იოანე ზიზიულასი

მართლმადიდებლური თეოლოგია და თანამედროვე ანთროპოლოგია

შესავალი

მადლიერებით დავიწყებ. უღრმეს მადლობას მოგახსენებთ იმ დიდი

პატივისათვის, რომელიც ამ უნივერსიტეტისგან მერგო. მართლაც დიდი
პრივილეგიაა, საპატიო დოქტორის წოდება მიიღო ამ მართლმადიდებლური
საგანმანათლებლო ინსტიტუციისგან – რომლის გამორჩეულ აკადემიზმს მე
დიდად ვაფასებ. უწინარეს ყოვლისა, მადლობელი ვარ მისი უწმინდესობისა და
უნეტარესობის, სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქ ილია მეორის,
რომელმაც მომცა კურთხევა მიმეღო ეს საპატიო წოდება, მადლიერებას
გამოვხატავ ამ უნივერსიტეტის რექტორის, ფოთისა და ხობის მიტროპოლიტის,
მაღალყოვლადუსამღვდელოესი გრიგოლისა და უნივერსიტეტის აკადემიური
საბჭოს მიმართ, რომელთა გადაწყვეტილებითაც მომენიჭა ეს საპატიო ხარისხი.

როგორც მსოფლიო საპატრიარქოს მიტროპოლიტი, მე მუდამ ვგრძნობ იმ

სიღრმისეულ ბმას, რომელიც ჩემს ეკლესიას საქართველოს უძველეს
ეკლესიასთან აქვს. ამ კავშირს, ძველთა-ძველი ტრადიციის თანახმად, საუკუნეთა
სიღრმეში, სათავე დაუდო ანდრია მოციქულმა, რომელმაც ჩვენი ეკლესიები
ღვთის სიტყვას აზიარა. რამდენადაც მთელი ცხოვრება თეოლოგიის შესწავლასა
და კვლევაში განვვლე, ამ საზეიმო დღეს, მსურს გავიხსენო ის დიდი წვლილი,
რომელიც, ისტორიულად, საუკუნეთა განმავლობაში, საქართველოს შეჰქონდა და
შეაქვს მსოფლიო თეოლოგიის, ფილოსოფიისა და კულტურის განვითარების
საქმეში. ჩვენთვის, ჩვენი ეკლესიების მდიდარი საღვთისმეტყველო და
კულტურული ტრადიციების მემკვიდრეებისთვის, მთავარი მოწოდებაა
შემოქმედებითად შევინარჩუნოთ ამ ტრადიციის სიცოცხლისუნარიანობა,
უბრალოდ კი არ გავიმეოროთ, არამედ გავიაზროთ ის ჩვენი თანამედროვე
კულტურის გამოწვევების შუქზე. ეს გახლავთ თანამედროვეობაში
მართლმადიდებლური თეოლოგიის ამოცანა, სწორედ ამ ამოცანის კონტექსტში
გაგიზიარებთ ზოგიერთ მოსაზრებას.

დღესდღეობით ამბობენ, რომ თუკი XX საუკუნეში მართლმადიდებლური

თეოლოგია, ძირითადად, ეკლესიოლოგიაზე იყო ორიენტირებული, ჩვენს
საუკუნეში პრიორიტეტი ანთროპოლოგია იქნება. ცხადია, ეს მოსაზრება,
საკითხის ზედმეტად გამარტივებაა, თუმცა, გადაჭარბებული ნამდვილად არ
არის. ამჟამად, თეოლოგია იძულებულია, რომ ყურადღებით მოეკიდოს ჩვენი
დროის მწვავე თემებს, რომლებიც ძირითადად მოიცავს სამყაროში კაცობრიობის
როლისა და პასუხისმგებლობის საკითხებს. ტექნოლოგიების განვითარება და
ბიოეთიკა, ინდივიდუალურ და კოლექტიურ ინტერესთა განგრძობადი
კონფლიქტი, ადამიანის იდენტობის დრამატული კრიზისი, ბუნებასთან
ადამიანის მიმართების პრობლემა, რომელიც არსებულ კრიზისებს შორის,
ალბათ, ყველაზე სერიოზულია – სწორედ ის საკითხებია, რომლებიც ჩვენგან,
კაცთა მოდგმის არსის, სამყაროში მისი როლისა და პასუხისმგებლობის
სიღრმისეულ გააზრებას მოითხოვს. ამგვარად, ჩვენს დროში, ანთროპოლოგია
თეოლოგიისათვის ცენტრალური მნიშვნელობისაა.

ეს მდგომარეობა მართლმადიდებლურ თეოლოგიას აიძულებს დაფიქრდეს

თანამედროვეობაში მის როლსა და პასუხისმგებლობაზე. მართლმადიდებელი
ეკლესია მამების ეკლესიაა. მართლმადიდებლები სწორედ ამგვარად
განსაზღვრავენ თავიანთ იდენტობას სხვა ქრისტიანულ სხეულებს შორის,
განსაკუთრებით კი კათოლიკებთან მიმართებით, სადაც უმაღლესი ავტორიტეტი
არის ეკლესიის მაგისტერიუმი (მაგისტერიუმ) და პროტესტანტებთან
მიმართებით, სადაც ამგვარ ავტორიტეტს წარმოდგენს სოლა სკრიპტურა-ს
(მხოლოდ წმინდა წერილის) ლუთერისეული პრინციპი.
მართლმადიდებლებისათვის პატრისტიკული აზროვნება, რომელსაც სათავე
დაუდეს მსოფლიო კრებებმა და ეკლესიის დიდმა მამებმა, არის უმაღლესი
ავტორიტეტი ეკლესიური რწმენის გამოხატვისა და ჩამოყალიბებისას.

ამ გარემოების გამო, მრავალი მართლმადიდებელი თეოლოგი თავის

მისიად მიიჩნევდა პატრისტიკული ტექსტების გამეორებას, პატრისტიკული
მემკვიდრეობის კრებულთა შექმნას და არ იყენებდა კონკრეტული ეპოქისა და
კულტურის ფილოსოფიურ კონცეპტებს მათი ინტერპრეტაციისათვის. ეს ე. წ.
`კონსერვატორი~ მართლმადიდებელი თეოლოგები მუშაკობდნენ ერთგვარი
`პატრისტიკული ფუნდამენტალიზმის~ დასამკვიდრებლად, რომელიც ძალზედ
წააგავს ზოგიერთ პროტესტანტულ ჯგუფში გავრცელებულ ბიბლიურ
ფუნდამენტალიზმს.

ტრადიციისადმი ამგვარ მიდგომას პრინციპულად უპირისპირდება XX

საუკუნის დიდი – და ალბათ უდიდესი – მართლმადიდებელი თეოლოგი და
პატრისტიკის სწავლული მამა გიორგი ფლოროვსკი. ამდენად, უპრიანია ამ
საკითხის შესახებ მისი სიტყვები გავიხსენოთ. იგი წერს:

`მამათა ცოდნის შემეცნება შეუძლებელი იქნება პატრისტიკული

მწერლობის მონური გამეორებით ან ბიბლიური ფუნდამენტალიზმით... მონობა
უცხოა, როგორც ბიბლიისათვის, ასევე მამებისათვის. ისინი თავადვე იყვნენ
ღვთაებრივი ჭეშმარიტების მამაცი, გულანთებული და დაუცხრომელი
მაძიებლები... წყაროებთან დაბრუნების გარეშე განახლება შეუძლებელია. მაგრამ
ეს დაბრუნება უნდა იყოს თავანკარა წყაროს წყალზე დაწაფება და არა
ბიბლიოთეკასა თუ მუზეუმში დაცულ ფასეულ, საპატიო, მაგრამ ყავლგასულ
რელიქვიებთან განმარტოება~.

