.

BiZANS
 No: 12
1 cdEME
BiZA s IMpARATORluGu TARiki I CkARlES DiEkl

GE El YÖNETME i I AkMET izci

EdiTÖR I

I A. GökE Bozkum

HAlklA I MEsu1

l<ApAk I AbRAXSA
- I l..AcivEm Ofsa

1. Eylül 2006

lsrANbul Eylül 2006

ISBN 9944-978- l 4-0

llqi
SokAk. No: 2711 O
CAGAloGlu / ISTANBUL
TEi: 0212 526 75
FAX: 0212 526 76

ilgiyayinevi@gmail.com
 •
. BiZANS
IMPARATORLUGU
. .
TARiHi

CHARlEs DiEHl

Çeviri: A. Göke Bozkurt

llqi
Sakarya Üniversitesi Merkez Kütüphanesi

l llllll lllll 1111111111 11111 1111111111 11111111

*0090320*
255.07 .02.01 .06.00/07 /0090320
ÖNSÖZ .................................15

BÖLÜM
ve
kökenleri _............. 19

BÖLÜM
Jüstinyen devri ve VI inci Bizans .... 31

ÜÇÜNCÜ Böl
sülalesi, Arap teh ve
Vll inci ............ . .. 51

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
imparatorlar ve resimler .... . .......... 63

BÖLÜM
Ermeni sülalesi en parlak devri .79

ALTINCI BÖLÜM
Komnenler ..................................107

5
 Ci BÖLÜM
Latin ve Grek .129

BÖLÜM
Poleologlar Bizans ........... 139

EK 1
..............
6:.

EK il l
Bizans tarihinin en mühim ait zaman cetveli ....

6
 ÖNSÖZ

Siyasal ve ideolojik tercihlerin etkisinde kalmayan, her tür-

lü resmi-politik görev yüklemelerinden uzak, objektif, modern
tarih en temel özelliklerinden biri olan tarihsel sü-
prensibini, basite indirgemek suretiyle yal-
bilim namusuna akademisyenlerin mesleki-entel-
lektüel olarak rafa hazmede-
meyecek kadar bir ilmi millet olarak ve
halen etkisini ettiren zor telkin potansiyel
siyasi riskler nedeniyle bu güne kadar deyim yerindeyse "milli
menfaatler lüks ve eden resmi tarih
mazur görecek olsak bile, millet olarak biz Türk-
ler'i basit bir tarih çok ötesinde,
çok daha fazla ilgilendiren ama ölçüde ilgisiz ve
bilgisiz uzun bir tarihsel dönemdir Bizans
Cumhuriyetimizin özellikle ilk ideolojik devlet örgüt-
lenmesinin zaruri bir neticesi olarak sosyal ilimlerin ilgi
na getirilen resmi rezervlerden en büyük hisseyi her
halde tarih disiplini Milli gerek
ve gerekse Bizans tarihi oldukça uzun süren
bir ambargo dönemi durumunda
Türk tarihinin en uzun olmakla birlikte zamanda en
olan ve günümüze olan tesirleri en önemli dö-
nemini kapsayan tarihi bu gün için geç de olsa
hürriyetine ve sahip zengin tarih malze-
mesini her an hizmetine sunabilecek bir
da sahiptir. Henüz yeterli düzeyin çok ol-
makla beraber bu gün için bizler, ilim
sayesinde, bir nesil öncemize göre Os-
tarihi çok daha fazla bilgi sahibiyiz. Ama ne
ki, sadece belki

7
 tanbuJ dan çok daha önemli devlet geleneklerini de mi-
ras Bizans bizim için halen tüm muhafaza
etmekte ve on bu uzun tarihe
devam etmektedir. Okadar ki, bu gün ülkemizde orta ve yüksek
tahsil müesseselerinden mezun hemen herkesin, tarihin
kültürel ve siyasi bize
olan, özellikle cumhuriyetin ilk
resmi destekli "ilmi" gayretlere bir türlü biyo-
lojik veraset tespit edilemeyen ve günümüze
arkeolojik malzeme hemen hemen tüm izleri
tarihin moda deyimle ilkel Anado-
lu etnisiteleri bir çok bilmesine
men , Bizans söz konusu pek 1071 'de
Malazgirt Sultan Alparslan'dan af dileyen imparator
Romanos Diogenes ve 29 1453 'te Türk askeri
da can veren son imparator Konstantin' den
pek bir
Oysa ki Bizans bu iki hadisenin bin küsur ta-
rihine çok daha fazla üstelik tarihin köklü bir
kilde etkileyen hadiseler bir dünya
son dönemini dikkate almayacak olursak, ilk
yan devleti olma sahip olan Bizans
her den önce, güneyi ve Arap yanma-
hariç olmak üzere büyük
da, küçük sahil hariç tüm Akdeniz
Balkanlar'da, Avrupa'da ve Kafkaslar'da uzun haki-
miyet tüm Slav ve Orta
büyük bir o
barbar, bu günün modern terbiye ve netice
olarak bu her aradan geçen yüz-
derin izler

ile ilk temas

Bizans Nitekim tarihinin en önemli hadisesi
islamiyet, Bizans'a ve Bizans nüfuzunun tüm

8
 topraklarda ve yirmi otuz gibi çok
bir zamanda bir BiL..."lns t Jpraklannda
Bu nedenle itibaren tarihi Bizans 'la
hep iç içe daha ilk bizzat islam pey-
gamberi son dine rlavet dört büyü-
kendi aleyhine neticelenen mücadelelere özellik-
le peygamberin ikinci halifesinin sürekli emreden tavizsiz
döneminde kendi hayati öneme sahip Suriye
ve terketmek zorunda Emevi ve Abbasi hilafet
devletleriyle sürekli kavga halinde 1071 tarihinde Ma-
lazgirt'te Selçuk Türkleri'nden, daha önce hiç
imparatorun esaretiyle neticelenen onur bir darbe
ve müteakiben hadiseler sonucunda Anadolu'nun ta-
seferleri ve putperest
Türk ve üzerinde
tahribat istifade ederek tekrar
olamayan ancak ge-
len bir buçuk boyunca sürekli
gerileyerek 15. Anadolu ve Balkan-
kaybetmek suretiyle küçük bir devleti
haline ve nihayet Türk devletini bir dünya im-
yapan Sultan Fatih'in elinde hayat ta-
tarihin en uzun soluklu devletlerinden biridir Bizans

ve Türk tarihi içinde bu derece bir yer

eden Bizans her halde
Bizans hükümlere ve
özellikle geçen dahi bir siyasi
maziyi siyasi idealleriyle potansiyeli ara-
ve ilmin kabul makul bir dengeyi bir tür-
lü kuramayan "megalo tarihsel da-
yanak olarak gerçekçi olmaktan zi-
yadesiyle uzak, boyunun ölçüsünü bir hayli irrasyonel he-
Oysa ki Bizans Yu-
hakim unsur dönem küçüle

9
 küçüle bir devleti haline son ki.
bu dönemin uzun imparatorluk tarihi pek fazla
bir önemi kabul etmek gerekir. Zira bu döne-
minde devlete Bizans Yunan
demek fiili realiteye daha uygun On uzun
Bizans tarihinin ana bir tetkiki, her yönüyle bir
dünya olan Bizans ile arifesindeki küçük
mukayese kabul etmez orta-
ya koymaya yeter. Her den önce Yunan milliyetiyle hiç bir
olmayan, ilk imparator Konstantin
idaresi çok milliyetli demografik ya-
siyasi içindir ki,
devletin ve siyasi temelini etnik köken
üzerine ortodoksluk ortak üzerine
tur.Zaten Bizans'ta hakim unsur olmaya yeterli bir
sahip bir etnik grup yoktu. Bizans'a Antik Yunan ve La-
tin Roma' dan olarak bir devleti karakterini veren
bu yeni siyasal ki, da zannedil-
gibi teolojisi bizzat kültür
siyasi felsefedir. Esasen dini
Roma despotizminin hakim topraklarda
olmak suretiyle, nazari olarak dahi
müdahale bir devlet ve hakimiyet nazari-
yesi vazetmeye yeterli hürriyet mahrum
ve bunun neticesinde uzun süre vicdanlara bir
dinden ziyade bir ahlak olarak varolma mücadelesi
Konstantin'le birlikte model alman siyasi
felsefesi, ve idare prensiplerine göre tan-
zim edilen devlete, merkeze bir
ideolojik çerçeve ve bu sentez Bizans' a çok
milliyetli bünyesinde etnik
tesirlerini azaltan ve bir mensubiyet suni bir
kimlik Bu suni Bizans muhteris ve ha-
set Yunan çok daha ve
içindir ki, etnik köken önemli imparatorluk teba-

10
 her unsura askerlik de dahil olmak üzere en alt düzey
memuriyetlerden imparator seviyesine kadar devletin her ka-
demesinde hizmet edebilme
Bir kilise dili avantajlar sayesinde etnik
potansiyelinin çok üzerinde bulan Yunan dili,
ancak 8. sonra Latin dilinin yerini alarak imparator-
resmi dili Yunan dilinin res-
mi dili seviyesine on fazla
koskoca Bizans' her yönüyle bir Yunan devleti olarak telakki
etmeye yeterliyse, o zaman resmi dil olarak kullanan
Büyük Selçuklu Arap ve yine resmi
dil kabul eden Anadolu Selçuklu Devletini de bir Acem devleti
saymak icap eder ki, böyle bir hiç bir ilmi
hususunda tereddüte yer yoktur. ki, Yunan dili-
ni çok sonra devletin resmi dili seviyesine yük-
seltmekle beraber Bizans, Yunan en çok dile dola-
nan ve vazgeçilmez unsuru olan antik Yunan
ne bir ve her vesileyle onu yok
etmeye söylemek gerekirse, cirit
putperest bir atmosferde ilk hür Yunan fel-
sefesiyle Bizans'a net bir vuran
tiyan içinde bir arada imkan dahilin-
de olan bir Bu nedenle daha yolun Bizans
en kabul edilen Jüstinyen "içinde bir
kaç profesörün Atina üniversitesini kapat-
mak suretiyle Yunan felsefesinin kilit
mahiyeti bu son-
ra, Bizans'tan sonra hüküm süren
tesirlerinden hiç bahsetmemek Bizans'a hak-
olur kanaatindeyim. Bu cümleden olmak üzere,
Bizans'tan hiç söylemek,
imparatorluk bir meziyet olsa olsa gibi
büyük bir dünya devletini idare edenlerin her an yüz yüze ol-
on bu tecrübeden istifade etme becerisini
gösteremedikleri gelir ki, böyle bir

11
her önce Türk tarihinin en büyük liderler-
den biri olan Sultan Fatih'in siyasi ufkuna gölge Oysa
tarihten biliyoruzki, Selçuklu döneminden bir uygulama
olarak Türk Bizans
bir kaç misafir edilmek suretiyle bir nevi yönetim görür-
lerdi. Üstelik bu usül, siyasetinin
kesin veren Bayezit kadar da de-
vam
bürokrasi, idare ve askerlik sahalannda impara-
ciddi tesirleri bir görülmekle
beraber, takdirle söylemek gerekir ki, hiç bir
sapmadan müesseselerini
ciddi bir tabi bin devlet tecrü-
besinin ürünü olan bu müesseselerin kusurlu ve kendi zihniyet
tashih edip su-
retiyle kendine has bir karakter verme
Bu hususta akla gelen ilk misal yeniçeri gibi
Bizans, sürekli muzdarip barbar
kavimlerinden üzere
çok asker ise, daha
bul'un fethinden yüz kadar önce yeniçeri
doldururken, Bizans gibi asker toplama
yoluna gitmiyor, küçük gayrimüslim reaya
oldukça uzun süren ve çok yönlü bir tabi tuta-
rak, kültürüne ve imparatorluk ideallerine
mücahit askerler haline getiriyordu. Yine Bizans, tabiiyetine al-
kavimleri devlete için
idareci olarak kendisine itaatkar yerli bir prens tayin etmek su-
retiyle bu kavimlerin din, ahlak,kültür ve geleneklerini
lecekleri bir atmosfer Os-
idaresi de Avrupa'da, özellikle müslüman nüfus
Macaristan, Eflak, Transilvanya, vb.
bölgelerde bu idari vesayet sistemini Bi-
zans 'tan bir daha öne geçerek müslümanlarla iç içe
yan gayrimüslimlerin de kendi ruhanilerine havale et-

12
 Okadar ki, gayrimüslimler, kendi
çözümünde genel yetkili mahkemelere ihtiyari olarak gide-
bildikleri gibi, kilise ve havralara da sa-
hip
Kabul etmek gerekir ki Türk Devleti, Bursa-Edir-
gittikçe azalmak suretiyle de olsa etkisini
devam ettiren göçebe devlet has zaaflardan ancak
ve bir dünya
bilecek bürokratik, idari, hukuki,sosyal ve mali-iktisadi sistem
yeni sahip Esa-
sen, öncesi devletlerimizin uzun ömürlü
en önemli nedeni teorik gelenekleri
bir sistem
Edirne den Fatih, o zamana
kadar geleneksel devletlerimize hakim olan töre idari
sistem mantalitesine sahip modem devle-
tin olarak, faaliyetiyle
birlikte bir hukuksal çerçeve oluyordu. Ve
tanbul da devlet tamamen tarihe
belirli, belge düzeni bir saray, hükümet ve
bürokrasisi ortaya
nu geleneksel Türk ve devletlerinden ve tek-
nik anlamda yönündeki
melere husus devlet ya-
bu sistematik
Elinizdeki bu da olarak gibi,
on uzun Bizans tarihinin analitik bir özeti teferru-
ata dalmadan ama önemli da ihmal etmeden Bizans
tarihi ve medeniyetinin ana çizgilerini derli toplu bir
okuyucuya sunan bir el mahiyetindedir. Okuyucuya fay-

Sinan
Temmuz 2006,

13

j
 YAZARIN ÖNSÖZÜ

Son elli içindeki tamamiyle Bi-

zans tarihi bilhassa fikirlere
maktan Bu tarih, bir için daima,
Monteskiyö ve Gibbon'un gibi, Roma
ve gibi görünür. Biz, Ortazaman Grekle-
rini, daima, birikimi kinleri ve eski dini kav-
bir neticesi olarak,
lar ve aforoz eden Papalar gibi muhakeme ederiz. Ve Bi-
zans da, ekseriya aciz ve kilisenin
kontrolü birkaç dahi san' bin sene
tekrardan bir yapmayan monoton bir san' at - buna
tercihan kilise san' denir-gibi
Gerçekte, Bizans büsbütün bir O, kendisini,
varisi ve olarak ilandan ve impara-
son güne kadar imparatoru,
eski ve üzerindeki hakla-
Bununla beraber, Bizans pek çabuk
bir oldu ve esas itibariyle böyleydi. Onu,
ezici analiz etmemelidir:
Onun karakterini en iyi anlayan ve hakiki gören
adamlardan birinin sözüne göre, o, son
da, Asya bir Ortazaman devleti idi (!). Bu
devletin, ve kötü gelenekleri gizlemek

15
BizA s 1 pARAToRI <i TARihi

çocukluktur. Pek saray ve askeri gördr

her türlü sevdi ve dinsel
bundan fazla gösterdi; medeniyetinin zaferine
men ekseriya gaddar ve ve bunun neticesinde
bol miktarda orta karakterler ve adi ruhlar da Fakat bu
devlet, haliyle, büyüktü.
Gerçekte, Roma sonraki bin se-
nelik hayabnda durmadan harabeye ko-
zannolunur. Böyle asla caiz Onu
mahvedecek gibi görünen kabul
etmez derecede parlak devirler ve ümit edilmeyen yeni
lar takip Bu devirde, bir tarihçinin sözüne göre •
ratorluk, bu ihtiyar ve süslü bir
genç gibi görünür, Vl Justinyen devrinde, dev-
let, son bir defa, iyi günlerinde gibi toparla-
ve Akdeniz, yeniden bir Roma gölü olur. VIII inci
(Eski Silifke) imparatorlar, Martel'in Poitiers de

X uncu Makedonya ailesine mensup hükümdarlar, Bi-

zans' muzaffer Suriye'ye kadar götüren,
Tuna boyunda ezen ve Bulgar devleti kan
içinde büyük bir devleti haline koyarlar. XIl inci
Komnen 'ler Grek dünyada
hala iyi bir çehre göstermektedir ve Avrupa
merkezlerinden biridir.
Bizans, bu suretle, bin sene bu mut-
lu bir tesadüfün neticesi ve böyle
olabilmesi için kendisinde kötülüklerden de bu-
pek tabiidir. idare için, büyük
devlet yetenekli muzaffer gene-
ralleri bunlar dünyada, büyük bir eser
seferlerinden ewel, kafirlere
savunucusuydu ve askeri sayesinde birçok defalar

16
 Ck RIES

uzun zaman takdire en ince, en zarif bir medeni-

yet merkeziydi. Asya ve Slav idi bu
kavimler, dinlerini, edebi dillerini, hükümetlerini
ona borçludurlar. Pek kuwetli tesiri bir çok fi-
kir ve san'at nimetlerini ondan Bugün,
oturan kavimler ondan ve bugünkü Yuna-
nistan, bilhassa, Pericles ve ziyade
ristiyan Bizans' a borçludur.
Bizans, bütün bunlar için, kadar ge-
lecek içinde hala dikkat ve alakaya
O kadar uzak görünen ve birçok kimselerce o kadar kötü ta-
olan Bizans tarihi, asla ölü ve bir
tarih Ducange XVII inci Bizans tarihçi-
lerinin eserlerini bunlara bilgili yapmak ve
birçok takdire eserler Bizans tarihi bil-
gisinin temellerini ve henüz bilinmeyen bir saha-
da ve hayali pencereler pekala biliyordu. Du-
cange' in memleketinde, devam
ediyor; ve yerlerde, Rusya'da, Yunanistan'da,
re'de ve Almanya'da az görmemekle beraber, Bi-
zans tarihi esas itibarile Fransa
ilim aleminde söylemek büyük bir cüret sa-

Benden, Bizans tarihi için, ve öz - hala bizde mev-

cut bir el rica ettiler. Bu, ba-
na bir görünmedi. Son zamanda, .
nan bir kitapta, Bizans' ne gösteren toplu
bir tablo sunmaya, ve derin sebeb-
lerini, medeniyete büyük hizmetleri izaha
Bu kitap, Bizans bin senelik tarihinin daha
analitik bir özetidir. Bunda, bu tarihin hakim olan
ana fikirleri önemli takdime
Bunu yaparken, tarih ve zamana ait küçük dal-
(1) A Rambaud, l 'empire Grec aux x. Siecle, s.VIII

17
 Biz s 1 lARiki

maktan ziyade oldukça ve daha r ··-

ler halinde Bu belki , içyüzü 2
daha iyi olur. sonundaki krono f
en önemli zaman itibariyle uyumunu anla-
okuyana
Fakat yok bu dünya genel bilgiler edL--
mek isteyenler için, gerekli hiç rr
feda etmeden, Bizans medeniyetinin ve tarihinin ana çizg:-
lerini bariz ve esas fikirlerini bu kitapta ve es-
bit etmekle daha bir zannediyorum.
Schrader in tarihi dört haritadan b
kitaptaki ikisini almama müsaade eden Hachette kitabevine e-
bir borç bilirim. Bizans ve ve Bizans
san at eserleri bir fikir verebilecek olan resimler Bi-
zans (Picard, 1910)
nihayetinde, okunacak veya müracaat olunacak
eserlerin bir cetveli bulunur.
Temmuz 1919. Ch. D .

18
 BÖLÜM

istanbul'un ve
Roma kökenleri
(330-528)

ve yeni karakterleri.
- il. Barbar -111. Dini bunahm.
- iV. V inci asu sonunda ve VI Roma

ve yeni -
11 330 da, Kostantin, sahillerinde, yeni kurdu-
Konstantinople'da merasimle
yordu(!).

1 Konstantin, bütün Roma merkezi

sonra, zaptedinceye kadar (330-1453) ismi Konstantinople idi.
Fetihten sonra da Konstantiye denildi. Bu isim,
son gününe kadar muhafaza olundu. Cumhuriyet idaresi , daha
ewelce de ismini resmen kabul etti. isminin
Grekçe, gidiyorum demek olan Elç'dan malumdur. Konstantineyi
zapteden Fatih ve daha sonra Kanuni Süleyman ve onun dahi Sinan bu
Grek bugün bile bütün dünyada olmayan abidelerle tamemen
Bununla beraber, Cihan Harbi sonunda, elimizden
olarak Atatürk, anavatana tekrar ve en bir tarzda
onu Fatihin daha kuwetli elinden
Türk milleti , ikinci defa olarak zaptetti. halde Grekçe olan
yerine ATAKENT demek daha olmaz
Biz bu kitapta, Konstantinople yerine, daha ziyade
ismini tercih ettik. Okuyucular, tetkik olunan zamanlarda
Konstantinople (Mütercim)

19
 BizA . s 1 po T

niçin eski Roma terk ederek hükümdar

merkezini naklediyordu? Sezarlarm paganist ve
nutsuz az zevk duyan Konstantin onun ko-
numunu, olarak, yeni ih · aç-
lara cevap veremeyecek vaziyette buluyordu. Got tehlikesi
Pers tehlikesi Tuna boyunda ve Asya'da kendini -
du· kuwetli savunma için mükemme ir
kaynak arzediyordu; bu düzenlemek için Roma peK
Diyoklesyen bunu ve o da
cazibesini Her halde, Konstantin in "Yeni Roma·y
gün Bizans
Asya ile noktadaki konumu,
bundan askeri ve ekonomik önemi
tabii bir merkez idi.
yönden itibaren Helenik damga e
bilhassa karakter yeni
eskisinden derin bir ve
lerini oldukça olarak
yönden, oldukça uzun zamandan beri Roma
yeni bir kavram ve
IV üncü ile temas
edince, Konstantin, imparator kudret ve
nüfuzunu, mutlak bir nüfuz ve ilahi hak sokmaya
Bu nüfuzu, afetler, taçlar ve al renklerle
her türlü debdebesiyle çevirdi. Kendini, yeryüzünde
vekili sayarak, ilahinin bir o-
hükmederek her kutsal karakterini
göstermeye, onu insanlardan debdebeli
saca dünya kudretin bir bir
çehresi yapmaya
zamanda, müessesesinin itibar ve kuv-
vetini için bütün kudreti

1 Adriyatik denizinin bugün, Yug9slayva ve olan

sahilleri (mütercim)

20
elinde bulunacak bir tarzda rütbe tabi
gözetim bir idari istedi. Kons-
tantin, neticede, bir devlet dini dokunul-
ve onu muhalif itikatlara ko-
rudu ve her vesile ile himaye etti; bu suretle nüfu-
zuna bir karakter verdi. Konstantin ve ondan sonra ge-
len imparatorlar - ister Ortodoks, ister Aryus(l) taraftan olsun-
lar - "kendilerinden gibi,
bulunmak, kilise ve düzeninin yetkili al-
mak, kilisenin bütün kilise kanunlar
koymak ve hükümler vermek, kiliseyi ve ida-
re etmek, ruhani meclisler toplamak ve bunlara et-
mek, formüllerini tesbit edip yazmak suretiyle
prensibe göre devlet ve kilisenin düzenlediler. Böyle-
likle kilise üzerinde mutlak hakim oldu .. Ve aç gözlü,
zevkine itaatkar ve olan ruhanileri, sa-
ray ruhanileri, hiçbir nefret ve itiraz göstermeden imparatora
tabi oldular.
Bütün bunlar, has kudret ve nüfuz
sonucuydu. Her ne kadar daha bir - 4 7 6 tarihi-
ne kadar - Roma devam ve her ne kadar
VI sonuna kadar, bile, Roma ve
kuwetli da bütün bunlar Konstantin
ve kendi bilincini
Roma dör-
düncü itibaren, hakikatte bir defadan fazla
iki idaresinde ve 285 de bü-
yük Teodos ölünce iki Arkadyus ve Honoryusa imparator-
bir miras uzun zamandan beri
makta olan ve Bundan böyle bir
vücut

1 papaz (280-336) tam

iddia ve uluhiyetini inkar eden Aryus nazariyesine, Konstantinople
taraftarlar Bu itikattakilere Arien denir. Bu fikir, iznik ruhani
meclisinide (Mütütercim)

21
 il
Barbar - 330 dan 518 tarine kadar sü-
ren uzun tarih devrinde iki vahim kriz, bu sars-
makla ona kendi hususi çehresini verdi. birincisi. Bar-
bar
III üncü itibaren, bütün hudutlarda, Ren üzerinde
gibi Tuna'da Cermanya Roma ül-
kesine bfr küçük gruplar halinde.
gelip asker yahut orada çiftçi olarak
Bir da, devletin emniyet ve refah cazibesi-
ne tutularak bütün kabileler halinde müracaatla toprak istiyor-
hükümeti memnuniyetle bu kabul eder-
di. Sürekli kaynayan bu Cermen kavimlerin bü-
yük hareketleri, bu Barbar korkunç bir ha-
le getirdi. V inci garp ba-
ve ewela, bu Roma'dan daha
iyi zannolundu.
376 da, kaçan Vizigotlar
luktan, bir yer ve toprak Bunlardan iki
yüz bin güneyinde bugünkü Kuzey Bulgaris-
tan' da, Mezi' de Bir müddet sonra isyan ettiler· Edir-
ne kendilerini Va-
lans öldürüldü (378). ancak Theodoz'un ustaca
Fakat, o ölünce (395) tehlike yeniden gös-
terdi. Alarik, Makedonya üzerine Tesal-
orta ve Peleponez içerlerine kadar gir-
di; Arkadyus (395-408) - bütün askerleri idi-
ler - onu ve
Stilikon, Arkadya'da, Pholoe (Foloe)
serbest ve
tercih etti. Bundan sonra, birkaç Vizigotlar

22
 CttARIEs

her Arkadyus'un
deviriyorlar, prense istediklerini kuman-
da ediyorlar, devleti isyanlanyla Fakat, Ala-
rik' in kendisini daha çok sürüklüyordu; 402 ' de
istila etti; 410' da oraya tekrar gelerek
en sonunda Gol yani bugünkü Fransa
ve da tehdit eden
tehlike ortadan
Otuz daha sonra , Hunlar sahneye
Don'dan Panonya'ya(l) kadar bir imparatorluk kuran
Atilla, 441 ' de Viminacium, Singidinum, Sirmi-
um, Naissus'u zaptediyor ve tehdit ediyordu.
Kuwetsiz bir halde bulunan imparatorluk ona vergi ver-
meye oldu. Buna 447' de, Hunlar gü-
neyinde gene göründüler. Yeniden müzakere edildi. Fakat, teh-
like muhafaza ediyordu ve felaketin
bir 450' de, Marsiyen
(Marcien) (450-457) vergi vermemek cesaretini gösterdi. Bu
defa da, talih güldü. Attila,
götürdü; oradan yenik ve olarak döndü. Ve biraz
sonra, ölümü (453)
V inci asnn ikinci içinde imparatorlukla mücadeleye
giren (Ostrogot) imparatorluk hizmetine
Onlara toprak verdi (462) ve ve paraya
Bu suretle, 4 7 4 de, devletin iç kadar görü-
lür: Leon'un ölümünde (457-474), taht
mücadeleye rakibine Zenon'un zaferini temin
eden Teodorik (Theodoric) Bundan böyle, Barbarlar
her vakitten ziyade aç gözlülük göstermeye Nafile
yere, biribiri aleyhine çevirmeye (4 79): Te-
odorik, Selanik'i tehdit etti; isteklerini
484' de Konsül 487' de

1 Bugünkü Macaristan. (Mütercim)

23
Biz s 1

tehdit etti. Fakat cazibesine o da orada

476' dan beri çöken bab zaptetmeyi Zeno
ona teklif ediyordu. Bir defa daha tehlike

Bu suretle, Barbar hud rLar!

boyunca yahut geçici bir surette ona tesir
neticede yeni Roma, eski felaketler::
büyüyerek gibi ayakta duruyor ve bu suretle daha ço
bulunuyordu.

24
 CH RlEs

111
Dini - öteki , din Bugün
arianism, nestorianism, monofizism gibi büyük din ihtilaflanrun
iV ve V inci ehemmiyetini anlamakta güçlük çeke-
riz. Halbuki bunlar, kilise ve derin bir
surette Bunlara, ince ve formüller
da, inat gösteren din basit
gibi bakmaktan Hakikatte,
mana ve ehemmiyeti Genellikle, bu
da, talihi üzerinde uzun neticeler
menfaatler ve siyasi ihtilaflar yönden,
devletle kilise ve zamanda Bizans'la
daki münasebetleri tesbit ve tayin için ehemmmiyetleri
bütün bu sebeplerden bu din
dikkatle incelemek icap eder.
ruhani meclisi (325) aryanism'i red ve Al-
lah'la ayni esastan ilan Fakat, Aryüs'ün taraf-
bu aksi karar boyun ve iV üncü
Ortodoksluk taraftarlariyle münaka-
- buna imparatorlar bile büyük alaka ile
lerdi - Rimini ruhani meclisinde (359) Konstans
(Constance) muzaffer olan aryanism, Teodoz tara-
ruhani meclisinde (381) ve bu andan
itibaren, hayali metafizik meseleler ile dolu Grek ile
Latin emir
ve itaatkar ile Roma
ve azametli fark belli
her iki tabiat ve -
ri tabiat ve ilahi tabiat - V inci bu ih-
ve din politika
vahim surette Hakikaten bü-
yük Leon (440 - 462) papa kur-

25
 Biz s 1 p RATORl uGu T

malan gibi patrikleri de Kiril (Cyrille) (412 - 444}

ve Oiyoskor (Dioscore) (444 - 452) bir
kenderiye yön-
den bu eski milli ihtilaflar daima
olan aynlma mücadelede kendini
göstermek için müsait bir buluyor ve bu suretle din ihtila-
siyasi menfaatleri ve hedefleri
428 de, Teodoz II (408 - 450), yirmi seneden beri Bi-
zans'ta vesayeti edi-
yordu. imparator vaktini resim yapmak, tezhiple
ve el kitaplan tekrar yazmakla geçiriyordu: Bu
ona hattat ismi hala tarihte
bunu, bunca koruyan
ve Konstantin'den beri imparatorlar
Teodoz Kanunnamesi ismi top-
Fakat, kilise kar-
gülünç bir surette ve aciz kalmaya mahkumdu.
Nestoryus, ilahi insani
Allah insandan bir
ileri sürüyor ve netice olarak bakireye (Mer-
yem' e) atfedilen Theotokos yani kabul et-
miyordu. Kiril (Cyrille) bunu,
nin nüfuzunu azaltmak için bildi ve da
ile Efes (Ephese) ruhani meclisinde (431) red-
dettirip bundan sonra imparatora maksat ve arzusunu
kabul ettirerek kilisesi üzerinde hakim oldu. Birkaç
sonra, Kiril nazariyesini pek ileri götüren Ötikes (Eutyches) ila-
hi insan büsbütün ortadan (mo-
nophysisme budur) zaman kendini müdafaa için
Diyoskor (Dioscore) un buldu ve Efes
(449) diye meclis, kilisesinin zaferini temin
eder gibi göründü.
zamanda imparatorluk ve
gittikçe bu ihtiraslara (Calce-

26
doine) ruhani meclisi (451), büyük Leon un formülüne göre
her iki ve üzerine Ortodoks akidesini
tesbit etti ve ruhani meclisi hakim bir tarzda idare ve her vakit-
ten ziyade kilisesi üzerinde nüfuzunu tesis eden devletin
zaferini temin edip kilisesinin emellerine set çekti.
Fakat, mahkum olan monofizit'ler bu mahkumiyet
boyun Uzun müddet, Suriye'de, dev-
letin ve için bir tehlike olan ayn
de kiliseler kurmakta devam ettiler. muzaffer
Roma, imparatorun vasayeti
nun hakiki olan nüfuzunun büyüme-
sini ürpererek kabule mecbur oldu. Bu, vahim tohu-
mu idi. mutlak hakim olan· ve imparatorun nüfuzundan
kurtulmaya kilisesi bir devlet
kilisesi oldu. Prensin hüküm ve nüfuzu olan bu kilise,
Grek dili ve Roma din bilgisine Ro-
ma'ya eski kinleriyle, bir halinde
Bununla da, Roma hususi bir
çehre Büyük ruhani meclisler bü-
yük din Sen Bazil'ler, Nysse'li(l)
Greguvar'lar, Nazian'li Greguvarlar, Jan Krizostom'lar gibi bü-
yük kilise alimlerinin ile iftihar duyan, üzerine fikri
emin olan kilisesi gittikçe Roma' dan
maya meylediyordu.

