558195

MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE

KORUMA SORUNLARI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ELİFNUR DAYICI
Anabilim Dalı: Mimarlık
Programı: Koruma ve Restorasyon
Tez Danışmanı: Dr. Öğretim Üyesi BURCU BÜKEN CANTİMUR
HAZİRAN 2019
T.C.
MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ
FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KORUMA SORUNLARI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
ELİFNUR DAYICI
Anabilim Dalı: Mimarlık
Programı: Koruma ve Restorasyon
Tez Danışmanı: Dr. Öğretim Üyesi BURCU BÜKEN CANTİMUR
HAZİRAN 2019
i
ii
Aileme,
iii
iv
ÖNSÖZ
Tez çalışması süresince desteklerinden ve anlayışından ötürü danışmanım Sn. Dr.

Öğretim Üyesi Burcu Büken Cantimur’a; değerli görüşleri ile katkı sağlayan Sn. Dr.
Öğretim Üyesi Mevlüde Kaptı’ya ve Dr. Öğretim Üyesi Ahmet Vefa Çobanoğlu’na; tez
sürecinde yardımını esirgemeyen değerli işadamı Sn. Res. Uzm. Y. Mim. İsmail
Büyükseçgin’e; araştırmalarıma tecrübesiyle ışık tutan Sn. Necdet İşli’ye; çalışmanın
fikrinin ortaya çıkmasının sebebi Sn. Res. Uzm. Y. Mim. Batuhan Burhan Erdoğan’a;
gerekli kurumlara ulaşmama yardımcı olan Sn. Res. Uzm. Y. Mim. Sonay Şakar’a;
İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müd. Yard. Sn. Res. Uzm. Y. Mim H. Nevhiz Koyukan’a;
Mimari Restorasyon Teknikeri Aygül Dumanoğlu’na ve kurumu İSKİ’ye; çeviri ve
bilgisiyle yardımını esirgemeyen Dr. Jakub Vateha’ya; özellikle de tez çalışmasının
ortaya çıkmasında maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen babam Sn. Gıda Y.
Müh. Raif Dayıcı’ya, annem Nurhan Dayıcı’ya ve kardeşim Edanur Dayıcı’ya
teşekkürlerimi sunarım.
Haziran 2019
Mimar
Elifnur Dayıcı
v
vi
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü tez yazım kılavuzuna
uygun olarak hazırladığım bu tez çalışmasında;
• tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde

ettiğimi,
• görsel, işitsel ve yazılı tüm bilgi ve sonuçları bilimsel etik kurallarına uygun
olarak sunduğumu,
• başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel

normlara uygun olarak atıfta bulunduğumu,
• atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,
• kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı,
• ücret karşılığı başka kişilere yazdırmadığımı (dikte etme dışında),

uygulamalarımı yaptırmadığımı,
• ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede

başka bir tez çalışması olarak sunmadığımı
beyan ederim.
Elifnur DAYICI
vii
KORUMA SORUNLARI
ÖZET
Su terazisi, suyolları üzerinde basıncı denetlemek ve su taksimini sağlamak amacıyla

inşa edilen yapıdır. Suyolları ile suyun, su kaynaklarından kent merkezine taşınması
amaçlanmıştır. Taşıma işlemi sırasında kullanılan su borularının basınç etkisiyle
patlaması su terazileri ile önlenmiştir. Şehir merkezine gelen suyun kullanılacağı
külliye, kışla, medrese, çeşme, şadırvan gibi yapılara dağıtılması da su terazileri ile
sağlanmıştır.
Bu tez çalışması kapsamında, İstanbul’daki su terazileri incelenmiştir. İstanbul’da

günümüze ulaşan 76 adet, yok olmuş 59 toplamda 135 adet su terazisi tespit
edilmiştir. Su terazileri, üzerinde bulunduğu suyoluna göre sınıflandırılmıştır. Bu
suyolları: Kırkçeşme suyolu, Halkalı suyolu, Taksim suyolu, Hamidiye suyolu, Üsküdar
suyolu ve Memba sularıdır. İstanbul’da varlığı devam eden ve günümüze ulaşamayan
su terazilerinin konumları, suyolları ile birlikte İstanbul haritası üzerine işlenmiştir.
Su terazilerinin kendine özgü mimari özellikleri, çalışma prensibi ve günümüzdeki

durumu envanter çalışması ile anlatılmıştır. Hazırlanan envanter fişlerinde su
terazilerinin; adresi, yapım sistemi, malzeme özellikleri, yapı elemanları, güncel
fotoğrafları, plan ve cephe krokileri ile sağlamlık durumları detaylı olarak işlenmiştir.
Endüstriyel kültür mirası olan su terazilerinin mevcut durumdaki bozulma türlerine ve

bozulma nedenlerine değinilmiştir. Yapıların korunması amacıyla çeşitli öneriler
geliştirilmiştir. Yapıların bilinirliğinin arttırılması ve ilgili şahıs ve kurumların gerekli
müdahaleleri yapması önerilmiştir.
Anahtar kelimeler: Suyolu, Su tesisleri, Su terazileri, Roma dönemi, Osmanlı dönemi,

Mimar Sinan ve su yapıları, Kırkçeşme suyolu, Halkalı suyolu, Taksim suyolu, Hamidiye
suyolu, Üsküdar suyolu, Memba Suları.
viii
INVESTIGATION OF ARCHITECTURAL PROPERTIES AND PROBLEMS IN PROTECTION
OF WATER BALANCE TOWERS IN ISTANBUL
ABSTRACT
Water balance towers (castella aquae) are structures built to control the pressure in
water Supply systems. Water towers held a large amount of water, which converted
water to a pressurised pipe system and they were also used to maintain the pressure.
Castella aquae provided water for fountains, baths and residences in the city.
Water towers located only in Istanbul were investigated in this thesis. There are 76
operating and 59 non-functional totally 135 water towers in Istanbul. Water towers
are classified according to the water supply system they belong to. There are the
following water supply systems in Istanbul: Kirikçeşme water system, Halkali water
system, Taksim water system, Hamidiye water system, Üsküdar water system and
spring water sources (memba). Each water tower, corresponding to its relevant water
supply system, is located on the map in the appendix.
The unique properties together with the physical principles and the present-day
situation of water towers are examined in the inventory analysis. The following
categories of water towers (location, construction system, material, components,
plan and elevation sketches, current photographs and condition of structural
robustness) are studied in detail in the inventory databases in the appendix.
The current physical status of the investigated water towers is mentioned, as well.
Since they are part of the cultural heritage of Istanbul, there are specific proposals
indicated for the protection of the analysed structures, namely increasing the public
awareness and reporting the necessary interventions to the relevant institutions.
Key words: water supply system, water towers (castella aquae), Roman era, Ottoman
era, Mimar Sinan, Kirikçeşme water system, Halkali water system, Taksim water
system, Hamidiye water system, Üsküdar water system, spring water sources
(memba)
ix
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .............................................................................................. v
ÖZET ............................................................................................... viii
ABSTRACT ......................................................................................... ix
İÇİNDEKİLER .......................................................................................x
KISALTMALAR ................................................................................ xvii
ŞEKİL LİSTESİ ................................................................................. xviii
1. GİRİŞ ............................................................................................. 1
1.1. ÇALIŞMANIN AMACI, KAPSAMI VE YÖNTEMİ .................................................... 3
2. İSTANBUL’DAKİ SU SİSTEMLERİNİN TARİHİ ..................................... 7
2.1. ROMA DÖNEMİ SU SİSTEMLERİ ......................................................................... 7
2.2. OSMANLI DÖNEMİ SU SİSTEMLERİ .................................................................. 12
2.2.1. Kırkçeşme Su Sistemi ................................................................................ 12
2.2.2. Halkalı Su Sistemi ...................................................................................... 15
2.2.3. Üsküdar Su Sistemi.................................................................................... 18
2.2.4. Taksim Su Sistemi ...................................................................................... 20
2.2.5. Hamidiye Su Sistemi .................................................................................. 22
2.3. OSMANLI SU SİSTEMİNİN YÖNETİMİ ............................................................... 24
2.3.1. Su Nazırlığı ve Teşkilatı .............................................................................. 26
2.3.2. Su Ölçü Sistemi .......................................................................................... 29
2.4 TARİHTEN GÜNÜMÜZE İSTANBUL’A SU TOPLAYAN, TAŞIYAN, DAĞITAN VE
SUYUN KULLANIMI İÇİN YAPILAN TESİSLER VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ .................... 32
2.4.1. Suyun Toplanması İçin Yapılan Tesisler .................................................... 32
2.4.2. Suyun Taşınması İçin Yapılan Tesisler ....................................................... 35
2.4.3. Suyun Dağıtılması İçin Yapılan Tesisler ..................................................... 39
2.4.4. Suyun Kullanımı İçin Yapılan Tesisler ........................................................ 40
2.5. BÖLÜM SONUCU.............................................................................................. 43
x
3. SU TERAZİLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ ..... 45
3.1. SU TERAZİLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ ............................................................ 45
3.2. SU TERAZİLERİNİN YAPIM DÖNEMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI SUYOLLARI ..... 52
3.3. SU TERAZİLERİNİN İSTANBUL ÜZERİNDEKİ DAĞILIMI VE KONUM ÖZELLİKLERİ
................................................................................................................................ 54
3.4. SU TERAZİLERİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİ ......................................................... 57
3.4.1. Su Terazilerin Plan Özellikleri.................................................................... 57
3.4.2. Su Terazilerinin Yapım Sistemi Özellikleri ................................................. 60
3.4.2.1. Yapı Malzemesi .................................................................................. 60
3.4.2.2. Üst Örtü Sistemi ................................................................................. 61
3.4.2.3. Yapı Elemanları ................................................................................... 62
3.5. SU TERAZİLERİNİN BOZULMA DURUMU VE ÖZGÜNLÜKLERİ .......................... 64
3.6. SU TERAZİLERİNİN MİRAS DEĞERLERİ VE KORUMA DURUMLARI................... 66
3.6.1. Su Terazilerinin Taşıdıkları Miras Değerleri .............................................. 67
3.6.2. Su Terazilerinin Yasal Koruma Durumu .................................................... 67
3.7. BÖLÜM SONUCU ............................................................................................. 70
4. SUYOLU BASINÇ DENETÇİLERİ: İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN

BELGELENMESİ................................................................................. 71
4.1. ENVANTER FİŞİNİN OLUŞTURULMASI ............................................................. 71
4.2. KIRKÇEŞME SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ ............................. 74
4.2.1. Kırkçeşme Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri.................. 75
4.2.1.1. Topkapı Sarayı Su Terazisi .................................................................. 75
4.2.1.2. Bab-ı Humayun Su Terazisi ................................................................. 77
4.2.1.3. Ayasofya Su Terazisi ........................................................................... 78
4.2.1.4. Darphane Su Terazisi .......................................................................... 80
4.2.1.5. Gülhane Su Terazisi ............................................................................ 81
4.2.1.6. İshak Paşa Su Terazisi ......................................................................... 83
4.2.1.7. Baytar Mektebi Su Terazisi ................................................................. 84
4.2.1.8. Küçük Ayasofya Su Terazisi ................................................................ 86
4.2.1.9. Mollafenari Su Terazisi ....................................................................... 87
4.2.1.10. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi ................................................. 88
xi
4.2.1.11. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi .................................................... 90
4.2.1.12. Ayvansaray Su Terazisi ..................................................................... 91
4.2.1.13. Yavedut Su Terazisi ........................................................................... 92
4.2.1.14. Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi ....................................................... 93
4.2.2. Kırkçeşme Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri ................................ 94
4.2.2.1. Pembe Su Terazisi............................................................................... 94
4.2.2.2. Binbirdirek Su Terazisi ........................................................................ 95
4.2.2.3. Fil Yokuşu Su Terazisi .......................................................................... 95
4.2.2.4. Cibali Su Terazisi ................................................................................. 95
4.2.2.5. Fener Balat Su Terazisi ....................................................................... 96
4.2.2.6. Karagümrük Su Terazisi ...................................................................... 96
4.2.2.7. Sulukule Su Terazisi ............................................................................ 96
4.2.2.8. Eyüpsultan Akarçeşme Su Terazisi ..................................................... 96
4.2.2.9. Nişanca Su Terazisi ............................................................................. 97
4.2.2.10. Çömlekçiler Su Terazisi ..................................................................... 98
4.2.2.11. İkram Çarşısı Su Terazisi ................................................................... 98
4.2.2.12. Eski Yeni Cami (İslambey) Su Terazisi ............................................... 99
4.2.2.13. Eski Yeni Hamam Su Terazisi .......................................................... 100
4.2.2.14. Mehmet Ağa Çeşmesi Su Terazisi................................................... 101
4.2.2.15. Kasap Çeşmesi Su Terazisi .............................................................. 101
4.3. HALKALI SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ ................................ 105
4.3.1. Halkalı Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri...................... 107
4.3.1.1. Sultanahmet Cami Su Terazisi .......................................................... 107
4.3.1.2. Süleymaniye Cami Su Terazisi .......................................................... 109
4.3.1.3. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1......................................................... 111
4.3.1.6. Şehzade Cami Su Terazisi ................................................................. 113
4.3.1.7. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi........................................... 116
4.3.1.8. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi ...................................................... 117
4.3.1.9. Aksaray (Ebubekir Ağa Sebili) Su Terazisi ......................................... 118
xii
4.3.1.10. Haseki Su Terazisi ........................................................................... 120
4.3.1.11. Seyit Ömer Su Terazisi .................................................................... 121
4.3.1.12. Şehremini Su Terazisi ..................................................................... 122
4.3.1.13. Merkez Efendi Su Terazisi .............................................................. 123
4.3.1.14. Yavuz Selim Su Terazisi................................................................... 124
4.3.1.15. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 .................................................. 125
4.3.1.16. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 .................................................. 126
4.3.1.17. Topçular Su Terazisi........................................................................ 127
4.3.1.18. Merter Su Terazisi .......................................................................... 128
4.3.1.19. Bayrampaşa Su Terazisi .................................................................. 129
4.3.1.20. Esenler Su Terazisi .......................................................................... 131
4.3.1.21. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi ....................................................... 132
4.3.1.22. Laleli Cami Su Terazisi .................................................................... 134
4.3.2. Halkalı Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri ................................... 136
4.3.2.1. Terazi Köşkü Su Terazisi ................................................................... 136
4.3.2.2. Beyazıt Çarşıkapı Su Terazisi ............................................................ 136
4.3.2.3. Nuruosmaniye Su Terazisi ................................................................ 136
4.3.2.4. Çukurçeşme Su Terazisi .................................................................... 137
4.3.2.5. Dülgerzade (Kıztaşı) Cami Su Terazisi ............................................... 137
4.3.2.6. Kocamustafapaşa Su Terazisi ........................................................... 138
4.3.2.7. Acıhamam Su Terazisi....................................................................... 139
4.3.2.8. La’li Mustafa Efendi Çeşmesi Su Terazisi.......................................... 139
4.3.2.9. Bayrampaşa Su Terazisi 2 ................................................................. 139
4.4. ÜSKÜDAR SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ .............................. 140
4.4.1. Üsküdar Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri ................... 142
4.4.1.1. İmrahor Su Terazisi........................................................................... 142
4.4.1.2. Yeni Valide Su Terazisi ...................................................................... 143
4.4.1.3. Atik Valide Su Terazisi ...................................................................... 144
4.4.1.4. Kapıağası Su Terazisi......................................................................... 145
4.4.1.5. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi .................................................. 147
4.4.1.6. Barbaros Su Terazisi ......................................................................... 150
xiii
4.4.1.7. Kısıklı Su Terazisi ............................................................................... 151
4.4.2. Üsküdar Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri ................................. 152
4.4.2.1. Selimiye Su Terazisi .......................................................................... 152
4.4.2.2. Karacaahmet Duvar Su Terazisi ........................................................ 152
4.4.2.3. Harem İskelesi Su Terazisi ................................................................ 153
4.4.2.4. Sultaniye Sokağı Su Terazisi.............................................................. 153
4.4.2.5 Hatice Sultan Su Terazisi.................................................................... 153
4.4.2.6. Beşir Ağa Çeşmesi Su Terazisi........................................................... 153
4.4.2.7. Nasuhi Su Terazisi ............................................................................. 154
4.4.2.8. Sinan Paşa Cami Çeşmesi Su Terazisi ............................................... 154
4.4.2.9. Hacı Ahmet Paşa Su Terazisi ............................................................. 155
4.4.2.10. Salacak Su Terazisi .......................................................................... 155
4.4.2.11. Ayazma Cami Su Terazisi ................................................................ 155
4.4.2.12. Yeni Çeşme Su Terazisi ................................................................... 155
4.4.2.13. Aziz Mahmut Hüdai Su Terazisi ...................................................... 156
4.4.2.14. Rumi Mehmet Paşa Su Terazisi ...................................................... 156
4.4.2.15. Sultan 2. Mahmut Çeşmesi Su Terazisi........................................... 157
4.4.2.16. İbrahim Paşa Su Terazisi ................................................................. 157
4.4.2.17. Matbah Emini Hacı Halil Efendi Su Terazisi .................................... 158
4.4.2.18. Selami Ali Efendi Su Terazisi ........................................................... 159
4.4.2.19. Şuca Ahmet Paşa Su Terazisi .......................................................... 159
4.4.2.20. Beylerbeyi Su Terazisi ..................................................................... 159
4.4.2.21. Halil Paşa Türbesi Su Terazisi ......................................................... 160
4.5. TAKSİM SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ ................................. 161
4.5.1. Taksim Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri ..................... 163
4.5.1.1. Galatasaray Su Terazisi ..................................................................... 163
4.5.1.2. Taksim Su Terazisi............................................................................. 164
4.5.1.3. Kasımpaşa Su Terazisi ....................................................................... 166
4.5.1.4. Küçük Çiftlik Su Terazisi .................................................................... 167
4.5.1.5. Sinan Paşa Su Terazisi ....................................................................... 168
4.5.1.6. Arnavutköy Su Terazisi ..................................................................... 169
xiv
4.5.1.7. Köprübaşı Su Terazisi ....................................................................... 170
4.5.1.8. Reşit Paşa Su Terazileri..................................................................... 171
4.5.1.9. Gözlükçü Su Terazisi ......................................................................... 172
4.5.1.10. Emirgan Su Terazisi ........................................................................ 173
4.5.1.11. Bebek Su Terazisi............................................................................ 174
4.5.2. Taksim Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri ................................... 175
4.5.2.1. Tepebaşı Su Terazisi ......................................................................... 175
4.5.2.2. Ağa Cami Su Terazisi......................................................................... 175
4.5.2.3. Gümüşsuyu Su Terazisi ..................................................................... 176
4.5.2.4. Kabataş Su Terazisi ........................................................................... 176
4.5.2.5. Topçu Su Terazisi .............................................................................. 177
4.5.2.6. Sarıyer Su Terazisi Kalıntısı ............................................................... 177
4.5.2.7. Emirgan Su Terazisi 1 ....................................................................... 177
4.5.2.10. Emirgan Su Terazisi 4 ..................................................................... 178
4.5.2.11. Yeniköy Su Terazisi ......................................................................... 179
4.6. HAMİDİYE SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ ............................. 180
4.6.1. Hamidiye Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri ................. 182
4.6.1.1. Hamidiye Su Terazisi ........................................................................ 182
4.7. MEMBA SULARI ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ .................................. 184
4.7.1. Memba Suları Üzerinde Bulunan Günümüze Ulaşmış Su Terazileri ....... 186
4.7.1.1. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi .................................................... 186
4.7.1.2. Çengelköy Su Terazisi ....................................................................... 187
4.7.1.3. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi........................................................... 188
4.7.1.4. Acıbadem Su Terazisi........................................................................ 189
4.7.1.5. Göztepe Su Terazisi .......................................................................... 190
4.7.1.6. Merdivenköy Su Terazisi 1 ............................................................... 191
4.7.1.7. Merdivenköy Su Terazisi 2 ............................................................... 192
4.7.1.8. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi ....................................................... 193
4.7.1.9. Küçüksu Bostan Su Terazisi .............................................................. 194
xv
4.7.1.10. Anadolu Hisarı Su Terazisi .............................................................. 196
4.7.1.11. Beykoz (Muhaşşi Sinan) Su Terazisi ................................................ 197
4.7.1.12. Otağtepe Su Terazisi ....................................................................... 198
4.7.1.13. Çubuklu Su Terazisi 1...................................................................... 199
4.7.1.14. Çubuklu Su Terazisi 2...................................................................... 200
4.7.1.15. Paşabahçe Su Terazisi..................................................................... 201
4.7.1.16. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi.............................................. 203
4.7.1.17. Tarabya Su Terazisi ......................................................................... 204
4.7.1.18. Büyükdere Su Terazisi .................................................................... 205
4.7.1.19. Kilyos Su Terazisi 1.......................................................................... 206
4.7.2. Memba Suları Üzerinde Bulunan Yok Olmuş Su Terazileri ..................... 209
4.7.2.1. Beylerbeyi Cami Su Terazisi .............................................................. 209
4.7.2.2. Derbent ve Gazanhan Su Terazisi ..................................................... 210
4.7.2.3. Sarıyer Su Terazisi ............................................................................. 210
4.8. BÖLÜM SONUCU............................................................................................ 211
5. SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................. 213

