘‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ ÚÂ Ò‡ ÔÂ‚‡ÎÛÚË‡ÌË, ÂÒÔ. ‚ ÍÌËÊÌË Û·ÎË Ë ÙÂÌÒÍË Ù‡Ì-
ÍÓ‚Â Ë ÔÓ„‡¯ÂÌËˇ ÔÓ Úˇı ÔÓ‚Â˜Â ÌÂ Ò‡ Ô‡‚ÂÌË.
¡. ƒ˙Î„Ó‚Â, ÂÏËÚË‡ÌË Ë/ËÎË ÔÎ‡˘‡ÌË ‚ ÚÂÍÛ˘Ë (ÍÌËÊÌË) ÙÂÌÒÍË Ù‡Ì-

ÍÓ‚Â:
«‡ÂÏ ì≈ÌÓî 6.5 % 1923, ÙÂÌÒÍ‡ ˜‡ÒÚ ÔÓ —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌËˇ Á‡ÂÏ 7.5 % 1928
Ë «‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7 % 1923 ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ (¡ƒ«). œÂÁ ˆÂÎËˇ
ÔÂËÓ‰ ÒÂ ÔËÎ‡„‡ Ó·ÏÂÌÌËˇÚ ÍÛÒ Ì‡ ÙÂÌÒÍËˇ (ÍÌËÊÂÌ) Ù‡ÌÍ. ŒÚ 1937 „. Ì‡-
ÒÂÚÌÂ ‰Ó Í‡ˇ Ò‡ÏÓ ÔÓ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ˜‡ÒÚ ÓÚ —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌËˇ Á‡ÂÏ ÒÂ ËÁÔÓÎÁ‚‡
ÍÛÒ Ì‡ Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî, Ú. Â. Ó·ÏÂÌÌËˇÚ ÍÛÒ Ì‡ ÎÂ‚‡ Í˙Ï Ù‡ÌÍ‡ ÓÚ 1935 „.
ÔÂ‰Ë ‰Â‚‡Î‚‡ˆËˇÚ‡ Ì‡ ÙÂÌÒÍ‡Ú‡ ‚‡ÎÛÚ‡.
¬. ŒÒÚ‡Ì‡ÎË ‚‡ÎÛÚË
œÓ ÓÒÚ‡Ì‡ÎËÚÂ ‚‡ÎÛÚË (·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË, ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â, ˘‡ÚÒÍË ‰Ó-
Î‡Ë, ‡ÈıÒÏ‡ÍË, ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË, ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË Ë Ú. Ì.) ÒÂ ÔËÎ‡„‡Ú Ò˙ÓÚ-
‚ÂÚÌËÚÂ ÍÛÒÓ‚Â, ÔÛ·ÎËÍÛ‚‡ÌË ÓÚ ¡Õ¡ ‚ —Ú‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍËÚÂ „Ó‰Ë¯ÌËˆË Ë ‚ ƒ˙Ê‡-
‚ÂÌ ‚ÂÒÚÌËÍ.
ÓÂÙËˆËÂÌÚË Ì‡ ‰˙Î„‡, 1888≠1945 „.

1888 1889 1890 1891 1892
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 35 226 842 81 504 342 110 530 050 100 859 550 99 000 050
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 8 531 793 8 078 745 8 287 590 18 172 985 8 853 373
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 0 4 153 245 4 533 090 4 484 185 4 482 573
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 3 118 000 11 505 000 4 598 000 7 377 000 2 948 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 32 108 842 69 999 342 105 932 050 93 482 550 96 052 050
»ÁÌÓÒ Î‚. 64 199 000 80 581 000 71 051 000 71 065 000 74 640 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... ... ... 1 007 788 738
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 3 185 100 3 216 100 3 247 300 3 278 800 3 310 713
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 45 871 000 55 797 000 56 463 000 66 207 000 60 865 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... 9.82

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... 9.53
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... 0.88
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... 0.44
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 54.87 101.15 155.56 141.93 132.64

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 50.01 86.87 149.09 131.55 128.69
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 13.29 10.03 11.66 25.57 11.86
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 0.00 5.15 6.38 6.31 6.01
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 11.06 25.34 34.04 30.76 29.90

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 10.08 21.77 32.62 28.51 29.01
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 2.68 2.51 2.55 5.54 2.67
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 0.00 129.14 139.60 136.76 135.40
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 70.00 125.45 187.61 141.20 157.81

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 18.60 14.48 14.68 27.45 14.55
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 0.00 7.44 8.03 6.77 7.36
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 32 108 842 69 999 342 105 932 050 93 482 550 96 052 050
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 0 0 0 0 0
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 32 108 842 69 999 342 105 932 050 93 482 550 96 052 050
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... 9.53
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
(ÔÓ‰˙ÎÊÂÌËÂ)
1893 1894 1895 1896 1897
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 109 638 050 128 031 550 167 035 550 165 448 550 164 442 766
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 11 041 630 13 968 100 14 061 855 13 769 335 15 073 722
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 6 296 280 8 677 050 8 711 805 8 595 435 8 479 548
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 103 437 050 117 963 550 160 635 550 158 962 550 155 521 766
»ÁÌÓÒ Î‚. 91 464 000 72 851 000 77 686 000 108 740 000 59 791 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... ... ... ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 3 362 100 3 414 200 3 467 100 3 520 900 3 575 400
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 61 005 000 63 583 000 58 697 000 59 515 000 64 334 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 119.87 175.74 215.01 152.15 275.03

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 113.09 161.92 206.78 146.19 260.11
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 12.07 19.17 18.10 12.66 25.21
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 32.61 37.50 48.18 46.99 45.99

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 30.77 34.55 46.33 45.15 43.50
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 169.56 185.53 273.67 267.10 241.74

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 18.10 21.97 23.96 23.14 23.43
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 10.32 13.65 14.84 14.44 13.18
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 103 437 050 117 963 550 160 635 550 158 962 550 155 521 766
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 0 0 0 0 0
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 103 437 050 117 963 550 160 635 550 158 962 550 155 521 766
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1898 1899 1900 1901 1902
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚ 160 148 792 176 471 164 200 334 992 220 969 578 212 156 716
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 15 770 489 17 753 905 18 577 417 25 535 578 23 169 972
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 8 263 122 10 253 726 12 378 223 12 054 031 11 256 583
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 150 965 792 169 073 164 187 075 992 208 450 578 192 024 716
»ÁÌÓÒ Î‚. 66 537 000 53 467 000 53 983 000 82 770 000 103 685 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... 878 433 572 ... ... ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 3 630 800 3 687 100 3 744 283 3 800 800 3 858 200
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 66 780 000 58 110 000 60 877 000 63 408 000 69 593 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 20.09 ... ... ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 19.25 ... ... ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... 2.02 ... ... ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... 1.17 ... ... ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 240.69 330.06 371.11 266.97 204.62

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 226.89 316.22 346.55 251.84 185.20
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 23.70 33.21 34.41 30.85 22.35
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 44.11 47.86 53.50 58.14 54.99

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 41.58 45.86 49.96 54.84 49.77
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 226.06 290.95 307.30 328.74 275.93

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 23.62 30.55 30.52 40.27 33.29
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 12.37 17.65 20.33 19.01 16.17
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 150 965 792 169 073 164 187 075 992 208 450 578 192 024 716
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 0 1 414 000 0 0 0
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 150 965 792 170 487 164 187 075 992 208 450 578 192 024 716
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 19.41 ... ... ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1903 1904 1905 1906 1907
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 285 204 779 280 578 578 354 764 910 367 974 339 363 440 320
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 45 381 179 23 745 292 28 883 798 29 131 046 83 599 082
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 15 521 559 15 250 920 19 437 313 22 895 942 25 094 124
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 273 029 779 260 856 578 324 005 910 329 587 339 321 109 320
»ÁÌÓÒ Î‚. 108 074 000 157 619 000 147 961 000 114 573 000 125 595 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... 1 140 657 419 ... ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 3 916 500 3 975 600 4 035 575 4 094 300 4 153 800
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 71 705 000 82 667 000 92 321 000 97 212 000 104 574 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... 31.10 ... ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... 28.41 ... ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... 2.53 ... ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... 1.70 ... ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 263.90 178.01 239.77 321.17 289.37

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 252.63 165.50 218.98 287.67 255.67
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 41.99 15.06 19.52 25.43 66.56
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 72.82 70.58 87.91 89.87 87.50

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 69.71 65.61 80.29 80.50 77.30
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 380.77 315.55 350.96 339.04 307.06

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 63.29 28.72 31.29 29.97 79.94
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 21.65 18.45 21.05 23.55 24.00
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 273 029 779 260 856 578 324 005 910 329 587 339 321 109 320
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 0 0 0 0 0
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 273 029 779 260 856 578 324 005 910 329 587 339 321 109 320
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... 28.41 ... ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1908 1909 1910 1911 1912
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 451 446 133 446 598 784 523 840 459 614 779 091 608 856 129
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 33 573 466 31 596 996 36 031 389 36 682 270 33 301 402
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 22 455 921 22 302 450 25 648 737 26 031 050 21 804 426
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 411 915 133 398 775 784 471 039 459 545 443 091 531 735 129
»ÁÌÓÒ Î‚. 112 357 000 111 434 000 129 052 000 184 634 000 156 407 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... ... 1 657 597 433 ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 4 214 100 4 275 300 4 337 513 4 400 600 4 464 500
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 104 559 000 109 091 000 113 797 000 125 218 000 99 767 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 37.09 ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 32.91 ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... 2.21 ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... 1.57 ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 401.80 400.77 405.91 332.97 389.28

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 366.61 357.86 365.00 295.42 339.97
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 29.88 28.35 27.92 19.87 21.29
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 107.13 104.46 120.77 139.70 136.38

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 97.75 93.27 108.60 123.95 119.10
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 393.95 365.54 413.93 435.59 532.98

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 32.11 28.96 31.66 29.29 33.38
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 21.48 20.44 22.54 20.79 21.86
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 411 915 133 398 775 784 471 039 459 545 443 091 531 735 129
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 0 0 0 271 000 0
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 411 915 133 398 775 784 471 039 459 545 714 091 531 735 129
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 32.92 ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1913 1914 1915 1916 1917
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 845 013 132 1 027 510 866 1 383 887 231 1 462 155 228 1 839 712 871
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 37 894 316 46 720 400 63 055 149 72 314 561 82 577 073
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 26 152 798 35 225 663 52 372 216 55 294 471 70 382 191
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 754 079 132 940 952 866 1 105 650 231 1 335 733 228 1 701 815 871
»ÁÌÓÒ Î‚. 93 330 000 154 425 000 109 416 000 95 796 000 288 906 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... ... ... ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 4 528 900 4 875 300 4 978 600 5 026 900 5 075 800
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 96 947 000 120 086 000 100 564 000 97 118 000 151 123 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... ... ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 905.40 665.38 1264.79 1526.32 636.79

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 807.97 609.33 1010.50 1394.35 589.06
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 40.60 30.25 57.63 75.49 28.58
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 186.58 210.76 277.97 290.87 362.45

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 166.50 193.00 222.08 265.72 335.28
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 777.83 783.57 1099.45 1375.37 1126.11

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 39.09 38.91 62.70 74.46 54.64
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 26.98 29.33 52.08 56.94 46.57
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 754 079 132 940 952 866 1 105 650 231 1 335 733 228 1 701 815 871
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 7 930 421 146 685 145 138 102 963 168 862 197 319 992 035
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 762 009 553 1 087 638 011 1 243 753 194 1 504 595 425 2 021 807 906
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... ... ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1918 1919 1920 1921 1922
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 5 522 785 321 13 066 395 192 28 848 082 957 52 201 497 613 75 601 140 622
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 93 128 264 130 156 933 138 772 878 244 679 094 490 419 747
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 66 756 510 135 260 565 108 207 231 232 280 885 331 897 774
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 199 552 000 1 068 762 000 1 437 928 000 1 266 444 000 1 076 174 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 5 323 233 321 11 997 633 192 27 410 154 957 50 935 053 613 74 524 966 622
»ÁÌÓÒ Î‚. 415 476 000 552 253 000 2 055 999 000 2 801 327 000 5 925 718 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... ... ... 28 785 577 130 ...
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 5 125 200 4 803 900 4 846 971 4 946 900 5 049 000
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 278 688 000 306 547 000 1 059 175 000 1 714 903 000 2 535 790 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 181.35 ...

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 176.95 ...
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... 0.85 ...
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... ... ... 0.81 ...
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 1329.27 2366.02 1403.12 1863.46 1275.81

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 1281.24 2172.49 1333.18 1818.25 1257.65
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 22.41 23.57 6.75 8.73 8.28
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1077.57 2719.96 5951.78 10552.37 14973.49

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1038.64 2497.48 5655.11 10296.36 14760.34
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 1910.10 3913.80 2587.88 2970.14 2938.93

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 33.42 42.46 13.10 14.27 19.34
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 23.95 44.12 10.22 13.54 13.09
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 5 323 233 321 11 997 633 192 27 410 154 957 50 935 053 613 74 524 966 622
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 688 883 543 919 482 947 1 827 087 258 2 979 853 792 3 758 216 052
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 6 012 116 864 12 917 116 139 29 237 242 215 53 914 907 405 78 283 182 674
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... ... ... 187.30 ...
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1923 1924 1925 1926 1927
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 58 957 295 795 20 714 300 987 22 272 203 629 21 019 132 590 32 318 705 780
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 596 639 566 675 826 211 625 718 422 1 038 112 445 798 298 325
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 261 198 239 391 564 500 411 841 032 535 352 881 585 358 283
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 1 194 719 000 917 165 000 105 021 000 445 781 000 1 921 994 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 57 762 576 795 19 797 135 987 22 167 182 629 20 573 351 590 30 396 711 780
»ÁÌÓÒ Î‚. 4 343 135 000 5 876 226 000 6 242 246 000 5 617 601 000 6 627 145 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. ... 42 067 719 154 49 495 000 000 49 419 000 000 52 462 000 000
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 5 153 200 5 259 500 5 368 000 5 478 741 5 550 300
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 2 554 105 000 2 962 549 000 3 228 070 000 2 999 191 000 3 186 958 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 49.24 45.00 42.53 61.60

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 47.06 44.79 41.63 57.94
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... 1.61 1.26 2.10 1.52
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % ... 0.93 0.83 1.08 1.12
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 1357.48 352.51 356.80 374.17 487.67

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 1329.97 336.90 355.12 366.23 458.67
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 13.74 11.50 10.02 18.48 12.05
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 11440.91 3938.45 4149.07 3836.49 5822.88

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 11209.07 3764.07 4129.50 3755.12 5476.59
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 2261.56 668.25 686.70 685.96 953.78

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 23.36 22.81 19.38 34.61 25.05
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 10.23 13.22 12.76 17.85 18.37
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 57 762 576 795 19 797 135 987 22 167 182 629 20 573 351 590 30 396 711 780
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 4 853 971 639 4 480 362 927 4 160 221 181 5 266 613 914 4 944 402 790
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 62 616 548 434 24 277 498 914 26 327 403 810 25 839 965 504 35 341 114 570
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % ... 57.71 53.19 52.29 67.37
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1928 1929 1930 1931 1932
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 25 932 716 951 29 985 053 438 16 825 649 350 17 161 835 164 16 377 258 474
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 747 482 011 1 256 940 230 986 051 237 946 954 129 807 280 626
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 622 478 646 1 013 379 923 822 177 701 757 010 549 669 265 214
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 4 230 174 000 2 621 770 000 2 359 763 000 1 775 985 000 1 612 159 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 21 702 542 951 27 363 283 438 14 465 886 350 15 385 850 164 14 765 099 474
»ÁÌÓÒ Î‚. 6 231 247 000 6 397 061 000 6 191 140 000 5 934 174 000 3 381 845 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. 56 529 000 000 56 207 000 000 48 641 000 000 44 561 000 000 39 273 000 000
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 5 622 800 5 696 200 5 770 600 5 845 900 5 922 300
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 3 577 059 000 3 432 531 000 2 778 515 000 4 723 898 000 2 504 394 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 45.88 53.35 34.59 38.51 41.70

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 38.39 48.68 29.74 34.53 37.60
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 1.32 2.24 2.03 2.13 2.06
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 1.10 1.80 1.69 1.70 1.70
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 416.17 468.73 271.77 289.20 484.27

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 348.29 427.75 233.65 259.28 436.60
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 12.00 19.65 15.93 15.96 23.87
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 4612.06 5264.05 2915.75 2935.70 2765.35

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 3859.74 4803.78 2506.83 2631.90 2493.14
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 606.71 797.18 520.63 325.70 589.57

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 20.90 36.62 35.49 20.05 32.23
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 17.40 29.52 29.59 16.03 26.72
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 21 702 542 951 27 363 283 438 14 465 886 350 15 385 850 164 14 765 099 474
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 5 212 023 078 4 920 878 112 5 532 209 284 6 011 983 285 6 227 396 000
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 26 914 566 029 32 284 161 550 19 998 095 634 21 397 833 449 20 992 495 474
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 47.61 57.44 41.11 48.02 53.45
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1933 1934 1935 1936 1937
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 15 689 118 125 14 909 072 469 14 747 682 417 14 527 835 994 9 707 940 342
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 660 816 563 286 016 663 277 683 540 265 246 768 299 062 321
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 572 448 552 180 465 402 138 925 065 164 832 888 196 644 671
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 1 652 783 000 1 572 329 000 1 607 421 000 1 652 498 000 1 994 354 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 14 036 335 125 13 336 743 469 13 140 261 417 12 875 337 994 7 713 586 342
»ÁÌÓÒ Î‚. 2 846 347 000 2 534 630 000 3 253 284 000 3 910 382 000 5 019 499 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. 35 633 000 000 34 564 000 000 36 569 000 000 40 188 000 000 46 565 000 000
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 5 999 600 6 077 939 6 125 400 6 173 300 6 221 500
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 2 397 107 000 2 022 759 000 2 480 686 000 2 915 036 000 3 305 545 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 44.03 43.13 40.33 36.15 20.85

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 39.39 38.59 35.93 32.04 16.57
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 1.85 0.83 0.76 0.66 0.64
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 1.61 0.52 0.38 0.41 0.42
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 551.20 588.21 453.32 371.52 193.40

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 493.14 526.18 403.91 329.26 153.67
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 23.22 11.28 8.54 6.78 5.96
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 2615.03 2452.98 2407.63 2353.33 1560.39

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 2339.55 2194.29 2145.21 2085.65 1239.83
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 585.55 659.33 529.70 441.69 233.35

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 27.57 14.14 11.19 9.10 9.05
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 23.88 8.92 5.60 5.65 5.95
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 14 036 335 125 13 336 743 469 13 140 261 417 12 875 337 994 7 713 586 342
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 6 785 593 000 7 147 351 000 7 164 739 000 7 571 745 000 10 236 687 000
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 20 821 928 125 20 484 094 469 20 305 000 417 20 447 082 994 17 950 273 342
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 58.43 59.26 55.53 50.88 38.55
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1938 1939 1940 1941 1942
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 9 504 521 247 9 090 042 125 8 750 723 055 8 758 738 021 8 738 052 413
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 439 736 060 219 114 421 164 974 215 165 192 278 369 914 120
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 155 632 969 165 653 670 153 371 914 153 963 167 145 218 833
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 2 006 253 000 2 010 133 000 2 010 133 000 517 800 000 792 800 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 7 498 268 247 7 079 909 125 6 740 590 055 8 240 938 021 7 945 252 413
»ÁÌÓÒ Î‚. 5 578 341 000 6 064 754 000 7 019 066 000 9 234 141 000 13 437 198 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. 51 295 000 000 59 403 000 000 65 410 000 000 88 958 000 000 109 932 000 000
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 6 270 100 6 319 000 6 368 400 6 742 900 6 799 200
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 3 496 360 000 3 599 852 000 4 158 861 000 6 681 310 000 11 367 567 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 18.53 15.30 13.38 9.85 7.95