1 Bugünkü Sultanhisar.

27
B iZA s 1 p AR.l\T ORlli{i TARi li i

iV
V inci sonunda ve VI Roma
- Bu suretle, Zenon {474 - 491) e
Anastaz (491 - 518) büsbütün zihni-
yetinde bir devlet gösteriyordu.
4 7 6 ' da, Roma sonra
yegane Roma olarak ayakta du-
ruyordu. Ve bu imparatorluk Gol'de, Afrika da
da Barbarlann gözünde büyük bir itibar
muhafaza edip bunlar üzerinde daima hakimiyet hakla-
n iddia etmekte idiyse de sahip ülkeler b il-
hassa idi. Kuzey müstesna olmak üzere bütün
Balkan Ermenistan kadar Küçük Asya,
ötelerine kadar Suriye, ve Sirenaik'i (Bugünkü
Bu ülkeler, iki umumi 64
vilayetten ibaretti: (frakya, Asya, Pontus, ruhani
daireleri) ve (Makedonya dairesi) umumi valilik-
leri. idaresi daima Roma modeli üzerine tan-
zim olunurdu, askeri ve sivil vazifelerin ayn ellerde bulun-
Fakat, imparatorun nüfuzu,
gittikçe mutlak ve 450' den itibaren takdis
merasimi, aynca, itibar ve ilahi da veriyordu.
tor dikkat ve bu kuwetle m ü -
dafaa edilen hudutlar, iyi maliye, daha namuskar bir idare te-
min ediyordu. siyasi önsezileri, Roma ile olan
kesilmesi olsa bile, monofizit'leri iti-
döndürmeye devlete iade
etmeye Bu maksatla, 482' de Zenon
ilan olunan (Henotikon) ilk tesiri o la-
rak Bizans ile Roma oldu: Büyük
fazla (484 - 518) papalar ve imparatorlar, bilhassa kuv-
vetli ve bir monofizit olan Anastaz, mücadele edip dur-

28
dular; ve bu ayn bir
cisim halinde bitirdi.
Bütün bu neticesinde medeniye-
ti gittikçe, mahsus bir renk Roma hakimiyeti
bile, bütün Grek ve kuwetli
Antakya, Efes gibi büyük ve mamur
hirler dikkate birer fikir, sanat ve kültür merkezleriydi.
Suriye ve Küçük Asya'da, klasik Yunan gele-
nekleriyle dolu bir medeniyet Kurucusu
Grek aleminin bu suretle müze-
lerin en güzeli olan eski Elen kuwetle mu-
hafaza ediyordu. yönden, 'la temas eden alemi
ve geleneklerini anlamaya da, Suri-
ye' de, Mezopotamya'da, Küçük Asya'da, Ermenistan'da gele-
neksel temel, tekrar meydana ve fikri daha ev-
vel ülkeler üzerinde etkili oluyordu.
Yunanistan kini ile bu milli ediyordu.
Ve bu rakip geleneklerin bütün aleminde
kuwetli ve verimli bir faaliyet Ekonomi, fikir ve sa-
nat Suriye, ve Anadolu'nun, iV ve V inci
içinde özel bir önemi
buralarda, birçok bilgili ve denemelerle VI
meydana getiren parlak devri
du; ve bu andan itibaren esas itibariyle bir olarak
görünüyordu. Fakat, vilayetlerde, eski yerli gelenekler ve asla
unutulmayan da, muhtelif
medeniyetlerin kendisine muhtelif
tirerek, rakip fikri muhtelif sanat usul ve
hepsinden bir medeniyet
mak suretiyle Herdeki rolüne
sürükleyen bu suretle bit-
mekte zannolunurdu; ve despotça idare olunan, iyi ku-
kuwetle müdafaa kendi üzerine büzülmek
için politikaca elini din yeni-

29
 Biz s ,,p R T

den bulmak için Roma ile kesmekten ve devletin vesa-

yeti hemen ayn bir kilise kurmaktan çekin-
meyen tamamen bir imparatorluk ortaya
üzere farzolunabilirdi. Fakat, bu
için esef olunacak bir hal olmak üzere bu imparatorluk V inci
sonunda ve VI korkunç bir kriz için-
deydi. 502' den beri tekrar harbe
Avrupa'da, Slav ve Avarlar Tuna güneyinde
son derecesine
umumi oyun (Spor) ve maviler kavgasiyle çal-
harpten vergilerden
olan vilayetler milli isteklerini göstermek için
hükümet, sevilmiyordu; kuwetli bir Ortodoks muhalefeti hükü-
met ve harislerin için iyi bir
veriyordu; en vahimi 514' deki Vitalyen
idi; en nihayet, Roma aleminin, Roma zaruri ola-
rak fikrini Roma devam eden
fikirleri, durmadan götürüyordu. Bu ka-
için kuwetli bir el, belli ve ileri
bir politika Jüstinyen devri bunu getirecekti.

30
 BÖLÜM

Jüstinyen devri ve VI inci as1rda

Bizans (565 - 610)

1.-Jüstinyen sülalesinin tahta · il Jüstinyen'in karakteri, ve

111. Jüstinyen'in - iV. Jüstinyen'in dahili hükümeti.
- V. VI inci Bizans medeniyeti.
- VI. Jüstinyen eserinin tasfiyesi (565 - 610)

Jüstinyen sülalesinin tahta - 518 de,

ölümünde oldukça bir entrika, kuman-
Jüstin 'i tahta Kendisi, elli sene kadar ewel talihini
denemek için bir köylü, iyi bir
asker, fakat çok cahil ve hususunda tecrübesizdi.
70 sülale kuran bu sonradan görme,
vir olarak Jüstinyen'i onu .yükselttikleri ikti-
dar mevkiinden oldukça
Jüstin gibi Makedonya olan - onu Slav yapan hayali ge-
lenek çok ve hiçbir tarihi yoktur -
Jüstinyen davetiyle küçük ve
orada Roma ve bir terbiye hak-
tecrübe sahibi, olgun fikirli , metin karakterliydi, yeni hü-
olmak için her Gerçekten ,
518 ' den 527' ye kadar Jüstiri idare gibi bizzat
kendisi de 527' den 565' e kadar saltanat Jüstin-
yen, bu suretle, kadar bir zaman, Roma

31
 BizA s 1 p R To Rk Gv

idare etti ve kuwetli

kim devir "üzerinde, gö - -
ren tabii tekamülü durdurmak için arzusu kafi gelecek
kadar derin bir iz
Jüstin devri, itibaren, Jüstinyen'in tesiri
yeni bir siyasi yön görsterdi. hükümetinin ilk Roma
ile dini nihayet vermek oldu ve kuv-
vetlendirmek ve papaya Ortodoks gayretinin ver-
mek için, Jüstinyen, üç sene (518 -521), bütün Mono-
fizit'leri takip etti. Roma ile bu sayesinde yeni
'4"'
sülale bulunuyordu. Jüstinyen, bundan
idarenin temin için lazimgelen tedbirleri almak yo-
lunu buldu. En korkunç Vitalyen'den rejimi
bilhassa cömertlikle ve idareyi herkese sev-
dirdi. Fakat, bu andan itibaren, Jüstinyen, daha büyük rüyalar
görüyordu: ileri için
olan önemini bunun için 525 de Papa Jan (Jean) -
Yeni ziyaret eden Roma birincisi -
bul' a gelince ona parlak bir kabul gösterdi; böyle bir
hareketin ne kadar da hüküm
süren dindar imparatorlarla Afrika ve idare eden Aryus
mezhebindeki barbar hükümdarlar ne gibi zorunlu bir
mukayeseyi
böylece 527' de Jüstin'in ölümü ona
tam bir nüfuz ve kudret verdi.

32
 il
il Jüstinyen'in karakteri, ve çevresi. - Jüstinyen,
selefleri V inci prenslerine hiçbir suretle benzemez. Sezar-
lann bu sonradan bir Roma imparatoru
olmak ve gerçekten, Roma büyük so-
nuncusu Bunula birlikte, itiraz götürmez gayret ve
zevkine, - kendi saray biri ona "Hiç
uyumayan imparator" - düzen ve iyi idare hususundaki
samimi arzu ve özenine kibri, gücendirici faaliyeti, ek-
seriya ve iradesi idealinde
fikir büyük umumi olarak oldukça orta düzeyde ve
dengesiz bir hükümdar olarak görünmesi muhtemeldi. Bu Ma-
kedonya köylüsü, iki büyük fikrin büyük temsilcisii idi:
torluk fikri, fikri; bu iki fikre sahip tarihte
ölmez bir isim Roma
yüklü olan Jüstinyen, Roma -- eski haliyle dirilt-
mek, Roma' varisi olan Bizans' Barbar
üzerinde muhafaza hayata geçirmek, Roma alemi
yeniden kurmak besledi. varisi ol-
mak onlar gibi, tarih, mutlak iradenin mü-
kemmel sembolü ve zamanda kanun devle-
tin düzenini reformcu olmak istiyordu. Haiz
imparatorluk gurur içinde bütün
debdebe ve süslemek istedi. ihti-
kalelere, tesis
adliye biraz çocukça bir tarzda, kendi ismini, "Jüs-
tinyen " ismini vermesiyle devrinin ve
kendisinin de gibi, kendi za-
kabul etmez saadeti
hissettirmek istiyordu. Daha hayalinde Al-
lah' sevgilisi, vekili ve dünya yüzünde temsilcisi gerek
ve dinsel nitelikleri itiraz götürmeyen harplerde, gerek
dünyada, Ortodoks dinini yaymak için büyük gayret-

33
Biz s 1 T

lerde gerek kiliseyi idare ve din muhalefetini a

olmaya Bütün · -
ve bu iki hayalin için e
kendisine için Tribon yahut mahkeme Re· ·
Jan gibi ehil Belizer (Belisaire) ve arses
gibi iyi genereraller ve bilhassa, ' En demekten

mükemmel bir bulmak saadetine malik oldu.

Teodora dahi, bir sonradan görmeydi. yerinde (H ip-
podrome) bekçisinin olan bu Prokop'un Gizil
Tarih' isimli rivayetlere bir zamane aktrisi
ve nedeniyle bil-
hassa Jüstinyen 'in kalbini sonra kendisiyle evlen-
meye ve beraberce tahta muvaffak olunca herkesin
nefret ve hayretini üzerinde müddetçe -
548 de - imparatorun üzerinde mutlak bir nüfuz sahi-
bi ve devleti onun kadar belki ondan daha fazla idare
- nüfuzu sever-
di , ve muhafaza için ekseriya hain ve kinlerini
- bu büyük yüksek kabiliyetleri.
metaneti, ve kuwetli bir iradesi, ve berrak
bir siyasi öngörüsü ve siyasi durumu belki koca-
daha görüyordu. Jüstinyen yeniden zapte-
dip papa ile sonra Romç
tekrar diriltmeyi hayal ediyordu, halbuki imparatoriçe,
olmak gözlerini, ve zaruretleri daha his-
sederek, çeviriyordu. O, devletin sükü-
net ve kuwetine olan din susturmak ve Suri-
ye ve gibi duran milliyetlerle münasip
lar ve müsamahalarla ve Roma ile
olsa bile, devletinin kuwetli yeniden te-
sis etmek isterdi. hayal daha toplu daha
uyumlu, daha kuwetli bir ve Arap-
daha iyi koyup sorulma-

34
 Ctt>\RIEs DiElil

bir Her halde idarede, diplomaside, din si-

yasetinde her yerde elini hissettirdi; ve bugün bile Raven'de
Sen Vital kilisesini süsleyen mozayiklerde, çehresi bir hüküm-
dar içinde. Jüstinyenin tasviri ayarda
biri olarak

35
BizA s 1 pAR roRlt.G T

111
Jüstinyen in Jüstinyen iktidara za-
man, imparatorluk, Vinci sonundan beri geçirme e o -
henüz Jüstin devrinin so
imparatorluk siyasetinin Kafkas ta, Ermenistan
Suriye tecavüzlerinden olan Acemler e -
rar harbe ve bu suretle Bizans ordusunun en ·y ·
Dahilde, ve mavilerin mücaoe-
leleri korkunç bir siyasi vücuda getiriyordu idare ·
ve bunun neticesi olan dahili
Jüstinyen, emellerini geciktiren b
engeli bertaraf etmek istiyordu. tehlikesini asla görmeK-
sizin, yahut görmek istemeden tavizler
532' de askeri kuwetlerini serbest o·-
taraftan, 532 korkunç Nika - asiler Tika
diye - bir hafta süreyle ve ka-
na zaman, dahili
batmak tehlikesi bu isyan günlerinde Jüstinyen.
cesareti, Belizer (Belisaire) in azmi sayesinde kur-
Fakat, herhalde, 30.000 cesedi
yere seren uzun müddet.. s .. -
kunu temin ve imparatorun nüfuzunu eskisinden daha fazia
mutlak bir hale 532' de, Jüstinyen'in elleri se -
bestti.
- vaziyet
da gibi, Afrika da Barbar e
muhalif itikattaki hükümdarlar idaresinde bulunan halklar ·m-
paratorluk nüfuzunun geri gelmesini istiyordu;
Vandal ve Ostrogot bile Bizans taleple · ·
tasdik ettirecek kadar büyüktü. Bu Barbar
çabuk güçten Jüstinyen in o -
lan aciz ve

36
 engel oluyordu. Bu suretle 531 '
de ' Gelimer ' in Bizans diplomasisine Afrika'da mü-
dahale verince mükemmel ordusuna güvenen Jüstin-
yen, Afrika Katoliklerini, "Aryüs esaretinden," kurtarmak ve
Vandal imparatorluk içine tekrar almak husu-
sunda tereddüt etmedi.
533 ' de, Belizer 10.000 yaya ve 5 ila 6 bin at-
bir ordu ile vapurlara biniyordu: Sefer ve
oldu. Decimum ve Tricamarum'da olan Gelimer
Pappua tepesinde teslime mecbur edildi.
(534) Birkaç ay içinde, birkaç alay süvari, - kesin neticeyi alan
- aksine, Genezerik'in
Muzaffer Belizer, zafer hürmetlerini hakikatte,
Berberiler'in ve ve düzensiz
askerlerinin ihtilallerini için daha on sene (534 -
548) geçmesi gerekecekti; bununla beraber, Jüstinyen, Afri-
en büyük tekrar zaptetmek ve
, Vandal ve
Vandal ezilmesine
madan seyirci Biraz sonra, kendilerine
ti. Teodorik'in Amala - Sonthe'in, Theodat
dan öldürülmesi Jüstinyen'e müdahale verdi; fakat , bu
sefer, harp daha sert ve daha uzun oldu. Belizer, zapt
(535) etti, Napoli'yi daha sonra yeni
(Vitiges) in ordusunu tam bir sene sonra (mart 537
- mart 538) ele geçirdi; müteakiben, Raven 'i zaptede-
rek Vitiges'i imparatorun esir getirdi; fakat bunlara
Gotlar, yetenekli ve azimli idaresinde kendi-
lerine geldiler. Az kuwetlerle, tekrar gönderilen Beli-
zer orada, bir halde, (544 - 548);
Taginae'de (552), Kanpani'de
son ezmek, Leutharis ve
Butilin 'in Frank sürülerinden temizlemek için (554) Narses'in
. azim ve gayreti ancak yirmi senede tekrar

37
 s 1 pARAToRluq

zapt olunabildi. Bu defa da Jüstinyen pek çok

ni ve belki, Ostrogotlar kuwetlerini bir
için gelen büyük gayreti vaktiyle sarf
Tamamen yetersiz ordularla, - ancak 25 yahut 30 bin asker -
imparatorluk nüfuzuna tekrar
olundu; ve netice olarak, harp pek uzun sürdü.
da da, Jüstinyen, Vizigot hanedan kav-
(554) ve memleketin güney tekrar
zaptetmek için istifade etti.
Bu sayesinde, Jüstinyen hayallerini ger-
iftihar edebilirdi. sayesinde Dal-
maçya, bütün güneyi Akde-
niz'in adalar, Sicilya, Korsika, Sardenya Ba-
lear'lar, tekrar Roma devletin iki
misli Septe'nin (Septem, Ceuta) imparatorun
nüfuzu kadar ve
ve Septimanie'de, Provans'ta ellerinde
sahil hariç olmak üzere Akdeniz yeniden bir
Roma gölü ne Afrika, ne eski zen-
ginlikleriyle imparatorluk tekrar ve bir-
çok harp senelerinden sonra yorgun ve bir hal-
de idiler. Bununla beraber, bu fetihler itibar ve
ve Jüstinyen bunu elde etmek için hiçbir
Tekrar fetholunan Afrika ve eskisi
gibi, iki genel valilik ve imparator, halka im-
eskisi gibi güçlü hissettirIT).eye
du. Tamir edici tedbirler, harbin sefaletlerini
Savunma tedbirleri - özel birliklerin, askerlerinin
gal büyük askeri güvenlik bölgele-
rinin kuwetli kalelerden bir -
memleketin emniyetini Jüstinyen, haki-
katen bir medeni devletin en belirgin telakki bu tam
sulhü, bu tam ihya etmekle iftihar

38
 RIEs

- Maalesef bu büyük impa-

kuwetten ve ona ihmal
intikam en korkunç bir
_ (527 - 532), büyük tehlikenin henüz
Her iki da, bir surette istemedi-
mücadele neticesiz Belizer'in Dara zaferini
(530) Callinicum'daki takip ancak ya-
bir sulh (532). Fakat faal ve yeni
Hüsrev (531-579), bu neticelerle yetine-
cek adam Bilhassa Jüstinyen'in, gizlemeye lüzum gör-
dünyaya hakim olmak hususundaki projelerinden endi-
içinde bulunan görünce, 540'
da Suriye üzerine ve etti; 541 de, Laz-
memleketini istila ve zaptetti; 542'de Camage-
ne 'i (1) tahrip etti; 543'de Ermenistan'da et-
ti; 544'te tahrip etti. Belizer bile onu
edemiyordu. Birçok defalar yenilenen bir ve 545 ve
562 ' de elli senelik bir imzalamak icap etti; bununla Jüs-
tinyen, vergi vermeyi ve arazisinde din
taahhüt ediyordu. memleketi eski Kolkid 'i
muhafaza etmekle beraber, tehlikesi, bu uzun felaketli
harpten sonra istikbal için gene korkunç olmakta devam edi-
yordu.
Bu zaman Avrupa'da, Tuna hududu, 540 da,
Korent kadar
ve kana ve kadar sokulan Hun-
çözülüyordu; Slavlar, 547, 551' de
ve Selanik'i tehdit gene Hunlar, 559'da,
önünde Belizer'in cesareti güç
bela bin bir zorlukla Ve bundan di-
Barbarlar, Avarlar, cüretli ve tehdit edici bir sahne-
ye bu hiçbiri, bir
kavmin imparatorluk içersinde neticelenmedi.
1 Malatya ve Samsat havalisi

39
Biz s 1 TARilii

Fakat Balkan böylece korkunç bir

Jüstinyen'in zaferlerinin fa -
çok bir ödüyordu.
Savunma tedbirleri ve diplomasi. - Jüstinyen oldu-
gibi da, ülkenin savunma ve emniyetini
Magistri Militum (Askeri hakim, kumandan) lara
büyük idaresinde bütün özel birlikle-
rin güvenlik bölgeleri suretiyle Bar-
ewelce "Devletin kamuflaj düzeni denilen
Fakat, bilhassa, bütün üzerinde stratejik
noktalarda, istilalara birbirini takip eden engeller
ran bir kaleler vücuda getirdi; bu kalelerin gerisin-
de, daha ziyade emniyet için, bütün ülke kap-
Bugün bile, vaktiyle bütün vilayetlerinde
yüzlercesi meydana getirilen bu kalelerin harabeleri
yer yer görünür. Bunlar, Procope'in sözüne göre, Jüstinyen'in
' Devleti kurtaran" gayretinin gösteren
eserlerdir. Bizans diplomasisi, askeri tedbirleri ikmal ederek
bütün dünyada, nüfuz ve temine
yordu. Münasip surette para ve hediyeler imparator-
birbirinden ustaca imparatorlu-
üzerinde dalgalanan Barbar kavimleri Bizans haki-
miyeti sokuyor ve bir hale getiriyordu. Din pro-
ile de Bizans nüfuz dairesi içine
Karadeniz sahra
götüren din heyetleri orta zamanda Bizans politika-
en bariz biriydi. Bu suretle, imparatorluk
Suriye ve Yemen Kuzey Afrika Berberileri Ermenis-
tan Lazlar ve Tzanesler; Tuna Heru"ler,
Gepid'ler, Lombardlar Hunlar ve hatta kiliselerinde Roma
paratoru için dua edilen uzak Gol hükümdarlanna ka-
dar birçok kavimleri kendisine tabi Jüstinyen 'in, için-
de Barbar kabul dünya gi-
bi görünüyordu. son senelerinde, ihtiyarlayan im-

40
 RLES

paratorun askeri imkan ve Bar-

barlara bol para vermekle tehlikeli bir
eden kötü bir diplomasiden fazlaca
yönden imparatorluk kendini müdafaa edecek kadar kuwetli
müddetçe Bizans diplomasisi, sayesinde,
herkesin gözünde rasyonellik, incelik ve tedbirli olmak husu-
sunda bir harika tesiri Jüstinyen'in devlete pek
mal olan
bile bu hali "Yüksek ruhlu bir imparatorun tabii rolü, impara-
_bü)liltmek istemesi ve onu daha muzaffer
kabul (Procope).

41
Biz ' s 1 pARATORluG

iV
Jüstinyen 'in dahili hükümeti. - iç idaresi.
ülkenin kadar Jüstinyanus (Jüstinyen) i et-
Acele bir idari reform kendisince zaruri görünüyord u.
Korkunç bir dinsel kriz dikkatini çekiyordu.
ve adliye reformu. - Devlet, bir
ve vilayetlerde sefalet ve dü-
zensizlik hüküm sürüyordu. ve olma-
nedeniyle adalet keyfi ve idi ve bu vaziyetin en kötü
neticelerinden biri olmak üzere vergiler tamamen
gelirler Jüstinyanus, düzeni sever, idari merkeziyet
taraftan ve zamanda ister bir hükümdar o l-
bu gibi halleri göremezdi. yönden büyük
için paraya
Bundan çifte reforma ' kesin
ve iÇin Tribonien·e büyük
bir yasama görevi verdi. için 528' de topla-
nan komisyon , Hadriyen'den beri imparator-
luk bir mecmua halinde ve tasnif etti. Bu,
529'da Jüstinyen kanunnamesi ismi ve yeni
bir da 534' de 530 ' da komisyon ikinci
ve üçüncü eserlerinden kararlan
tasnif etti; bu büyük eser, 533 ' de bitti. Buna Digeste yahut
Pandectes denir. Yeni hukukun prensipleri, talebe için
tes namiyle bir halinde özetlendi. En sonunda Jüstin-
yanus 534 - 565 yeni emirna-
meler Corpus Juris civilis ismiyle bilinen mükem-
mel eseri
Jüstinyanus, bu faaliyetiyle o kadar iftihar
etti ki istikbalde bunlara ve herhangi bir
ve Beyrut ve Roma.da yeni
lan hukuk mekteplerinde , hukuk bu bozulmaz esas-

42
 C ttARlEs DiEhl

lara göre Ve hakikaten muhakkak

tekrar ve Roma hu-
kukunun en güzel abidelerinin pek bir parça-
pek büyük ve ilerlemesi için çok
verimli olacak bir eser ortaya Jüstinyen hukuku;_ im-
mutlak kudretinin gibi Or-
tazaman aleminde devlet fikrini muhafaza ve daha sonra

------
bu fikri ve toplumsal örgütlenme prensiplerini tekrar
yönden, eski_Rorna_hukukuna., yeni
fikriyle birlikte, o vakte -kadar bilinmeyen sosyal adalet, ge-
nel ahlak ve insaniyet
üstin en idare ve adliyeyi düzeltmek için, 535' de iki
emirname bunlarda bütün memurlara yeni
vazifeleri çiziyor '7e her ewel idaresinde son de-
rece dürüstlük tavsiye ediyordu. zamanda, me-
muriyetlerin parayla lü-
zumsuz memuriyetleri ve düzeni daha iyi temin etmek
için birçok vilayetlerde sivil ve askeri Bu
tedbirler, idare tarihinde büyük neticeler vere-
cek olan bir reformun Adliye idaresini ve
kent polisini yeniden düzenliyor; bütün imparatorluk içersinde
büyük bir hamle veriyor, yollar, köprüler, su
hamamlar, tiyatrolar, kiliseler ve 532
da bir yeniden
kurduruyordu. Neticede, dikkatli bir iktisat siyasetiyle impara-
ve ticari faaliyetini
(1) ve adeti üzere, fikirleriyle devlete yeni
bir çiçek iftihar ediyordu. Durum böyleyken, ha-
kikatte, imparatorun iyi niyetlerine idari reformlar
beklenen vermenin çok
son derece ve bunun neticesi olarak para im-
sefalete ve onu bir hale getiren

1 Justinyen 55 7 de iki rahip Çinden

getirdiler, bu suretle Suriye sanayii ipek yapabildi ve
ithalattan

43
BiH s 1 p R roRI Gu T

bir mali despotizm meydana getirdi. Ve büyük reform

gayretinden bir 541 de. tasarruf a

Din - Jüstinyen Konstantin'den itibaren gele n

imparatorlar gibi, din ve
zamanda devletin menfaatleri bunu için kilise
ile göstermek için, din muhaliflerini
le takip etti 529 da, içinde birkaç profesör gizlenen
Atina üniversitesini ve muhalif itikatta alanlan
yönden, kiliseyi, kendi fikrine göre idare e t-
ti ve ona himaye ve lütuflara arzusunu des-
potça ve zorla kabul ettirerek kendini "imparator
ve papas ilan etti. Buna birÇok defalar, ne
bilemedi. için, ·papa ile
lan korumak siyasi ve manevi
için , da, Suriye'de, Mezopotamya da Er-
menistan' da çok ve kuwetli olan monofizitleri za-
ruretindeydi. Din muhaliflerinin takibini isteyen Roma ile Ze-
nan ve dönülmesini tavsiye
eden Teodora kalan imparato birçok.defalar ne a-
ve içinde, birçok
her iki gidecek zeminini bulmaya
memnun etmek için, 536' da ru-
hani meclisine din muhaliflerini aforoz ettirdi, anlan takip ettir-
di (537 - 538), onlar için bir kale olan Teodo-
gitmek için, monofizitlere, kiliselerini yeniden
kurma müsaadesini verdi (543) ve 553 ruhani mecli-
sinde, bir surette
temine Üç meselesi, yirmi seneden

1 Eski Romada bir sene için tayin edilen faaliyetine bir

birlikte eden ·{mütercim)
2 Theodar de Mousueste, Theoderes de Cyr ve d Eciesse
üç din aliminin eserlerinin hulasalari üzerinde için bu isim
meclisi bunlann nazariyelerini tasvip Justinyen ise monofiziflerin
gitmek için

44
 CttARlEs Didd

fazla (543 - 565) kilisesinde do-

sükuneti iade etmeksizin, vücuda getirdi. Jüstin-
yen 'in ve keyfi mu-
amelelerden - bunlara en Papa Vi-
gil' di.- hiçbir tesir Teodora' tavsiye
ve çok yerinde ve
Jüstinyen'in bu fikre
göstermesi yüzünden, iyi Suri-
ye' de ve milli kinler

45
Biu s p (fc T Riki

Vl Bizans medeniyeti. - Bizans medeniyeti ta-

rihinde Jüstinyen oldukça parlak bir devirdir. Procope.
Agathias, Efezli Jan yahut Evagrius gibi yetenekli yazar ve ta-
rihçiler Paul le Silentiaire gibi Leontius gibi din
alimleri klasik Grek geleneklerini parlak bir
devam ettirdiler· ve Vl asnn
prensi Romanose Bizans belki en güzel ve en oriji-
nal eserleri olan dini ilahileri vücuda getirdi. Sanattaki
daha Bu zaman, iki
beri istanbul' da de-
virdir. Jüstinyen binalardan hizmet
için yüksek sanatkarlar ve emirlerine verecek tükenmez hazine-
ler bulmak saadetine nail ilim, cüret ve ha-
olan bu abideleri, özgün eserler olarak Bizans sa-
en yüksek, en parlak devrini süslediler.
Sanat, o vakitki kadar, hiçbir zaman daha daha ve-
rimli, daha serbest bütün metotlan bü-
tün bina tipleri görülür: Ravenne'de San Apollinare Nuovo ya-
hut Selanik'te Saint demetrius gibi büyük kiliseler, daki
Saint - Serge - et - Baccus (1) yahut Ravenne 'deki Saint
Apotres (2) kilisesi gibi kubbeli haç binalar·
gövdesinin bilgili cesaret, den-
ge düzenlerindeki nispetlerindeki ahenkli güzellik itiba-

1 Bugünkü Küçük Ayasofya camiidir.

2 Türkler Bizans mozaiklerini ve umumiyetle sanat eserlerini asla
Ayasofya , cami sonra mozaiklerin üzerinde çekilen
badana bugün ve eski sanat eserleri bütün
güzellikleriyle meydana moziikleri kadar muhafaza
Kariyedeki freskler cami dikkatle
muhafaza Son zamanlarda Ayasofya müze haline e
Bizans eserlerinin burada karar Bu.
Türklerin, Ayasofya'ya, Bizans eserlerine ve umumiyetle sanat eserlerine
ve mevkii gösteren çok yerinde bir harekettir.