ეს სიტყვები პატრისტიკული აზროვნების ინტერპრეტაციისკენ

მოგვიწოდებს, ე.ი. პატრისტიკის შეწავლისას შთაგვაგონებს იმის გამოყენებას,
რასაც დღეს ჰერმენევტიკა ეწოდება. ისტორიცისტული მიდგომა, რომელიც
წარსულის ტექსტებთან მიმართებაში თანამედროვე მიდგომებს უარყოფს, ჩვენს
დროში ერთობ საეჭვო გახდა და ტრადიციისადმი მცდარ დამოკიდებულებად
მიიჩნევა. გასული საუკუნის გამოჩენილმა გერმანელმა ფილოსოფოსმა, ჰანს-
გეორგ გადამერმა თავის ნაშრომში `ჭეშმარიტება და მეთოდი~ ჩინებულად
აჩვენა, რომ ჩვენ სრულად ვერასოდეს შევიმეცნებთ წარსულის ტექსტს, თუკი
მას თანამედროვე საჭირბოროტო საკითხებისა და პრობლემების ჭრილში არ
განვიხილავთ. ამგვარი ჰერმენევტიკა გულისხმობს წარსულისა და აწმყოს
ჰორიზონტების, ეგზისტენციალური პრობლემებისა და საკითხების
გამთლიანებას.

სწორედ ამ მეთოდის გამოყენებით მივალთ დასკვნამდე, რომ ჩვენი

დროებისათვის პატრისტიკული ანთროპოლოგია რელევანტურია. წმ. მამებმა
ანთროპოლოგიური მოძღვრება მათი დროის გამოწვევათა შესაბამისად
განავითარეს. თუკი მათი შეხედულებები ჩვენთვისაც თანადროულია, მაშინ ეს
გამოჩნდება კიდეც მიმდინარე პრობლემებთან მათი მიყენების გზით. მხოლოდ
ამგვარად არის შესაძლებელი, რომ თავიდან ავირიდოთ მათი ქცევა `საპატიო
რელიქვიებად~, როგორც ამას მამა გიორგი ფლოროვსკი ამბობდა და ვაქციოთ
ისინი ანკარა წყაროდ, რომელიც მწყურვალთ დაგვაწყურებს.

ამგვარად, ჩვენი, მართლმადიდებელი თეოლოგების ამოცანაა, ეკლესიის

მამათა შემოქმედება თანამედროვეობის კითხვათა ჭრილში განვიხილოთ, რათა
სათანადო პასუხები მოვიძიოთ. როგორ შეაფასებდა პატრისტიკა თანამედროვე
სამყაროში, განსაკუთრებით კი, დასავლური კულტურის წიაღში ჩამოყალიბებულ
ადამიანის გაგებას? ცხადია, რომ შეზღუდული დროის გამო, ჩვენ ამ ვრცელ
შეკითხვაში თავმოყრილ საკითხთა წყებას მხოლოდ ამორჩევით და ზოგადად
თუ განვიხილავთ. მაგრამ ვიმედოვნებ, რომ ჩემ მიერ წამოწეული და
განხილული საკითხები, მიუხედავად იმისა, რომ, ალბათ, აკადემიური
პერსპექტივიდან ამოუწურავია, მაინც წარმოაჩენს იმ გზავნილს, რომელიც
პატრისტიკულ აზროვნებას აქვს ჩვენი დროებისათვის.
 ადამიანის არსის განმარტება პატრისტიკულ აზროვნებაში
`რა არის კაცი, რომ იხსენიებ?~ ეკითხება მეფსალმუნე ღმერთს (ფსალმ. 8,
5), ამავე კითხვას იმეორებს ებრაელთა მიმართ ეპისტოლეს (2, 6) ავტორი.
როგორ შეიძლება განიმარტოს ადამიანი? რას ვგულისხმობთ ადამიანში?

ნებისმიერი რამის განმარტება, ე.ი. მისი არსის დადგენა ორი გზით არის
შესაძლებელი. ამათგან ერთი არის საგნის ან ობიექტის გამოცალკევება, მისი
თვისებების აღწერა და სხვა არსებულებთან მისი შედარება. ამ მიდგომას
არჩევდა და იყენებდა არსიტოტელე, რომლის ეპისტემოლოგიაც ეფუძნებოდა
τόδε τί-ს, ამ `კონკრეტულ საგანს~, რაც ამოსავალი წერტილია ჩვენი
დაკვირვებისთვის მისი სუბსტანციისა (οὐσία) თუ თვისებების დადგენისას.

საგნის ბუნების დადგენის მეორე გზა არის მისი დაკავშირება სხვა

საგნებთან და მისი არსის გამოკვეთა მათ შორის არსებული მიმართების
საფუძველზე. ეს მიდგომა სულ უფრო და უფრო გავლენიანი ხდება
თანამედროვე მეცნიერებაში, განსაკუთრებით კი აინშტაინის ფარდობითობის
თეორიისა და კვანტური ფიზიკის კვალდაკვალ. ამ მიდგომის თანახმად,
ვერაფერი განიმარტება თავის თავშივე, როგორც განცალკევებული ინდივიდი,
რამდენადაც სამყარო, რომელშიც ვცხოვრობთ, კომპლექსურია, მასში ყოველივე
არსებული ერთმანეთზეა დამოკიდებული: თანამედროვე ფიზიკის მეცნიერების
თანახმად, საგანთა არსი დაფუძნებული კი არ არის, არამედ ჩამოყალიბებულია.

პატრისტიკული ანთროპოლოგიის განმაცვიფრებელი თვისება ისაა, რომ

ადამიანის განმარტებისას, ადამიანი მოთავსებულია არაადამიანური ბუნების
არსებათა შორის. ამგვარად, წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველთან ადამიანი
აღწერილია, როგორც

`ცხოველი, რომელიც შედგება როგორც ხილული, ასევე უხილავი არსისგან...

ერთგვარი მეორე შესაქმე, დიადი თავის სიმცირით... მიწიერი და ზეციური,
ეფემერული და უკვდავი... ცხოველი, რომელიც ცხოვრობს აქ და
გადაადგილდება ყველგან... რომელიც ღვთის მიერ განიღმრთობა (θεούμενον).~

ამგვარად, გრიგოლ ღვთისმეტყველის მიხედვით, ჩვენ ვერ განვსაზღვრავთ

ადამიანის არსს, თუკი მას არ ჩავსვამთ ცხოველების, სამყაროსა და ღმერთის
კონტექსტში. ადამიანის განცალკევება ცხოველებისგან (ისევე, როგორც დანარჩენი
მატერიალური სამყაროსაგან) და ღმერთისგან გამოიწვევს მის გადაგვარებას და,
ამდენად, საბოლოო ჯამში, მისი არსი გაცამტვერდება.