KAYNAKLAR ................................................................................... 225
EKLER ............................................................................................. 230
TERİMLER SÖZLÜĞÜ ....................................................................... 231
ÖZGEÇMİŞ...................................................................................... 405
xvi
KISALTMALAR
KVKK : Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu
İRAM : İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü
İBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi
ÜBB : Üsküdar Belediye Başkanlığı
m : metre
cm : santimetre
VGM : Vakıflar Genel Müdürlüğü
İSKİ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
ÜV : Üsküdar Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi
ÜY : Üsküdar Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi
KV : Kırkçeşme Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi
KY : Kırkçeşme Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi
HV : Halkalı Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi
HY : Halkalı Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi
TV : Taksim Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi
TY : Taksim Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi
HMV : Hamidiye Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi
MV : Memba Suları üzerinde bulunan var olan su terazisi
MY : Memba Suları üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi
xvii
ŞEKİL LİSTESİ
Şekil 1.1. Vize’den Konstantinopolis’e uzanan Roma dönemi suyolu (Crow, 2008). ... 2
Şekil 2.1. Valens Kemeri’nin rölövesi 1933 (Dalman, 1933; Çeçen, 1991). ................ 10
Şekil 2.2. Roma İmparatorluğu döneminde kullanılan su sistemi (Çeçen, 1996). ...... 11
Şekil 2.3. Kırkçeşme Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1992). ............................ 14
Şekil 2.4. Mimar Sinan’ın çizdiği Kırkçeşme Su Sistemi krokisi (Çeçen, 1996b) ve onun
sadeleştirilmiş hali (Aysel, 2008). ....................................................................... 15
Şekil 2.5. Halkalı Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1991). .................................. 17
Şekil 2.6. Üsküdar su yolları haritası (Çeçen, 1999). .................................................. 19
Şekil 2.7. Taksim Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1992). .................................. 21
Şekil 2.8. Hamidiye Suyolu haritası (Çeçen,1992; düzenleyen: Sönmezer ve Şahin,
2014)................................................................................................................... 23
Şekil 2.9. 20. yüzyıl başında şehir sakası (Karakuş ve Kızıltoprak, 2006; Sebah
Joaillier, 1900). ................................................................................................... 28
Şekil 2.10. Osmanlı döneminde kullanılan su ölçü birimleri (Öziş ve diğ., 2008). ...... 30
Şekil 2.11. Osmanlı döneminde kullanılan su ölçü birimleri (Çeçen, 1999). .............. 30
Şekil 2.12. Sultan Mahmut Bendi ve Taksim Maksemi ölçme sandığı (Çeçen, 1999).30
Şekil 2.13. Taksim maksemindeki lüleler (Çeçen, 1999). ........................................... 31
Şekil 2.14. Topuzlu Bent (Çeçen, 1999) ...................................................................... 33
Şekil 2.15. Çiftehavuz (Aygün, 2018) .......................................................................... 33
Şekil 2.16. Yerebatan Sarnıcı ...................................................................................... 34
Şekil 2.17. Taksim Su Sistemi’ne ait açık suyolu (Öziş, 1994). .................................... 36
Şekil 2.18. Bozdoğan Kemeri (Altuğ, 2013). ............................................................... 38
Şekil 2.20. Taksim maksemi (2018) ............................................................................ 39
Şekil 2.21. Maçka’daki Bezm-i alem Valide Sultan Çeşmesi (2018). .......................... 42
Şekil 2.22. Kabataş Koca Yusuf Paşa sebili (2018). ..................................................... 43
Şekil 3.1. Su terazisi kalıntısı-Pompei/İtalya (Lamprecht, 1985; Olsson, 2015). ........ 47
Şekil 3.2. Su terazisi çalışma prensibi şeması ............................................................. 48
Şekil 3.3. Pompei’deki su terazilerinin dağıtım şeması (Olsson, 2015). ..................... 49
Şekil 3.4. Su terazilerinin Grave T. Smith tarafından 1828’de çizilmiş kesiti ve sistem
detayı (Smith, 1828). .......................................................................................... 50
Şekil 3.5. Su terazilerinin çalışma prensibi (Öziş, 1994). ............................................ 50
Şekil 3.6. Su terazisi sistem kesiti ............................................................................... 51
Şekil 3.7. Haseki Su Terazisi ve Yavuz Selim Su Terazisi haznesi (2018) ..................... 52
Şekil 3.8. Su terazilerinin yapım dönemlerine göre dağılımı. ..................................... 52
Şekil 3.9. Su terazilerinin bağlı bulunduğu suyollarına göre dağılımı......................... 53
Şekil 3.10. Su terazilerinin yerleşim yerlerine göre dağılımı. ..................................... 54
Şekil 3.11. Su terazilerinin bulunduğu konuma göre dağılımı. ................................... 55
Şekil 3.12. Özgün konumdaki Hatice Sultan Çeşmesi ve Hekimoğlu Ali Paşa Su
terazisi. ............................................................................................................... 55
Şekil 3.13. Su terazilerinin İstanbul üzerindeki dağılımı. ............................................ 56
Şekil 3.14. Su terazilerinin taban planı şeması açısından dağılımı. ............................ 57
Şekil 3.15. Yuvarlak plan şemasına sahip olan Hamidiye Su Terazisi ......................... 57
Şekil 3.16. İki katlı su terazileri ................................................................................... 58
Şekil 3.17. Su terazilerinde payanda ve sütunçe örnekleri ........................................ 58
Şekil 3.18. Su terazilerinin yüksekliğine göre dağılımı................................................ 59
xviii
Şekil 3.19. Farklı yüksekliklere sahip su terazileri ...................................................... 59
Şekil 3.20. Yapı malzemelerine göre su terazilerinin dağılımı.................................... 60
Şekil 3.21. Taş, tuğla ve almaşık örgülü su terazileri .................................................. 60
Şekil 3.22. Su terazilerinin üst örtü dağılımı............................................................... 61
Şekil 3.23. Reşitpaşa Su Terazisi metal kapağı ve Karacaahmet Su Terazisi taş
şapkası. ............................................................................................................... 61
Şekil 3.24. Merdiven tipine göre su terazilerinin dağılımı. ........................................ 62
Şekil 3.25. Kapı/pencere durumuna göre su terazilerinin dağılımı. ........................... 62
Şekil 3.26. Taş ve metal basamaklı su terazileri. ........................................................ 62
Şekil 3.27. Malzeme ve konumlarına göre su terazilerindeki boruların özellikleri .... 63
Şekil 3.28. Su terazilerinde toprak ve metal boru örnekleri. ..................................... 63
Şekil 3.29. Su terazilerinde görülen malzeme kaybı ve bitkilenme............................ 64
Şekil 3.30. Şehremini Su Terazisi ................................................................................ 65
Şekil 3.31. Su terazilerinin sağlamlık durumuna göre dağılımı. ................................. 66
Şekil 3.32. Su terazilerinin mülkiyete göre dağılımı. .................................................. 67
Şekil 3.33. İstanbul haritasında yok olan su terazilerinin konumu. ........................... 68
Şekil 3.34. Su terazilerinin tescil durumuna göre dağılımı. ........................................ 68
Şekil 3.35. Yıllara göre günümüze ulaşmış olan su terazileri tescil sayısı dağılımı. .... 69
Şekil 4.1. Su terazisi envanter fişi ilk sayfa. ................................................................ 72
Şekil 4.2. Su terazisi envanter fişi ikinci sayfa. ........................................................... 73
Şekil 4.3. Kırkçeşme Suyolu üzerindeki su terazileri .................................................. 74
Şekil 4.4. Topkapı Sarayı 1.Avludaki Terazi (Pekuğur, 1972)...................................... 76
Şekil 4.5. Topkapı Sarayı 1. Avludaki Su Terazisi (2018) ............................................. 77
Şekil 4.6. Bab-ı Humayun Su Terazisi (2018) .............................................................. 78
Şekil 4.7. Ayasofya Su Terazisi Arka ve Ön Cephe (Pekuğur,1972) ............................ 79
Şekil 4.8. Ayasofya Terazisi künk su boruları ve merdiven kapısı (Pekuğur,1972) .... 79
Şekil 4.9. Ayasofya Su Terazisi (2018) ........................................................................ 80
Şekil 4.10. Darphane Su Terazisi (2018) ..................................................................... 81
Şekil 4.11. Gülhane Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) .............................................. 82
Şekil 4.12. İshak Paşa Cami Su Terazisi (2018) ........................................................... 83
Şekil 4.13. Baytar Mektebi Su Terazisi (Eminoğulları, 2010) ...................................... 84
Şekil 4.14. Baytar Mektebi Su Terazisi (2018) ............................................................ 85
Şekil 4.15. Küçük Ayasofya Su Terazisi (2018)............................................................ 86
Şekil 4.16. Mollafenari Su Terazisi (2018) .................................................................. 87
Şekil 4.17. Mollafenari Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) ..................... 88
Şekil 4.18. Rüstem Paşa Medresesi’nin vaziyet planı (Müller-Wiener) ..................... 89
Şekil 4.19. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi (2018) .............................................. 89
Şekil 4.20. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi (2018) ................................................. 90
Şekil 4.21. Ayvansaray Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi; 2018) ....................... 91
Şekil 4.22. Yavedut Su Terazisi (Şener Türkmeoğlu arşivi; 2018) ............................... 92
Şekil 4.23. Eyüpsultan hamamı su terazisi (fotoğraf: Ahmet Vefa Çobanoğlu) ......... 93
Şekil 4.24. Pembe Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) ................................................ 94
Şekil 4.25. Fil Yokuşu Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)........................ 95
Şekil 4.26. Akarçeşme Su Terazisi (Pekuğur, 1972) .................................................... 97
Şekil 4.27. Nişanca Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) ........................... 97
Şekil 4.28. Çömlekçiler Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016; 2018) ........... 98
xix
Şekil 4.29. Eski Yeni Cami (İslambey) Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016;
Pekuğur, 1972; 2018) ......................................................................................... 99
Şekil 4.30. Eski Yeni Cami Su Terazisi konumu - Alman Mavileri Haritası ................ 100
Şekil 4.31. Eski Yeni Hamamı Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi) ..................... 100
Şekil 4.32. Mehmet Ağa Çeşmesi Su Terazisi (4 No’lu KVKK arşivi) ......................... 101
Şekil 4.33. Kasap çeşmesi Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi)........................... 102
Şekil 4.34. Kasap çeşmesi Su Terazisi (Pekuğur, 1972) ............................................ 102
Şekil 4.35. Hacı Hüsrev Mescidi Alman Mavileri haritasındaki yeri. ........................ 103
Şekil 4.36. Hacı Hüsrev Mescidi hazneli çeşme. ....................................................... 104
Şekil 4.37. Hz Kab Mescidi ve hazneli çeşme. .......................................................... 104
Şekil 4.38. Kasap Çeşmesi’ne ait olma ihtimali olan kalıntı...................................... 104
Şekil 4.39. Halkalı Suyolu üzerindeki su terazileri .................................................... 106
Şekil 4.40. Sultanahmet Terazisi (Pekuğur, 1972) .................................................... 107
Şekil 4.41. Sultanahmet Terazisi (Pekuğur, 1972) .................................................... 107
Şekil 4.42. Sultanahmet Terazisi (2018) ................................................................... 108
Şekil 4.43. Süleymaniye Cami’nde su terazisinin konumu (Aykutlu, 2014) ............. 110
Şekil 4.44. Süleymaniye Cami su terazisi (Olgun, 2011) ........................................... 110
Şekil 4.45. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1 (Çobanoğlu ve diğ., 2016) ..................... 111
Şekil 4.46. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 2 (2018) .................................................... 112
Şekil 4.47. Şehzade Camii Su Terazisi Genel Görünüşü ve Külahı (Pekuğur, 1972) . 113
Şekil 4.48. Şehzade Cami Su Terazisi (2018)............................................................. 114
Şekil 4.49. Şehzadebaşı Camii önünde yer alan su terazisi (Çeçen, 1991) ................... 114
Şekil 4.50. Şehzadebaşı Camii önünde yer alan kare planlı su terazisine ait çizimler
(Çeçen, 1991).................................................................................................... 115
Şekil 4.51. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi (Pekuğur, 1972)....................... 116
Şekil 4.52. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Terazisi (2018) ........................................... 117
Şekil 4.53. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi (2018) ................................................. 118
Şekil 4.54. Aksaray Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) ............................................. 119
Şekil 4.55. Haseki Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) .................................................... 121
Şekil 4.56. Seyit Ömer Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016) .................................. 121
Şekil 4.57. Şehremini Su Terazisi (2018) ................................................................... 122
Şekil 4.58. Merkezefendi Su Terazisi (2018)............................................................. 123
Şekil 4.59. Yavuz Selim Su Terazisi (2018) ................................................................ 124
Şekil 4.60. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 (2018) ............................................... 125
Şekil 4.61. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 (Pekuğur, 1972; 2018) ...................... 126
Şekil 4.62. Topçular Su Terazisi (2018) ..................................................................... 127
Şekil 4.63. Merter Su Terazisi (2018) ........................................................................ 128
Şekil 4.64. Bayrampaşa Su Terazisi (Alman Arkeoloji Enstitüsü arşivi; Pekuğur,1972)
.......................................................................................................................... 129
Şekil 4.65. Bayrampaşa Su Terazisi (2018) ............................................................... 130
Şekil 4.66. Esenler Su Terazisi (2018) ....................................................................... 131
Şekil 4.67. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (2018) .................................................... 132
Şekil 4.68. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (Necdet İşli arşivi) .................................. 133
Şekil 4.69. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (2018) .................................................... 133
Şekil 4.70. Laleli Cami su terazisi (2019) ................................................................... 134
Şekil 4.71. Laleli Cami su deposu (2019) .................................................................. 135
Şekil 4.72. Laleli Külliyesi Pervititch haritası. ............................................................ 135
xx
Şekil 4.73. Terazi Köşkü Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) ..................................... 136
Şekil 4.74. Nuruosmaniye temel kalıntıları. ............................................................. 137
Şekil 4.75. Dülgerzade Cami Su Terazisi (Encümen arşivi); 1918 yılı fotoğraf
(Göncüoğlu Arşivi) ............................................................................................ 138
Şekil 4.76. Kocamustafapaşa Su Terazisi (4 No’lu KVKK arşivi) ................................ 138
Şekil 4.77. Kocamustafapaşa Su Terazisi konumu (2018) ........................................ 139
Şekil 4.78. Üsküdar Suyolu üzerindeki su terazileri ................................................. 141
Şekil 4.79. İmrahor Su Terazisi ve sadaka taşı (Çeçener, 2007; 2018) ..................... 142
Şekil 4.80. Yeni Valide Su Terazisi. (2018) ................................................................ 143
Şekil 4.81. Atik Valide Su Terazisi. (Çeçener, 2007; 2018) ....................................... 144
Şekil 4.82. Kapıağası Su Terazisi. (Pekuğur, 1972) ................................................... 146
Şekil 4.83. Kapıağası Su Terazisi. (2018) ................................................................... 146
Şekil 4.84. Karacaahmet Su Terazisi Ön Görünüş ve Yan Cephe (Pekuğur, 1972) ... 148
Şekil 4.85. Karacaahmet Su Terazisi Duvar Örgüsü ve Arka Cephe (Pekuğur, 1972)
.......................................................................................................................... 148
Şekil 4.86. Karacaahmet Su Terazisi. (2018) ............................................................ 149
Şekil 4.87. Karacaahmet Su Terazisi Giriş Kapısı (Pekuğur, 1972; 2018).................. 149
Şekil 4.88. Barbaros Su Terazisi (2018) .................................................................... 150
Şekil 4.89. Kısıklı Su Terazisi. (2018) ......................................................................... 151
Şekil 4.90. Karacaahmet Duvar Su Terazisi. (Çeçener, 2007; 2018) ......................... 152
Şekil 4.91. Beşir Ağa Çeşmesi Su Terazisi (aktaran: Çeçener, 2007) ........................ 153
Şekil 4.92. Nasuhi Su Terazisi (Pekuğur, 1972; Çeçener, 2007) ............................... 154
Şekil 4.93. Hacı Ahmet Paşa Su Terazisi (Necdet İşli arşivi; 2018) ........................... 155
Şekil 4.94. Yeni Çeşme Su Terazisi. (Necdet İşli arşivi; 2018) ................................... 156
Şekil 4.95. Aziz Mahmut Hüdai Su Terazisi (Çeçener, 2007) .................................... 156
Şekil 4.96. Rumi Mehmet Paşa Cami (Çeçener, 2008) ............................................. 157
Şekil 4.97. İbrahim Paşa Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016; Necdet İşli arşivi,
1985) ................................................................................................................ 158
Şekil 4.98. Matbah Emini Hacı Halil Efendi Su Terazisi Kalıntısı (Çeçener, 2007; 2018)
.......................................................................................................................... 159
Şekil 4.99. Beylerbeyi Su Terazisi (Zarif Orgun arşivi, aktaran: Çeçener, 2008; 2018)
.......................................................................................................................... 159
Şekil 4.100. Halil Paşa Türbesi (Gurlitt, 1912) .......................................................... 160
Şekil 4.101. Taksim Suyolu üzerindeki su terazileri.................................................. 162
Şekil 4.102. Galatasaray Su Terazisi (2018) .............................................................. 163
Şekil 4.103. Taksim Su Terazisi rölövesi (2 No’lu KVKK arşivi) ................................. 165
Şekil 4.104. Taksim Su Terazisi (2018)...................................................................... 165
Şekil 4.105. Kasımpaşa Su Terazisi (2018) ................................................................ 166
Şekil 4.106. Küçük Çiftlik Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) .................................... 167
Şekil 4.107. Sinan Paşa Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) .................. 168
Şekil 4.108. Sinan Paşa Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016) ................................. 169
Şekil 4.109. Arnavutköy Su Terazisi (2018) .............................................................. 170
Şekil 4.110. Köprübaşı Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) ....................................... 170
Şekil 4.111. Reşit Paşa Su Terazisi (2018)................................................................. 171
Şekil 4.112. Reşit Paşa Su Terazisi (Pekuğur, 1972) ................................................. 172
Şekil 4.113. Gözlükçü Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018).............................................. 173
Şekil 4.114. Emirgan Su Terazisi (2018).................................................................... 174
xxi
Şekil 4.115. Bebek Su Terazisi (2018) ....................................................................... 175
Şekil 4.116. Ağa Camii ve Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2 No’lu KVKK arşivi; 2018) .. 175
Şekil 4.117. Kabataş Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018) ........................................... 176
Şekil 4.118. Sarıyer Su Terazisi kalıntısı (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016; 2018) . 177
Şekil 4.119. Emirgan Su Terazisi 3 (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) .................... 178
Şekil 4.120. Emirgan Su Terazisi 4 (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) .................... 179
Şekil 4.121. Yeniköy Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016) ....................... 179
Şekil 4.122. Hamidiye Suyolu üzerindeki su terazileri .............................................. 181
Şekil 4.123. Hamidiye Su Terazisi inşaatı ve 20. yy başlarındaki görünümü (Yıldız
Abdulhamid fotoğrafları arşivi) ........................................................................ 183
Şekil 4.124. Hamidiye Su Terazisi (2018) .................................................................. 183
Şekil 4.125. Memba suları üzerindeki su terazileri................................................... 185
Şekil 4.126. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi. (aktaran: Çeçener, 2007; 2018) ..... 186
Şekil 4.127. Çengelköy Su Terazisi. (Necdet İşli arşivi, 1985) ................................... 187
Şekil 4.128. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi. (2018) ................................................... 188
Şekil 4.129. Acıbadem Su Terazisi. (Kadıköy Belediyesi arşivi, 1962; 2018) ............ 190
Şekil 4.130. Göztepe Su Terazisi ve yapı grubu (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016;
2018)................................................................................................................. 191
Şekil 4.131. Merdivenköy Su Terazisi 1. (2018) ........................................................ 192
Şekil 4.132. Merdivenköy Su Terazisi 2 (2018) ......................................................... 193
Şekil 4.133. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi. (Pekuğur, 1972; 2018) ...................... 194
Şekil 4.134. Küçüksu Bostan Su Terazisi (Pekuğur, 1972) ........................................ 195
Şekil 4.135. Küçüksu Bostan Su Terazisi (2018)........................................................ 195
Şekil 4.136. Anadolu Hisarı Su Terazisi. (2018) ........................................................ 197
Şekil 4.137. Beykoz Su Terazisi. (2018) ..................................................................... 198
Şekil 4.138. Otağtepe Su Terazisi ve üzerindeki çeşme. (2018) ............................... 199
Şekil 4.139. Çubuklu Su Terazisi 1. (2018) ................................................................ 200
Şekil 4.140. Çubuklu Su Terazisi 2. (2018) ................................................................ 201
Şekil 4.141. Safiye Sultan Çeşmesi ve Paşabahçe Su Terazisi. (2018) ...................... 202
Şekil 4.142. Safiye Sultan Çeşmesi ve Paşabahçe Su Terazisi. (6 No’lu KVKK arşivi) 202
Şekil 4.143. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi (Tanışık, 1943; 2018) .................. 203
Şekil 4.144. Tarabya Su Terazisi (2018) .................................................................... 204
Şekil 4.145. Büyükdere Su Terazisi (2018) ................................................................ 205
Şekil 4.146. Kilyos Su Terazisi 1 (2018) ..................................................................... 206
Şekil 4.149. Kilyos Su Terazilerini gösteren gravür (Alman Arkeoloji Enstitüsü)...... 209
Şekil 4.150. Beylerbeyi Cami su terazisi. (Ferrier Claude-Marie, 1850) ................... 210
Şekil 4.151. Sarıyer Su Terazisi (3 nolu KVKK arşivi) ................................................. 211
Çizelge 5.1. İstanbul’daki Su Terazilerinin Genel Durum Çizelgeleri ........................ 217
Çizelge 5.2. İstanbul’daki Su Terazilerinin Genel Sonuç Çizelgeleri ......................... 220
Şekil 5.1. Acıbadem ve Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi bilgilendirme tabelası (2018).
.......................................................................................................................... 223
Şekil 5.2. Tarihi Yapıda QR Kodu İle Bilgilendirme Örneği........................................ 223
Envanter Tablosu A.1. Topkapı Sarayı Su Terazisi (KV1) .......................................... 232
Envanter Tablosu A.2. Bab-ı Humayun Su Terazisi (KV2) ......................................... 234
Envanter Tablosu A.3. Ayasofya Su Terazisi (KV3) ................................................... 236
xxii
Envanter Tablosu A.4. Darphane Su Terazisi (KV4) .................................................. 238
Envanter Tablosu A.5. Gülhane Su Terazisi (KV5) .................................................... 240
Envanter Tablosu A.6. İshak Paşa Su Terazisi (KV6) ................................................. 242
Envanter Tablosu A.7. Baytar Mektebi Su Terazisi (KV7) ......................................... 244
Envanter Tablosu A.8. Küçük Ayasofya Su Terazisi (KV8) ........................................ 246
Envanter Tablosu A.9. Mollafenari Su Terazisi (KV9) ............................................... 248
Envanter Tablosu A.10. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi (KV10) ....................... 250
Envanter Tablosu A.11. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi (KV11) .......................... 252
Envanter Tablosu A.12. Ayvansaray Su Terazisi (KV12) ........................................... 254
Envanter Tablosu A.13. Yavedut Su Terazisi (KV13) ................................................ 256
Envanter Tablosu A.14. Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi (KV14) ............................. 258
Envanter Tablosu A.15. Sultanahmet Cami Su Terazisi (HV1) ................................. 264
Envanter Tablosu A.16. Süleymaniye Şadırvanı Su Terazisi (HV2) ........................... 266
Envanter Tablosu A.17. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1 (HV3) ................................ 268
Envanter Tablosu A.20. Şehzade Cami Su Terazisi (HV6) ......................................... 274
Envanter Tablosu A.21. Şehzadebaşı Burmalı Mescid Su Terazisi (HV7) ................. 276
Envanter Tablosu A.22. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi (HV8) ............................. 278
Envanter Tablosu A.23. Aksaray Su Terazisi (HV9)................................................... 280
Envanter Tablosu A.24. Haseki Su Terazisi (HV10)................................................... 282
Envanter Tablosu A.25. Seyit Ömer Su Terazisi (HV11) ........................................... 284
Envanter Tablosu A.26. Şehremini Su Terazisi (HV12) ............................................. 286
Envanter Tablosu A.27. Merkezefendi Su Terazisi (HV13) ....................................... 288
Envanter Tablosu A.28. Yavuz Selim Su Terazisi (HV14) .......................................... 290
Envanter Tablosu A.29. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 (HV15) ......................... 292
Envanter Tablosu A.30. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 (HV16) ......................... 294
Envanter Tablosu A.31. Topçular Su Terazisi (HV17) ............................................... 296
Envanter Tablosu A.32. Merter Su Terazisi (HV18) .................................................. 300
Envanter Tablosu A.33. Bayrampaşa Su Terazisi (HV19) ......................................... 302
Envanter Tablosu A.34. Esenler Su Terazisi (HV20) ................................................. 304
Envanter Tablosu A.35. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (HV21) .............................. 306
Envanter Tablosu A.36. Laleli Cami Su Terazisi (HV22) ............................................ 308
Envanter Tablosu A.37. İmrahor Su Terazisi (ÜV1) .................................................. 310
Envanter Tablosu A.38. Yeni Valide Su Terazisi (ÜV2) ............................................. 312
Envanter Tablosu A.39. Atik Valide Su Terazisi (ÜV3) .............................................. 314
Envanter Tablosu A.40. Kapıağası Su Terazisi (ÜV4) ................................................ 316
Envanter Tablosu A.41. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi (ÜV5) ......................... 318
Envanter Tablosu A.42. Barbaros Su Terazisi (ÜV6)................................................. 320
Envanter Tablosu A.43. Kısıklı Su Terazisi (ÜV7) ...................................................... 322
Envanter Tablosu A.44. Galatasaray Su Terazisi (TV1)............................................. 324
Envanter Tablosu A.45. Taksim Su Terazisi (TV2) .................................................... 326
Envanter Tablosu A.46. Kasımpaşa Su Terazisi (TV3) ............................................... 328
Envanter Tablosu A.47. Küçük Çiftlik Su Terazisi (TV4) ............................................ 332
Envanter Tablosu A.48. Sinan Paşa Su Terazisi (TV5)............................................... 334
Envanter Tablosu A.49. Arnavutköy Su Terazisi (TV6) ............................................. 336
Envanter Tablosu A.50. Köprübaşı Su Terazisi (TV7)................................................ 338
xxiii
Envanter Tablosu A.51. Reşit Paşa Su Terazisi (TV8) ................................................ 340
Envanter Tablosu A.52. Gözlükçü Su Terazisi (TV9) ................................................. 342
Envanter Tablosu A.53. Emirgan Su Terazisi (TV10) ................................................. 344
Envanter Tablosu A.54. Bebek Su Terazisi (TV11) .................................................... 346
Envanter Tablosu A.55. Hamidiye Su Terazisi (HMV1) ............................................. 348
Envanter Tablosu A.56. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi (MV1) ........................... 352
Envanter Tablosu A.57. Çengelköy Su Terazisi (MV2) .............................................. 354
Envanter Tablosu A.58. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi (MV3) ................................. 356
Envanter Tablosu A.59. Acıbadem Su Terazisi (MV4) .............................................. 360
Envanter Tablosu A.60. Göztepe Su Terazisi (MV5) ................................................. 364
Envanter Tablosu A.61. Merdivenköy Su Terazisi 1 (MV6) ...................................... 366
Envanter Tablosu A.62. Merdivenköy Su Terazisi 2 (MV7) ...................................... 368
Envanter Tablosu A.63. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi (MV8) .............................. 370
Envanter Tablosu A.64. Küçüksu Bostan Su Terazisi (MV9) ..................................... 372
Envanter Tablosu A.65. Anadolu Hisarı Su Terazisi (MV10) ..................................... 374
Envanter Tablosu A.66. Beykoz Su Terazisi (MV11) ................................................. 376
Envanter Tablosu A.67. Otağtepe Su Terazisi (MV12) ............................................. 380
Envanter Tablosu A.68. Çubuklu Su Terazisi 1 (MV13) ............................................ 384
Envanter Tablosu A.69. Çubuklu Su Terazisi 2 (MV14) ............................................ 386
Envanter Tablosu A.70. Paşabahçe Su Terazisi (MV15) ........................................... 388
Envanter Tablosu A.71. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi (MV16) .................... 392
Envanter Tablosu A.72. Tarabya Su Terazisi (MV17)................................................ 394
Envanter Tablosu A.73. Büyükdere Su Terazisi (MV18) ........................................... 396
Envanter Tablosu A.74. Kilyos Su Terazisi 1 (MV19) ................................................ 398
xxiv
1. GİRİŞ
Su hayatın temel öğesidir. İnsanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için gereklidir. Bir

şehrin yaşayabilmesi için gereken suyun temini, medeniyetin ilk dönemlerinden
modern şehircilik anlayışına kadar, üzerinde özenle durulan konulardan biridir. Üç
büyük imparatorluğun başkentliğini yapmış bir yerleşim olan İstanbul’un su temini
kuruluşundan günümüze kadar bir problem oluşturmuş, su kaynakları sınırlı olan
İstanbul’a su temini için her dönem çalışmalar yapılmış, çeşitli suyolları ve tesisleriyle
su şehre taşınmıştır. Suyun şehre taşınması, basıncının dengede tutulması ve taksimi
için de farklı yapılardan oluşan tesisler inşa edilmiştir.
Su kaynakları İstanbul kent merkezine uzaktadır ve şehrin topoğrafyası engebelidir.

Bu sebeple Mithen’e göre de İstanbul’a su getirebilmek azımsanmayacak bir başarıdır
(Mithen, 2017). Tarihi Yarımada içerisinde şehrin su ihtiyacını karşılayacak kadar
akarsu mevcut değildir. Likos’un (Bayrampaşa Deresi) verimli bir akarsu
olmamasından dolayı, şehre başka su kaynaklarından su taşınması zorunlu olmuştur.
M.Ö. 7. yüzyılda kurulan Byzantion şehrini, M.S. 2. yüzyıl başlarında Septimus
Severus’un (193-211) ele geçirmesinden sonra; nüfusun da artması ile su problemi
daha büyük bir sorun haline gelmiştir. Bu yüzden ilk kez Roma İmparatoru Hadrianus
(117-138) tarafından İstanbul’a su getirilmesi ciddi bir gündem haline gelmiştir.
İstanbul’a suyun Romalılar tarafından, batıdan Pınarhisar (Vize) havalisinden
toplanarak taşınmıştır. Valens (364-378) ve I. Theodosius (379-395) tarafından
yaptırılan isale hatları ile şehrin su gereksinimi büyük ölçüde karşılanmıştır (Yücel,
1956).
Çeçen (1991), Vize (Kırklareli) kasabası yakınlarından Konstantinopolis’e su getiren

yolun 242 km uzunluğunda olduğunu söylese de Crow yaptığı çalışmalarla, Vize
(Kırklareli)’den Konstantinopolis’e kuş uçuşu mesafesinin 120 km olduğu ve
mesafenin engebeli arazi üzerinde olması sebebiyle aslında 551 km uzunluğunda bir
suyolu yapıldığını tespit etmiştir (Şekil 1.1.) (Crow, 2008).
1
Şekil 1.1. Vize’den Konstantinopolis’e uzanan Roma dönemi suyolu (Crow, 2008).
Suyun toplanması, taşınması, dağıtılması ve kullanımı için farklı tesisler yapılmıştır.