46
 Didil

riyle bütün bu mimari eserler itiraz götürmez

532 ve 537 Anthemus ve Miletli tara-
Bu içinde, muhtelif renk-
te mermerler ince oymalar, mavi ve zemin üzerine
mozaikler bir eder; Saint - Apotres kili-
sesinin mozaikleri harap ve Ayasofya'dakilerin üzerine
Türkler bir badana bugün bunlara dair,
ancak, Parnezo ve Ravenne kiliselerinin içinden, Selanik'teki
Sain Demetrius'da kalan güzel süslemelerden bir fikir edinilebi-
lir. (3) Her hususta, kuyumculuk eserlerinde, fil di-
el yeni üslubun hakimiyetini bildiren ay-
karakter, parlak süsler ve görünür. ve eski
Grek tesirleri Bizans Jüs-
tinyen ilk devrini
Jüstinyen eserinin tasfiyesi (565 - 61 O) - Genel
Jüstinyen devri incelenecek olunursa itiraz götürmez büyüklü-
ve devlete geçici olarak emsalsiz inkar et-
mek mümkün Fakat, gerçekten ziyade
olup ve
durduran, arzular onu
bu parlak emperyalizm gayretinin, devlete faydadan ziyade za-
rar verip icap eder. Jüstinyen 'in bütün
takip edilen gaye ile, onu için
elde mevcut kaynaklar daima korkunç bir
nispetsizlik projelerJ
ran daimi bir yara idi ve en iyi niyetleri sürekli
- --
d1.1. Buna çare olmak üzere , bir dereceye kadar
mali despotizmi icap etti; ve yönden devrinin
son senelerinde, ihtiyar olan Jüstinyen her yüz üstü
bu hükümdar 565' de 87 zaman dev-
letin vaziyeti pek bir haldeydi. Paraca, askerlikçe, im-
paratorluk kuwetten bütün boyunca, ufuk-
larda korkunç tehlikeler yükseliyordu; vilayetlerde, büyük dere-
beylik mal ve arazisinin ve mavilerin

47
Biz s 1 TARihi

bitmeyen yüzünden dahilde devlet nüfuzu

ancak geçici çarelerle sefalet her yerde e-
rindi · herkes hayretle servetinin nereye
Bir tasfiye zaruri idi: Bu güç ve fe a-
ketli oldu. Bu Jüstinyen in halefleri, Jüstin 11 (565 -
578) Tibere (578 - 582) ve Maurice (582 - 602) in eseri o l-

Bunlar kesin olarak yeni bir politika devri Lom-

bard (568)
ti, Jüstinyen in halefleri, bu hadiselerin cereyan babdan
yüz çevirdiler ve Afrika ve Raven vücuda getire-
rek orada kuwetli bir savunma kurmakla yetindiler. Bu suretle
dikkatlerini çevrip devletin daha
dik bir vaziyet alabildiler. Orduyu için emrettikleri ted-
birler sayesinde 572' de tekrar ve 591 tarihine kadar
süren harbi, Bizans'a fay-
bir nihayet buldu. Avrupa'da, Avarlar ve S lav-
lar Tuna kalelerini zaptederek, Selanik'i ve u
tehdit (591) ederek Balkan hatta
bir da birçok zaferler
en sonunda harbi, ötesine nakletti, Bizans
Theiss (Tais) kadar ilerlediler (601).
Maalesef, iç her bozdu. Jüstinyen, mutlak
hükümetin son dereceye kadar kendisi ö lün-
ce aristokrasi tekrar vilayetlerin
yeniden gösterdi, At partileri Hükürnet
mali vaziyeti düzeltmekten aciz idari
ve ordu eklenmesiyle, memnuniyetsizlik artb. Dini
politika genel daha had bir safhaya soktu. Ha-
kikaten, süren bir ve serbestlik denemesinden
sonra din muhaliflerini itaat ettirmek için ve zorlama usu-
lüne geri dönüldü. Moris (Mourice) buna nihayet vermekle be-
raber yönden ekümenik olmak bulunan
bul ile Papa Büyük Greguvar (Gregoire)

48
 sebebiyet lüzumsuz yüzünden ile
bab eski kinlerin neden oldu.
Cideli kabiliyetlerine Mori_, sert icraab yüzünden
kendini halka hiç sevdiremedi. Siyasi kuwetin Fo-
kas' tahta (602) askeri kolayca
mümkün
__yeni hükQmdar kaba bir asker ancak muha-
lifleri suretiyle tutunabildi (602 - 610); bu SlJretle
devletin harabiyetini Maurice'in almak
idcliasiyle Husrev il, tekrar harbe Mezo-
Suriye'yi, Küçük zaptettiler. 608' de
bul de idiler. Dahilde, suikastler,
birbirini takip ediyordu; bütün imparatorluk bir kur-
istiyordu. O Afrika' dan geldi. 61 O' da Kartaca
Heraklius, devirerek yeni bir sülale ku-
ruyordu. bir sonra, Bizans, mukadde-
idare için, tekrar bir buluyordu. Fakat, bu
da, Bizans Jüstin-
yen'in uzun saltanat kesintiye
ru ve tamam oluyordu.

49
 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

Haracliyus sülalesi, Arap tehlikesi ve

Vll inci
(610 - 717)

l.Heracliyus yeniden
- il. Arap tehlikesi. -111. Din ve
- iV - Vll inci
-V. Heracliyus sülalesinin sonu ve çözülmesi (685- 718)

Bizans tarihinde, VII inci en devirlerden biri-

dir. Bu dönem, mevcudiyetini bile tehlikeye ko-
yan bir devri ve göre çok daha büyük
tehlikelerin Hariçte, korkunç teh-
likeler, ewela ve hemen sonra daha korkunç Arap tehli-
kesi, kuwetten devlet üzerine çöktü. Dahilde, Bizans
devletine ve alemine yeni bir çehre veren derin bir
tamam oluyordu. O vakte kadar, devlet her genel
karakteri bir Roma olarak La-
tince, orada resmi dil Roma oradq. Ro-
ve muhafaza ediyordu. Bi-
lakis, VIII inci yüz bütün kuwetleri
da toplanan ve karakteri gi.ttikçe olan tamamen Bi-
zans bir imparatorluk

51
Biu s 1 p R (! T

-1-
Herakliyus tekrar -
Herakliyus (610 - 641) tahta devletin vaziyeti he-
men ümitsiz görünebilirdi. Her sene, yeni yeni
lar elde 612 ' de Antakya, Apama ve Kayserfyi;
614 de 615' de, Kudüs'ü ettiler ve bu-
radan mukaddes ve en
Ktezifon 'a (Medayin(l) a 617' de ettiler,
Asya 'da e kadar geldiler. Bu
da, Avarlar önünde (619); Lombardlar,
yer ve imparatorluk arazisi-
ni tamamen kaybediyordu. Bu kadar felaketlerden
Herakliyus, bir an, devletin merkezini
Afrika 'ya nakletmeyi Devrin bütün üzerine
tesiri pek büyük olan bir adam, Patrik Sergiyus, kmlmaz az-
miyle ona cesaret verdi. Kolay etkilenmeye müsait, asabi, bü-
yük sevinçlere ve ani ümitsizliklere kabiliyetli, dindar ve
hakaretinden almak için
en nihayet cesur asker, iyi idareci ve büyük general
Herakliyus kendini Patrik, kilisenin hazinelerini emrine
verdi; kendisi de , yorulmaz bir gayretle, orduyu yeniden kurdu.
622' de, mücadeleye Hiçbir hatta müttefik
ve taarruzla
bile (626) hedefinden geri harbi
ülkesine naklederek Azerbaycan'da (623) ve
nda (625) muharebe etti, Ninova'da (627).
Ktezifon (628) zaferler ve efsaneye
birincisi olarak girdi. Hüsrev II nin ölümü (628) ve bunu ta-
kip eden ihtilal, fena bir sulh kabul ettirdi; b
sulhe göre bütün ve aynca mukaddes geri
verdiler, Herakliyus da bunu, muzaffer olarak, Kudüs e tekrar
götürdü (629).

1 Dicle üzerinde eski Sasani merkezi

52
 CttARln OiEHI

Herakliyus bu büyük ask$i zaferlerinden sonra, dini poli-

ile manevi tekrar
ve Suriye ve monofizitlerini kazanmak için, patrik
Sergiyus ve Sirus'la birlikte, din muhaliflerini Or-
döndürebilecek bir formül bulmaya
helite nazariye, buradan imparator, Ecthesis ismi
(638) malum itikatla tarif bu nazariyeyi monofizit-
lere ve Roma kilisesine kabul ettirmeye
bu gayretler sayesinde, yeniden gö-
rünüyordu: ve
nüfuzu, Balkan
yeniden Fakat, bu parlak hakiki
güçlükle saklayabiliyordu. Maliye, bir hal-
deydi; olan
limleri büsbütün bertaraf Birkaç sene içinde, Arap
Herakliyus zaferlerinin neticesini indiriyor,
zamanda dini da uzun ve tohumunu

53
 BiZA'\S 1 p RATORlt.:G T

Arap tehlikesi. - VII inci

.. büyük bir hadise olan isla-
mm Yeni din yirmi senede, ya-
kabiliyeti sayesinde, en büyük
zapt ve ve Ceyhun (Oxus)
dan Trablusgarp ta Bingazi körfezi (Büyük Syrte) sahillerine ka-
dar
637 de,· Halife Ömer' in Suriye'ye taarruz ediyor-
Bizans Agnadain'de oldular (634);
eline (635); Yermuk felaketi (636)
Heracliyus 'a Suriye 'den ebediyen elini çektirdi. Grekler' e
man olan ahali çok çabuk galip tarafa geçiyordu. Kudüs 63 T
de teslim oldu; Antakya, 638' de Bundan sonra Amr,
önemli bir görmeden, iki senede (640 - 642), Mezopo-
zaptetti. hastalanan Heracliyus,
ümitsiz bir halde öldü. Halefi, il. Konstantin Arap-
lar ilerlemelerine devam ettiler. Bingazi (Cyrenaique), Trablus-
garp (Tripolitaine) ellerine (642 - 643); 64 7' de, ilk defa
olarak, Kuzey istila Küçük (651)
tahrip, (653). Bir donanma yap-
makla da o vakte kadar denizlerindeki üstünlü-
tehlikeye zapt (649), Rodos'u
ma (654) ve bizzat imparatorun kumanda Bizans donan-
(Lycie) sahillerinde
tehlikedeydi ve hükmeden Konstantin
II, son günlerini geçirmek üzere gidiyordu
(663 - 668).

Bu, 660'dan beri hüküm süren Emevi halifeleri-

nin demekti. Bundan sonra her
sene bir Arap Küçük Asya 668 de Müslü-
manlar kadar zamanda
tekrar taarruza geçiyorlar, Kuzey Afrika' da orada
kuruyorlar (669), tehdit En ni-

54
hayet 6 7 3 te en büyük a taarruz ediyor-
Fakat yeni imparator, IV. Kostantin (668 - 685), azimli
bir Araplar, yere, tam sene (673 - 678),
karadan ve denizden Bizans hücum ettiler; fakat
zaptedemediler. Son zamanlarda icat edilen ve su üstünde ya-
nabilen bir sayesinde(!) Grek biraz bir üstünlük
Müslüman püskürttü ve Syllaeum
sahillerinde bir Karada, halifenin
As_YJi' da _Muaviye sulh
karar verdi Bu, ilk idi. Kostantin IV, yap-
iftihar edebilirdi. Devletin bü-
tün önünde kadar Ta-
rihçi Teofan ve garpta bü-
yük bir sükunet hüküm sürüyordu.

1 Feu Gregeois

55
Biz s 1 p R ro Rk(fu

il
Dini politika ve Bab. - ayni zamanda kilise Ç
sulhü tekrar tesis ediyordu.
Heracliyus un dini neticeler u.
Monethelisme Afrika ve da, memnuniyetsizl-
ve bunun neticesi olarak Kartaca
(650) ekzarhlan imparatorun nüfuzuna isyan
hükümetten ve Roma muhalif
bir vaziyet Konstantin II, fikir bitirmek
için, yere, Type (648) denilen emirnameyi y e-
re Papa Martin 1 i mahkum ettirdi (653). bo-
bizzat kendisi de babya gitti. Roma itaate mecbur
tu; fakat, Lombardlar, bu hadiseler yeni yerler zap-
Konstantin IV, bir politika takip etmenin za-
ruretini ve Suriye' nin monofizitlerle
bir Roma ile
neticesinde dini süküneti iade etmekle hükümdar, dan
elinde kalan devlete daha kuwetle ve
sadece siyasi ve askeri bakmak için za-
man ümit ediyordu. umumi mec-
lisi (680 - 681), dini vazifesini üzerine
ve ayni fikirde olarak monothelite muhalefetini red
ve yeniden tesis etti.
Bunlar, büyük neticelerdi. 685'te, Konstantin
zaman imparatorluk, içinde batacak gibi zannolunan
dan gibiydi. bu o larak
olan olan
bereketli sanayi servetlerine sahip Suriye'nin ve parlak ticari
faaliyet merkezleri olan Iskenderiye, Gazze, Beyrut Antakya
gibi kaybedilmesiyle iktisadi ciddi
olarak Hiç bir siyah nokta ufukta
yükseliyordu: 679'danberi, geçen Bulgarlar, bu
la Balkanlar Fakat, umumiyetle d et.

56
 ülkenin bü-
yük bir idari reform sayesinde temin
bölünme tehlikesinden ve ölü
olan imparatorluk daha toplu ve uyumlu bir halde
ve 698 de kaybedi-
yordu) VIl inci yeni ve tamamen
ve kadar görünüyordu.

57
 s 1 PAR lORh!G T Ri li i

iV
VII inci yüz
Hakikaten bu zamanda derin bir meydana
Öncelikle ahalide ve ahalis i
azalan Balkan yeni kavimler yer-
Kuzey kabul etmeleri ve imparat o-
ra olmalan ve
Hrakliyus göz mecbur yerlere de ,
Slavlar Mezi (Mesie) (1) de ve Makedonya da Slav
bölgeleri Sclavinie'ler vücut ve birçok defa-
lar Barbarlar Selanik kadar hücum ve az
Tesalya'da , Orta Yunanistan da Pelo-
ponez ve Ege adalannda bile Slavlar Fallmerayer'in iddia
gibi bu bölgelerin tamamen inanmak güçtür,
fakat çok miktarda Elen (Helen) ahali ile ka-
ve bu VII inci yüz pek
çok da imparatorlar güçlükle
itaat ve temsil Ku-
zey Bulgarlar kitle halinde Slav ahali ile
temas neticesinde zamanla ve kuwetli bir devle t
Bütün bu hadiseler, imparatorluk için,
ciddi tehlikelerdi; fakat, bu bir fayda da
görüyordu; bu yeni kan devleti
O mühim bir idari daha meydana
Jüstinyen devrinden itibaren, vilayetlerde, Roma tara-
kurulan hükümet sistemi, askeri ve sivil memuriyetlerin
ellerde Kendisinden sonra.
daha iyi temin için bu usul
Bu maksatla, VI inci yüz sonunda Morik (Maurice)
Berberi'lere Afrika Lombrard'lara Ra-
ven

1Tuna ile Balkan

58
 VII inci yüz da, Arap tehlikesine ve Bulgar tehlikesine
da buna benzer tedbirler Herakliyus ve
halefleri Theme ismi verilen eyaletleri vücuda getirdiler, bu ke-
lime önceleri kolordu gelirdi ve daha sonra bu kolor-
du olunan araziler için
Bu dairelerde idare ve kuwet Stratege ismi verilen bir askeri
kumandana sivil idare onun emrinde mevcuttu, fa-
kat ikinci derecede. Bu suretle, Asya'da, Ermeni, Anadolu ve
Opsikion daireleri, Avrupa' da Trakya dairesi meydana geldi.
Sahil bölgeleri ve adalar da, ayni suretle
Bunlar, denizciler dairesini etti. VII inci yüz sonunda
imparatorluk, Roma devrinde gibi eperchie'lere
cak yerde , çok yedi, yahut sekiz daireye VIII
inci getirilen ve
daireler usulü, imparatorluk kadar ve bu usul, bütün
Orta devletlerinin bariz bir olan askeri mükem-
gösterir.
Fakat bilhassa, VIII inci yüz imparatorluk "Grek" le-
Eski Roma yerine bundan sonra bütün Bizans
mahsus bir unvan olan "Allaha Besileus'
ün grekçesi Haracliyus 627 de meydana
zamanda, Grekçe de resmi dil oluyordu. Jüstinyen, latin-
ceyi1 "Milli dili telakki etmekle beraber kanun-
daha kolay için dil
olan Grekçe" VII nci yüz imparatorun bütün
emirnameleri ve- hükümetin bütün- muameleleri
- Grek
- -dili ile ya-
-
eski Latin veya
Logothete, eparque, stratege, drongaire gibi yeni tabir-
ler ve Ermeni hakim
orduda Grekçe kumanda dili Ve son güne ka-
dar Bizans den-
mekte devam da, orada Latince hiç kimse
yordu ve Pwmaioi yani Rum , kelimesi Grekler
na geliyordu. Neticede V inci ve VI inci . üz
.-· ., ",, XI! ·..

59
Biz s 1 p uroal (fu Tuihi

klasik biraz suni ince ve nazik dil yerine ka::>a

Grekçe meydana ve bu dil imparatorluk e.KSeri-
yeti bir dil
beraber kilisenin genel ve sos-
yal hayatta gittikçe büyük bir yer nedeniyle dini tesir
daha Devlet içinde, dini meseleler bir ye,...
tutar· Heracliyus un harpleri zamanda din harpleridir ve
din meseleleri bir ilgilendirmek-
tedir. Bu andan itibaren, Ortodoksluk Bizansta milliyetle
yönden, Araplar, Antakya ve Ku-
düs'ü zaptettiklerinden beri Bizans kilisesinin yegane kalan
hükümet içinde nüfuzu mutlak olan pek büyük
bir olarak görünür.
ve rahiplerin vicdanlar üzerinde
tesir, ve mukaddes resimlere gös-
terilen hürmet daha az Böyle.__-.x..,a _ _
yüz sonundan itibaren putperestlik fakat onun-
la beraber kadim fikir de yok inci yüz
itibaren, Bizans tamamen dini bir ve
zamanda halk Fikir ve san'at bu
devir, en fakir devirlerinden biridir. bu suretle
daima kilise dili olan Grekçe, hakim
oluyordu; ve Roma hiçe sayan partrikleri-
nin Papalara kötü muamele eden ve onlarla müca-
dele eden dini ile
gittikçe büyüyen ve husumet, iki dünya
kesin ve Bizans
ediyordu.

60
 CHARlES

v
Heracliyüs sonu ve gerile-
mesi (685 - 717) - Bu suretle
refaha için kuwetli bir el kafi gelebilirdi. Maalesef
Jüstinyen il (685 - 695) nin tedbirsizlikleri ve delilikleri
elde edilen bütün neticeleri tehlikeye koydu. Bulgar-
lar (689) ve Slavlar'la harp yeniden Araplar'la da tek-
rar ve felaketli oldu (692); yönden, dini politika
Roma ile ve isyanlara neden oldu. 695' de bir
isyan Heradiyüs sülalesini devirdi ve yirmi bir dev-
resini (695 - 717) askeri hükümet darbesiyle im-
parator, tahtta birbirini takip ettiler; bu yüzünden
Bizans kesin olarak eline (693 -
698). Tibere III' ün (698 - 705) gayret ve geçici ba-
Araplar, küçük tahrip, Bizans'a isyan
eden (703), (711) istila, Amasya (712)
ve Pisidya (1) (713) zapt, Galatya (2) (714)
ma ederek Amoryon (3) u (716) ve
Bu 705 de Jüstinyen II yi tahta tekrar
ran Terbel Han idaresindeki Bulgarlar, istila
(708) ediyorlar ve kadar (712). Devlet,
ümizsiz bir halde idi.
durum, hiç te daha iyi O sosyal
korkunç bir fikri ve ahlaki görünür.
mücadelelerde, bir hiyanet her yere
nüfuz her yerde, Cherson (4) da ve da, patlayan
isyanlar, sürekli ihtilaller, gösteren ihtiraslar bir sada-
katsizlik ve bir hal gösteriyordu. itikatlara son
derecede fazla Ruhbanlardan eski
ibadet, kutsal resimlerin mucize yaratan faziletlerine inanma,
harikalara ve gerçeküstü olaylara iman, - 626 da ku-
Meryem' e isnat olunan rol ve Selanik
da Saint Demetrius'a atfolunan müdahale göz önüne getirilme-
lidir, - meyletme, bu zamanda mutlak surette ruhla-

61
 s 1 p R roRI (j TARiki

ra hakimdir: ve ahalinin dair olan bilgileri-

miz, ahlak olarak göstermektedir. Rahiplerir::
sahip nüfuz
ran sebeplerden birisi idi. Bütün bunlardan birçok in-
sanlar olarak, ve .içinde idiler ve nefret du-

bir bekliyordu, bir istiyordu.

Bu Leon 717' de, Anadolu Er-
menistan ile Ospikyon askerlerinin ilan
imparatora ve
zaman, herkes Senato ve ahali, patrik ve askerler, bu impara-
tora taraftar oldular. Kendisiyle tahta sülalesi im-
paratorlukta düzen ve emniyeti yeniden ve devleti
refli bir yeni düzenliyordu.

1 Bugünkü Yalovaç.
2 Bugünkü Ankara vilayeti
3 Sivrihisar

62
 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

imparatorlar ve resimler
(717 _- 867)
ilk iki imparator yeniden
(717 - 775). - il. Resimler (726- 780).
- 111. ve resimlerin geri gelmesi (780 - 802).
iV. Resimler ikinci devresi (802- 842).
- V. harici ve

(1) ilk iki imparator

yeniden (717- 775) - Yeni imparator Leon III dikkate
bir bir general olarak Müslümanlara
oldukça bir savunmaya usta
diplomat, iyi idi, bir devlet bütün özellikleri
kendisinde Sülaleyi takviye için erkenden hükümete
rak Konstantin V (740 - 775), sa-
küfürlere ve iftiralara, onu Copronyme (gübre isimli)
ve Caballiinos (seyis) lakaplarile
men seçkin bir hükümdar idi. Zeki, ve büyük
idi; ve ziyade amir, sert ve idi. Bu-
nunla beraber ilk iki uzun müddet

bugünkü (Silifke)

63
Biu s l puuo•lt:G

orduya ve Biz.ans aziz olan ve bile tai ·

den çekinmedikleri pek büyük ruha: ·
meclisi rahipleri, Leon IIl ve Konstantin V in d.ini
beraber cesaretlerini eoa-
için tedbirleri, ka-
sivil müesseselerini, memnun eden her · ·
Ve, hakikaten, ilk iki im-
yeniden düzene girmesinde büyük paylan
politika - Leon III ün tahta birkaç ay
sonra Araplar önünde görünüyorlar ve karadan ve de-
nizden taarruz pek olan bile heraka
Fakat, Müslüman birçok muhare-
belerde bozuldu; kuwetsiz kara ordusu bir
Bir senelik sonra
(717 - 718 Araplar
Bu, Leon III için bir saltanat için bü-
yük bir felaket ve Poitiers Charles Martel
on sonra (732) zaferden daha mahiyet-
te bir hadise idi. Arap hamlesi kesin olarak dindar Bi-
Allah ve Meryem'in, ve imparator-
daima görerek olarak iftihar edebilir-
lerdi.
Bununla beraber, bu felakete Araplar yine kor-
kunç olmakta devam Birkaç aradan sonra tek-
rar taarruza geçiyorlar ve yeniden, hemen her Küçük
Fakat, ilk iki imparatorun Akroinos'ta (1)
etmeleri onlar için bir ders oldu. Konstan-
tin V Suriye'de taarruz (745), geri almak (746),
sahillerinde ve Ermenistan'da muharebe için (751) bu
lardan istifade etti. Arap iç mücade-
leler, halifeler olan dan uzaktaki
dat' a nak:ini gerektiren Abbasiler'in hükümet geçmesi
l7SO) Konstantin V in
1 Afyon Karahisar

64
 RIEs

bütün müddetince harp Grekler için iyi gitti· ve kendi-

sinden sonra Leon N , 778 de yüz bin bir ordu ile
Suriye·yi istila etti ve 779' da küçük Asya'dan
VII inci yüz korkunç olan Arap tehlikesi,
imparatorluk için tehdit edici vaziyetini Konstantin
V Bulgar tehlikesinin de önüne 7 55' de taar-
ruza geçerek biribirini takip eden dokuz seferde,
Marcellai (759), Anchialos (762) de surette etti,
korkan Bulgarlar, savunma bile yapmadan 764' de sulhu kabul
ettiler.

772 ' de tekrar ve sonuna kadar devam

ettirilen harp de geçti; ve Konstantin V Bulgar devletini
yok edemediyse de hiç olmazsa Balkan Bizans
iade taraftan, Trakya ve
Makedonya (758) ve Jüstin-
yen il gibi Küçük Asya'da Ospikion (1) dairesinde Slav kabilele-
rinden bir (762).
Reform - iki imparator devletin
hürmete mecbur ettikleri gibi içeride
de onu yeniden iktisadi ve sosyal
kilat pek büyüktü.
Leon III ve temin için theme
(askeri bölge usulünü inci bü-
yük vilayetlerini daha çok, daha dar ve daha kolay
dairelere bu suretle, kumandanlara büyük bölgele-
re sahip kudreti ve bundan olan is-
yanlar tehkilesini Askeri kanun orduda
1

düzeni iade dikkatli, genellikle sert bir mali ida-

re hazineye kaynaklar Arazi kanunu 1 büyük arazi-
lerin verecek serbest kü-
çük mülklerin önlemeye, köylüye daha iyi
teminine Deniz kanunu 1 ticaret gemilerinin ge-

1 Bursa vilayeti

65
Biz s 1 p RA10RI G TARilii

ediyordu. Bilhassa. Ecloga (739J den· en

ni kanunun büyük adli reform a · e ·dar -- ·
düzeltiyor ve kanuna daha büyük bir yepyeni e - --
ha insaniyet ve fikrini sokuyordu. a::t -
bir saltanattan sonra ilk iki 74 T -
tahribat yapan vebaya resimler
re zengin ve müreffeh

66
 il
Resimler (726 - 780) - Leon III ve Konstantin V,
tamir edici eserlerini tamamlamak için, gerçekte, büyük bir dini
reforma Kutsal resimleri yasak ettiler, savunan
takip ettiler ve sebep resimler deni-
len büyük ihtilaftan tarihte, iconoclaste, resim
resimleri
Genellikle, imparatorlann dini ka-
rakteri ve bu husustaki ve bu
önemi oldukça eksik olarak Onlara ilham ve-
ren sebepler, ayni zamanda dini ve siyasi idi. VIII inci ba-
birçok dindar ruhlar, itikatlara fazla
bilhassa resimlere adetine verilen önemden, onlar-
dan beklenilen mucizelerden, bütün dünya ve menfa-
atlerine ve birçok iyi
insan bu adetlerin dine kötülükle olarak
Bilhassa Asya' da, resimlere kuvevetli
idi: olan Leon III, bu fikirlere ediyordu. Ne kendi-
si , ne bazen gibi, serbest rasyona-
list, reform veya ihtilal öncüleri bunlar,
dindar, hatta din alimi, kendilerince putpe-
restlik dini samimi olarak temizlemek isteyen
Fakat, bunlar, zamanda, bü-
yüklük ve sükunetini devlet idiler.
servetlerinin sürekli devlet için ciddi tehli-
keler Kilise vergi muafi-
yeti hazine gelirlerini rahiplik giren adam-
ziraatten ordudan askerler, genel hizmet-
lerden memurlar kadrosunu oluyordu. Fakat, rahiple-
rin ruhlar üzerindeki nüfuzu ve bundan kuwet ve kudret
korkunç bir tahrik unsuru haline koyuyordu.
- bilhassa Konstantin V - bu hallere
lar: resimleri yasak etmekle resimlerde ve resimlere gösterilen
hürmette en kuwetli hareket birini bulan rahip-

67
 BiH s 1 T Rilii

lere mücade e - e
imparatorlar uzun bir devri açblar·
bu mücadeleden pek vahim siyasi neticeler de Resimleri
hükümdarlar adilane bir hüküm vermek iste-
nirse ki bunlar rah" p e-
rin yüksek ruhaniler
Asya olan ordu ve resmi çevrelerde
fakat bir bile birçok buldular ve gi-
de ne ne de azametsiz
726 da, Leon III, resimlere birinci emirnameyi
Bununla ki, resimleri mahvetmekten ziyade aha-
linin için daha as-
emrediyordu. Ancak bu tedbir, sonsuz tahriklere neden
oldu. hadiseler, Yunanistan'da, çabuk
bir ihtilal (727); genel bir ayaklanma {727)
Papa Gregoire I1 resim bid'atine protesto ile ye-
tindi halefi Gregorie II1 hemen daha cesurane bir politikaya
ve resim sadece memnun ol-
için bir an imparatora
Suriye' de Jean Damascene de, Leon III e püs-
kürüyordu. Bununla beraber, emirname, büyük bir ihtiyatla tat-
bik benziyor; resimleri müdafaa edenlere bir sis-
tem dahilinde takibat Patrik Germanos azil ve yeri-
ne reform taraftan birisi getirildi (729), ruhban
tedbirler yönden Yunanistan' daki isyan
te

Fakat, mücadele zaruri olarak Hakikatte.

din hususunda imparatorun nüfuzu ile devletin vesayetinden
kurtulmak isteyen kilise arzusunun bir ihtilafta çabu-
cak prensip meseleleri söz konusu oluyordu. yönden. ba-
ziyade din ilmine olan Konstantin V re-
simlere fakat, Meryem' e ve evliya
de olmak itibariyle mücadeleye fikirler getireli: ve
zamanda daha için mücadeleyi, daha

68
bir hararetle daha sistematik ve daha bir idare
etti.

Bir zaman, Artavasde ile (7 40 - 7 42)

lan on senelik ve refahla kuwetlendirdikten sonra
Hieria(l) da resimleri resmen yasaklayan ruhani bir meclis top-
Bundan böyle, hükümdar, muhalifleri imparatora
asi fakat bizzat kendisine de isyan
adamlar gibi vurabilecekti. Bununla beraber,
iknaya Hakiki ve zulüm ancak 7 65' te
Resimler imha edildi. yahut laik-
veya yemekhane
el kondu, rahipler tevkif ve hapsedildiler, kötü muamelelere
maruz sürüldüler; genç Saint Etienne gibi,
içinde öldüler; alay halinde, at
toplanan önünden geçirilerek hakaretlere Dev-
letin birçok yüksek idam yahut sürgün edildiler. Ev-
vela sürgün edilen Patrik Konstantin idam olundu (767). Bu te-
mizlik hareketi, bütün imparatorluk içinde, imparatorun
iddia ettikleri kadar sert olmasa bile-
umumiyetle, nadir zannolunur -son derece
devam etti. biri diyor: "Hükümetin mak-
rahipler kökünden yok etmek" gibi görünüyordu.
Rahipler, koydular; cesaretle "adalet ve hakikat
Bununla beraber, tes-
lim oldular, bilhassa o kadar ki, bi-
raz olmakla beraber, bir gibi, "Bizans'ta
rahipler
Mücadelenin, tarif edilemez neden
ve devlet içinde derin tahrikler
Bundan pek neticeleri oldu.
Leon ili, muhalefetini kuwetle ortadan
Kalabra, Sicilya, Girit ve

1 Fenerbahçe

69
 Biz s 1 pARAToRILGL T

idaresine vermek için Roma nüfuzundan

(732) ve husume · ·
751 de, Raven Lombard 'lann da!'"-
beleri albnda mahvolunca Etienne il muhalif ve
ve iyi savunmadan aciz imparatorluktan
daha ve daha etkili bir himaye aramakta tereddüt et-
medi ve muzaffer Pepin den vaktiyle Bizans'a ait topraklan ka-
bul etti ki bunlar bundan böyle dünyevi ülkesini
kil (754). Bu, imparatorluk ile Roma ip le rin
dernekti. Konstantin V, hain ve hilekar bir teba saya-
ve efendilerine ait gayri olarak gasbeden
için esirgemedi. Fakat,
bir netice vermedi.

yeniden 774' de müdahale ederek Pe-

pin'in resmen teyit ediyordu. Bizans, ancak
Venedik ile güneyinde birkaç rnuhafaza ede-
biliyordu. Bu suretle, imparatorluk biraz daha
bulunuyordu, yönden bu da istikbal için
korkunç ve tehlikelerin tohumlan
yordu.