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 14.62 11.92 10.31 9.26 7.23
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 0.86 0.37 0.25 0.19 0.34
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 0.30 0.28 0.23 0.17 0.13
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 170.38 149.88 124.67 94.85 65.03

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 134.42 116.74 96.03 89.24 59.13
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 7.88 3.61 2.35 1.79 2.75
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1515.85 1438.53 1374.09 1298.96 1285.16

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1195.88 1120.42 1058.44 1222.17 1168.56
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 214.46 196.67 162.08 123.34 69.89

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 12.58 6.09 3.97 2.47 3.25
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 4.45 4.60 3.69 2.30 1.28
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 7 498 268 247 7 079 909 125 6 740 590 055 8 240 938 021 7 945 252 413
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 15 054 830 000 16 662 968 000 18 520 141 000 21 096 117 000 22 897 560 000
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 22 553 098 247 23 742 877 125 25 260 731 055 29 337 055 021 30 842 812 413
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 43.97 39.97 38.62 32.98 28.06
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1943 1944 1945
¡ÛÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 8 513 353 447 8 400 895 892 8 298 683 500
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 262 311 330 249 723 816 148 360 464
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. 149 119 936 137 248 676 148 148 920
«Î‡ÚÂÌ ÂÁÂ‚ Ë ‰ÂÔÓÁËÚË ‚˙‚ ‚‡ÎÛÚ‡ Î‚. 792 800 000 792 800 000 783 300 000
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 7 720 553 447 7 608 095 892 7 515 383 500
»ÁÌÓÒ Î‚. 16 270 980 000 11 356 702 000 12 232 444 000
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Î‚. 146 183 000 000 203 471 000 000 242 262 000 000
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ ·. 6 856 000 6 913 300 6 971 100
ƒ‡Ì˙˜ÌË ÔËıÓ‰Ë ‚ ƒ¡ Î‚. 14 260 013 000 15 749 765 000 31 342 650 000
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 5.82 4.13 3.43

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 5.28 3.74 3.10
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 0.18 0.12 0.06
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/Õƒ % 0.10 0.07 0.06
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 52.32 73.97 67.84

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ % 47.45 66.99 61.44
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 1.61 2.20 1.21
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ % 0.92 1.21 1.21
¡ÛÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1241.74 1215.18 1190.44

ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 1126.10 1100.50 1078.08
ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 38.26 36.12 21.28
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/ËÁÌÓÒ Î‚./˜. 2175.03 1985.28 2125.19
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„/‰‡Ì˙ˆË % 54.14 48.31 23.98

ƒ˙Î„Ó‚Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 1.84 1.59 0.47
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ/‰‡Ì˙ˆË % 1.05 0.87 0.47
ÕÂÚÂÌ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 7 720 553 447 7 608 095 892 7 515 383 500
¬˙ÚÂ¯ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 26 243 476 000 49 001 765 000 76 546 334 000
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Î‚. 33 964 029 447 56 609 860 892 84 061 717 500
œÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„/Õƒ % 23.23 27.82 34.70
—ÔËÒ˙Í Ì‡ Ò˙Í‡˘ÂÌËˇÚ‡
ƒ¡ ≠ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ·˛‰ÊÂÚ.
Î‚/˜ ≠ ÎÂ‚‡ Ì‡ „Î‡‚‡ ÓÚ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ.
Õƒ ≠ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰.
œÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌË ‰˙Î„Ó‚Â, 1878≠1947 „.

‚‡ÎÛÚ‡ 1887 1888 1889 1890 1891
¿. œÀ¿Ÿ¿Õ≈ œŒ ¡ƒ«
1. ¡ÂÁÎËı‚ÂÌË ‰˙Î„Ó‚Â
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. (ÍÌ.Û·.) 5080793 0 0 8867000 0
ƒ˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. 0 500000 500000 0 1000000
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. 2951000 2951000 2951000 2951000 2951000
2. ¬˙Ì¯ÌË ÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ÌË ÎËı‚ÂÌË ‰˙Î„Ó‚Â
6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 4627745 3241090 3234485
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. 474500 503500 527500
ÎËı‚Ë ÁÎ.Ù. 4153245 2737590 2706985
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 2095500 2120500
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. 300000 325000
ÎËı‚Ë ÁÎ.Ù. 1795500 1777200
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù.
ÎËı‚Ë ÁÎ.Ù.
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ.Ù. (Ù.Ù.)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ.Ù. (Ù.Ù.)
ÎËı‚Ë ÁÎ.Ù. (Ù.Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ.Ù.
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ.Ù.
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù.Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù.Ù.
ÎËı‚Ë Ù.Ù.
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ·.Î.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·.Î.
ÎËı‚Ë ·.Î.
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ˘.‰.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·.Î.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
ÎËı‚Ë Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî
Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·.Î.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ
‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ Ù.Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù.Ù.
ÎËı‚Ë Ù.Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â ÁÎ.Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
8% 1913 Í˙Ï ¬ËÌÂ·‡ÌÍ ÙÂ‡ÈÌ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â

1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ.Ù.
1915 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 150 ÏÎÌ. Ù.
3. ¬˙Ì¯ÌË ÌÂÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ÌË ‰˙Î„Ó‚Â
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË
ÎËı‚Ë ÁÎ.Î‚.
∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „. Ù.Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ë ÎËı‚Ë Ù.Ù.
˙Ï ‡ÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ò˙·Ë, ı˙‚‡ÚË Ë ÒÎÓ‚ÂÌˆË,
Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „.
˙Ï ŒËÂÌÚ‡Î “‡·‡ÍÓ “ÂÈ‰ËÌ„ ‡ÏÔ˙ÌË Ë
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „.
˙Ï ‡ÁÌË ˜ÛÊ‰Ë ÙËÏË ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ¯‚.Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˜.Í.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ .Ï.
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ï.Î.
˙Ï ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÏÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ Ì‡ÒË˜‡ÌÂ ÏÓÌÂÚË 1935 „.
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „.
4. ƒ˙Ê‡‚ÌÓ„‡‡ÌÚË‡ÌË Á‡ÂÏË &
5. Œ·Ó·˘ÂÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
5.1.œÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
‚ ÎÂ‚‡ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡
ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ.Ù. 2951000 8531793 8078745 8287590 18172985
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù.Ù.
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·.Î.
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù.
˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÍÓÌË ˜.Í.
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï.
ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË Ï.Î.
Œ·˘Ó ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 2951000 8531793 8078745 8287590 18172985
5.2. œÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ‰˙Î„Ó‚ËÚÂ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ
ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ.Ù. 4153245 4533090 4484185
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù.Ù.
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·.Î.
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘Ó ÎËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚ (ÚÂÍÛ˘Ë) 0 0 4153245 4533090 4484185
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: —Ú‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍË „Ó‰Ë¯ÌËÍ Ì‡ ÷‡ÒÚ‚Ó ¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ÁÎË˜ÌË „Ó‰ËÌË.
¡ÂÎÂÊÍË:
* ŒÚ 1926 „. 4,75% 1909 Á‡ÂÏ Â ÔÓÍ‡Á‡Ì ‚˙‚ Ù.Ù.
** «‡ÂÏ˙Ú ì≈ÌÓî Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ÔÓËÁÎÂÁÎË ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡
„‡Ê‰‡ÌË Ì‡ ÒÚ‡ÌË ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ ÔÓ ‡·ËÚ‡ÊÌË Â¯ÂÌËˇ ‚˙‚ Ù. Ù. “ÛÍ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË Ë ËÁ‰‡‰ÂÌËÚÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡
Ì‡ —ÓÙËÈÒÍ‡Ú‡ „‡‰ÒÍ‡ Ó·˘ËÌ‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÓÚ Ò˙˘Ëˇ Á‡ÂÏ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÓÚ ÌÂˇ ÒÛÏË ÔÓ Â¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡
‡·ËÚ‡ÊÌËÚÂ Ò˙‰ËÎË˘‡.
& —Ú‡ÚËÒÚËÍ‡Ú‡ ÌÂ ‰‡‚‡ ‰‡ÌÌË Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌÓ „‡‡ÌÚË‡ÌËÚÂ Á‡ÂÏË, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ÚÂ ÌÂ Ò‡ ÔÓÍ‡Á‡ÌË ÚÛÍ.
—ÔËÒ˙Í Ì‡ Ò˙Í‡˘ÂÌËˇÚ‡:
¡ƒ« - ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ
·. Î. - ·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË
ÁÎ. Ù. - ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â
ÍÌ.Û·. - ÍÌËÊÌË Û·ÎË
ËÚÎ - ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË
.Ï. - ÌÂÏÒÍË ‡ÈıÒÏ‡ÍË
Ï.Î. - ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË
Ù. Ù. - ÙÂÌÒÍË (ÍÌËÊÌË) Ù‡ÌÍÓ‚Â
Ù. Ù. ìœÓ‡ÌÍ‡Âî - ÙÂÌÒÍË (ÍÌËÊÌË) Ù‡ÌÍÓ‚Â ìœÓ‡ÌÍ‡Âî ÓÚ 1935 „.
˜.Í. - ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÍÓÌË
¯‚.Ù. - ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍÓ‚Â
˘.‰. - ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ‰ÓÎ‡Ë
‚‡ÎÛÚ‡ 1892 1893 1894 1895 1896
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 0 0 0 0 580 546
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 500 000 500 000 500 000 500 000 125 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 229 965 3 235 580 3 237 385 3 231 475 3 230 955
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 555 000 594 500 632 500 665 000 705 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 2 674 965 2 641 080 2 604 885 2 566 475 2 525 955
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 2 122 200 2 117 400 2 121 550 2 124 500 2 125 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 345 000 360 000 385 000 410 000 435 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 757 400 1 736 550 1 714 500 1 690 950 1 666 050
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 50 208 2 237 650 5 158 165 5 254 880 5 336 430
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 319 000 800 500 800 500 933 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 50 208 1 918 650 4 357 665 4 454 380 4 403 430
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù.
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù.

ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù.
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.

‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù.
ÎËı‚Ë Ù. Ù.
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ·. Î.

‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î.
ÎËı‚Ë ·. Î.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî Ó·ÎË„‡ˆËË
ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î.
ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â ÁÎ. Ù.

1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ. Ù.


ÎËı‚Ë ÁÎÎ‚
∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.Ù. Ù.
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ë ÎËı‚Ë Ù. Ù.
˙Ï ŒËÂÌÚ‡Î “‡·‡ÍÓ “ÂÈ‰ËÌ„ ‡ÏÔ˙ÌË Ë ˙Ï˙¯˙Î
‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 8 853 373 11 041 630 13 968 100 14 061 855 13 769 335
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù.
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î.
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘Ó ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 8 853 373 11 041 630 13 968 100 14 061 855 13 769 335

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘Ó ÎËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚ (ÚÂÍÛ˘Ë) 4 482 573 6 296 280 8 677 050 8 711 805 8 595 435
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1897 1898 1899 1900 1901
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 2 160 000 1 119 040 0 0 0
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 791 667 250 000 458 333 541 667 541 667
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 235 465 1 618 450 3 240 005 3 240 620 3 234 296
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 752 500 394 000 827 000 878 000 925 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 2 482 965 1 224 450 2 413 005 2 362 620 2 309 296
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 2 126 050 2 129 650 2 131 600 2 131 750 2 130 100
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 460 000 490 000 520 000 550 000 580 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 639 650 1 611 600 1 581 750 1 550 100 1 516 650
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 380 520 6 644 900 7 823 515 8 150 515 8 931 735
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 031 000 1 227 500 1 586 500 1 913 500 2 019 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 349 520 5 417 400 6 237 015 6 912 735 6 796 684
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 1 500 000 7 608 888
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 6 250 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 500 000 1 358 888
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)




ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Â" Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1902 1903 1904 1905 1906
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 8 639 256
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 166 673 458 323 541 667 1 000 000 500 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 238 865 3 237 805 3 233 175 3 238 475 3 230 365
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 986 000 1 045 000 1 104 000 1 176 500 1 240 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 2 252 865 2 192 805 2 129 175 2 061 975 1 990 365
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 2 136 650 2 136 250 2 143 450 2 143 550 2 140 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 620 000 655 000 700 000 740 000 780 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 481 250 1 443 450 1 403 550 1 360 950 1 315 950
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 9 014 684 9 121 845 9 065 960 9 040 655 9 068 085
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 2 218 000 2 415 000 2 495 000 2 616 500 2 796 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 6 706 845 6 570 960 6 424 155 6 272 085 6 114 780
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 548 450 13 201 650
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 4 780 000 13 201 650
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 768 450 0
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 545 000 5 789 000 5 790 750 5 791 187
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 245 000 507 500 535 000 562 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 300 000 5 281 500 5 255 750 5 228 687
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 709 500 5 462 563
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 210 000 480 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 499 500 4 982 563
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)



∆ÓÌÍÒËÓÌ≠—‡ÎÓÌËÍ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „. Ù. Ù.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1907 1908 1909 1910 1911
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 500 000 1 410 212 0 0 0
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 33 750 745
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 32 239 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 511 745
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 22 660 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 21 345 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 933 435
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 9 153 280 8 937 420 9 151 980 9 169 055 9 161 920
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 3 038 500 2 994 000 3 391 500 3 594 500 3 793 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 943 420 5 760 480 5 574 555 5 368 920 5 149 650
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 790 000 5 790 375 5 789 000 5 791 063 5 788 875
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 590 000 620 000 650 000 685 000 717 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 200 000 5 170 375 5 139 000 5 106 063 5 071 375
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 463 250 5 460 250 5 463 500 5 460 313 5 463 250
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 505 000 527 500 557 500 582 500 615 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 958 250 4 932 750 4 906 000 4 877 813 4 848 250
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 262 500 7 009 544 7 012 213 7 008 813 7 011 956
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 490 000 515 000 535 000 562 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 262 500 6 519 544 6 497 213 6 473 813 6 449 456
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 1 957 703 4 025 600 4 025 600
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 65 300 135 290 141 792
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 1 892 403 3 890 310 3 883 808
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 254 260 5 038 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 550 000 570 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 704 260 4 468 950

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)




˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1912 1913 1914 1915 1916
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 675 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 9 189 650 8 929 520 8 729 085 8 846 875 10 007 030
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 4 040 000 4 131 500 4 180 500 4 553 500 5 966 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 035 800 4 798 020 4 548 585 4 293 375 4 041 030
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 792 563 5 789 250 5 789 125 5 789 437 5 790 125
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 757 500 792 500 832 500 875 000 920 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 035 063 4 996 750 4 956 625 4 914 437 4 870 125
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 464 625 5 461 974 5 462 562 5 461 500 5 461 187
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 647 500 677 599 712 500 747 500 785 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 817 125 4 784 375 4 750 062 4 714 000 4 676 187
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 7 008 863 7 012 200 7 009 300 7 010 106 7 012 118
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 585 000 615 000 640 000 670 000 702 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 6 423 863 6 397 200 6 369 300 6 340 106 6 309 618
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 4 025 600 4 025 600 4 025 600 4 025 600 4 025 600
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 148 608 155 750 163 236 169 121 179 304
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 3 876 992 3 869 850 3 862 364 3 856 479 3 846 296
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 1 052 850 5 045 175 4 634 457 5 046 900 5 045 400
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 610 000 630 000 650 000 690 000 720 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 442 850 4 415 175 3 984 457 4 356 900 4 325 400

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)


ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 7 460 000 7 200 000 7 200 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 9 000 000 9 000 000


˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1912 1913 1914 1915 1916
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 675 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 9 189 650 8 929 520 8 729 085 8 846 875 10 007 030
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 4 040 000 4 131 500 4 180 500 4 553 500 5 966 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 035 800 4 798 020 4 548 585 4 293 375 4 041 030
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 792 563 5 789 250 5 789 125 5 789 437 5 790 125
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 757 500 792 500 832 500 875 000 920 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 035 063 4 996 750 4 956 625 4 914 437 4 870 125
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 464 625 5 461 974 5 462 562 5 461 500 5 461 187
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 647 500 677 599 712 500 747 500 785 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 817 125 4 784 375 4 750 062 4 714 000 4 676 187
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 7 008 863 7 012 200 7 009 300 7 010 106 7 012 118
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 585 000 615 000 640 000 670 000 702 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 6 423 863 6 397 200 6 369 300 6 340 106 6 309 618
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 148 608 155 750 163 236 169 121 179 304
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 3 876 992 3 869 850 3 862 364 3 856 479 3 846 296
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 1 052 850 5 045 175 4 634 457 5 046 900 5 045 400
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 610 000 630 000 650 000 690 000 720 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 442 850 4 415 175 3 984 457 4 356 900 4 325 400

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)


ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 7 460 000 7 200 000 7 200 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 9 000 000 9 000 000


˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1917 1918 1919 1920 1921
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 350 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 8 883 620 8 950 320 8 877 965 8 856 385 8 860 110
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 5 169 500 5 551 000 5 817 500 6 148 000 6 529 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 714 120 3 399 320 3 060 465 2 708 385 2 330 610
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 791 062 5 789 562 5 790 687 5 789 187 5 789 937
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 967 500 1 015 000 1 067 500 1 120 000 1 177 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 823 562 4 774 562 4 723 187 4 669 187 4 612 437
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 461 437 5 464 625 5 460 625 5 464 500 5 460 937
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 825 000 870 000 910 000 960 000 1 005 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 636 437 4 594 625 4 550 625 4 504 500 4 455 937
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 7 010 168 7 009 368 7 009 493 7 010 600 7 012 462
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 732 500 765 000 800 000 837 500 877 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 6 277 668 6 244 368 6 209 493 6 173 100 6 134 962
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 187 923 196 955 206 421 216 343 226 741
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 3 837 677 3 828 645 3 819 179 3 809 257 3 798 859
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 052 550 4 644 855 5 052 575 5 045 000 5 045 850
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 760 000 780 000 830 000 860 000 900 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 292 550 3 864 855 4 222 575 4 185 000 4 145 850

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù.


ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â ÁÎ. Ù. 5 960 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 960 000

ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 7 200 000 7 200 000 7 200 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 9 000 000 9 000 000 9 000 000

∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.Ù. Ù. 561 758 1 123 517 1 123 517 1 123 517

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1922 1923 1924 1925 1926
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 350 000 1 350 000 1 350 000 1 350 000 675 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 8 958 180 9 014 940 8 861 710 4 613 855 468 255
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 7 024 500 7 509 000 7 810 000 4 038 500 13 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 933 680 1 505 940 1 051 710 575 355 454 755
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 790 312 5 790 187 5 791 875 #REF! 4 337 500
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 237 500 1 300 000 1 367 500 707 500 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 552 812 4 490 187 4 424 375 4 355 187 4 337 500
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 462 562 5 464 000 5 462 687 4 251 250 4 251 250
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 057 500 1 112 500 1 167 500 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 405 062 4 351 500 4 295 187 4 251 250 4 251 250
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 6 186 581 7 010 956 7 009 919 6 481 856 5 953 213
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 91 500 957 500 1 000 000 517 500 500
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 6 095 081 6 053 456 6 009 919 5 964 356 5 952 713
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 4 030 985 4 025 600 4 025 600 4 025 600 0
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 237 639 249 061 261 026 273 578
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 3 793 346 3 776 539 3 764 574 3 752 022
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 044 900 5 052 950 5 047 375 4 013 000 4 733 374
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 940 000 980 000 1 030 000 30 500 753 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 104 900 4 072 950 4 017 375 3 982 500 3 980 374
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 2 500 000 5 500 000 6 500 000 7 500 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 2 500 000 5 500 000 6 500 000 7 500 000
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 1 250 000 2 749 970 3 500 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 625 000 1 547 235 2 381 846
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 625 000 1 202 735 1 118 154
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 503 906 1 402 414
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 0 0
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 503 906 1 402 414

ÎËı‚Ë ˘.‰.
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î.