Artan su gereksinimi ile suyu taşıma amacıyla yapılan tesislerden biri olan su terazileri
ilk olarak Roma döneminde karşımıza çıkmaktadır. Hızla artan nüfus sebebiyle su
kullanımı için yapılan su tesisleri sayısı da artmış, bu tesislere su taşımak için yapılan
su terazileri de çoğalmıştır.
Su terazileri, hem engebeli arazide su taşınırken meydana gelen basıncı dengelemek

hem de suyu kullanım alanlarına taksim etmek amacıyla inşa edilmiştir.
Konstantinopolis’te inşasına başlanan yapılar daha sonraki dönemlerde Osmanlı
tarafından geliştirilerek sayısı arttırılmıştır. Bu su terazilerinden günümüze
ulaşabilenlerin bir kısmı araştırmalara konu olmasına karşın; kayıtlara geçmeden
ortadan kalkmış bir çok su terazisi olduğu tahmin edilmektedir.
Bu çalışmada İstanbul’daki büyük su sisteminin bir parçası olan günümüze ulaşmış ve

yok olmuş su terazileri araştırılmış ve derlenmiştir. Su terazileriyle ilgili çalışma
yapılırken; arşiv ve literatür taraması yapılmış, günümüze ulaşmış olanlarla ilgili
yerinde inceleme ile belgeleme yapılmış ve yapıların mevcut durumdaki koruma
sorunları tespit edilmiştir.
2
1.1. ÇALIŞMANIN AMACI, KAPSAMI VE YÖNTEMİ
İstanbul, su kenarında kurulan bir kent olmasına rağmen kullanma suyunu etrafındaki
havzalardan temin eder. Dağ yamacında veya tatlı su kenarında kurulan bir şehir
olmadığı için su gereksinimi sebebiyle dışarıya muhtaçtır. İstanbul’un su gereksinimi
sağlayan su kaynakları kente uzaktır ve taşınması için de farklı özelliklerde, çok amaçlı
yapılarla sistemler kurulmuştur. İstanbul’un susuz kalmaması için bu yapıların ve
sistemlerin varlığı son derece önemlidir. Bu sebeple su sistemleri dâhilinde su
toplayan, taşıyan, dağıtan ve kullanım amaçlı yapılan tesisler incelenmiş; detaylı
olarak taşıma tesisi elemanlarından biri olan su terazileri detaylı olarak araştırılmıştır.
İstanbul’un tarihi suyolları üzerinde yapılan ve sistem hakkında bize fikir veren su
terazileri ile ilgili günümüze kadar birçok çalışma yapılmış ve örneklendirme ile genel
çalışma prensibi hakkında bilgi verilmiş olsa da mimarlık disiplininin pratik ve
akademik çalışmaları incelendiğinde sistematik belgeleme yapılmadığı anlaşılmıştır.
Pompei/İtalya’da tarihte yapılan ilk su terazisinin varlığından “Opus caementitium:

Bautechnik der Römer, 1984 (Beton işçiliği: Roma yapım tekniği)” kitabında bahseden
Alman Profesör Heinz Otto Lamprecht bu çalışmaya kapı aralamıştır.
Sheffield Üniversitesi’nde Arkeoloji bölümünde görev yapan Profesör Stephen

Mithen, 2017 senesinde basılan ve kazı çalışmaları ışığında hazırladığı antik dünyada
su ve iktidar arasındaki bağı konu alan ‘Susuzluk - Antik Dünyada Su ve İktidar’ isimli
kitabında İstanbul’da yapılan Roma suyollarına dair bilgiler de vermiş ve çalışmada bu
bilgilerden faydalanılmıştır (Mithen, 2017).
Ülkemizde tarihi suyolları ve sistemleriyle ilgili en kapsamlı çalışmayı yapan, Profesör

Kazım Çeçen’in Osmanlı suyolları için ayrı ayrı hazırlamış olduğu çalışmalardan
yararlanılmıştır.
Çalışmaya önemli bir kaynak oluşturan, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sanat
Tarihi Bölümü lisans bitirme tezi olarak Selma Pekuğur tarafından 1972 senesinde
hazırlanmış ‘İstanbul’da su maksemleri ve su terazileri’ isimli kaynaktan 28 adet
mevcut ve 13 adet yok olan su terazisi hakkında verilere ulaşılmıştır.
3
İBB Kültür Varlıkları Daire Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü tarafından
2016 yılında Çobanoğlu ve ekibi tarafından hazırlanmış olan ‘İstanbul’un Su Terazileri’
isimli envanter çalışması, İstanbul’da Avrupa yakasında 62 adet, Anadolu yakasında
24 adet olmak üzere toplam 86 adet su terazisi ile bilgi vermiş ve 63 adetinin var
olduğunu, 23 adetinin ise yok olduğunu belirtmiştir (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Tez çalışmasında bu kaynaktan yararlanılmış ve 49 adet su terazisi daha tespit

edilmiştir. Kültür Varlıkları Koruma Kurulu arşivleri, İSKİ Arşivi, Belediye Arşivleri,
Sultan II. Abdülhamid Arşivi, Encümen Arşivi ve özel arşivler incelenmiş; elde edilen
veriler ve tarihi fotoğraflarla çalışma desteklenmiştir. Ancak bu çalışmanın ardından
tespit edilememiş yeni su terazileriyle karşılaşabilmek hala mümkün olacaktır.
Tezin hazırlanması sırasında kaynaklara ulaşılması için izinlerin alınması gerekmiş,

bazı terazilerin envanter fişinde yazılması gereken bilgilerinin bir kısmına ve saha
çalışması sırasında özel mülkiyet arazisinde bulunan su terazilerine ulaşılamamıştır.
Bu araştırmanın yapılmasının sebeplerinden biri, kaynaklarda paylaşılan su
terazilerinin bilgilerinin güncel olmaması ve günümüze gelene kadar değişikliğe
uğramalarıdır. Ayrıca su terazileri ile ilgili kaynaklardaki bilgilerin tekrar etmesi ve
doğrulanamıyor oluşu da tez çalışmasına yönlendiren nedenlerden biri olmuştur.
Su terazileri ile ilgili öncelikle var olanların tespit edilmesi hedeflenmiştir. Bu çalışma
ile İstanbul’da günümüze ulaşan ve günümüzde bulunmasa bile daha önce mevcut
olduğu tespit edilen su terazilerinin, envanterinin oluşturulması, çalışma prensibinin
anlaşılması ve anlatılması, mimari özelliklerinin tanımlanması ile günümüzdeki
korunmuşluk durumlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır.
Çalışma, su terazilerinin çalışma prensibi, İstanbul’da günümüze ulaşmış ve yok olmuş

su terazileri, su terazilerinin koruma durumu ve sorunlarını kapsamaktadır.
Kaynaklardan elde edilen bilgilerin ışığında başlanan saha çalışmasında tespit edilen
ve kaynaklarda rastlanmamış olan su terazileri belgeleme çalışmasına eklenmiştir.
Saha çalışmasında su terazileri yerinde incelenerek rölöveleri hazırlanmış 2018 yılı

durumları fotoğraflanmış, envanter fişlerinde adı, ilçesi, adresi, tescil durumu,
konumu, işlevi, mülkiyeti, plan ve yükseklik ölçüleri, taşıyıcı sistemi, plan şeması, yapı
4
malzemesi, boruları, kapıları, başlığı, basamakları, sağlamlık durumu, fiziksel – işlevsel
özgünlüğü ve karşılaşılan mevcut durumuyla ilgili mimari bilgiler ile katalog haline
getirilmiştir. Tablolardaki bilgiler metnin içinde anlatılarak yorumlanmıştır.
Su terazileri, konumu açısından Osmanlı suyolları üzerinde olma durumlarına göre alt
başlıklarda incelenmiş, mevcut olması ve olmaması durumuna göre de ayrı başlıklar
altında toplanmıştır. Suyolları haritası, İSKİ’den temin edilen harita ile Kazım Çeçen’in
haritaları güncel harita üzerinde birleştirilerek oluşturulmuştur. Su terazilerinin
envanter fişlerinde belirtilen adres bilgileri oluşturulan harita üzerinde işaretlenip, su
yollarıyla bağlantısı şematik olarak gösterilmiştir. Su terazileri için harita üzerinde
referans verecek kodlar oluşturulmuştur. Örneğin, ‘KV1’ Kırkçeşme Suyolu üzerinde
var olan 1 numaralı su terazisidir. Su terazilerinin sıralaması, suyolunun ulaştığı son
noktadan kaynağa doğru birbirine yakınlık durumuna göre oluşturulmuştur.
Yukarıda anlatılan durumlar, endüstriyel kültür mirası olan su terazileri ile ilgili daha
geniş çaplı bir çalışma yapılmasını zorunlu kılmış, hem su terazilerinin hakkında bilgi
aktarılmasının gerekli olduğunu göstermiştir. Büyük bölümü tarihi yarımadada ve
külliyelerin bir parçası olan bu yapılar için künyeleme çalışması yapılmıştır.
Kültür mirası olan su terazilerinin günümüzdeki (2018) bozulma türlerine ve bozulma

nedenlerine değinilmiş, yapıların korunması amacıyla çeşitli öneriler geliştirilmiştir.
Bakım ve korunmalarından sorumlu şahıs ve kurumlar belirlenmiştir. Tez çalışmasının
son bölümünde, envanter çalışmasından elde edilen veriler değerlendirilmiş ve analiz
sonuçları sunulmuştur. İstanbul haritası üzerinde Tarihi suyolları güzergâhında tespit
edilen su terazilerinin işaretlenmesiyle oluşturulan yeni harita yorumlanmıştır.
Özetle, İstanbul’daki günümüze ulaşmış ve yok olmuş su terazilerinin; tespit edilmesi,

envanterinin oluşturulması, çalışma prensibinin anlatımı ve günümüzdeki koruma
durumlarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Çalışmanın kapsamı; su terazilerinin
çalışma prensibi, İstanbul’da günümüze ulaşmış ve yok olmuş su terazileri, su
terazilerinin koruma durumu ve sorunlarıdır. Bu amaçla; literatür taraması, rehber
harita oluşturulması ve saha çalışması, envanter düzenleme ve analiz, koruma
sorunlarının tespiti ve öneri geliştirme aşamaları yöntem olarak izlenmiştir.
5
6
2. İSTANBUL’DAKİ SU SİSTEMLERİNİN TARİHİ
İstanbul, tarihsel süreçte farklı uygarlıklara başkentlik yapmış bir kenttir. Bu bölümde,
Roma ve Osmanlı döneminde İstanbul’da inşa edilen su sistemleri incelenmiştir.
Kırkçeşme, Halkalı, Üsküdar, Taksim ve Hamidiye suyollarını İstanbul’a kazandıran
Osmanlı su sisteminin yönetiminden bahsedilmiştir. Su Nazırlığı ve teşkilatı ile
Osmanlı döneminde kullanılan su ölçü sistemine değinilmiştir. Tarihten günümüze
ulaşan su terazilerinin de bir parçası olduğu büyük su sisteminin mimarisi anlatılmıştır.
Suyu toplayan, taşıyan, dağıtan ve suyun kullanımı için inşa edilen mimari ögeler
hakkında bilgi verilmiştir.
2.1. ROMA DÖNEMİ SU SİSTEMLERİ
Suyun hayati öneme sahip bir madde olması ve kıtlığı sebebiyle su kullanımında her
zaman dikkatli olmaya çalışılmıştır. Özellikle geçmiş yüzyıllarda teknolojik imkânların
da yeterli olmaması sebebiyle yerleşim yerlerine suyu ulaştırmak çok sayıda kişinin
özverili çalışmalarıyla mümkün olabilmiştir. Su, kilometrelerce uzaktan çok sayıda
tesisin inşası ile aşama aşama getirilerek halkın kullanımına sunulabilmiştir. Suyun
toplanması, taşınması, dağıtılması ve kullanılması için çok yoğun bir emek, para ve
zaman harcanması gerekmiştir.
Roma İmparatorluğu öncesindeki su sistemleri hakkında herhangi bir bilgiye

ulaşılamamıştır. Roma döneminde halk, çevrede bulduğu yerel sulardan ve
kaynaklardan faydalanmış, kuyular açarak ve sarnıçlar yaparak topladıkları sularla su
ihtiyacını karşılamıştır (Esmer, 1973).
Roma döneminde İstanbul’un su ihtiyacı yağmur suları ile doldurulan açık sarnıçlar ve
kapalı sarnıçlar yoluyla karşılanmıştır. Kentin uzun süren kuşatmalara da bu sebeple
dayanabildiği düşünülmektedir (Nirven, 1946).
Su, insanlar tarafından kontrol altına alındıkça su işleri de zamanla kurumsallaşarak,

su yönetimi kanun ve hükümlere bağlanmıştır (Martal, 1987). Suyun eksikliği ve
kirliliği, hastalığı ve ölümü getirdiğinden; kullanılması, tesislerin yapımı, bakım ve
denetimi hakkında hukuki yaptırımlar getirilmiştir.
7
Roma İmparatorluğu döneminde “Su Kurulu” denilen ve senatörlerden oluşan üç
kişilik bir kurul bulunmaktadır. Kurulun çalışma dönemleri bir kaç aydan, 2-3 yıla kadar
değişmektedir. Kurula bağlı olarak çalışan maaşlı personeller suyun idaresini sağlamış,
bakım ve onarım çalışmalarında ise esir işçiler kullanılmıştır. Bu işler için iki köle grubu
oluşturulmuş olup, 240 kişilik grup özel abonelere hizmet vermiş, 460 kişilik diğer
grup ise imparatorluğun özel varlığı olarak görev yapmıştır. İçerisinde taş işçileri ve
sıvacıların da olduğu 700 kişilik bir işçi grubu da su sistemleri için hizmet vermiştir
(Eser, 1990).
Kaynaklara göre ise (Frontinus, 1925; Eser, 1990); Roma İmparatorluğu döneminde
su temini ve bakımı “aquarii” (su adamı) denilen görevlilerce yapıldığından, suyu
kullananlardan “bakım parası” ile “su vergisi” alınmaktadır. Bu dönemde su miktarının
zamana göre ayarlandığı, bir zaman diliminin bir “clepsydra” olduğu, bunun da su
ağırlığının en basit ölçü birimi olduğu anlaşılmaktadır.
Bizans İmparatorluğu döneminde, Theodosius ve Justinianus Kanunları'ndaki su ile

ilgili maddelerden anlaşıldığına göre, İstanbul bu dönemde dışarıdan gelen su ile
beslenmiştir. Justinianus Kanunları'nın M.S. 870-M.S. 878 yıllarına ait redaksiyonunda
(Prokhiron), suyollarının kullanımı konusunda sert düzenlemeler, açık ve kapalı
kanalların temizliği ve bakımı ile ilgili özel hükümler bulunduğu görülmüştür. Bu
durum, yönetimin şehrin su şebekesine verdiği önemi göstermektedir (Pilehvarian ve
diğ., 2000).
Osmanlı dönemi öncesi İstanbul’daki ilk su sisteminin Roma İmparatorluğu

döneminde, İmparator Hadrianus (M.S. 113-M.S. 124) tarafından yaptırıldığı kabul
edilmektedir (Nirven, 1946).
Su sistemi ile kara surları dışındaki bir noktadan şehrin Haliç kenarındaki yerleşim
yerlerine su getirilmiştir. Bu suların Kâğıthane ve Alibey Deresi sularından toplandığı
belirtilmiştir. Özellikle İmparator Septimus Severus (M.S. 193-M.S. 211) döneminde
su konusu ciddi bir şekilde ele alındığı için Roma İmparatorluğu büyük ve düzenli bir
su sistemine kavuşmuştur (Gülay, 1987).
8
Vitrivius, Roma dönemi mimarlığı yapı tiplerini ve inşa tekniklerini anlattığı on
kitaptan oluşan “De Architecture” adlı eserinin VIII. kitabında, Roma’daki su yapılarını
(su kemerleri, kuyular, sarnıçlar, su terazileri), IX. ve X. kitaplarda da su aletlerini (su
saati, su orgu, su basma makinaları, su çarkı, su değirmeni, Ctesibius pompası)
anlatmıştır (Vitruvius, 1990; Pilehvarian ve diğ., 2007).
Roma İmparatorları; Konstantinus (M.S. 324-M.S. 337), Valens (M.S. 364-M.S. 378), I.
Theodosius (M.S. 379-M.S. 395) tarafından su sistemleri yapılarak su sorunu ortadan
kaldırılmaya çalışılmıştır (Müller, 2002; Salman, 2008). Konstantinus (M.S. 324-M.S.
337) tarafından yaptırılmış olan su sistemi, Istıranca Dağları’ndan başlayıp 242 km.
uzunluğuyla Romalıların yaptığı en uzun isale hattı olmuştur (Çeçen, 1999).
Valens (M.S. 364-M.S. 378)’ in de bir su sistemi yaptırdığı belirtilmesine rağmen hattın
tam olarak yeri tespit edilememiştir (Çeçen, 2000). İmparator Valens tarafından inşa
ettirilen Valens Kemeri’nin de (Osmanlı döneminde Bozdoğan Kemeri Şekil 2.1.) dâhil
olduğu bu sistemden M.S. 373 yılında şehre su verilmiştir (Çeçen, 1997).
İmparator Valens, şehrin su sistemini oluştururken Hadrianus’un yaptırmış olduğu

sistemi de kullanmıştır. Valens Kemeri’nin yerinde daha önce Hadrianus Kemeri’nin
olduğu ve yıkılması sonrasında kalan temellerinin üzerine de Valens Kemeri’nin inşa
edildiği düşünülmektedir (Çeçen, 1999).
Atışalanı’nda bulunan Ma’zul Kemer ile Süleymaniye Su Yolu’nun Çınar Kolu üzerinde
yer alan Karakemer’in de bu sisteme ait ve bu dönemde yaptırılan tesislerden olduğu
düşünülmektedir (Çeçen, 1999).
Diğer büyük su sistemi ise şehrin kuzeyindeki Belgrat Ormanları’ndan başlamıştır.

Yüzeysel suları toplayarak gelen bu hattın I. Theodosius (M.S. 379-M.S. 395)
tarafından yaptırıldığı kabul edilmektedir (Çeçen, 1999). Bu sistemden, M.S. 396
yılında şehre su verildiği düşünülmektedir. M.S. 6. yüzyıldan itibaren şehri kuşatan
çeşitli kavimler, bu tesise ait bütün su kemerlerini temeline kadar yıkmıştır (Çeçen,
1999).
Roma İmparatorluğu döneminde inşa edilen suyollarına Bizans İmparatorluğu

döneminde fazla ilave yapılmamış; V. Konstantinus Kopronymus (M.S. 741-M.S. 775),
9
III. Romanos Argyros (M.S. 1028-M.S. 1034), I. Manuel Komnenos (M.S. 1143-M.S.
1180) tarafından onarımlar yaptırılmıştır (Müller, 1977; Tezcan, 1989; Pilehvarian ve
diğ., 2000).
Kuşatmalar, depremler ve zaman içerisinde doğal etkenlerle oluşan tahribatın, şehrin

su kullanımına etkisini en aza indirgemek amacıyla M.S. 4. yüzyıl ile 8. yüzyıl arasında
çok sayıda açık ve kapalı sarnıç yapılmıştır (Gülay, 1987; Öziş ve diğ, 2008; Ocak, 2009;
Altuğ, 2013). Ancak bu tahribat daha sonra da devam etmiş olup, 10. yüzyıldan
itibaren şehrin Osmanlılar tarafından fethine kadar geçen zamanda su şebekesi
kullanılamaz hale gelmiştir (Pilehvarian ve diğ., 2000).
Roma İmparatorluğu tarafından gerek Marmara’da, gerekse Kâğıthane vadisinde çok

sayıda su tesisi yaptırılmıştır (Şekil 2.2.). Bu su tesisleri tamir ettirilerek Bizans
İmparatorluğu ve Osmanlı Devleti tarafından da kullanılmıştır. Osmanlı döneminde
Marmara’dan gelen sular Halkalı Su Sistemi, Kâğıthane vadisinden gelen sular ise
Kırkçeşme Su Sistemi olarak adlandırılmıştır. (Şanlı, 2008).
Ma’zul Kemer, Bozdoğan Kemeri, Karakemer ve Turunçluk Kemeri, Osmanlı dönemi

öncesinde İstanbul’da yapılan su kemerleridir (Çeçen, 1999; Salman, 2008). Bu su
kemerlerinden Turunçluk Kemeri’nin yeri günümüzde bilinmemekte olup, diğer su
kemerlerinin bir kısmı harap da olsa günümüzdeki mevcudiyetlerini korumaktadır
(Akova, 2012).
Şekil 2.1. Valens Kemeri’nin rölövesi 1933 (Dalman, 1933; Çeçen, 1991).
10
Şekil 2.2. Roma İmparatorluğu döneminde kullanılan su sistemi (Çeçen, 1996).
11
2.2. OSMANLI DÖNEMİ SU SİSTEMLERİ
15 - 19 yüzyıllarda; başta İstanbul olmak üzere, başka şehirlere de uzun mesafelerden

su getirilmiştir. Kanuni Sultan Süleyman’ın (1520-1566) emriyle Mimar Sinan'ın
İstanbul ve Edirne’de inşa ettiği su sistemleri, Osmanlı döneminin en önemli su
tesislerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır (Martal, 1987; Öziş ve diğ., 2008).
Osmanlı döneminde İstanbul’da kullanılan su sistemleri; Kırkçeşme, Halkalı, Taksim,

Üsküdar, Terkos ve Hamidiye Su Sistemleri olmuştur (Çeçen, 1999).
2.2.1. Kırkçeşme Su Sistemi
Bu su sistemi Roma İmparatoru Theodosius I (379-395) tarafından yaptırılan bir su

tesisinin yenilemesi ve genişletilmesiyle meydana getirilmiştir. Tesisin kemerlerinin
önemli bir bölümü, suyolları, su alma sistemleri VII. yüzyıldan itibaren kısmen yıkılmış
ve Bizans döneminde onarılamamıştır (Öziş, 1994).
Tezkiretü’l Bünyan’da Sinan’ın padişaha eski suyollarının bir bölümünün mevcut

olduğunu söylediği anlatılmaktadır. Kırkçeşme su sistemi; Roma ve Bizans
döneminden kalan su yapılarının, Osmanlı döneminde Kanuni Sultan Süleyman
tarafından Mimar Sinan’a tamir ettirilmesi ve yeni eklemeler yaptırılması sonucunda
1564 yılında kullanılmaya başlanan en büyük su tesisidir. Kâğıthane suyu da denilen
tesislerin yapımına 1554'te başlanmış, tesis 1563'te tamamlanmış, 1564 yılında şehre
ilave olarak bu tesisten de su verilmeye başlanılmıştır (Özdeniz, 1995).
Fakat çok fazla yağan yağmurdan dolayı 3 büyük kemer yıkılmış ve tekrar su 1564
yılında verilebilmiştir. Suyolu ile Belgrad Ormanları ve çevresindeki yüzeysel sular
toplanarak yaklaşık 55 km uzunluğundaki isale hattı ile şehrin 34 metre kot altındaki
bölgelerinin su ihtiyacı karşılanmıştır (Şekil 2.4.).
Tesis esas itibariyle doğu ve batı olmak üzere iki ana koldan oluşmaktadır. Doğu kolu
Kirazlı, Topuz ve Paşa Dereleri’nden su alırken batı kolu ise Ayvad, Orta ve Bakraç
Dereleri’nden su toplamaktadır. İki koldan toplanan sular Kemerburgaz’ın
güneybatısındaki Başhavuz’da birleşerek ana isale hattı galerisine girmektedir.
12
Hat, büyüklü küçüklü 33 adet kemerden geçerek 55.374 metre sonra Eğrikapı
Maksemi’ne ulaşmaktadır. Su daima üstü kapalı kanal ve galerilerden geçmektedir.
Galeriler 55 x 175 cm boyutunda ve üstleri tuğla veya taşla yarım daire şeklinde
tonozla kapatılmış olup 20-40 m arayla muayene bacaları bırakılmıştır. Sistemin
toplam debisi 210 lüle (10.900 ton/gün) ile 334 lüle (17.413 ton/gün) arasında
değişmektedir. Su verilen bölgede yaşayan insanlar için kişi başına 100 lt/gün su temin
edildiği düşünülmektedir (Çeçen, 1992).
Başhavuz’da birleşen iki suyolundan, Eğri Kemer üzerinden gelen “Kâğıthane Suyu”
adını almış olup Süleymaniye Kemeri üzerinden gelen sulara da “Kırkçeşme Suyu”
denilmiştir. Bu dağıtım şebekesi ile Eyüp’ten Ahırkapı ‘ya kadar su verilmiştir (Nirven,
1946).
Kırkçeşme Su Sistemi’nin aktif olduğu yüzyıllar boyunca İstanbul’da bulunan çeşme,

sebil, cami, medrese, mescit, tekke, hamam ve saray gibi kullanım noktalarına su
verilmiştir.
Mimar Sinan'ın su toplama ve isalesinden oluşan bu muazzam eserinin, 5 tanesi çok

katlı ve gözlü olmak üzere 33 kemeri, dağıtım kubbeleri, dağıtım şebekesi, 300
çeşmesi bulunmaktadır (Aynur & Karateke, 1995).
İsale hattı üzerinde bulunan önemli bentler; Karanlık Bent, Büyük Bent, Kirazlı Bent
ve Ayvad Bendi iken anıtsal su kemerleri de Kovukkemer, Paşa Kemeri, Uzun kemer,
Moğlava Kemeri ve Güzelcekemerdir. Kırkçeşme Su Sistemi’nden beslenen çeşme
sayısı zaman içerisinde 580 sayısına ulaşmıştır.
Suyun dağıtımı ve kontrolü için isalenin en üst tarafından başlanarak aşağıdaki hizmet
bölgeleri oluşturulmuştur: Eyüp, Zal Mahmut, Ayvansaray, Yukarıana, Azaplar,
Küçükpazar, Tahtakale, Yenicami, Hocapaşa, İshakpaşa, Ahırkapı, Sultanahmet,
Aşağıana, Gedikpaşa, Ekşikaradut, Kumkapınişancısı, İstanbulağası, Çukurçeşme, ,
Yedikule ve Sarıgüzel.
Kırkçeşme su sisteminde su şebekesindeki su basıncını ayarlamak ve suyu ölçerek

dağıtmak için yapılan çok sayıdaki su terazileri arasında Yenikapı, Çatladıkapı,
Sultanahmet ve Tahtakale’deki su terazileri dikkat çekmektedir (Çeçen, 1992).
13
Şekil 2.3. Kırkçeşme Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1992).
14
Şekil 2.4. Mimar Sinan’ın çizdiği Kırkçeşme Su Sistemi krokisi (Çeçen, 1996b) ve onun
sadeleştirilmiş hali (Aysel, 2008).
2.2.2. Halkalı Su Sistemi
İstanbul’un şehir surlarının batısında yer alan Halkalı Köyü ile Cebeciköy arasındaki
alandan gelen 16 adet bağımsız isale hattından oluşmaktadır. Roma ve Bizans
dönemlerinden kalan 3 adet suyolu, İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan Mehmet
döneminde tamir edilmeye ve yeni su yapıları eklenmeye başlanmış olup III. Mustafa
döneminde 1774 yılı itibariyle 16 kollu büyük bir su sistemi haline getirilmiştir. Bu
suyolları Fatih, Turunçluk, Mahmut Paşa ve Laleli, Bayezid, Koca Mustafa Paşa,
Süleymaniye, Mihrimah, Ebussuud, Köprülü, Cerrah Paşa, Sultan Ahmet, Saray
Çeşmeleri, Beylik, Hekimoğlu Ali Paşa, Kasım Ağa ve Nur-u Osmaniye Su Yolları’dır
(Çeçen, 1991; Öziş, 1994).
Bu suyollarından Fatih ve Turunçluk Su Yolları, İstanbul’un fethi sonrasında artan

nüfusun su ihtiyacını karşılamak için Fatih Sultan Mehmet (1451 –1481) döneminde
eklenmiştir (Çeçen, 1991; Salman, 2008; Şanlı, 2008). Fatih Su Yolu’na I. Mahmut
döneminde yeni ilaveler yapılmış ve suyolu, Beylik Su Yolu adını almıştır (Çeçen, 1991;
Salman, 2008). Mimar Sinan'ın 1550 yılında inşa ettiği 50 km. uzunluğundaki
15
Süleymaniye Su Yolu, uzunluğu ve debisi açısından Halkalı Su Yolları’nın en önemlisidir
(Öziş ve diğ., 2008) (Şekil 2.5.).
Kırkçeşme sularından farklı olarak yüzeysel suların toplanmasıyla değil tamamen

galerilerden çıkan kaynak sularının kaptajlarda biriktirilmesiyle elde edilen basıncı
düşük suların künk veya kurşun borularla şehre ulaştırılmış olması epidemi tehlikesini
ortadan kaldırmıştır.
Toplam hat uzunluğu 130 km’ye ulaşan isale hattının debisi 5.000 ton/gün ile 21.391
ton/gün arasında değişmektedir. Hat üzerinde büyüklü küçüklü çok sayıda su kemeri
bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri ise Beylik ve Süleymaniye suyolu üzerinde
bulunan Roma döneminde yapılmış olan Ma’zulkemer ve Bozdoğan Kemeri ile Mimar
Sinan yapısı Avasköy Kemeri ve Ali Paşa Kemeri’dir.
Halkalı Suları, camilere su vermektedir. Bundan dolayı bu sulara Cevami-i Şerife