70
 ChARIEs DiEhl

111
ve resir'nlerin geri gelmesi (780 - 802) -
din pek çok memnuniyetsizlik ve
Konstantin V in ölümü ile bera-
ber bunun
Leon N (775 - 780) saltanat kendisin-
den devam ettirdi; fakat, dul
Irene biraz sonra, Konstantin VI vekili olarak
Ortodokslara ve resimler ibadetini tekrar geri getir-
meyi kendi için daha buldu. Bütün enerjisini
büyük vermek için 782 de
Chrysopolis (1) e kadar tekrar gelen Müslümanlara müca-
deleyi ihmal etti ve halife ile oldukça onursuz bir
(783); taraftan, bilhassa, içerde, hükü-
metten resim biraderle-
rini, Konstantin V in ve bu yolu-
nu Patrik Tarasios'un ile, Ruhani
Meclisinde (787) resimler aleyhindeki mücadelenin resmen
temin etti ve bu zaferde kilisenin devlete istik-
lalinin gören dindarlar partisinin resimler
ibadetini geri getirdi.
zaferle mestolan ve dindarane gayretinin temin
halk sevgisinden cesaret alan büyüyen
mücadeleye girmekte ve taht tereddüt et-
medi. seferinde, Konstantin V in kalan or-
dunun ve
ve imparatorluk etmelerinden
ümidi mecbur oldu (790). Fakat, bir
gayretle hükümete tekrar 797' de,
devirdi vg__gözh rini oymakta tereddüt etmedi. O vakit kendi is-
miyle devleti idare eden imparator olarak sal-
tanat sürdü (797-802). Fakat, her ne kadar mücadele ile kuv-

1 Bugünkü Üsküdar

71
 s 1 p a T ailii

vetlenen. yenilenen kilise. onun sayesinde Bizans cemiye ·

eski yerini tekrar runban ve partisi
Stoudion 'lu Theodore gibi idaresinde her vakitte
ziyade daha kuwetli ve daha aktif ise de din po-
özen imparatorluk için kötü neticeler
geri Konstantin VI Arap ve BLl--
garlar'a geçici (791 - 795
bir
tekrar taarruza geçerek kendisine vergi ver-
mecbur ediyordu (798). Grek
Hükümeti gösteriyordu. 800' de Frank lehine
Roma yeniden Bizans için
onur bir durum
küçülen imparatorluk, hükümetin kiliseye göster-
muamele, resimler derin
ve sülale ihtilalleri devrini tekrar açmakla kötü ör-
nek içerde de resimlerle müca-
dele deVri , büyük bir fikir ve san'at hamlesi
ya imparatorlar tam dini resim-
leri yasak etmekle beraber saray asri par-
severlerdi ve süslemek için eski gelenekten
ve Arap modellerinden ilham alan bir laik
lerdi- bu yüzden ve sekizinci yüz ettikleri
konu:n imparatorluk büsbütün
kat, Islama savunucusu,
medeniyetin koruyucusu ifa büyük rolü ne olursa
olsun VIII inci yüz sonunda imparatorluk, her tarafta kor-
kunç tehlikelerin tehdidi ve pek Nicephore hü-
kümet darbesi ile devrilen (802), felaketlere ve

72
 Resimler ikinci devri (802 - 842) - Nicephore
(802-811) zeki bir prens ve hazinenin çare arayan,
bunun için kilisenin bile el koymaktan çekinmeyen
yetenekli bir maliyeci idi. Resimlere muhalif
dete sert tasvip etmeyen bir fikir-
deydi· fakat yönden, bu mu-
hafaza etmek istiyordu ve bilhassa zaferle mest olan ve hürriye-
tini geri almak ve devletin nüfuzunu sarsmak isteyen Bi-
zans kilisesisin kabul edilemez görüyordu. Resimler
ikinci özellik budur; o vakit,
Bizans'ta, ruhani derecelerin kavgalara ol-
dukça benziyen haller
Saint - Jean de Stoudion rahip Theodore
idaresindeki kilisenin isteklerini savunmada en çok
ve en çok çetin Bunlar, resimler mücade-
lesinin Patrik Nicephore (800-815)
un imparatorun mali ve din
rindeki hakimiyetine mücadele
Hükümet bunlara hareket etmek (809), kendileri-
ni ve sürmek mecburiyetinde Roma kilisesinin
olan rahipler, bu pahaya da olsa,
kilisesinin devlete istiklalini temin için Papaya mü-
racaatta tereddüt etmediler. Bu gibi bir vaziyetin resimler mü-
cadelesi lehine bir reaksiyon Bu hareket,
Ermeni Leon V (813 - 820) ve Frikya sülalesinden iki impara-
torun, Michel il (820 - 829) ve Theophile (829 - 842) in eseri
oldu. Yeniden, otuz sene, imparatorluk
815 de, Ayasofya'da toplanan bir meclis, yeniden resim-
leri yasak etti ve 7 53' de resimlere emirnameleri
tekrar koydu. Netice olarak, dini resimleri, yeniden
bilhassa rahiplerin muhalefet ve göste-
rileri mahkumiyetler, kötü muameleler ve sürgünlerle merha-

73
Biz s 1 pAR TOR! T

metsizce
ve zulüm ve aleyh tan ve ina o ·
alimi olan Theophile in daha sert o a -
Resim bir emirname
(832) ve sihirbaz bilinen Patrik Jean bunu a b - e
memur oldu. rahipler takip ve hapso-
lundu · yeniden devri hüküm sürdü. Fakat 120 se e
muharebeden sonra, bu yorucu ve mücadeleden
idi. Theophile'in ölümünün ertesi günü, dul
naibi Theodora, nasihatleri üzerine resim-
ler ibadetine izin vermekle sükuneti tesise karar verdi. Bu.
yeni patrik Methode'un idare 843 meclisinin eseri oldu,
kararlar debdebeli merasi le ilan olundu. Grek kilise-
si, bu her sene 19 bugün bile, Ortodoksluk
olarak kutlar. -
Fakat, resimler serbest bu kilise zafer ka-
olmakla beraber resimler mücadelesini yapan impara-
en önemli arzulan oluyordu. Onlar kilise-
yi devletin emrinde tutmak, kilisenin üzerindeki imparator nü-
fuzunu bu iddiaya stouditler
le mücadele imparatorun inanç ve iman meseleleri
üzerinde karar vermek inatla ve ki-
lisenin laik kuwete istiklalini Bu noktada.
Stoudit'ler
Resimler mücadelesinin en bariz neticesi, kiliseyi impara-
torun nüfuzu her vakitten ziyade daha itaatkar yap-
mak

74
 CttARlEs D i EHL

.v
ve devletin tekrar
(802-867) - Devlet bu din iken va-
him hadiseler, içerde sükuneti bozuyor ve emniyetini

sülalesini tahttan
cinayet, ihtilaller devrini tekrar Nicepho-
re 'u tahta hükumet darbesini (802) 5.Leon' u
ihtilal(813) ve Leonu öldürerek yerine i geçiren is-
yan(820) takip etti; ve ihtilallerin so-
nuçsuz kalan listesi uzundur. en korkun-
cu, dayanarak ihtilale hemen sosyalist bir karak-
ter veren Thomas (822 - 824) Yirmi sene, im-
paratorluk içinde
devlet daha iyi gitmiyordu. 'a impa-
rator 812
da tasdik ediyordu, Bizans burada Venedik'i ve
güneyinde yerleri muhafaza edebildi. Araplar'la tek-
rar muharebe (804), vahim felaketlerle
panya Müslüman Girit'i (826) ve buradan
görmeden Akdenizi tahrip ettiler, Afrika Müslümanla-
n (827) ve 831' de Palermo'yu zaptettiler. korkunç
Kurum Han Hemus(l) dan Karpat'lara kadar
bilhassa Bulgar tehlikesi korkunç Nicep-
hore, istila etmekle onunla mücadeleye dö-
nerken bir felakette mahvoldu (811) ve yeniden Edir-
ne 'de muzaffer olan Bulgar'lar kadar
geldiler (813). Leon V in Mesembria(2) daki zaferi (813) devleti
Fakat, bu muhtelif tehlikelere, Peloponez gibi
(807) tamamen itaat kavimlerin da

1 Balkan
2 Misivri

75
Biu s 1 T Rilti

ilave olunursa yirmi senelik sonra büyük · -

paratorlann eserleri tamamen gibi görünebilir ·.
buna bu krizden de
Theophile devri (829 - 842), zamania
sayesinde, felaketleri a-
mir etti ve hakikatte, Dasiomon(l) e
Amorion(2) un sonra (838), Araplar'dan iste-
mek mecburiyetinde ise de, yönden,
içerideki maliyenin iyi idare be-
cerisi Bizans itibar ve tekrar Ya-
mukaddes lüksü, medeniyetin
sayesinde, dokuzuncu halifeler
ile rekabet ediyordu. Ve resimler sü-
künet bulduktan sonra, Bizans, daha parlak ve daha kuvvetli
göründü. Gerçekten, bu uzun devrinden
edebiyat ve san'at yeni bir gibiydi ve Sezar Bar-
das (850 ye Magnaure yeniden ku-
rulan Üniversitesi Selanikli Leon'un idaresinde tekrar
dikkate bir fikir, kültür merkezi
Mücadeleden kilise, zamanda ye-
ni faaliyetini devletin hizmetine veriyordu. Kilise, din muhalefe-
tini, bilhassa Theodora hükümetinin Küçük Asya da takip
Paulicien(3) !eri ezmekle ve Peleponez
girmelerini tamamlamakla nüfuzunu, bütün
Cyrille ve Methede (Sllavlann havarileri) Büyük Mo-
ravya Prensinin daveti üzerine Macaristan ve Bo-
hemya'da Barbar kabilelere (863). Bun-
lar daha Yeni olanlar için mukaddes
Slavcaya tercüme ettiler; eserlerini yazabilmek için
glagolitique suretiyle bütün Slavlar a alfabele-
rini ve edebi dillerini verdiler; bunlar Slavca vaaz ediyorlar. din

1 Turhal civannda
2 Sivrihisar
3 Havarilerden Paul kurulan Hristiyan

76

Ll
 Cli RlEs Didtl

merasiminde dualan ve ilahileri Slavca okuyorlar bir Slav ruha-

ni heyeti ve bu ve an-
Slav soktular. Selanikli bu iki
yirmi sene (863 - 885), Moravya'da yo-
lunda devam ettiler. Bu bir müddet son-
ra Alman husumeti ve Macar zaafa fa-
kat, usuller, yerlerde, Bizans'a daha
getirdi. Don Yahudi dev-
letine giriyordu. Bilhassa, 864' de Bulgar Çan Boris Ortodoks-
kabul etti ve takip eden bu yeni bir an
Bizans ve Roma tereddüt ise de ve ülkesinde
Latin ayinini tesis için Papa Birinci Nikola ile münasebete gir-
ise de (866) Bizans nüfuzu bundan böyle Bulgaristan'a de-
rin bir bulunuyordu.
Bunlar, büyük III ün (842-
867) delilikleri, bilhassa Theodora (856) ve Bar-
vesayetinden kurtulduktan sonra, elde edilen geçici neti-
celeri tehlikeye soktu. Girit deniz-
lerini etti; Küçük Asya'da, yirmi (844 - 863),
larla felaketler birbirini Müslümanlar, 843'
den 859' a kadar, En nihayet,
Ruslar, ilk defa önünde göründüler (860) ve
göre Meryem'in bir mucizesi
Daha ve daha bir hadise III dev-
rinde vuku Cesar Bardas azledilen
ce' yerine Photius, (858). Paya Niko-
la 1, azlolunan ruhaninin üzerine mesele tah-
kikat memur etti. Photlius'un
beri
memnuniyetsizlikten ve husumetinden mükemmel
bir istifade etmesini bildi; Roma üstünlük
hakiki bir milli dava yapmak yolunu usta-
buldu. Nikola 1 in kendi aleyhinde aforoza
(863) Roma ile münasebeti kesmekle cevap verdi.

77
 Biz s 1 pAR roRluli

Meclisi (86 7) aforoz etti, kilisesi kan_ -

gayri ilan ederek Bu: ayn za-
manda, Bulgaristan'daki yo a , -
heyecanla ortaya Bizans milli hissinin parlak bir
idi (866).
Bu IX uncu yüz bu ha-
diseler gerçek anlamda bir Bizans milliye-
ti Resimler sonunda, imparatorluk <lir
siyasi kuwetini, fikri tekrar elde
bilhassa bir Bu impara-
son derecesine zaman
III ün gözdesi ve kendisi saltanata ortak
edilen Vasil (1), rakibi bertaraf ettikten
sonra (866) velinimetini öldürdü (867) ve tahta yeni bir sülale
Bizans yüz elli refah
ve verdi.

1 Bu aileye,umurniyetle denir. Maamafih Vasi! ailesinin &meru

ve zamanlarda Makedonyada göz önünde
bulundurmak

78
 BÖLÜM

Ermeni sülalesi zamamnda

en parlak devri (867 - 1081)

l.Ermeni ve sülalenin kuvvetlenmesi (867

- 1025). - il. Makedonya imparatorlarm (867 -1025).
- 111. dahili hükümeti ve X uncu Bizans medeniyeti.
- iV. sebepleri.
- X. XI inci yüz gerilemesi (1025 - 1081)

1
Makedonya hükümdarlarf ve sülalenin kuwet-
lenmesi. - Bizans 867 den 1025' e kadar, yüz
elli bir-ihtisam Bir buçuk
yüz boyunca yetenekli hükümdarlar
dan idare edilmek gibi bir sahip hüküm-
dar saltanat süren muzaffer kuru-
cusu Vasil 1 (867-886), Romain Lecapene (919 - 944) Nicep-
hore Phocas (963 - 964), Jean Tzimisces (969 - 796), niha-
yet, tam yapan Vasil il (976-1025), ge-
nellikle tasavvur tarzda Bizans
Bunlar, kendilerini sevdirmekten ziyade kor-
kutmak genellikle merhametsiz, ve sert in-
sanlar, kuwetli ve iradeli fakat, bunlar imparator-
devletin kuweti olarak gördükleri
ve bu yönüyle sevdikleri askerler ömürleri geçen dev-
idiler; ülkenin söz konusu olunca hiçbir

79
 Biu s l p auo ll!Gt: T ailii

den çekinmeyen. ve bükülmez iradeli yetenekli

di. Lüzumsuz masraflardan çekinirler, sadece milli serveti
mak parlak debdebesi alaylann e
merasimin ancak ettikçe ve
imparatorun ve oldukça
alakadar eder. Kendi hüküm ve ait pek
kanç için genellikle musahip ve yoktu.
seneden fazla (944 - 988) ve hükümdar
hükümetin ruhu olan Romain Lecapene'in gayri
mabeyinci Vasil gibi nüfuzlu birkaç bir tarafa
ve emirleri
kalan Ermenili'ler, zafer idiler ve kalpleri en
yüksek ihtiraslarla dolu idi. Bizans dün-
büyük devleti ve yapmak is-
. tediler· gayreti, diplomasilerinin
hükümetlerinin sayesinde hayallerini ve
bu devri hakiki bir Rönesans devri, uzun tarihinin en
biri
Vasil 1 tahta devlet hala pek zor bir du-
Bütün devlet yeni muhtaç bir
halde görünüyordu. cinayetle en yüksek makama
kaba köylüde bu vazifenin bütün
Zeki idi içerde düzeni tekrar kurmak ve devletin itiba-
düzeltmek istiyordu; iyi idareci ve mükemmel asker idi, her
ewel imparator nüfuzunu kurmak arzusunda
idi. Yirmi senelik
hep birden iyi bir hale koydu ve hizmetlerin iti-
bar sayesinde ailesinin siyasi
idare tarihi pek
mühim olan Leon VI {886 - 912) -
göstermek davranmakla baba-
ise de - sülalenin kuwetlenmesini gayretle ta-
kip etti: Tahta bir veliaht temin etmek için dört evlen-
mek suretiyle herkesin dedikodusundan ve kilise ve Patrik i-

80
kola ile ihtilafa girmekten çekinmedi. Fakat, bu Bi-
zans'ta ilk defa olarak, bir prens ailesi lehine fikrinin
görüldü. O vakit birisinin gibi: "Sülalesinden,
güzel dallar için imparatorluk nüfuzuna kuwetli kök-
ler vermek" gibi mühim bir ilk iki imparator
Bundan böyle bu kadar kuwetle
devirmek daha bütün Prophyre-
genete yani alan bir imparator ai-
lesi meydana Halk, aileyi ve kendilerine
ça Bu hal, o zamana kadar birçok ihtilallerle
bu devlette mutlu edici ve neticeleri büyük bir yenilikti.
bu devrede bile, ihtilaller eksik Le-
on VI Konstantin VII nin geçen
ile Romain Lecapene (912
- 959) bir çeyrek için gasbetti. Biraz sonra, Kons-
tantin VII nin Romain il, dört senelik bir saltanattan sonra
(959 - 963) zaman Vasil il ve Konstantin Vll
nin küçüklükleri ortaya iktidar Nicephore
Phocas (963 - 969) iktidara getiren ve Nicephore'un
öldürülmesiyle Jean Tzimisces (969 - 976) i imparator yapan
feci hükümet darbesini getirdi. Fakat, bu hiçbiri Vasi!
1in tahttan cesaret edemedi.
Romain Lecapene resmi olarak Konstantin Vll ile pay-
hakikatte onu ilmi mec-
bur etti. Nicephore Phocas ve Jean Tzimiscees ismen ve zahi-
ren Romain il nin ve
imparator ailesinden prenseslerle evlenmekle
Ve kendilerinden sonra,
iktidar, Makadonya ailesinin müsait olan temsilcisine, bü-
yük Vasil il ye dönüp geldi. Sülale o kadar kuwet-
ki bu devletinde bile saltanata geçtiler:
Vasil il nin Zoe (1028 - 1050) - birbirini takip eden üç
- ve Theodora (1054 - 1056);
Zoe'yi tahttan indirmek isteyen V in 1042 ihti-

81
o
Biz s 1 pARAJORluG

lalinin ve her iki imparatoriçeyi

he edilen Konstantin Monomak q.
gibi bu prensesleri halk seviyordu. O vakite kada:
Bizans ta böyle bir ve kamuoyu, aa
en son saltanat süren daima muzafferdir ' fikrinde bulunuyo. . -
du · bu hal bir cinayet fakat , daha fena brr
bir derecesine sokuyordu.
yönden, da adam ve büyük kuman-
dan imparatorluk bir Konstantin Vll nin siyasi ik-
bir Romain il nin ve
uzun süren küçüklüklerine dayanabildi ve
yürütmek için, bir buçuk Bizans, uzun zamandan beri gör-
bir ve idare bulabildi. Makedon-
ya sülalesi Courcouas'lar, Phacas'lar, Skleros'lar
•'
1
gibi generaller, mabeyinci Vasil gibi
metli devleti bir
ve kabul etmez bir
Bütün cephelerde tekrar ve parlak zafer-
lerle netic('.denen taarruzlar; askeri projeyi tamamlayan ve im-
çok tabi devletler toplayan diplo-
masinin bütün ve kadar
lan Bizans nüfuzu; büyük yasama eserleriyle kazanan
kuwetli bir hükümet; kendisine reddeder gibi gö-
alameti ve ortodoksluk
ortak sayesinde temin etmesini bilen yetenekli ve bilgili
bir merkezi idare idare
ettikleri yüz elli devlete özelliklerdir. Bu impa-
ratorlar bütün gayretlerine bu tehdit eden kor-
kunç tehlikeleri bertaraf ve azami bir kendini
gösteren ve sosyal meseleyi muvaffak ola-
daima ayaklanmaya derebeylik aristokrasisini
kilisesinin muhteris reislerini dini
karmak ve bu Roma'dan ebedi olarak
la devletin sarsmaktan Bundan

82
 CkARlEs DiEkl

sonuna varan aile, Nor-

man'lar ve Türkler ve uzun bir
(1057 - 1081) Bununla beraber, Vasil 1 in
sülalenin Bizans'a birçuk fevkalade bir
de X ve XI inci
Avrupa medeniyetinin en parlak merkezi ve gibi "Or-
ta Paris' i" idi.

83
 Biz s 1 pAR lARilii

il
(867 - 1025 .
-Araplar a mücadele. - Araplar, 826 da Girit'i
sonra Bizans denizleri için bir afet merke-
zi Chandax (1) Müslüman ve Ara
Tarsus ve Trablusu nda gibi buradar,
da bütün Ege denizini Vasil 1 in ordu ve
yeniden düzeltmek içiu sarf gayretlere
Adalar denizine hakimdi. 904 de, Tra-
bulus'lu Leon Selanik'i ve hemen bütün esire-
907 ve 924' de Bizans bilhassa Limnos
Girit'e seferler
felaketlerle neticelendi (911 ve 949). Adaya imparatorlu-
en iyi generali Nicephore göndermek icap etti
1
'I
(960). Kumandan, Girit'e muvaffak oldu ve birkaç ay-
bir sonra zaptetti (961 mart). Zapte-
1
dilen ada denizlerinin hakimiyeti Bi-
geri geldi.
zamanda, uygun vaziyetler sayesinde Küçük As-
ya' da tekrar taarruza geçildi. Daha Vasil I.
kadar tekrar ve Samsat (873)
geri Kapadokya ve Kilikya' da seferler
(878 - 879). X uncu Müslüman aleminin bil-
hassa 927 den itibaren imparatorluk Bulgar tehlikesinden kur-
tulunca, Bizans Yirmi iki ytl Küçük As-
ya da (920 - 942) kumanda eden ve kendisine Tranyan
Belisaire verilen Jean Courcouas, daha sonra
Bardas Phocas ve Nicephore, Leon, Konstantin gibi
generaller idaresinde mücadele ileri götürüldü.
928 de, Theodosiopolis (Erzurum) zaptolundu; 934 de
Melitene (Malatya), 944' de Edesse (Urfa) ve burada
1 Hendek. IX müslümanlar bugünkü
Kandiye ve X Nikoforos Fokas tahrip

84
 Ch ARlEs Oidtl

olan mucizevi resmi getirildi, 949' da Germa-

nika 95 7 de Amida (Diyarbekir) 958' de Samsat
gal olundu. Bizans Halys tan a ve
Dide ye kadar tekrar Yeniden kurulan birçok vi-
layetler Sebastee (Sivas) , Mezopotamya , Seleucie (Silifke),
Lykandos (Malatya) vilayetleri Bizans fetihlerinin önemini gös-
teriyordu. Ermenistan ve (Gürcüstan) boyundu-
ve Bizans nüfuz bölgesine Bütün X
uncu yüz Ermeni 'ler mü-
him bir rol ve devlete asker, generaller, idareciler,
diplomatlar ve hatta imparatorlar bile verdiler. Sülaleye dahil
olmayan darbeci Jean Tzimisces ve Romain Lecapene'in her
ikisi de aslan Ermeni idiler.
Hakiki bir hareketi, müslümanlara
harekete geçiriyordu. Nicephore Phocas, Kilikya ve Ku-
zey Suriye'de Halep "Hamadani" emirlerinin kuwetini eziyor-
du. Anazarbe, Adana, Mopsueste (Misis) (964), Tarsus (965),
Laodicee, Hierapolis, Emes (Humus), Halep ve nihayet Antak-
ya (968)
Halefi, Jean Tzimisces, Mezopotamya'dan Edesse {Urfa) ve
Nusaybin'i (974), Suriye'de ve Beryte (Be'tut) (976) u zapte-
diyor ve Rlistin'de Kudüs kadar ilerliyordu. Bir tarihçi-
nin göre "Milletler, Tzimisces'in önünde büyük
korku içinde idiler ve kafirleri orak gibi biçi-
yordu". Vasil il, tekrar hareketini sona erdirdi.
995' te Halep, Humus, Güzel zaferlerle Müslü-
man hükümeti harap edildi, büyüyen imparatorluk yeni
taarruzlara kuwetli kalelerle müdafaa Vasil il tara-
Ermeni prensliklerinin - belki tedbirsizce -
ve (Gürcistan) itaat bu parlak
neticeleri Jüstinien beri, imparatorluk,
nüfuzunu bu kadar uzaklara
Bulgarlara mücadele. - Arap harbinden ziyade Bul-
gar harbi, X uncu yüz yil tarihinin en önemli hadise-

85
 BizA s 1 p RATOR I T Rilii

sidir. X uncu yüz Bulgar tehlikesi her zam

den daha korkunçtu. Ülke itibarile Bulgar devleti Tuna kuzeyli.-
de bulunan bölgelerden Balkanlara kadar ve Pindos
kadar
Manevi Bulgar unsuru ile Slav unsuru
tam olan Bulgaristan, ülke içi
homojen bir devlet bu devlette hükümdar
nüfuzu kuwetli bir ve Bizans'la temas netice-
sinde ülke oldukça yüksek bir medeniyet derecesine
ti. Bütün bunlar, Bulgar hegemon-
için Bizans mücadeleye girme hevesini
veriyordu. Bu arzulan için bir
yeterliydi. Bu adam, Boris'in Çar Sime-
, .. on (893 - 927) Rehine olarak Bizans ta
lükse ve medeniyetine pek
olan bu Çar ile ele geçirerek Konstantin'in ha-
leflerinin hayal etti. Hakiki bir sa-
ve yüz fazla bir zaman birbi-
riyle
Mücadele 889' da ve ki sebebi de ekono-
mik nitelikte oldu. Leon VI Bulgar tacirlerinin ant-
Selanik' e naklini Simeon harp ilan
etti. gören netice
Bulgar geri çekilmeye mecbur etti (893). Fa-
kat, Leon VI ölümünden sonra Konstantin VII nin küçüklü-
ona tekrar gelmek verdi.
913' de önünde göründü; 914 de Edirne'yi 917'
de, Anchialos imparatorluk ezdi. Muzaffer
Simeon kendini "Bulgarlar ve ilan
ediyordu; Preslav'da, bir Bulgar
kurdu, zaptetmesi 924' de ona da
etti. Fakat, Bizans almak için oraya kara-
dan ve denizden hücum etmek ve Simeon'un deniz
kuweti yoktu. Romain Lecapene ile mülakatta, vaktiyle

86
 CH ARlEs

Saint Leon Attila gibi, bu eski iti-

bar ve medeniyet mevcut olan her tesiri
tahmin olunur. Geri çekildi, rüyadan vaz-
geçti. Simeon ülkesinde, bilhassa büyük Preslav'da,
kendisine Bulgaristan' büyük
bir fikir ve san'at kültürü Bununla beraber,
önünde Bulgar neden ol-
du. Sirneon zaman (927) bulunuyordu.
Gerileme, Pierre (927 - 968) in uzun esna-
Bu içinde Bulgaristan, gittikçe imparator-
uydusu gibi oldu; ve Bizans halde eski raki-
bi her gün biraz daha kuweti
önünde derebeylik din Bogomile'le-
rin dinsel yüzünden Bulgar milliyeti da-
için intikam saati
Bu saat, 96 7' de Nicephore Phocas, imparatorlu-
Bulgarlar'a vermekte vergiyi vermedi ve Kiyef Bü-
yük prensi Sviatoslav ile Bul-
garistan'a taarruz etti. Fakat Sviatoslav memleketi
orada ve istemedi (968) - Çar Pier-
re' in ölümü , Nicephore 'un katli (969) , vaziyetin
Jean Tzimiscese tahta zaman Rus
bile tehdit ediyordu; Sviatoslav geçi-
yor, Filibe'yi ediyor (970), kadar panik
du. Bereket versin, Ruslar Lüleburgaz (Arkadiapolis) da
oldular (970) ve imparator bunlara büyük bir sefer
layabildi (971). Bizans Tuna'ya Tzimisces
Silistre (Dorostal)
de onu itaate ve memleketi mecbur edi-
yordu. Bulgaristan patriklik kal-
muzaffer devletin yeniden Tuna'ya
götürüyordu.
Bununla beraber, Pindos Presbe ve Ohri
milli unsur, Kont ve idaresinde di-

87
B iZA s 1 pARATORI G

renmekte ediyordu. Vasil Il ilk

sayesinde biri Çar Sam
(977 ve 979 - 1014 yeniden kurdu. Or.
senede 977' den 986' ya kadar, Tuna
zapt etti ve Peloponez e kadar girdi.
Tuna dan Adiyatik'e kadar uzanan bu
devirmek için Bizans'lar otuz harbetmek mecburiyetinde
(986 - 1018). Bu, ve zaferleriyle Bulgar
öldürücü alan Vasil il nin eseri
/ 986' da Vasil Il, taarruza geçerek Bulgaristan'a girdi- fa-
kat Balkanlarda, Trayan geçidinde feci bir yenil-
di. tekrar mücadeleye için on sene
geçti ve bu on sene içinde Samuel, devletini, Tuna'dan Adriya-
tik'e ve Ege denizine kadar büyütmekten vazgeçmedi. Fakat
Çar, 996' da Sperchios oldu; Yunanis-
tan' kaybetti; Selanik önünde de Tuna Bulga-
bir eline (1000). Bununla
beraber Bulgaristan Vasil il, 1001 de
da etti. Zamanla Berrhoea
Servia, zaptetti. Samuel kurtula-
rak Edirne'yi etti. (1003). Fakat imparator harekata de-
vamla Üsküp'ü zapt, ve orta istila (1007)
ve harbi zalimane bir sertlikle yaparak
Samuel muharebelerden çekiniyordu; sonunda, ordusu
Serez - Menlik yolu üzerinde Cinbalongou geçidinde ezildi (29
temmuz 1014). Çar, bu bozgunluktan sonra birkaç
gün sonra öldü (1 Eylül 1014). Bu sonu idi.
daha dört büyük Bulgar halefleri,
taht yapmakla beraber, mücadeleyi devam ettirdiler.
1018' de memleket tamamen ele idi, imparator bir za-
fer seyahati idareyi düzenlemeye Bu
idare adetlerine ve riayet, büyük dere-
beylerini kendine müstakil Ohri
piskoposu bulunan eski dini muhafaza etmek suretiyle

88
 Ch ARIE s DiEhl

pek ustaca bir ihtiyatla Bu suretle, birçok

sonra Bizans bütün Balkan tekrar hakim
tu ve Vasil ll Atina ya kadar Yunanistan'da seyahatta ol-
gibi da büyük zafer
(1O 19) beri kudreti ver-
mekle olarak iftihar edebildi.
Güney tekrar ve Bizans -
Makedonya prensleri,
lanru bir da Bi-
zans geleneklerini tekrar ele
hiçbir vakit, üzerindeki
vaz Roma eski
eski Raven'in
hayallerini sürekli ediyordu. son im-
Lombard prensleri
ve gittikçe büyüyen Müslüman tehlikesi Basil I' e
yanmadada müdahale ve için iste-
verdi. bütün Akdeniz'de Bizans
düzeltmek, Adriyatik'ten Tirene denizinden Müslüman kor-
kovmak, Afrika ve Sicilya ile mücadele et-
mek istiyordu. Böylece faal bir politika güttü.
878' de eline geçen Siraküz'ün Si-
tekrar muvaffak Fakat, Adriyatik'te
düzeni Venedik'le tazeledi, Bizans
hakimiyeti tekrar soktu. Bilhassa Bari'yi (876) ve Ta-
(880) tekrar (885) tekrar zaptediyor,
Lombard prenslerine Bizans himayesini kabul ettiriyordu. Gü-
ney da yeni iki eyalet, Longobardi ve Kalabra eyaletleri
Bu, kaybolan Sicilya için güzel bir taviz idi.
Leon VI bu mutlu edici neticeleri bir an için bo-
zar gibi Araplar, Taormin'i (902) zaptetmekle Sicil-
fethini sonra istila ederek
Kampani'ye kadar Fakat, Garigliona zaferi (915) ye-
niden da Bizans temin etti ve Bizanslar,

89
Biz s 1 p

Arap devam etmesine ve Alman komutanlanrun re-

kabetine güney bir süreyle ha-
kirruyetlerini muhafaza ettiler. Vasil II nin devri , orada
da Makedonya ailesinin kuwetlentirdi. eden
Apulie imparatorluk askerleri
lan Cannes zaferi (1018) Bizans Reggio ve Bari' de Pa-
pa hükümetinin kadar yeniden düzeltti. Güney
ya imparatorluk idaresi nüfuzunu yaymak-
taki becerisiyle bilhassa, Grek ruhanilerin ve Grek
nn sayesinde yeniden bir hakiki büyük Yunanistan oldu: X ve
XI inci yüz Bizans yapan
ve medeni temsil kuwetinin parlak bir
Bununla beraber, X uncu yüz Alman
Sezar sahneye Bizans engeller
Oton I, girip te imparator
kendisine bir gazap gibi görünen bu Bizans gururu hiç sindi-
remedi. Oton, hakimiyetini Bizans'a Lombard prensleri
üzerine yayarak Bizans arazisini istila ve Bari'ye hücum (968)
edince bu hal daha fena oldu. Nicephore Phocas ce-
vap verdi. Fakat, ölmesi, Bizans Oton Il
ve evlenmeleri suretiyle bir (972).
Bununla beraber sürdü: Cermen Bizans
emelleriyle Fakat, Alman vasat neti-
celer Otto II istila etti ve Stilo'da yenildi
(987); Henri il, Apulie etmekten bir kaza-
ve Bizans hücumlan sonuç vermedi
(1022). Vasil II zaman Bizans, Asya'da, Bulgaristan da
gibi da da tamamen hakim idi.
Diplomatik eser: devletler- Bizans
askeri sayesinde X.uncu Tu-
na dan Suriye'ye, Ermenistan ka-
dar Fakat usta bir diplomasi, devletin hareket sa-
bu çok ötesine götürüyordu.
birçok tabi devletler bunlar ötesin-

90
 CttARIEs

de. dünyaya bilhassa siyasi nüfuzunu ve medeniyetini

yayan bir ilk savunma
da, ve tamamen grek olan Ve-
nedik olanlar en ve en ita-
atkar Bu sebeple, imparatorlar Adriyatik'te polis vazi-
fesini ona ve X. uncu yüz sonundan itibaren
(992) müstakbel azametini o ticari
Güney da, bilhassa Napoli, Gaete, Amal-
fi Cumhuriyetleri Bizans izinde Salerne, Kapu,
Benevent Lombard prensleri ise daha az emin olmakla beraber
genellikle Bizans himayesini kabul Balkan
kuzey ve bütün Adriyatik boyunca, Vasil 1. ta-
ve Bizans nüfuzuna sokulan Slav devlet-
leri, ve imparatorluk için bilhassa Bulgar-
lar'a müttefiklerdi. - Karadeniz
Bizans himayesi olan Cherson(l), civar step bölgelerin-
de Rus, Peçenek, Hazar gibi Barbar kavimler
da bir istihbarat siyasi ve iktisadi bir hareket
idi. Kafkasta, Alanie, Abasgie, Albanie(2) prensleri Bi-
zans ve Bizans almaktan gu-
rur X uncu yüz Arap nüfuzundan
Ermeni hükümetleri binlerce asker ve generaller
Ve Pagratide Vaspurakan,
Taron, prensleri, ülkeleri vasil il. birbiri
ca Bizans hakimiyeti kadar,
ve idiler.
Dini eser: girmesi. - Grek hima-
yesindeki bu bölgelerin ötesinde, yayma
faaliyeti daha uzaklara her vakit gibi, mis-
yonerler,
bunun parlak bir

1
2 Azerbaycan

91
BizA s 1 p R

IX uncu yüz itibaren Bizans Rusya ile m··

nasebette idi. 860 dan beri Kiyef serserileri birçok defala!.
hücumlar ile tehdit (907 ve 94 l)·
yönden imparatorlar bu cesur asker
!arlar ve Rus tacirleri Bizans gelirlerdi. Çariçe Ol-
ga Bizans ziyareti (95 7) ve dinine girmesi bu
münasebetleri daha da Fakat, X.uncu sonun-
da Kiyef Büyük Prensi Vladimir'in kesin sonu-
cu veren bir hadise oldu. 988' de, derebeylerin isyanlanru bas-
için Vasil il, Kiyef prensinden 6000 bir ücretli
asker kuweti elde buna Vlademir, bir Bizans
prensesiyle evlenmek talebinde bulundu ve imparator
tereddüdünü yenmek için Cherson'u zaptetti Vasil il, Barbar
istediklerini kabul etti, fakat onu vaftiz ikna etti.
Vladimir, Cherson' da vaftiz edildi (989), sonra Kiyef'te da
vaftiz Ve bundan sonra olan Rusya
Bizans medeniyetini örnek Bizanstan, Ortodokslukla bera-
ber Vladimir'den sonra
lu Yaroslav (1015 - 1054) eksik ta-
ve Kiyef'i rakibi ve en
güzel biri haline getirdi. Vladimir Clo-
vis' i Yaroslav'da onun oldu. Fakat her ikisi
de büyüklüklerinin Bizansa borçludurlar.