ადამიანობის ეს მიმართებითი განმარტება მამებთან გამოიყენება მაშინაც,

როდესაც ისინი ადამიანობას განიხილავენ, როგორც სხვათა `ბუნებისაგან~
განსხვავებულ, კონკრეტულ ბუნებას. არისტოტელესა და იმჟამად გაბატონებულ
ფილოსოფიურ ენაზე დაყრდნობით, წმ. მამები საგანთა არსს განსაზღვრავდნენ
მათ `ბუნებასა~ (φύσις) და `სუბსტანციაზე~ (οὐσία) მსჯელობით. ეს ცნება
არსებული საგნის შეზღუდულობაზე მისათითებლად გამოიყენებოდა, რომლის
მიღმაც არსი იკარგება. ბუნებათა აღრევა ონტოლოგიურად დაუშვებელია.
პატრისტიკულ ანთროპოლოგიაში ფართოდ დამკვიდრებულია მსჯელობა იმგვარ
`ადამიანის ბუნებაზე~, რომელიც სრულიად განსხვავდება ღვთაებრივი და
ცხოველური ბუნებისაგან. მაგრამ, თვით ადამიანობის `ბუნებად~ მოხსენიებისას,
წმ. მამები მყისვე მიუთითებდნენ მის მიმართებით ხასიათზე. ადამიანობა თავის-
თავში გულისხმობს იმგვარი თვისებების ფლობას, რომელიც ამავდროულად,
თავისი არსით, მიეკუთვნება, როგორც ღმერთს (თვით ფლობა (αὐτεξούσιον),
გონება (λόγος), და სხვ.), ასევე, ირაციონალურ ცხოველებს (მატერიალურობა და
ა.შ.). ადამიანის ბუნება ერთდროულად შეიძლება იყოს ღვთიური და
ცხოველური. ამგვარად, ადამიანის ბუნება, ერთი მხრივ, ღვთისა და
ცხოველებისაგან სხვაობს, მეორე მხრივ კი, მასში მტკიცედ არის შეკავშირებული
ორივე მათგანის თვისებები.

ამ მიმართებითობას წმ. მამები მაშინაც იყენებენ, როდესაც ადამიანის

აგებულებაზე მსჯელობენ, ე.ი., როდესაც ადამიანის შემადგენელთა ანალიზს
ახორციელებენ. ცნობილია, რომ ზოგიერთი წმ. მამა საუბრობს ადამიანის
ორნაწილიან შემადგენლობაზე (სული და სხეული), ხოლო სხვები ავითარებენ
სამნაწილიანი შემადგენლობის იდეას (სული, სხეული და სამშვინველი). ორივე
ხედვაში წარმოჩენილია მიმართება ღმერთთან და ცხოველებთან. პირველ
შემთხვევაში ადამიანი სხეულით არის მიმართებაში ცხოველებთან, ხოლო
სულით კი – ღმერთთან. მეორე შემთხვევაში კი, სხეული და სამშვინველი
ადამიანს აკავშირებს ცხოველებთან, ხოლო სული კი – ღმერთთან (მაგ., წმ.
ირინეოსი).

იგივე ურთიერთდამოკიდებულება იკვეთება ადამიანის სულსა და სხეულს

შორის. II საუკუნის მოღვაწის, ათენაგორა ათენელის მიხედვით, `ღმერთს
დამოუკიდებელი არსებობა და სიცოცხლე არ მიუნიჭებია მხოლოდ სულისთვის
ან მხოლოდ სხეულისთვის, არამედ მან ეს მიანიჭა ადამიანს, რომელიც თავის
თავში ორივეს აერთიანებს~. მამა გიორგი ფლოროვსკი ამბობს, რომ `ადამიანი
შეწყვეტს არსებობას, თუკი ამ სტრუქტურის მთლიანობა დაირღვევა~.
რამდენდაც, როგორც იგი წერს, `სხეული სულის გარეშე გვამია, ხოლო სული
სხეულის გარეშე კი აჩრდილია~. მაშინაც კი, როდესაც მამები სიკვდილის
შემდგომ სულის სიცოცხლეზე საუბრობენ, ისინი ამას სხეულის აღდგომის
კონტექსტში განიხილავენ, რომელიც კვლავ გაერთიანდება სულთან და ადამიანს
თავის სრულ არსებას დაუბრუნებს. კვლავ ათენაგორას რომ დავესესხოთ, `თუკი
არ არის აღდგომა, მაშინ ადამიანის ბუნება ადამიანური არ არის.~
 ადამიანისადმი ამ მიმართებითი მიდგომის კვალდაკვალ, პატრისტიკული
ანთროპოლოგიის გაგება შესაძლებელი იქნება იმ შემთხვევაში, თუკი მას
განვიხილავთ ქვემოთ შემოთავაზებული პერსპექტივების კონტექსტში.

1. თეოლოგიური პერსპექტივა

ეს პერსპექტივა შემუშავდა პატრისტიკის ეპოქაში ადამიანის, როგორც

ღმერთის ხატების იდეაზე დაყრდნობით. დაბადების წიგნის მონათხრობის (1, 26)
თანახმად, ღმერთმა ადამიანი თავის ხატად და მსგავსებად შექმნა, ამ იდეას
მამები მრავალგვარი მნიშვნელობით ავითარებდნენ (IV საუკუნეში მოღვაწე წმ.
ეპიფანე კვიპრელი ამ ცნების 25 განმარტებას გვთავაზობს). ყველა ეს განმარტება
ერთ პრინციპზე დადის: ანთროპოლოგია უნდა მოთავსდეს თეოლოგიურ
პერსპექტივაში. ადამიანი ღმერთთან მიმართების გარეშე კარგავს ან
აუკუღმართებს თავის არსს.

2. სოციალური პერსპექტივა

პატრისტიკული ანთროპოლოგიის მიმართებითი ხასიათი მოიცავს

ადამიანობის გაგებას არა მხოლოდ ღმერთთან მიმართების კონტექსტში, არამედ
საკუთრივ ადამიანებს შორის მიმართების ჭრილშიც. ეს, ერთი მხრივ, სათავეს
იღებს იმაგო Dეი-ს (ღმერთის ხატება) იდეიდან, ხოლო, მეორე მხრივ, ადამიანის
ბუნების მთლიანობის შესახებ შეხედულებიდან. ამ ორმაგ მიმართებას საგანგებო
ყურადღებას უთმობს წმ. მაქსიმე აღმსარებელი, რომელიც ლარს ტუნბერგის
მიხედვით, ადამიანის ბუნებაში ხედავს ღმერთის სამბუნებოვანი არსებობის
ესკიზს და ადამიანთა შორის განხეთქილებებს საკუთრივ ადამიანური ბუნების
წინააღმდეგ არსებულ საფრთხეებად განიხილავს. აქედან გამომდინარე, ეს წმ.
მამა მიიჩნევს, რომ ადამიანის ბუნების მთლიანობის გამოხატვის უმაღლესი
ფორმა სიყვარულია, ხოლო მისი საპირისპირო – საკუთარი თავის სიყვარული
(φιλαυτία) – ამ მთლიანობას ანგრევს.