7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰.
ÎËı‚Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â ÁÎ. Ù. 13 000 000 13 000 000 15 000 000 15 000 000 15 000 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 7 040 000 7 040 000 9 040 000 9 040 000 9 040 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 960 000 5 960 000 5 960 000 5 960 000 5 960 000


Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. 1 000 000 1 000 000 1 000 000
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. 4 401 005 3 743 565 2 778 877
˙Ï ‡ÁÌË ˜ÛÊ‰Ë ÙËÏË ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë 41 019

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 490 419 747 596 639 566 672 114 943 616 343 285 1 003 177 787
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 3 711 268 9 375 138 7 242 732
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 27 691 927
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘Ó ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 490 419 747 596 639 566 675 826 211 625 718 422 1 038 112 445

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 3 711 268 9 375 138 7 242 732
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1927 1928 1929 1930 1931

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 454 140 454 140 454 140 454 140 454 140
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 454 140 454 140 454 140 454 140 454 140
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 637 500 4 330 000 4 322 500 4 322 500 4 322 500
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 300 000 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 337 500 4 330 000 4 322 500 4 322 500 4 322 500
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 265 250 4 250 550 4 250 550 4 250 550 4 250 550
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 14 000 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 251 250 4 250 550 4 250 550 4 250 550 4 250 550
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 5 992 713 5 992 701 5 952 690 5 952 690 5 952 690
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 992 713 5 992 701 5 952 690 5 952 690 5 952 690
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 982 807 3 947 108 3 946 883 3 946 883 3 946 883
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 3 500 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 979 307 3 947 108 3 946 883 3 946 883 3 946 883
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 9 000 000 5 000 000 5 000 000 5 000 000 5 020 178
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 0 0 0 279 957 300 135
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 9 000 000 5 000 000 5 000 000 4 720 043 4 720 043
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 3 014 927 3 167 558 3 327 915
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 985 073 832 442 672 085
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 1 403 220 1 509 157 1 511 432 12 084 955 2 261 843
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 0 0 0 3 492 500 2 117 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 1 403 220 1 509 157 1 511 432 8 592 455 144 843
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ·. Î. 182 664 181 361 187 406 191 594 193 433
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 14 100 20 800 26 500 30 200
ÎËı‚Ë ·. Î. 182 664 167 261 166 606 165 094 163 233
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ˘.‰. 327 953 332 688 339 120 358 198 364 215
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 25 000 38 500 48 500 58 000
ÎËı‚Ë ˘.‰. 327 953 307 688 300 620 309 698 306 215
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î. 138 800 142 862 142 732
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 3 800 8 300 8 800
ÎËı‚Ë ·. Î. 135 000 134 562 133 932
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 10 030 000 10 313 031 10 312 563
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 280 000 595 000 640 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 9 750 000 9 718 031 9 672 563
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰. 1 002 000 1 031 313 1 031 256
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 28 000 59 500 64 000
ÎËı‚Ë ˘.‰. 974 000 971 813 967 256
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î. 7 644 7 644 7 644 7 644 17 181
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 12 240
ÎËı‚Ë ·. Î. 7 644 7 644 7 644 7 644 4 941
ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ Ù. Ù. 186 144 186 144 186 144 148 915 418 637
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 0 0 0 0 298 300
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 186 144 186 144 186 144 148 915 120 337



Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. 1 000 000 1 000 000 11 000 000 500 000 500 000
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. 3 776 553
˙Ï ‡ÁÌË ˜ÛÊ‰Ë ÙËÏË ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë 14 060 14 060 14 060 14 060 14 061
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ¯‚.Ù. 4 242 3 180
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˜.Í. 1 853 733 926 866
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 305 413
˙Ï ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÏÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ Ì‡ÒË˜‡ÌÂ ÏÓÌÂÚË 1935 „. 55 000 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 2 000 000
337 668 325 609

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 9 259 734 64 044 293 122 858 064 70 903 036 72 571 987
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 137 927 963 137 353 166 234 595 713 243 631 752 235 248 628
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 45 585 467 46 243 632 186 147 456 240 077 881 239 230 120
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù. 53 538 000 49 946 982 25 001 283
˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÍÓÌË ˜.Í. 1 258 912
ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË Ï.Î. 45 705 000
Œ·˘Ó ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 798 298 325 747 482 011 1 256 940 230 986 051 237 946 954 129

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 9 259 734 64 044 293 122 858 064 70 903 036 72 571 987
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 128 438 869 118 305 742 208 527 275 207 734 800 191 776 889
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 45 585 467 42 768 632 176 917 256 178 130 029 177 012 469
Œ·˘Ó ÎËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚ (ÚÂÍÛ˘Ë) 585 358 283 622 478 646 1 013 379 923 822 177 701 757 010 549
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1932 1933 1934 1935 1936

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 476 450 453 000 65 000 87 000 58 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 23 000 0 2 000 45 000 23 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 453 450 453 000 63 000 42 000 35 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 709 575 4 313 000 951 000 1 258 000 1 611 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 397 000 11 000 169 000 522 000 1 175 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 312 575 4 302 000 782 000 736 000 436 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 815 762 4 224 000 1 028 000 1 013 000 1 925 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 593 500 3 000 261 000 545 000 1 500 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 222 262 4 221 000 767 000 468 000 425 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 6 853 000 5 959 000 1 236 000 2 468 000 2 970 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 917 500 48 000 161 000 1 538 000 2 377 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 935 500 5 911 000 1 075 000 930 000 593 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 166 533 3 947 000 526 000 1 158 000 1 071 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 230 000 10 000 14 000 817 000 737 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 936 533 3 937 000 512 000 341 000 334 000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 1 892 766

‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 252 258
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 640 508
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 3 497 846 5 126 000 2 096 000 1 056 000 2 390 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 681 500 1 253 000 784 000 589 000 1 879 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 2 816 346 3 873 000 1 312 000 467 000 511 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 66 400 2 000 10 000 29 000 25 000
ÎËı‚Ë ·. Î. 160 643 157 000 65 000 35 000 25 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 189 000 5 000 21 000 60 000 58 000
ÎËı‚Ë ˘.‰. 300 615 290 000 119 000 70 000 45 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î. 133 255 133 000 43 000 29 000 25 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 133 255 133 000 43 000 29 000 25 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 9 610 500 9 610 000 3 132 000 1 979 000 1 807 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 9 610 500 9 610 000 3 132 000 1 979 000 1 807 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰. 961 050 961 000 313 000 224 000 181 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 961 050 961 000 313 000 224 000 181 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 2 400 3 000 3 000 3 000 3 000
ÎËı‚Ë ·. Î. 6 115 4 000 4 000 4 000 4 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 58 700 64 000 68 000 72 000 78 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 148 915 113 000 109 000 104 000 99 000



Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. 0 0 2 421 000 1 924 000 1 613 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ¯‚.Ù. 4 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˜.Í. 0 1 379 000 919 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ .Ï. 108 000 73 000
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. 16 000 10 000
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. 100 000 37 000
315 961 306 000 297 000 58 000 50 000

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 81 439 893 29 624 805 17 628 390 24 013 260 37 287 621
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 185 311 695 141 157 900 53 775 000 82 760 000 49 623 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 245 561 014 188 042 000 69 461 200 34 649 200 28 056 000
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù. 37 278 507 24 864 464
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï. 515 392 330 020

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 81 439 893 29 624 805 17 628 390 24 013 260 37 287 621
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 39 895 830
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 148 746 445 138 797 400 48 182 400 28 138 400 22 518 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 175 371 435 140 862 600 36 460 800 24 725 400 18 984 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1932 1933 1934 1935 1936

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 476 450 453 000 65 000 87 000 58 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 23 000 0 2 000 45 000 23 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 453 450 453 000 63 000 42 000 35 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 709 575 4 313 000 951 000 1 258 000 1 611 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 397 000 11 000 169 000 522 000 1 175 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 312 575 4 302 000 782 000 736 000 436 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 815 762 4 224 000 1 028 000 1 013 000 1 925 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 593 500 3 000 261 000 545 000 1 500 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 4 222 262 4 221 000 767 000 468 000 425 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 6 853 000 5 959 000 1 236 000 2 468 000 2 970 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 917 500 48 000 161 000 1 538 000 2 377 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 5 935 500 5 911 000 1 075 000 930 000 593 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 4 166 533 3 947 000 526 000 1 158 000 1 071 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 230 000 10 000 14 000 817 000 737 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 3 936 533 3 937 000 512 000 341 000 334 000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 1 892 766

‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 252 258
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 640 508
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 3 497 846 5 126 000 2 096 000 1 056 000 2 390 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 681 500 1 253 000 784 000 589 000 1 879 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 2 816 346 3 873 000 1 312 000 467 000 511 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 66 400 2 000 10 000 29 000 25 000
ÎËı‚Ë ·. Î. 160 643 157 000 65 000 35 000 25 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 189 000 5 000 21 000 60 000 58 000
ÎËı‚Ë ˘.‰. 300 615 290 000 119 000 70 000 45 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î. 133 255 133 000 43 000 29 000 25 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 133 255 133 000 43 000 29 000 25 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 9 610 500 9 610 000 3 132 000 1 979 000 1 807 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰. 961 050 961 000 313 000 224 000 181 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 961 050 961 000 313 000 224 000 181 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 2 400 3 000 3 000 3 000 3 000
ÎËı‚Ë ·. Î. 6 115 4 000 4 000 4 000 4 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 58 700 64 000 68 000 72 000 78 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 148 915 113 000 109 000 104 000 99 000



Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. 0 0 2 421 000 1 924 000 1 613 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ¯‚.Ù. 4 950
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˜.Í. 0 1 379 000 919 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ .Ï. 108 000 73 000
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. 16 000 10 000
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. 100 000 37 000
315 961 306 000 297 000 58 000 50 000

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 81 439 893 29 624 805 17 628 390 24 013 260 37 287 621
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 185 311 695 141 157 900 53 775 000 82 760 000 49 623 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 245 561 014 188 042 000 69 461 200 34 649 200 28 056 000
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù. 37 278 507 24 864 464
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï. 515 392 330 020

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 81 439 893 29 624 805 17 628 390 24 013 260 37 287 621
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 39 895 830
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 148 746 445 138 797 400 48 182 400 28 138 400 22 518 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 175 371 435 140 862 600 36 460 800 24 725 400 18 984 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1937 1938 1939 1940 1941

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 383 000 443 000 74 000 70 000 70 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 320 000 384 000 7 000 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 63 000 59 000 67 000 70 000 70 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 785 000 3 707 000 882 000 946 000 1 002 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 18 000 2 946 000 12 000 8 000 3 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 767 000 761 000 870 000 938 000 999 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 822 000 3 758 000 854 000 916 000 891 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 75 000 3 015 000 8 000 6 000 6 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 747 000 743 000 846 000 910 000 885 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 1 229 000 6 039 000 1 239 000 1 308 000 1 297 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 187 000 5 008 000 63 000 44 000 68 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 042 000 1 031 000 1 176 000 1 264 000 1 229 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 1 252 000 4 608 000 635 000 623 000 646 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 751 000 4 126 000 78 000 40 000 64 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 501 000 482 000 557 000 583 000 582 000

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 2 108 000 3 067 000 1 802 000 943 000 962 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 1 355 000 2 354 000 1 008 000 6 000 25 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 753 000 713 000 794 000 937 000 937 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 39 000 23 000 49 000 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 49 000 48 000 51 000 58 000 58 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 82 000 42 000 87 000 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 90 000 89 000 93 000 106 000 106 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î. 43 000 43 000 51 000 53 000 53 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 43 000 43 000 51 000 53 000 53 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 3 132 000 7 267 000 9 783 000 3 827 000 3 855 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰. 313 000 313 000 369 000 385 000 385 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 313 000 313 000 369 000 385 000 385 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î. 85 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 83 000
ÎËı‚Ë ·. Î. 2 000
ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ Ù. Ù. 2 067 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 2 020 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 47 000



Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. 1 582 000 1 553 000 1 522 000
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. 63 000
18 000 128 000 129 000 123 000 114 000

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 10 443 135 4 418 504 2 054 797 1 717 170 1 681 749
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 39 895 830 53 708 670 21 010 230 21 163 950 21 163 950
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 115 589 700 47 002 200 57 651 800 35 764 200 37 074 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 42 402 900 48 276 800 57 223 200 51 453 200 49 852 000

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 10 443 135 4 418 504 2 054 797 1 717 170 1 681 749
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 53 708 670 21 010 230 21 163 950 21 163 950 21 163 950
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 38 944 200 37 519 300 38 943 600 35 764 200 37 074 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 33 972 900 33 928 800 38 992 800 41 145 800 40 458 400
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1942 1943 1944 1945 1946 1947

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 75 000 10 500 329 000 67 000 67 000 67 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 6 000 3 700 262 000 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 69 000 6 800 67 000 67 000 67 000 67 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 3 933 000 3 449 000 1 001 000 852 000 845 000 845 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 3 024 000 2 557 000 142 000 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 909 000 892 000 859 000 852 000 845 000 845 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 2 297 000 1 797 000 2 338 400 847 000 833 000 833 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 413 000 920 000 2 252 000 1 000 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 884 000 877 000 86 400 846 000 833 000 833 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 2 570 000 2 362 000 4 698 000 1 205 000 1 179 000 1 186 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 1 342 000 1 140 000 3 488 000 11 000 0 7 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 1 228 000 1 222 000 1 210 000 1 194 000 1 179 000 1 179 000
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«* ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 113 000 4 621 000 2 507 000 542 000 538 000 540 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ÁÎ. Ù. 31 000 4 065 000 1 957 000 3 000 0 2 000
ÎËı‚Ë ÁÎ. Ù. 82 000 556 000 550 000 539 000 538 000 538 000

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî ** Ù. Ù. 939 000 940 000 943 000 1 003 000 937 000 940 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. 2 000 3 000 6 000 66 000 0 3 000
ÎËı‚Ë Ù. Ù. 937 000 937 000 937 000 937 000 937 000 937 000
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ·. Î. 58 000 58 000 58 000 58 000 58 000 46 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 58 000 58 000 58 000 58 000 58 000 46 000
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ ˘.‰. 106 000 106 000 106 000 106 000 106 000 87 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 106 000 106 000 106 000 106 000 106 000 87 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ·. Î. 53 000 53 000 53 000 53 000 53 000 53 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ·. Î. 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ·. Î. 53 000 53 000 53 000 53 000 53 000 53 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000 3 855 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ« ˘.‰. 385 000 385 000 385 000 385 000 385 000 385 000
‡ÏÓÚËÁ‡ˆËˇ ˘.‰. 0 0 0 0 0 0
ÎËı‚Ë ˘.‰. 385 000 385 000 385 000 385 000 385 000 385 000

(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« "≈ÌÓ" Ó·ÎË„‡ˆËË
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË

·ÓÌÓ‚Â ÁÎ. Ù.
8% 1913 Í˙Ï ¬ËÌÂ·‡ÌÍ ÙÂ‡ÈÌ ÒÂ˘Û
Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â


∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „. Ù. Ù.

˙Ï ‡ÁÌË ˜ÛÊ‰Ë ÙËÏË ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë
1 673 000 8 000 7 000

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 133 695 570 163 288 780 150 783 666 49 997 114ÎËÔÒ‚‡Ú Ó·ÏÂÌÌË ÍÛÒÓ‚Â Á‡ 1946-1947 „.
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 21 163 950 21 163 950 21 163 950 21 163 950
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 36 741 000 36 741 000 36 741 000 36 741 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 178 313 600 41 117 600 41 035 200 40 458 400
Œ·˘Ó ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚. ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 369 914 120 262 311 330 249 723 816 148 360 464

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 46 855 483 50 756 586 38 885 326 49 785 570
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 36 741 000 36 741 000 36 741 000 36 741 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 40 458 400 40 458 400 40 458 400 40 458 400
Œ·˘Ó ÎËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ Î‚ (ÚÂÍÛ˘Ë) 145 218 833 149 119 936 137 248 676 148 148 920
–‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„, 1878≠1947 „.
‚‡ÎÛÚ‡ Ô˙‚ÓÌ‡˜. 1888 1889 1890 1891

ÒÛÏ‡
¡. –¿«Ã≈– Õ¿ ¬⁄ÕÿÕ»fl ƒ⁄À√ (Í˙Ï 1 ˇÌÛ‡Ë ‚ÒˇÍ‡ „Ó‰ËÌ‡)
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 26 446 635 21 365 842 21 365 842 21 365 842 12 498 842
ƒ˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù. 10 910 208 10 910 000 10 410 000 9 910 208 9 910 208
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù. 0 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 46 777 500 46 777 500 46 303 000 45 799 500
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 30 000 000 30 000 000 29 700 000
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. *142780000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 30 000 000
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 106 000 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 99 980 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 145 000 000
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«** # ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 0
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 0
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù. 550 000 000

ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 25 000 000
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 29 066 000
7% 1926 ¡ƒ« Á‡ Ì‡ÒÚ‡Ìˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ·ÂÊ‡ÌˆËÚÂ

·. Î. 2 400 000
˘.‰. 4 500 000
7.5% 1928 ÒÚ‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ ¡ƒ«

·. Î. 1 800 000
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 130 000 000
˘.‰. 13 000 000
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923

¡ƒ« ì≈ÌÓî Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î. 109 200
Ù. Ù. 2 659 200
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ Ò

Â˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 74 500 000
1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ. Ù. 120 000 000
1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù. Ù. 120 000 000
1915 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 150 ÏÎÌ. Ù. Ù. Ù. 150 000 000
3. ¬˙Ì¯ÌË ÌÂÍÓÒÓÎË‰Ë‡ÌË ‰˙Î„Ó‚Â

¬ÓÂÌÂÌ ‰˙Î„, Ì‡ÚÛÔ‡Ì Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ
ÏÂÊ‰Û 1914≠1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.
¬ÓÂÌÂÌ Á‡ÂÏ Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ 1915 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.
—Û·ÒË‰ËË ÓÚ √ÂÏ‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û 1915≠1918 „.
ÕÂ Ò‡ ·ËÎË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË .Ï.
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË ÁÎ. Î‚ 24 967 047

∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ
ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù. 27 500 000
˙Ï ‡ÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ò˙·Ë, ı˙‚‡ÚË Ë ÒÎÓ‚ÂÌˆË, Ò
˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ. Ù. 14 700 000
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. ·. Î. 111 320
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·. Î. 0
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ¯‚. Ù. 0
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˜.Í. 0
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˘.‰. 0
˙Ï ‡ÁÌË ˜ÛÊ‰Ë ÙËÏË ÔÓ ‰ÓÒÚ‡‚ÍË Ì‡ ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë .Ï. 0
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. Ï.Î. 110 000 000
Í˙Ï »Ú‡ÎËˇ ÔÓ ÂÔ‡ÚË‡ÌÂ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆËÚÂ 1930 „. ËÚÎ 471 473
˙Ï ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÏÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ Ì‡ÒË˜‡ÌÂ ÏÓÌÂÚË 1935 „. ·. Î.
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 4 018 253
¯‚.Ù. 17 000 000
5. Œ·Ó·˘ÂÌË ‰‡ÌÌË Á‡ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ÔÛ·ÎË˜ÌËˇ ‰˙Î„

5.1. œÂËÁ˜ËÒÎˇ‚‡ÌÂ ÒÛÏ‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„‡
ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 35 226 842 81 504 342 110 530 050 100 859 550
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË ËÚÎ
Œ·˘ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÎÂ‚‡ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 35 226 842 81 504 342 110 530 050 100 859 550
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1892 1893 1894 1895 1896
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 45 265 000 44 698 000 44 096 500 43 458 500 42 781 500
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 29 375 000 29 030 000 28 670 000 28 285 000 27 875 000
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 12 050 000 31 905 000 72 432 000 72 432 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«** # ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù.