92
 CHARlEs

111
iç bürokrasisi ve X uncu Bizans
medeniyeti. - Böylece, X uncu yüz Bizans
nüfuzu ve ihtirastan medeni hemen her
yerine uzanan hakikaten bir dünya idi. Dahili
o tarihte bize gibi, kudret ve kuv-
vetli bir temin edebilecek bir halde idi.
hükümeti. - Bizans - resmi un-
Vasilieus hakikatte pek büyük bir Roma Se-
varisi, onlar gibi, ve kanu-
nun ifadesiydi. ile temas neticesinde de
mutlak hakim (Despot, otocrator), tam imparator,
büyük rakip ve halefi (Basileus) haline geldi.
ona fazla olarak bir kudsiyet ve bir itibar Allah'
sevgilisi, emrine nail yer yüzünde vekili
bir ediyordu. Saray debdebesi
içinde, ve zamanda çocukça olan bu merasimin ka-
içinde imparator, insanüstü bir gibi görünüyor-
du. Konstantin Porfirojenet, ve ihti-
bütün tezahürlerini; merasim kanun
haline Bizans, daima, bu merasim ve Bar-

iftihar
gözlerini
.
imparatorun
ve onlan hayrete
ait her "mukaddes"
.
ve ressamlar, ilahi ve evliya resimlerinde
gibi bir çizerlerdi.
iradesi ile hükümdar, mutlak ve despot olan impa-
rator, bütün hüküm ve nüfuzu elinde dizginleri tutan
el kuwetli olunca bu idare ne ka-
görülebilir; ve bu, böyle
Bizans bu en yüksek kuwet ve kudreti hiçbir
dengeleyemezdi. Senato, itaatkar yüksek memurlardan ibaret
bir devlet bir halk, beslenmesi ve
icap eden, genellikle gürültücü ve asi bir kalaba-

93
 Biz s 1 pAR roRl uG

bir Kilise Bizans sosyal

ki konumuna ve tehlikeye
men resimler sonundan beri, devlete her vakitten
ziyade askeri ayaklanma ve isyanlarla
kendini gösteren ordu, çekinilecek tek kuwetti. fikir-
lerinin ilerlemesi, bu tehlikeyi tamamen ortadan
beraber hanedan için daha tehlikesiz ve daha seyrek bir hale

Bizans idaresi ve eseri. - Maddi sahada kadar ma-

nevi sahada da ve o derecede de mutlak olan bu
despot hükümetin idare makinesi bilgili, kuwetli, merkeziyetçi
ve dikkate bir surette düzenli idi.
büyük daire reisleri yukardan devleti idare
·· ediyorlar, devletin her yerine efendilerinin iradesini naklediyor-
emirleri tüm incelen-
ve bürolar Vak-
tiyle da gibi, Bizans, bürokrasinin
kuwetli idare askeri daire
(Tem) usulünün yegane (X uncu yüz
18' i Asya'da, 12' si Avrupa'da olmak üzere 30 Tem
olan vilayetlerde bütün nüfuz, imparator tayin olu-
nan ve ona Startej denilen mutlak kudret sahibi
bir elinde idi. Bunun gibi, idare merdiveninin
bütün memur kadrosu bir surette
hükümdara idi. iyi vazifesine
ve hükümdar vazife ve için-
de zamanla yükseltilmenin iyi hizmet
vik olunan bu memurlar kendilerinden
iki türlü vazifeyi dikkat ve gayretle
vazifesi, öncelikle, hükümete para
bir bu; çünkü, Bizans'ta hazinenin geliri ile
ve imparatorun lüksü denge yoktu
muazzam projelerle daima nis-
betsizlik öteki vazifesi, belki daha güçtü. Bizans

94
devletinde ne ne dil Bu, gibi
'yirmi ayn milliyeti idare eden ve anlan bu formül çinde
tiren sun i bir tek bir hükümdar, tek bir iman."

Milliyetsiz bu devlete, Ortodoksluk-

la icap eden irtibat ve vermek idarenin parlak eseri ol-
Grekçe, idarenin, kilisenin, medeniyetin dili oldu; koz-
mopolit imparatorlukta sahte bir milli dil vaziyetini
ratorluk idaresi, Helen kültürünü yaymakta, kavimleri
idare ve temsilde sayesinde devleti eden
bir ortak payda
kudreti ve bunu pek güzel göstermektedir.
yaymakla, silahla yerleri manevi
yönden kiliseye fethettirmekle muhtelif biribirine
ve Bu idare makinesi, devleti tutan ve onu
uyumlu ve kuwetli bir cisim haline koyan hakikaten kuwetli bir
idi.

Kodifikasyon - Makedonya ailesinden olan im-

paratorlar, bu büyük bir hukuk reformuyla kuwetlendir-
Justinyen'in eski hukuku, sosyal
yeni uydurarak revize ettiler. Vasil 1, Corpusjuris Civi-
lis'in Prochiros Nomos (879) da
mekle ve Epanagoge ismi (886) bir kamu hukuku
hanrlatmakla bu büyük Leon VI, basili-
ques tam bir kanun (887-893)
eseri bu kitaplar, Justinyen
hukuki eserlerin özet ve meydana
iki imparatorun halefleri bu saha-
da daha az faaliyet göstermediler, hukukçular ve memurlar ye-
mahsus hukuk mektebinin, 1045 de, Cons-
tantin Monomaque bu en yük-
sek bir dereceye Devletin bu suretle kuwetlendi-
rildi.
Askeri - Bilgili harp usulleriyle ve dini
hamle ve vatan hissinde kuwetli cesaret ve gayret sebepleri

95
BizA s 1 pARATORI G TA RiJii

bulan mükemmel bir ordu ve zaferleri Bizans·a deniz hakimi-

yetini ve Xl. inci yüz bir gibi
olan güzel bir donanma,
kuw et ve bir kat daha Devletin en iyi hiz-
bu askerlere, Makedonya bü-
yük asker imparatorlan daima dikkat ve özen
onlara imtiyazlar verdiler, iltifatlar ettiler, çocuklanna miras
rakabilme topraklar zamanda impara-
ve icap eden hürmet ve
riayeti temin etmek istediler. Asya muharebelerinin takdire de-
Bulgarlar'a mücadelenin as-
kerlikte bütün yorgunluklara, yoksulluklara
dayanabilen bu mükemmel askerlerden neler
bu askerlerin bir ücretli idi ve üc-
retli ordulann bütün kendilerinde Bununla bera-
ber o vakit kendilerine kumanda eden idaresinde
devlete parlak hizmetlerde bulunmaktan ve
geri
refah. - bir mali idare, sanayi ve ticaretin takdi-
re bir kuwet ve kudret-
le beraber zenginlik de getirdi. Xl. inci yüz devlet gelirinin
650 milyon hesap ki bugünün ile üç
milyardan fazla eder· Vasil il zaman kasalarda 220 mil-
yon yedek akçe bu bir milyar fazla
demektir. Devletin sanayiyi ince bir nizamlara tabi tut-
- tekel ve cenneti ol-
- Bizans ellerinden
heserler, parlak renkli ve ipek parlak mine-
lerle süslü süslemeler, göz
ve inciler, ince fil tunç
bardak, sürahi gibi camlar, lüks sanayinin bütün bu ha-
rikalan Grek imalathanelerine bütün dünyada bir
itibar iktisadi ha-
talanna ve ticari muameleleri tabi usullere

96
 ChARl{S

men ticaretin daha az dikkate Bizans;

tacirlerinin faaliyeti, kuweti, ve bü-
- birer takas merkezi sayesinde, bütün
servetini kendine çekiyordu. Dünya ticaret
noktada bulunan ile ko-
numu bütün milletlerin bütün dünya üretimi-
nin büyük bir antrepo vazifesi görüyordu.
pazar ve gümrük vergilerinin hazineye
7.300.000 akçe, bugünkü para ile 500 milyon getir-
hesap

Edebiyat ve güzel - San'at ve ticaret

bu derece fikir da buna ben-
zer bir ha de ilerde idi. Yeniden kurulan üniversitesin-
de dikkatli himayesi üstatlar,
felsefe, retorik, fen ve kürsülerinin Bi-
zans ve Arabistan' her gelen talebeler
Tekrar eski medeniyetle temas netice-
sinde, resimlere mücadelenin her
yeni meydana geldi ve imparatorlar bile
edebiyat eserleri yapmaktan çekinmediler. Konstantin VII
Prophyrogenete'in üzerine X uncu yüz kendisine
mazinin miras zenginlikleri bir arada bu
hukuk, idare, gramer, ilimler, din as-
Orijinal daha ileri gitmek için bu temeUer üzeri-
ne imparatorlar asn birbiri
IX uncu harikulade alim, cesur ve kuwetli mütefekkir
bir Photius'un, XI inci evrensel deha, Ploton felsefesini
yeniden dirilten, en yenil1kçi, en parlak ve en
fikir sahibi ve yazar olarak en büyüklerle beraber tutuima-
bir
da birçok adamlar, Konstantin Porphyrogenete, Leon
Dlacre yahut Michet AttaHnte gibi tarihçiler, Symeon Magistros
yahut Skylitzes gibi vakanüvistler, filozoflar, din alimleri ve
ler. Edebiyat ve ilimin halk de iyi bir yer

97·
 BizA s 1 p R rnRI G TARihi

tu ve Fransa da Roland da Cid in c..S

olunabilecek Oigenis Bizans edebiya da:

yeni ve bilinmiyen bir nefes

San atlar için de Makedonya imparatorlar devri, yeni bir

gibidir. Vasil 1 ve halefleri, Jüstinyen gibi büyük yap
idiler ve mimarlar, becerikli ve bir fikir kw-
vetiyle Ayasoyfa'da bir güzel kiliselerle yenile-
Edebiyatta gibi bu san da tekrar
eski laik tesirleri Bi-
zans, Elenistik kavramlara, tertiplere,
vaziyetlere Müslüman daha iyi
bunlara ince ve süs zevkini ve parlak renkler aranma-
Dini imparatorlar ve büyükler
için klasik tarih ve mitolojiden ilham alan ve konu-
tarihi resimlerden veya portrelerden laik bir
san' at ortaya ve kiliselerin süslenmesinde parlak
bir lüks ve fevkalade zevki görünmektedir.

Bizans Saint - Luc bilhassa

Daphni mozayikleri, yahut bu bütün harikula-
de tesirini gösteren Kief mozayikleri, Gregoire
de Nazianze (1) yahut Paris milli kütüphanesinde bulunan Me-
zamir gibi, Grek takvimi, yahut Venedik teki
Marcienne Mezamir gibi imparatorlar için çok
güzel el Limbourg çekmecesi, yahut Saint - Marc
hazinesinde Saint Michel'i temsil eden mineler; ve daha
Bizans ne gibi yara -
muktedir yeter. Bu san' at, dikka e
bir olarak , resimleri kilise hizmetinde bir ders
yapan, dahili süsleri rasyonel bir düzenleme
usulünü, IX uncu yüz tekabül eden muhtelif
ve zengin yeni mukaddes resimleri Bizans san' bü-
tün bunlarla, bütün dünyada, Bulgaristan' da gibi Rus-
ya' da, Ermenistan'da gibi Güney da kuwetli bir
nüfuzunu

98
 bu dikkate göz oca-
incelikler kraliçesi, medeni idi. Kuwetli
savunma duvarlan gerisinde, bu si-
nesinde güzellikler Bütün ziyaret edenleri
ahenkli ve merasimiyle hayrete
Ayasofya; on neslin, için mu-
kaddes saray, hükümetin için bütün
içinde At Bizans toplan-
üç kutuptu. birçok kilise ve
saraylann debdebesi, ve so-
kaklan dolduran ve müzelerin en dikkate haline
koyan eski X uncu
yedi güzellik (acaibi seb'ai alem) - vaktiyle
bütün eski kadar - arzetmekle gurur
Bir gibi "O, yedi gibi bunlarla
gibi da,
lar içinde dünyada bir diye tasawur
ederlerdi. Araplar' da gibi Slavlar' da, uzak Fransa' da ol-
gibi da Bizans cazibesi ve medeniyetinin te-
sir derin idi; imparatorlar Grek devleti
mevcut devletlerin en kuwetlisi idi; ve takdirle beraber, Bizans,
- ilerisi için tehlike -

99
Biu s 1 pAR rnRlulf lARilfi

iV
sebepleri. - Bu
tehlikeler tehdit ediyordu.
Sosyal mesele ve derebeylik - IX uncu yüz
sonunda ve bütün X uncu yüz içinde korkunç bir sosyal me-
sele Bizans fakirler e
kuwetliler meydanda idi; kuwetlilerin , sürekli olarak fakirlerin
ve hürriyetlerine tecavüz etmeleri yüzünden
imparatorluk içinde, bilhassa Asya vilayetlerinde.
araziye sahip bulunan ve tabileri olan ve el-
lerindeki yüksek idare memuriyetleri, orduyu ellerinde tu an
bir kat daha artan bir büyük derebey-
lik aristokrasisi vücut Zengin, kuwetli, halk
dan sevilen bu asiller hükümet için sosyal kadar si-
bir tehlike idi. bunu ve hükümdara
kafa tutmakla iftihar eden, haiz muafiyetler
hazine gelirini azaltan ve askerlere verilen arazilerine te-
cavüz eden, ordunun en iyi asker kaynaklardan birini ku-
rutan bu beylere mücadele ettiler.
Vasil 1, her gibi bunda da, hanedan politika-
ve büyüklerin tecavüzlerine bir sed
Kendisinden sonra gelenler, onu takip ettiler. Romain Lecape-
ne 1 (922 ve 934), Konsatntin VII (94 7), Romain il Nicephore
Phocas küçük mülk sahiplerini himaye ve derbeyle-
rini 'fakirlerin yutmaktan " için bir
emirnameler Bu tedbirlerin daima yenilenmesi de
tehlikenin daima gösterir. X uncu yüz ikinci
olaylan bunu bir surette Nicephore
Phocas ertesi günü, ölen imparatorun
ninin idaresinde Anadolu da, ilk derebeyi
(971). Ayaklanma Vasil Il devrinin ilk
daha korkunç olarak tekrar 976 da, bir ha-
kiki iç oldu. Bardas Skleros isminde bir büyük

100
 CkARlEs DiEkl

u idi ve ihtilal sayesinde bir ka-

ümit eden bütün gayri bütün serserileri
birkaç hafta içinde Asya'ya hakim oldu ve
anburu tehdit etti (978). Hükümet, bu derebeyine
ka bir derebeyine vurdu. Bardas Phocas, Skleros'u, Panka-
lia (979) gününde yendi ve Fakat Vasil II '
nin kuvvetlenen nüfuzu, aristokrasiyi tehdit edecek bir hal
ca yeni bir ayaklanma Sklerios ve Phocas, dünkü
manlar imparatora ayaklanmak için (987). Vasil
II nin yüksek her galebe
Chrysopolis de olan Phocas, Skleros teslime
mecbur oldu. Fakat, imparator bu derebeyi asla
ve 996 emirnamesinde büyük derebeylerini
vurdu. Anadolu' da isyan eden derebeylerinden inti-
kam zannolunurdu.
Hakikatte, bütün bu tedbirler oldu. Hükümetin
büyük arazi derebeylerini vergilerle
ezmesi, ordu üzerindeki hiçbir
fayda vermedi. Derebeyleri imparatorluk nüfuzuna galebe çal-
ve XI yüz ikinci zaaf ve içinde,
bir derebeyi ailesi, Komnen (Comnenes) ler ailesi devletin sela-
metini temin etti.
Din aristokrasisi. - Laik dini derebey-
lik, daha az kuwetli ve daha az tehlikeli
X uncu yüz VIII inci yüz gibi, arazinin
mühim bir hazine ve ordunun elin-
de X uncu yüz
Nicephore Phocas, yeni
ve mevcut
yasak bile (964) etti. Fakat, Bizans kilise bu
gibi tedbirleri uzun müddet devam ettirmeyecek kadar kuwetli
idi ve imparatorluk ona muhtaç idare
edilmesi 988' de Vasil, emirnamesini boz-
du. Ruhban partisi galebe

101
 s 1 p R roRluG

Kilise son söz daima impara orun

selahiyetinin kilisedeki rolü.
emrindeki papaz ordusu, haiz siyasi nüfuz ve bu kuwe-
tin kendisine telkin ihtiraslar korkunç bir
Hükümete bir patrik ne kadar büyük hizme -
lerde bulunabilirse bir patrik de son derece tehlikeli idi
ve muhalefeti imparatoru bile Le-
on VI bunu, Patrik Nikola'ya tecrübe etti ise de (907) bu
ölümünden sonra Nikola tekrar eski gücüne
(912); Konstantin VIl nin müddetince, müdür
ve devletin iç ihtilallerinde ve idaresin-
de mutlak bir rol vaktiyle imparatorla
sebep olan dördüncü evlenme meselesini tanzim eden
Tomusunionis (920), imparatorun nüfuzuna parlak bir in-
tikam eder. Patrik Polyeucte, Nicephore
Phocas'a kafa tuttu; ve sonunda her ne kadar boyun
de Tzimisces (970) de kiliseye uygun gelmeyen bütün tedbirle-
rin geri Fakat, patriklerinin
daha neticeler Bu Roma ile mutlak kopu-
ve her iki kilisenin getirdi.
Daha önce, ilk defa, Photius'un bu tahrik
malumdur. Vasil I' in tahta geçmesi bir din politika-
patrik gözden ve toplanan (869) umu-
mi ruhani meclis Roma ile tekrar kurdu. Photius, bununla
beraber, 877' de tekrar geçti. Yeniden 979 meclisin-
de münasebeti kesti; her ne kadar Photius en nihayet
886' da kiliseler birlik 893' de resmen tekrar
ise de iki kilise gizli ihtilaf, itikat ve kilise
düzeni gibi ikinci derecede meselelerden ziyade Grek'lerin Ro-
ma kabul etmemekteki ve
olmak isteyen patriklerinin yüzünden
devam etti. X uncu yüz sonundan itibaren husumet son de-
recesini XI inci yüz mutlak ta-
mamlamak için Michel Ceroularios'un kafi

102
 CkARIES DiEkl

XI inci yüz
v
(1025 - 1081) gerileme-
.. - tehdit eden ciddi tehlikelere devle-
. itibar ve kuwetini yerinde tutmak için becerikli ve kuwetli
politika geleneklerine devam eden
yeterliydi. Ne ki, hükümeti veyahut
orta ve ihmalci hükümdarlar geldiler ve bu da yeni bir krizin
oldu.
Vasil il nin ölümünden itibaren, Konstantin VIII
(1025 - 1028) ve bunun ewela Zoe ve kendileriyle bir-
likte tahb üç Romain III (1028 - 1034), Mic-
hel IV (1034 - 1041), Konstantin Monomaque (1042 -
1045), ve daha sonra Theodora (1054 - 1056) ge-
rileme Makedonya sülalesinden sonra bu daha
kaba göründü. Askeri bir hükümet darbesi Commene'i
tahta (1057 - 1059); tahttan feragat etmesi ikitidara
Konstantin X Doucas (1059 - 1067) getirdi. Daha sonra Ro-
main iV Diogene (1067 - 1071) geçti, onu da VII Do-
ucas devirdi (1071 - 1078); yeni bir ihtilal Nicephore Bo-
taniate (1078 - 1081) everdi. Ve bu saltanatlar
ve muztarip iç ve kor-
kunç kriz daha vahim oldu.
Normanlar ve Türkler. - Bizans, bütün
geriliyordu. Tuna boyunda, Türk göçebe Peçenekler,
geçerek Balkanlara kadar ülkeyi
Çar Samuel'in Pierre Deljan idare-
sinde isyan ediyordu (1040); Thessalonique (Selanik), asilerin
tehdidinde idi ve bu hareketin tamamen sonuçsuz
despotizmi ezilen memleket
tamamen da ve istiklalini istiyor-
du. Adriyatik'te, Venedik, topluyordu.
Fakat, bilhassa iki korkunç Avrupa'da
Asya' da Selçuk Türkleri.
XI inci yüz Güney
ve papa tutulan Normanlar, Robert ida-
resinde Bizans bütün arazisini
valisi Georges Maniakes,

103
Biz s 1 p a 'f T.a.ailti

Sicilya Araplan· na galip geldikten sonra (1038 - 1040). bir

an ormanlar ilerlemelerini (1042). Kerxr ·
her çöktü. Troja 1060 da Otrant 1068.
de e n son Bizans Bari 1071 ' de elden Pouille
biraz sonra Adriyatik'in öbür uzan-
· bir donanma ve da
yordu. 1081 de Bohemond Epir sahiline asker
ve Guiscard 30. 000 ile
Asya da vaziyet buna benzer bir halde idi. Selçuk Türkleri
Bey Alp Arslan (1065 - 1072), Melik (1072 -
1092) gibi üç büyük reisin idaresinde, hücum
Ewela Vasil fi' nin kuwetli kaleler
durdular; fakat kendisine dini memnun ol-
mayan ve Bizans'a olan Ermenistan imparatorlu-
sadakat kendi içinde birlik halinde Türkler
1064' de Ani, Kayseri (Cesare) ve (Chones}
Romain Diogene, Türk ilerlemesini
durdurmak için yere Van gölünün kuzeyinde
Malazgirt (mantzikiert} de (1071) bozuldu ve Türkler'e esir
tü. Bizans bu büyük felakettin izlerini ebediyen silemeye-
cekti. Bundan böyle , en iyi askerlerini, en
generallerini temin küçük Asya' tarafla-
Ermenistan , Kapadokya, bütün bu bölgeler bir daha geri
gelmemek üzere elden artan
içinde, bundan böyle , Türkler müsait vaziyette bulundular:
Konya ellerine geçti, Türkler'i e (Nice)
kendileri Türkler, 1079' da
(Chrysopolis) zaptettiler.
Acaba Normanlar ve Türkler, vaktiyle
daha korkunç mu idiler? fakat im-
paratorluk daha X uncu yüz beliren bütün tehlike-
ler, tehditlerini
ve iç - 1054 Patrik Michel Cero-
ularios'un bir ihtilaf Roma , Güney
dairelerine nüfuzunu yeniden kurmak isteyince oraya hücum
Papa Leon 1X ayni ve a
gelen temsilcileri , Bizans gururuna
Bunun üzerine ipler çabuk koptu. ve-

104
 · e · resmen aforoz ettiler. Ceroularios, imparator
o. s antin IX Monomaque'a isyan yoluyla arzu
ettirdi. Her iki kilise bir daha üzere, ta-
:nen bu imparatorluk için pek
neticeler Bu italya'da Bizans
akimiyetinin bilhassa Bi-
zans hiçbir bir uçurum
aç . Latinlerin nazannda, Bizanslar ne hürmete, ne de
olmayan ve kendilerine güvenmemek için en
sebepler mevcut olan kader kimse-
er yönden kinlerinde ve Roma'ya
inat ettiler. Ortodoks kilisesi
münasebet meselesi, bundan böyle devletin mukad-
derab üzerine Nihayet, dahilde, içinde
meydana ortam, mutlak kudret sahibi
da imparatorluk kudretinin Michel
Ceroularios bunu hiç
Fakat, derebeylik korkusu her gün daha tehlikeli oluyor-
du. pek kuwetli aristokrasiyi devirmek için dere-
beylerin ve o vakit bile, Sicilya ve muhare-
beleri Georges Maniakes (1043) in veyahut Leon
Tornikios (1047) in gibi ayaklanmalarla kuweti tehlikeli
bir görülen orduya mücadele buldu.
Askerlere güvensizliklerini gösteren sivil bir parti kuruldu.
Konstantin devri, ilk zarferi oldu. Zevk-
perest ve olmayan bu imparator ordu, ol-
dukça küçültüldü; milli birlikler yerine, her zamandan ziyade
daha fazla güvenilebilir zannolunan Norman, Rus,
Anglo - Saksonlar' dan gönüllüler Askeri bütçe
kaleler ihmal olundu, generaller bir kenara yahut göz-
den Hükümet, Psellos, Xiphilin, Jean Mauropous ve
saire gibi ediplerin eline geçti. Hukuk mektebi, bu hü-
kümete sivil memurlar için kuruldu. Senatoya daya-
nan mutlak hakim bürokrasi ile ordu ihtilaf
gecikmedi. Bu oldu. 1057' de, patrik Ceroularios'un
bir isyan bir generali, Comnene'i
tahta Fakat, cesaretini kaybeden terk
edince (1059), Doucas'lann tahta askeri partiye bir

105
 Biz s 1 pAR roRI G

reaksiyon ve yeniden ve her vakitten ziyade bürokrasi-

nin zaferini temin etti. Bir an, Romain Diogene idareyi orduya
geri verdi ve
mahvoldu; ve Psellos olan Vll nin devri sivil
partinin kesin zaferi gibi göründü. Bütün bunlar, neticeler
imparatorluk, her yerde geriliyordu· pek za-
bir hükmet müdafaa olunan ve zaten vergi
yükü ezilen halk Bizans'tan ve Roma
son günlerinde gibi, (1)
du. içinde derebeylik aristokrasisi
kendisine gösterilen husumetten memnun olma-
yan ordu bütün isyanlara Ücretli askerler de ayakla-
hizmetindeki, Herve 'ler; Robert Cre-
pin ler, Roussel ve Bailleul'ler gibi Norman ücretli asker ku-
kendi için bir-
birini Nicephore Botaniate Asya'da VII ye
isyan ederken Nicephore Dryenne de Avrupa' da ayakla-
(1078). Daha sonra, imparator olan Nicephore Bota-
niate (1078 ; 1081) a asiler, Basilaces, Melissene
isyan Ve istilaya kuwetsiz gayri
memnun imparatorluk, yüksek sesle bir istiyordu. Bu
en iyi generallerinden Alexis Comnene
tur. Onu tahta hükümet darbesi (1 Nisan 1081) otuz
senelik son verirken derebeylik aristokrasisinin ve or-
dunun sivil parti üzerine zaferini, zamanda
kente galibiyetini Fakat, bu impara-
bir yeni büyüklük verecekti.