3. კოსმოლოგიური პერსპექტივა

ადამიანობის მიმართებითი ხასიათი ვრცელდება მთელს მატერიალურ

ბუნებაზე: პირველ რიგში ცხოველებზე და, მთლიანად, შექმნილ სამყაროზე. ჩვენ
ვნახეთ, რომ წმ. გრიგოლ ღვთისმეტყველი ადამიანს თამამად უწოდებდა
`ცხოველს~, ადამიანის ამგვარი სახელდება არც წმ. ირინეოსისა და სხვა
ადრეული მამებისათვის იყო უცხო. ადამიანთა მოდგმის მიმართება ცხოველთა
სამყაროსთან განმტკიცებულია `ღმერთის ხატების~ იდეით. ანტიოქიურ
პატრისტიკულ ტრადიციაში (წმ. იოანე ოქროპირი, დიოდორე ტარსელი და სხვ.)
`ღმერთის ხატება~ გაგებულია, როგორც ადამიანთა მიერ ცხოველებზე ბატონობა
და მათი პატრონობა, სხვა ტრადიციაში კი, რომელსაც მაქსიმე აღმსარებელი
წარმოადგენს, ადამიანი დაკავშირებულია მთელ კოსმოსთან, ის არის ერთგვარი
`მიკროკოსმოსი~, რომელიც მთელს შესაქმეს თავის არსებაში აერთიანებს. ამ
შთამბეჭდავ სიღრმისეულ ხედვაში ეს წმინდა მამა ადამიანს მიაწერს ფუნქციას,
რომ თავის თავში გადალახოს და შეარიგოს შექმნილსა და შეუქმნელს, ცასა და
მიწას, გონიერსა და გრძნობადს, მდედრსა და მამრს შორის არსებული დაყოფა,
ე.ი. ადამიანი გვევლინება ერთგვარ შუამავლად შემოქმედსა და მის შესაქმეს
შორის, არსებად, რომელიც ღმერთსა და სამყაროს აკავშირებს.

4. ესქატოლოგიური პერსპექტივა

ადამიანის, როგორც `მიკროკოსმოსისა~ და `შუამავლის~ მაქსიმესეული

ხედვა, რომლის მიხედვითაც ადამიანის მოწოდებაა ღმერთისა და შესაქმის
მეკავშირე იყოს, ამავდროულად გულისხმობს იმას, რომ ღმერთმა ადამიანს
ერთგვარი მისია დააკისრა; ამგვარად, მის არსებობას თან ახლავს მიზანი
(σκοπός). ეს ადამიანს აყენებს დინამიურ პროცესში, ე.ი. დროის მსვლელობაში და
აქცევს მას ისტორიულ არსებად. ამ კუთხით, წმ. მაქსიმე ეყრდნობა წმ.
ირინეოსის ანთროპოლოგიას, რომლის მიხედვითაც ღმერთმა ადამი შექმნა,
როგორც ბავშვი, რომელიც უნდა გაიზარდოს, მომწიფდეს დროში და საბოლოოდ
განიღმრთოს. ამგვარად, დრო და ისტორია ადამიანის არსების ჩამომყალიბებელი
ელემენტებია, რამდენადაც ისინი აუცილებელი წინაპირობებია მისიის
აღსასრულებლად და, შესაბამისად, ადამიანის არსებობისათვის საზრისის
მისანიჭებლად.

კაცობრიობის ისტორიის ასოცირება მოწოდებასთან, მისიასთან, მიზანთან

ან შედეგთან (τέλος), ანთროპოლოგიას სძენს ესქატოლოგიურ განზომილებას.
სწორედ ეს შედეგი, მიზნისკენ სვლა, აძლევს საზრისს ადამიანის არსებობას.
ადამიანად ყოფნის აზრი სათავეს იღებს იმ შედეგისაგან თუ მიზნისგან, რომლის
მისაღწევადაც შეიქმნა კაცობრიობა. რამდენადაც, ეს საბოლოო შედეგი უნდა
იყოს ადამიანთა შორის ერთობა, რომელიც ღმერთსა და შესაქმეს შორის
ერთობას მოიტანს, ადამიანად ყოფნა ნიშნავს `ღმერთთან მიმსგავსებულობის~
(καθ’ ὁμοίωσιν) მიღწევას, განღმრთობას.

5. ქრისტოლოგიური პერსპექტივა

იდეა, რომლის მიხედვითაც, ჩვენ არ ვართ ნამდვილი ადამიანები მანამ,

სანამ თავს ღმერთში არ ვიპოვით, არ ვეზიარებით მას და მის არსებობას,
ფანტასტიკურ თეორიად შეიძლება მოგვეჩვენოს, თუკი ამას ქრისტოლოგიურ
პერსპექტივაში არ დავინახავთ. მამები, განსაკუთრებით კი წმ. მაქსიმე,
თეოზისის ანთროპოლოგიას ქრისტოლოგიაზე დაყრდნობით ავითარებდნენ.
ადამიანი, რომელიც სრულად შეერთვა ღმერთს არის ქრისტე, ამდენად, სწორედ
მასში ხორციელდება ადამიანის განღმრთობა. ყველა ანთროპოლოგიური
პერსპექტივა, რომელსაც შევეხეთ თავს იყრის ქრისტოლოგიაში: ადამიანი
ღმერთთან, სხვა ადამიანებთან და დანარჩენ შესაქმესთან მისი მიმართების
ჭრილში, განიმარტება როგორც ისტორიული სინამდვილე, რომელშიც მიიღწევა
ის მიზანი, რისთვისაც კაცობრიობა შეიქმნა. პატრისტიკული ანთროპოლოგია
სრულად ემთხვევა ქრისტოლოგიას. ქრისტე თავის თავში აჩვენებს, თუ რას
ნიშნავს იყო ადამიანი.

6. ეგზისტენციალური პერსპექტივა

მაქსიმალისტური ანთროპოლოგია, რომელიც ადამიანს მთელ შესაქმეში

უმაღლეს, თვით ღვთიურ სტატუსაც კი ანიჭებს, როგორც ჩანს წინააღმდეგობაში
მოდის ადამიანის იმ გაგებასთან, რომელიც ჩვენთვის ყოველდღიური ცხოვრების
ცოდნიდან და გამოცდილებიდან არის ცნობილი. ცხადია, წმ. მამები არ
უარყოფდნენ და უგულელყოფდნენ ემპირიულ ადამიანურ ბუნებას, რომელიც
დასნებოვნებულია ცოდვით, ხრწნადობით, ტანჯვითა და მოკვდავობით. მაგრამ,
მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის ამგვარი ბუნება უფრო ნამდვილად
გვეჩვენება, მამები მას ადამიანის ჭეშმარიტი არსის გაუკუღმართებად
მიიჩნევდნენ. კაცობრიობის რეალური მდგომარეობა, მოითხოვს იმ სინამდვილის
აღიარებას რომ ადამიანთა მოდგმა დასნებოვნებულია, რომ საჭიროა მისი
განკურნება და კვლავ იმ მდგომარეობაში ამაღლება, რომელშიც ღმერთმა ის
თავდაპირველად, შესაქმისას, ჩაიფიქრა. პატრისტიკული ანთროპოლოგიის დიდი
ნაწილი, განსაკუთრებით კი ასკეტ სულიერ მამათა მემკვიდრეობა, ეძღვნება
ადამიანის ჭეშმარიტი ბუნების აღდგენას. ცხადია, რომ აღდგენისკენ სწრაფვა,
უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს ცოდნას იმისა, თუ რა არის ჭეშმარიტი
ადამიანობა, და თუ სად იქნა დაშვებული შეცდომა, რამაც ადამიანის
ამჟამინდელი ცოდვილი, ხრწნადი და მოკვდავი ბუნება წარმოქმნა.