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î.
Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û

Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)

1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù

¬ÓÂÌÂÌ ‰˙Î„, Ì‡ÚÛÔ‡Ì Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û 1914 - 1918 „.
ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.
—Û·ÒË‰ËË ÓÚ √ÂÏ‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û 1915 - 1918 „.
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË ÁÎÎ‚

∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡
ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
˙Ï ‡ÎÒÚ‚ÓÚÓ Ì‡ Ò˙·Ë, ı˙‚‡ÚË Ë ÒÎÓ‚ÂÌˆË, Ò˙„Î‡ÒÌÓ
‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ. Ù.
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. ·. Î.
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·. Î.
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ¯‚.Ù.
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˜.Í.
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˘.‰.
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë .Ï.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. Ï.Î.

Í˙Ï »Ú‡ÎËˇ ÔÓ ÂÔ‡ÚË‡ÌÂ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆËÚÂ 1930 „. ËÚÎ
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰.
¯‚.Ù.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÎÂ‚‡ ÓÚ

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 99 000 050 109 638 050 128 031 550 167 035 550 165 448 550
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1897 1898 1899 1900 1901

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 42 063 500 41 301 500 40 903 500 40 071 000 39 118 000
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 27 440 000 26 980 000 26 490 000 25 970 000 25 420 000
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 73 141 000 72 977 000 91 366 000 116 564 500 113 768 500
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 25 000 000
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.

6.5% 1923 ¡ƒ« "≈ÌÓ"**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û



¬ÓÂÌÂÌ ‰˙Î„, Ì‡ÚÛÔ‡Ì Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ ÏÂÊ‰Û
1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ
ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 164 442 766 160 148 792 176 471 164 200 334 992 220 969 578
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1902 1903 1904 1905 1906
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 8 639 256 0 0 0 0

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 38 251 000 38 251 000 36 202 000 35 083 500 33 896 500
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 24 840 000 24 220 000 23 565 000 22 865 000 22 125 000
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 111 749 500 110 109 000 108 923 000 106 444 500 102 592 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 20 260 000 0
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 106 000 000 105 755 000 105 247 000 104 712 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 80 000 000 99 770 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« "≈ÌÓ"

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò

˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)


ÏÂÊ‰Û 1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË ÁÎ.Î‚.

ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 212 156 716 285 204 779 280 578 578 354 764 910 367 974 339
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1907 1908 1909 1910 1911
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 0 0 0 0 0
ƒ˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù. 1 410 208 910 208—ÎÂ‰ Ó·ˇ‚ˇ‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ÔÂÁ
1908 „. ÚÓÁË ‰˙Î„ ÌÂ ÒÂ ËÁÔÎ‡˘‡ ÔÓ‚Â˜Â.

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 32 648 5006% 1888 ¡ƒ« Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌ Ò ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡ÂÏ‡ 4.5% 1907 ¡ƒ«
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 21 345 0006% 1889 ¡ƒ« Â ËÁÔÎ‡ÚÂÌ Ò ˜‡ÒÚ ÓÚ Á‡ÂÏ‡ 4.5% 1907 ¡ƒ«
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 101 244 000 98 328 000 93 753 500 92 065 000 86 767 500
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 104 150 000 103 560 000 102 940 000 102 290 000 101 605 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 99 290 000 98 785 000 98 257 500 97 700 000 97 117 500
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 145 000 000 144 510 000 143 995 000 143 460 000
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«** # ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 81 934 700 81 799 410
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 99 450 000

6.5% 1923 ¡ƒ« "≈ÌÓ"**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û



1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 363 440 320 451 446 133 446 598 784 523 840 459 614 779 091
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1912 1913 1914 1915 1916
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.) 0 27 994 276 26 644 276 25 294 276 23 944 276
ƒ˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù.
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù. 2 951 000

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 82 947 500 78 943 500 76 868 500 72 867 500 68 134 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 100 887 000 100 130 000 99 337 500 98 505 000 97 603 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 96 502 500 95 855 000 95 177 500 94 465 000 93 717 500
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 142 897 500 142 312 500 141 697 500 141 057 500 140 387 500
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«** # ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 81 657 618 81 509 010 81 353 260 81 190 024 81 020 903
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 98 880 000 98 270 000 97 640 000 96 990 000 96 300 000

6.5% 1923 ¡ƒ« "≈ÌÓ"**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û

Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 74 500 000 74 500 000 74 500 000 74 500 000
1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ. Ù. 120 000 000 120 000 000 120 000 000 120 000 000
1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù 120 000 000 120 000 000 120 000 000
1915 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 150 ÏÎÌ. Ù. Ù 150 000 000 150 000 000

1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï. 1 100 000 1 100 000 1 100 000
¬ÓÂÌÂÌ Á‡ÂÏ Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ 1915 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï. 200 000 200 000
ÕÂ Ò‡ ·ËÎË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË .Ï. 1 350 000 1 350 000

ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 608 856 129 845 013 132 1 026 011 566 1 380 132 181 1 458 816 228
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï. 1 499 300 3 755 050 3 339 000

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 608 856 129 845 013 132 1 027 510 866 1 383 887 231 1 462 155 228
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1917 1918 1919 1920 1921
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ. Ù.

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 63 168 000 57 998 500 52 447 500 46 630 000 40 482 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 96 710 000 95 742 500 94 727 500 93 660 000 92 540 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 92 932 500 92 107 500 91 237 500 90 327 500 89 367 500
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 139 685 000 138 952 500 138 187 500 137 387 500 136 550 500
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 95 580 000 94 820 000 94 040 000 93 210 000 92 350 000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù. 2 250 000 000 2 250 000 000 2 250 000 000 2 250 000 000
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù.

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û

Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 74 500 000 74 500 000 74 500 000 74 500 000 74 500 000
1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ. Ù. 120 000 000 120 000 000
1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù 120 000 000 120 000 000 120 000 000 120 000 000 120 000 000

1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï. 1 100 000 1 100 000 1 100 000
¬ÓÂÌÂÌ Á‡ÂÏ Í˙Ï √ÂÏ‡ÌËˇ 1915 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï. 200 000 200 000 200 000
ÕÂ Ò‡ ·ËÎË Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌË .Ï. 1 350 000 1 350 000 1 350 000
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË ÁÎÎ‚ 24 967 047 24 967 047 24 967 047 24 967 047
ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 1 836 400 371 5 519 475 471 13 062 420 192 28 848 082 957 52 201 497 613
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï. 3 312 500 3 309 850 3 975 000

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 1 839 712 871 5 522 785 321 13 066 395 192 28 848 082 957 52 201 497 613
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1922 1923 1924 1925 1926

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 33 952 500 26 928 000 19 418 500 11 608 500 7 570 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 91 361 500 90 125 000 88 825 000 87 457 500 86 750 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 88 362 500 87 305 000 86 192 500 85 025 000 85 025 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 135 672 500 134 757 500 133 800 000 133 800 000 132 282 500
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 91 450 000 90 510 000 89 530 000 88 500 000 88 482 000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù. 2 250 000 000 2 250 000 000 550 000 000 584 100 781 607 095 884
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ. Ù. 24 375 000 22 827 734
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 19 381 000

·. Î.
˘.‰.

·. Î.
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â)
˘.‰.
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡

ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 74 500 000 116 220 000 91 316 476 93 100 000 81 080 000


1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.
˙Ï ÍÓÏÔ‡ÌËˇÚ‡ Á‡ ÂÍÒÔÎÓ‡Ú‡ˆËˇ Ì‡ »ÁÚÓ˜ÌËÚÂ ÊÂÎÂÁÌËˆË ÁÎÎ‚ 24 967 047 24 967 047 24 967 047
ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù. 27 500 000 26 500 000 25 500 000
Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ. Ù. 10 298 995 6 555 430
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. ·. Î. 111 320
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

¯‚.Ù.

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 88 319 217
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 75 152 132
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 75 601 140 622 58 957 295 795 20 714 300 987 22 272 203 629 21 019 132 590
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1927 1928 1929 1930 1931

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 7 557 500 7 569 000 7 569 000 7 569 000 7 569 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 86 750 000 86 450 000 86 450 000 86 450 000 86 450 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 85 025 000 85 011 000 85 011 000 85 011 000 85 011 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 132 282 000 132 282 000 132 282 000 132 282 000 132 282 000
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 87 717 500 87 714 500 87 709 500 87 709 500 87 709 500
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù. 630 242 613 653 058 645 664 374 861 171 637 915 171 357 958
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 26 969 500 26 985 000 29 066 000 50 932 500 48 846 500

·. Î. 2 400 000 2 385 900 2 365 100 2 338 600
˘.‰. 4 500 000 4 475 000 4 436 500 4 388 000

·. Î. 1 800 000 1 796 200 1 787 900
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 130 000 000 129 720 000 129 125 000
˘.‰. 13 000 000 12 972 000 12 912 500
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î. 109 200 109 200 109 200 109 200
Ù. Ù. 2 659 200 2 659 200 2 659 200 2 659 200
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡

ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.) 75 020 000

1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù 120 000 000
1915 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 150 ÏÎÌ. Ù. Ù 150 000 000

1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù. 24 500 000 23 500 000 22 500 000 11 500 000 11 000 000
Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ. Ù. 3 776 553
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. ·. Î. 70 301 56 241 42 181 28 121 14 061
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·. Î. 38 469 12 726 8 484
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ¯‚.Ù. 4 594 965 926 866
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˜.Í. 916 240 305 413
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. Ï.Î. 110 000 000 110 000 000
Í˙Ï »Ú‡ÎËˇ ÔÓ ÂÔ‡ÚË‡ÌÂ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆËÚÂ 1930 „. ËÚÎ 471 473 471 473 471 473 471 473
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 4 018 252 3 680 585
¯‚.Ù.

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 147 307 409 161 886 976 881 240 615 1 000 331 947 984 437 315
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 47 446 145 1 735 264 292 2 950 568 225 2 914 470 572 2 703 133 926
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 625 500 000 2 425 530 000 2 978 318 528 2 916 370 815
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù. 123 002 618 74 920 459 25 001 283
˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÍÓÌË ˜.Í. 3 771 244 1 258 912
ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË Ï.Î. 91 190 000 91 410 000
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË ËÚÎ 3 444 110 3 425 251 3 432 795 3 413 936

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 32 318 705 780 25 932 716 951 29 985 053 438 16 825 649 350 17 161 835 164
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1932 1933 1934 1935 1936

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 7 569 000 7 546 000 7 546 000 7 544 000 7 499 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 86 450 000 86 053 000 86 042 000 85 873 000 85 351 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 85 011 000 84 418 000 84 415 000 84 154 000 83 609 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 132 282 000 131 364 000 131 316 000 131 155 000 129 617 000
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 87 709 500 87 479 000 87 469 000 87 455 000 86 638 000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ. Ù. 171 058 000 170 806 000 170 806 000 170 806 000 170 806 000
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 48 551 000 47 870 000 51 271 000 50 487 000 49 898 000

·. Î. 2 308 000 2 242 000 2 240 000 2 230 000 2 201 000
˘.‰. 4 330 000 4 141 000 4 136 000 4 115 000 4 055 000

·. Î. 1 779 000 1 779 000 1 779 000 1 779 000 1 779 000
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 128 485 000 128 485 000 128 485 000 128 485 000 128 485 000
˘.‰. 12 849 000 12 849 000 12 849 000 12 849 000 12 849 000
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·. Î. 97 000 95 000 92 000 89 000 86 000
Ù. Ù. 2 361 000 2 302 000 2 238 000 2 170 000 2 098 000
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û



1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù. 10 500 000 10 500 000 10 615 000 8 194 000 6 270 000
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·. Î. 6 000
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ¯‚.Ù. 2 298 000 1 379 000 919 000
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ˘.‰. 181 000 108 000 73 000
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë .Ï. 26 000 16 000 10 000
ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. Ï.Î. 55 000 000 55 000 000 55 000 000 55 000 000 55 000 000
Í˙Ï »Ú‡ÎËˇ ÔÓ ÂÔ‡ÚË‡ÌÂ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌÌËˆËÚÂ 1930 „. ËÚÎ 471 473 471 473 471 473 471 473 471 473
˙Ï ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÏÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ Ì‡ÒË˜‡ÌÂ ÏÓÌÂÚË 1935 „. ·. Î. 100 000 100 000
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 3 355 000 3 039 000 2 733 000 2 436 000 2 378 000
¯‚.Ù.

ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 979 687 017 979 219 017 999 147 060 994 469 580 920 994 543
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 2 077 402 000 1 943 163 600 1 768 552 200 1 737 132 400 1 737 222 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 2 854 226 000 2 275 646 000 1 673 314 400 1 637 679 300 1 619 688 000
¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ¯‚.Ù. 62 121 834 37 310 224 24 840 570
ÌÂÏÒÍË Ï‡ÍË .Ï. 837 512 528 032 335 020
ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË Ï.Î. 45 870 000 45 980 000 46 090 000 42 845 000 39 600 000
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË ËÚÎ 3 372 446 3 445 996 3 388 948 3 316 341 2 867 499

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 16 377 258 474 15 689 118 125 14 909 072 469 14 747 682 417 14 527 835 994
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1937 1938 1939 1940 1941
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ.Ù. (ÍÌ.Û·.) 3618250 3618250
ƒ˙Î„ Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ.Ù.
ƒ‡Ì Ì‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ ÁÎ.Ù.

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 7476000 7156000 6772000 6765000 6765000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ.Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 84176000 84158000 81212000 81200000 81192000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 82109000 82034000 79019000 79011000 79005000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 127240000 127053000 122045000 121982000 121938000
4,75% 1909 Á‡ ÕÂÁ‡‚ËÒËÏÓÒÚÚ‡ ¡ƒ«** # ÁÎ.Ù. (Ù.Ù.) 78783945 78783945
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ.Ù. 85901000 85150000 81024000 80946000 80906000
–ÂÔ‡‡ˆËË ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó*** ÁÎ.Ù.

ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ Õ¸ÓÈÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó ÁÎ.Ù.
6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù.Ù. 48019000 46664000 44310000 43302000 43296000

·.Î. 2176000 2137000 2114000 2065000 2065000
˘.‰. 3977000 3915000 3873000 3786000 3786000

·.Î. 1779000 1779000 1779000 1779000 1779000
Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 128485000 128485000 128485000 128485000 128485000
˘.‰. 12849000 12849000 12849000 12849000 12849000
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ó·ÎË„‡ˆËË ÔÓ ‰ÂÎÓÚÓ ƒÂÍÎÓÁËÂ ·.Î. 83000
Ù.Ù. 2020000
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û

Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ.Ù. (Ù.Ù.)
1913 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. ÁÎ.Ù.

1914 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 120 ÏÎÌ. Ù. Ù.
1915 ¿‚‡ÌÒ ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ, 150 ÏÎÌ. Ù. Ù.

ÏÂÊ‰Û 1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù.Ù. 4657000 3075000 1522000
Ò˙„Î‡ÒÌÓ ‰Ó„Ó‚Ó‡ ÓÚ 26 ÌÓÂÏ‚Ë 1926 „. ÁÎ.Ù.
˙Ï˙¯˙Î ‡ÏÔ˙ÌË —‡ÎÓÌËÍ ÀËÏËÚË‰ 1926 „. ·Î
ÊÔ Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·.Î.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ƒ˙Î„ Í˙Ï –ÛÏ˙ÌËˇ ÔÓ ‚‰Ë„‡ÌÂ ÒÂÍ‚ÂÒÚ˙‡. 1930 „. ÏÎ
˙Ï ‡Ì„ÎËÈÒÍËˇ ÏÓÌÂÚÂÌ ‰‚Ó Á‡ Ì‡ÒË˜‡ÌÂ ÏÓÌÂÚË 1935 „. ·.Î.
ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 2328000 2310000 2182000 2053000 1930000
¯‚.Ù.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ.Ù. 5518448397 5460306069 5206262985 5163455135 5162160235
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù.Ù. 170382795 114420128 96551490 77294070 77543136
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî Ù.Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 705382650 705382650 705382650 705382650 705382650
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·.Î. 1699044300 1614566800 1486347400 1238536800 1283896000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 1614682200 1609845600 1595497600 1566054400 1529756000
ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË ËÚ.Î.

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 9707940342 9504521247 9090042125 8750723055 8758738021
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1942 1943 1944 1945
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.)

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 6 765 000 6 759 000 6 722 000 6 460 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 81 189 000 78 165 000 75 603 000 75 466 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 78 999 000 77 586 000 76 666 000 74 414 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 121 870 000 120 528 000 119 468 000 116 980 000
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 80 842 000 80 811 000 76 746 000 74 789 000

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 43 271 000 43 269 000 43 266 000 43 260 000

·. Î. 2 065 000 2 065 000 2 065 000 2 065 000
˘.‰. 3 786 000 3 786 000 3 786 000 3 786 000

·. Î. 1 779 000 1 779 000 1 779 000 1 779 000
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 128 485 000 128 485 000 128 485 000 128 485 000
˘.‰. 12 849 000 12 849 000 12 849 000 12 849 000
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË

·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)


1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

∆ÓÌÍÒËÓÌ ≠ —‡ÎÓÌËÍ ≠ ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌÓÔÓÎ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡
ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
Ô Ï‡ÚÂË‡ÎË Ë ‰Û„Ë ·. Î.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 1 816 000 143 000 135 000 128 000
¯‚.Ù.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. 5 160 324 723 5 073 484 637 4 961 691 802 4 864 825 850
ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ Ù. Ù. 79 618 640 79 614 960 79 609 440 74 839 800
·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË ·. Î. 1 272 364 000 1 272 364 000 1 272 364 000 1 272 364 000
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰. 1 520 362 400 1 382 507 200 1 381 848 000 1 381 271 200

Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡ 8 738 052 413 8 513 353 447 8 400 895 892 8 298 683 500
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
‚‡ÎÛÚ‡ 1946 1947 1948
ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ·Ë‚¯‡Ú‡ »ÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ# ÁÎ. Ù. (ÍÌ.Û·.)