(Kutsal Camiler) suları adı da verilmiştir. Bu tesislerden şehrin sur içindeki 435
mahalline su verilmiştir. Yeni yapılan bina temelleri açılırken bu büyük şebeke
tamamen tahrip edilmiş ve sistemin beslediği cami, su terazileri, sebiller ve çeşmeler
de fonksiyonlarını yitirerek birçoğu ortadan kalkmış olup günümüze ulaşamamıştır
(Özdeniz, 1995).
Engebeli arazilerden geçen halkalı suları isale hattı üzerinde de çok sayıda su terazisi
inşa edilmiştir. Künk borular içinde oluşan ve su akışını engelleyen hava birikimini
önlemek amacıyla ortalama olarak 200 metrede bir olmak üzere yapılan su
terazilerinin en güzel ve dikkat çekicilerinden birisi de Nuruosmaniye suyoluna ait
olduğu düşünülen ve Şehzade Camii avlusunda bulunan anıtsal su terazisidir. Su
terazilerinin yüksekliği kaynak noktası ile şehirde akacağı nokta arasındaki seviye
farkına göre değişmektedir. Örneğin; Çamlıca’dan gelen suyu, Selimiye’de yükselten
su terazisinin yüksekliği 10 metreden fazladır. Hâlbuki halkalı suları sisteminde yer
alan su terazilerinin yüksekliği genellikle 5-6 metredir. Halkalı sularının isale ve
dağıtım hatlarında kullanılan künk boruların kullanılış yerine ve amacına göre; yedi
parmak, altıparmak, paşa künkü, eski birlik, arnavut künkü gibi çeşitleri vardır (Nirven,
1946).
16
Şekil 2.5. Halkalı Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1991).
17
2.2.3. Üsküdar Su Sistemi
İstanbul Boğazı’nın Marmara Denizi ile buluştuğu yerde kurulmuş olan ve İstanbul’un
fethinden 101 yıl önce Osmanlı egemenliğine geçmiş olan Üsküdar’ın su ihtiyacı 16.
yüzyıla kadar tepelerin içine açılan küçük galerilerden ve kaynak sularından
karşılanmıştır. Bu bölgede Roma döneminden kalma bir su tesisi bulunmamaktadır.
Osmanlı egemenliğinden sonra nüfus yoğunluğu artan Üsküdar’ın su ihtiyacını
karşılamak üzere en az 18 adet bağımsız vakıf suyolları ile Çamlıca Tepesi’nin
eteklerinden çıkan kaynak suları toplanarak 3-15 km uzunluğundaki isale hatları ile
çeşme, cami, hamam, dergâh ve kilise gibi kamu yapılarına su dağıtımı yapılmıştır
(Şekil 2.6).
Üsküdar Su Sistemi’nde yer alan suyollarının en önemlileri; Mihrimah Sultan I,

Mihrimah Sultan II, Solak Sinan, Atik Valide Sultan (Nurbanu Sultan), Aziz Mahmut
Hüdai, Mahipeyker (Kösem Sultan), Arslan Ağa, Selami Ali Efendi, Sarayağası
(Kapuağası) Yakup Ağa, Çınar (Hacı Halil Efendi), Cedid Valide (Gülnuş Valide Sultan),
Tophanelioğlu Mustafa Efendi, Damat İbrahim Paşa, Ayazma (III. Mustafa), Selimiye,
Mihrişah Sultan, Altunizade, Paşa Limanı (Cevri Kalfa)’dır (Çeçen, 1999).
Bunlardan Kayışdağı, Atikvalide, Küçükçamlıca, Alemdağ Su Yolları ile Beykoz’da On

Çeşmeler, Karakulak ve İshakağa Su Yolları kısmen 1980’li yıllara kadar çalışmıştır
(Çeçen, 1945; Esmer, 1983; Çobancaoğlu, 1988).
19. yüzyılda Üsküdar-Kadıköy bölgesinin zaman içinde yoğunlaşan nüfusu sonucunda

ortaya çıkan su ihtiyacını karşılamak üzere, Elmalı Deresi’nin suyunu bentler yaparak
toplamak ve elde edilen suları da Kandilli ’den Erenköy’e kadar olan bölgelere
ulaştırmak ve dağıtmak için 1886 yılında Nafia Nazırı (Çevre ve Şehircilik Bakanı) Zihni
Paşa ile Osmanlı Bankası Memuru Karabet Sıvacıyan arasında sözleşme imzalanmıştır.
Sözleşmeye göre, 65 yıl süre ile Belediye’nin göstereceği yerlerde kurulacak olan ve
dakikada 20 lt su akıtabilecek çeşmelerle halka, askeri kurumlara ve hastanelere
ücretsiz su verilecektir. Ayrıca verilecek suyun sertliği 15 Fransız Sertlik Derecesini
geçmeyecek, klorür miktarı 15 mg/lt’yi aşmayacak, tortusuz ve berrak olacak, sağlığa
zararlı bitkisel ve hayvansal atıklar bulunmayacaktır (Nirven, 1946).
18
Karabet Sıvacıyan ve ortaklarının sözleşmeden 1 yıl sonra, 1887 yılında burada
kurdukları, “Elmalı Osmanlı Anonim Su Şirketi”nin faaliyete başlaması ile 5 yıl sonra,
1892 yılında Kandilli’den Erenköy’e kadar olan bölgelere su verilmeye başlanmıştır.
20 yıl sonra 1912 yılında ise, Nafia Nazırı Mahmut Paşa ile Şirket Müdürü Karl Nike
tarafından imzalanan sözleşme eki ile su verilecek bölgelere Kanlıca ve Maltepe de
eklenmiştir. Eklenen bir başka madde ile de Çamlıca’da deniz seviyesinden 200 metre,
Beykoz’da ise 75 metre yüksekliğe kadar su verilmesi istenmiştir. 50 yıl süre ile
yabancılar tarafından işletilen şirket 1937 yılında cumhuriyet hükümeti tarafından
satın alınarak İstanbul Belediyesi Sular İdaresi’ne devredilmiştir (Nirven, 1946).
Şekil 2.6. Üsküdar su yolları haritası (Çeçen, 1999).
19
2.2.4. Taksim Su Sistemi
Haliç’in kuzeyindeki bölge, İstanbul’un fethi sırasında küçük bir yerleşim yeri olup su
ihtiyacı da tepeler içinde açılan galerilerden sağlanmıştır. 18.yy’da bölgenin ve
Boğaziçi kıyılarının artan nüfus yoğunluğu sonucunda su kıtlığı baş göstermiştir.
Su ihtiyacını gidermek üzere III. Ahmet’in başlattığı, Bahçeköy’den su getirme projesi

I. Mahmut tarafından bitirilerek 1731 yılında hizmete açılmıştır. Sonraki yıllarda
yapılan ekleme ve düzeltmeler sonucunda II. Mahmut döneminde 1839 yılı itibariyle
tesisler son şeklini almıştır (Şekil 2.7.).
Toplam uzunluğu 25 km olan isale hattı ile Bahçeköy Kemeri’nden geçen sular
Harbiye’deki makseme ve oradan da Taksim’deki büyük su deposuna ve makseme
ulaşmıştır. Bu şekilde Boğaziçi’nde Yeniköy’den Kasımpaşa’ya kadar olan sahilin ve
Beşiktaş, Galata, Beyoğlu ile Kurtuluş’un bir bölümünün suyu karşılanmıştır.
Taksim Suyu tesisleri içinde yer alan bentler; Kâğıthane Deresi kollarından olan
Acıelma Deresi kolları üzerindeki Topuzlu Bent, Valide Bendi ve Sultan II. Mahmut
Bendi’dir. Tesislerin debisi 6.120 ton/gün ile 10.700 ton/gün arasında değişmektedir.
Belgrad ormanlarında bulunan üç bent (Topuzlu, Valide, II. Mahmut) topladığı suları
Boğaziçi’ne ve Beyoğlu’na ulaştırmaktadır. Şehir içindeki 73 çeşmeye de su veren
sistemin debisinin 2500 ton/gün olduğu bilinmektedir (Nirven, 1946).
Taksim sözcüğü; bölme, bölerek dağıtma anlamına gelmektedir. Maksem veya

maksim ise taksim edilen yer demektir. Taksim Maksemi, halen ayakta olup Beyoğlu
İstiklal Caddesi’nde bulunan Fransız Konsolosluğu karşısındaki sekiz köşeli kagir
yapıdır. Giriş kapısı üzerindeki kitabeden 1732 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır
(Çeçen, 1999).
İstanbul şehrinde gerek Roma, Bizans ve Osmanlı devirlerinde irili ufaklı çok sayıda
isale hatları yapılmış olmasına karşın Haliç'in kuzeyindeki bölgede inşa edilen büyük
çaplı tek isale hattı Taksim Su Yolu’dur.
20
Şekil 2.7. Taksim Su Sistemi’ni gösteren harita (Çeçen, 1992).
21
2.2.5. Hamidiye Su Sistemi
Haliç’in kuzeyindeki bölgenin artan su ihtiyacını karşılamak üzere büyük su isale hattı
olarak Taksim Suyu tesisleri yapılmıştır. Yıldız Sarayı yapıldıktan sonra daha da artan
su tüketimi sonrasında tekrar su kıtlığı baş göstermiştir. Sorunu çözmek için Kâğıthane
Deresi’nden toplanan sular Kâğıthane Köyü karşısında inşa edilen pompa
istasyonundan Zincirlikuyu’daki Taksim Galerisi’ne 1882 yılından itibaren 3.000
ton/gün debi ile pompalanmaya başlanmıştır.
Taksim Su Sistemi ile toplanarak şehre getirilen suların yüzeysel sular olması
nedeniyle kirlenme riskinin yüksek oluşu ve içme suyu olarak kullanılmasının da sağlık
şartlarına uygun olmayışından hareketle II. Abdülhamit (1876-1909) tarafından
Hamidiye Su Tesisleri’nin yaptırılmasına karar verilmiştir.
Kemerburgaz’ın doğusundan güneyine kadar olan yeşillik bölgedeki 60’tan fazla

kaynağın 20 maslakta birleştirilerek iletildiği Cendere’deki pompa istasyonuyla
Beyoğlu ve Boğaziçi’ne su verilen sistem ile 26 Mayıs 1902 tarihi itibariyle su
verilmeye başlanmıştır (Şekil 2.8.). Hamidiye suyu Balmumcu Deposu’ndan sonra iki
ana kola ayrılmaktadır. Bir tanesi ile Barbaros Bulvarı’ndan aşağıya doğru giderek
Ihlamur, Beşiktaş, Yıldız Sarayı ve Ortaköy’e kadar olan bölgeye su dağıtılmaktadır.
Diğer kol ile de Şişli üzerinden Harbiye, Maçka, Dolmabahçe, Fındıklı ve Tophane’ye
su verilmektedir (Çeçen, 1999).
Osmanlı su tesislerinde su borusu olarak pişmiş kilden yapılmış künk borular

kullanılırken ilk defa Hamidiye Su Tesisleri’nde font borular kullanılmış olup basınçlı
olarak pompalanan sular şebekedeki vanalar ile yönlendirilmiştir. Toplam uzunluğu
28.062 metre olan isale hatları ile 3-4 Fransız Sertliği ölçülerindeki kaliteli içme suyu
çeşme ve resmi dairelerden oluşan 133 noktaya ulaştırılmıştır. Kaynaklarının temiz
bölgelerde bulunması ve isale hattında basınca dayanıklı pik boruların kullanılması,
suların dış etkenler sonucunda kirlenmesini ve hastalık yapıcı etkenlerin bulaşmasını
önemli ölçüde engellemiştir. (Nirven, 1946). Hamidiye Su Sistemi’ne ait Cendere
Pompa İstasyonu 2006 yılında müze işlevi verilerek restore edilmiştir. İSKİ Genel
Müdürlüğü bünyesinde hizmet vermektedir.
22
Şekil 2.8. Hamidiye Suyolu haritası (Çeçen,1992; düzenleyen: Sönmezer ve Şahin,
2014)
23
2.3. OSMANLI SU SİSTEMİNİN YÖNETİMİ
Osmanlı döneminde, özellikle 15. yüzyıldan itibaren su sistemiyle ilgili gelişme olduğu
görülmektedir. Bu dönemde kilometrelerce uzunlukta suyolları yapılmış, suyu şehir
merkezine getirebilmek için dönemin en modern teknikleri uygulanmıştır. Bu gelişme
ile birlikte, su işleriyle uğraşanlar da bir meslek oluşturmuşlar ve bu meslekten
olanlara “suyolcu” denilmiştir. Bu ve buna benzer meslek grupları “suyolu nazırlığı”
adı altında kurumsallaşarak, günümüzün Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü’ne ya da
yerel yönetimlerin Su ve Kanalizasyon İdarelerine birçok bakımdan eşdeğer
sayılabilecek yetki ve sorumluluklarla donatılmıştır.
Devlet tarafından yaptırılan suyollarına, kişilerin başka kaynaklardan buldukları suları

katmalarına izin verilmiştir. “Katma su” ya da “Su katması” adı verilen bu suların bir
kısmı miktarı ölçülerek ana suyoluna katılmış, buna “Hakk-ı Mecra” adı verilmiştir.
Suyu bulan kişiler geri kalan suyu kendi evi veya bahçesinde kullanabileceği gibi,
dilerse vakıf çeşme de yaptırmıştır. Bu anlayış ile ana suyollarına tarih boyunca
binlerce katma eklenerek halk yeni sular bulmaya teşvik edilmiştir.
Vakıf Su Sistemi içerisinde, bu sistemin tesislerinin bakımı, onarımı ve yaşatılması için

de bir fon oluşturulmuştur. Osmanlı Devleti’nde Padişah Vakıfları haricindeki bazı
önemli su vakıfları; Beykoz’daki Kabakulak Ahmet Ağa Suyu, Çengelköy ve
Beylerbeyi’nde Kavas Ahmet Ağa Çeşmeleri, Alemdağı’nda Nurbanu Sultan’ın
Taşdelen Suyu, Ankara’da Şeyhülislam Mehmet Efendi, Bursa’da Şeyhülislam
Karaçelebizade Abdülaziz Efendi Suları ve Çeşmeleri, İzmir’de Köprülüzade Fazıl
Ahmet Paşa ve Kethüda Osman Ağa Suları, Kıbrıs’ta Ebubekir Paşa, Pertev Paşa,
Ahmet Paşa ve Silahtar Ağa Su Vakıfları’dır (Martal, 1987).
Sultan Abdülaziz’in 1868 yılında yaptığı Paris, Londra ve Viyana’yı içine alan yurtdışı
seyahati sırasında, Sen Nehri’nden tabii filtrasyon ile şehre su verilmesi kendisine
gösterilmiştir. Sultan Abdülaziz bu seyahatin etkisi ile İstanbul’un su ihtiyacını çözmek
için yabancı şirketlere imtiyaz verilmesi yoluna gitmiştir.
24
İstanbul’un Avrupa Yakası’nın suyunu sağlamak amacıyla Hariciye Teşrifatçısı Kamil
ile Mühendis Ternau’ya, 1874 yılında Durusu Gölü’nden su getirmek için 40 yıl süreyle
imtiyaz verilmiş, sonra bu imtiyaz “Dersaadet Anonim Su Şirketi” diye anılan Fransız
şirketine devredilmiş ve halk arasında Terkos Şirketi diye anılmıştır. 1887 yılında,
1882’den geçerli olmak üzere imtiyaz süresi 75 yıla çıkartılmıştır. 1883 yılında Terkos
Gölü kenarında kurulmuş pompa istasyonu vasıtası ile şehre klorlanmış ham su
verilmiş ve gölün seviyesi bir bağlama vasıtasıyla 3,25 m kotuna kadar yükseltilmiştir.
Ham su verilmesi 1926 yılına kadar devam etmiş, 1926 yılında Kâğıthane’de arıtma
tesisleri yapılmış ve verilen su devamlı kontrol edilmiştir. Başlangıçta yalnız Haliç’in
kuzeyindeki bölgeye su verilmesi öngörülmüş, daha sonra Tarihi Yarımada’ya da su
verilebilmiştir.
Terkos’un imtiyazı 1932 yılında Fransız şirketinden satın alınmıştır; işletilmesi de 1933
yılında 2226 sayılı kanunla İstanbul Sular İdaresi’ne ( İSİ ) devredilmiştir. Üsküdar ve
Kadıköy’ün suyunu sağlamak için 17 Ekim 1888 tarihinde Karabet Sıvacıyan adına
“Üsküdar Kadıköy Su Şirketi” adlı yabancı şirkete 65 yıl süreyle imtiyaz verilmiştir.
1914 yılında anlaşma süresi 1888’den başlamak üzere 99 yıla çıkartılmıştır. Şirket
1893 yılında 1.Elmalı Bendi’ni inşa ederek şehre yılda 2.477.703 m³ su vermiştir. Bu
şirket de 17 Haziran 1937 tarihli anlaşma ile satın alınarak 1938 tarih ve 3359 sayılı
kararla İstanbul Sular İdaresi’ne (İSİ) devredilmiştir (Nirven, 1946).
1932 yılından itibaren yabancı su şirketlerinin İstanbul Sular İdaresi’ne

devredilmesinden sonra bu şirketlerin tesislerinden verilen sular arıtılmıştır. Eski
sulardan Kırkçeşme ve Taksim Suyu’ndan da faydalanılmıştır. 1893 yılında yapılan 1.
Elmalı Barajı’nın mansabına 1950 yılında 2.Elmalı Barajı yapılmıştır. Terkos’dan su
basan buharlı tesisler 1952 yılında elektrifiye edilerek şehre verilen su miktarı
artırılmıştır (Su Vakfı, 2004; Akbaş, 2005).
Suyu satan kişiler ve işyerleri , ekonomik hayatın vazgeçilmezleri arasında olmuştur.

Atlı sakalar tarafından kaynaklarından getirilen sular, su müptelası ve tiryakisi
denilebilecek olan müşterilere sunulmuştur. Bu su tiryakileri içtikleri suyun hangi
pınara ait olduğunu anlayacak kadar damak zevki gelişmiş kimselerdir.
25
2.3.1. Su Nazırlığı ve Teşkilatı
Osmanlı döneminde Fatih Sultan Mehmet tarafından kurulan Su Yolu Nazırlığı, görev
ve yetkileri yönünden incelendiğinde bugünkü İSKİ Genel Müdürlüğü ile
benzeşmektedir.
Osmanlı Devleti’nin kurumsal yapısı incelendiğinde toplumsal hizmetler için

oluşturulan yapılar içinde Su Nazırlığı’nın önemli bir konumda olduğu anlaşılmaktadır.
Tarihi kayıtlarda “Divan-ı Hümayun” içinde “Su Yolu Nazırı” da geçmektedir. Su Nazırı;
Şehremini (Belediye Başkanı), Mimar Ağa, İstanbul Ağası gibi devlet görevlileri ile
birlikte Sepetçiler Kasrı veya Yalı Köşkü’nde bulunmuştur.
Topkapı Sarayı arşivlerine göre; Mimar Ağa’nın yönetiminde bulunan 17 veya daha
fazla sayıdaki “Hassa Mimarları’nın” içinde bulunan Su Nazırı’nın, Mimar Ağa’dan
sonra gelen meslek tecrübesine sahip olduğu anlaşılmaktadır. Evliya Çelebi’nin
Seyahatname’sinde de su nazırından bahsedilmektedir. Fatih Sultan Mehmet
döneminden itibaren Saray’da bu makamın bulunduğu ve Kanuni Sultan Süleyman’ın
Su Nazırı’nın “Hasan Ağa” olduğu bilinmektedir. Aynı dönemde Mimar Sinan da
Mimarbaşı olarak görev yapmıştır. Birlikte suyollarının ve su kemerlerinin inşaatında
çalıştıkları anlaşılmaktadır. Mimar Hasan Ağa’dan sonra ise III. Murat döneminde
Mimar Davut Ağa’nın Su Nazırı olduğu görülmektedir (Nirven, 1946).
Mimar Sinan tarafından yapılan Kırkçeşme Su Sistemi’nin bakım ve onarım işleri Davut
Ağa tarafından yürütülmüştür. Bakım ve onarımı yapılan suyollarını aynı zamanda
harita çizimleriyle kayıt altına almıştır. Davut Ağa, Mimar Sinan’ın ölümünden sonra
da Mimarbaşı olmuştur. Mimarbaşı Davut Ağa’nın başladığı Yeni Cami inşaatını
Kırkçeşme Su Sistemi’nden camiye ve çevresindeki çeşmelere su getirerek bitiren ise
Mimar Mustafa Ağa’dır.
1836 yılında vakıfların yönetim şekli bakanlık olarak düzenlendiğinde, su nazırlığı da

bu bakanlığa bağlanmış ve daha sonra ise 5 Ekim 1877 tarihli Dersaadet ve Vilayet
Belediye Kanunu ile Şehremaneti’ne (İstanbul Belediyesi’ne) devredilmiştir. 1927
yılındaki kadrosunda; 1 Su Nazırı, 1 Başkâtip, 2 Kâtip, 4 Keşif Memuru, 4 Korucu, 2
Çavuş, 2 Bent Muhafızı ve 1 Odacı bulunduğu anlaşılmaktadır (Nirven, 1946).
26
Su Yolu Nazırlığına bağlı olarak; suyolu nazırı, suyolcuları, keşif memurları, korucular,
çavuşlar, bent muhafızları, neccarlar, löküncüler ve şehir sakaları görev yapmıştır.
Suyolu nazırı, su teşkilatının yöneticisi konumunda olup, öncelikle padişahın ve
sarayın suyunu sağlamıştır. Bununla birlikte; camilere, hamamlara, mahalle
çeşmelerine düzenli akışın sağlanması için su tesisatının korunması ve bakımından
sorumlu suyolcularına nezaret etmiştir (Eşrefoğlu, 1987; Pilehvarian ve diğ., 2000).
Su Nazırlığı Teşkilatı’ndaki su nazırı yönetiminde çalışan kişilerin esasını, “suyolcu

esnafı” veya “rahi’ab” denilen görevliler oluşturmuştur. Suyolcuları, çalıştıkları
hayratın sahibine göre isimlendirilmiştir. Padişaha ait su hayratında çalışanlara
“bölükbaşı”, vezirlerinkilere ise “usta” denilmiştir. Bölükbaşı ve ustalar, yaptıkları işin
büyüklüğüne ve yoğunluğuna göre çok sayıda suyolcu kalfası ve çırakları çalıştırmıştır.
Bazen bu sayının 250’yi bulduğu bilinmektedir (Nirven, 1946).
Teşkilatın çalışanları olan suyolcuları/suyolcu esnafı, suyolları ile maslakların tamiri,

suların düzenli şekilde akması işleri ile ilgilenmiştir. Su gelen ev, hamam vb. yerlerden
aylık bakım/onarım ücreti almışlardır. Suyolcuların çeşitli semtlerde kaldıkları
koğuşları olmuştur. Sürekli burada bulunarak nöbet tutmuşlardır ve herhangi bir
aksaklıkta gerekli onarımı yapmışlardır.
Neccarlar/dülgerler su tesislerinin inşaat ya da onarımında marangozluk işlerinde

görev almışlardır. Löküncüler ise, su künklerinin birleştiği bağlantı noktalarında
yalıtımı sağlamak amacıyla kireç ve zeytinyağı ile oluşan karışımla elde edilen macunu
sürerek künklerde sızdırmazlık sağlamışlardır (Eşrefoğlu, 1987; Pilehvarian ve diğ.,
2000). Nirven (1946)’e göre ise taş kireç, bezir yağı ve penbe karışımı ile
sağlanmaktadır.
Kuyu kazıcılar ve tonoz mahzen yapıcılar da dağlardan suyollarının geçeceği yerleri

tespit edip kazma ve küreklerle kuyu açmış veya su galerisi yapmışlardır. Açılan
kuyularda toplanan sular, su terazileri ile istenilen yerlere götürülmüştür.
Şehir içindeki çeşmelerden doldurdukları suları evlere taşıyan sakalar da su

görevlilerinin önemli bir bölümüdür. Sakalar Ocağı, Ayasofya Camii’nin karşısında III.
Mehmet’in türbesine bitişik olarak faaliyet göstermiştir (Şekil 2.9.).
27
Şekil 2.9. 20. yüzyıl başında şehir sakası (Karakuş ve Kızıltoprak, 2006; Sebah Joaillier,
1900).
İstanbul’da saray, vezir konakları ve bazı su sahiplerinin evlerinden başka evlere su

götüren bir su şebekesi olmadığı için evlere su ulaştırılması ancak hayvanlı veya
hayvansız sakalar aracılığıyla yapılmıştır. Sakaların bir kısmı yeniçeri askerlerinden
diğer kısmı da atlı veya atsız halktan oluşmaktadır. Yeniçeri askerlerinden oluşturulan
Suyolcuları başta halkın su ihtiyacını karşıladıkları gibi savaşta da ordunun su ihtiyacını
karşılamak için askerlerle birlikte sefere gitmiştir. Günümüzde ordu içindeki istihkâm
bölüklerinin görevlerine benzer görevleri yerine getirdikleri bilinmektedir (Nirven,
1946).
8000 civarındaki özel giysili ve silahlı sakalar işyerlerinin olduğu bölgelerde Hünkâr
Sakabaşısı komutasında gezerek insanlara tahta, cam, billur veya necef taslarla su
ikram etmişlerdir. Sivil halktan oluşturulan sakalar da çeşmelerden aldıkları suları
ücreti karşılığında evlere taşımıştır. Atlı sakalar 1400 kadar olup aynı zamanda yangın
söndürme ile de görevlendirilmiştir.
Suyollarının bakımı, onarımı ve korunması ile mahalle içindeki çeşmelerin

düzenlenmesi, temizliği ve denetimi de suyolcularının görevleri arasındadır.
28
2.3.2. Su Ölçü Sistemi
16.-17. yüzyıllarda büyük yatırımlarla gerçekleştirilen su tesisleri inşa edilmeden

önce, kaynak sularının miktarı uzun araştırmalar sonucunda ölçülerek takip edilmiştir.
Yeterli su bulunduktan sonra arazi incelemesine başlanmış, suyun nerelerden
akıtılacağı, nerelere kanallar, nerelere kemerler yapılacağı tespit edildikten ve
planlandıktan sonra su sisteminin yapımına başlanmıştır (Onur, 1985; Martal, 1987).
Su ölçüm saatlerinin bulunmadığı bu dönemde kullanılan ölçme sistemi günümüze

benzememektedir. Akan suların miktarını anlamak için küçük bir sandık kullanılmıştır.
Bu sandığın üstü açık, alt ve yan tarafları kapalı olup ön cephesinde bir yiv ile
merkezleri arasında 2,5 parmak mesafe bulunan Lüle ve Masura gibi ölçülere karşılık
gelen miktarda su akıtan pirinç borular takılıdır. Miktarı ölçülecek su, pirinç borular
tıkalı iken ölçüm sandığına doldurulmuştur. Su üzerine konulan saman çöpünün
yivden dışarıya doğru hareketi görülünce, gelen suyun kalınlığına uygun olan bir veya
birkaç boru açılarak, suyun yivden dışarı taşması önlenmiştir. Böylece akan suyun
miktarı da açılan boru veya borulardan geçen su miktarında olduğu anlaşılmıştır
(Nirven, 1946). Bu ölçme sandıkları Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren
kullanılmıştır.
Suyun dağıtımında lüle, kamış, masura, çuvaldız, hilal adında ölçü birimleri
kullanılmıştır (Şekil 2.10). Bu ölçü birimleri vasıtasıyla nereye ne kadar su gideceği
belirlenmiştir. Su ayrımı bentlerde yapıldığı gibi, dağıtım aşamasında maksemlerde de
yapılmıştır. Suyun ölçülerek dağıtımında “lüle” en çok kullanılan ölçüm birimidir. Otuz
dirhem (yaklaşık 96,5 gram) ağırlığında kurşun kürenin geçebileceği bir delikten 1
dakikada akan su miktarı “1 lüle” olarak tanımlanmaktadır (Pilehvarian ve diğ., 2000;
Sözen ve Tanyeli, 2003).
Bir lülenin debisi çeşitli kaynaklarda değişik olarak verilmektedir. Ancak Galip Ata’nın
yaptığı araştırmaya göre Evkaf Nezaretinde ve Mehmet Rıfat Efendi’nin layihasında
(rapor) aşağıdaki kayıtlar bulunmuştur:
29
“Bir lüle derunundan otuz dirhem şişhane kurşunu, nısf-ı lüle derununda onbirbuçuk
ve kamış derunundan dörtbuçuk masura derunundan birbuçuk dirhem nisf-ı masura
derunundan ikibuçuk denk ve çuvaldız derunundan bir denk kursun geçtiği surette
vezn ve ayar tam olacağı H. 1140 (1727) tarihinden İbrahim Usta’nın ifadesi üzerine
kayd ve zabtolunmuştur. “ (Galip Ata, aktaran: Çeçen, 1988).
Birim Lüle Kamış Masura Çuvaldız Hilal 1/dk