თუკი ჩვენ დაცემას განვმარტავთ, როგორც ადამიანის ამბიციას იყოს

ღმერთი, ე.ი. მიმართების უმაღლესი ობიექტი შესაქმეში, მაშინ ადამის
დაუმორჩილებლობა იქნება არა მორალური, არამედ ონტოლოგიური პრობლემა.
როგორც ჩანს, ბერძენ მამებს ამ საკითხის ამდაგვარი ხედვა ჰქონდათ და
სიკვდილს მიიჩნევდნენ არა დაუმორჩილებლობის გამო დაწესებულ სასჯელად,
არამედ ჩვენი ბუნების ჭრილობად, სენად, რომელმაც გამოიწვია ღმერთთან და
შესაქმესთან ჩვენი კავშირის გაწყვეტა. საბოლოოდ, დაცემა სხვა არაფერია თუ
არა ადამიანის არსის მიმართებითი სტრუქტურის მორღვევა და მსხვრევა.
 ადამიანის არსის განსაზღვრება თანამედროვე სამყაროში
თანამედროვე სამყაროში ადამიანის გაგება მრავალფეროვანი ფაქტორებისა
და ინტელექტუალური ტენდენციების მეშვეობით ჩამოყალიბდა. ქვემოთ
განხილულმა ფაქტორებმა დიდ წილად განსაზღვრეს თანამედროვე
ანთროპოლოგიის ჩამოყალიბების პროცესი.

1. რაციონალიზმის აღზევება და გავლენა

ადამიანის, როგორც რაციონალური ცხოველის (ζῶον λογικόν) გაგება,

თანამედროვეობაში არ დაწყებულა. ამ ფორმულირებას ჯერ კიდევ ანტიკურ
საბერძენეთში გვთავაზობდა არისტოტელე; ის საკვანძო ცნებად რჩებოდა
პატრისტიკის ეპოქასა და შუა საუკუნეების აზროვნებაში. ამ პერიოდებში λόγος
ანდა გონება გამოიყენებოდა ადამიანს, ღმერთსა და შესაქმეს შორის არსებულ
კავშირზე მისათითებლად: ადამიანს მისი გონებით აქვს უნარი მიემართებოდეს
ღმერთს და დანარჩენ სამყაროს, მისი λόγος-ის ფუნქციაა იყოს მიმართებითი და
მაკავშირებელი, როგორც ამას ამ სიტყვის სანსკრიტული ფუძე (ლეგ) აჩვენებს.
ამგვარად, ძველი ბერძნებისათვის λόγος ყოველთვის საერთო (ξυνός) იყო. ეს იყო
ადამიანის უნარი `ერთში~ თავი მოეყარა `სიმრავლისათვის~ (როგორც კოსმოსში,
ასევე πόλις-სახელმწიფოში), ხოლო ბერძენი მამებისათვის კი ის იყო შესაქმის
ადამიანისა და ღმერთის შემაკავშირებელი (შესაქმის λόγοι ღმერთის Λόγος-ში
ერთიანდება – წმ. მაქსიმე აღმსარებელი). შუა საუკუნეების სქოლასტიკაც Λόγος-
ის განხილვით არსებობის ცნების უფრო ფართო კონტექსტში ინარჩუნებდა
გონების ამ მიმართებით ხასიათს.

გონების ეს შემაკავშირებელი და მიმართებითი ფუნქცია

თანამედროვეობაში, როგორც ჩანს, გაუჩინარდა. უკვე განმანათლებლობის ეპოქის
მოწინავე მოაზროვნეებისათვის გონება გაიგივებულია კოგნიტურ განსჯასთან,
უნართან – გაარჩიოს ჭეშმარიტი და მცდარი (დეკარტი), გამოთვალოს (ჰობსი),
ამოიცნოს ფენომენთა მიზეზი და შედეგები (სპინოზა), `იაზროვნოს~ (ლოკი) და
ა.შ. გონების ეს გაიგივება `ლოგიკური~ მსჯელობის უნართან, ჩვენს ენაში,
როგორც ჩანს, მყარად დამკვიდრდა წამყვან და, მეტიც, ექსკლუზიურ
დეფინიციად.

გონების, როგორც `კოგნიტური მსჯელობის~ ფუნქციის გაგებამ

დრამატული შედეგები მოიტანა ადამიანის, როგორც `მიმართებითი~ არსების
განსაზღვრებისთვის. ჩვენმა მიმართებამ ღმერთთან და დანარჩენ შესაქმესთან
უნდა გაიაროს ადამიანის გონების ეს კოგნიტური მსჯელობის ფაზა იმისთვის,
რათა ის მისაღები გახდეს. კანტი რელიგიას ნებას რთავდა ემოქმედა `მხოლოდ
გონების საზღვრებში~, ხოლო ქრისტიანული თეოლოგია ამ გამოწვევას უმალვე
დაჰყვა, როდესაც ხელი მიჰყო ღმერთის არსებობის რაციონალური არგუმენტების
განვითარებას (აპოლოგეტიკა), ან ცალკეულ ბუნებისმეტყველ მეცნიერებზე
რეფერირებას, როგორც ეს ნიუტონის თეორიების შემთხვევაში იყო. ადამიანის
გონების მბრძანებლობამ შესაბამისი გავლენა იქონია ადამიანისა და ბუნების
მიმართებაზე. ფრენსის ბეკონი მოგვიწოდებდა ბუნებას `მონასავით~
მოვქცეოდით, დეკარტი გვირჩევდა `ბუნების ბატონები და მფლობელები~
(მაîტრეს ეტ პოსსესსეურს დე ლა ნატურე) ვყოფილიყავით, ხოლო კანტი
გვთავაზობდა ბუნების მსაჯულებად ვქცეულიყავით და ის ადამიანის გონების
სასამართლოზე განგვესაჯა. ჩვენი სამყარო სწორედ ამ შეგონებებს აჰყვა, ამის
საზღაურს კი თანამედროვე ეკოლოგიური კრიზისის სახით ვიხდით.