6% 1888 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1889 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
6% 1892 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 6 460 000 6 460 000 6 460 000
6% 1900 ¡ƒ« ÁÎ. Ù.
5% 1902 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 75 466 000 75 466 000 75 466 000
5% 1904 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 74 414 000 74 414 000 74 407 000
4,5% 1907 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 116 969 000 116 968 000 116 961 000
4,5% 1909 ¡ƒ« ÁÎ. Ù. 74 786 000 74 785 000 74 783 000

6.5% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî**** $ Ù. Ù. 43 194 000 43 194 000 43 191 000

·. Î. 2 065 000 2 065 000 2 065 000
˘.‰. 3 786 000 3 786 000 3 786 000

·. Î. 1 779 000 1 779 000 1 779 000
Ù. Ù. (œÓ‡ÌÍ‡Â) 128 485 000 128 485 000 128 485 000
˘.‰. 12 849 000 12 849 000 12 849 000
«‡ÂÏ Í˙Ï ¡Õ¡ ÒÂ˘Û 7% 1923 ¡ƒ« ì≈ÌÓî

Ù. Ù.
8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ ÒÂ˘Û Ò

˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚e***** ÁÎ. Ù. (Ù. Ù.)


1914 - 1918 „. ÕÂ Â ·ËÎ Ó·ÒÎÛÊ‚‡Ì .Ï.

ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1923 „.$ Ù. Ù.
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)

ƒËÒÍÓÌÚÓ „ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ ÔÓ ÒÔÓ„Ó‰·‡Ú‡ ÓÚ 1929 „. ˘.‰. 128 000 128 000 128 000
¯‚.Ù.

ÁÎ‡ÚÌË ÙÂÌÒÍË Ù‡ÌÍ‡ ÁÎ. Ù. ÎËÔÒ‚‡Ú Ó·ÏÂÌÌË ÍÛÒÓ‚Â Á‡ 1946-1947 „.
˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ˘.‰.
Œ·˘ ‡ÁÏÂ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ÎÂ‚‡ ÓÚ Ò˙ÓÚ‚ÂÚÌ‡Ú‡ „Ó‰ËÌ‡
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: —Ú‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍË „Ó‰Ë¯ÌËÍ Ì‡ ÷‡ÒÚ‚Ó ¡˙Î„‡Ëˇ, ‡ÁÎË˜ÌË „Ó‰Ë¯ÌËÌË
¡ÂÎÂÊÍË:
* ŒÚ Ó·˘‡Ú‡ ÒÛÏ‡ 142 780 000 ÔÓ 6% 1892 ¡ƒ« Ò‡ ÔË‚Â‰ÂÌË Ò‡ÏÓ 122 957 500 ÁÎ.Ù.
** ŒÚ 1926 „. 4,75% 1909 Á‡ÂÏ Â ÔÓÍ‡Á‡Ì ‚˙‚ Ù.Ù.
*** ŒÚ 1924 „. Ò‡ ÔÓÍ‡Á‡ÌË Ò‡ÏÓ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ ◊‡ÒÚ ¿ Ò˙„Î‡ÒÌÓ ÔÓ‰ÔËÒ‡ÌËˇ ÔÂÁ 1923 „. ÔÓÚÓÍÓÎ. œÓÚÓÍÓÎ˙Ú
ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‰‡ ËÁÔÎ‡˘‡ Ò‡ÏÓ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÎËı‚Ë ÔÓ ◊‡ÒÚ ¿, ‡ ÓÒÚ‡Ú˙Í‡ (ÔÓ ˜‡ÒÚ ¡) ÒÂ ÔË·‡‚ˇ Í˙Ï
„Î‡‚ÌËˆ‡Ú‡. œÓ‡‰Ë ÚÓ‚‡ ‰Ó 1934 „. ‡ÁÏÂ˙Ú Ì‡ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ‰˙Î„ ‡ÒÚÂ. ¬ ÂÁÛÎÚ‡Ú Ì‡ —ÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Ò √˙ˆËˇ
ÓÚ 1931 Ë Â¯ÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÀÓÁ‡ÌÒÍ‡Ú‡ ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ ÓÚ 1932 „. ÔÎ‡˘‡ÌËˇÚ‡ ÔÓ ÂÔ‡‡ˆËËÚÂ Ò‡ ‚ÂÏÂÌÌÓ ÔÂÍ‡ÚÂÌË, ÌÓ
Ù‡ÍÚË˜ÂÒÍË ÔÓ„‡¯ÂÌËÂÚÓ ÌÂ Â ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌÓ.
**** «‡ÂÏ˙Ú ì≈ÌÓî Â ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ ÔÓËÁÎÂÁÎË ‚ ÂÁÛÎÚ‡Ú ÓÚ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡ ‚ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡
„‡Ê‰‡ÌË Ì‡ ÒÚ‡ÌË ÓÚ —˙„Î‡¯ÂÌËÂÚÓ ÔÓ ‡·ËÚ‡ÊÌË Â¯ÂÌËˇ ‚˙‚ Ù. Ù. “ÛÍ Ò‡ ‚ÍÎ˛˜ÂÌË Ë ËÁ‰‡‰ÂÌËÚÂ Á‡ ÒÏÂÚÍ‡
Ì‡ —ÓÙËÈÒÍ‡Ú‡ „‡‰ÒÍ‡ Ó·˘ËÌ‡ Ó·ÎË„‡ˆËË ÓÚ Ò˙˘Ëˇ Á‡ÂÏ Á‡ ËÁÔÎ‡˘‡ÌÂ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÓÚ ÌÂˇ ÒÛÏË ÔÓ Â¯ÂÌËˇÚ‡ Ì‡
‡·ËÚ‡ÊÌËÚÂ Ò˙‰ËÎË˘‡.
***** ŒÚ 1923 „. 8% 1912/13 ‡‚‡ÌÒ Ì‡ œ‡Ë·‡ Â ÔÓÍ‡Á‡Ì ‚˙‚ Ù.Ù. œÓÍ‡Á‡Ì‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Á‡ 1923 „. ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‡‚‡ÌÒ‡ ÓÚ 74
ÏÎÌ. Ù. ÔÎ˛Ò 8% ÎËı‚‡ Á‡ ‚ÂÏÂÚÓ ÓÚ 1913 „. ‰Ó ÒÍÎ˛˜‚‡ÌÂ ÒÔÓ‡ÁÛÏÂÌËÂÚÓ Á‡ ÔÓ„‡¯ÂÌËÂ ÔÂÁ 1923 „.
& —Ú‡ÚËÒÚËÍ‡Ú‡ ÌÂ ‰‡‚‡ ‰‡ÌÌË Á‡ ‰˙Ê‡‚ÌÓ „‡‡ÌÚË‡ÌËÚÂ Á‡ÂÏË, ÔÓ‡‰Ë ÍÓÂÚÓ ÚÂ ÌÂ Ò‡ ÔÓÍ‡Á‡ ÚÛÍ
# ŒÚ 1916 „. ÒÛÏËÚÂ ÔÓ ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ËÁÚÓ˜Ì‡ –ÛÏÂÎËˇ Ë ÔÓ 4,75% 1909 ¡ƒ« ÒÂ ‰ÂÔÓÁË‡Ú ‚ ¡Õ¡ Í‡ÚÓ ÒÂ
ÔÂ‰‚ËÊ‰‡ ‰‡ ·˙‰‡Ú ËÁÔÎ‡ÚÂÌË ÒÎÂ‰ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÏË‡ Ò –ÛÒËˇ. “˙È Í‡ÚÓ ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇÚ‡ ÌÂ Ò‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ÂÌË ‰Ó
ÒÂ‰‡Ú‡ Ì‡ 30-ÚÂ „Ó‰Ë ÓÚ 1927 „. ŒÍÛÔ‡ˆËÓÌÌËˇÚ ‰˙Î„ ÒÂ ÔÓÍ‡Á‚‡ ÓÚ ÒÚ‡ÚËÒÚËÍ‡Ú‡ ÌË ‚Â˜Â ‚ ÍÌËÊÌË Û·ÎË.
$ œ˙‚ÓÌ‡˜‡ÎÌ‡Ú‡ ÒÛÏ‡ Â ÌÂÔÓÒÚÓˇÌÌ‡ ÔÓ‡‰Ë ËÁ‰‡‚‡ÌÂÚÓ Ì‡ ÌÓ‚Ë Ó·ÎË„‡ˆËË ËÎË Ò˙ÍÓ‚Ë˘ÌË ·ÓÌÓ‚Â.
¡ƒ« - ·˙Î„‡ÒÍË ‰˙Ê‡‚ÂÌ Á‡ÂÏ
·. Î. - ·ËÚ‡ÌÒÍË ÎËË
ÁÎ. Ù. - ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍ‡
ÍÌ.Û·. - ÍÌËÊÌË Û·ÎË
ËÚÎ - ËÚ‡ÎË‡ÌÒÍË ÎËÂÚË
.Ï. - ÌÂÏÒÍË ‡ÈıÒ Ï‡ÍË
Ï.Î. - ÛÏ˙ÌÒÍË ÎÂË
Ù. Ù. - ÙÂÌÒÍË (ÍÌËÊÌË) Ù‡ÌÍ‡
Ù. Ù. ìœÓ‡ÌÍ‡Âî - ÙÂÌÒÍË (ÍÌËÊÌË) Ù‡ÌÍ‡ ìœÓ‡ÌÍ‡Âî ÓÚ 1935 „.
˜.Í. - ˜ÂıÓÒÎÓ‚‡¯ÍË ÍÓÌË
¯‚.Ù. - ¯‚ÂÈˆ‡ÒÍË Ù‡ÌÍ‡
˘.‰. - ‡ÏÂËÍ‡ÌÒÍË ‰ÓÎ‡Ë
ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‰ËÍ‡ÚÓË
1950 1951 1952 1953 1954 1955 1956
¡ÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. 0.2 5.1 23.4 8.0 0.5 12.3
ÕÂÚÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚
ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰.
œÎ‡ÚÂÊÂÌ ·‡Î‡ÌÒ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.˘.‰.
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.˘.‰.
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰.
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰.
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.˘.‰.
œÎ‡ÚÂÊÂÌ ·‡Î‡ÌÒ ‚ ÌÂÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡

“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·.
¬˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï ÒÚ‡ÌË-˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬

Œ·˘ ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
ÃÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
œ‡ÒË‚ ÔÓ ÍÎËËÌ„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
¬ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚.
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚.
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ë*

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 132.0 177.0 174.0 31.1 52.8
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 89.0 137.0 164.0 28.5 46.4
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** -43.0 -40.0 -10.0 -2.6 -6.4
* ¬ÍÎ˛˜‚‡ ì‡Á‚ËÚËî Ë ì‡Á‚Ë‚‡˘Ë ÒÂ Í‡ÔËÚ‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍË ‰˙Ê‡‚Ëî
** ŒÚÌ‡˜‡ÎÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ Ó·ÏÂÌ ÒÂ ÓÚ˜ËÚ‡ ‚ ÏÎÌ.Î‚., ‡ ÔÂÁ ÔÓÒÎÂ‰ÌËÚÂ „Ó‰ËÌË ‚ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 7 273 100 7 243 200 7 306 700 7 385 600 7 461 000 7 537 800 7 613 709
* œÓ‰˜ÂÚ‡ÌË Ò‡ „Ó‰ËÌËÚÂ, ÔÂÁ ÍÓËÚÓ Â ÔÓ‚ÂÊ‰‡ÌÓ ÔÂ·Óˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ì‡ÒÂÎÂÌËÂÚÓ
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 3124.4 4945.2 5529.1 5834.2 6020.0
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 1876.6 2580.6 2708.1 2820.3 2744.7
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 18.8 24.0 25.6

Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 23.6 34.0 30.3
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 137.0 185.0 217.0 224.0 238.0 251.0
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 100.0 140.0 170.0 168.0 178.0 179.0
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ÷—”
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ, ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË ÏÎÌ.√ ˘.‰. 11970.8 14433.9 13773.2 15317.2 15029.9 16107.1 16121.4
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1957 1958 1959 1960 1961 1962 1963

¡ÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. 15.3 20.8 115.0 91.5 133.0 158.0 198.9


Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.


˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.

»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 66.2 63.1 143.0 119.1 157.4 192.2 302.9
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 61.0 59.4 72.3 106.9 158.7 174.7 232.7
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** -5.2 -3.7 -70.7 -12.2 1.3 -17.5 -70.2
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 7 688 800 7 766 300 7 829 200 7 905 500 7 980 700 8 045 200 8 111 100
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 6823.4 7806.5 9327.2 10310.1 10966.7 12010.0 13165.3
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 3208.9 3486.3 4219.8 4488.8 4715.8 5158.2 5675.8
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 28.7 42.5 44.0 48.0 52.0
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 34.2 47.5 49.0 52.0 56.0
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 282.0 311.0 371.0 412.0 433.0 473.0 512.0
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 203.0 217.0 264.0 282.0 290.0 308.0 332.0
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970

¡ÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. 1201.8 1178.5 1009.4


Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.


˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.

»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 302.9 354.9 526.9 476.4 486.0 415.9 510.3
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 232.7 283.1 360.4 378.0 397.1 434.9 485.6
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** -70.2 -71.8 -166.5 -98.4 -88.9 19.0 -24.7
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 283.4
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 245.7
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. -37.7
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 8 177 500 8 230 800 8 285 300 8 335 100 8 404 100 8 464 300 8 514 900
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1971 1972 1973 1974 1975 1976 1977


ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. -826.9 -547.7 -497.9

Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰.


˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚.

»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 558.1 561.1 661.7 1253.8 1452.8 1244.0 1218.0
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 524.2 549.6 658.3 893.2 908.8 1022.6 1203.8
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** -33.9 -11.5 -3.4 -360.6 -544.0 -221.4 -14.2
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 892.0 705.0 689.3
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 310.4 383.4 371.5
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. -581.6 -321.6 -317.8
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 8 557 900 8 594 500 8 647 400 8 710 000 8 731 400 8 785 700 8 822 600
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1978 1979 1980 1981 1982 1983 1984


ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. -192.2 478.9 524.9 305.2 458.2 155.0 140.3

“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. 806.0 286.0 473.0 66.0 288.0
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.˘.‰. 3338.0 3360.0 3103.0 2719.0 3299.0
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.˘.‰. 394.0 240.0 186.0 87.0 22.0
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. 907.0 562.0 813.0 292.0 727.0
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. 235.0 -361.0 126.0 212.0 417.0
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰. -280.0 -505.0 -384.0 -216.0 -7.0
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰. -129.0 -66.0 -36.0 -38.0 -327.0
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.˘.‰. -347.0 -9.0 35.0 -141.0 2.0

“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -158.0 -631.0 -836.0 -528.0 -541.0
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 4706.0 4783.0 5246.0 6843.0 7405.0
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -18.0 -22.0 -29.0 -45.0 -44.0
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 46.0 -468.0 -697.0 -285.0 -222.0
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 1.0 2.0 2.0 1.0 2.0
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -112.0 -46.0 -125.0 -102.0 335.0
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -1.0 -9.0 -22.0 -7.0 -6.0
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 0.0 251.0 507.0 162.0 -220.0

Œ·˘ ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1484.5 1341.0 1582.3 2097.5 Ì/‰ Ì/‰
ÃÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1427.8 1296.0 1067.0
˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 0.0 0.0 976.9
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 46.5 24.1 26.0
œ‡ÒË‚ ÔÓ ÍÎËËÌ„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 10.2 19.9 26.7
¬ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 287.6 713.0 458.5 515.4
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1197.9 628.0 1123.8 1582.1
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 25791.0 27818.0 29013.0 29814.6 31670.9
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 27026.8 28351.2 29013.0 30008.2 31027.
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 1260.3 1399.1 1750.3 2448.8 2498.5 2415.5 2587.9
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 1392.6 1967.9 2597.8 3049.2 3108.1 2784.4 3182.7
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** 132.3 568.8 847.5 600.4 609.6 368.9 594.8
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 685.1 799.3 974.8 1216.1 1130.0 1042.5 1089.1
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 428.0 730.9 1020.2 1008.7 921.5 856.3 828.4
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. -257.1 -68.4 45.4 -207.4 -208.5 -186.2 -260.7
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 8 805 500 8 846 400 8 876 600 8 905 600 8 929 300 8 950 100 8 971 200
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 1708.0 1790.0 1898.0 2008.0

Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚. 1032.0 1100.0 1163.0 1221.0
(ÔÓ‰˙ÎÊ‡‚‡)
1985 1986 1987 1988 1989 1990

¡ÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. 4120.0 5512.0 7404.0 9126.0 10657.0 11049.6

ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡ ÏÎÌ.˘.‰. -267.0 -1749.7 -1678.6 -1755.2 -1453.4

“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. -387.0 -832.0 -955.0 -972.0 -1199.0 -757.0
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.˘.‰. 3307.0 2656.0 3277.0 3539.0 3138.0 2615.0
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.˘.‰. 29.0 128.0 250.0 363.0 555.0 396.0
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. -85.0 -715.0 -773.0 -840.0 -1306.0 -860.0
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.˘.‰. 298.0 -885.0 -497.0 657.0 -434.0 -850.0
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰. 495.0 664.0 553.0 2139.0 712.0 -414.0
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.˘.‰. -305.0 -436.0 -442.0 -445.0 -167.0 -299.0
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.˘.‰. -280.0 0.0 329.0 188.0 51.0 -20.0

“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -140.0 -475.0 -70.0 582.0 879.0 -897.0
ËÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 8338.0 8393.0 8692.0 9135.0 8892.0 6282.0
ÀËı‚ÂÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ (ÌÂÚÓ) ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -81.0 -46.0 -79.0 -105.0 -65.0 -12.0
“ÂÍÛ˘‡ ÒÏÂÚÍ‡ Ì‡ ÔÎ‡ÚÂÊÌËˇ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -61.0 -320.0 64.0 696.0 933.0 -872.0
Œ·˘ ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 1.0 1.0 2.0 0.0 -2.0 0.0
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. 17.0 531.0 -205.0 -293.0 -327.0 -306.0
ŒÚÔÛÒÌ‡ÚË ÍÂ‰ËÚË ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -22.0 -33.0 -17.0 -12.0 -110.0 -34.0
‡ÚÍÓÒÓ˜ÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.ÔÂ‚.Û·. -83.0 -250.0 265.0 -314.0 -437.0 283.0

Œ·˘ ·ÛÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 2219.3 2586.5 2638.3 1785.7
ÃÂÊ‰ÛÔ‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1205.6 1845.2 15087.0 1046.4
˙Ï Ã¡»— ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 928.6 604.3 974.4 566.9
˙Ï Ã»¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 83.3 137.0 155.2 172.4
œ‡ÒË‚ ÔÓ ÍÎËËÌ„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1.8 0.0 0.0 0.0
¬ÁÂÏ‡ÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 363.0 521.4 434.9 474.2
ÕÂÚÂÌ ‰˙Î„ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1856.3 2065.1 2203.4 1311.6
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 32595.3 34423.8 36531.3 38345.1 39579.2
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 31860.1 33200.6 35210.7 36131.2 35452.9
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: ¡Õ¡, ÷—”

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 3240.4 3281.6 2781.8 3246.8
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.Î‚.** 3160.5 2248.6 2407.5 2285.7
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.Î‚.** -79.9 -1033.0 -374.3 -961.1
¬˙Ì¯Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ò ≈»Œ

¬ÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 1327.9 1400.5 1389.0 1348.4 1323.7
»ÁÌÓÒ, ÙÓ· ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. 874.9 655.1 682.6 666.4 758.4
“˙„Ó‚ÒÍË ·‡Î‡ÌÒ ÏÎÌ.‚‡Î.Î‚. -453.0 -745.4 -706.4 -682.0 -565.3
Õ‡ÒÂÎÂÌËÂ* ‰Û¯Ë 8 949 900 8 966 500 8 976 300 8 986 600 8 992 300 8 669 200
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 75160.0 80188.2 84673.5 87516.2 90527.6
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ ÔÓ ÚÂÍÛ˘Ë ˆÂÌË ÏÎÌ.Î‚. 25450.5 26851.4 28338.0 29422.6 30839.7
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 234.9 245.5 258.3 266.6 268.7
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1970=100 ÏÎÌ.Î‚. 235.6 248.1 260.8 267.1 266.3
—˙‚ÍÛÔÂÌ Ó·˘ÂÒÚ‚ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚.

Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ 1939=100 ÏÎÌ.Î‚.
¡ÛÚÂÌ ‚˙ÚÂ¯ÂÌ ÔÓ‰ÛÍÚ, ÔÓÒÚÓˇÌÌË ˆÂÌË ÏÎÌ.√ ˘.‰. 55681.8 57153.9 57261.6 56902.6 55882.9 49779.0
»ÁÚÓ˜ÌËÍ: Maddison, A. The World Economy: Historical Statistics. Paris: OECD, 2004.
¡Õ¡ - ¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡
√ - √ÂË- ‡ÏËÒ 1990 ˘.‰.
÷ƒ¿ - ÷ÂÌÚ‡ÎÂÌ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‡ıË‚
÷—” - ÷ÂÌÚ‡ÎÌÓ ÒÚ‡ÚËÒÚË˜ÂÒÍÓ ÛÔ‡‚ÎÂÌËÂ
“¿¡À»÷» » √–¿‘» »
œ⁄–¬¿ ◊¿—“
“¿¡À»÷»
ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË, 1888≠1900 „. ¬˙Ì¯ÌË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË Ë ‡‚‡ÌÒË ‚ ÎÂ‚Ó‚Â
œËıÓ‰Ë ‚ ‰˙Ê‡‚ÌËˇ ·˛‰ÊÂÚ Ë ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„,
1888≠1900 „., ‚ ÎÂ‚Ó‚Â
ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË 1901≠1912 „. ¬˙Ì¯ÌË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË Ë ‡‚‡ÌÒË ‚ ÎÂ‚Ó‚Â
ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË 1913≠1918 „. ¬˙Ì¯ÌË ‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË Ë ‡‚‡ÌÒË ‚
ÎÂ‚Ó‚Â
¬˙Ì¯eÌ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ 1888≠1918 „. ƒ˙Î„Ó‚Ë ËÌ‚ÂÒÚËˆËË ≠
‰˙Ê‡‚ÌË Á‡ÂÏË Ë ‡‚‡ÌÒË ‚ ÎÂ‚Ó‚Â
¬˙Ì¯ÂÌ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ 1878≠1918 „. «‡‰Î˙ÊÌˇÎÓÒÚ,
Ì‡ÎÓÊÂÌ‡ ÓÚ ÍÎ‡ÛÁË Ì‡ ¡ÂÎËÌÒÍËˇ ‰Ó„Ó‚Ó 1878 „. Ë œ‡ËÊÍ‡Ú‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚‡
ÍÓÌÙÂÂÌˆËˇ 1913 „. (‚ ÎÂ‚Ó‚Â)
¬“Œ–¿ ◊¿—“
“¿¡À»÷»
–‡ÁÏÂ Ì‡ ÎËı‚‡Ú‡, ÓÔÂ‰ÂÎÂÌ‡ ‚ ÔÓˆÂÌÚË ÓÚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌ‡Ú‡ ÁÎ‡ÚÌ‡ ÒÚÓÈÌÓÒÚ
Ì‡ ÔÂ‰‚ÓÂÌÌËÚÂ Á‡ÂÏË (Ô‡ÎËÂ)
¡‡ÌÍË ÂÏËÚÂÌÚË Ì‡ 7-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ ¡ÂÊ‡ÌÒÍË Á‡ÂÏ ÓÚ 1926 „.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ ÔÓ ÔÂ‰Ì‡ÁÌ‡˜ÂÌËÂ Ì‡ ÔÓÎÛ˜ÂÌËÚÂ ÒÛÏË ÔÓ 7-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ
¡ÂÊ‡ÌÒÍË Á‡ÂÏ ÓÚ 1926 „.
œÂ‰ÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ‘ËÌ‡ÌÒÓ‚Ëˇ ÍÓÏËÚÂÚ Á‡ ‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÌËˇ
Á‡ÂÏ
—ÔÓ„Ó‰·‡ Á‡ Ó·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ ‰˙Î„‡ Í˙Ï ƒËÒÍÓÌÚÓ √ÂÁÂÎ¯‡ÙÚ
◊‡ÒÚË ‚ ÎËË ÒÚÂÎËÌ„Ë Ë ˘‡ÚÒÍË ‰ÓÎ‡Ë ÔÓ 7.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ
Á‡ÂÏ ÓÚ 1928 „.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ ÔÓËÁ‚Â‰ÂÌËÂÚÓ Ì‡ 7.5-ÔÓˆÂÌÚÌËˇ —Ú‡·ËÎËÁ‡ˆËÓÌÂÌ Á‡ÂÏ ÓÚ
1928 „.
–‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ÔËÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡
Œ·ÂÁˆÂÌˇ‚‡ÌÂ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ÂÍÒÔÓÚÌË ÒÂÎÒÍÓÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÔÓ‰ÛÍÚË ÏÂÊ‰Û
1929 „. Ë 1934 „.
–‡ÁÏÂ Ì‡ ‰˙ÎÊËÏËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌË ‚ÌÓÒÍË ÔÓ ’‡„ÒÍ‡Ú‡ ÒÔÓ„Ó‰·‡
—ÚÓÈÌÓÒÚ Ì‡ ÌÂÚ‡ÌÒÙÂË‡ÌËÚÂ ÎÂ‚Ó‚Â ÔÓ ÒÎÛÊ·‡Ú‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡ÂÏË Á‡
Ô‡‰ÂÊËÚÂ ÏÂÊ‰Û 1 ‡ÔËÎ 1932 Ë 14 ‡ÔËÎ 1934 „. ‚ ıËÎ. ÎÂ‚Ó‚Â
ƒÓ„Ó‚ÓÂÌ Ú‡ÌÒÙÂ ÔÓ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ ‰˙Î„Ó‚Â Á‡ ÔÂËÓ‰‡ 1 ‡ÔËÎ 1935 ≠ 31 Ï‡Ú
1936 „. ‚ ÏÎÌ. Î‚.
–Â‡ÎÌ‡ Ú‡ÌÒÙÂÌ‡ ÎËı‚‡ ÔÓ ÍÓÌÒÓÎË‰Ë‡ÌËÚÂ ‚˙Ì¯ÌË ‰˙Î„Ó‚Â ÔÂÁ ÔÂËÓ‰‡
1937≠1938 „.
ÓÎË˜ÂÒÚ‚Ó Ì‡ Ó·ÎË„‡ˆËËÚÂ ÔÓ ÌˇÍÓË ÔÂ‰‚ÓÂÌÌË Á‡ÂÏË, ‰˙Ê‡ÌË ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍË
ÙËÁË˜ÂÒÍË Ë ˛Ë‰Ë˜ÂÒÍË ÎËˆ‡ ‚ ÌÓÏËÌ‡ÎÌË ÁÎ‡ÚÌË Ù‡ÌÍÓ‚Â

ÕÂÒÚÓÍÓ‚Ë ‚˙ÚÂ¯ÌË ‰˙Î„Ó‚Â 1932≠1940 „.
ƒ˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„ Í˙Ï 1 ˇÌÛ‡Ë 1943 „.
√–¿‘» »
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌËÚÂ ‡ÁıÓ‰Ë ÔÓ ÔËÍÎ˛˜‚‡ÌÂ Ì‡ œ˙‚‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡
‚ÓÈÌ‡
–ÂÁÂ‚ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ 1926≠1934 „. ‚ ÏÎÌ. Î‚.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÎ‡ÚËÏËÚÂ Ë ÌÂÔÎ‡ÚËÏËÚÂ ˜‡ÒÚË ÓÚ ÂÔ‡‡ˆËÓÌÌËˇ ÌË ‰˙Î„
ÒÎÂ‰ Â¯ÂÌËˇÚ‡ ÓÚ ÀÓÌ‰ÓÌ Ë ¿ÚËÌ‡
“–≈“¿ ◊¿—“
“¿¡À»÷»
œÓÎÛ˜ÂÌË ÓÚ ¡˙Î„‡Ëˇ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1944≠1959 „.
œÎ‡˘‡ÌËˇ ‚ ÔÂËÓ‰‡ 1959≠1965
—‡Î‰Ó ÔÓ Ú˙„Ó‚ÒÍËˇ ·‡Î‡ÌÒ, 1955≠1959 „.
¬‡ÎÛÚÌË Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘–√
—ÚÓÍÓÓ·ÏÂÌ ÏÂÊ‰Û ¡˙Î„‡Ëˇ Ë ‘‡ÌˆËˇ
ƒ˙Î„Ó‚Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ Ì‡ ÒÚ‡ÌËÚÂ ≠ ˜ÎÂÌÍË Ì‡ —»¬, 1972≠1982 „.
“˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ Õ–¡, 1981 ≠ 1983 „.
”ÒÎÓ‚Ëˇ Ì‡ Ú˙„Ó‚Ëˇ Ì‡ Õ–¡, 1975≠1985 „.
—Â‰ÌÓ„Ó‰Ë¯ÌË ÒÔÂ‰Ó‚Â ÔÓ ÔË‚ÎÂ˜ÂÌËÚÂ ÓÚ —»¬ ÍÂ‰ËÚË ÓÚ ≈‚ÓÔ‡Á‡‡
”ÒÎÓ‚Ëˇ ÔÓ Â‚Ó-ÍÂ‰ËÚËÚÂ Ì‡‰ 50 ÏÎÌ. ˘. ‰., ÒÔÂ‰ ÔÓ Á‡ÂÏË (ÔÓˆÂÌÚ Ì‡‰
À»¡Œ–) Ë Ï‡ÚÛËÚÂÚ ‚ „Ó‰ËÌË, 1977≠1980 „.
ŒˆÂÌÍË Á‡ ‡ÁÏÂ‡ Ì‡ ·ÛÚÌËˇ Ë ÌÂÚÌËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ÔÛ·ÎË˜ÂÌ ‰˙Î„ Ë ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ
ÂÁÂ‚Ë, 1979≠1989 „.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ ÔÓ ‚Ë‰Ó‚Â ÍÂ‰ËÚÓË Ë ‚‡ÎÛÚË,
1979≠1989 „.
œÓÎÛ˜ÂÌË ÍÂ‰ËÚË ÓÚ —»¬, 1979≠1989 „.
Œ·˘Ë Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ Ì‡ Õ–¡ ‚ ÒÓˆË‡ÎËÒÚË˜ÂÒÍ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1979≠1988 „.
Ã‡ÚÛËÚÂÚÌ‡ ÒÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‰˙Î„‡ Ì‡ ¡¬¡, 1990≠1996 „.
Œ·ÒÎÛÊ‚‡ÌÂ Ì‡ ¬ƒ, ‰˙Î„Ó‚Ë Ô‡‡ÏÂÚË Ë Ò˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËˇ, 1982≠1989 „.
—˙ÒÚ‡‚ Ì‡ ‚‡ÎÛÚÌËÚÂ ÍÓÏËÒËË Í˙Ï œÓÎËÚ·˛Ó Ë Ã—, 1977≠1986 „.
ŒÚÔÛÒÍ‡ÌË Â‰ÌÓÍ‡ÚÌË ÔÓÏÓ˘Ë Ë ÙËÌ‡ÌÒÓ‚Ë ÒÛÏË Ì‡ ÎÂ‚Ë Ô‡ÚËË ÓÚ “ÂÚËˇ
Ò‚ˇÚ, 1965≠1989 „.
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ Ô‡‚ËÚÂÎÒÚ‚ÂÌË ÍÂ‰ËÚË Í˙Ï 31 ˛ÎË 1989 „.
–‡ÁÔÂ‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ ÍÂ‰ËÚÌËÚÂ Ú‡Ì¯Ó‚Â Ë ÔÓ„‡ÒËÚÂÎÌËÚÂ ‚ÌÓÒÍË ÔÓ Á‡ÂÏ‡ Á‡
ÒÔÂˆËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó Á‡ ÀË·Ëˇ, 1985≠1994 „.
ƒÓÍÎ‡‰‚‡ÌË ÔÂ‰ œ¡ ÔÓÒÂ˘ÂÌËˇ ‚/ÓÚ ÒÚ‡ÌË ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, 1984≠1989 „.
œÂ‰ÓÒÚ‡‚ÂÌË ÓÚ Õ–¡ ÍÂ‰ËÚË Á‡ ‰˙Ê‡‚Ë ÓÚ “ÂÚËˇ Ò‚ˇÚ, 1979≠1988 „.
»Ì‰ÂÍÒÌË ˜ËÒÎ‡ Ì‡ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÒÚ‡ÚÂ„Ë˜ÂÒÍË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———–
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ ‚ÌÓÒ‡ Ì‡ ÓÒÌÓ‚ÌË ÒÛÓ‚ËÌË ÓÚ ———– ÔÓ ÔÂÚËÎÂÚÍË, ‚ ÔÓˆÂÌÚË
ÒÔˇÏÓ ÔÂ‰ÌËˇ 5-„Ó‰Ë¯ÂÌ ÔÂËÓ‰
¬ÌÓÒ Ì‡ ÒÛÓ‚ ÔÂÚÓÎ ÓÚ Õ–¡ ÔÓ ‰˙Ê‡‚Ë, ıËÎ. Ú, 1974≠1990 „.

¡˙Î„‡ÒÍË Í‡ÔËÚ‡ÎÓ‚ÎÓÊÂÌËˇ Á‡ ËÁ„‡Ê‰‡ÌÂÚÓ Ì‡ ìflÏ·Û„î Ë ì Ë‚ÓÈ Ó„î
«‡„Û·Ë Ì‡ ÌˇÍÓË Á‡‰„‡ÌË˜ÌË ÙËÏË, ‚ÚÓ‡Ú‡ ÔÓÎÓ‚ËÌ‡ Ì‡ 80-ÚÂ „Ó‰ËÌË
¬‡ÎÛÚÂÌ ÔÎ‡Ì Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ, 1978≠1989 „.
ƒÓÚ‡ˆËË Ë ˆÂÌÓ‚Ë ÔÂÏËË, 1972≠1988 „.
ÕÂÁ‡‚˙¯ÂÌÓ ÒÚÓËÚÂÎÒÚ‚Ó
√–¿‘» »
Õ‡‡ÒÚ‚‡ÌÂ Ì‡ ‚˙ÚÂ¯ÌËˇ ‰˙Ê‡‚ÂÌ ‰˙Î„, 1939≠1945 „.
Õ‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ
–‡ÁÏÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËˇ ‚˙Ì¯ÂÌ ‰˙Î„ (1955≠1963 „.)
—˙ÓÚÌÓ¯ÂÌËÂ ‰˙Î„/ËÁÌÓÒ, 1968≠1970 „.
ƒËÌ‡ÏËÍ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ ‚ ÍÓÌ‚ÂÚËÛÂÏ‡ ‚‡ÎÛÚ‡, 1968≠1979 „.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ‚‡ÎÛÚË Í˙Ï 31.XII.1990 „.
—ÚÛÍÚÛ‡ Ì‡ ‚˙Ì¯ÌËˇ ‰˙Î„ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ÔÓ ÒÚ‡ÌË-ÍÂ‰ËÚÓÍË, 1990 „.
ÃÂÒÂ˜ÌÓ Ì‡Ï‡ÎÂÌËÂ Ì‡ ÔÓËÁ‚Ó‰ÒÚ‚ÓÚÓ ÔÂÁ 1990 „.
œŒ ¿«¿À≈÷ Õ¿ ‘»Õ¿Õ—Œ¬»“≈ »Õ—“»“”÷»»
¿
¿Ì„ÎÓ-ÛÏÂÌË˙Ì ·‡ÌÍ – 191.
¡
¡‡ÈË¯Â ÙÂ‡ÈÌÒ·‡ÌÍ – 229.
¡‡ÌÍ ‰¸Ó ‘‡ÌÒ – 67, 95, 96, 170.
¡‡ÌÍ ‰¸Ó œ‡Ë Â ‰Â œÂË-¡‡ – ‚Ê. œ‡Ë·‡
¡‡ÌÍ ÍÓÏÂÒË‡Î ÔÛ Î'fiÓÔ ‰¸Ó ÕÓ – ‚Ê. ŒÈÓ·‡ÌÍ
¡‡ÌÍ ˙Ù »Ì„Î‡Ì‰ – 64, 117, 144.
¡‡ÌÍ ˙Ù ◊‡ÈÌ‡ – 120.
¡‡ÌÍ fiÌËÓÌ – 127.
¡‡ÌÍ‡ ì¡˙Î„‡ÒÍË ÍÂ‰ËÚî – 77.
¡‡ÌÍ‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ – 121, 127, 129, 130.
¡‡ÌÍ‚ËÚ – 119.
¡‡ÌÍ‡ ‰Ë –ÓÏ‡ – 118, 119.
¡‡ÌÍ‡ Í‡Ï·Ë‡ÎÂ – 119.
¡‡ÌÍ‡ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂ ‰ÂÎ Î‡‚ÓÓ – 118, 119.
¡‡ÍÎËÒ ·‡ÌÍ – 191.
¡¬¡ (¡˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡) – 150, 151, 166, 167, 169,
170, 179, 180, 181, 183, 187, 190, 191, 194, 199, 209, 210, 216, 220, 222,
224, 230, 231, 234, 235, 236, 237, 238, 240, 241, 250, 252, 258, 259, 266,
272, 284, 353, 442.
¡ÂÎËÌÂ·‡ÌÍ – 119.
¡« ¡ (¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ Ë ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡) – 33.
¡Ãœ (¡‡ÌÍ‡ Á‡ ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÌË ÔÎ‡˘‡ÌËˇ) – 221, 223, 224, 225.
¡Õ¡ (¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡) – 17, 19, 21, 22, 25, 26, 33, 49, 50, 51,
53, 54, 55, 58, 59, 63, 64, 67, 68, 69, 70, 75, 76, 80, 81, 89, 90, 96, 107,
109, 115, 116, 117, 118, 119, 120, 121, 123, 124, 125, 127, 129, 130, 131,
133, 137, 150, 152, 156, 159, 170, 173, 175, 179, 180, 187, 210, 213, 216,
220, 221, 222, 223, 224, 227, 228, 231, 232, 233, 234, 235, 236, 237, 238,
240, 241, 247, 251, 252, 256, 263, 274, 288, 296, 297, 332, 333, 345, 353,
356, 365, 368, 381-440.
¡‡Ì‰Ò ÎÚ‰. – 191.
¡˙Î„‡ÒÍ‡ ‚˙Ì¯ÌÓÚ˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. ¡¬¡
¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ Ë ÍÓÓÔÂ‡ÚË‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. ¡« ¡
¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎÒÍ‡ Ë Ú˙„Ó‚ÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ – 159.
¡˙Î„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. ¡Õ¡
¡˙Î„‡ÒÍ‡ ÔÓÏË¯ÎÂÌ‡ ·‡ÌÍ‡ – 159.
√
√ÓÒ·‡ÌÍ – 25, 26, 107, 116, 119, 121, 122, 129, 132, 240, 284, 320.
ƒ
ƒÓÈ˜Â ·ÛÌ‰ÂÒ·‡ÌÍ – 118, 126, 190.
ƒÓÈ˜Â·‡ÌÍ – 118, 119, 126, 127.
ƒÂÁ‰ÌÂ·‡ÌÍ – 126.
ƒ— (ƒ˙Ê‡‚Ì‡ ÒÔÂÒÚÓ‚Ì‡ Í‡Ò‡) – 155, 156.
ƒ˙Ê‡‚Ì‡ ÒÔÂÒÚÓ‚Ì‡ Í‡Ò‡ – ‚Ê. ƒ—
≈
≈¡¬– (≈‚ÓÔÂÈÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ‚˙ÁÒÚ‡ÌÓ‚ˇ‚‡ÌÂ Ë ‡Á‚ËÚËÂ) – 226.
≈ÍÒÔÓÚ-ËÏÔÓÚ ·‡ÌÍ (≈ÍÒËÏ ·‡ÌÍ) – 172.
≈ÙË·‡ÌÍ‡ – 118.
∆
∆Ë‚ÌÓÒÚÂÌÒÍ‡ ·‡ÌÍ‡ – 119, 120, 191.
»
»Ì‚ÂÒÚÏ˙ÌÚ ·‡ÌÍ – 180.
»ÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î Ù‡ÈÌ˙ÌÒ Ò˙‚ËÒËÒ – 171.