1 Barbar dil demektir. Eski ve Roma

kendisinden (barbar) ismini verirdi. Bununla beraber zamanla, bu keli-
me ayni zamanda, medeniyetten mahrum manalannda
Eski Yunanistan Roma ve hatta Bizans, "medeni kendisin-
den ibaret ve kabul ederdi. Bu babl ve uzak ve milletler ve
alemler bilgisizlikten ileri muhakkakbr.
Halbuki eski Yunanistan ve Romadan ewel , muhtelif Türk kavimleri Türk
devletleri daha yüksek bir medeniyet seviyesine Niketim Türklerle
sonralan temasa gelen Bizans elçileri, devlet ve seyyahlan
yüksek Türk medeniyeti hayretlere

106
 ALTiNCi BÖLÜM

Komnenler asn (1081 -1204)

l.Komnenler sülalesi - il. Komnenlerin harici (1081

- 1180). -111. Komnenler hükümeti ve Xll inci yüz Bizans medeniyeti. -
VI. Xll inci yüz yal sonunda Bizans (1180-1204)

Komnenler sülalesi - Komnene 'ler, Fran-

sa da Capet'ler gibi, bir büyük derebeyi ailesi idi ve bü-
yük askeri aristokrasinin zaferi gibiydi. Capet'ler gibi, Komnen-
ler olan otoritesini yeniden tesis ve otuz
yüzünden kuwetsiz devleti diriltmek yolunu
buldular ve ezici engellere daha bir
ve zafer verdiler. Komnenlerin Bizans'a
eski ve verebilmeleri için zaman pek kötü,
pek zordu. Türkler Konya ' da idiler ve orada
Balkanlarda Slav milletler, büyümekte olan Macaristan'
ile hemen devletler haline Bi-
zans emperyalizminin büyük ve münasebetsiz Haç-
War mücadelesinden siyasi Venedik'in iktisa-
di aç neticesi olarak veren tehlikeler
gösteriyordu. Buna Komnenler, son bir
ve takip eden için-
de milletler, Komnenler devirler parlak ve
mes'ut bir devir gibi ekseriya
Aristokrat ve asker bir aileden gelen Komnenler

107
 s l p TARihi

her önce asker idiler. Fakat daha fazla

bir oldular. zamanda sülaleyi kuran Alexis (1081 -
1118) zeki, ince ve metin bir büyük general usta
diplomat, iyi idareci için devletin içinde tam
adam gibi görünüyordu. Ve, hakikaten hariçteki
gibi dahilde de düzen ve kuweti geri
getirdi. ve halefi Jean (1118 - 1143) da daha
bir hükümdar bir terbiye gören , ah-
süs ve zevk ve alicenap di-
rayetli olan bu zat yüksek manevi Kalo-
jeon (iyi Jean) hak Çok cesur ve askeri
zafere idi.
kendisine vazifeleri tamamen bi-
lirdi ve siyasi idealini çok yüksek müda-
faa kendisi bu devletin
vilayetlerini geri almak ve devlete eski vermek arzu-
sunda idi. Jean Manuel (1143 - 1180) Komnenlerin
en cazibi idi. sevimli, alicenap, ayni zamanda,
kültürlü hatta din alimi bir Bizans ve bir
yesi idi. Hayrete bir surette cesur olan Manuel, bütün
Bizans ziyade ahlak ve adetlerinden
zevk Birçok hususça kendilerine için, Latinler
onu her imparatordan ziyade takdir Lüks ve zevke
pek idi, XII inci ile doldur-
Büyük ve pek için ekseriya
ve hayali emperyalizminin bütün
Fakat, devletten ölçüsüz gayret
ve onu kuwetten ve çöküntüye
olmakla beraber
ve için gayret
Bizans "oturan büyük belki sonun-
cusu idi. En nihayet Andronik (1183 - 1185), Komnenlerin
sonuncusu ve en harikuladesi, en parlak siyasi zeka, askeri ce-
saret en nadir zerafet ve cazibe özellikleriyle entrika ve mace-

108
 Cli RIEs DiEHI

· ·. bu özelliklerin
·. kendisini Bizans alemini en ziyade temsil eden simalar-
XII inci çok söylenilen ve
rezaletleriyle doldurduktan sonra tahta yük-
kabiliyetleriyle ' en büyüklerle beraber
arma ve yeni
a at ericisi olabilirdi: Onun
bir Kendisinden yirmi daha az bir
zaman sonra - dolu yirmi - Latinlerin eline
(1204} ve Komnenler impa-
ra orluk parça parça oluyordu.

109
BizA s 1 pARATORlt:(f T

il
Komnenlerin (1081 - 1180) - Balkan politi-
- XI inci yüz sonunda Balkanlardaki
hakimiyeti pek Memnun olmayan Slav beylikleri Bi-
zans tan 1076' dan beri
bir 1071 ' de yeniden ayaklanan
bistan güçlükle Bizans hakimiyetini kabul ediyordu; Tuna Bul-
Peçenekler'in idi, Bizans
Trakya'da, verici
bir dini muhalefet görünüyordu: Paulicienler'le, Paul ta-
meskun bir ülkede X uncu yüz beri çok
lan Bogomil din muhalefeti, her vakit gibi Bizans'ta et-
nik meydana vesile Fakat bil-
hassa, Tuna'nm ötesinde, büyümekte olan Macaristan bir rol
ve Balkan onun
yerini
1084'de, Trakya mütezilesi (din muhalifleri, kadere inan-
mazlar ) isyan ediyorlar ve Peçenekler'i
defa Barbar (1086 ve 1088) Bizans ez-
diler ve istemek mecburiyeti ortaya (1089). Fakat,
Peçenekler bir daha hücum ettiler. Bu sefer Aleksi Kommen,
bir nesil için zannolunacak kadar, Leburni-
on bir bozguna Kommen , ye-
niden bozdu (1122). Peçenekler bundan böyle, tarihten
kayboldular. Fakat, uzun müddet
lar, günün her dönümünde bayram
Bu, ancak bir hadise idi. daha verici bir
halde idi. Konstantin Badin, Diyoklenin memleketi,
Rascie'yi, hükmü ve Aleksi Komnenin
(1091 - 1094) tek milliyetli bir devlet
Fakat genç çabuk
Jean Komnen, ülkenin bir Grek hakimi-
yeti koymak için bu istifade etti; fakat , Res-

110
 milli merkezi ve tekrar
u.1 hareket En nihayet,
a Dalrnaçya yönlerinde ve da nüfuzunu
·sse · en ilerlemesini durdurmak için, Bizans
· diplomasisinin eski adetlerine göre, kendine
· bir prens
ile Bizans
unan Macaristan Avrupa mühim bir yerdi.
ul bundan istifadeye Jean Komnen,
ahttan indirilen Kral kör Bela'ya için
acarlar ve onu tahta geçirememekrle
beraber hiç olmazsa 1126 Branicevo köprü
Manuel Komnen Macar müdahelelerinin önüne
geçmek ve Slav devletlerini vesayetinden kurtarmak için daha
tekrar Bizans hakimiyetine
{1151) ve itaatkar ve sa-
bir tabi gibi hareket eden Etienne prens tayin
ettirdi. birbiri birkaç seferde etti
{1152 - 1154) ve 1156' da onlara için
bir sulh kabul ettirdi. Daha sonra, Kral Geisa il. ölünce (1160),
taht için mücadelelere ve Etienne III.' e hat-
ta damat genç tuttu. Fakat, Maca-
ristan gittikçe Almanya'ya dönüyordu. Manuel, tekrar harp
(1165). Zeugmin ve Sirminm Greklerin eline çoktan be-
ri kaybolan Dalmaçya tekrar en nihayet Zeugmin zaferi
mecbur etti (1168). bu-
nunla ve bir Ve bir-
kaç sene sonra, Manuel'in himaye Saint Etienne tahta
Bela III. (1173 - 1196), Etienne Neman-
ya gibi, hayatta oldukça Bizans'a oldu.
-Asya, Balkanlardan ziyade, Komnen'le-
rin dikkatini çekti. Selçuk Türkleri'nin
Bizanslan hemen bütün Bir Türk Hüküm-
Süleyman, Cyzique (Erdek ve

111
BiZA s 1 TARilti

ti ve daha öncelikli tesirinde bulunan Aleksi Komnen

Türk fetihlerini mecburiyetinde {1082). 1085' de
An akya Türkler in eline geçti. Türk Çaka
bir donanma tehdit {1089 - 1090).
ölümü {1092) Selçuk
Bizanslar bundan istifade ederek Bitinya'ya tekrar ayak
ve yeni Selçuk .Arslan I. {1092 - 1106) sulhu
kabule mecbur oldu. Aleksi Komnen birinci seferinden is-
tifadeden geri Latinler zapb {1097)
Anadolu sahillerinden mühim bir Efes vesaire-
nin geri mümkün biraz sonra, Haç-
olmakla beraber Türkleri taciz etme-
lerinden de istifade etmekte kusur etmedi. Arslan
1 .in da Selçuk devletini pek çok
1116' da, taarruza geçti ve Philomelion zaferi netice-
sinde Türklere suhu kabul ettirdi.
Kommen'lerin birincisi zaman Ana-
dolu ' da, Trabzon ve bütün Karadeniz sahillerini, Antakya'ya
kadar bütün sahili ve Sinop, Ankara, Philomelion,
Amorion mevkilerinden geçen bir bütün
memleketi bulunuyordu.
Balkanlarda gibi Asya' da da, Aleksi, Bizans kuwet
ve nüfuzunu muzaffer bir yeniden
Jean Komnen Asya daha fazla
iki hedef takip etti: Bizans Antakya ve a kadar
götürmek ve hakimiyetini Ermeni prenslerine ve seferi-
nin Latin devletlerine

itibaren {1119 - 1120) Men-

deres vadisiyle Antakya bütün yerleri bu suretle
Müslüman arazisinin Kuzey Anadolu ile Güney Anadolu
na olan ortadan oldu. 113-0'
dan itibaren Paphlagonya ya döndü ve Biz.ans
mak?a kadar

112
 . Kastomonu Türkler' den geri (1134) ve çok-
. kaybolan arazi geri geldi.
e Suriye'de nüfuwnu Ermeni ve
prensler Müslümanlara
-e bir efendi ve bir harp gibi da-
e görülecektir. Devrinin sonuna kadar Müslümanlara
.. mücadele Asya' geri büyük idi.
39· da Kayseri'de (Neo - Cesaree) sefer idare ediyor,
2· de ölümünün arifesinde, Suriye'yi geri

anuel Komnen, önce takip etti.

46' da Konya dibine kadar Fakat, Nor- .
hücumu ve seferi dikkatini tarafa
· {1147). Ancak, pek tekrar
;irebildi. Fakat, gibi her ne kadar hakimiyetini Erme-
. e Latin devletlerine kabul ve bunda ba-
ise de Türkler' e daha tereddütlü ve
za) XIl inci yüz Konya
Toros'a kadar bütün tekrar ele geçirmek
· . · biraz gayret kafi gelirdi.
mestolan Manuel bu hamleyi
Yetenekli Konya Arslan II (1156 - 1192)
itaatkar hareketlerine aldanarak kuwetlenmesine,
rakiplerini birer birer ezmesine, rekabetleri
e pek yarayan küçük beyliklerin yerine uyumlu ve kuwetli bir
ev et müsaade etti. Hareket edecek
erde Manuel, on bir sene (1164 - 1175), takviye
·erek tamamen savunmaya dönük bir politika ile yetindi; so-
tehlikeyi sezip te taarruza vakit pek geç
!z.ans ordusu Myriokephalon'da (1176) bir
- Bitinya (Kocaeli) ve Menderes vadisindeki
seferler, bu felaketli tesirini (1177)
mir etti. Manuel devrinin sonunda, Müslümanlar, bu devrin
.. da daha ziyade kuwetli idiler. Konya

113
Biz s 1 p lA Ri ki

bir korkunç devlet ve 1174 den itibaren Selahaddi-

ni Eyyubi Suriye'de hüküm sürüyordu.
Bab ormanlar ve Venedikliler. - Komnenlerin
bütün devrince Bizans daha münasebetleri impa-
yeni ve sürekli ve onu idare edenlerde de
yeni ihtiraslar Bizans ekseni devletin
ve ona tehlike olacak oldu.
Aleksi Komnen tahta zaman Robert Guscard
Epir (1081). onla-
ra Venedik in pek olarak, elde edebildi.
Fakat imparatorluk ordusu Draç fena halde
oldu (1081) ve Guiscard biraz sonra zaptetti. Takip
eden içinde, Bohemond Epir'de, Makedonya'da ve hatta
Tesalya da ilerledi. Bununla beraber, Larisa,
onu ay durdurdu ve biraz sonra, imparatorun azmiyle talih
Bizans ile ve
daha ziyade imparatorluk diplomasisi yüzünden bozu-
lan Narman ordusu mecbur oldu. Denizde, Venedik-
liler, Narman (1085). Robert
ölümü (1085) Bizans talihini tamamen düzeltti .
Narman tehlikesi ortadan
Bu tehlike, biraz sonra tekrar 1105'de, Antak-
ya prensi olan Bohemond, Bizanslara bütün bir
büyük seferi tahrik ediyordu ve 1107'ôe Avlonya'ya as-
ker Narman prensi, 1108 de kendisini imparator-
vesayeti koyan oldukça küçültücü bir
imzaya mecbur oldu. Bu Bizans için güzel bir muvaffakiyetti.
Fakat, soraki iki Sicilya Narman çok bü-
Jan Komnen Roger il' den
ona (1137).
On sonra ipler yeniden kopuyordu.
114 7 de Narman Adalar Denizinde görünü-
yor Eubee ve Attique i harap ediyor, Korent ve Tebes i

114
 e u iki sanayi ipek
o ·ya yerde olan Manuel
en önce bu istilaya bir Fakat, biraz
enedikliler in sayesinde Korfo 'yu geri
e harbi ya kadar götürerek orada Ankona
;a_ e (1151). Bununla beraber, Roger il' nin ölümüne
e Bizans diplomasisinin Sicilya bir an için
muvaffak büyük ittifaka Bizanslar ne
da ne denizde, muzaffer
anuel 1158' de Guillame I ile iki devlet mü-
nasebetleri gergin topal bir sulh imzalamaya mecbur
d . hiçbir suretle, Bizans nüfuzu bir istemi-
) Ordu ve özellikle eski müttefiki olan Venedik
undan son derece ediyordu.
Venedikliler, önceleri Normanlar' a Bizans
memnuniyetle ve buna Aleksi
Komnen 'den, ticaretleri için imtiyazlar elde et-
ereli (1082). Fakat, iyi siyasi münasebetlere Vene-
dik müzakerecilerinin çabuk
ü. Aleksi, Venedikliler'in azaltmak için, Pizahlar'a
ca veriyordu. (1111)
Jan Komnen, Venedik'le yenilemek istemi-
; ordu ve dört harpten sonra (1122 - 1126), imparator
.·abule mecbur oldu ise de, hiç olmazsa, gibi, Piza
_136) ve Cenova (1143) ile de müzakere etmekle Venedik
nüfuzunu tadile Manuel de, Normanlar'a
T re nedik ·in ve onu imtiyazlarla mükafat-
( 11489. Fakat iki devlet büyük-
-. Venedikliler'in ekabir
Klrdu; Cumhuriyet' te , taraftan, Manuelin
·raslanndan içinde idi; imparator ve
Dalrnaçya zaman, Venedik, Adriyatik'teki haki-
:---;yetinin tehlikede Bundan böyle,
önüne geçilmez bir hal Manuel , imparatorluk-

115
 s 1 p a ToiJii

ta bütün Venedikliler 'i tevkif ettirmekle bunu tahrik

etti.(1171)_ Buna Venedik Cumhuriyeti
na (Chio) ve Yunan tahrip ettirmek ve
Sicilya ittifak yapmakla cevap verdi. Manuel
vermekten vazgeçti. (1175)· Venedikliler' e tek-
rar verdi. Fakat ormanlar la da gibi, münasebetler
gergin ve güçtü ve Normanlar'la Venedikliler'in imparatorlu-
hissettirecekleri gün
Bizans va - Grek ile Latin
bab Seferleri yüzünden daha çok
hk ordusu önünde vakit
(1096) ancak ücretli asker tedariki için babdan istiyen
Aleksi Komnen, ve bi-
ri konumunda eski Behemond bulunan bu seferden
pek ziyade Bununla beraber, Latinler'in yap-
maktan çekinmedikleri ve büyük güç gizle-
nebilen ve aç gözlülüklerine
imparator onlarla iyi
kadar onlardan istifade etmeye etti.
imparatorluk hizmetine kendine bir
kulluk ve sadakat yemini ile Bizans için
geri almak kullanmakla Latinler' e verir gibi
göründü ve bununla alenen iftihar etti. Ve ilk zamanlarda
olur gibi idi. az veya çok zorluktan sonra,
Aleksi· ye sadakat yemini ettiler. Ve vaktiyle imparatorlu-
ait olan Türkler' den kendisine ta-
ahhüt ettiler. (1097) bu göre, geri
rak Bizanslar' a teslim olundu ve bir Bizans askeri önce
birlikte haraket etti. Fakat Antakya'nm
sonra vaatlerini unutarak Bohemond a verince
(1098) ve daha sonra Kudüs üzerine yürümek için imparatoru
beklemek istemeyince (1099) ipler tamamen koptu. Aleksi,
gasb nedeniyle Bohemond u affedemiyordu· Suriye'de
Latinler'le de daha iyi Babda,

116
 CttARIEs DiEttl

sorumlu 11O1
- 'erinin sonuçsuz
Bohemond un (1107) olma-
Latinlerin Bizans'a kötü niyetlerini
akikatte imparatordan ziyade Bi-
·a konu alan efsaneler bütün
· · dünya uçurum
seferi da (1147) böyle oldu. O vakit
hükümran olan Manuel, Aleksi gibi Cermanya Conrad III
ve Louis VII' nin kumanda ettikleri bu büyük ordu-
dibine gelmesinden pek idi.
Almanlar la ve çabuk onlardan kurtuldu;
o kadar zorluk ki, bir an için
bur u bile Bu içinde, seferi
felaketle neticelenince bunun kabahati aç gözlülükleri rezalet
derecesini bulan bulundu ve seferin ba-
almak için bir an Bizans'a
bir ordusu bile (1150)

vilayetlerine takip politi-

ka da bu güvensizliklere hak verdiriyor ve iki dünya

seferinin, Antakya'da Norman

Bohemond ve Tancrede 'in yüzünden
lar için pek idi. buna silahla ve diplomasi
ile bütün kuwetleri ile mücadele ettiler. Bir an Bohemond' a
kabul ettirilen 1108 Bizans hakimiyeti
koymakla temin
eder gibi idi. Fakat, bu hiçbir vakit Her
yeni
Jan ve Manuel Komnen, buna, daha ihtiraslarla ça-
Her ikisi de, hakikaten, hakimiyetlerini Kilikya Ermeni
prenslikleri ve Suriye Latin devletleri üzerinde
lar ve bunda oldular.

117
 s 1 p T Riki

1131 Ermenistan Prensi Leon, Bizans Kilik-

arazisini pek çok ve Bizans· daima
asi Antakya prensleriyle ittifak Jan
Komnen müdahale için ilk 1137 de Kilikya
itaat Antakya Prensi Raymond de Poitiers yi kendi-
sine sadakat arzetmeye mecbur etti ve Frenk Suriye nin hakiki
efendisi olarak, 1138' de, Müslümanlara bir büyük ordu
gönderdi. Bununla beraber gibi, Antakya'ya sahip ola-
Fakat 1142' de, Ermeni ve Antakya
devletleri ile, çok Manuel için bir ülke kurmak üze-
re tekrar Kilikya'da göründü. Ölüm, önüne geçti
(1143) ve Antakya Prensi intikam almak ve istiklalini tekrar el-
de etmek için müsait buldu. Manuel,
na devam niyetinde çabuk kendisine gösterdi.
lup olan Raymond , özür dilemek ve imparatora
tekrar kabul etmek üzere gelmek mecburiyetinde
(1145). Bizans daha sonra, 1158 de , Manuel'in efendi,
hakim rolünü daha belirgin bir gösterdi. zap-
tetti, Antakya Prensi Renaud de Chatillon'u cezalan-
onu onur bir tarzda itaat etmeye mecbur etti ve
efendileri gibi Suriye'nin bütün Latin hükümdarlan
beraberinde halde Antakya'ya bir girdi.
Kudüs bile Bizans tesiri bunlar impara-
tor ordusuna asker göndermek, Komnen ailesiyle izdivaçlarla
(Manuel, kendisi de, 1161'de, bir Latin prensesi
olan Marie' in d 'Antioche ile evleniyordu) ve Bizanslarla birlikte
da ortak mecburiyetinde
(1169). Bizans medeniyeti, Manuel'in büyük ol-
Firenk (Frank) Suriye'sine giriyordu. Bizans ger-
gibiydi. Bununla beraber, bir taraftan Suriye Latinle-
ri ni kuwetsiz Müslümanlara dirençlerini za-
bilhassa Bizans için kini
Komnenlerin emperyalist - Manuel in poli-
ve niyetleri iki birbirine
olan muhalefetini

118
 Komnenler seleflerinin gibi, ister zorla, ister
_a bir ile olsun Roma üzerinde tekrar kur-
:nak ve daima üzerinde bir gasb gibi görünen
· idiler. Bilhassa Manuel
Komnen bu rüyalan bir hakikat Normanlar' a
onu yanmada da müdahaleye
gibi Macaristan'da da, 1152' den
beri Frederic Barberousse'un Alman

sinde yer ve müdde-

tince muhtelif silahla ve diplomasi ile tasavvur
hedefi azimle takip hakikaten söylenebilir.
Barberousse ile (1158) ona
Roma'ya verdi. Aleksandr III (1161)
tuttu· Papa'ya kiliselerin yeniden ümidini verdi;
buna Papa' dan elde etmek isti-
yordu. zamanda, Bizans diplomasisi de, Lombard
destekliyor ve Ancona, Cineve, Piza, Venedik' e para ile yar-
dun ederek Barbaros'a Ma-
nuel, ve Almanya' da entrika yapmakla beraber, Alman
imparatoru ile takip
ediyordu. Bu ve hayali projelerden müspet hiçbir
Papa, ihya imparatorluk Roma' da
bir Bizans piskoposu cumhuri-
yetleri, Manuel'in .Greklerin iki-
Barbarousse husumet ve tehdide
geçiyordu (1177)
Bu suretle, Manuel Komnen üzerindeki cazibesi
imparatorluk için felaketli Latinler' e
olan sempatisi, Grekleri bütün Bi-
zans a sevketti; devlete
gayret yüzünden kuwetsiz Görü-
Manuel, cihanda bir
ve Avrupa merkezi hakikatte,

119
Biu s 1
1
z.arnan {1180) Bizans zamanda Latin tehlike ve
kinine maruz ve patlamaya bir iç
harap bir halde

120
 111

Komnenler hükümeti ve XII inci Bizans medeni-

- Bununla beraber, ilk üç Komnenler, imparatorluk maka-
kuwet ve nüfuzunu ve devlete iade etmek için
dikkatle Orduyu için pek büyük gayretler
sarf bunun için bilhassa gelen ücretli
askerler
taraftan, deniz hakimiyetini temin için Venedik'le
olan ittifaka ve fazla güvenerek, ihti-
ihmal netice olarak, zaman-
da diriltilen savunmaya ve kuwetlenen imparator
otoritesini korumaya gücü yeten korkunç bir askeri kuwet ya-
Aleksi ve Jan zamanda maliye ile, pek yerin-
de olarak, halk için vergiler ve
hazine despotizmi sert idi. Daha sonra Manuel devri, harplerin
ve diplomasisinin ve lüks zevkinin
masraflar yüzünden pek mal bununla bera-
ber, hissettirmeden, yerine ya-
geçiren bir iktisadi im-
kendi menfaatlerine istismar eden ve imparatorluk
içinde bir memleket gibi ticaret
hirlerinin artan XII inci yüzytlda Bizans
zengin ve ticari hakiki idi.
Komnenler, yönden, kilise büyük alaka gös-
Bunlar, din muhalefetinin ve Platon felsefesinin
tekrar ile üniversitesinde görünen ser-
best mücadele Kilise
ve göz önünde bulundurmaya, bilhassa,
rahipleri, daha sade ve daha faziletli bir hayata sokmaya
lar. Bunlar için, Aya Christodoulos, Aleksi Komnen 'in
ile XI inci sonunda Patmos numune tesis et-
(1088).

121
Biu s 1 puAJoRlcG T Rilii

Komnen'ler hastane kilise gibi

müesseselerini en dikkate
parator Jan bir büyük imaret ve krallar
türbesi olarak Pantocrator kilisesidir. En nihayet Kom-
nenler kadar kibar ve incesi pek
naklettikleri Haliç bitimindeki Blahern (Blachernes) gö-
renlerin ifadesine göre bir güzellik ve Ora-
da. - bilhassa Manuel devrinde - zevk
ve ve hatta, pek edilen cirit oyu-
nu ve dini temsiller gibi alan bir cemiyet
entrika ve macera orada büyük bir yer
orada cazibelerini ederlerdi ve bu genç, faal ve
alem fikir kadar, büyücülük, münec-
cimlik gibi gizli bilgilere de XII inci yüz-
kültür derecesi bir fikir vermek için
Anne Komnen yahut Nicephore Bryenne, Nicetas Acamina-
te yahut Selanik'li Eustathe gibi isimlerini
mak kafidir Klasik fikir ve gelenek hakiki bir surette yeniden
ve imparatorlar, edipler ve alimler kadar din alim-
lerini ve güçlü nutuklan bütün büyük sü-
sü olan resmi hatipleri ve ve ince parçalarla gös-
teren saray himaye San' at,
ewelki geleneklerine parlak bir surette devam ediyor
ve uzak yerlerinden kadar tesir ve
nüfuzu terbiyecisi ve medeni ale-
min kraliçesi mevkiine yükseltiyordu.
Venedik te yahut Norman gibi Suriye
Latin devletlerinde kiliseler Bizans usulünde ve süslen-
Bethleem (Beytüllahim) ve Torcello mozayiklerini, Cefa-
lu Martorana yah':lt Palermo 'daki Palatin kilisesi kubbelerini
Grek sanatkarlar Ve bugün bile, o zamaki Bizans
en iyi anlatan abide, kubbesi, zengin mermerle-
ri ve kuyumculuk eserleri
parlak mozayikleri ile Venedik teki Saint Marc kilisesi-

122
 · . Latin san bile mimarisinin çizgilerini ve süslerinin
irçok motiflerini Bizans'tan abidelerinin
süsü, kiliselerindeki eski dini eserleri ile
bütün takdirini çekiyordu ve bütün onu gör-
gidenler hayretler içinde Eudes de Deuil
'Bu. Yunanistan zaferidir; ve
den daha ziyade zengindir' der. Benjaminde Tudele:
müstesna olmak üzere, dünyada onunla mukayese olunabile-
cek yazar.. Robert de Clari'nin gö-
re: 'Dünya servetinin üçte ikisi ve üçte bir parça-
bütün dünyaya
Bizans pek yerinde bir tabire göre, 'Orta Zama-
Parisi' idi. O, Villehardouin'in sözüne göre en
zengin beldesi, 'Bütün kraliçesi,, idi. Bu refah, takdir-
le beraber davet eden ve an-
zaman devlete mal olacak olan tehlikeli bir re-

123
BizA s t p u10RltJGc T

iV
Xll inci sonunda Bizans (1180-
1204).- Manuel Komnen azmi,
içeride düzeni temin ve muhafaza et-
ti. Kendisi ölünce, bütün bina çöktü. Justinyen ol-
gibi imparatorluk XII inci ihti-
raslar Tasfiye de güç ve felaketli oldu. Manüel Kom-
nen fazla ve muazzam
bir emperyalizmin takip etmekle hem
tehlikeleri pek ihmal ve devleti kuwetsiz dü-
beraber Latinleri Hükümet daha za-
ellere tahrik garez ve kinler, kes-
kin ihtiraslar korkunç neticeler verecekti.
Manuel'in Aleksi II bir çocuktu; saltanat sahibi
Marie d'Antioche, aslen Latin gibi Latinler'e
halkça sevilmiyordu. Andronik Komnen, kendini impa-
rator için umumi istifade etti.
(1182-1185) Komnenler'in bu sonuncusu bir büyük hükümdar
olabilirdi. Derebeyler kuwetinin imparatorluk için bir tehlike
ve sertce vurdu: Anj'in Bitinya' daki
kan içinde (1185). düzeltti
vergileri hafifletti ve halka kendini sevdirmeye gayret
etti. Fakat, Selanik'in neticelenen Norman harbi
(1185) Dalmaçya son bulan Macar harbi gibi
olaylar(l 185) onu devirdi. Bir ihtilal (1185) Anj tahta
ve (1185-
1195) tehdit eden krizin önüne geçebilmek için
gerekli hiçbirine sahip Onu devirerek yerine
geçen Aleksi III (1195-1203) de ondan daha iyi
Devletin
bu kadar ihtilal ve sürekli im-
nüfuzu pek ayak hükü-

124
 CttARlES

ete vilayetlerde, aristokrasi

ve imparatorluk Komnen ,
ilan (1184), Gabras Trabzon'da; her yer-
de büyük derebeyi aileleri, Kantaküzen, Brans, Sgoures, dev-
etten birer parça Her yerde düzensizlik, her
yerde sefalet Vergiler ezici idi, ticaret hazine
kiliselere girecek kadar derindi,
münasebetleri kesilen rahibler daimi bir unsuru ol-
her vakitten ziyede lüzumlu görü-
nüyordu. Özellikle, Elenizm her yerde geriliyor ve vatanperver-
lik ölüyordu.
tehlikeler daha vahimdi. Balkan
Slavlar, imparatorluk da
Etienne Nemenya, nüfuzunu Hersek, Tuna
ru 'na kadar büyük bir devlet kuruyordu. Bulgarlar
ve Ulahlar Piyer ve Jan Asen'in idaresinde
(1185) ve ve Etienne ile ça-
buk Berrhoea'da (1190, Lüleburgaz (Aaca-
diopolis) (1194) da,
Çar Johannitsa yahut Kolojan (1197 - 1207)
azameti temin edilen bir Ulah - Bulgar kurulu-
yordu. 1201 Aleksi III, Belgrat'tan Karadeniz'e
ve Vardar' a kadar Bulgar fetihlerini kabule mecbur oldu. Biraz
sonra, Bulgar III (lnnocent) dan ün-
varuru ve bir milli kilise kurmak müsaadesini (1204).
Bu Tzimisces'lerin ve Vasil II'lerin eserinin tamamen

yönünden ufuk daha Andronik Komnen'i

tahta 1182' de Latinlere ya-
Normanlar'la harbe neden Si-
cilya ordusu Selanik'in gelme-
yen bir ve muvaffak
(1186). Fakat, eski husumet bu
hadiselerle Üçüncü seferi (1189) im-

125
para Frederik Barbaros ·a acemice buna
benzer bir netice Bir an Alman ve
Bulgarlar birlikte u geçirdi ve
lar imparatorluk olarak geçtiler. Barba-
ros un Henri VI bilhassa orman arazisini ve
sonra daha tehlikeli bir oldu.
Normanlar vaktiyle Aleksi den
olduklan bütün ülkeleri (1196) geri istiyor ve
kendisine vergi vermeye mecbur ediyordu.
Fakat bilhassa Venedik verici bir halde idi. .. O da,
1182 için intikam anyordu ve onu teskin için
1187 de çokça tazminat ve imtiyazlar mecbur
Aleksi III, 1198' de bu imtiyazlan mecbur
fakat tesirini görmek için Cenevizler' e ve a,
benzer tamir edici ödünler Buna Venedikliler,
Greklerin kini yüzünden ticaret ve güvenliklerinin tehdit
ve bundan fazla Henri Dandolo doj
beri (1193) Bizans
en iyi hal çaresi, Latin kinlerini söndürmenin ve
da cumhuriyetin menfaatlerini temin etmenin en emin
fikri , kuwetlenmeye Bütün
husumeti, Venedik'in bütün Latin
kinlerinin, zaruri bir neticesi olarak, Dördüncü seferinin
gayesi hücumuna kuwetsiz
Slav devletlerinin Bizans
veremeyecek halde idi.
Dördüncü Seferi.- Aleksi III 1195' de,
tahtan indirip gözünü zaman hükümdarla bir-
likte bunun küçük Aleksi'yi de 1201 de,
genç prens ve giderek gasbeden
istedi. Bu Dördüncü Ordusu Vene-
dik'te bulunuyordu. Venedikliler, Bizans ka-
için bahaneyi hemen ve Aleksi nin
güzel vaatler kolayca Bu suretle Doj

126
 CHARIEs

:Jandolo 'nun becerikli kutsal topraklan kurtarmak

seferi çevirdi. 1203 Bi-
zans veliaht Aleksi ile kesin imzalan-
. 1203 Haziran 27 de, Latin filosu önüne demir
hücumla zaptolundu (1203 Temmuz 18),
Anj: Aleksi iV ile birlikte tekrar tahta Fakat
Grekler le Latinler sürdü. Yeni impara-
orlar sözlerini tutacak halde bilhassa Vene-
dikliler isteklerini gittikçe 1204 25
da. bir milli ihtilal, Latin himayesindeki devirdi ve Alek-
si V Murzuphe iktidara geçti. La-
tinler, Bizans karar verdiler. 1204
isan 12 de, hücumla zaptedilerek bir suretle
edildi.
Bizans aristokrasisi ve ruhban heyeti, tekrar
kurmak için iltica ederken, galipler, 1204 im-
za olunan göre, zaptettikleri yerleri ara-
taksim Bir Latin imparatoru, Baudouin de
Aander, Komnenler'in oturuyordu 1204); bir
Latin kral Beniface de Montferrat Selanik'te saltanat ediyordu;
bir Venedikli patrik oturuyordu; zaptolunan imparator-
her birçok derebeyler Fakat, bilhas-
sa Venedikliler, ile ticaretlerinin ve sö-
mürge için bütün mühim
noktalan ele sonu gibiydi; ve
hakikatte, 1204 Bizans için, bir
daha tekrar bir darbe