2. ფსიქოლოგიის აღზევება

ბერძენს მამებს ადამიანის სულის როგორც ღმერთთან მიმართების

საშუალების თვითანალიზური კვლევა არ უწარმოებიათ. ეს ფენომენი, პირველად
(?) გვხვდება ნეტარი ავგუსტინეს თხზულებაში „აღსარებანი“. მაშინ, როდესაც
ნეტარ ავგუსტინესთან, ადამიანის ეს შინაგანი მომენტი, გამდიდრებული იყო
თანაზიარობისა და მიმართებითობის ღრმა თეოლოგიით, თანამედროვეობაში ამ
მომენტმა შეიძინა მძლავრად ინდივიდუალისტური ხასიათი, რამაც გამოიწვია
ადამიანის გაშორიშორება როგორც ღმერთისაგან ასევე სხვა ადამიანებისაგან და
მთელი მატერიალური შესაქმისაგან. ამგვარად, გონების მბრძანებლობიდან ჩვენ
მივედით სინდისის ბატონობამდე: ადამიანი სხვა არსებებისგან სინდისით
გამოირჩევა, რომელიც ამრიგად ხდება მსაჯული იმისა, თუ რა არის ტყუილი
და მართალი – ეს ის იდეაა, რომელმაც მორალურობის შესახებ თანამედროვე
შეხედულებათა ლაბირინთში შეგვიყვანა, და რომელიც ესოდენ გასაგებად არის
ახსნილი ალასდერ მაკინტაირის ნაშრომში `სიქველის შემდგომ~. ამ მხრივ,
სინდისმა ღმერთისა და თანამოძმე ადამიანების ადგილი დაიკავა და ცდილობს
ადამიანობის არსი თავადვე განსაზღვროს.

ადამიანის თვითანალიზმა თავის მწვერვალს თანამედროვე

ფსიქოანალიზში მიაღწია. სინდისის იდეა გამდიდრდა თვითცნობიერების
იდეით, რაც, თავის მხრივ, ჩაანაცვლა იმ მეცნიერების გამოჩენამ, რომელიც
ადამიანის სულის სიღრმეებს, არაცნობიერს იკვლევს, რათა ახსნას ქცევის
სპეციფიკური ფორმები, უმკურნალოს იმ მიზეზებს, რომელიც აშლილობასა და
ავადობებს იწვევს. ჩემი განზრახვა არ არის ამ მეცნიერების მნიშვნელობის
დაკნინება ან გაუფასურება, თუმცა, არ შემიძლია არ აღვნიშნო მისი წვლილი
ეგოზე დაფუძნებული ანთროპოლოგიის ჩამოყალიბებაში. ეს არ გამორიცხავს
ადამიანის გაგებისას მიმართებითობის ფაქტორს, რამდენადაც სწორედ
მიმართებათა გამოკვლევით იქმნება და ყალიბდება ეგო. თუმცა, ჩემი
დამოკიდებულება აქაც იგივეა – როგორც რაციონალიზმის დისკურსში, ასევე, ამ
შემთხვევაშიც, ადამიანი თავისი არსის ღერძს თავადვე განსაზღვრავს.

3. ტექნოლოგიის ბატონობა

ჩვენს სამყაროს, ალბათ, არაფერი ახასიათებს ისე, როგორც ტექნოლოგიის

ბატონობა. ეს ბატონობა იმდენად ძლიერი და ყოვლისმომცველია, რომ ადამიანი,
თავისი ცხოვრების უკლებლივ ყველა ასპექტით, მისი გავლენის ქვეშ არის
მოქცეული. ეს დამოკიდებულობა, რომელიც გარკვეულ ასპექტებში უკვე ჩვენი
ხასიათის ნაწილიც კი არის, დიდი ალბათობით – თუკი პროცესი ამავე გზით
გაგრძელდა – ადამიანის არსის განუყოფელი ნაწილი გახდება.

თანამედროვე ტექნოლოგიების ფესვებს შევხვდებით რაციონალიზმის

აღზევების ხანაში, რომელიც ზემოთ განვიხილეთ. ადამიანის გონების გაგებამ,
მისი უნარის მეშვეობით დააკვირდეს, გამოიანგარიშოს და გაზომოს სამყაროს
ელემენტები, ადამიანი მიიყვანა დასკვნამდე, რომ ბუნების მოქმედება
გაზომვადი, გამოთვლადი, დაგეგმვადი, პროგნოზირებადი და
კონტროლირებადია.

ეს იმას ნიშნავს, რომ პატრისტიკული ხედვა შესაქმისა, რომლის გონითი

ასპექტი ღმერთთან და ადამიანებთან მიმართების ტელეოლოგიით საზრდოობდა,
ანთროპოლოგიაზე გავლენას ვეღარ მოახდენს. ადამიანი უხეშად ერევა ბუნების
კანონებში, მოიპოვებს ბუნების წიაღისეულსა და სხვა სიმდიდრეებს, ინახავს და
იყენებს მათ იმ მიზნებისთვის, რომელიც ბუნების მიზნებს ეწინააღმდეგება
(ჰაიდეგერის თანახმად, თანამედროვე ტექნოლოგიები სწორედ ამით
განსხვავდება ადრეულისგან), და თვით მის ძირითად კანონებსაც კი ცვლის, რაც
ერთობ თვალსაჩინოა ამჟამინდელი ბიოტექნოლოგიების შედეგების შეფასებისას.

ამავდროულად, ციფრული ტექნოლოგიების პირობებში, რომელიც

დღესდღეობით ჩვენი ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად იქცა, ადამიანის
ბუნებასთან ურთიერთობის ინტენსივობა შემცირდა და ნელ-ნელა ქრება. ამგვარი
ტექნოლოგიები ეფუძნება მატერიის `დემატერიალიზაციას~, რის გამოც,
კომუნიკაციის პროცესში, თვით ჩვენი სხეულიც კი ზედმეტი ხდება. ადამიანებს
შორის ურთიერთობები ინტერნეტით მყარდება, მრავალი ადამიანი ამბობს, რომ
მათ ათასობით მეგობარი ჰყავთ `ფეისბუქზე~, თუმცა, ამ მეგობრების
უმრავლესობისათვის ერთხელაც არ ჩამოურთმევიათ ხელი. ყოველივე ეს კი
მხოლოდ შესავალია, სამყარო ხელოვნური ინტელექტის შესახვედრად ემზადება,
რომლის პირველი ნიმუშებიც ყოველდღიურ ცხოვრებაში უკვე გამოჩნდა. ნუთუ
ეს ჰომო საპიენსის, ჩვენთვის ცნობილი ადამიანური არსების დასასრულია?
ზოგიერთი მოაზროვნე, მაგალითად ჰარარი, ფიქრობს რომ ეს ასეა. როგორც არ
უნდა იყოს, ეს ნამდვილად არის ადამიანის იმ არსის დასასრული, რომელსაც წმ.
მამები იცნობდნენ.

თანამედროვე ანთროპოლოგიაში ადამიანის მიერ საკუთარი არსის

განსაზღვრის შედეგებს, ჩვენს დროში, სერიოზული ეგზისტენციალური
მნიშვნელობა აქვთ. ამის საილუსტრაციოდ გამოგვადგება ქვემოთ განხილული
შემთხვევები:

ა) ჩვენი დროის ბიოეთიკური პრობლემები შემხებლობაშია ადამიანის

ამჟამინდელ გაგებასთან. უმეტესწილად, ბიოეთიკური პრობლემები გამოწვეულია
ადამიანის მიმართებითი ბუნების უგულებელყოფით. მეცნიერული პროგრესის
ყოველი წარმატება, რომელსაც სარგებელი მოაქვს ერთი ადამიანისათვის,
აზარალებს მეორეს, ან მთელს ადამიანური ბუნებას, რომელზედაც ადამიანის
საკუთრივი არსებობა არის დამოკიდებული. მაგალითად, ბიო-მედიცინური
ტექნოლოგიების გამოყენებით ადამიანი თავისი მიმართებებისგან
იზოლირებული ხდება, თითქოს ის ინდივიდუალური ბიო-ფიზიკური ობიექტი
იყოს. ლაბორატორიულ ცხოველებში ადამიანის გენების გადანერგვის
შესაძლებლობა, რაც თანამედროვე მეცნიერულ პრაქტიკაში უკვე
დამკვიდრებულია, შესაძლებელს ხდის ადამიანთა დაავადებების განკურნებას
ცხოველებზე ექსპერიმენტების გზით, მაგრამ მუდამ არსებობს საფრთხე, რომ ეს
მეთოდი პირიქითაც იყოს გამოყენებული, რაც, ცხადია, ადამიანის ბუნებას
შეცვლის. თუკი ადამიანი მუდამ იმის ფიქრში არ იქნება, რომ სხვა არსებებთან
მიმართებით თავისი ადამიანური ბუნება შეინარჩუნოს, შესაძლოა, მან
ადამიანობა დაკარგოს კიდეც. წმ. მამების მიერ ადამიანის მიმართებითი არსების
განმარტება ბიო-ეთიკური პრობლემების გადაწყვეტისას ერთგვარ კრიტერიუმად
შეიძლება იქცეს, რათა, საბოლოო ჯამში, მეცნიერულმა პროგრესმა ადამიანის
არსი კი არ დაამახინჯოს, არამედ გააჯანსაღოს.

ბ) ჩვენი დროის სოციალური პრობლემები. ადამიანის როგორც ინდივიდის

კონცეფციას, ჩვენს დროში, ეჭვის ქვეშ აყენებს არა მხოლოდ თეოლოგია და
ფილოსოფია, არამედ სოციალური მეცნიერებებიც; და მაინც – ინდივიდისა და
საზოგადოების მიმართების საკითხი კვლავ აქტუალურია: როგორ უნდა
მორიგდეს ინდივიდის ინტერესი საზოგადოების ინტერესთან? თუკი ადამიანი
თავისუფალია აირჩიოს (ან უარყოს) ურთიერთობები, მაშინ, განა, იმავე
თავისუფლებით, მას არ შეუძლია უგულებელყოს სხვათა ინტერესები, რომლებიც
ეწინააღმდეგებიან მის მისწრაფებებს? ეს პრობლემა თითქოსდა გადაჭრილია
თანამედროვე საზოგადოებებში ისე, რომ ინდივიდის იდეა ხელუხლებელია:
ინდივიდს შეუძლია გააკეთოს რაც მოესურვება, თუკი ამით სხვისი
თავისუფლება არ დაირღვევა, რაც იმას ნიშნავს, რომ თვით სხვა ინდივიდებთან
ურთიერთობისას ინდივიდი რჩება ინდივიდად. ადამიანის უფლებები სხვა
არაფერია თუ არა ინდივიდის უფლებები.

ამ მდგომარეობის გასამართლებლად, თანამედროვე დემოკრატიული

კონსტიტუციური თეორიები იყენებენ ბუნებითი სამართლის პრინციპს: ყველა
ინდივიდს თანაბრად აქვს თავისუფლების უფლება, რადგანაც მათ ერთნაირი
ბუნება აქვთ. ამდენად, ბუნებითი სამართლის კონტექსტში ხდება ინდივიდისა
და საზოგადოების შერიგება. ამ საფუძველზე დაყრდნობით, ინდივიდები
თავისუფლად თანხმდებიან ერთმანეთთან `საზოგადოებრივი ხელშეკრულებით~
(ჰობსი), რომლის ძალითაც `ყველას ომი ყველას წინააღმდეგ~ არიდებულია.
ნათელია, რომ აქ მთავარი მოტივი თვითგადარჩენაა, რომლის აუცილებლობასაც
იაზრებს ადამიანის გონება.

ჩვენი დროის პოლიტიკური ისტორია ცხადად აჩვენებს, რომ ინდივიდსა

და საზოგადოებას შორის მიმართება ყოველთვის პრობლემატურია. მაგრამ, განა
ინდივიდი აფუძნებს საზოგადოებას, თუ საზოგადოება ანიჭებს თავისუფლებას
ინდივიდს, როგორც ამას მარქსიზმი აცხადებდა? თანამედროვე საზოგადოებებში
მიმდინარე უწყვეტი სოციალური ძვრები და რევოლუციები ადასტურებს
ინდივიდუალიზმის მიერ შექმნილი პრობლემის განგრძობად ხასიათს.

გ) ეკოლოგიური კრიზისი. კრიზისს ის იწვევს, რომ ადამიანი გაგებულია

სამყაროს ბატონად და მეპატრონედ, რომელიც ღვთის წინაშე
პასუხიმგებლობისაგან თავისუფალია. კიდევ ერთი გამომწვევი მიზეზი ისაა, რომ
ადამიანი თავის თავს განსაზღვრავს შესაქმესთან მიმართების გარეშე. ამგვარად,
მრავალი სახეობა, კლიმატის ცვლილებისა თუ ადამიანის მიერ ბუნებაზე
ზემოქმედების სხვა ფორმების გამო, გაქრობის პირასაა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ,
ეკოლოგიური პრობლემა თანამედროვე ანთროპოლოგიის შედეგია, ის ადამიანს
განმარტავს ავტონომიურ არსებად, რომელსაც შეუძლია აღიაროს ან უარყოს მისი
მიმართებითი ბუნება ღმერთთან და სამყაროსთან. ეკოლოგიური კრიზისი
აჩვენებს, რომ თანამედროვე ანთროპოლოგიის ეგზისტენციალური შედეგები
სერიოზულად ემუქრება ადამიანთა მოდგმის სიცოცხლისუნარიანობას.

მართლმადიდებლური თეოლოგიის ამოცანა

განა, შესაძლებელია, რომ მართლმადიდებლურმა თეოლოგიამ ადამიანის
არსის პატრისტიკული ხედვა კვლავ გაააქტიუროს? რა წვლილის შეტანა
შეუძლია მას იმ პრობლემების გადაწყვეტაში, რომელიც თანამედროვე
ანთროპოლოგიამ და მისგან მომდინარე ადამიანის არსების
ინდივიდუალისტურმა კონცეფციამ წარმოქმნა?
 ჩემი აზრით, მართლმადიდებლურ თეოლოგიას აქვს სამი წყარო,
რომლისგანაც მას შეუძლია მიიღოს ახალი შთაგონება, რათა პატრისტიკული
ანთროპოლოგია ჩვენს დროში კვლავ რელევანტური გახდეს:

პირველი წყარო არის პიროვნების თეოლოგიური ცნება. როგორც მამა

გიორგი ფლოროვსკი აღნიშნავდა `საკუთრივ პიროვნების იდეა, ალბათ,
ქრისტიანობის მიერ ფილოსოფიაში შეტანილი ყველაზე დიდი წვლილი იყო~.
პიროვნება არ არის ინდივიდის იდენტური; ის უფრო მისი საპირისპიროა.
ინდივიდი თავადვე შეიძლება ჩაისახოს, ის ჩნდება იზოლაციის მეშვეობით,
როგორც დამოუკიდებელი ერთეული. ამის საპირისპიროდ, პიროვნება
ყალიბდება სხვებთან ურთიერთობის შედეგად: არ არსებოს `მე~, თუ არ იქნება
`შენ~, `შენ~-თან ურთიერთობის გარეშე `მე~ ქრება. ეს ჯერ კიდევ წმ. მამებმა
გვასწავლეს წმ. სამების თეოლოგიის მეშვეობით: როცა ჩვენ მამას მივმართავთ,
მასთან მუდამ თანამყოფობს ძე და სულიწმინდა და, ამგვარად, ჩვენ ამ
ღვთაებრივ ჰიპოსტასებსაც მივმართავთ.