Lüle 1 4 8 32 64 36
Kamış 1/4 1 2 8 16 9
Masura 1/8 1/2 1 4 8 4,5
Çuvaldız 1/32 1/8 1/4 1 2 1,12
Hilal 1/64 1/16 1/8 1/2 1 0,56
Şekil 2.10. Osmanlı döneminde kullanılan su ölçü birimleri (Öziş ve diğ., 2008).
Ekseninde 96 mm su yükü altında

Adı Lüle Çapı D (mm) Q Debi (lt/dk)
Sekizli Lüle 8 Lüle 73 288
Dörtlü Lüle 4 Lüle 52 144
Üçlü Lüle 3 Lüle 45 108
Çift Lüle 2 Lüle 36.7 72
Lüle 1 Lüle 26 (26.40) 36
1 Kamış 13 9
1 Masura 9.19 4.5
1 Çuvaldız 4.59 1.125
Şekil 2.11. Osmanlı döneminde kullanılan su ölçü birimleri (Çeçen, 1999).
Şekil 2.12. Sultan Mahmut Bendi ve Taksim Maksemi ölçme sandığı (Çeçen, 1999).
30
Şekil 2.13. Taksim maksemindeki lüleler (Çeçen, 1999).
31
2.4 TARİHTEN GÜNÜMÜZE İSTANBUL’A SU TOPLAYAN, TAŞIYAN, DAĞITAN VE
SUYUN KULLANIMI İÇİN YAPILAN TESİSLER VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ
İnsanlık tarihi incelendiği zaman, bir yerleşim merkezi kurulduğunda veya

genişletildiğinde, nüfusun da artmasıyla ortaya çıkan su ihtiyacını karşılamak için yeni
su kaynakları bulmak ve eğer yerleşim yeri su kaynağı kenarında ya da yamaçta
kurulmamışsa bazen de suları çok uzun yollardan şehir merkezine getirmek zorunda
kalındığı görülmektedir. Bu önemli sorunun çözümü de; suyun nereden alınacağı,
nasıl toplanacağı, engebeli arazilerden nasıl geçirileceği, dağıtım ve kullanım
aşamalarının nasıl olacağı gibi önemli konularda yapılan planlama çalışmaları ve bir
dizi tesisin yapımıyla mümkün olabilmiştir. İstanbul temiz su kaynağına yakın
olmaması ve topoğrafyası sebebiyle tarih boyunca uzak mesafeden su teminine
ihtiyaç duymuş ve bu ihtiyacın karşılanması için hayli emek harcanmıştır. Ortaya
konan mimari eserler günümüzde endüstri mirası olarak görülmektedir.
Geçmişten günümüze insanlık mirası olarak gelebilmiş önemli kültür varlıkları

arasında sayabileceğimiz tarihi su sistemlerine ait tesisler; çalışma usul ve esasları
bakımından günümüzün çağdaş su sistemlerine benzerlikler göstermektedir. Ancak
zamanla gelişen teknoloji sonrasında su tesislerinin yapım tekniği ve kullanılan
malzeme değişmiştir.
2.4.1. Suyun Toplanması İçin Yapılan Tesisler
Değişik kaynaklardan elde edilen sular, gerek dağıtım öncesi biriktirilmek amacıyla,
gerekse dağıtımın ara evrelerinde dinlendirilerek temizlenmesi düşüncesiyle
toplanması veya bekletilmesi için tesisler yapılmıştır. Bu tesisler; bentler, hazneler,
kuyular, sarnıçlar ve havuzlar olarak sınıflandırılmaktadır.
Bentler, kaynak ve yağmur sularını toplamak için iki dağ yamacı arasına yapılan, kâgir
duvarlardan oluşan tesislerdir. Bentler; gövde (bent duvarı), açık savak (bendin yan
taraflarından taşan suların akıp gitmesini sağlayan düzenek), su haznesi (musluk
haznesi) bölümlerinden oluşmaktadır. Bu bentlerin plan şemaları karşılaştırıldığında,
düz duvarlı bentler, dirsek duvarlı bentler ve kavis duvarlı bentler olmak üzere üç
farklı tipte inşa edildikleri anlaşılmıştır (Aytöre, 1962; Pilehvarian ve diğ., 2000).
32
Şekil 2.14. Topuzlu Bent (Çeçen, 1999)
Suyun havuzlarda toplanması ve dinlendirilmesi sırasında ortaya çıkan önemli bir

sorun tortulaşma olmuştur. Bunun önüne geçebilmek için, dipteki tortuyu
kaldırmayacak bir biçimde suyun yavaşça akıtılarak içindeki tortuların dibe çökmesi
sağlanmıştır. Bu sayede su daha temiz bir şekilde iletilmiştir. Suyun dinlendirilmesi ve
içindeki tortuların çökertilmesi için yapılan tersipler/çökeltme havuzları, birbirine
geçen havuzlardan oluşmuştur. Çapları 2 m-30 m arasında değişen, genellikle daire
planlı, 2 m-20 m derinliğinde tek veya çift gözlü, hatta çift katlı örnekleri de bulunan
yapılardır. Bu havuzlarda dinlendirilen su, daha sonra makseme gelerek dağıtılmıştır
(Aytöre, 1962).
Şekil 2.15. Çiftehavuz (Aygün, 2018)
33
Vitrivius’un (1990), “De Architecture” adlı eserinde; sarnıçlarla birlikte anlatılan ve
kaynakların yetersiz olduğu durumlarda açılan kuyulardan gelen suların toplandığı iki
veya üç bölmeli olarak yapılmış ve suyun birinden diğerine süzdürülerek temizliğinin
yapıldığı büyük haznelerden bahsedilmektedir. Hazneler, suyun kalitesini arttırmak
için suyun süzülmesi, temizlenmesi, tortunun dibe çökeltilerek dinlenmesi ve temiz
su elde edilmesi aşamalarında bölüm bölüm inşa edilmişlerdir (Eser, 1990).
Sarnıçlar, bulundukları çevre ya da ait oldukları yapının su ihtiyacını karşılamak

amacıyla inşa edilmiş su toplama ve biriktirme yapılarıdır. Kent içinde suların
depolanmasında, dinlendirilmesinde ve halka dağıtımında görev almışlardır. Bizans
Dönemi’nden itibaren günümüze ulaşabilmiş olan sarnıçlar aynı zamanda, kent
planlamasının tanımlanabilmesindeki önemleriyle, Bizans İstanbulu’nun topografik
iskeletinin anlaşılabilmesinde de anahtar rol üstlenmektedirler (Altuğ, 2013).
Şekil 2.16. Yerebatan Sarnıcı
Sarnıçlar açık ve kapalı sarnıç olarak inşa edilmiştir. Kapalı sarnıçlardan 6 yüzyılda
yapıldığı kabul edilen Yerebatan Sarnıcı, 140 m × 70 m boyutları ve 336 sütunu ile
bunların en büyüğüdür (Şekil 2.16.). İkinci büyük kapalı sarnıç ise 64 m × 56,5 m
boyutları ve 224 sütünu ile Binbirdirek Sarnıcı’dır (Çeçen, 1999).
34
Roma dönemindeki sarnıçlar, Osmanlı döneminde tersipler/çökeltme havuzları
olarak kullanılmıştır. Günümüzde (2018) işlevini devam ettirmeyen bu su
tesislerinden, kapalı sarnıç olarak Yerebatan Sarnıcı ve Binbirdirek Sarnıcı müze olarak
hizmet vermektedir. Açık sarnıçlardan ise; Fatih-Karagümrük’te Aetius Sarnıcı bir
futbol kulübünün stadı, Fatih-Altımermer’de Hagios Mokios Sarnıcı bir vakfa bağlı
eğitim ve spor tesisi, Fatih-Çukurbostan’da bulunan Aspar Sarnıcı Yavuz Selim Camii
yanında park, Bakırköy’deki Fildamı Sarnıcı da yine futbol sahası olarak
kullanılmaktadır.
2.4.2. Suyun Taşınması İçin Yapılan Tesisler
Sular, biriktirildikleri toplandığı yerlerde bir süre dinlendirildikten sonra, taşınarak

dağıtım ve kullanım noktalarına ulaştırılmıştır. Bu işlem; suyolları, su kemerleri ve
ayrıntılı bir şekilde ele alacağımız su terazileri aracılığıyla gerçekleştirilmiştir.
Suyolları, suyun bir yerden başka bir yere bazen de kilometrelerce uzağa taşınmasını
sağlayan tesislerdir. Suyun toplandığı yerden dağıtıldığı yere ve dağıtıldığı yerden
kullanıldığı yere kadar taşınması suyolları ile mümkün olmuştur. Su yolları; taş, kurşun
veya pişmiş toprak malzemeden oluşmuştur (Pilehvarian ve diğ., 2000).
Suyolları açık (basınçsız) ve kapalı (basınçlı) suyolları olmak üzere iki şekilde
sınıflandırılmıştır. Açık suyollarının özelliği, içi basınçsız ortamdan oluşan ve suyun
cazibesiyle aktığı tesisler olmasıdır. Kanalların üstü açık ya da kapalı olabilmektedir.
Bu tip suyolları daha çok kayaya oyularak inşa edilmişlerdir. Taş malzemeden kanallar
örülerek oluşturulan bu suyolllarında ise, suyun geçeceği yüzey sıvanarak sızdırmazlık
sağlanmıştır (Eser, 1990) (Şekil 2.17.). Toprak altında, oluşturulan açık suyollarının
yükseklikleri 1,80 m - 2,00 m enleri ise 60 cm civarındadır. Bir insanın kolaylıkla
yürüyebileceği ebatta olan bu tesislerin; su taşımanın haricinde insanların kaçış yolları
olarak da kullanılmış olabileceği düşünülmektedir (Ertuğrul, 1989).
Açık suyollarının (basınçsız) suyollarının, inşası kolay olmakla birlikte en olumsuz

yönü, kaynak ve kullanım noktaları arasındaki iletim esnasında, kanalın eğimini
arazinin topografyasına uyum sağlama zorunluluğu olmuştur (Eser, 1990 - Vitruvius,
1990). Çünkü bu tip suyollarının içinde basınç olmadığından, suyun iletimi ancak
35
yerçekiminin yardımıyla sağlanmıştır. Suyun bu şekilde hareketine, suyun cazibe ile
akışı denmiştir. Suyun cazibe ile akışının sağlanabilmesi için açık suyolları eğimli
yapılmış, ancak suyun aşırı derecede hızlanarak sisteme zarar vermemesi ve istenilen
yere ulaşabilmesi için de bu eğimin çok az olması ve hep aynı seviyede yapılması
gerekmiştir. Suyun dengeli bir hızda iletimini sağlamak amacıyla 150’de 1 ile 500’de 1
arasında değişen bir eğim kullanıldığı belirtilmiş olsa da bu eğim 50’de 1 ile 500’de 1
arasındadır. Vitruvius’a göre ise, bu eğim 200’de 1’den az olmamalıdır (Vitruvius,
1990).
Toprak altında yer alan açık suyollarında, zaman zaman içeri girilerek temizliğinin
yapıldığı ve havalandırmasının sağlandığı dikey bacalar yapılmıştır. Bu bacalar,
kanalların temizliğinin ve havalandırılmasının rahat yapılarak sistemin verimli
çalışması açısından ortalama 35,5 m. aralıklarla açılmıştır.
Şekil 2.17. Taksim Su Sistemi’ne ait açık suyolu (Öziş, 1994).
Kapalı suyollarının özelliği ise, içi basınçlı ortamdan oluşan tesisler olmasıdır.
Çoğunlukla içleri tümüyle su dolu olan, içlerinde basıncın bulunduğu, kurşun ya da
pişmiş toprak malzemeden yapılmış, su geçirmeyen, etrafları tümüyle kapalı olan
silindirik borulardan oluşmuştur. Bu sistemde borulara, suyun ilk girdiği yerin
seviyesinin daha yukarısına çıkmamak kaydıyla aşağı veya yukarı istenilen eğim
verilebilmiştir. Kapalı suyollarında, malzeme açısından kurşun borular pek tercih
edilmemiştir. Kurşun borularda oluşan karbonatlı kurşun oksitin zehirleyici etkisi
nedeniyle daha çok pişmiş toprak malzemeden yapılan künkler kullanılmıştır. Kapalı
36
suyolları, açık suyollarına göre daha ucuz olmakla birlikte; gerek inşası, gerekse
sonrasındaki bakımı ve onarımı açısından daha zor bir sistemdir (Eser, 1990).
Boruların basınca dayanıklı olarak yapılamadığı çağlarda, su iletimi açık suyolu ile
sağlanmıştır. Arazi engebeli ve vadilerden oluşuyorsa, vadiler kemer dizilerince
taşınan yine bu suyolları vasıtasıyla aşılmıştır. Üzerinden su geçen, köprüye benzer bu
donatıma “su kemeri” denmektedir (Arseven, 1983; Sözen ve Tanyeli, 2003). Bazı
kaynaklarda (Eser, 1990), Latinceden gelen bir sözcük olan “aqueduct” olarak da
geçmektedir. Su kemerleri, gerek yapısal gösterişi, gerekse su sistemindeki
fonksiyonu açısından önemli su tesisleridir. Mezopotamya, Fenike, Suriye, Filistin,
Mısır, Peru ve Yunan yarımadasında havuz ve çeşmeleri besleyen çok sayıda su kemeri
görülmektedir. Ayrıca Babil, Asur ve Mısır’da; Dicle, Fırat ve Nil nehirlerinden alınan
suyu tarım alanlarına götüren sulama kanalları kullanılmıştır (Pilehvarian ve diğ.,
2000). Yüksekliği fazla olan su kemerlerinin dayanımını arttırmak amacıyla, duvar
kalınlığı yukarıya çıkıldıkça kademeli olarak azaltılmış ya da ayaklara ek payandalar
inşa edilmiştir (Çeçen, 1996a). Su kemerlerinin bilinen ilk örneği, M.Ö. 691 yılında
Asurluların Ninive’ye su getirmek amacıyla inşa ettikleri kireç taşından yapılan su
kemeridir (Pilehvarian ve diğ., 2000).
Su mimarisine verdikleri önem düşünüldüğünde, su kemerlerinin Romalılar için çok

önemli tesisler oldukları anlaşılmaktadır (Şekil 2.18.). Nitekim en çok kullanılan
nesnelerden biri olan sikkelerine dahi su kemerlerini işlemişlerdir ve önemli bir belge
olarak o dönemin su kemerleri hakkında bize bilgi vermektedir.
Su kemerleri, vadilerin derinliğine göre bir veya birden fazla katlı inşa edilerek ve
zeminden yükseltilerek su yolları ile aynı seviyeye getirilmiştir (Pilehvarian ve diğ.,
2000). Böylelikle suyolu, bir vadiye geldiğinde su kemeri ile yükseltilerek yoluna
devam etmiştir. Su kemerlerinin üzerine açık suyolları, basınca dayanıklı sistemlerin
ortaya çıkması ile de kapalı suyolları eklenerek su iletimi sağlanmıştır (Öziş, 1994).
Halkalı Su Sistemi’nde 8 adet, Kırkçeşme Su Sistemi’nde 5’i anıtsal 33 adet ve Taksim

Su Sistemi’nde de 2 adet olmak üzere toplam 43 adet su kemeri bulunmaktadır.
Bunların bir kısmı kayıp ya da yıkılmış, bir kısmı ise harap da olsa hala ayakta kalmıştır.
37
Şekil 2.18. Bozdoğan Kemeri (Altuğ, 2013).
Su terazileri; suyun iletimi esnasında kaybettiği basıncı tekrar kazandırarak, yüksekte

olan bölgelere de aynı basınçla ulaşmasını sağlayan, birleşik kaplar prensibine göre
çalışan, su basıncını ayarlayan yapılardır (Çeçen, 1991; Zeybekoğlu ve diğ., 2007).
Zeybekoğlu vd. (2007), su terazilerinin çalışma sistemini şu şekilde anlatmıştır:
“Su kaynaklarından şehre gelen sular, teraziye çıkartılıp yavaşlatılmak suretiyle,

atmosfer basıncına eşitlenerek basınç kontrolü sağlanmaktadır. Terazinin üst
kısmında “sandık” veya “sanduka” adı verilen bir depo–havuz bulunur. İsale veya
şebeke hattından gelen bir boru, düşey olarak bu havuzun tabanına açılır. Suyun
kullanılmadığı zamanlarda borular içerisindeki suyun hareketine mani olan hava
birikimi önlenerek isalede basıncın artması önlenmiş olur. Basınç kontrolünün yanı
sıra, suyu ölçmek ve dağıtmak görevini üstlenen su terazilerinde, sandık kenarlarına
konan “lüle”ler aracılığıyla debi ölçülüp, gerekli miktarda su dağıtımı sağlanır (Şekil
2.18.). Eğer debi ölçülmeyecek ve yalnız basınç kontrol edilecekse, ikinci bir düşey boru
vasıtasıyla şebekeye su verilir”
Şekil 2.19. Su terazilerinin çalışma prensibi (Öziş, 1994).
38
2.4.3. Suyun Dağıtılması İçin Yapılan Tesisler
Kaynak ve yağmur sularının toplanıp, taşınması sonrasında kullanıma sunulmadan

önce dağıtılması da gerekmiştir. İşte bu dağıtımın yapıldığı su tesisleri maksem ve
maslaklardır.
“Maksem” veya “Maksim”, kelime anlamı olarak “taksim edilen yer” demektir.
“Taksim” sözcüğü ise “bölme, bölerek dağıtma” anlamına gelmektedir (Çeçen, 1999).
Maksemler, suyun şehir içindeki kullanım yerlerine dağıtılmak için toplandığı, lüleli
havuz ve tekneleri bulunan, kâgir yapılardır. İlk olarak Roma döneminde kullanıldığı
söylenen maksemler, Osmanlı döneminde de su dağıtım sisteminin ana donatı
öğelerinden biri olmuştur (Sözen ve Tanyeli, 2003).
Şekil 2.20. Taksim maksemi (2018)
Pilehvarian ve diğerlerine (2000) göre; Roma döneminde kullanılan maksemlerin

özellikleri şu şekilde ifade edilmiştir:
“Vitrivius De Architecture VIII. Kitapta şehrin surlarına kadar getirilen suyolunun bir
su haznesine sularını boşalttığını, bu haznenin yanına üç bölmeli bir havuz inşa
edildiğini, su haznesine gelen suların ayrı ayrı üç borudan üç bölmeli havuzun her
39
teknesine aktığını, üç tekneden ortadakinin sularının borularla bütün şehrin havuzları
ve çeşmelerine, yanlarındaki teknelerden birinin borularla hamamlara, diğer teknenin
sularının ise evlere gittiğinden söz etmekle böylelikle, Roma döneminin maksemlerinin
tanımlarını vermektedir.”
İstanbul’daki Roma dönemi maksemlerinin Nympheum Maximum, Tezgahçılar

Kubbesi Maksemi, Balıklı Maksemi, Sultanahmet Maksemi ve Valens Maksemi
olduklarını belirtmiştir. Osmanlı döneminde ise, Taksim Su Sistemi’nin sularının
toplandığı Taksim Maksemi ve Kırkçeşme Su Sistemi’nin sularının toplandığı Eğrikapı
Maksemi (Savaklar Maksemi) su sistemlerindeki şehir içi dağıtım işlevini görmüşlerdir
(Çeçen, 1999). Osmanlı döneminde maksemler yer altında ve yer üstünde olmak
üzere iki tipte inşa edilmiştir (Şekil 2.20.).
Maslaklar, şehre giden suyollarının kollara ayrıldığı uygun noktalarda inşa edilen
yapılardır. Maslaklar, maksemler gibi lüleli taksim sandığı ile donatılmış olup akan su
miktarının ölçülmesini sağlamıştır (Aytöre, 1962; Pilehvarian ve diğ., 2000). Bu yapı
tipinin maksemlerden ayrıldığı en önemli husus; maksemlerin şehir içinde,
maslakların ise şehir dışında yapılmış olmalarıdır (Arseven, 1983; Pilehvarian ve diğ.,
2000).
2.4.4. Suyun Kullanımı İçin Yapılan Tesisler
İstanbul’da şehrin içinde maksemler vasıtasıyla dağıtılan sular, sokaklardaki

çeşmelere ve sebillere getirilmiş ve halk tarafından buralardan temin edilmiştir.
Osmanlı döneminde 16. yüzyıla kadar evlere su götürmek yerine mahallelere su
verilmiş, büyük konak ve yalılara su verilmesi ise Sultan’ın izniyle mümkün
olabilmiştir. Sultan’ın izni ile getirilen mülk suları dışında halk, su ihtiyacının tümünü
evinin bahçesindeki dolap, su kuyusu gibi yer altı sularından, sarnıç gibi toplama
suyundan ya da mahalle çeşmesinden karşılamıştır. 16. yüzyıldan sonra ise su
tesislerinin yenilenmesi ve geliştirilmesi ile bu anlayış değişmiş, evlere kadar su
götürülmüştür (Pilehvarian ve diğ., 2000).
Çeşme kelimesi, “göz” anlamına gelen Farsça “çeşm” kelimesinden gelmiştir. Su çıkan
kaynak ve gözlere “çeşm” denildiğinden, bunların aktığı küçük su tesisleri de “çeşme”
40
olarak adlandırılmıştır (Karakuş ve Kızıltoprak, 2006). Halkın su ihtiyacı için yapılan bu
su tesisleri, pratik bir kullanım amacı sağlamanın yanında, estetik amaçlı olarak da
inşa edilmişlerdir (Sözen ve Tanyeli, 2003).
Çeşmelerin mimari ögeleri; suyun depo edildiği yer olan hazne, üzerinde daima akan
(salma) ya da suyu kesebilen (burma) muslukların yer aldığı dönemin mimarisine
süslemelerle bezeli ve çoğunlukla kemerli bir niş içinde bulunan musluk taşı/ayna taşı,
ayna taşı üzerinde çeşmeyi yaptıran kişi ve yapılış tarihini belirten kitabe, musluktan
akan suların toplanıp aktığı çukur tekne, kurna ve teknenin her iki tarafında yer alan
bekleme sekilerinden oluşmaktadır.
İstanbul’daki ilk çeşme yapıları, Roma döneminde görülen “Nympheum” denilen

yapılardır. Ülkemizde Antik Yunan dönemine ait örnekleri de olan bu su tesisleri; içme
suyu sağlamak, hayvanları sulamak ve görsel bir zenginlik yaratmak amacıyla
yapılmışlardır (Sözen ve Tanyeli, 2003). Roma döneminde İstanbul’da çok sayıda
bulunan nympheumlar; çoğunlukla sütunlu caddeler, forumlar gibi kentin silüetine
katkıda bulunan noktalarda konumlandırılmıştır.
Osmanlı döneminde hüküm süren Sultanlar, Valide Sultanlar, Sadrazamlar, Vezirler,

Paşalar ve diğer ileri gelenler; dönemin ekonomik, sosyal ve siyasi gücünün göstergesi
olarak çok sayıda çeşme yaptırmışlardır (Karakuş ve Kızıltoprak, 2006) (Şekil 2.21.).
Çeşmeler, Lale Devri’ne kadar küçük, yalın ve genellikle bir duvara yapışıkken, 18. yy
başından itibaren Meydan Çeşmeleri olarak ortaya çıkmışlardır. Endüstrileşmenin
başlaması sonrasında ise su, evlere kadar ulaşmış ve çeşme yapıları işlevsiz kalmıştır.
Bu dönem sonrasında ülkemizde estetik amaçlarla yapılan birkaç örnek dışında,
çeşme yapıları az sayıda inşa edilmiştir (Sözen ve Tanyeli, 2003).
Kamuya açık kent mekânlarını biçimlendiren çeşmeler, Osmanlı külliyelerinin bir

parçası ya da oda çeşmeleri gibi özel mekânları süsleyen, anlamlandıran döneminin
mimarisini yansıtan birer gösterge olmuşlardır (Pilehvarian ve diğ., 2000). Çeşmeler,
yüzyıllık dönemlere göre yapı malzemesi, biçim ve üslup açısından değişikliğe
uğramışlardır.
41
Şekil 2.21. Maçka’daki Bezm-i alem Valide Sultan Çeşmesi (2018).
Günümüzde zaman zaman restorasyonları yapılan bu kültür varlıklarının büyük bir

kısmı, su terazileri gibi, imar faaliyetleri ve yol çalışmaları nedeniyle dolgu zemine
gömülerek, yapılaşmaların arasında sıkışıp kalmışlardır.
Sebiller, Osmanlı döneminde karşımıza çıkan, Türk mimarisinin sanatsal kültür

varlıklarıdır. Daire ya da çokgen planlı, çevresi parmaklıklı pencerelerle çevrili küçük
kubbeli yapılardır (Sözen ve Tanyeli, 2003).
“Sebil”, kelime anlamı olarak yol anlamına gelmektedir (Hasol, 2005). Yoldan
geçenlere hayır amaçlı olarak su dağıtılan sebillerde, bayram, kandil gibi özel gün ve
gecelerde şerbet dağıtılmştır (Tali, 2010).
İstanbul’da, bugün ayakta olan ve tarihi bilinen en eski sebil Vefa’daki 1565 yılında
yapılmış olan Hüsrev Kethüda Sebili’dir (Egemen, 1993; Önge, 1997; Geyik, 2007).
Günümüzde sebiller de diğer su tesislerinde görüldüğü gibi özgün işlevini
kaybetmişlerdir. Kira getiren mülk olarak değerlendirilen bu yapılar günümüzde büfe
kafeterya gibi işlevlerde kullanılmaktadır (Şekil 2.22.).
42
Şekil 2.22. Kabataş Koca Yusuf Paşa sebili (2018).
İstanbul'da görülen su tesislerinden biri de Roma döneminden itibaren kullanılan

ayazmalardır. Ayazmalar, Ortodoksların inancında kutsal kabul edilen yapılar
olmuştur (Sözen ve Tanyeli, 2003). Hasol’a göre (2005), kuşatma sırasında kentlerin
su sıkıntısı çekmemesi amacıyla yapılan, yer altı kaynaklarına künklerle bağlanmış
yapılar olarak da belirtilmiştir. Halkın su ihtiyacını karşılamak amacına hizmet
etmeyen, sadece kutsal kabul edilen şifalı su kaynakları üzerine inşaa edilen bu
tesisler, şehir suyu şebekesi içinde yer almamıştır (Pilehvarian ve diğ., 2000).
2.5. BÖLÜM SONUCU
Bu bölümde, büyük medeniyetlere başkentlik yapmış olan İstanbul’un su ihtiyacının

tarih boyunca nasıl karşılandığı, Roma döneminden Osmanlı dönemine kadar suyun
şehre nasıl getirildiği ve sürecin nasıl yönetildiği anlatılmıştır. İstanbul’un Osmanlı
devleti hakimiyetine geçmesiyle birlikte geçmiş dönemde görülen su sistemlerinin
gelişimi ve yeni su sistemlerinin inşasına değinilmiştir. Bu sistemler Kırkçeşme,
Halkalı, Taksim, Üsküdar ve Hamidiye su sistemleridir. Su sistemleri üzerinde inşa
edilen tesisler ve yönetimi anlatılmıştır. Kilometrelerce uzunlukta olan su
sistemlerinin yönetimi sebebiyle kurulan Su Nazırlığı ve teşkilatından bahsedilmiştir.
Ayrıca, o döneme özgü su ölçü sistemleri ve birimleri anlatılmıştır. Suyun toplanması,
taşınması, dağıtılması ve kullanılması için yapılan tesisler örneklerle açıklanmıştır.
Diğer bölümlerde detaylı bir şekilde incelenecek olan su terazilerinden de bu sistemin
bir parçası olarak bahsedilmiştir.
43
44
3. SU TERAZİLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ VE MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Bu bölümde su terazilerinin çalışma prensibi, bağlı olduğu suyolları, konumları,

mimari özellikleri, sağlamlık ve koruma durumu, bozulma nedenleri ile koruma
durumundan bahsedilmektedir.
3.1. SU TERAZİLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ
Su terazileri, bileşik kaplar prensibine göre çalışan basıncı ayarlayıcı tesislerdir.