127
 BÖLÜM

Latin ve
Grek (1204 - 1261)

istanbuJ Lali
t .• lV. istanb l'un Grekler tarafmdan tekrar ahn·
mas • V Aka
L

Bizans
bul' u zapteimeleri ilk netice olarak aleminin
e ·n bir surette Bizans harabeleri
üze · de bir sürü Latin Feodal Beylikler da
· Latin kuruldu ve Flandre Kontu Baudoin,
hükümdar olarak seçildi; Marki Bo-
niface de Monferrat lehine, nazari olarak tabi, bir
Se anik olundu. Latinler' den ve Filibe dükle-
ri Dimetoka, Edremit beyleri tayin edildi. Birkaç hafta sonra
Boni ace de Monferrat' bir Atina ve Korinte
kadar ilerlemesi, Bodonitza Negrepont Bo-
urguigon'lu de la Roche ailesinin idaresinde Atina
Aka yahut Mora gibi Latin devletlerin
a Geoffroi de Villehardouin ve Guillaaume de
amplitte'in tesis ettikleri bu Mora Latin
1204 seferinin en ziyade ol-
Venedik taraftan, Epir sahi-
linde Draç ve Poleponez'de Modon ve Koron 'u, Girifi ve

129
BiH s 1 p.u T ailti

Öbe 'yi, Gelibolu"yu. ve

bir mahaJJeyi ediyordu. Aynca Venedikliler'i, Ege adala-
nnda mecbur etmekle buralarda aksos
Cerigo Limni büyük ve Santorin ku-
ruldu. Bu akdire sömürge sahibi Vene-
dik cumhuriyeti dojlanna pek olarak Grek
dörtte bir hakimi veriyordu.
Bizans bir çok
Grek devletinin meydana sebep Trab-
zon da Komnen ailesinden, Aleksi ve Devid bir
kurdular. Bu devlet az zamanda, den Kafkaslara kadar
Karadeniz sahilini etti ve bu devlet 15.
kadar devam etti (1461). Epir'de, Ange ailesi piçlerinden, Mi-
- anj Komnen Naupacte'dan Oraca kadar uzanan bir des-
potluk kurdu. te Anj Aleksi III. ' Teodor Laska-
ris Bizans aristokrasi ve yüksek kilise kalanla-
ve 1206' da resmen
giydi. muhteris adamlar, Rodosta Gabalas, de
Mankafas Argos ve Korint'te Leon Sguros bi-
rer lokma kopararak beylikler kurdular. Bu, devletin sonu zan-
nolunabilirdi.
Bununla beraber siyasi hayata atan bu yeni
ler derin bir fark Latin ilk iki hü-
hakiki meziyetlerine ancak ka-
dar (1204 - 1261) devam edebildi ve bünyesinde zaaf
onu zorunlu olarak gelip geçici olmaya mahkum ediyordu.
Grekler de ise zaferi vatanperverlik
ve Bizans milliyetinin yeniden buldurma-
sebep Grek bütün kuv-
vetlerinin bütün bu ihtirasa sahiptirler: la-
net Latinler den geri almak. Rakip ve Epir
Grek hangisinin bu gayeyi
meselesi

130
 il
Sa.nbul Latin - Dördüncü seferinden
eserin devam edebilmesi için yeni kuv-
. ir hükumete ve kuwetle merkeze bir sahip
- Halbuki, Latinlerin feodal
::?:an: erli devlette imparator, sadece birincisi idi.
'O.Zi itibariyle oldukça olan nüfuzu siyasi he-
e hemen hiç yok gibiydi. Baudouin, tahta geçer geçmez,
_'e dine olan itaatsiz Selanik mecbur
d ve her ne kadar da
_o sürmedi. Baudouin'in halefi, Henri d'Angre güçlükler-
.e enerjisi sayesinde Selanik'te otoritesini
ettirdi (1209), Ravennika parlemantosunda (1210) Yuna-
:nstan derebeyleri efendi olarak Fakat, bun-
.ar. Atina dükleri ve Aka prensleri çarçabuk imparatorluk
ne ilgisizlik gösterdiler ve hemen oldular. Latin
ve kendi hususi menfaatlerine
Venedikliler' den çok bekleyemezdi.
p Grekler le, bir mümkün Latin hükümdarla-
Selanik'te Monferrat, Aka'da Villehardouin'lerin, kinleri
:eskin etmek ve harbin unutturmak için sarfettikleri
gayrete umumiyet itibariyle Grek milleti
ister ister Epir'den gelsin,
hl<la bekliyordu. En nihayet, muhakkak olan Grek
-ehlikesinden Bulgar tehlikesi de ihtimal dahiline giriyor-
du. Latinler Çar Yohanista (1197 - 1207) nin kendilerine
ittifak teklifini reddetmek gibi büyük bir hata ettiler ve
a mücadele için Bulgarlar' dan görebilecekleri
kabul etmez
Bulgarlar da Latin Grek hüküm-
ile ve bunlarla birlikte Latinlerin

Bununla beraber, takip eden

Latinler her yerde muzaffer

131
Biu s J p Tuihi

Tesalya .. erkezi Yunanistan. Poleponez ciddi bir kar-

birkaç hafta içinde zaptolundu. Anadolu'da. Hemi
d 'Angre. Grekleri Poirnameonn ·da etti ve elinde
Bursa bulunan Teodor Laskaris'in genç hükümeti, mahvola-
mak üzereyken onu
Çar Yohannitsa Latin üzerine isyan
eden Grekler onu iyi Baudouin ve doj
Dondolo Edirne La-
tin ordusu bir (1205) ve Baudouin or-
tadan kayboldu. Ve iki sene Bulgar öldürücü
olarak kendini ' Rum öldürücü., ilan etti. Selanik'i
katledilmek suretiyle Çar (1207). Bu, Latinle-
rin pek
Teodor Laskaris, bu istifade ederek nüfuzunu
yeniden tesis ve takviye ettL Bununla beraber, Baudouin'in bi-
raderi ve halefi ve Latin en
iyi bir prens olan Hemi d'Angre seferinden
olan devletin mevcudiyetini temin etmekte zan-
nolundu. Hemi Çar Yohannitsa run ölümünden sonra Bulga-
ristan la sulh ve bu suretle bir
dan mümkün kadar Latinler
ve büyük vassallan üzerinde imparatorluk otoritesini
tekrar kurmaya muvaffak oldu, hatta Grek muhab-
bet ve itaatini bile muvaffak oldu. Ayni zamanda,
Trabzon Komnen Ieri üzerine dayanarak Asya'da taaruza geçi-
yordu. 1206' da, birinci seferde, bir
1212' de daha haraket ederek Laskaris'i Luparkos·ta
ve onu Mizya ve Bitin ya· bir
mecbur etti. Fakat Henri kurucusu gibi
luk pek erken öldü (1216). Bundan böyle Grekler ve
Bulgarlar serbest onu idare eden prensler za-
devlet uçuruma yuvarla-

132
 111
Grek Teodor Laskaris (1206 -
222} ya Bizans yegane hakimi
u anan Trabzon Selçuk Türkleri'ni
21 ) ve onlardan Anadolu sahillerinin büyük
Henri'nin ölümünden sonra La-
re göz

1 222' de, Jean Vatatzes (1222 - 1254) e

rakarak zaman Latinler'in elinde bulunan
illçük bir müstesna olmak üzere bütün
-aaresine ve Sakarya ve Menderes'in ta-
kadar bulunuyordu. bir general
kadar usta bir idareci de olan Laskaris'in eserini tamamlayabil-
di ve Grek Anadolu 'ya son bir refah bildi.
Bunula beraber, ve ih-
eski devletin Asya vilayetleriyle
bir mesele idi. Avrupa' da, biraderi Mi-
(1214 - 1230) in yerine geçen Epir despotu Teodor ducas
Ange , Latinlerin ve eline geçen devleti
Venedikliler' den Draç ve Korfu'yu Oh-
ri 'yi 1222' de, Boniface de Monla-
gonra genç Demetruisin hükümdar Selanik'i
zaptetti ve Latinler'den kendisini
gibi Grekler'in
giydi
Daha sonra Bulgarlar' olarak, otoritesini Edir-
n e Filibe ve Christoupolis kadar ve ya-
Latin devirecek gibi idi. 1224' de,
tanbul Latin idare eden hüküm-
dar Robert de (1221 - 1228) ordusunu Serez'de
ediyordu.
Fakat, Avrupa Grek ilerlemesi birdenbi-
re mahkumdu. 1218' den beri, Bulgaristan'da faal ve

133
Biu s 1 p T Rilti

zeki bir hükümdar olan Jean Asen (1218 - 1244) hüküm sürü-
yordu. Vaktiyle Johannitsa gibi. Grekler'e Latinler"le bir-
ve 1288' de imparator Robert ölünce Baudouin
(1228 - 126 1) Il' nin Latin imparatorlu-
vekalet etmeye Latin ruhanilerinin acemice
iyi kadar politikaca kabiliyetsiz Jean Brienne
(1229 - 1237) i Ortadoks prensine tercih ettirdi ve bu suretle
Latin için son selamet ümidi kayboldu. Bulgar
pek olarak incindi ve lehine
olarak Latinlerin kabul etmiyen bir oldu.
tan Bulgaristan için Selanik Grek im-
da Avrupa'daki rakiplerini ortadan
için Grekleri' ne bir hizmette de
oldu. Klokotnika (1230) da ve esir edilen Teodor tah-
vazgeçti ve devlet, daha bir
(elinde Selanik ile birlikte Tesalya Ma-
nuel 'e geçti. Asen , bu suretle Vatatzes'i rakibinden
kurtarmakla beraber ona ittifak (1234) teklif kuw eti-
ni Bu, Latin muhakkak

imparatoru, hüküm oniki beri, ülkesi-

ni pek çok Latinleri Pomammenon' da yenerek,
Anadolu'daki son mustahkem yerlerini, Anadolu
elinde bulunan büyük adalan, Sisam, Limni,
ve Rodos Grek kendine tabi olmaya mecbur

Trakya'ya bir ordu ve Selanik Grek imparatoruyla

muharebe Edirne'yi geçici bir zaman için
Nihayet Girit'te Venedikliler' e taarruz ediyordu. Bulgar
kuwetini bir kat daha 1236' da iki muttefik
bul a büyük bir bulundular: hü-
cumu az onu kurtarmak
vaktinde sahil Aka
prensi Latin kurtuldu.

134
 C ttARlEs DiEkl

Asenin ölümünden (1241) hemen biraz sonra Grek-Bul-

ea.11
gar sayesinde sefil Latin bir çeyrek
daha Bu her taraftan
Jere biraz para bulabilmek için
en eserlerini Saint Louis'ye mecbur oldu. Pa-
ra için kullanacak,
mak için imparator dere-
cede zarurete
Bu zaman Vatatzes, Bizans birli-
yeniden kurmak üzereydi. Latinleri Anadolu'daki son yer-
lerinden kovuyordu. ile (1244) Alman imparato-
ru il Frederik de Hohenstafen'in kuwetli temin edi-
yordu. Bu hükümdar Latin imparatorunun hamisi Papa'ya kar-
olan kininden tereddüt etmeden Grekler' e
Konya Selçuk Frenkler'e etme-
sine mani oluyor (1244) ve Anadolu'da Mogol
Türkler in büyümek için istifade ediyordu. Bilhassa
Avrupa 'da harekete geçiyordu. Epir tam
içindeY.di. Vatatzes, bu durumdan, Theodore'un Jean
imparator ve e olma-
ya mecbur etmek için istifade etti (1242).
Dört sonra, Selanik'i (1246) ve despotu Demetri-
us ü kovdu, büyük bir Serez, Menlik,
Bulgarlar'dan Latinler'den Trakya'da Vize
(Bizye) ve Çorlu'yu {Tzouroulon) zapetti. (1247). En nihayet,
hakimiyetini , olarak kalan yegane Grek prensine,
Epir despotu il (1257) ye kabul ettiriyordu. Vatatzes bu
son seferden zaman, Grek imparator-
zengin, kuwetli, müfeffeh bir halde, Latin
nun bir vaziyette bulunan her taraftan ku-

135
 v
· anburun Gerekler geri
Theodore de Lascaris Il (1254 - 1258) . bir müddet
süren sal anab babas devam etti.
Vatatzes
Rupel de (1255) yendi ve sulha mecbur etti
(1256): ve muhteris Epir despotu Il ni:n
basbrmadan öldü halefi Paleolog (1258 - 1261) ka-
zaferlerle ve sülaleyi tahbndan pek
çirkin bir surette affettirdi. Epir despotu
Sicilya Manfed ve Aka prensi Guillaume de Villehardouin
ile ittifak Arnavutlar' a ve a Sela-
nik i tehdide Palegoniya bir
yete (1259). Bu suretle talihi
önünde Epir siliniyordu. Bir müddet sonra, Pale-
olog u geri almak suretiyle eserini
1261 de, Çanakkale (Hellespont) geçiyor ve
kentten Latinlerin bütün yerlerini Pek ustaca,
biraz geç olarak savunma zaruretini duyan Venedikli-
ler e rakipleri Cenevizler'in temin ederek
Nyrnphaeon (1261) onlara rakiplerinin
sahip bütün vadetti.
tin Grekler in eline geçmesi için müsait bir kafi idi. 25
Temmuz 1261 de Venedik Haliç'te bulunma-
istifade eden Poleolog'un bir generali bir
zaptetti. Baudouin Il ve Latin Venedikliler le birlik-
te kaçmaktan bir ve 15
1261 de Poleolog bir a giriyor
ve Ayasofya da imparatorluk koyuyordu. Bizans
iki devleti idare edecek olan Paleologlar
milli sülalesi idaresinde tekrar gibiyd,L

136
 ChARlEs DiEhl

v
Aka (Achaie) - Dördüncü seferinden
Latin devletlerinin hepsi ile
zamanda yok kurduklan adalardaki
ve denizlerindeki sömürge da-
UZlffi müddet muhafaza edecek olan Venedik'ten La
Rochelann idaresindeki Atina 1311 kadar ayak-
ta Felaketli Cephise muharebesi onu
esine geçirdi (1311 - 1333), müteakiben yerini de
Acciajuoli ailesinin tuttu (1333 - 1456), Bi-
bir daha tekrar ellerine geçiremediler. Achaie
Villehardouinler'den üç prensin, sulaleyi kuran Geoff-
roil ve Geoffroi II ve Guillaume (1207 - 1278) in ida-
resinde daha mamur oldu. Tamamen derebeyi usulünde idare
edilmesine ve Frank orada oniki büyük ba-
iyi idare olunan
memleket, XlII inci Latin en müreffeh
bir devleti Maliye mükemmeldi; ordusu ·Avrupanm
en iyi Sükunet Grek tebaa ile
takdire Bir vakanüvis, Andravida 'en
büyük daha parlak' söylemek-
tedir. nüfuzu orada hakimdi: 'orada, Paris'te gi-
bi iyi
Chronigue de Moree isimli merak kitapta, soylu
ve olan bu sosyete bugün bile bütün
Poleponez'de, Acrocorinthe' de, yahut Klmoutzi ' Karyte-
e'de yahut Mistra'da, Kalamata'da, yahut Maina'da ülkenin
kuvvetli derebeylik kaleleri-
nm harabelerine
XllI üncü uzak silahla fetholunan ve
kendine çabuk bu Grek ülkesinde cazibe, Bi-
zans tarihinin biridir.

137
Biu s 1 pl\RAroalt(iv lARihi

Bununla beraber. Guillaume de Villehardoin ·in Pole-

olog ·a esir Pelagonia Achaie için
neticeler Frank prensi hürriyetini geri alabilmek
için 1262 Greklere Mania, Monemvasie ve
Mistra mecbur Bizansltlar bu suretle
Poleponez e tekrar ayak Bunlar Villehardouin.in
ölümünden sonra (1278) ve - Anjou
prensleri Navarre - hükümeti memlekette,
yerli seri ilerlemeler yapblar ve XN inci
da Bizans gerilemesi en dikkate devletlerden
biri olarak Mora kurdular. Buna dördün-
cü seferinin birçok Latin müesseseleri
muhakkakbr. geri Paleolog tara-
Epir' de ve Achaie de muzafferiyetlere
men , bu vaziyet, Paleologlann yeniden imparatorluklan
için daimi bir ve daimi bir zaaf sebebi ol-

138
 BÖLÜM

Poleologlar zamanmda
Bizans
(1261-1453)

1.1261 'de Grek vaziyeti.· Michel Vlll devri (1261 -1282).·

il Poleologlar Grek (1282 · 1453. 111. Poleologlar
devrinde Bizans medeniyeti.

1261 de Grek vaziyeti. - Yeni Pole-

ologlar sülalesi idaresinde tekrar kurulan imparatorluk vaktiy-
le üzerinde Komnenler'in saltanat sürdükleri devlete hiçbir
benzemiyordu. Asya'da, Trabzon Ka-
radeniz vilayetlerin en büyük elinde tutu-
yordu. Ve gittikçe Bizans'tan XV inci ka-
dar Grek paralel bir mevcudiyet süren bir
devletti.
Avrupa'da, Epir Arnavutluk'un güneyini ve
Etolie'nin bir Neopatras yahut büyük Ulah
Tesalya, Locride, Phtiotide hakimdi. Bu
Grek devletlerinin orta Yunanistan'da, bir Latin Atina
ve Polepolez' de bir Latin Mora Venedikliler,
Ege sahiptiler. Cenevizliler ellerinde
ve Anadolu ve Karadeniz 'de mü-

139
 1 p T.uilfi

him kolonileri Yeniden Grek

elinde üç grup arazi
Asya 'da eski iznik arazisi· Avrupa ·da
Trakya e olan Makedonya·run bir ile birlik-
e en nihayet Rcxios, Llmni. Semadirek (Samothrace)
ve gibi birkaç ada. Arazice maliyece as-
kerlikçe bu imparatorluk gürbüz ve kuwetleri-
ni bilen, vaktiyle Bizans Grekler'in elle-
rinden almaya genç devletler yükselmekte idi.

Bunlar Balkan XIII üncü ikinci Bul-

gar XIV üncü Etienne Douchan büyük
idi. Bilhassa, Asya da, tehdidleri her gün korkunç bir
alan Türkler vardL
un ve medeni merkezi
zamanlar çok geride
Michel VIll Poleolog devri (1261 - 1282) - Bizans impara-
eski ve eski tekrar diriltmek için
bir gayret gerekiyordu. Michel VIII (1261 -1282)
buna hususunda
tamamen olmamakla beraber, hedef, ameli de-
her hale uyan itibariyle Bizans büyük impara-
sonuncusu

Michel VIII, tahta ertesi gününden itibaren, im-

vilayetlerin Grekler' den ve Latin-
ler den geri istiyordu. Frank tekrar ayak
(1261 sonu). Epirliler den Yanya (1265), Bulgar-
lar Makedonya bir (1264) Venedikliler den
zaptediyordu. Cenevizler'in

ve Bulgar kiliselerini tekrar bir Grek ruhanisi idaresi-

ne veriyordu (1272). Fakat çok çabuk Grek husumetiyle
ve Venedik, Latin tekrar canlan-

140
 CHARIES

rmaktan asla Viterbe (1267)

·mpara or Baudouin Ir nin hukukunun varisi, Villehardouin'nin
'alisi evlenmesinden Achaie haki-
mi olan iki yeni Charles d'Anjou,
ihtiraslar besliyordu. Korfo 'yu zapt (1267),
Drac ve Epir sahilini ediyor (1272), Arnavutluk ün-
bütün Bulgar-
ar a büyük Ulah prensiyle ittifak ediyordu.
Bu korkunç içerisinde, Paleolog'un fevkala-
de bütün
önüne Charles d'Anjou'nun kuwetinin büyü-
görmek istemeyen istifade
eden Grek kilisesi üzerine nüfuzunu tek-
rar kurmak hususundaki imparator, Lyon
ruhani meclisinde (1274) Gregoire X ile yeniden kilisesini
bir Fakat buna
vm için kendisiyle
serbest orada hatta Latinlere bile mücadele
Ve hakikaten 1274'den itiba-
ren Epirde Anjou askerlerine taarruz geçiyor,
Tesalya'da müdahale ediyor 1275, Venediklilere kar-
Öbe'de mücadele ediyor ve Guillaume de Villehardouin'in
ölümü (1278) ile Frank Aka'ya
kadar ilerliyordu.
Maalesef Grekler'in, Roma'ya sönmez bu
ince hesaplara engel oldu. VIII Bizans kilisesine
zorla kabul Jean Bekkos (1275) ile beraber bu
zorla istedi. Fakat bu usul ile Ortadoks kilisesi
içinde ancak bir meydana getirdi ve teskin etmek istedi-
iki dünya daha azami ve daha korkunç
oldu.
taraftan pek memnun olmayan Charles d' Anjou
mücadeleden vaz geçmiyordu. Epirde hakimiyetini düzeltiyor
(1 278) kendi (1281), Roma ve Ve-

141
Biz s 1 Tuihi

nedikle. Vllf e olan husumetleri yüzünden

Bulgarlar ve hatta Tesalya ve Epir Grekleri nin de bir
ittifak vücuda getiriyordu. Bizans imparatoru her tarafta cephe
Berat de. Charles d'Anjoun'un generallerini
etti bilhassa Anjoun ·un için Sicilya
tehdid etti (1282 Mart). Fakat bu suretle Latin
fazla olan VIII ise de
Anadolu'da büyüyen Türk tehlikesini, Avrupa'da yükselen
tehlikesini son derece ihmal yönden imparator-
luk içinde meydana dinsel tahrik devlet için bir
zaaf sebebiydi.
VIll in devri, için bir yeniden
tekrar uyanma olacak gibiydi, ancak maalesef
önüne geçilemez bir hal

142
 il
Son Poleolog lar Grek (1282 -
1 53) - hükümdar olarak VIII' den sonra
tahsili iyi, iyi sözler söyler, edebiyat sever, pek dindar
·e fakat islah kabul etmez derecede ve orta bir prens olan
Andronik il (1282 - 1328), bunun ,zeki, fakat hafif, gü-
rültücü ve vaktini geçirmek torunu Andronik 111
(1328 - 1341), bir an azimli bir istikamet veren dikkate
bir hükümdar olan Jean V Cantacuzene (1341 -
1355) ve Jean V'in prens ve "daha iyi
zamanlarda kurtarabilirdi" denilebilecek Manuel
II ( 1391 - 1425) yi gördü.
bir halde Jean
VIlI (1425 - 1448), Konstantin Dragases (1448 - 1453) geri-
le m eyi da önüne geçemediler ve so-
nuncusunun elinden hücumla zaptolunan üze-
rinde ölmekten bir gelmedi.
bu, bir buçuk içinde bazen
o kadar ehemniyetli
iradelerinden daha kuwetliydi;
gibi içerde de sebeplerinin tedavisi
dahili sebepleri.- Dahili harpler - Devleti tehdid
eden tehlikeler birlik içinde, sa-
kin ve kuwetli . Poleolog'lar devri, bilakis, ihti-
la ller ve iç kavgalarla dolu geçti. Andronic il ya ihtiyar im-
p aratorun taht üzerindeki mahrum etmek
torunu, müstakbel Andronic III
devam eden harp
harap etti. Asiler ve Andronic III
ün nihayetlendi. Anne de vekaleti ve Je-
an VPeleolog'un Jean Cantakuzen ken-

143
dini impara or ilan etti. 341). ve 1341 - 1347) GreK
ba kenti bir eseri olarak sahibinin eline
kadar, ikiye aristokrasi
sülale tutuyordu.
Cantakuzen de Ti (1347 - 1355) yeni impara-
orun iktidar me kiinde hisse Jean V Paleolog'un entri-
de le · ve Cantakuzen ·i deviren ihtilali getirdi.
Bunu. Jean V in Andronik (1376) ve torunu Jean
(1391) ile ka galan takip etti. ikiside geçici olarak
ah an ih ·yar muvaffak oldular.
ki, bu mücadeleler
Türkler'i
ve bu ölçüde
para hatta arazi vermek suretiyle ödüyorlar ve devleti
isteyenlere böylece
Sosyal ve dinsel kavgalar. - Dini ve sosyal iç kav-
sefaletini XN inci
ru bir sosyal ihtilal devletin üzerinden geçiyordu;
soyluluk ve zenginlik aristokrasisine isyan ediyor-
du· ikinci olan Selanik Zelotlar tahrik-
leriyle korku ve kan içinde idi. Bu Makedonya
gürültülü tarihi , Grek XIV üncü ha-
en hadiselerinden biri olan hakiki bir
cumhuriyet halini ve Jean Cantakuzen, kendisine ge-
len düzen ve güçlükle iade edebildi.
Grekler ve Latinler husumetten di-
ni kavgalar. bir kat daha Michel VIll si-
yaset olarak. Roma 'ya ve kiliseler
yeniden maksada uygun O bununla
o kadar bir yol ki halefi Andro-
nik nin ilk bozmak suretiyle
Ortodoks kilisesiyle

144
 CHARIES

B dan Latin Grek ve imparatorluk içinde bile

e muhalefet tabiatiyle

detli bu tahrikleri besliyor ve Latin fi-

. ehinde her sempati ve muhabbeti bir hakiki vatan hiya-
. e çeviriyordu. Bu içinde en ufak bir Bizans
· · e olan muhalefetinin se-
olabilirdi.

Hesychaste'lar denilen, dini görünen ve on

341 - 1351) ve parçalayan müza-
erenin derin sebebi budur. Aynaroz'un birkaç rahi-
- · garip hayalhane[erinden bu hakikatte
Grek zihniyetiyle Latin Hesychaste'larla müdafi-
. Gregoire temsil mistisizmi ve Saint-
Thomas d' Aguin fikirleriyle dolu ve orta zaman us-
bir Barlam ve Akindinos'un müdafaa Latin rasyonaliz-
. idL Ve bunun için, mücadele çabucak siyasi bir renk
Cantakuzen , Aynaroz (Athos) Anne de Savoie da
Barlaarn tutuyorlardL Jean v (1369) sonra Manuel n
417)" siyaset olarak Roma ile müzakereye ve
J ean Vill Türk tehlikesinin önüne geçmek için ümitsiz bir gay-
ret e de oldu. kendisi
geldi (143 7) ve Florance ruhani meclisinde Eugene iV ile
son veren (1439). O da VIII gibi,
ütün vaatlerine Latinler'in Grek ismini ve
ak' dan bir gaye gütmediklerine kani olan Ortodoks
kilisesinfn ve korkunç Jean VIII ve
efi Konstantin Xl beyhude yere, zorla kabul ettir-
ek için isyan sesleri Ayasofya kubbeleri ka-
sokuldu (1453);
günün arifesinde bile
· e ve aleyhine Ve "Bizansta
.La.tinlerin yerine Türk hakim görme-
. te · söyf

145
 aJj ve askeri - etice olarak mali
aliyenin zulmüne harp yüzünden tamamen mahvol-
bir memlekette arazi vergisi hazineye yeterli miktarda gelir
getirmiyordu. ticareti Venedikliledn ve Cene-
vizliler 'in eline beri gümrüklerin geliri gittikçe
bir Hükümet paralann bozmaya
borç para almaya ve rehine
koymaya mecbur para yoktu. Hazine Askeri
da daha az Adetçe disiplinsiz, ta-
mamen hakim olunamayan ordu gittikçe müda-
faa edemiyecek bir hale geliyordu. Anronic il Geli-
bolu'ya hakim olan Katanya iki (1305 - 1307)
bul u ve muzaffer Mekadonya ve Yunanis-
tan da ve XIV üncü ve Türk yar-
da merhametsizce tahrip ettikleri
rada hizmetinde bulunan ücretli askerler de
devlete isyan ettiler. Denizlerde de bulu-
nuluyordu. VIII Bizans filosunu halefle-
ri bu lüzumsuz buldular ve denizlerinin hakimiye-
tini cumhuriyetleri
luk tehdid eden tehlikelere kuwetsiz bir hal-
de
sebepleri. - Bulgarlar ve - XII inci
sonundan itibaren Bizans için pek korkunç olan Ulah - Bulgar
Jean Asen in ölümünden beri (1241) kendini
parçalayan iç mücadeleler yüzünden pek
Çar Velboujd'da bir surette
(1330) kuwetini tamamen Bununla beraber, Bulgarlar,
imparatorluk için daima verici Andro-
nik II ye yahut Anne de Savoie ya
arazi istemek için istifade bilhassa, Grek ülkesi ar-
gelmeyen korkunç bir harap ve peri-
olarak Fakat, bilhassa, Bizans için kor-
kunç

146
 Etienne halefleri, Ouroch 1 (1243 - 1276),
Dragoutine (1276 - 1282), Miloutine (1282 - 1321)
a Balkan en mühim devleti olacak
nadar ve Greklerin Ouroch 1
Vardar vadisini (1272); Epirliler'in ve An-
jou'lann dayanan, Miloutine Üsküp'ü (1282),
kendisine Adalar Denizi yolunu açan Serez ve Christopolis böl-
gesini (1283) , Ohri, Prespe ve bütün
zapt kuzey Arnavutluk'u istila (1296) ve Andronik il' yi bütün
bu fetihleri mecbur (1298) ve Bulgarlar gibi
da Grek iç sürekli ola-
rak

Etienne Douchan (1331 - 1355) tahta zaman,

bistan, kuzeyde Sava ve Tuna'dan güneyde Usturumca ve Pir-
lepe ye kadar, Bosna' dan Rilo ve Usturu-
ma'ya kadar Douchan, daha büyük bir
mevkiye yükseltmek istiyordu. Bütün Balkan ida-
resi ve taç giymeyi
du. Usta diplomat, büyük general, zeki, iradeli ve azimli
tamamlamakla
(1334);

Sonra , Arnavutluk'u Draç ve Avlonya'ya kadar Anjou'lu-

lardan ve Epir'i Yanya'ya kadar Grekler'den (1340) alarak Ma-
kedonya ' da fetihlerini ilerletti; burada, elinde yal-
Selanik ve Halkidikya ve
Meriç'e (1345). 1346' da Üsküp kilisesinde, Douc-
han resmen ve imparatoru' olarak taç
giyiyordu. Tuna'dan Ege denizine
ve Adriyatik' e kadar Douchan, onu Bizans mod_eli
üzerine tanzim ediyordu; devlete kanunlar (1349),
bir patriklik kuruyordu. Grekler'i
(1351 de Selanik'i muhasara ediyordu)., Bosna
Macaristan eden bu Bal-
en kuwetli prensi olarak görünüyordu ve Papa onu

147
 s 1 R 10 l G i i

m ·· cadele in ilan Douc an·

yapacag bir Buna gi-
Tra e i ya ak·
- hri için esef o acak b. a-
e so ra im ara orl çabuk parça-
mücadeleden Bizans biraz daha

Türkler.- G ek imparatorl Avrupa'da bu Slav

devle !erinin küçülürken Osmanlr Türkleri As-
ya ·da. üç büyük efin Osman (1289 - 1326) ve Or-
han (1326 - 1359) idaresinde Anronik il nin
Türkler'i durdurmak için bazen iyi netice veren gayretlerine
ragmen Bursa 1326 da eline geçti,
kent yapblar. Bundan sonra de (1329), daha sonra
(1337}· 1338 de Türkler Biraz
sonra iç mücadelelerinde bir istekle arayan
bizzat 1353' de da geç iler;
1346 da veren Cantakuzen Türkler'in hizmet-
lerini Çanakkale nin Avrupa bir kale vermek sure-
tiyle Ertesi (1357) Türkler Gelibolu da
Dimetoka ve Çorlu (Tzouroulon) yu edi-
(135 7). Balkan onlara
Murad I (1359 - 1389) bundan istifade etti. fet-
hetti (1361), Jean V Paleolog bunu tasdike mecbur oldu
(1363)· Filibe yi biraz sonra Edirne'yi zaptetti. Ve
Edime ye nakletti (1365). ve devletin
yerlerinden bir hale Bizans
görünen en son darbeyi bekliyordu. Bu
zaman içinde Balkan fethini tamam-