ანთროპოლოგიაში პიროვნების ცნების დასამკვიდრებლად

მართლმადიდებლურ თეოლოგიას შეუძლია დაეყრდნოს თანამედროვე
ფილოსოფიურ აზროვნებას, ისევე, როგორც ფიზიკის მეცნიერებას.
პიროვნულობის თანამედროვე გაგებამ, რომელიც XX საუკუნეში ჩამოყალიბდა
ისეთ ფილოსოფოსებთან, როგორებიც არიან ჟაკ მარიტენი, ნიკოლაი ბერდიაევი
და, განსაკუთრებით კი, მარტინ ბუბერი, გადამწყვეტი იერიში მიიტანა
ინდივიდუალიზმზე იმის დასაბუთებით, რომ ადამიანი, როგორც პიროვნება,
ყალიბდება ურთიერთობების შედეგად: არსებობა პირველადი როდი არის,
პიროვნება არსებობს ურთიერთობაში და ურთიერთობით. ხოლო ფიზიკის
მეცნიერება, განსაკუთრებით კი, აინშტაინისა და კვანტური ფიზიკის შემდეგ, ამ
პრინციპს განავრცობს ფიზიკურ სინამდვილეზე, როგორც მთელზე: სამყაროში
ყოველივე სხვასთან მიმართების მეშვეობით არსებობს. მეცნიერულ აზროვნებაში
სინამდვილის ატომისტური და მექანისტური ხედვები ვალიდურად აღარ
ითვლება.

მართლმადიდებლური თეოლოგიის შთაგონების მეორე წყარო წმინდა

ევქარისტიაა. ღვთაებრივი ლიტურგია ის მომენტია, როცა ქრება
ინდივიდუალიზმი და ჩნდება პიროვნება. ევქარისტიაში ადამიანი ერთი
სხეულის ნაწილი ხდება; ის ვერ იქნება დამოუკიდებელი ან ავტონომიური
არსება. სწორედ ამიტომაც მართლმადიდებელ ეკლესიაში `კერძო~ ლიტურგიკა
მიღებული არ არის. ევქარისტიისას ჩვენ ღმერთთან ვურთიერთობთ, არა
როგორც ინდივიდები, არამედ როგორც პიროვნებები, ჩვენს თანამოძმეებთან
თანაზიარობით. წმ. იოანე დამასკელის წმინდა თანაზიარების განმარტების
მიხედვით, თანაზიარებით არა მხოლოდ ქრისტესთან, არამედ ერთმანეთთანაც
გავერთიანდებით.

ევქარისტია უფრო შორსაც მიდის: ჩვენ არა მხოლოდ ერთმანეთთან

გავერთიანდებით, არამედ მატერიალურ შესაქმესთანაც. ზიარებას პურსა და
ღვინოში წმ. ირინეოსი ხედავს მატერიალური შესაქმის სიმბოლურ
გამოხატულებას. ეს ერთობ მნიშვნელოვანია ტექნოლოგიისა და ეკოლოგიური
კრიზისის ეპოქაში. მატერიალური შესაქმე ჩვენი ადამიანური არსების
განუყოფელი ნაწილია; ჩვენი არსებობა უშუალოდ არის დამოკიდებული მასზე.

და ბოლოს, მართლმადიდებლური თეოლოგიის შთაგონების კიდევ ერთი

წყარო უნდა იყოს ასკეტური ტრადიცია და ის სულისკვეთება, რომელიც ამ
უკანასკნელს ახასიათებს. როგორც ჩანს, თანამედროვე კულტურა ხელს უწყობს
ინდივიდუალიზმისა და ევდემონიზმის სხვადასხვა ფორმებს და საზოგადოებაში
ინდივიდუალურ უფლებებს წარმოაჩენს კულტურულ იდეალად. ასკეტური
ტრადიციით, რომელიც საუკუნეთა განმავლობაში მართლმადიდებლების ეთოსის
ნაწილად იქცა, მარხვისა და მოწყალების გაღების პრაქტიკებით, შესაძლებელია
აილაგმოს სიხარბისა და მომხმარებლური სულის გაბატონებული ტენდენციები,
რომლებიც ჩვენი ეკოლოგიური კრიზისის საფუძველს წარმოადგენს.
მართლმადიდებლური ასკეტიზმი მხოლოდ საკუთარი თავის სიყვარულსა და
ინდივიდუალიზმს უპირისპირდება და სხვას არაფერს; ამ მხრივ ის ხელს
უწყობს ადამიანს გახდეს პიროვნება და ევქარისტიული ეთოსი თავისი
ცხოვრების ნაწილად აქციოს.
*
ამ მიმართვით, ჩემი მიზანი იყო შემომეთავაზებინა მოსაზრებები
თანამედროვეობაში მართლმადიდებლური თეოლოგიის მემკვიდრეობისა და
ამოცანების შესახებ. აქ ყურადღება, ძირითადად, ანთროპოლოგიას დავუთმე,
რამდენადაც ადამიანის იდენტობა თანამედროვე კულტურის ამ კრიზისის
შუაგულშია, მასზე გავლენა მოახდინა მოდერნის ეპოქამ და პოსტ-მოდერნიზმმა,
რომლებიც უარყოფენ საკუთრივ იდენტობის ცნებას. თანამედროვე კულტურაში
ინდივიდუალიზმის აპოთეოზი სერიოზული შედეგების მომტანია კაცობრიობისა
და მთელი შესაქმისათვის. მართლმადიდებლური თეოლოგია მემკვიდრეობით
მიღებული ტრადიციის გამეორებით არ უნდა შემოიფარგლოს; მან უნდა
განმარტოს ის ჩვენი დროის ცნებებითა და კატეგორიებით, მან დიალოგი უნდა
დაიწყოს თანამედროვე ფილოსოფიასთან, ხელოვნებასთან და თვით
მეცნიერებებთანაც კი. მართლმადიდებლობას თანამედროვე სამყაროსთვის ბევრი
სიკეთის მოტანა შეუძლია. პატრისტიკული მემკვიდრეობა, ლიტურგიკული და
ასკეტური ტრადიციები ეგზისტენციალური მნიშვნელობის მქონეა, მაგრამ ისინი
თანამედროვე სამყაროს ცნებებისა და პრობლემების ჭრილში უნდა წარმოჩინდეს.
ცხადია, ეს მარტივი ამოცანა არ არის, მაგრამ სწორედ ამგვარად ვუერთგულებთ
წმ. მამების გზას. მათზე დაყრდნობით და ღვთის წყალობით, მჯერა, ჩვენი
ძალისხმევა შედეგს გამოიღებს და ყველას აჩვენებს, რომ მათი სწავლება
კვლავაც არის ის ანკარა წყარო, რომლითაც ადამიანთა მოდგმა გავარვარებულ
სხეულს დაიგრილებს.