Çeçen’in su terazilerinin çalışma prensibiyle ilgili bize verdiği bilgilere göre, kesik
piramit şeklindeki bir kulenin üstünde sandık tabir edilen küçük bir havuz yapılır. İsale
veya şebeke hattından gelen bir boru düşey olarak bu havuzun tabanına açılır. Eğer
debi ölçülmeyecek ve yalnız basınç kontrol edilecekse ikinci bir düşey boru vasıtasıyla
şebekeye su verilir (Çeçen, 1999).
Genellikle Osmanlı döneminde görülen su terazilerinin, Roma dönemindeki

durumlarına dair bir bilgi bulunmamaktadır. Vitruvius, Roma'daki su yapıları ile ilgili
bilgi verdiği kitabının "Terazileme ve Terazileme Araçları" adlı V. bölümünde, suyu
konutlara ve kentlere taşıma yöntemlerini anlatmıştır. Vitruvius, önce terazileme
yönteminin geldiğini, terazilemenin su terazileri ve dioptrae ile chorobates adlı
araçlarla yapılabileceğini belirttikten sonra, bunların içinde en sağlıklı yöntemin
chorobates adı verilen bir çeşit düz cetvel ile yapılan terazileme olduğundan
bahsetmiştir. Ancak su terazileri hakkında detaylı bilgi vermemiştir (Vitruvius, 1990).
Çeçen su terazilerinin kullanım gerekliliğini şu şekilde açıklamaktadır:
“Romalıların su isalelerinde genellikle künk ve galeri kullanmalarına karşın Osmanlılar

künkü tercih etmişlerdir. Künkler genellikle 10 m su sütunu veya 1 atmosfere kadar
tahammül eder. Çap büyüdükçe kenar gerilmesi artacağından büyük çaplı künkler
daha az basınca dayanırlar. Bu yüzden basıncı ayarlamak için su terazileri yapmak da
zorunlu olur.”
Su terazileri sadece künklerin basınç altında çalıştığı bölgelerde inşa edilmiştir ve

serbest yüzeyli galerilerde veya künklerde su terazisine gerek yoktur diyen Çeçen’e
göre su terazisinin fonksiyonları şu şekildedir:
45
1.Şebekedeki basınç sınırlandırılarak aşırı basınç önlenir. Şebekedeki su basıncı su
terazisinin üzerindeki sandığın üst kotundan daha fazla olamaz. Mesela bu kot ile
şebekedeki boru arasındaki yükseklik farkı 10 m ise şebekedeki basınç en fazla 1
atmosfer olur.
2.Su terazisinin üzerindeki sandıktaki dolu savağın üst kotundan itibaren ekseni 96
mm aşağıda bulunan kısa borular sandığın düşey duvarı üzerine yerleştirilir. Eğer
borunun iç çapı 26 mm ise geçen debi 1 lüle = 36 lt / dakika = 52 ton /gün olur. Bu
takdirde kollara bu lülelerden akan suları toplayan bir bölümün altındaki düşey
borulardan ölçülen su dağıtılır.
3.Su terazileri, künkler içerisinde akıma engel olan hava birikimini de önler. Engebeli
arazide bu yüzden genellikle yaklaşık 200 metrede bir su terazisi yapılmıştır.
Su terazilerinin üstüne çıkılabilmesi için, yapımı sırasında taşlarında oyuklar bırakılmış

veya taşların bazıları dışarı çıkartılmıştır. Şehir dışındaki su terazilerine künk borularla
gelen su, terazi içinde yükselerek terazinin tepesinde bulunan “küçük su deposuna”
dökülmektedir. Buradan bir veya birkaç künk boruyla tekrar inişe geçerek yoluna
devam etmektedir. Şehir içindeki su terazilerinin tepesindeki “küçük su depoları” ise
su verilecek hat sayısınca küçük küçük bölmelere ayrılmıştır. Bu bölmelere de ölçmek
için “masura” konulmuştur (Nirven, 1946).
Su terazilerini Tanyeli (1996), şu şekilde anlatır:
‘Su terazileri, kent arazisinde doğal engebeleri izleyerek ilerleyen suyolunun ters
sifonlar aracılığıyla basıncı denetim altında tutan düzeneklerdir. Aynı zamanda da
suyun daha küçük kullanıcılara paylaştırılmasını sağlarlar. Suyolu, küçük bir kule
niteliği taşıyan terazi sayesinde, eğimli bir güzergâh boyunca kotu hızla düşerek
ilerleyeceğine, belirli aralıklarla yeniden başlangıç kotuna yakın bir düzeye dek
çıkarılır. O noktadaki bir dağıtım havuzcuğundan ölçülerek daha küçük künklere
bölüştürülür. Bölüştürülmeyen su yeniden kulenin dibine inerek, ikinci teraziye doğru
yoluna devam eder. Bu sıralanan donatılar Roma suyolu sistemlerinde aynen vardır.’
Su terazisinin İslami mi yoksa Roma kökenli mi olduğunun ve bunların Türkiye ve

İspanya’dan başka yerde var olduğunun bilinmemektedir. G. Goodwin’den aktaran
46
Tanyeli (1996), su terazilerinin Roma su sisteminin olduğu geniş bir coğrafyada var
olduğunu söylemektedir. Bilinen en eski örnek olması gereken su terazisinin İtalya
Pompei’de olduğu da Lamprecht’den öğrenilmektedir (Şekil 3.1.) (Lamprecht, 1985).
Su kaynağı uzak mesafedeyse ve taşınacağı arazi engebeli ise suyun kapalı suyolunda
basınç altında taşındığı durumlarda su terazisine gerek vardır. Su kaynağından gelen
suyun engebeli arazide hızı arttıkça basıncı azalmakta ve künk boruların buna
dayanabilmesi için su terazilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Suyun terazinin tepesindeki
hazneye geldiğinde yavaşlaması ve basıncının açık hava basıncına eşitlenmesi için
uygun olan yükseklik hesaplanmıştır. Potansiyel enerjiye sahip olan suyun tortusu
haznedeki bölümler sayesinde temizlenmiş olarak ya başka bir teraziye ya da
kullanılacak yere gönderilmektedir (Şekil 3.2.). Su terazisinden ayrılan su, bir sonraki
teraziye giderken aynı zamanda kullanıma da başka borular ile gönderilebilmektedir
(Şekil 3.3). Ancak suyun ilerleyebilmesi için, suyun gideceği su terazisinin hazne
kotunun suyun ayrıldığı su terazisinin hazne kotundan az miktarda düşük olması
gerekmektedir.
Şekil 3.1. Su terazisi kalıntısı-Pompei/İtalya (Lamprecht, 1985; Olsson, 2015).
47
Şekil 3.2. Su terazisi çalışma prensibi şeması
48
Şekil 3.3. Pompei’deki su terazilerinin dağıtım şeması (Olsson, 2015).
49
Şekil 3.4. Su terazilerinin Grave T. Smith tarafından 1828’de çizilmiş kesiti ve sistem
detayı (Smith, 1828).
Şekil 3.5. Su terazilerinin çalışma prensibi (Öziş, 1994).
50
Su terazilerinin genellikle kare ya da dikdörtgen olan plan şemaları taş ve tuğla
malzemeden örülen duvarları ile yükselmektedir. Üst kısmında suyun çıktığı haznenin
üzeri bir kapak ya da başlık ile örtülmektedir. Üst örtü havalandırmayı sağlamaktadır.
Gelen su için genellikle kalın kesitli pik boru kullanılırken istenen gönderim yerlerine
göre giden su borusu sayısı değişmektedir. Hazne içinde gelen ve giden su kısımlarının
arasındaki ince kesitli bölmelerin giden suyun tortusunu arıtmak için yapıldığı
düşünülmektedir. Su terazisinin hazne kısmına bakım yapmak için yapıldığı düşünülen
basamaklar taş ya da demir malzemeden olabilmektedir (Şekil 3.6.).
Şekil 3.6. Su terazisi sistem kesiti
51
Haseki Su Terazisi ve Yavuz Selim Su Terazisi’nin metal kapağı açılıp hazne kısmı
incelenmiştir (Şekil 3.7.). Hazne kısmında gelen borunun ve giden borunun bağlandığı
farklı bölümler bulunmaktadır. Bölümler arasında kısa ve ince bölmeler görülmüştür.
Bu mimarinin gelen suyun hazneden ayrılmadan önce tortusunun çökertilmesi ve
temizlenerek gönderilmesi amacıyla yapıldığı tahmin edilmiştir. Böylece su terazisinin
bir fonksiyonu daha ortaya çıkarılmış olmaktadır.
Günümüzde su terazileri fonksiyonlarını yitirmiş, yerini pompa ve hidroforlara

bırakmıştır (Zeybekoğlu ve diğ., 2007).
Şekil 3.7. Haseki Su Terazisi ve Yavuz Selim Su Terazisi haznesi (2018)
3.2. SU TERAZİLERİNİN YAPIM DÖNEMLERİ VE BAĞLI OLDUKLARI SUYOLLARI
Su terazileri yapım dönemleri açısından incelendiğinde; 1 adetinin M.Ö. yapıldığı, 5

adetinin Roma Dönemi’nde yapıldığı, 67 adetinin ise Osmanlı Dönemi’nde yapıldığı ve
3 adetinin döneminin belirlenemediği tespit edilmiştir (Şekil 3.8.).
SIRA
SU TERAZİSİNİN YAPILDIĞI DÖNEM SU TERAZİSİ SAYISI
NO
1 M.Ö. 1
2 ROMA 5
3 OSMANLI 67
4 BİLİNMİYOR 3
TOPLAM 76
Şekil 3.8. Su terazilerinin yapım dönemlerine göre dağılımı.
Yerebatan Sarnıcı’nın yanında bulunan Ayasofya Su Terazisi, Küçük Ayasofya Su

Terazisi Bozdoğan Kemeri üzerindeki su terazileri ve Kilyos Kalesi’ne hizmet ettiği
tahmin edilen su terazileri haricindeki tüm mevcut su terazilerinin Osmanlı
52
döneminde yapıldığı düşünülmektedir. Bu tespit üzerine incelemesi yapılan mevcut
su terazilerinin çoğunlukla Osmanlı Dönemi mimari özelliklerini yansıttığını söylemek
mümkündür. İstanbul’da bulunun su terazileri incelendiğinde; var olan 76 adet,
günümüze ulaşamayan 59 adet, toplam 135 adet su terazisinin bağlı oldukları
suyollarına göre dağılımı aşağıdaki tabloda gösterilmiştir (Şekil 3.8.).
SU YOLU VAR YOK TOPLAM

KIRKÇEŞME 14 15 29
HALKALI 22 9 31
ÜSKÜDAR 7 21 28
HAMİDİYE 1 0 1
TAKSİM 11 11 22
MEMBA 21 3 24
76 59 135
Şekil 3.9. Su terazilerinin bağlı bulunduğu suyollarına göre dağılımı.
Su terazilerinin bağlı olduğu suyolları; Kırkçeşme, Halkalı, Üsküdar, Hamidiye, Taksim

ve Memba sularıdır. Kazım Çeçen’in bu suyolları için hazırladığı ve İSKİ’nin günümüzde
(2018) tespitleriyle oluşturduğu güncel haritalar birleştirilerek İstanbul tarihi suyolları
haritası oluşturulmuştur. Bu harita üzerine tespit edilen su terazileri güncel
konumlarıyla eklenmiştir. Eklenen su terazileri, harita ve kaynaklardan elde edilen
bilgiler yardımıyla ait oldukları suyollarına göre gruplanmıştır. Kırkçeşme Suyolu
üzerinde bulunan toplam 29 adet su terazisinin 14 adeti mevcut, 15 adeti ise
günümüze ulaşamamıştır. Üzerinde en çok su terazisinin bulunduğu tespit edilen
suyolu Halkalı Suyolu’dur. 31 adet su terazisinin üzerinde bulunduğu tespit edilen
Halkalı Suyolu’nda; 22 adet su terazisinin mevcut olduğu ve 9 adet su terazisinin
günümüze ulaşamadığı tespit edilmiştir. Üsküdar Suyolu üzerinde var olan su terazisi
7 adet, günümüze ulaşamamış su terazisi 21 adettir. En çok yok olan su terazisi
Üsküdar Suyolu üzerinde tespit edilmiştir. Hamidiye Suyolu üzerinde günümüze
ulaşamamış su terazisi tespit edilmemiştir. Bu suyolu üzerinde sadece 1 adet var olan
su terazisine rastlanmıştır. Taksim Suyolu üzerinde var olan ve günümüze ulaşamamış
su terazisi 11’er adet olmak üzere eşit sayıdadır. Memba suları üzerinde tespit edilen
su terazileri genellikle var olanlardır. Memba suları üzerinde, genellikle Boğaz
köylerinde 21 adet var olan ve 3 adet günümüze ulaşamamış olmak üzere toplam 24
adet su terazisi tespit edilmiştir.
53
3.3. SU TERAZİLERİNİN İSTANBUL ÜZERİNDEKİ DAĞILIMI VE KONUM ÖZELLİKLERİ
Tez kapsamında incelen İstanbul’daki mevcut su terazileri yerleşim yerlerine göre

dağılımı açısından incelendiğinde; Bayrampaşa İlçesi’nde 1 adet, Beşiktaş ilçesi’nde 4
adet, Beykoz İlçesi’nde 9 adet, Beyoğlu İlçesi’nde 2 adet, Esenler İlçesi’nde 1 adet,
Eyüpsultan İlçesi’nde 6 adet, Fatih İlçesi’nde 26 adet, Güngören İlçesi’nde 1 adet,
Kadıköy İlçesi’nde 5 adet, Kağıthane İlçesi’nde 1 adet, Sarıyer İlçesi’nde 8 adet, Şişli
İlçesi’nde 2 adet, Üsküdar İlçesi’nde 9 adet ve Zeytinburnu İlçesi’nde 1 adet su terazisi
bulunduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.10.). Tarihi yarımadadan oluşan Fatih ilçesi,
Osmanlı Dönemi’nin en yoğun yerleşim bölgesi olması sebebiyle 26 adet su terazisi
ile en yoğun su terazisi bölgesidir.
SIRA NO SU TERAZİSİNİN BULUNDUĞU İLÇE SU TERAZİSİ SAYISI

1 BAYRAMPAŞA 1
2 BEŞİKTAŞ 4
3 BEYKOZ 9
4 BEYOĞLU 2
5 ESENLER 1
6 EYÜPSULTAN 6
7 FATİH 26
8 GÜNGÖREN 1
9 KADIKÖY 5
10 KAĞITHANE 1
11 SARIYER 8
12 ŞİŞLİ 2
13 ÜSKÜDAR 9
14 ZEYTİNBURNU 1
TOPLAM 76
Şekil 3.10. Su terazilerinin yerleşim yerlerine göre dağılımı.
Su terazilerinin bulunduğu konumlar incelendiğinde; suyun basıncını dengelerken

suyu taksim eden su terazilerinin külliye, kışla, medrese, çeşme, şadırvan gibi suyun
kullanıldığı yerlerin yakınında oldukları görülmüştür. Buradan hareketle, evlere su
dağıtımın yapılmadığı dönemlerde suyun toplu olarak kullanıldığı önemli yapıların
hepsinin yakınında su terazilerinin inşa edilmiş olduğunu söylemek mümkündür. Tez
kapsamında incelenen mevcut su terazilerinin güncel konumları tespit edilmiştir. 1
adetinin avluda, 26 adetinin bahçede, 26 adetinin duvarda, 1 adetinin meydanda, 22
adetinin sokakta olduğu görülmektedir (Şekil 3.11.). Konumu avlu, bahçe ve duvar içi
olan 52 adet su terazisinin çoğunun bir yapı bünyesinde bulunduğu görülmüştür. Bu
54
yapılar; cami, cemevi, çeşme, külliye, saray, hazire, karakol, medrese, okul, su
haznesi, su kemeri, türbe ve yalı şeklinde sınıflandırılmıştır ve suyun kullanımı için inşa
edilen ya da bünyesinde kullanıldığı yapılardır. Meydan ve sokakta bulunduğu görülen
23 adetinin yapıldığı dönem bir yapıya hizmet ettiği ancak çevresel bozulma sebebiyle
günümüzde (2018) bağlı olduğu yapının tespit edilemediği görülmüştür.
KONUM (YAPI / YER) AVLU BAHÇE DUVAR MEYDAN SOKAK TOPLAM

CAMİ - 1 - - 1 2
CEMEVİ - 1 - - - 1
ÇEŞME YANI - 1 2 1 3 7
ÇEŞME YANI / KÜLLİYE - - - - 1 1
ÇEŞME YANI / SARAY - - 1 - - 1
DİĞER - 15 3 - 4 22
HAZİRE - - 1 - - 1
KALDIRIM - - - - 12 12
KAMU YAPISI - 1 1 - - 2
KARAKOL - - 1 - - 1
KÜLLİYE 1 1 8 - - 10
MEDRESE - - 1 - - 1
MEZARLIK - 2 - - - 2
OKUL - 1 1 - - 2
PARK İÇİ - 1 - - - 1
SARAY - - 2 - - 2
SU DEPOSU YANI - 1 - - - 1
SU KEMERİ - - 3 - - 3
SU KUYUSU YANI - 1 - - - 1
TÜRBE YANI - - 1 - - 1
YALI - - 1 - - 1
HAMAM - - - - 1 1
TOPLAM 1 26 26 1 22 76
Şekil 3.11. Su terazilerinin bulunduğu konuma göre dağılımı.
Şekil 3.12. Özgün konumdaki Hatice Sultan Çeşmesi ve Hekimoğlu Ali Paşa Su terazisi.
55
Yerleşim yerlerine göre dağılımı incelendiğinde su terazilerinin; Avrupa yakasında
tarihi yarımadaya su temin eden suyolları üzerinde, Anadolu yakasında Üsküdar
suyolu üzerinde ve boğaz köylerine su sağlayan memba suları üzerinde yoğunlaştığı
görülmektedir. Büyük bölümü Osmanlı döneminde inşa edilen su terazilerinin,
Osmanlı dönemi yerleşim yerlerine hizmet ettiği anlaşılarak bu veri desteklenmiştir.
Şekil 3.13. Su terazilerinin İstanbul üzerindeki dağılımı.
56
3.4. SU TERAZİLERİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİ
Su terazilerinin mimari özellikleri; plan özellikleri ve yapım sistemi özellikleri şeklinde

sınıflandırılarak incelenmiştir.
3.4.1. Su Terazilerin Plan Özellikleri
Su terazilerinin plan özellikleri incelendiğinde, kare, dikdörtgen, yuvarlak ve kare -

yuvarlak planlı olarak inşa edildiği görülmüştür. Su terazilerinin 16 tanesi dikdörtgen,
57 tanesi kare, 2 tanesi kare/yuvarlak ve 1 tanesinin de yuvarlak taban planlı olarak
yapıldığı tespit edilmiştir (Şekil 3.14.). Bu tespit üzerine su terazilerinin çoğunlukla
kare planlı olarak inşa edildikleri görülmüştür. Hamidiye Su Terazisi (4.5.1.1.) var olan
yuvarlak tabanlı tek örnektir.
SIRA NO SU TERAZİSİNİN TABAN PLAN TİPİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 KARE 57
2 DİKDÖRTGEN 16
3 YUVARLAK 1
4 KARE/YUVARLAK 2
TOPLAM 76
Şekil 3.14. Su terazilerinin taban planı şeması açısından dağılımı.
Şekil 3.15. Yuvarlak plan şemasına sahip olan Hamidiye Su Terazisi
57
Su terazilerinin 32 tanesinin yükseldikçe plan şeması daralmaktadır. 44 tanesi ise
tabandaki plan şeması bozulmadan yükselmektedir.
Su terazileri, 2 katlı olarak su haznesi ile birlikte inşa edilebilmektedir. İncelenen su

terazilerinin 4 tanesinin 2 katlı olduğu görülmüştür. Topkapı Sarayı (4.2.1.1.) ve Bab-ı
Humayun Su Terazisi (4.2.1.3.) 2 katlı olup aynı zamanda maksem özelliği
göstermektedir. Baytar Mektebi Su Terazisi (4.2.1.7.) ve Aksaray Su Terazisi (4.3.1.9.)
de 2 katlı olan diğer su terazileridir. Bu yapılar su deposu ya da su haznesi gibi diğer
işlev gösteren su terazileridir (Şekil 3.16.).
Şekil 3.16. İki katlı su terazileri
İncelenen su terazilerinde yapısal olarak sütunçesi, kaidesi ve payandası olan örnekler

gözlemlenmiştir. Su terazilerinin sadece 1 tanesinde (Ayasofya Su Terazisi) payanda
görülürken, 2 tanesinde kaide (Şehzade Cami Su Terazisi, Hamidiye Su Terazisi) ve 5
tanesinde ise sütunçeye (Topkapı Sarayı, Şehzade Cami, Topçular, Bayrampaşa,
Hamidiye Su Terazisi) rastlanmıştır (Şekil 3.17.).
Şekil 3.17. Su terazilerinde payanda ve sütunçe örnekleri
58
Yüksekliklerinin suyun kaynak noktası ile şehirde akacağı yer arasındaki rakım
seviyesine göre değiştiği düşünülen su terazilerinin boyunun 1 m-15 m arasında
değiştiği tespit edilmiştir. İncelenen terazilerin 9 adetinin 0-3 m yükseklikte, 45
adetinin 3-9 m yükseklikte, 22 adetinin de 9 m ve üzeri yükseklikte inşa edildiği tespit
edilmiştir (Şekil 3.18.). Bu tespit üzerine su terazilerinin çoğunluğunun 3-9 m
yükseklikte inşa edildiği anlaşılmaktadır.
SIRA NO SU TERAZİSİ YÜKSEKLİĞİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 0-3 metre 9
2 3-9 metre 45
3 9 metre ve üzeri 22
TOPLAM 76
Şekil 3.18. Su terazilerinin yüksekliğine göre dağılımı.
Su terazilerini, ana şebekeden su alıp diğer su terazilerine iletenler, kullanım

elemanlarına su iletenler ve hem başka bir su terazisine hem de kullanıma su iletenler
olarak sınıflandırmak mümkündür.
Uzun boylu ve büyük plan boyutlarına sahip olanların ana teraziler, kısa boylu su
terazilerinin ise ara teraziler olduğu tahmin edilmektedir. Su terazisinin yüksekliği
suyun geldiği yerin rakımına bağlıdır. Yüksekliği belirleyen, hazne kotunun suyun
geldiği kaynağın kotundan biraz düşük olma gerekliliğidir.
Şekil 3.19. Farklı yüksekliklere sahip su terazileri
59
3.4.2. Su Terazilerinin Yapım Sistemi Özellikleri
Su terazileri incelendiğinde tamamının yığma yapım sistemi ile inşa edildiği tespit
edilmiştir. Ancak yapı ve cephe malzemesi, üst örtü ve malzemesi, yapı elemanları
(boru, kapı, merdiven, pencere, basamak) farklılık göstermektedir. Bu özellikler
envanter tablolarında gösterilmiştir. Su terazilerinin yapım sistemi özellikleri; yapı
malzemesi, üst örtü sistemi ve yapı elemanları başlıkları altında incelenmiştir.
3.4.2.1. Yapı Malzemesi
İncelenen su terazilerinin 42 adeti taş/tuğla, 23 adeti taş, 7 adetinin de tuğla örgü ile
inşa edildiği tespit edilmiştir (Şekil 3.20.). 4 adet su terazisi sıvalı olduğu için yapı
malzemesi tespit edilememiştir. Su terazilerinin çoğunluğu yapı malzemesi olarak
taş/tuğla almaşık örgü ile inşa edilmiştir. Taş malzeme ile inşa edilmiş su terazilerinin
bazıları moloz taş örgüsüne sahipken diğerleri kesme taş örgüsü ile yapılmıştır. Tuğla
malzeme ile inşa edilmiş su terazileri en az sayıdadır.
SIRA NO SU TERAZİSİNİN YAPI MALZEMESİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 TAŞ 23
2 TUĞLA 7
3 TUĞLA / TAŞ 42
4 BİLİNMİYOR 4
TOPLAM 76
Şekil 3.20. Yapı malzemelerine göre su terazilerinin dağılımı.
Şekil 3.21. Taş, tuğla ve almaşık örgülü su terazileri
60
3.4.2.2. Üst Örtü Sistemi
Su terazilerinin haznesinin üstünü örten bir şapka, kapak ya da tonoz bulunmaktadır.