ÓÏÂˆ·‡ÌÍ – 119.
Â‰ËÚ‡Ì˘‡ÎÚ Ù˛ ‚Ë‰Â‡ÛÙ·‡Û – 190.
˙ÌÂ‰Ë˙Ì ËÏÔÂË‡Î ·‡ÌÍ – 191.
À
ÀËÚÂÍÒ ·‡ÌÍ – 166, 178, 180.
ÀÓÈ‰Ò ·‡ÌÍ – 191.
Ã
Ã¡»— (ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó) –
148, 149, 150, 151, 160, 161, 162, 163, 175, 194, 199, 210, 232, 233, 308,
325, 435, 438, 439, 440.
Ã¬‘ (ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰ÂÌ ‚‡ÎÛÚÂÌ ÙÓÌ‰) – 184, 224, 226, 227, 239, 245,
435–441.
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ Á‡ ËÍÓÌÓÏË˜ÂÒÍÓ Ò˙ÚÛ‰ÌË˜ÂÒÚ‚Ó – ‚Ê. Ã¡»—
ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. Ã»¡
Ã»¡ (ÃÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡ ËÌ‚ÂÒÚËˆËÓÌÌ‡ ·‡ÌÍ‡) – 160, 161, 162, 194, 199,
200, 232, 233, 325, 435–441.
ÃË‰Î‡Ì‰ ·‡ÌÍ – 117, 191.
ÃËÌÂ‡Î·‡ÌÍ – 241, 285, 293.
ÃÕ¡ (ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ) – 107, 116, 117, 119, 120, 121, 124, 127,
129, 130, 131, 132, 150, 175, 191.
ÃÓ„‡Ì „‡‡ÌÚË Ú˙ÒÚ – 172.
ÃÓÒÍÓÛ Ì‡Ó‰ÌË ·‡ÌÍ – ‚Ê. ÃÕ¡
Œ
ŒÈÓ·‡ÌÍ (¡‡ÌÍ ÍÓÏÂÒË‡Î ÔÛ Î'fiÓÔ ‰¸Ó ÕÓ) – 107, 116, 117, 119,
121, 124, 126, 127, 131, 132, 150, 171.
œ
œ‡Ë·‡ (¡‡ÌÍ ‰¸Ó œ‡Ë Â ‰Â œÂË-¡‡) – 59, 63, 67, 171.
—
—¡ (—‚ÂÚÓ‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡) – 223, 224, 226, 227, 236, 435–441.
—‚ÂÚÓ‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. —¡
—ËÏÓÌ·‡ÌÍ – 119, 126.
—ÓÒËÂÚÂ ÊÂÌÂ‡Î – 117, 126.
—˙‚ÂÚÒÍ‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. √ÓÒ·‡ÌÍ
“
“ÓÓÌÚÓ ‰ÓÏËÌË˙Ì ·‡ÌÍ – 191.
”
”ÂÒÚÏËÌÒÚ˙ ·‡ÌÍ – 117.
”Ì„‡ÒÍ‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – 119, 127.
”Ó·‡ÍÓ ÎÚ‰. – 191.
‘
‘˙ÒÚ ÌÂ¯˙Ì˙Î ÒËÚË ·‡ÌÍ – 172.
’
’‡ËÒ Ú˙ÒÚ ÂÌ‰ ÒÂÈ‚ËÌ„Ò – 191.
’ËÔÓÚÂÍÂÌ – 119.
’˙Ì„‡Ë‡Ì ËÌÚÂÌÂ¯˙Ì˙Î ·‡ÌÍ – 191.
◊
◊ÂÈÁ Ï‡Ìı‡Ú˙Ì – 172.
◊ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ ‰˙Ê‡‚Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – ‚Ê. ◊ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡
◊ÂıÓÒÎÓ‚‡¯Í‡ Ì‡Ó‰Ì‡ ·‡ÌÍ‡ – 81, 82, 119.
⁄
⁄‚ËÌ„ Ú˙ÒÚ – 172.
fi
fiÌËÓÌ – 82.
***
B
Bank of England – ‚Ê. ¡‡ÌÍ ˙Ù »Ì„Î‡Ì‰
Banque commerciale pour l'Europe de Nord – ‚Ê. ŒÈÓ·‡ÌÍ
Banque de Paris et des Pays-Bas – ‚Ê. œ‡Ë·‡
Banque de l'Union européenne industrielle et financière – 171.
Banque nationale de Paris – 171.
C
Credit Commerciale de France – 240.
Crédit industriel et commercial – 171.
D
Dresdner bank – 224.
L
Lazard Brothers – 240.
M
Moscow narodny bank – ‚Ê. ÃÕ¡
N
National Westminster Bank PLC – 146, 191.
œŒ ¿«¿À≈÷ Õ¿ À»◊Õ»“≈ »Ã≈Õ¿
¿
¿·‡‰ÊËÂ‚, √ÂÓ„Ë – 125.
¿‚‡ÏÓ‚, À˙˜ÂÁ‡ – 137, 295.
¿ÈÍÓÏÛ, Œ„˙ÒÚ˙Ò – 270.
¿ÎÂÍÓ‚, flÌÍÓ – 75, 76
¿ÎÂÍÒ‡Ì‰Ó‚, ◊Û‰ÓÏË – 211, 249.
¿ÎÂÍÒÂÂ‚ – 116.
¿ÎÚ˙ÌÓ‚, »‚‡Ì – 42, 43.
¿Ì„ÂÎÓ‚, ¿Ì„ÂÎ – 79.
¿Ì„ÂÎÓ‚, ¬˙·‡Ì – 61, 62.
¿Ì‰ÂÓÚË, ƒÊÛÎËÓ – 230.
¿Ì‰ÓÔÓ‚, fiËÈ – 278, 283.
¿ÌÚÓÌÓ‚, ¿. – 278.
¿ÌÚÓÌÓ‚, ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚ – 296, 297.
¿Ì¸ÂÎË, ƒÊÓ‚‡ÌË – 317.
¿ÒÂ, ¡‡ˇ‰Ó – 265.
¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚, ¡ÓˇÌ – 64.
¿Ú‡Ì‡ÒÓ‚, √ÂÓ„Ë – 221, 245, 249, 256, 260, 263, 264, 270, 295.
¿Û‰Û, ÔÓÙ. »˘‡ˇ – 331.
¡
¡‡È·‡ÍÓ‚, ÕËÍÓÎ‡È – 204, 205, 207, 277, 323, 325.
¡‡ÈÌˆ, ¡ÂÚıÓÎ‰ – 316.
¡‡Î‡·‡ÌÓ‚, ÃËı‡ËÎ – 116.
¡‡ÎÂ‚, ÃËÎÍÓ – 258, 260, 265, 272.
¡‡ÎÂ‚ÒÍË, ‡Í‡‰. ¿Ì„ÂÎ – 316.
¡‡ÚÓ¯, ÃËÎ‡Ì – 45.
¡‡Ú‡, “ÓÏ‡Ò – 138.
¡Â‚ËÌ, ⁄ÌÂÒÚ – 41.
¡ÂÎ˜Â‚, ¡ÂÎ˜Ó – 211, 240, 249.
¡ÂÌÂ‰ÂÚË, ‡ÎÓ – 313.
¡ÂËˇ, À‡‚ÂÌÚËÈ – 103.
¡Ë˛ÁÓ‚, —Â„ÂÈ – 10, 15, 19, 22.
¡Î‡„ÓÂ‚‡, —ÚÂÎ‡ – 82.
¡Ó‡ÒÓÌ, √. ‰Â – 116, 121.
¡Ó„‰‡ÌÓ‚, ¡Ó„‰‡Ì – 62.
¡ÓÊËÌÓ‚, “Ó‰Ó – 211, 249.
¡ÓÊÍÓ‚ – 95.
¡ÓÌÂ‚, —Ú‡ÌË¯ – 211, 249.
¡ÓËÒ ˆ‡ – 50, 252.
¡Óˇ‰ÊËÂ‚, ¿Ú‡Ì‡Ò – 345.
¡ÂÊÌÂ‚, ÀÂÓÌË‰ – 154, 206, 207, 208, 221, 275, 277, 278, 321, 322.
¡Û‰ËÌÓ‚, »‚‡Ì – 96, 170.
¡ÛÎ„‡ÌËÌ, ÕËÍÓÎ‡È – 104.
¡˙ÌÒ, ƒÊÂÈÏÒ – 41, 46.
¬
¬‡Ì –Ó‡, ‘ – 58.
¬Â‰ÂÎÂ – 136.
¬ÂÎ˜Â‚, ÃËÎÂÌ – 344.
¬Î‡‰Ó‚, ’ËÒÚÓ – 142.
¬Î‡ıÓÒ, ÕËÍÓÎ‡È – 36.
¬ÓÓÌËÌ – 120.
¬ÛÚÓ‚, œÂÚ˙ – 136.
√
√‡ÌÂ‚, √. – 74.
√‡Ó‰Ë, –ÓÊÂ – 97.
√ÂÓ„ËÂ‚, ¿ÒÂÌ – 136.
√ÂÓ„ËÂ‚, ËÏÓÌ – 17, 19, 21, 42, 45, 302, 339.
√ÂÓ„ËÂ‚, –ÛÏÂÌ – 241.
√ÂÌ¯Â, ’‡ÌÒ-ƒËÚËı – 315.
√ËÎıËÒÚ, –ÓÎ‡Ì‰ – 144.
√Ó‚Â‰‡Ó‚, ÕËÍÓÎ‡È – 80.
√Ó·‡˜Ó‚, ÃËı‡ËÎ – 219, 221, 238, 240, 254, 273, 274, 275, 278, 279, 283,
299, 323, 340.
√ÓÚ‚‡Î‰, ÎÂÏÂÌÚ – 81.
√ÓÚËÂ, œÓÎ – 58.
√‡‡Ù, ∆. ‰Â – 58.
√ÂÍÓ‚, ƒËÏËÚ˙ – 339.
ƒ
ƒ‡Ì˜Â‚, œÂÚÍÓ – 243.
ƒ‡ˆÍÓ‚, ÕÂ‰ÂÎ˜Ó – 120.
ƒÊÓÌÒ˙Ì, ÀËÌ‰˙Ì – 172.
ƒÊÛÓ‚, ƒÓ·Ë – 263, 269, 282, 283.
ƒËÍËÌÒ˙Ì – 171.
ƒËÏËÚÓ‚, ¬ÂÌˆËÒÎ‡‚ – 241.
ƒËÏËÚÓ‚, √ÂÓ„Ë – 55, 72, 78, 81, 252, 302.
ƒËÏËÚÓ‚, ‘ËÎËÔ – 250, 284, 285.
ƒÓÈÌÓ‚, Œ„ÌˇÌ – 188, 210, 245, 249, 250, 275, 293, 314, 334.
ƒ‡„ÌÂ‚ÒÍË, »‚‡Ì – 241.
ƒÛ·ÓÌÓÒÓ‚ – 117, 120, 130.
∆
∆Ë‚ÍÓ‚, ∆Ë‚ÍÓ – 87.
∆Ë‚ÍÓ‚, “Ó‰Ó – 103, 106, 110, 130, 151, 152, 154, 157, 188, 190, 191,
205, 206, 207, 208, 211, 212, 219, 221, 222, 225, 230, 238, 243, 244, 245,
247, 248, 249, 250, 251, 252, 258, 259, 263, 265, 266, 268, 269, 272, 273,
275, 276, 277, 278, 279, 281, 282, 283, 289, 290, 291, 292, 293, 295, 296,
298, 306, 309, 312, 313, 314, 317, 318, 321, 322, 323, 324, 326, 327, 329,
330, 334, 335.
∆Ë‚ÍÓ‚‡, À˛‰ÏËÎ‡ – 309.
∆ËÎËÌ – 79.
∆Ë¯Â‚, ÕËÍÓÎ‡È – 188.
∆ÛÎÂ‚, ƒËÏËÚ˙ – 224.
«
«‡Â‚, ËËÎ – 188, 204, 211, 249, 277, 325.
»
»‚‡Ì˜Ó‚, “Ó‰Ó – 339.
»‰˙Ì. ¿ÌÚ˙ÌË – 10.
»ÍÂ‰‡, ƒ‡ÈÒ‡ÍÛ – 310.
»ÎËÂ‚, »‚‡Ì – 249, 281, 282.
…
…Ó‰‡ÌÓ‚, √ÂÓ„Ë – 265, 269.

‡‰‡ÙË, ÃÛ‡Ï‡ – 262, 263, 327.
‡ÎËÌÓ‚, ƒËÏËÚ˙ – 137, 172.
‡ÎËÌÓ‚, “Ó‰Ó – 58, 63.
‡Ï‰ÂÒ˛, ÃË¯ÂÎ – 239.
‡‡‚ÂÎÓ‚, œÂÚÍÓ – 338, 339.
‡‰ÂÎ, ≈‰Û‡‰ – 46.
‡ÂÎ, ƒ. – 100.
‡ÛÎ·‡Ò, „ÂÌ. ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰˙ – 344.
ÂÌÂ‰Ë, ƒÊÓÌ – 165.
ÎÓÛÍ, ƒÊ. – 144.
ÓÎ‡Ó‚, ¬‡ÒËÎ – 30, 41, 42, 61, 70, 301, 302.
ÓÎ‡Ó‚, ¬‡ÒËÎ (ÔÂ‰ÒÂ‰‡ÚÂÎ Ì‡ ¡Õ¡) – 211, 221, 222, 249, 256, 288.
ÓÎÂ – 136.
Ó·ÂÎ, …ÓÁÂÙ – 44, 46.
ÓÌ‡È, flÌÓ¯ – 185.
ÓÓ‚Ó¯ÍËÌ – 119.
ÓÒË„ËÌ, ¿ÎÂÍÒÂÈ – 195, 205, 206, 207.
ÓÒÚÓ‚, »‚‡Ì – 296, 297.
ÓÒÚÓ‚, “‡È˜Ó – 55, 63, 66, 78, 79, 80, 302.
ÓÒÚÛÍÓ‚, œÂÌ˜Ó – 42.
ÓÒÚÛÍÓ‚, —ÚÓˇÌ – 345.
‡ÛÙÓ‰, ¿Î˙Ì – 144.
ÛÎË¯Â‚, √ÂÓ„Ë – 15, 42, 46.
ÛÌËÌ, œÂÚÍÓ – 80.
¸ÓÒÂË‚‡ÌÓ‚, √ÂÓ„Ë – 50.
À
À‡‚Ë¯˜Â‚ – 24.
À‡Á‡Ó‚, ËËÎ – 116.
À‡Á‡Ó‚, ÕËÍÓÎ‡ – 156.
ÀÛ‰ÊÂ‚, ƒËÏËÚ˙ – 250, 284, 285.
ÀÛÍ‡ÌÓ‚, ¿Ì‰ÂÈ – 173, 188, 204, 207, 211, 222, 240, 241, 243, 249, 250,
256, 265, 284, 286, 313, 315, 316, 317, 324, 357.
ÀÛÍ‡ÌÓ‚‡, ¬ÂÎ‡ – 116.
ÀˇÔ˜Â‚, ¿Ì‰ÂÈ – 29.
Ã
Ã‡ÍÒÛÂÎ, –Ó·˙Ú – 318.
Ã‡ÎÂÌÍÓ‚, √ÂÓ„ËÈ – 103.
Ã‡ÍÓ‚, —ÚÓˇÌ – 249, 250.
Ã‡ÚÂÌ, À. – 58.
Ã‡¯‡Î, ƒÊÓ‰Ê – 55, 56.
Ã‡¯ÂÎ, —‡ÏÓ‡ – 256.
ÃÂ‚Ó‡ı, ÕËÒËÏ – 95.
ÃË‰ı‡Ú Ô‡¯‡, ¿ıÏÂ‰ ÿÂÙËÍ – 338.
ÃËÍÓˇÌ, ¿Ì‡ÌÒÚ‡Ò – 72, 78.
ÃËı‡ÈÎÓ‚Ë˜, ƒ‡Ê‡ – 38.
ÃËı‡Î˜Â‚, ƒËÏËÚ˙ – 24.
ÃÎ‡‰ÂÌÓ‚, œÂÚ˙ – 145, 230, 271, 280.
ÃÓÎÓÚÓ‚, ¬ˇ˜ËÒÎ‡‚ – 10, 46, 56, 302.
ÃÓÏ˜ËÎÓ‚, ÕËÍÓÎ‡ – 345.
ÃÛ‡‚ËÂ‚, ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ – 12.
ÃÛÒ‡‚Ë, ’˛ÒÂËÌ – 270.
ÃÛ¯‡ÌÓ‚, ÕËÍÓÎ‡ – 345.
Õ
Õ‡È‰ÂÌÓ‚, √ÂÓ„Ë – 177.
Õ‡Í‡ÒÓÌÂ, flÒÛıËÓ – 192.
Õ‡ÍÓ‚, …Ó‰‡Ì – 137.
ÕÂ‰Â‚, »‚‡Ì – 132, 173, 271.
ÕÂ‰ˇÎÍÓ‚, ¿. – 100.
ÕÂÈÍÓ‚, ƒËÏËÚ˙ – 42, 100.
ÕÂÈ˜Â‚, ÃËÌ˜Ó – 69, 82.
ÕÂÒÚÓÓ‚, ËËÎ – 119, 124, 127, 129, 130, 170, 173.
ÕËÍËÙÓÓ‚, ¬ÂÒÂÎËÌ – 211, 224, 249, 308, 320.
ÕËÍÓÎÓ‚, ¬ÂÒÂÎËÌ – 188.
ÕËÍÓÎÓ‚, Õ. – 98.
ÕËÍÒ˙Ì, –Ë˜‡‰ – 182.
Œ
Œ··Ó‚, ¿ÎÂÍÒ‡Ì‰˙ – 42.
Œ‚˜‡Ó‚, —ÚÓˇÌ – 243, 256.
ŒÍÂ‰‡, ¿ÍË‡ – 173.
œ
œ‡ÌÍÓ‚, √ÂÓ„Ë – 278.
œ‡Ô‡ÁÓ‚, Õ‡˜Ó – 174, 310.
œ‡ÚÓÎË˜Â‚, ÕËÍÓÎ‡È – 197, 199, 208, 209, 324.
œÂÂ‚, √. – 80.
œÂÈÓÌ – 116.
œÂÂÒ, ‡ÎÓÒ ¿Ì‰ÂÒ – 248.
œÂÚÍÓ‚, ƒËÏËÚ˙ – 339.
œÂÚÍÓ‚, ÕËÍÓÎ‡ – 10, 18.
œÂÚÓ‚, –‡˜Ó – 339.
œÂÚÓ‚ÒÍË, ¡ÓÌ˛ – 80.
œË‡‰Â, ÃÓ¯‡ – 43.
œËÈÍ, √. – 58.
œËËÌÒÍË, √ÂÓ„Ë – 313, 314, 315.
œÓÔÓ‚, ƒËÏËÚ˙ – 155, 158, 159.
œÓÔÓ‚, »‚‡Ì – 139.
œÓÔÓÙÙ, ‘‡ÌÍ – 314.
–
–‡ÁÎÓ„Ó‚, ≈ÏËÎ – 116, 121.
–‡Ï‡‰‡Ì, “‡ı‡ flÒËÌ – 259, 260, 270.
–‡ÌÍÓ‚, ¬‡ÒËÎ – 240.
–Ë‚ËÂÂ, ¿. – 248.
–ÓÍÙÂÎÂ – 319.
–ÓÒÎ, …. – 58.
–Û‰ÊÂË, –Û‰ÊÂÓ – 230.
–ÛËÒ, ’ÂÌË – 330.
—
—‡ÍÂÎ‡Ó‚, Ã – 80.
—‚Â¯ÌËÍÓ‚, ÃÂÙÓ‰ËÈ – 320.
—Ë, ◊‡Ì – 270.
—ËË, ∆‡Ì ‰¸Ó – 95.
—Ú‡ÈÌÓ‚, œÂÚÍÓ – 10, 15, 19, 22, 23.
—Ú‡ÎËÌ, …ÓÒËÙ – 31, 71, 72, 92, 93, 100, 102, 302.
—Ú‡ÏÂÌÓ‚, —Ú‡ÏÂÌ – 188.
—ÚÂÙ‡ÌÓ‚, »‚‡Ì – 24, 30, 32, 37, 42, 44, 46, 57, 63, 75, 76, 80, 97.
—ÚÂÙ‡ÌÓ‚, —ÚÂÙ‡Ì (ÔÎ‡Ì˙Ú ì—ÚÂÙ‡ÌÓ‚î) – 345.
—ÚÓËÎÓ‚, ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ – 339.
—ÚÓÈ˜Â‚, ¬Î‡‰ËÏË – 10, 41, 53.
—ÚÓˇÌÓ‚, ÕËÍÓÎ‡ – 345, 347.
—ÚÓˇÌÓ‚, œÂÚÍÓ – 10.
—ÛÏËÚ‡, —‡ÚÓ¯Ë – 309.
“
“‡ÌÂ‚, √ÂÓ„Ë – 98.
“‡ÒÍÓ‚, ¡ÓËÒ – 116.
“ÂÁËÂ‚, √. – 121.
“ÂÔÂ¯Â‚, ƒÓ·Ë – 10, 75.
“ËÏÂ‚, ¿Ì„ÂÎ – 80.
“ËÚÓ, …ÓÒËÔ – 38.
“ËıÓÌÓ‚ – 278.
“Ó‰ÓÓ‚, ¬ÂÒÂÎËÌ – 125, 137, 170, 172.
“Ó‰ÓÓ‚, —Ú‡ÌÍÓ – 122, 207, 211, 249, 320, 324, 325, 334.
“ÓÔÂÌ˜‡Ó‚, ¬Î‡‰ËÏË – 170.
“ÂÌ˜Â‚, ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ – 241.
“ÛÂ, —ÂÍÛ – 273.
“ÛÚÂ‚, »‚‡Ì – 80.
”
”‡ÈÚ, —. ». Õ. – 58.
”‡È˙Ú, ◊‡ÎÁ - 144.
”ÒÚËÌÓ‚, ƒËÏËÚËÈ - 282.
”Û‰Ò, ƒÊÓ‰Ê - 142.
‘
‘Â‰ËÌ‡Ì‰ I, ˆ‡ – 252.
‘ËÎËÔÓ‚, √Ë¯‡ – 188, 211, 249, 258, 266, 269, 270, 272, 278, 295, 330,
331.
‘Û‰ÊËÏ‡, ËÈ‰ÊËÓ – 310.
‘ÛÍ-ƒ˛Ô‡ – 44, 45.
’
’‡Ï˙, ¿Ï˙Ì‰ – 318.
’‡„ËÚ‡È, ƒ¸Ó‰ – 248, 288.
’ËÎÒÛÏ – 116.
’ËÒÓÌ„ – 55.
’ËÒÚÓ‚, ≈ÏËÎ – 211, 249.
’ËÒÚÓ‚, À˛·ÓÏË – 296.