Meriç üzerinde Güney ve Bulgarlar ezdiler

371)· bir çok yerlerine Türk ahali
ler ve Selanik i tehdid ettiler (1374)· Arnavutluk u istila (1386)
e Kosa a meydan muharebesinde mah-

148
 bir vilayet Jean V Pale-
efendi ona vergi vermeye,
o u·da ellerinde kalan son kaleyi, zapt için
e askerle etmeye bile mecbur oldu (1391).
(1389 - 1402), daha
Grek daha (1391 - 1395);
·-bolu muharebesinde (1396) kurtarmak için
sarffe büyük gayret sonuçsuz sure-
e .. curn -etti (1397) , zamanda da istila etti .
ogol ve Timur'un Türkler'i Ankara (1402)
Grekler' e nefes ve daha yirmi
bir zaman Fakat, 1421 de Murad il (1421
51) tekrar taarruza geçtl. Neticesiz bir surette
etti. (1422); 1423' de Venedikli-
Grekler'den Selanik'i zaptetti (1430); Ge-
erinden bin Mora'ya girdi (1423); Bizzat hükümdar da,
roulanyla Bosna ve Arnavutluk'ta muharebeler ve Eflak
rensini vergiye Ümitsiz bir halde bulunan Grek impa-
elinde ve Terkos (Derkon) ve Silivri
V4.•.&.vria) ya kada:r civar bölgelerden içerde Ahyolu,
· Aynaroz ve Latlnler'den tamamen geri ve o va-
. Grekler' in merkezi gibi olan Poleponez'den bir
Türkler'i 1443' de Jalovatz'da yenen Jean Hunya-
kahramanca gayretlerine, beyin Arnavutluk'taki
ilerlemekte devam
son büyük gayreti Türkler,
' de, Var.na meydan muharebesinde Atina
- Türkler'in eline geçti; istila edilen Mora (1446) ver-
gi mecbur oldu; Jean Hunyade ikinci Kosova meydan
muharebesinde (1448).
kuwetli bir kale olan ve impara-
ta da bundan ibaret gibiydi Fakat, onun da sonu ya-
Mehmet 11, tahta (1451), onu zaptetmek için
esin karar

149
Biu s ( p a T a ilii

Bizans ve Latinler. - Latinler Venedikli-

ler. Cenevizliler. impara edecek
yerde bencilce istifade etmekten ve ça-
bir
Paleolog Galata da
oturtulan (1267) Anadolu ve Karadeniz de
Cenevizler. bir Grek tarihçisinin ifadesine göre. a
bütün deniz ticaret · ve her ne kadar
Andronik II Grekler geçici olarak (1 329),
Limni (1336) ve (1340) ellerinden da bu
neticesiz tacirlerin ne ne de ka-
zanç Ege hakim olan ve
ve Selanik e çabucak gene gelen Venedikliler daha az korkunç
Bu iki cumhuriyet Bizans kafa tuta-
rak ve istediklerini zorla onlara kabul ettirerek,
ve doldurarak, Haliç' e kadar
sokarak isyanlar tertipleyerek (1376), tehdidle arazi
veya imtiyazlar kopararak Bosfor'da - 1348 de Cenevizler'in
gibi - imparatorluk içinde
gibi haraket ederlerdi. .
bu muamelelerden nefret duymakla beraber
kuwetle kovmaktan aciz için bu
kabul Ve bu vaziyetten Venedikliler ve Cenevizliler
devleti soymak için istifade Venedik denizle-
rinde koloni düzenleyerek yoluna ko-
yuyordu. Cenova geri da {1347) 'la Mahone' deni-
len kuwetli ticaret kuruyordu.
Bir Bizans tarihçisinin ifadesine göre: bütün
servetlerini ve hemen bütün deniz gelirlerini zapteden Latinler
bu suretle
Latinler den Bizans'la fazla ol-
muyordu. 1343 seferi birkaç için i
1366 seferi de bir an için Gelibolu'yu Türkler' den

150
 CkARIEs DiEkl

. esiz. 1396 da ve (1444) de Varna boz-

ile neticelenen büyük ve
esiz, Boucicaut, iki Türk hü-
(1397 - 1399) müdafaa Bizans
hiç alaka göstermiyor, yahut ona dinen ha-
olmak, siyaseten onu zaptetmek için sefaletinden fayda-
lanmaktan bir
nefreti kiliseleri tekrar
en bir imparator-
bir Jean V
1369, Manuel II 1402' de, Jean VIII 1439 'da Fransa,
gelerek neticesiz bir surette dilendiler; Nazi-
kane bir kabul gördüler ve bol bol vaatler Mehmed il
Grek karar zaman takat-
kendi haline son nefesini vermekten
bir
Türkler O da, bunu
Mehmed II, tahta Karadenizle
kesen yapmakla, taraftan, Mistra Grek
için Mora'ya sefer
yapmakla (1452) niyetlerini Biraz sonra , Sultan
hücuma (5 Nisan 1453).
160000 Türk ordusuna imparator
Konstantin Dragases, ancak olmak üzere 9000
askerle koyabildi, Grekler, tekrar
umumi olarak
vazifelerini oldukça fena gördüler. Bununla beraber, Türk top-
çusunun kuwetine, mühendis topuna
ilk hücum püskürtüldü (18 Nisan ). Fakat Mehmed il, donan-
Haliç' e geçirmeyi ve bu suretle bir
tehdit etmeyi Bununla beraber 7 hücümu ba-
Fakat Sainte Romain
gedik 28-29 1453' te kesin hü-
cum defa Türkler gerilediler; o vakit, Mehmed, ye-

151
Biu s T i i

niçerileri hücum ettirdi. Bu anda, imparatorla birlikte savunma-

ruhu olan Ceneviz Giustiniani ve muharebe
yerini mecbur oldu: savunma bundan çok zarar gör-
dü. gene muharebeye devam ediyorken bir
Xyloporta denilen yer alb yolunu zorlayarak
gerisinden hücum etti. Bu sondu. Konstantin Dragases,
gedik üzerinde kahramanca öldü. Bu suretle Bizans· son bir
güzellik ile oluyordu.
Türkler hakim Zaptolunan istanbul'da
ve 60000 den fazla insan esir Ve
30 1453 günü, sabah saat sekizde Fatih Mehrned II res-
men a girdi ve Ayasofya'da namaz ve dua etti

152
 111
Poleolog 1ar Devrinde Bizans Medeniyeti. - Bu Bizans me-
deniyetinin hayatiyeti, kadar o derece idi ki son bir
edebiyat ve sanat hareketi Poleolog'lar devrini cans1z bir zafer

XIV üncü ve XV inci da-

imi en güzel ve en biri, Grek ve Slav do-
ziyaretçilerin bütün
tacirlerinin büyük ticaret dikkate bir
fikir ve sanat kültürünün parlak ve verimli bir merkezi olarak
Bizans her vakitten ziyade parlak
ve Ve Üniversitenin büyük profesörleri, XIV üncü
Planudlar, Moschopouloslar,, Triklinioslar daha
sonra Chryso1oraslar -yahut Argyropoulos1ar klasik ye-
ni incelemekle Rönesans alimlerinin muhterem öncüleri
filozoflar, Gdmisteplethonlar, Bes-
sarionlar Platon akidelerini tetkik devam ve
bahya Bundan bir çok ori-
jinal ve zeka sahipleri de
XIV Dncti Jean Cantacuzene yahut Nicephore Gre-
goras gibL XV inci Phrantzes Chalcondyles ya-
hut Critobule gibi tarihçiler; XN üncü Gregoire Palamas
yahut iki Cabasilas gibi XV inci Markos Eugenikkos ya-
hut Georges Scholaris gibi din alimleri, Nicerhore Chumnos
yahut Demetrius Cydones gibi hatipler, Theodore Mdtochite
yahut Manüel Poleologue gibi yazarlar, Manuel Philes gibi
ller, Mazarls'in cehennemlere yazan gibi hiciv
ilimler, bilgisi, tabii ilimler, edebiyat derece-
sinde idL Ve bu zamanda alimlerinin, bir Roger
Bacon 'dan daha az hizmetlerde olarak
ewel Bizans son blr saçmak için
bütün fikri kuwetlerini hakikaten gibiydi.

153
Biz s 1 pu hRiJii

suretle XN üncü Bizans sanab son

bir Rönesans için tekrar klasik diller ve
edebiyat alimlerinin (Humaniste) mevkiine getirdikleri bu
en eski kaynaklara. bilhassa devri dönen
bu sanat. soyut karakterini kaybederek güzel heyecan
verici ve sevimli Mukaddes tasvirler daha heyecan ve-
rici daha bir tarzda ve
Ahenkli ve bilgili bir tarzda renkler hakikati ifade
edebilecek bir maharette idi. ilham ve üslüpta ekoller
meydana Konspe ekolü ki Kariye camii mozaikleri
(XN üncü bunun Ma-
kedonya eski ve Aynaroz'un eski kiliselerini süsledik-
leri Makedonya ekolü· Manuel Ponselinos, XVI
bu ekolün son temsilcisidir. Girit ekolü- bu-
nun vücuda de Mistra ( fresk) leriydi. Bu su-
retle kuwetsiz görünen Bizans, XIV üncü
vaktiyle X uncu gibi, klasik gelenekle yü-
zünden yeni bir
XIV üncü olunabilecek
olan ve ona hiç bir suretle borçlu olmayan bu kuwetli sanat
hareketi sayesinde Bizans nüfuzu bir defa daha
da Ruslar,
Mistra - Bu türlü fikir, sanat ve kültür merkez-
leri Mistra özel olarak zikre Vaktiyle (Sparte)
Isparta üstünde Guillaume de Villehardo-
uin kurulan ve daha sonra Poleponez Grek despot-
merkezi olan Mistra fresklerle süslü kiliseleri
evleri pek olarak gibi bir Bizans
Pompeisidir. 1262 de tekrar eline geçince
Andronic II oraya fazla nüfüs ve onu süslemeye
ve bir çok kiliseler Jean Cantakuzen daha sonra
fazla alakadar oldu. Zamanla Fanklar' dan Mora
vilayetini despot alan küçük Manuel 'e
(1348) ve bu prensin hükümeti kendisinden sonra

154
 CttARIES DiEttl

ge en (1383 den itibaren) Poleolog sülalesi küçüklerinin idare-

sillde gibi Mistra parlak, sanat ve edebiyat bir
merkezi Elenizm ve klasik hakiki ve
can Grek milliyeti için son bir
Uzun müddet eski Yunanistan'a hiç ilgi göstermeyen Bi-
zanst a , birdenbire, felaket arifesinde, uzak Elenik soy
hakikaten dikkate bir durumdur. XV inci
beklenmedik bir tarzda Perik-
les'lerin, Themistocle'lerin, Lycurgue'lerin ve Epaminon-
das büyük isimleri ve vaktiyle 'umum için vatan
için getirilmekle zevk duyulurdu.
en bir Gemiste Plethan, bir Bessarion, eski
Yunan tekrar kurtara-
cak görüyorlar ve hükümdara, hü-
yerine kanaatlerine göre hür Elenlerin se-
lametini ve esir temine kafi gelecek
yeni ve Elenler ismini tavsiye
Bessarion, sonuncusundan, eski
onlarn geçip
Türkler'den ve Asya' da mi-
geri rica ediyordu. Pleton - en büyük felaketin
arifesinde - tekrar silkinen için Manuel II' ye tam bir
reform teklif ediyordu.
Mehmed II' nin bir bu hayeller
de ölmek istemeyen Elenizmin kendisini tekrar bil-
mesi, XV inci birinin, Chalcondylesin söyle-
gibi: " Bir gün bir Grek ve halefinin, Elen çocukla-
bir milet kurarak kendileri idare edecekleri
bir uzak istikbalinin önceden dik-
kate bir
Bu temayüllerin ifade yer Mistra ve ay-
zaman da o sanat
Mistra kiliselerinde, Metropole'de (XIV üncü
Peribleptos (XIV üncü da, Pantanassa (XV inci
asr) da

155
 iz s l ai i

B arda. süs eme sana nadir bir ahengi. güzelli

hareke . ifade arzulan yüksek bir incelik ve cazibe zevki. a y-
zamanda ince e renkler hepsinden bilgili ve serbes
bir sana göze çarpar. akedonya kiliselertnin
fresklerinde ve A-y11aroz en eski resimlerinde
bulunur. Bunlar. Bizans ne büyük bir özel-
likte o gös erirler ve Poleologue devrini son bir
süslerler.
Trabzon Grek - Bizans öbür
ucunda Karadenizin sonundaki uzak Trabzon
zamana dikkate bir Elenik medeniyet
merkezi idi.
XIIl üncü Komnen ler ailesinden Alexis I
(1. 204 - 1222) Aynaroz hükümdarlannm ve Selçuk Tür e-
ri nin eski Polemon Pontosu'nu 1çine
alan ve Pion kadar uzanan bir dev et
Fakat uzak bir yerinde ayn, Türkler ara-
içeride gürültücü derebeylerin kavgalanyle
huzursuz Cenevizler sömürülen, Konsple'un Grek
hükümdarlan çekilemeyen yeni imparatorluk
ru zorlukla devam
Bununla beraber, Alexis Il (1297 - 1330)
kentini kiliseler ve süsleyen Alexis fil (1340 -
1390) ün uzun saltanab mesut günler
Akar sular ve deniz üstünde kat kat yükse-
len Asya ·çleriyle büyük ticaret yüzünden pek çok
zengin lüks ve prensseslerinin Trabzon o
vakit en güzel birisiydi_ Sahile hakim
yayla üzerinde prenslerin zarif bir ve
bütün Asya'run ve gözü' sitenin bütün dün-
x;...; inci itibaren derin ahlak
Komnen ler ve entri-
kalar ve feci maceralarla doldurdu. Trabzon saye-
sinde Karadenizin nihayetinde Bizans ve zaferinin bu

156
 s devam ve Grek milliyeti için ikibuçuk
acak yerlerden birisi
o ve Trabzon
- en sonra ancak birkaç daha Polepo-
z de Arnavut 1453' den itibaren Türkler'i Mora'ya
ve Konstantin XI in despotlar,
sonra kabule
ur Torna (Thomas), 1459' da vergi vermeyin-
e · Mehmed II bütün bizzat Mo-
geldi, fakat zaptedemedi. Despotlar, bir defa da-
a ·taat ettiler, fakat bir müddet sonra yeniden O
akit Mistra'ya yürüdü, Despot Demetriyus
emetrius} ü azil ve esir öteki Grek prensi 'ya
ora bir Türk vilayeti oldu. (1460).
Trabzon'un son imparatoru David Komnen, 1461 de öl-
dü. O, Türkmen prensi Uzun Hasan'a da-
ya maya 1461 de Fatih Mehmed, Anadolu'ya gide-
re Uzun etti ve müteakiben Trabzon'a döndü
e da zaptetti. ailesinden kalanlar, Sulta-
emriyle Makedonya'da Serez hapsedildiler. Bu,
son Grek devletinin
Astrlarca medeniyetin
savunucusu, Slav olan Bizans impara-
bjn fazla bir mevcudiyetten, ve ekseriya
bi mevcudiyetten ve nüfuzunu kadar hissettirdikten son-
ra böylece sona Fakat Bizans ve impara-
o luk olarak mevcudiyeti nihayet bulduktan sonra dahi bütün
· alemin.de mutlak bir tesiY yapmakta devam ve bu-
gün da · Yunanistan'dan içlerine ka-
dar bütün milletleri, Türkler ve Grekler,
lar ve B !garlar, ve RusJar,
can h '\le geleneklerini muhafaza Ve bu iti-
arla oJdukça kötü bilinen, biraz bu eski tarih, dü-
ül gibj asfa ö il bir tarih bu tarih,.

157
Biu s 1 p T.o ilfi

kadar, siyase gibi, fikir hareketlerinde de

derin izler ve toplayan bütün milletlere si-
nesinde istikbal için vaatler ve teminat bu-
nun için. kendi mahiyeti ve tarihine tesiri itibariy-
le Bizans medeniyeti iki kat daha fazla dikkate
Selami 11 Eylül 1935.

158
 EKl

Konstantin Sülalesi
Büyük Konstantin 1 306 - 337. imparator,
323- 337.
Konstans il, 337 - 361; imparator, 353 -
361.
Jülyen ( Jülien ), 361 - 363
Jovyen ( Jovien ), 363, - 364
Valans ( Valens), 364 - 3 7 8.

Teodoz Sülalesi
Büyük Teodoz 1 (Theodese), 379 - 395.
Arkadyus (Arcadius), 395 - 408.
Teodoz il, 408 - 450.
Marsiyen (Marcien), 450 - 45 7.
Leon 1, 457 - 474.
Zenon, 474- 491.
Anastaz ( Anastase ), 491 - 518.

159
Biz s 1 p T i

e a esi
s· en 1. J . ). 518- 527.
ü.stinyen I (Justinien I ). 527 - 565.
J en ( Justin Il ). 565 - 578.

Tiber ( Tibere Il) 578 - 582.

oris aurice) 582 - 602.
Fokas ( Phocas) 602 - 610.

erak i us Süla esi

Heracliyus 61 O - 641.
Konstantin lli ve Harekleonas, 641 - 642.
Konstant il, 642- 668.
Konstantin N Pogonat, 668 - 685.
Jüstinyen il Rhinotmete, 685 - 695.
Leontius ( ) 695 - 698.
Tibere III ( 698 - 705.
Jüstinyerr il (ikinci defa olarak) 705 - 711.
Philippicus 711 - 713.
Anastase il, 713 - 716.
Theodose llI, 716 - 717.

zo a ülalesi
Leon III 717 - 740.
Konstantin V Copronyme, 740 - 775.
Leon 775- 780.

160
 CHARIES DiEHI

Konstantin VI 780 - 797.

lrene 797 - 802.
icephore 1 ( ), 802 - 811.
Staurakios, 811.
Michel I Rangabe, 811 - 813.
Leon V Ermeni, 813 - 820.
Michel 11 le Begue, 820 - 829.
Theophile, 829 - 842.
Michel Ill, 842 - 86 7.

Makedonya Sülalesi
Basile 1, 877 - .
Leon VI 886 - 912.
Akexandre, 912 - 913.
Konstantin VII Porphyrogenete, 913 - 959.
Romain 1 Lecapene ile 919 - 944.
Romain il, 959 - 963.
Nicephore il Phocas, 963 - 969.
Jean 1 Tzimisces, 969 - 976.
Basile il Bulgar öldürücü, 976 - 1025.
Konstantin VIII, 1025 - 1028.
Zoe, 1028 - 1050, müteakip birlikte:
Romain III Argyre, 1028 - 1034.
Michel N 1034-1Ö41 .
Michel V Kalafat,. (Michel N ün
.. Zoen'in manevi
1041 - 1042.

161
 s 1 p R T.uihi

Konstantin IX onomague, 1042 - 1054.

Theodora. 1054 - 1056.
·ehe! V1 Srratiotikos 1056 - 105 7.

Doucas ve Comnenler Sülalesi

I Comnene 1057 - 1059.
Konstantin X Doucas 1059 - 1067.
Romain iV Diogene 106 7 - 1071.
Michel VII Doucas 1071 - 1078.
icephore III Bataniate ( ), 107 8 - 1081.
Alexis I Comnene, 1081 - 1118.
Jean il Comnene 1118- 1143.
Manüel I Comnene, 1043 - 1180.
Alexis II Comnene, 1180 - 1183.
Andronic I Comnene, 1183 - 1185.

Ange ( Anj) Sülalesi

1185 - 1195.
Alexis III 1195 - 1205.
ll (ikinci defa olarak), Alesis iV ile birlikte, 1203
- 1204.

Latin
Baudouin de Flandre, 1204 - 1205.
Henri d Angre 1206 - 1216.
Pierre de Courtenay 121 7.

162
 CHARI ES DiEHI

Yoland 1217 - 1219.

Robert il de Courtenay, 1221 - 1228.
Baudouin il, 1228 - 1216, naip Jean de Brienne
ile birlikte 1229 - 1237 ; olarak imparator, 1240 -
1261.

Grek
Theodore I Lascaris, 1204 - 1222.
Jean ill Vatatzes, 1222 - 1254.
Theodore il Lascaris, 1254 - 1258.
Jean IV Lascaris, 1258 - 1259.
Michel VIll Poleologue 1259 - 1261.

Poleologue'lar Sülalesi
Michel VIII, 1261 - 1282.
Andronic il, 1282 - 1328, Michel IX ile
1295- 1320.
Andronic III, 1328 - 1341.
Jean V, 1341 - 1376.
Jean VI Cantakuzene 1341 - 1355.
Anronic VI (Jean Vin 1376 - 1379.
Jean V (ikinci defa olarak), 1379 - 1391.
Jean VII (andronic IV ün 1390.
Manuel II, 1391 - 1425.
Jean VIII, 1425 - 1448.
Konstantin XI Dragases, 1448 - 1453.

163
Biz s 1 Tuilti

Mistra Grek Despotlar1

anuel Cantacuzene 1348 - 1380.
athieu Cantacuzene 1380 - 1383.
Theodore I Poleologue, 1483 - 1407 .
Theodore il 1407 - 1443.
Konstantin Dragases 1428 - 1448.
Thomas 1443 - 1460.
Demetrius 1449 - 1460.

164
 EK il

Bizans tarihinin en mühim vakalarma ait zaman cetveli:

11 - 330. - Büyük Konstantin Konstan-
tinople'un (Yeni Roma)
343. - Sardigue ruhani meclisi.
351. - Mursa meydan muharebesi.
353. - Constance imparator.
359. - Rimini ruhani meclisi.
376. - Mesie (Kuzey Bulgaristan) da
378. - Edirne meydan muharebesi ve imparator
ölümü.
381. - Konstantinnople umumi ruhani meclisi.
395. - Theodose'un ölümü, Arca-
dius ve Honorius
396. - Alarik'in Stilicon
Pholoe 'de
399 - 400. -
404. - Jean Chrysostome'un azil ve sürgün edilmesi.
410. - Alarik
431. - Ephese umumi ruhani meclisi.
438. - Theodose kanunun
439. - Konstantinopolun büyük

165
Biu s 1 pAR T

441. -
44 7. - Atilla· yeni
449. - .. Ephese verilen ruhani meclis.
451. - ( Calcedoine ) umumi ruhani meclisi.
476. - Bab Roma
482. - emirnamesi yahut Henotikon.
487. - Ostrogot lar Theodoric, Zen'on
geri almak vazifesini
502. - Persler le tekrar
512. - Anastase
514. - Vitalien
519. - Roma ile yeniden ve Acece din
sonu (484 - 519).
527. - Persler' e harbin tekrar
529. - Justinien kanunun
529. - Atina mekteplerinin
532. - Persler'le ebedi sulh akdi.
532. - Nika
533. - Oigeste ve
533. - 534. - Belisaire, tekrar zaptediyor.
535. - idari düzeni için Justinien
535. - Ostragatlar a harp.
536. - Konstantinople ruhani meclisi.
537. - Ayasofya
537. - 538. - Belisaire in müdafaa muha-

166
 540. - Ravenne in Belisaire
540. - Hüsrev (Chosroes) Suriye'yi istila ediyor.
540. - Hun'lann
548. ölümü.
549. - Totila tekrar
552. - Ostrogot'lann Tigina' da ve Ostrogot
sonu.
553. - Konstantinople umumi ruhani meclisi.
554. - güney
559. - Hunlar, Konstantinople önünde.
562. - Prensler'le sulh.
568. -
572. - Persler'le harbin tekrar
579. - Büyük Hüsrev'in (Chosroes) ölümü.
581. - Sirmium'ün Avarlar
582 ye - Afrika ve Raven

591. - sulh.
601. - Priscos'un Avarlar'a zaferi.
602. -
608. - Persler Suriye'yi zaptediyorlar ve
da geliyorlar.
610. - Haraclius'ün ve
615. - Kudüs'ün Persler
617 . - Persler
622. - Heraclius Persler'e taarruza geçiyor.
626. -Avarlar ve Persler Konstantinople'a hücum ediyorlar.

167
Bia s 1 T

6 27. - inova muharebesi.

629 . - Persler'le sulh.
VIl inci - ve illiryada

634. - Araplar Suriye yi istila ediyorlar.

636 . - Yarmuk muharebesi.
637 . - Kudüs'ün teslimi.
638. - Hareclius Echtesis yahut iman
emirnamesinin
640 . - 642. - Araplar
64 7. - Araplar Kuzey Afrika' da.
648. - Constant II, Type'i
655. - Bizans Likya (Lycie) bozul-

VII ortalannda . - Asya Theme (eyalet) !erinin kurul-

668. - Araplar
673. - 678. - Konstantinople. 'un Araplar ge-
ölçekte
679. - Tuna güneyinde
680. - 681 . - Konstantinople umumi ruhani meclisi.
692. - Justiniene II nin Araplar Sebastopo-
lis de
697. - 698. - Araplar ve

708. - Justinen il nin Bulgarlar'a

710. -

168
 CttARl Es Di Ettl

712. - 717. - Anadolu'da ilerlemesi.

717. - 718. - Konstantinople'un Arapalar

726. - Dini resimler aleyhinde emirname.

727. - Yunanistan ve
739. - Akroinos muharebesi.
740. -
751. - Raven'in Lombardlar
752. - Arapalar'a
753. - Hieria'da dini resimler aleyhinde ruhani meclisi.
754. - Pepin'in hibesi. Bizans
7 55. - Bulgarlara harp.
762. - Anchialos'ta
765. - Dini resim takibi.
787. - ruhani meclisi.
797. - Konstantin VI, devriliyor.
800. - Roma tekrar
809. - Bulgar Krum'un
811. - Nicephore Bulgarlar'a harpte ölü-
yor.
813. - Krum, Konstantinople önünde.
813. - Mesembria zaferi.
815. - Konstantinople'da resimler aleyhindeki sinod.
822. -Thomas
826. - Giritin Araplar zapti.
827. - Araplar Sicilya' da.

169
Biu s 1 p Tui i

832. - Theophifin dinj resimler aleyhinde emirnamesi.

838. - Amorin·un Araplar zapti.
842. - Araplar
843. - Konstantinople ruhani meclisi ve
tekrar tesisi.
858. - azli. Photius ün patrik nezdinde vazifesi.
864. - Hristiyan
86 7. - Konstantinople sinodu Roma ile münasebetin ke-
silmesi.
869. - Konstantinople umumi ruhani meclisi.
876. - Barinin Grekler
878. - Syracus ün Araplar zapti.
879. - Konstantinople ruhani meclisi.
887. - 893. - Basiliklerin
893. - Bulgar Symeon ile münasebetin kesilmesi.
902. - Taormine'nin Araplar
904. - Selanik'in Araplar tarafmdan
915. - Garigliano muharebesi.
917. - Anchialos da galip gelmesi.
919. - Romain Lecapene'in
924. - Symeon Konstantinople önünde.
927. -Çar Symeon'un ölümü.
934. - Melitene in
944. - Nisibis (Nusaybin) ve Edesse (Urfa)
961. - Girit' in Nicerphore Phocas geri

170
 C ttARlEs DiE tt l

963. - Nicerhore
965. - zapti.
967 . - Bulgar harbinin tekrar
968. - Ruslar Bulgaristan' da.
968. - (Antioche)
969. - Nicerhore öldürülmesi.
971 . - Silistrede
976. - Tzimisces'in Suriye seferi.
977. - 979. - Bardas Skleos'un
977. - 986. - Bulgar Samuel'in ilerlemesi.
986. - Trayan geçidinde
987. - 989. - Barads
989. - Hristiyan
995. - Basil il nin Suriye seferi.
996. - Sperchios'da
· 998. - Suriye seferi.
1000. - 1014. - Bulgarlar'a harp.
1010. - Güney
1014. - Cimbalongou muharebesi. Çar Samuel'in ölümü.
1018. - boyun
1018. - Cannes zaferi.
1021. - 1022. -
1032. - Georges Maniakes'in Sicilya'da
1040. - Bulgaristan'
1042 . - Konstantinople'da isyan. Michel V in

171
Biz s l p T ai i

1043. - Georges aniakes.in

1054. - Patrik Ceroularius Roma ile münasebeti kesiyor.
1057. - Connene·in
1064. - Ani.nin Selçuk Türkleri
1071. - Bari nin ormanlar ve
ya
1071. - Malazgird (Mantzikierd} muharebesi.
1078. - Botaniate ve Bryenne in
1078. - Türkler te.
1081. - 1084. - Robert Epir
1082. - Venedik'le
1091. - Peçeneklerin Leburnion üzerinde
1096. - da.
1097. - in
1107. - 1108. - Bohemond a harp.
1116. - (Philemelion} muharebesi.
1122. - Peçenekler'in
1122. - 1126. - Venedik le harp.
1124. - 1126. - Macaristan da müdahale.
1137. - 1138. - Jean Comnene'in Suriye ve Kilikya se-
ferleri.
1147. - seferi.
1 147. - 1 149. - Sicilya Roger il ile harp.
1151. - Bizanshlar Ankona da.
1158. - Manuel Comnene in Suriye seferi.
1168. - Dalmaçya

172
 1171. - Venedikle münasebetin kesilmesi.
1176. - Myrio Kephalon muharebesi.
1182. - Andronik Comnen in
1185. - Selanik in Normanlar
1185. - Ulah - Bulgar
1189. - Frederik Barbaros
1190. - Anj Ange) Bulgarlar
edilmesi.
1197. - 1207. - Bulgar Çan Yohaniça.
1204. - Konstantinople'un Latinler
Konstantinople Latin
1205. - Latinlerin Edirne'de
1206. - Teodor Laskaris imparator oluyor.
121 O. - Ravennika parlamentosu.
1222. - Selanik'in Epir Grekleri
1230. - Selanik Grek Bulgarlar
dan tahribi.
1236. - Konstantinople'un Grekler ve Bulgarlar
dan hücuma
1244. - Selanik tabi
1254. - Epir despotu Michel'in itaati.
1259. - Pelagonya muharebesi.
1261. - Konstantinople'un Grekler tekrar

1622. - Mora'ya tekrar ayak

1267. - 1272. - Danju (Charles d'Anjou) nun
Epir' de ilerlemesi.

173
s p.u (it.: l ailti

1274. - Lyon ruhani meclisi.

1281 . - Anju askerlerine Bera zaferi.
1302. - 1311. - Büyük Katanya
1325. - 1328. - Andronik harbi.
1330. - Velbufde yeniyorlar.
1340. - Epir.de Türkler in Anadolu.da ilerlemeleri.

1341. - Jean Cantakuzen in

1342. - 1349. - Zelot Selanik'te

1341. - 1351. - Hescasise lar

1345. - Etyen zaptediyor.
1346. - Etyen Üsküp te imparator giymesi.

1347. - Cantakuzen, Konstantinople u

1348. - Mistra
1354. - Türkler Geliboluda.
1355. - Etyen ölümü.
1365. - Türkler Edirne'yi

1371. - Meriç muharebesi.

1373. - Jean V Paleolog sultana

1376. - Andronik in

1389. - Kosava muharebesi.

1390. - Jean VIIl
1391. - (Philadelphie) Türkler

1396. - (Nicepolis) seferi.

1397. - Konstantinople'a hücum ediyor.

140 2. - Ankara muharebesi.

 CttARlEs DiEkl

1422. - Konstantinople un Türkler

1423. - Selanik Venedik e
1423. - Türklerin Mora seferi.
1430. - Selanik in Türkler
1439. - Floransa ruhani meclisi.
1444. - Varna muharebesi.
1446. - Türkler'in
1451. - Metmet il nin tahta
29 1453. -Türkler'in Konstantinople'u

175