Üst örtüler genellikle, metal açılıp kapanabilir kapak ya da hava alabilen taş başlık
şeklindedir. Su basıncının açık hava basıncına eşitlenebilmesi için su terazisinin
haznesinin hava alması önemlidir (Şekil 3.23.). Su terazisinin üzerine örten açılabilir
kapak haznenin bakımının yapılabilmesine imkan sağlamaktadır.
Günümüzde (2018) mevcut olan su terazilerinin 34 tanesinde üst örtü bulunmadığı

görülmüştür. Üst örtüsü bulunmayan bazı su terazilerinin (İmrahor Su Terazisi) eski
fotoğraflarında üst örtünün varlığı tespit edilmiştir. Tespit edilemeyenlerde ise inşa
döneminde üst örtünün var olduğu düşünülmektedir. Su terazilerinin, 14 adetinde
kapak, 24 adetinde şapka, 4 adetinde tonoz tespit edilmiştir. Baytar Mektebi, Aksaray,
Arnavutköy ve Acıbadem Su Terazilerinin tonozla örtüldüğü görülmüştür.
MALZEME/TÜR KAPAK ŞAPKA TONOZ YOK TOPLAM

ÇİMENTO 1 - - - 1
KİREMİT - - 1 - 1
METAL 7 - - - 7
TAŞ 5 24 - - 29
TUĞLA 1 - 2 - 3
TUĞLA/TAŞ - - 1 - 1
YOK - - - 34 34
TOPLAM 14 24 4 34 76
Şekil 3.22. Su terazilerinin üst örtü dağılımı.
Şekil 3.23. Reşitpaşa Su Terazisi metal kapağı ve Karacaahmet Su Terazisi taş şapkası.
61
3.4.2.3. Yapı Elemanları
Su terazilerinin haznesine bakım yapmak için hazneye ulaşımı sağlayan merdivenler

yapıldığı tespit edilmiştir. Küçük su terazilerinde dış cephesine basamak ekleyerek,
büyük su terazilerinde ise içinde döner bir merdiven yaparak bu sorunun çözüldüği
görülmüştür. Yapılan incelemede 24 adet metal basamaklı, 11 adet ise taş basamaklı,
1 adet taş ve metal basamaklı su terazisine rastlanmıştır. Merdiveni içinde olan su
terazilerinde ise içeriye ulaşım amacıyla kapı yapılmıştır. Yapıların 12 tanesinde kapıya
rastlanmış, 4 tanesinin de kapısının kapatıldığı tespit edilmiştir. 58 adet su terazisinde
kapı ve pencereye rastlanmamıştır.
SIRA NO SU TERAZİSİNİN MERDİVEN TİPİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 METAL 25
2 TAŞ 11
3 TAŞ / METAL 1
4 YOK 39
TOPLAM 76
Şekil 3.24. Merdiven tipine göre su terazilerinin dağılımı.
SIRA NO SU TERAZİSİ KAPI/PENCERE DURUMU SU TERAZİSİ SAYISI

1 KAPATILMIŞ 4
2 VAR 12
3 YOK 60
TOPLAM 76
Şekil 3.25. Kapı/pencere durumuna göre su terazilerinin dağılımı.
Şekil 3.26. Taş ve metal basamaklı su terazileri.
62
Su terazilerine gelen hazneye ulaştıran ve su terazilerinden başka bir noktaya giden
suyun ulaşımını sağlayan yapı elemanı borulardır. Su terazilerindeki borular; metal
(pik) ya da toprak (künk) malzemeden yapılmıştır. 49 adet su terazisinde boruya
rastlanmamıştır. Yapıların büyük bir bölümünde görülemeyen boruların inşa
döneminde var olduğu ancak daha sonraki bir dönemde yok olduğu düşünülmüştür.
Boru kalıntısına rastlananların 23 adetinde pik dökme demir boru olduğu tespit
edilmiştir. 1 adet su terazisinde künk boru kalıntısına rastlanmıştır. Künk boruların
zaman içinde daha kolay kaybolabileceği düşünülmüştür. 2 adet su terazisinde ise
metal ve toprak boru gözlenmiştir. Su terazilerinde bulunan borular terazi içinde ya
da terazi dışında bulunabilmektedir. Borusu dış kısımda bulunan su terazilerinin bir
kısmında boruyu koruma amacıyla yapıldığı düşünülen bir niş bulunmaktadır. Gelen
ve giden su boruları su terazisinde aynı konumda bulunabilir. Haseki Su Terazisi’nde
(4.3.1.10.) görüldüğü gibi gelen su borusu terazinin dışında ve giden su boruları
terazinin içinde bulunabilmektedir.
MALZEME/KONUM TERAZİ İÇİNDE TERAZİ DIŞINDA NİŞ İÇİNDE TOPLAM

METAL 7 11 5 23
TOPRAK - 1 - 1
METAL / TOPRAK - 1 1 2
GÖRÜLEMEDİ 27 1 22 50
TOPLAM 34 14 28 76
Şekil 3.27. Malzeme ve konumlarına göre su terazilerindeki boruların özellikleri
Şekil 3.28. Su terazilerinde toprak ve metal boru örnekleri.
63
3.5. SU TERAZİLERİNİN BOZULMA DURUMU VE ÖZGÜNLÜKLERİ
Genel olarak anıtların sürekliliğinin sağlanabilmesi ve koruma, restorasyon yöntem ve

tekniklerinin belirlenebilmesi için bozulma türlerini ve bu türlerin oluşmasına sebep
olan etkenleri saptamak ve sınıflandırmak; uygulanacak müdahale yöntemlerini
belirlemek açısından son derece önemlidir. Bu amaç dâhilinde, bozulma türleri;
fiziksel yıpranma, işlevsel yıpranma, çevresel yıpranma ve ekonomik yıpranma olarak
4 bölümde sınıflandırılmıştır (Yüce, 1991). Bu bozulma türleri genel olarak taşınmaz
kültür varlıklarının tamamını kapsamakta olduğundan, su terazilerinin bozulma türleri
olarak da değerlendirilmiştir. İstanbul’da günümüze ulaşmış önemli endüstriyel kültür
varlıkları örneklerinden olan su terazilerinde bozulma türleri ortaya çıkmış ve su
terazilerindeki yapı bütünlüğü ve sağlamlık durumu zarar görmüştür.
Fiziksel Yıpranma
Doğal olayların oluşturduğu nedenler ve insana bağlı nedenlerle (kullanım dışı kalma,
bakımsızlık, yanlış onarım vb.) oluşabilen fiziksel yıpranma, su terazilerinde de
oluşmuştur. Su terazilerinde en yoğun görülen bozulma nedenleri, fiziksel yıpranma
içinde değerlendirilen bitkilenme ve malzeme ve gabari kaybıdır (Küçükkaya, 2004).
Şekil 3.29. Su terazilerinde görülen malzeme kaybı ve bitkilenme
İşlevsel Yıpranma
Su terazilerinin hiçbiri günümüzde çalışır durumda değildir. Günümüzde teknolojik

nedenlerle su terazilerinin yerini başka elemanlar almıştır. Hamidiye Su Terazisi’nin
64
2000’li yıllara kadar çalışır durumda olduğu ancak daha sonra İSKİ tarafından suyunun
kesildiği öğrenilmiştir. Atik Valide Külliyesi’nin bahçe duvarındaki su terazisinin de
1990’lı yıllarda çalıştığı tespit edilmiştir. Haseki Su Terazisi’nin de 20 sene öncesine
kadar faal durumda olduğu ilgili bölge sakinleri tarafından belirtilmiştir. Bu bilgilerin
ışığında günümüzde (2018) kullanılan su sisteminin bir parçası olmadığı halde yakın
tarihimize kadar su terazilerinin çalışır durumda olduğu bilgisine ulaşılmıştır. Mevcut
durumda ise su terazileri korunması gerekli endüstriyel kültür mirası niteliğindedir.
Çevresel Yıpranma
Çevresinde su ile ilişki kurabilen dönem yapısı bulunmayan su terazileri çevresel

yıpranmaya uğramıştır. Şehremini Su Terazisi çevresel yıpranmaya örnek olarak
gösterilebilir. Çevresinde ilişkili olduğu bir yapı görülmemesine ve etrafında konut
blokları bulunmasına rağmen su terazisi üç sokak birleşiminin ortasında varlığını
sürdürmektedir (Şekil 3.30.). Su terazisinin yapıldığı konumun, imar düzenlemeleri ve
yapılaşma sonucunda değişiklik gösterdiği anlaşılmaktadır. İnsana bağlı nedenler olan
koruma değerinin gelişmemesi ve yanlış imar planlaması bu duruma neden olmuştur.
Şekil 3.30. Şehremini Su Terazisi
Ekonomik Yıpranma
Büyük bir su sisteminin parçası ve endütriyel kültür mirası olan su terazileri;

ihtiyaçların zamanla değişmesi ile ekonomik yıpranmayla karşılaştığını söylemek
mümkündür. İşlevsel olarak yıpranan ve başka bir işlev yüklenmeyen su terazileri,
65
kullanım durumu olmaması sebebiyle atıl durumda kalmıştır. Tarihi olma, eskilik ve
en önemlisi endüstriyel miras değerine sahip olan bu yapıların korunma gerekliliği
bulunmaktadır.
Özgünlük Durumu
Günümüzde işlevi olan bir su terazisi bulunmamakla birlikte, parçası olduğu büyük su
sistemi de kullanılmamaktadır. Bu durumda su terazilerinin fiziksel yıpranmaya
uğraması ve sağlamlık durumunun iyi olmaması normal karşılanabilmektedir. Mevcut
su terazileri sağlamlık yönünden incelendiğinde; 36 adetinin iyi, 34 adetinin orta, 6
adetinin ise kötü durumda olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.31.).
SIRA NO SU TERAZİSİ SAĞLAMLIK DURUMU SU TERAZİSİ SAYISI

1 İYİ 36
2 ORTA 34
3 KÖTÜ 6
TOPLAM 76
Şekil 3.31. Su terazilerinin sağlamlık durumuna göre dağılımı.
Su terazilerinin mevcut olanlarının çoğunun fiziksel özgünlüğüne müdahale

edilmediği ve iyi derecede olduğu görülmüştür. İşlevini kaybeden yapılara yeni bir
işlev yüklenememiştir. Ancak yol genişletme çalışmaları, futbol sahası yapımı, imar
durumu değişikliği gibi sebeplerle su terazilerinin yıkıldığı bilgisine ulaşılmıştır.
Günümüze ulaşan 76 adet su terazisi ve bazıları tescilli olmasına rağmen yok olmuş
59 adet su terazisi çalışma kapsamında tespit edilmiştir. Yok olmuş su terazilerinin
tarihi yarımadada ve Üsküdar sahil bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir.
Taş ve tuğla ile oluşturulmuş olan su terazileri, her ne kadar eski, kötü şartlar altında
kalmış ve yıpranmış olsa da uzun ömürlü olmuş ve inşa edildiği döneme ve geçirdiği
evrelere ait bilgileri gelecek nesillere ulaştırarak, önemli bilgi ve belgeleri
taşıyabilmiştir (Küçükkaya, 2004).
3.6. SU TERAZİLERİNİN MİRAS DEĞERLERİ VE KORUMA DURUMLARI
Su terazilerinin miras değerlerini ve koruma durumlarını incelemek, koruma

gerekliliği için önerilecek koruma yönteminin anlaşılmasını sağlamaktadır.
66
3.6.1. Su Terazilerinin Taşıdıkları Miras Değerleri
Su terazileri; tarihte kullanılan çok elemanlı büyük su sisteminde suyu şehre uzak bir
kaynaktan şehir merkezine taşıma görevi için kullanılan önemli bir öge olmuştur.
Teknolojik sebeplerle günümüzde yerini başka elemanlar aldığı için işlevi olmayan bu
yapıların endüstriyel kültür mirası değeri bulunmaktadır. Büyük su sistemi içinde
önemli bir görev üstlenen su terazileri; bu sistemle birlikte değerlendirilmelidir. Su
terazilerinin aktif olduğu dönemlerde özel mülkiyetli hanelere su verilememesi
sebebiyle kent içinde suyla ilişkilendirilebilen bir yapı (külliye, cami, çeşme, medrese,
maksem vb.) yakınında olma gerekliliği olduğu düşünülmektedir.
3.6.2. Su Terazilerinin Yasal Koruma Durumu
Su terazilerinin büyük bir kısmının mülkiyetinin devlete ait kamusal alanlarda olduğu
belirlenmiştir. Vakıflara ve şahsa ait su terazileri de bulunmaktadır. Su terazilerinin 58
adetinin devlet mülkiyetinde, 12 adetinin vakıfların mülkiyetinde ve 6 adetinin de
şahıs mülkiyetinde olduğu tespit edilmiştir (Şekil 3.32.).
Bu bilgiye dayanarak su terazilerinin büyük bölümünün bakımı ve restorasyonunun

kolaylıkla yapılabileceği öngörülmektedir. Genel olarak kamusal alanlarda ve
ulaşılabilir konumlarda olan su terazileri ile ilgili bilinirlik sağlandığında, bu durumun
su terazilerinin korunmasına destek vereceği düşünülmektedir.
Mevcut olan yapıların yarısından fazlasının, gerek eski fotoğraflar incelendiğinde

gerekse mevcut durumuna bakıldığında onarım gördüğü anlaşılmaktadır. Bu onarım
ya bağlı bulunduğu yapı grubunun restorasyonu sırasında ya da sadece su terazisine
özel bir restorasyon ile gerçekleşmiştir.
SIRA NO SU TERAZİSİNİN MÜLKİYETİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 KAMU 58
2 VAKIF 12
3 ŞAHIS 6
TOPLAM 76
Şekil 3.32. Su terazilerinin mülkiyete göre dağılımı.
67
Şekil 3.33. İstanbul haritasında yok olan su terazilerinin konumu.
SU TERAZİSİNİN TESCİL GÜNÜMÜZE ULAŞAN SU YOK OLAN SU TERAZİSİ

SIRA NO
DURUMU TERAZİSİ SAYISI SAYISI
1 TESCİLLİ 73 19
2 TESCİLSİZ 3 40
TOPLAM 76 59
Şekil 3.34. Su terazilerinin tescil durumuna göre dağılımı.
Yok olmuş su terazileri harita üzerinde incelendiğinde Tarihi Yarımada ve Üsküdar

sahil bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir (Şekil 3.33.). Ulaşılan tescil kayıtları
incelendiğinde; günümüze ulaşan su terazilerinin 73 adetinde tescil kaydı
görülmüştür. Halil Çevkan Çeşmesi, Köprübaşı ve İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su
Terazi’nin tescil kaydına ulaşılamamıştır. Yok olan su terazilerinin 19 tanesi tescillidir
(Şekil 3.34.). Günümüze ulaşmış su terazilerinin neredeyse hepsi tescillidir. Yok olmuş
su terazilerinin 19 tanesi tescilli olmasına rağmen günümüze ulaşamamıştır. Pembe
Su Terazisi, Fil Yokuşu Su Terazisi, Nişanca Su Terazisi, Çömlekçiler Su Terazisi, İkram
Çarşısı Su Terazisi, İslambey Su Terazisi, Mehmet Ağa Çeşmesi Su Terazisi,
Kocamustafapaşa Su Terazisi, Bayrampaşa Su Terazisi 2, Selimiye Su Terazisi, Salacak
68
Su Terazisi, İbrahim Paşa Su Terazisi, Ağa Cami Su Terazisi, Sarıyer Su Terazisi ,
Emirgan Su Terazisi 1-2-3-4 ve Sarıyer Su Terazisi Kalıntısı tescilli olan yok olmuş su
terazileridir. Su terazilerinin tescil işleminin yok olduktan sonra arsa tescili şeklinde
de yapılmış olabileceği düşünülmüştür.
SIRA NO SU TERAZİSİ TESCİL YILI TESCİLLİ SU TERAZİSİ SAYISI

1 1954 1
2 1959 1
3 1962 2
4 1969 1
5 1970 1
6 1972 1
7 1973 4
8 1974 4
9 1975 2
10 1976 2
11 1977 13
12 1978 5
13 1981 1
14 1983 1
15 1987 1
16 1989 1
17 1990 2
18 1991 3
19 1992 2
20 1993 3
21 1995 1
22 2001 2
23 2004 1
24 2005 9
25 2006 1
26 2007 1
27 2008 1
28 2009 1
29 2010 3
30 2016 2
TOPLAM 73
Şekil 3.35. Yıllara göre günümüze ulaşmış olan su terazileri tescil sayısı dağılımı.
Günümüze ulaşan su terazilerinin tescil kayıtları göz önüne alındığında; 1954 -2016
yılları arasında tescil işlemlerinin devam ettiği, 1954 yılında 1 adet, 2016 yılında 2 adet
tescil yapıldığı, en çok 1977 yılında 13 adet tescil yapıldığı tespit edilmiştir (Şekil
3.35.). Dönemsel yoğunluğuna bakıldığında ise; 1954-1960 yılları arasında 2 adet,
1961-1970 yılları arasında 4 adet, 1971-1980 yılları arasında 29 adet, 1981-1990 yılları
arasında 6 adet, 1991-2000 yılları arasında 9 adet, 2001-2010 yılları arasında 19 adet
69
ve 2011-2016 yılları arasında 2 adet su terazisi tescili yapıldığı görülmektedir. 2016
yılından günümüze (2018) kadar herhangi bir su terazisi tescil kararına
rastlanmamıştır. Ulaşılan kayıtlara göre 1954 yılında ilk tescil edilen Göztepe Su
Terazisi’dir. Çubuklu Su Terazisi 1 ve Çubuklu Su Terazisi 2 en son tescillenen su
terazileridir. 1970’li yıllarda su terazilerinin tescillenme işlemlerinin yoğun olduğu
görülmektedir.
3.7. BÖLÜM SONUCU
Su terazileri, bileşik kaplar prensibine göre çalışan basıncı ayarlayıcı tesislerdir. Su

terazileri, su kaynağı uzak mesafedeyse ve taşınacağı arazi engebeli ise suyun kapalı
suyolunda basınç altında taşındığı durumlarda su terazisine gerek vardır. İstanbul’da
bulunun su terazileri incelendiğinde; var olan 76 adet, günümüze ulaşamayan 59
adet, toplam 135 adet su terazisi tespit edilmiştir. Su terazilerinin bağlı olduğu
suyolları; Kırkçeşme, Halkalı, Üsküdar, Hamidiye, Taksim ve Memba sularıdır. Su
terazilerinin konumunun yanında bulunan yapılar, suyun kullanımı için inşa edilen ya
da bünyesinde kullanıldığı yapılardır. Günümüzde çevresel bozulma sebebiyle bazı su
terazilerinin hizmet ettiği yapı tespit edilememiştir. Su terazilerinin genellikle kare ya
da dikdörtgen olan plan şemaları taş ve tuğla malzemeden örülen duvarları ile
yükselmektedir. Üst kısmında suyun çıktığı haznenin üzeri bir kapak ya da başlık ile
örtülmektedir. Üst örtü havalandırmayı sağlamaktadır. Bu kısma bakım yapmak
amacıyla taş ya da metal basamaklar cepheye konmuştur. Pik ya da künk borular suyu
hazneye taşımaktadır. Su terazilerinde en yoğun görülen bozulma nedenleri, fiziksel
yıpranma içinde değerlendirilen bitkilenme ve malzeme kaybıdır. Büyük bölümü
tescilli olan su terazileri yasal koruma altındadır. Tez kapsamında incelenen mevcut
su terazileri değerlendirildiğinde; öncelikle restore edilmesi gereken su terazilerinin
kötü durumda olanlar olduğu düşünülmektedir. Kötü durumda olduğu tespit edilen
su terazileri; Fatih İlçesi’ndeki Mollafenari Su Terazisi (4.2.1.9.), Eyüpsultan
İlçesi’ndeki Topçular Su Terazisi (4.3.1.17.), Beykoz İlçesi’ndeki Küçüksu Yol Kavşağı
Su Terazisi (4.7.1.8.), Sarıyer İlçesi’ndeki Büyükdere Su Terazisi 2 (4.7.1.18.), Sarıyer
İlçesi’ndeki Kilyos Su Terazisi 2 (4.7.1.20.), Sarıyer İlçesi’ndeki Kilyos Su Terazisi 3
(4.7.1.21.) olarak tespit edilmiştir.
70
4. SUYOLU BASINÇ DENETÇİLERİ: İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN
BELGELENMESİ
İstanbul’da bulunup günümüze ulaştığı ya da yok olduğu tespit edilen su terazileri;

üzerinde bulunduğu tahmin edilen suyollarına göre gruplanarak incelenmiştir.
Gruplamanın ardından mevcutlukluk durumuna göre sınıflandırılmış ve konumunun
yakınlığına göre sıralanmıştır. Su terazilerinin her birinin ayrı başlıklarda incelendiği
bu bölümde; 76 adet günümüze ulaşmış su terazisi ve 59 adet yok olmuş su terazisi
olmak üzere toplam 135 adet su terazisinden bahsedilmektedir. Su terazileri ile ilgili;
konum ve adres bilgileri, tescil bilgileri, tarihçesi, mimari özellikleri ve korunmuşluk
durumu hakkında bilgi verilmektedir.
4.1. ENVANTER FİŞİNİN OLUŞTURULMASI
Kültür varlıklarının korunması için belgeleme önem taşımaktadır. Belgeleme

yapılırken kültür varlığı olan yapının konumu ve mimarisi tespit edilmeli ve kayıt altına
alınmalıdır. Kültür varlığı olan su terazilerinin günümüzde işlevi yoktur. Su terazileri,
literatür taraması sonucu tespit edilmiştir. Tespit sonrası rehber harita üzerinde
konumları işaretlenmiştir. Saha çalışmasında rehber harita üzerinde işaretlenen
konumlara gidilerek günümüze ulaşmış olan su terazileri, fotoğraflama yöntemiyle
belgelenmiştir. Su terazisi özelinde envanter fişi oluşturulmuş ve günümüze ulaşan 76
adet su terazisi için doldurulmuştur. İki sayfadan oluşan envanter fişinin ilk sayfasının
ilk bölümünde; su terazisinin adı, ili, ilçesi, adresi, yapım tarihi, üzerinde yer aldığı
suyolu, yaptıran kişi, mal sahibi ve bakımından sorumlu kuruluş, tescil bilgileri, kurul
onaylı projeleri, ada-pafta-parsel bilgisi ve konum koordinatı yer almaktadır. Su
terazilerinin mülkiyeti ve konumu ikinci bölümde bulunmaktadır. Mimari özellikleri
anlatan üçüncü bölümde; taşıyıcı sistem, yapı malzemesi, cephe malzemesi, üst örtü,
yapının yüksekliği, plan şeması, plan boyutları ve bazı mimari ögeler belirtilmektedir.
Boru, kapı, pencere, merdiven ve basamak gibi yapı elemanları ise dördüncü bölümde
yer almaktadır. İlk sayfanın son bölümünde korunmuşluk durumu ve açıklamalar
bulunmaktadır. İkinci sayfada; vaziyet planı, fotoğraflar ve su terazisi için hazırlanan
cephe ve plan çizimi mevcuttur.
71
ENVANTER NO
YAPININ ADI
İLİ
İLÇESİ
ADRES
TÜRKİYE YAPIM TARİHİ/DÖNEMİ
KÜLTÜR SUYOLU
YAPTIRAN
VARLIKLARI MAL SAHİBİ VE BAKIMINDAN SORUMLU
KURULUŞ
SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ PROJELER
TESCİL DURUMU VAR YOK
TESCİLTARİHİ/NO'SU TESCİL KURUMU TESCİL DERECESİ
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL KAMU VAKIF DERNEK
YER MEYDAN BAHÇE SOKAK DUVAR İÇİ

KONUM
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM SARAY DİĞER
MİMARİ ÖZELLİKLER
TAŞIYICI SİSTEM YIĞMA KARKAS KARMA BETONARME
YAPI MALZEMESİ TUĞLA TAŞ BİLİNMİYOR TUĞLA-TAŞ
CEPHE MALZEMESİ SIVA TUĞLA TAŞ TUĞLA-TAŞ
TÜR KAPAK ŞAPKA TONOZ YOK

ÜST ÖRTÜ
MALZEME TUĞLA TAŞ ÇİMENTO METAL
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M 3-9 M 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE DİKDÖRTGEN YUVARLAK
PLAN BOYUTLARI YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA KAİDE SÜTUNÇE
YAPI ELEMANLARI
MALZEME METAL TOPRAK ÇİMENTO GÖRÜLEMEDİ
BORULAR
KONUM TERAZİ İÇİNDE TERAZİ DIŞINDA NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK KAPATILMIŞ VAR
MERDİVEN/BASAMAK YOK TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
SAĞLAMLIK DURUMU İYİ ORTA KÖTÜ HARAP
ONARIM DURUMU ONARIM GÖRMÜŞ ONARIM GÖRMEMİŞ
FİZİKSEK ÖZGÜNLÜK İYİ ORTA KÖTÜ
AÇIKLAMALAR YAYIN DİZİNİ
TARİH 2018 HAZIRLAYAN MİMAR ELİFNUR DAYICI
Şekil 4.1. Su terazisi envanter fişi ilk sayfa.
72
TÜRKİYE KÜLTÜR VARLIKLARI SU ENVANTER NO
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI
VAZİYET PLANI SU TERAZİSİ ÇİZİMİ
RUMELİ CİHETİ HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
Şekil 4.2. Su terazisi envanter fişi ikinci sayfa.
73
4.2. KIRKÇEŞME SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Şekil 4.3. Kırkçeşme Suyolu üzerindeki su terazileri
İmparator Thedosius (379-395) döneminde yapıldığı düşünülen tesis, 7. yüzyıldan

itibaren tahrip edilmiş ve uzun yıllar onarılamamıştır. İstanbul'un 1453 yılında
Osmanlı Devleti topraklarına katılmasıyla birlikte Fatih Sultan Mehmet döneminde su
sistemi, Cebeciköy kolundan itibaren yeniden yapılırcasına onarılmış ve Valens
(Bozdoğan) Kemeri’nin Unkapanı tarafında bulunan Gazanfer Ağa Medresesi’nin
74
bitişiğinde bulunan sıra çeşmelere su verilmiştir. Bu çeşmeler, çok sayıda olmaları
sebebiyle halk tarafından "Kırkçeşmeler" olarak anılmaya başlamıştır. Şehrin hızla
büyümesi, nüfusun hızla artması üzerine yeni arayışlar içine girilmesinin ardından
Kanunî Sultan Süleyman, Mimar Sinan'a bu suyolunu genişletmiştir ve kapasitesini
artırmıştır (Acar, 2007). Eyüp’ten Yedikule’ye kadar çok sayıda bölgeye hizmet
vermiştir.
Suyolu; Kırkçeşme suyolu üzerinde bulunan 14 adet günümüze ulaşmış su terazisi ve

15 adet yok olmuş su terazisi olmak üzere toplam 29 adet su terazisinden
bahsedilmektedir. Bu isale hattı üzerinde günümüze ulaşmış olanlar Sarayburnu
bölgesinde yoğunlaşmıştır ve hepsi tescilldir. Yok olanlar ise genellikle Eyüp
bölgesindedir. Ayasofya Su Terazisi ve Küçük Ayasofya Su Terazisi’nin Roma
döneminde yapıldığı düşünülmektedir. Suyolu üzerinde bulunan diğer teraziler
Osmanlı döneminde yapılmıştır.
4.2.1. Kırkçeşme Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.2.1.1. Topkapı Sarayı Su Terazisi
(Envanter No A.1.) (KV1)
Fatih İlçesi Cankurtaran Mahallesi adresindeki Topkapı Sarayı’nın 1.Avlusu içerisinde

2 ada, 38 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Maliye Hazinesi’ne ait olan su terazisinin
26 Ocak 2005 tarihinde 405 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Pekuğur (1972) çalışmasında su terazisinden şu şekilde bahsetmiştir:
“Yapılış şeklinden hareketle çeşme ile birlikte yapıldığı düşünülen su terazisinden,

Topkapı Sarayı Müzesi Yeni Kütüphanesi’nde bulunan ve 1607 yılında 1. Ahmet
zamanında yapılmış olan bir suyolu haritasında şöyle söz edilmektedir:
At meydanını takiben Ayasofya-i Kebir’deki teraziye ve oradan Bab-ı Hümayunu

geçerek iç oğlanlar bimarhanesi yani Enderunlular Hastanesi’ne bir kamış su vermek
suretiyle Bab-ı Hümayunla Ortakapı arasındaki teraziye gelir ve buradan doğruca orta
kapıdan girerek has ahıra üç masura ve Saray-ı Amire içindeki Babüssaade yanında
75
mutfaklara üç lüle iki kamış bir masura olarak gelir ve buradan suyolcular tarafından
diğer devaire su tevzi edilir.”
Burada bahsi geçen son terazi olduğu düşünülen yapı, Topkapı Sarayı'nın birinci
avlusuna girdikten sonra sağa bakıldığında ağaçlar arasında görülebilmektedir (Şekil
4.5.). Kare planlı basit bir kuleye benzediğinden ilk bakışta su terazisi olduğunu
anlamak kolay değildir (Hut, 2016). Çeçen (Çeçen & Kolay, 1997), bu terazinin aynı
zamanda bir maksem olduğundan bahsetmektedir.
Kırkçeşme ve Halkalı Suları üzerinde bulunan su terazisinin önünde barok üslupta

süslemeli bir çeşme bulunduğu görülmektedir. Yapının taş-tuğla almaşık örgülü
olarak ve köşeleri pilasterli şekilde yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.4.). Tepe
kısmında profilli kesme taş kapak bulunmaktadır. Tepesine yakın kısımda ise taş
söveli, demir parmaklıklı ve dikdörtgen şekilli pencere açıklıkları bulunduğu tespit
edilmektedir. Genel görünüş itibariyle de diğer su terazilerinden farklı olduğu
anlaşılmaktadır. 3 m x 3 m boyutlarında ve yaklaşık 10 m yüksekliğinde inşa edildiği
tespit edilmektedir. En dipten en üste kadar boyutları değişmeden yapılmış olan su
terazisinin önündeki bitişik çeşmenin suyu günümüzde akmamaktadır.
Su terazisi, günümüzde (2018) tüm ihtişamıyla Topkapı Sarayı I. Avlu’da varlığını

sürdürmektedir. Restorasyona uğramış olan yapının eski fotoğraflarına da bakılarak
fiziksel özgünlüğünün ve koruma durumunun iyi olduğu görülmektedir.
Şekil 4.4. Topkapı Sarayı 1.Avludaki Terazi (Pekuğur, 1972)
76
Şekil 4.5. Topkapı Sarayı 1. Avludaki Su Terazisi (2018)
4.2.1.2. Bab-ı Humayun Su Terazisi
Fatih İlçesi Cankurtaran Mahallesi adresindeki Topkapı Sarayı’nın Bab-ı Humayun

kapısı üzerinde 2 ada, 38 parselde bulunmaktadır. Ayasofya Su Terazisi ile Topkapı
Sarayı Su Terazisi arasında Bab-ı Humayun üzerinden su iletimini sağladığından
bahsedilmiştir (Çeçen, 1997).
Çeçen (Çeçen & Kolay, 1997), yapıdan ‘Bab-ı Humayun duvarı üzerindeki maksem’
şeklinde bahsetmiş, 1607 tarihli haritada ‘Bab-ı Humayun iç yüzündeki terazidir’ yazılı
olduğunu anlatmıştır. Sur duvarı üzerindeki bu yapının terazi ya da maksem olarak
adlandırılabileceğinin anlaşıldığını söylemiştir. Maksem, suyu ölçerek dağıtmaya
yarar iken, su terazisi aynı zamanda basıncı da kontrol etmektedir. Bu durumda bu
yapının hem maksem hem de su terazisi olduğu söylenebilmektedir.
Günümüzde (2018) Topkapı Sarayı çevresinde bulunan sur duvarlarının restorasyon

uygulaması yapılmaktadır. Sur duvarı içinde bulunan su terazisi de restorasyona dahil
edilmiştir (Şekil 4.6.).
77
Şekil 4.6. Bab-ı Humayun Su Terazisi (2018)
4.2.1.3. Ayasofya Su Terazisi
Fatih İlçesi Alemdar Mahallesi Divanyolu Caddesi üzerinde Yerebatan Sarnıcı’nın

yanında 41 pafta, 37 ada, 11 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti ve bakımı İstanbul
Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 26 Ocak 2005 tarihinde 405 sayılı karar
ile tescil edilmiştir (4 no’lu KVKK arşivi).
Su terazisinin hemen yanında ise Romalıların Avrupa'ya giden ana yolun başlangıcı
olarak kabul ettikleri Million Taşı bulunmaktadır. Su terazisinin görüntüsüne, mimari
özelliklerine ve kullanılan malzemeye bakıldığında Roma döneminde yapılmış
olduğunu söylemek mümkün görünmektedir (Şekil 4.7.). Yapı, abidevi ve diğer
terazilerden farklı görüntüsüyle Sultanahmet Meydanı'ndaki tarihi eser zenginliğine
önemli bir katkı yapar durumdadır (Hut, 2016).
Pekuğur (1972), Ayasofya Su Terazisi’nin kitabesi olmadığından kaynaklarda da

rastlanılmadığından ne zaman ve kimin tarafından yapıldığı bilinmediğini
belirtmektedir. Kırkçeşme ve Halkalı Suları isale hattı üzerinde bulunan Ayasofya Su
Terazisi’ne bitişik olarak duran Beşir Ağa Çeşmesi ise 18. yy da yapılmıştır.
Su terazisinin üç tarafında payanda (destek duvarları) bulunduğu görülmektedir.