’ËÒÚÓ‚, ’ËÒÚÓ – 199, 209, 211, 219, 249, 263, 270, 277, 290, 324.
’ËÒÚÓ‰ÛÎÓÒ – 100.
’ËÒÚÓÒÍÓ‚, –ÛÒË – 116.
’Û¯˜Ó‚, ÕËÍËÚ‡ – 92, 103, 104, 106, 110, 152, 306.
’˛ÒÂËÌ, —‡‰‰‡Ï – 258, 259, 260, 329.
÷
÷‡Â‚ÒÍË, ÕÂ¯Ó – 116, 117, 119, 120, 125, 126, 150, 163, 184.
÷ÓÎÓ‚, “‡ÌÓ – 188, 204, 205, 207, 249, 289, 319.
÷ÓÌ˜Â‚, ÷ÓÌ¸Ó – 63, 80, 97.
◊
◊‡Í‡ÎÓ‚, ¿ÒÂÌ – 49, 341.
◊‡ÏÔË, ‡ÎÓ – 320.
◊Â‚ÂÌÍÓ‚, ¬˙ÎÍÓ – 68, 103, 104, 252.
◊ÂÌÂÌÍÓ, ÓÌÒÚ‡ÌÚËÌ – 243, 278, 279.
ÿ
ÿ‡Î‡Ï‡ÌÓ‚, —ÚÓˇÌ – 192.
ÿÂÚÏ‡Ì, ƒËÚËı – 317.
fl
flÌÂ‚, flÌÍÓ – 137.
flıËÂÎ, ÕËÍÓ – 275, 276, 279, 282, 293.
ИСТОРИЯ
НА ВЪНШНИЯ ДЪРЖАВЕН ДЪЛГ
НА БЪЛГАРИЯ
1878−1990 Г.
Трета част
Първо издание
Формат 1/16/170х240
Обем 456 с.
Художествено оформление, предпечатна подготовка, печат и подвързия:
„Печатни издания на БНБ“

BVP 1944-1990

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BVP 1944-1990

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

»—“Œ–»ﬂ

Õ¿ ¬⁄ÕÿÕ»ﬂ ƒ⁄–∆¿¬≈Õ ƒ⁄À√

¡⁄À√¿–— ¿ Õ¿–ŒƒÕ¿ ¡¿Õ ¿

¿‚ÚÓË: Ã¿–“»Õ »¬¿ÕŒ¬

ŒÚ„Ó‚ÓÌÓÒÚÚ‡ Á‡ ÔÓ‰·Ó‡ Ë ÍÓÂÍÚÌÓÚÓ ÓÚ‡Áˇ‚‡ÌÂ Ì‡ Ù‡ÍÚËÚÂ, Í‡ÍÚÓ Ë Á‡

¡⁄À√¿–— ¿ Õ¿–ŒƒÕ¿ ¡¿Õ ¿

¬⁄ÕÿÕ»ﬂ“ ƒ⁄À√ Õ¿ ¡⁄À√¿–»ﬂ

‘ÓÚÓ‰ÓÍÛÏÂÌÚË .................................................................................................. 301

ÓÚ „˙ˆÍËÚÂ ÚÂËÚÓËË. Õ‡ 29 ÒÂÔÚÂÏ‚Ë „ÂÌ. ¬Î‡‰ËÏË —ÚÓÈ˜Â‚ ËÁÔ‡˘‡ ËÌÒÚ-

Ì‡ ÚÂÁ‡, ÍÓˇÚÓ ËÁÓ·˘Ó ÌÂ ÓÚ„Ó‚‡ˇ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ËÌÚÂÂÒË ‚ Â‰Ì‡ ÔÓ-‰‡ÎÂ˜Ì‡

·ÓÈÌÓ ÔÓÎÂ (ÓÚÒÚ˙ÔÂÌËÚÂ ‚Â‰Ì‡„‡ ÒÎÂ‰ œËÏËËÂÚÓ Ï‡ÚÂË‡ÎË, Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ,

–‡ÁıÓ‰ËÚÂ Ì‡ ¡˙Î„‡Ëˇ ‚˙‚ ‚˙ÁÍ‡ Ò Û˜‡ÒÚËÂÚÓ ∫

‚ÓÂÌÌËÚÂ ‰ÂÈÒÚ‚Ëˇ ÍÓÒ‚ÂÌÓ Ò‡ Ò‚˙Á‡ÌË Ë Ò ËÁÔ˙ÎÌÂÌËÂÚÓ Ì‡ ÛÒÎÓ‚ËˇÚ‡ Ì‡ ÔË-

10 България – непризнатият противник на Третия райх. Документи. С., 1995, с. 235.

„ÓË‚‡ Ë ÒÏ‡ÁÓ˜ÌË Ï‡ÚÂË‡ÎË, ÔÂ‚ÓÁË, Ó·ÂÁ˘ÂÚÂÌËˇ, ËÁ‰˙ÊÍ‡ Ì‡ ‚ÓÂÌÌÓÔÎÂÌ-

»ÁÔ˙ÎÌÂÌËÂ Ì‡ ÙËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ

конференция: АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 631, л. 2.

«‡ Ó„‡ÌËÁË‡ÌÂ Ì‡ ÌÂÓ·ıÓ‰ËÏ‡Ú‡ ‰ÂÈÌÓÒÚ, Ò‚˙Á‡Ì‡ Ò ÔËÎ‡„‡ÌÂÚÓ Ì‡ ‡Á-

17 Пак там, а. е. 39, л. 8.

ÚË‚Ë. “‡ÍË‚‡ Ò‡ ÔÂ‰ÔËˇÚËˇÚ‡ ì¬‡È·ÂÎ Ë —ËÂî, ì¡‡ÈÂ ≠ Ù‡Ï‡î Ë ‰., ÔÂ‰ÒÚ‡‚-

21 Пак там, а. е. 488, л. 7.

˜ÂÁ Ò‰ÂÎÍ‡, ‰ÓÍ‡Á‡Ì‡ Ò ÔÓÒÓ˜‚‡ÌÂ Ì‡ Ò‚Ë‰ÂÚÂÎË, Ë ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, Á‡ ÍÓÂÚÓ ÌÂ Â ÔÓ-

‰˙Ê‡‚‡Ú‡ ‰‡ ËÁÔ˙ÎÌË ÚÓÁË ‡Ì„‡ÊËÏÂÌÚ. — , Á‡ÔÓÁÌ‡Ú‡ Ò ÔÓÎÓÊÂÌËÂÚÓ, ÔËÂÏ‡

Œ˜‡Í‚‡ÌËˇÚ‡, ˜Â ÒÎÂ‰ Ï‡È 1945 „. ÌÂÔÓÒËÎÌËÚÂ Á‡ ÒÚ‡Ì‡Ú‡ ÔÎ‡˘‡ÌËˇ ˘Â

ÏÓ·ËÎË, ËÌÊÂÌÂÌÓ Ë Ò‚˙ÁÓ˜ÌÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó, ‡‚Ë‡ˆËÓÌÌ‡ ÚÂıÌËÍ‡, ÔÎ‡-

35 ЦДА, ф. 132, оп. 3, а. е. 14, л. 5–9.

œÓ·ÎÂÏË Ò˙Ò —˙˛ÁÌ‡Ú‡ ÍÓÌÚÓÎÌ‡ ÍÓÏËÒËˇ

37 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 76, л. 4.

‚‡ ‰‡ ÔÓÎÛ˜Ë ÓÚ „ÂÏ‡ÌÒÍÓÚÓ ÍÓÏ‡Ì‰‚‡ÌÂ ÚË ÌÂÏÒÍË Ú˙„Ó‚ÒÍË ÍÓ‡·‡: ì…Óı‡-

40 Пак там, л. 6–7.

‚‡Ú ‚ Á‡˘ËÚ‡ Ì‡ ÔËÌˆËÔ‡ Ì‡ Ò‚Ó·Ó‰ÌÓÚÓ ÙÓÏË‡ÌÂ Ì‡ ˆÂÌËÚÂ Ì‡ ÔÓ‰ÛÍÚËÚÂ,

ÒÂ Ì‡ÏÂÒË Ë ‰‡ ÒÔÂ ËÒÍ‡ÌÂÚÓ Ì‡ — . Õ‡ 4 ÙÂ‚Û‡Ë ·˙Î„‡ÒÍËˇÚ Ô˙ÎÌÓÏÓ˘ÂÌ

48 АМВнР, оп. 1п, а. е. 247, л. 1, 4.

‚ËÚÂÎˇ Ì‡ ¡Õ¡ Â ÓÚ·ÂÎˇÁ‡ÌÓ, ˜Â ÚÂÊÍÓÚÓ ÔÓÎÓÊÂÌËÂ Ì‡ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÙËÌ‡ÌÒË Ë

œÓÒÎÂ‰ËˆËÚÂ ÓÚ ‚˙Ì¯ÌËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ

52 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 74, л. 1.

‡ÈÌÓ ÓÔ‡ÒÌÓ Á‡ ÒÚ‡·ËÎÌÓÒÚÚ‡ Ì‡ ÎÂ‚‡ ‡ÒÚÂ Ë Ô‡Ë˜Ì‡Ú‡ Ï‡Ò‡, Ì‡ÏË‡˘‡

54 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 278, л. 34.

ÒË‡Ì ‚‡ÎÛÚÂÌ ÍÛÒ, ÒÎÂ‰‚‡Ì‡ ÒÚËÍÚÌÓ ÓÚ ˆÂÌÚ‡ÎÌ‡Ú‡ ·‡ÌÍ‡, ‰Â‚‡Î‚Ë‡ÌÂÚÓ Ì‡

57 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 278, л. 14.

ÔÂÁ 1944 „. –Â‡ÎÌËˇÚ Ì‡ˆËÓÌ‡ÎÂÌ ‰ÓıÓ‰, ËÁ˜ËÒÎÂÌ ÔÓ ˆÂÌË ÓÚ 1939 „. Á‡ 1943 „.

Източник: Чакалов, А. Националният доход..., с. 117.

ËÁ‡Ú‡ ‚ ·˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ÒÚÓÔ‡ÌÒÚ‚Ó Ë ÏÂÊ‰ÛÌ‡Ó‰Ì‡Ú‡ ËÁÓÎ‡ˆËˇ Ì‡ ÒÚ‡Ì‡-

‡ÚÓ ÓÒÌÓ‚Ì‡ ÔË˜ËÌ‡ Á‡ Í‡ÈÌÓ ÎÓ¯ËÚÂ ÒÚÓÔ‡ÌÒÍË ÂÁÛÎÚ‡ÚË Á‡ 1945 „. ÒÂ

‰ÓÔÛÒÍ‡ ÍËÁ‡Ú‡ ‰‡ Á‡ÒÂ„ÌÂ ÓÒÌÓ‚ËÚÂ Ì‡ ÁÂÏÂ‰ÂÎËÂÚÓ Ë ÊË‚ÓÚÌÓ‚˙‰ÒÚ‚ÓÚÓ, ‡ ‚

¡˙Î„‡ÒÍËÚÂ ÂÔ‡‡ˆËË ÓÚ ¬ÚÓ‡Ú‡ Ò‚ÂÚÓ‚Ì‡ ‚ÓÈÌ‡

«‡ ‚ÚÓË Ô˙Ú ‚ ‡ÏÍËÚÂ Ò‡ÏÓ Ì‡ 25 „Ó‰ËÌË ¡˙Î„‡Ëˇ ÓÚÌÓ‚Ó Â ËÁÔ‡‚ÂÌ‡

72 Пак там, а. е. 278, л. 9.

ÒÚÓÔ‡ÌÒÍ‡ Í‡Ï‡‡ ‚ ¡ÂÎÓÏÓËÂÚÓ ÔË Á‡‚ÁÂÏ‡ÌÂÚÓ Ì‡ Ó·Î‡ÒÚÚ‡ ÓÚ ·˙Î„‡ÒÍËÚÂ

„‡Ê‰‡ÌË. ƒ˙Ê‡‚ÌÓÚÓ ËÏÛ˘ÂÒÚ‚Ó ‚ÍÎ˛˜‚‡ ‡ÁÎË˜ÌË ÒÚÓËÚÂÎÌË Ò˙Ó˙ÊÂÌËˇ,

ÔËÎÓÊÂÌËˇ. Õ‡ Ú‚˙‰ÂÌËˇÚ‡ Á‡ ËÁÌÂÒÂÌË ÊÔ ËÌ‚ÂÌÚ‡, ÂÎÂÍÚË˜ÂÒÍË ËÌÒÚ‡Î‡-

86 Пак там, а. е. 246, л. 12–16.

Ì‡ ÚÂÁ‡Ú‡ ËÏ. √˙ˆÍËÚÂ ËÁ˜ËÒÎÂÌËˇ ÒÂ ÓÒÌÓ‚‡‚‡Ú Ì‡ Ù‡ÍÚ‡, ˜Â Ò‡ Ó„‡·ÂÌË ÓÚ

91 Пак там, л. 80–84.

Ò‡ ÓˆÂÌÂÌË Ì‡ 58.5 ÏÎÌ. ‰ÓÎ‡‡. ¡˙Î„‡ÒÍÓÚÓ ‚˙Á‡ÊÂÌËÂ Â, ˜Â ‡·ÒÓÎ˛ÚÌÓ ÌÂ Â

95 Пак там, л. 99–104.

96 Пак там, а. е. 278, л. 12.

ÔÓ-ÁÌ‡˜ËÚÂÎÂÌ ÔË Ò‚ËÌÂÚÂ ≠ 69%100. «‡ ÔÓ‰Ó·ˇ‚‡ÌÂ Ò˙ÒÚÓˇÌËÂÚÓ Ì‡ ÒÂÎÒÍÓÚÓ

100 Пак там, л. 10.

˜ÂÒÍÓ Â¯ÂÌËÂ ‚ ÍÓÌÚÂÍÒÚ‡ Ì‡ ‚Â˜Â Ó·ÓÒÓ·ˇ‚‡˘ÓÚÓ ÒÂ ‡Á‰ÂÎÂÌËÂ Ì‡ Â‚ÓÔÂÈÒ-

‘ËÌ‡ÌÒÓ‚ËÚÂ Á‡‰˙ÎÊÂÌËˇ ÔÓ œ‡ËÊÍËˇ ÏËÂÌ ‰Ó„Ó‚Ó ÓÚ 1947 „.

105 АМВнР, ПМК, оп. 1, а. е. 25, л. 10.

Ì‡˜‡ÎÓ Â ‚˙ÁÔËÂÚÓ ÔËÌˆËÔÌÓÚÓ ÒÚ‡ÌÓ‚Ë˘Â ‰‡ ÌÂ ÒÂ ËÒÍ‡ ÓÚ ÔÓ·Â‰ÂÌËÚÂ ‰‡ ËÁÔ-