Pişmiş topraktan yapıldığı anlaşılan yüksek basınca karşı dayanıklı olması için çok kalın
78
yapıldığı bilinen künk boruların harpuştalı sıva ve lökün denilen yapıştırıcı özellikteki
macun ile birbiri içine geçirilerek eklendiği düşünülmektedir (Şekil 4.8.) (Pekuğur,
1972).
Kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda taş-tuğla almaşık örgülü ve
horasan harcı kullanılarak yapıldığı tespit edilmiştir. Yapının su haznesine çıkmak için,
güney tarafının içinde bulunan merdivenlerin yuvarlak kemerli giriş kapısı günümüzde
örülerek kapatılmıştır. Yerebatan Sarnıcı restorasyonda olduğu için yapının tüm
cephelerini incelemek mümkün olmamıştır. Ancak yine de yapının sağlam durumda
olduğu söylenebilmektedir (Şekil 4.9.).
Şekil 4.7. Ayasofya Su Terazisi Arka ve Ön Cephe (Pekuğur,1972)
Şekil 4.8. Ayasofya Terazisi künk su boruları ve merdiven kapısı (Pekuğur,1972)
79
Şekil 4.9. Ayasofya Su Terazisi (2018)
4.2.1.4. Darphane Su Terazisi
Su terazisinin duvarında bulunduğu, İstanbul ili, Eminönü ilçesi, Cankurtaran

Mahallesi, 3 pafta, 2 ada, 40 parsel üzerinde bulunan Darphane-i Amire; Topkapı
Sarayı’nın 1. avlusunda, Aya İrini Kilisesi’nin kuzeybatısında, duvarlarla çevrili ve
eğimli bir alanda yer almaktadır. 12 Temmuz 1995 tarih 6848 sayılı karar ile
Darphane-i Amire yapı grubu ile birlikte tescillidir (4 No’lu KVKK arşivi).
Sur-u Sultani içinde, Aya İrini Kilisesi, Osman Hamdi Bey Yokuşu ve Gülhane Parkı
arasında bulunan yapılar topluluğunun ana giriş kapısı, Aya İrini Kilisesi’ne bitişik olan,
Darphane-i Amire’nin güneydoğu duvarı üzerinde yer alır. Tali bir giriş kapısı da
Osman Hamdi Bey Yokuşu üzerindeki Darphane-i Amire’nin kuzeydoğu duvarında,
Arkeoloji Müzesi girişinin karşısındadır (Sunan, 2007).
Su terazisinin duvarında bulunduğu yapı olan Çarkhane, Darphane-i Amire’nin Osman

Hamdi Bey Yokuşu üzerindeki dış duvarı ile L sokağı arasında güneydoğu-kuzeybatı
doğrultusunda uzanmaktadır.
Makine hane, sikke hane, transmasyon dairesi, kazan dairesi ve başmakinist odasını
barındıran blok, en büyük mekânı çarkhane olduğundan, bu isimle anılmaktadır
(Bodur, 1984).
80
Çarkhane bloğunun yapım süreci 18. yüzyılın ilk yarısında başlamış, Abdülmecit
Dönemi’nde tamamlanmıştır. Yapının, kazan dairesi bodrum katının, Osmanlı öncesi
dönemden kalmış olabileceği düşünülmektedir (Tanyeli, 1996).
Su terazisi ile ilgili olarak kaynaklarda herhangi bir bilgiye rastlanmamış olsa da,
günümüzde duvarında mevcut olan yapının yapı grubuna hizmet eden bir su terazisi
olduğu akla gelmektedir.
Yapının yokuş üzerindeki dış duvarında bulunan, iki yanı tuğla örgülü, üzerinde
şapkası ve şapkanın altında demir su borusu bulunan mimarinin su terazisi olma
ihtimalinin yüksek olduğunu düşündürmüştür (Şekil 4.10.).
Şekil 4.10. Darphane Su Terazisi (2018)
4.2.1.5. Gülhane Su Terazisi
Fatih İlçesi Hüdavendigar Caddesi adresinde 3 pafta, 2 ada, 82 parselde

bulunmaktadır. Mülkiyeti ve bakımı kamuya ait olan su terazisinin 26 Ocak 2005
tarihinde 405 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
81
Gülhane Parkı’nın surlarına bitişik olarak, Alay Köşkü’nün devamında, Gülhane
tramvay durağının yakınında inşa edildiği görülmektedir. Su terazisinin yapıldığı
dönem itibariyle Gülhane Parkı ve civarına Kırkçeşme Sularını dağıttığı
düşünülmektedir. Yapının yapıldığı tarih ve yaptıranı belli değildir.
95 x 80 cm plan boyutlarında kareye yakın plan şemasıyla yapılan su terazisinin iç

kısmında ince demir borular mevcuttur. Günümüzde malzeme kaybı sebebiyle pik
borular görülebilmektedir. Su terazisi, iki sıra tuğla, bir sıra taş olarak almaşık örgülü
tipte inşa edilmiş olup, üstte hazne taşı bulunmaktadır (Şekil 4.11.).
Su terazisinin günümüzdeki (2018) yüksekliği 3 m olarak ölçülmüştür. Demir

tırmanma basamakları da yapının dayandığı Gülhane Parkı duvarı üzerindedir.
Su terazisinde malzeme kaybı görülmesine rağmen, yapı fiziksel özgünlüğünü ve

bütünlüğünü korumaktadır. Günümüzde (2018) başlamış olan Sur-i Sultani
restorasyonuna dâhil edileceği öğrenilmiştir (İRAM).
Şekil 4.11. Gülhane Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
82
4.2.1.6. İshak Paşa Su Terazisi
İshak Paşa Cami, Eminönü ilçesinde Cankurtaran mahallesinde Bab-ı Hümayun’dan

Ahırkapı Meydanı’na doğru inen İshak Paşa Caddesi üzerinde yer almaktadır. 26 Ocak
2005 tarihinde 405 sayılı karar ile cami tescillenmiştir (4 no’lu KVKK arşivi). II. Mehmet
(Fatih) (1451-1481) ve II. Bayezid (1481-1512) dönemlerinde görev yapmış Sadrazam
İshak Paşa (ö.1487) tarafından, yanındaki hamamla ve günümüze ulaşamamış olan
mekteple birlikte inşa ettirilmiştir. Vakfiyede mescit olarak zikredilen sonradan
minber ilavesiyle camiye dönüştürüldüğü anlaşılan İstanbul’daki bu yapı da II.
Mehmet (Fatih) dönemine veya II. Bayezid döneminin başlarına ait olmalıdır
(Tanman, 1994). Cami ve hamama hizmet vermek amacıyla yapıldığı düşünülen yapı
avlu duvarına bitişik bir haldedir. Restorasyon çalışmasında yenilenen tuğla duvar
örgüsü ve yukarı doğru incelen dikdörtgen bir plan şeması olduğu görülmüştür. Taş
başlığa yakın yan cephede demir basamak kalıntıları ve yan cephelerde boydan boya
uzanan boru nişi tespit edilmiştir. Yapının plan ölçüleri 86 cm x 57 cm ve boyu yaklaşık
3,50 metredir (Şekil 4.12.).
Şekil 4.12. İshak Paşa Cami Su Terazisi (2018)
83
4.2.1.7. Baytar Mektebi Su Terazisi
Fatih İlçesi Sultanahmet Mahallesi Torun Sokak’ta 146 pafta, 92 ada, 25 parselde
bulunan Baytar Mektebi içerisindedir. Mülkiyeti ve bakımı Sultanahmet Han Evvel
Vakfı’na ait olan su terazisinin 10 Ekim 1990 tarihinde 2169 sayılı karar ile tescil
edilmiş olup 25 Mart 2009 tarihli ve 2828 sayılı kararda 1. grup eski eser olarak
geçmektedir (4 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.13. Baytar Mektebi Su Terazisi (Eminoğulları, 2010)
Sultanahmet Camii arastasının güneydoğu kısmında, Arasta Hamamı ve Rufa-i Tekkesi

arasındaki Bizans Büyük Saray’ına ait duvarlarla çevrili alanda 18-20. Yüzyılları
arasında Tunuslu Hayreddin Paşa Konağı ve ona eklenerek 20.yy başında hizmete
giren Sultanahmet Baytar Mektebi ve mektep ek hizmet binaları (bakteriyoloji hane,
ahırlar ve depolar) inşa edilmiştir.
Su terazisi yapısının bu yapı grubuna hizmet verdiği tahmin edilmektedir. 1919 yılında
yanarak yok olan Baytar Mektebi ve 1935’lere kadar varlığını sürdürdüğü düşünülen
Tunuslu Hayreddin Pasa Konağı’nın da yıkılmasıyla Tarım ve Koy İşleri Bakanlığı’na
84
devredilen arazi üzerindeki Bakteriyoloji ve Ahır binaları bakanlığa ait misafirhane
yapıları olarak işlevlendirilmiştir.
Su terazisin dış kenar ölçüleri ortalama 520 cm, kareye yakın bir planı vardır. Duvarları
90 cm kalınlığında, çift sıra tas ve çift sıra tuğlayla almaşık teknikte örülmüştür. Yapı
yüksekliği 960 cm dir. Tuğla kirpi saçakla yapı sonlanmış ve saçağın üstü de alaturka
kiremitle kaplanmıştır.
Su terazisinin tekil mekânı zeminden yaklaşık 5 m yükseklikteki tonozlu döşemeyle

ikiye ayrılmaktadır. Üst mekânın hemen saçak altında penceresi bulunur ancak bu
mekâna başka giriş bulunmamaktadır. Alt kottaki tonozlu alanın da penceresi
yüksekte ancak sonradan açıldığı belli olan, konak cephesine bakan bir kapısı da vardır
(Eminoğulları, 2010).
Kare planlı ve iki katlı olarak yapıldığı anlaşılan su terazisinin alt katında su boruları
bulunmaktadır (Şekil 4.14.). Su terazisinin kuzey yönünde ise sokak üzerinde bir
duvar çeşmesinin bulunduğu tespit edilmektedir.
Şekil 4.14. Baytar Mektebi Su Terazisi (2018)
85
4.2.1.8. Küçük Ayasofya Su Terazisi
Fatih ilçesi, Küçük Ayasofya Cami’nin yanında yer alan Çardaklı Hamamı’nın
bulunduğu 112 ada, 22 parselin önünde bulunmaktadır (Şekil 4.15.). Su terazisinin 26
Ocak 2005 tarihinde 405 sayılı karar ile tescil edildiği bilinmektedir (4 No’lu KVKK
arşivi).
Yapı, yakınında bulunan İshak Paşa su terazisine benzer tuğla duvar örgüsü tekniğiyle
inşa edilmiştir. Çevrede bulunan az katlı konutlara dayalı şekilde duran yapının
yanında taş duvar kalıntısı vardır. Yanındaki parselde ise günümüzde et işleme tesisi
bulunmaktadır.
Küçük Ayasofya Cami’nin Osmanlı devrinde camiye çevrildiğini göz önüne alırsak su
terazisi olduğu düşündüğümüz yapının da hamam ve camiyle eş zamanlı olarak bu
yapılara hizmet etmesi için yapıldığı düşünülmektedir.
Şekil 4.15. Küçük Ayasofya Su Terazisi (2018)
86
4.2.1.9. Mollafenari Su Terazisi
Fatih İlçesi Mollafenari Mahallesi Celal Ferdi Gökçay Sokağı ile Adem Yavuz Sokağı’nın
kesiştiği alanda 55 pafta, 323 ada, 3 parsel önünde bulunmaktadır. Yapının mülkiyeti
ve tescil bilgisine ulaşılamamıştır. Su terazisinin yanında bulunan türbenin 26 Ocak
2005 tarihinde 405 sayılı karar ile tescil edildiği bilinmektedir (4 No’lu KVKK arşivi).
Şeyh Zengi Tekkesi Türbesi’nin kuzey batısında, çevre duvarı önünde bulunan su
terazisinin eski fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla taş-tuğla almaşık örgülü olarak
inşa edilmiştir (Şekil 4.17.).
Su terazisi, kare taban üzerinde yukarı doğru incelen formda yapılmış olup
cephelerinin sıvalı olduğu görülmektedir. Yerinde yapılan incelemede terazinin var
olduğu ve arka parselinin otopark olarak kullanıldığı yanında ise büfe olarak işletilen
bir küçük dükkânın olduğu görülmüştür (Şekil 4.16.).
Şekil 4.16. Mollafenari Su Terazisi (2018)
87
Şekil 4.17. Mollafenari Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
4.2.1.10. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi
Fatih ilçesi Sururi Mahallesi Hoca Hanı Sokakta, 3000 ada 19 parsel üzerinde
bulunmaktadır. Su terazisi, Rüstem Paşa Medresesi’nin Hoca Hanı sokağına bakan
cephesinin ortasına yakın bir konumda yer almaktadır. 24 Haziran 1962 tarih 1848
sayılı karar ile yapının duvarında bulunduğu Rüstem Paşa Medresesi’nin
tescillenmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Yapılan incelemede su terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü duvarının istinat duvarının

içinde yer aldığı görülmüştür. Çevre duvarının üzerini örten harpuşta su terazisinin
üzerini de örtmektedir. Su terazisinin sokağa bakan her iki cephesinde de boru nişi
bulunmaktadır. Ancak kapısı olmayan su terazisinde boru kalıntısı görülememiştir.
Yapının yan cephesinde demir basamak kalıntısına rastlanmıştır. Yapı 110 cm x 110
cm kare plan şemasına sahiptir. Boyu 5 m olarak ölçülmüştür. 2011 yılında
restorasyonu bitirilen medrese ile su terazisi de onarım görmüştür (Şekil 4.19.).
Su terazisinin Rüstem Paşa Medresesi’ne ve çevredeki cami, çeşme gibi yapılara

hizmet vermek için yapıldığı tahmin edilmektedir.
88
Yapının fiziksel ve işlevsel özgünlüğünün iyi olduğu düşünülmüştür. Ticaret
bölgesinde bulunan yapı üzerinde bezeme ve devşirme malzeme bulunmamaktadır.
Şekil 4.18. Rüstem Paşa Medresesi’nin vaziyet planı (Müller-Wiener)
Şekil 4.19. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi (2018)
89
4.2.1.11. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi
Fatih İlçesi Hobyar Mahallesi Şeyhülislam Hayriefendi Caddesi ile Celalbey Sokak
kesişiminde 53pafta, 388 ada, 1 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Hatice Turhan
Vakfı’na ait olan su terazisinin 8 Şubat 1959 tarihinde 1084 sayılı karar ile tescil
edilmiştir. 30 Eylül 1998 tarih 10284 sayılı karar ile sebil ve çeşme olarak 1. Grup eser
olduğu belirtilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi). Yapı grubundaki çeşme ve sebilin rölöve,
restitüsyon ve restorasyon projeleri KVKK tarafından aynı kararda onaylanmıştır.
Hatice Sultan Çeşmesi ve Sebili ile birlikte yapı grubu olarak ele alınan su terazisinin
kesme taş malzeme kullanılarak inşa edilmiş olduğu görülmektedir. Yerinde yapılan
incelemede plan boyutlarının 140 cm x 140 cm olduğu görülmüştür. Yapı grubunun
mukarnaslı pahlı köşesi üzerinde yer aldığı görülen su terazisinin üzerinde demir
tırmanma basamaklarının bir kısmının mevcut olduğu tespit edilmektedir. Mevcut pik
borular gözlemlenmiştir. Onarım gördüğü anlaşılan su terazisi ve yapı grubu sağlamlık
durumu ve fiziksel özgünlük açısından iyi durumdadır (Şekil 4.20.).
Şekil 4.20. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi (2018)
90
4.2.1.12. Ayvansaray Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Defterdar Mahallesi Ayvansaray ve Savaklar Caddelerinin kesiştiği

köşede Hz. Kab Cami bahçesinde, 6 pafta, 90 ada, 28 parselde bulunmaktadır.
Mülkiyeti Eyüpsultan Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 15 Ocak 1977 tarihinde 9591
sayılı karar ile tescil edilmiştir (1 No’lu KVKK arşivi). Köprünün altında bulunan
Yavedut Su Terazisi’ne de çok yakın bir konumdadır.
Süleyman Paşa Çeşmesi ile birlikte yapıldığı bilinen su terazisi, Haliç Köprüsü ve Çevre
Yolu’nun yapımı sırasında çeşme ortadan kaldırıldığı için tek başına kalmıştır
(Kozanoğlu, 2013). Kırkçeşme Suyolu İsale Hattı üzerinde bulunan su terazisi taş-tuğla
almaşık örgülü olarak yapılmıştır. Sonradan yapıldığı düşünülen 300 cm x 250 cm
ölçülerinde ve 70 cm yüksekliğinde dikdörtgen bir taban üzerinde durmaktadır.
Yukarı doğru incelen bir forma sahip olan su terazisinin haznesine çıkışı sağlayan taş
basamakların günümüze ulaştığı görülmektedir. Taş basamakların yanında demir
basamaklar da mevcuttur. Su terazisinin en üst kısmında taş başlığı vardır. Tabanı 200
cm x 150 cm boyutunda ve toplam boyu 5 m kadardır (Şekil 4.21.).
Yapı cami bahçesinde olması sebebiyle de korunmuş ve bakımlı durumdadır.

Dikdörtgen planlı su terazilerine güzel bir örnektir.
Şekil 4.21. Ayvansaray Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi; 2018)
91
4.2.1.13. Yavedut Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Defterdar Mahallesi Yavedut Caddesi’ndeki Haliç Emniyet

Müdürlüğü bahçesinde, 2 pafta, 82 ada, 4 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti
Eyüpsultan Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 15 Ocak 1977 tarihinde 9591 sayılı
karar ile tescil edildiği ve 26 Aralık 2008 tarihinde 2285 sayılı karar ile 1. grup eser
olduğuna karar verilmiştir (1 No’lu KVKK arşivi). Yapının yanında tuğla kubbeli Saliha
Sultan çeşmesi bulunmaktadır. Su terazisinin çeşme ile birlikte yapıldığı
düşünülmektedir. Çeşmenin 1735 yılında Saliha Sultan tarafından yaptırıldığı bilindiği
için terazinin de aynı tarihte yapılmış olduğu değerlendirilmektedir. Su terazisinin taş-
tuğla almaşık örgülü olarak ve yukarı doğru incelen formda inşa edildiği
anlaşılmaktadır. Su terazisinin sıvalı olduğu ve üzerinde taş tırmanma basamaklarının
mevcut olduğu görülmektedir. Pik boru kalıntısına rastlanmıştır. Yan cephesinde çivi
gibi çok sayıda saplanmış demir vardır (Şekil 4.22.). Yapıda, demir elemanlarda
paslanma, sıvada dökülme, malzeme kaybı ve bitkilenme sorunları görülmüştür.
Şekil 4.22. Yavedut Su Terazisi (Şener Türkmeoğlu arşivi; 2018)
92
4.2.1.14. Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi
Su terazisini bünyesinde barındıran Eyüpsultan Hamamı; Eyüpsultan ilçesi, Merkez

mahallesi, Balaban yolu sokakta bulunmaktadır. 74 pafta, 54 ada, 3 parsel
üzerindedir. Eyüpsultan hamamı, çifte hamam olarak tasarlanmıştır. İstanbul’da
günümüze ulaşabilen en eski Osmanlı hamamıdır. Evliya Çelebi'ye göre Fatih
İstanbul’u fethettikten sonra İstanbul’da Osmanlı tarafından yapılan ilk hamamdır
(Tanman, 2000). Günümüzde etrafı çepeçevre dükkânlarla çevrilidir. Hamam için
restorasyon uygulaması günümüzde (2019) devam etmektedir. Su terazisinin
hamamın kullandığı suyla ilişkili olduğu düşünülmüştür. Hamama gelen suyun
basıncını düzenlemekle görevli olduğu muhtemeldir. Hamama bitişik inşa edilmiş su
terazisi, taş-tuğla almaşık örgülüdür (Şekil 4.23.). Kare planlı olan su terazisinde pik
boru kalıntılarına rastlanmıştır. Günümüzde (2019) bir işlevi yoktur. Hamam
restorasyonu dâhilinde su terazisinin de restorasyonu yapılmaktadır. Rölöve,
restitüsyon ve restorasyon projeleri hazırlanmıştır.
Şekil 4.23. Eyüpsultan hamamı su terazisi (fotoğraf: Ahmet Vefa Çobanoğlu)
93
4.2.2. Kırkçeşme Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri
4.2.2.1. Pembe Su Terazisi
Fatih İlçesi Cankurtaran Mahallesi Taya Hatun Sokak, 3 pafta, 2 ada, 82 parseldeki
Fatih’in yaptırdığı Gülhane Surları üzerindeki Damat İbrahim Paşa kapısı yanında yer
aldığı bilinmektedir (Pekuğur, 1972). Mülkiyeti Maliye Hazinesi’ne ait olan su terazisi
26 Ocak 2005 tarih ve 405 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Kırkçeşme sularının çevredeki yerleşim yerlerine dağıtımını sağlayan ve aynı duvar

üzerinde yer alan Gülhane Su Terazisi ile birlikte çalıştığı, terazinin 1972 tarihli
fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla ön kısmı açık, diğer kısımlarının sıvalı olduğu ve
bu açıklıkta demir su boruları görülmektedir.
Pekuğur çalışmasında (1972) ; yapının 130 x 165 cm boyutlarında ve 350 cm

yüksekliğinde duvara dayalı olarak inşa edilmiş olup dikdörtgen prizma şeklinde
olduğunu (Şekil 4.24.), tamirler sonucunda ön kısmının açılarak demir boruların
sonradan konulduğunu ve terazi pembe bir boya ile boyandığı için bu ismi aldığını
belirtir (Pekuğur, 1972).
Şekil 4.24. Pembe Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
94
4.2.2.2. Binbirdirek Su Terazisi
Pekuğur (Pekuğur, 1972), Kırkçeşme suları üzerinde, Şehzadebaşı Binbirdirek

civarında bulunması gerektiğinden ve yok olan su terazilerinden olduğundan
bahsetmiştir.
4.2.2.3. Fil Yokuşu Su Terazisi
Fatih İlçesi Cibali Mahallesi Fil Yokuşu üzerinde, 243 pafta, 1000 ada, 44 parselde
bulunmaktaydı. Mülkiyeti şahsa ait olan su terazisinin 2 temmuz 1987 tarih ve 3452
sayılı karar ile tescil edildiği bilinmektedir (Çobanoğlu ve diğ., 2016). Duvar üzerindeki
tuğla örgü izlerinin su terazisinin bulunduğu alanı işaret ettiği düşünülmektedir
(Şekil 4.25.).
Şekil 4.25. Fil Yokuşu Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
4.2.2.4. Cibali Su Terazisi
Fatih İlçesi Cibali Mahallesi Üsküplü Caddesi üzerinde yer almaktaydı. Mülkiyeti Fatih
Belediyesi’ne ait olan su terazisinin tescil kaydına ulaşılamamıştır. Tapu kayıtlarına
göre 238 pafta, 1022 ada ve 12 parselde su terazisi bulunmaktadır (4 No’lu KVKK
arşivi).
95
Su terazisinin bölgedeki camilere ve Tütün Fabrikası’na su temin etmek amacıyla
yapıldığı düşünülmektedir. Kırkçeşme suyolu üzerinde bulunduğu tespit edilen su
terazisinin Ayvansaray su terazisi gibi Haliç kıyı şeridinde inşa edilmiş olduğu
anlaşılmaktadır.
4.2.2.5. Fener Balat Su Terazisi
Pekuğur (Pekuğur, 1972), Kırkçeşme suları üzerinde, Fener ile Balat arasında Mürsel
Paşa Caddesi üzerinde Bulgar Kilisesinin karşısında olması gerektiğinden ve yok
olduğundan bahsetmiştir.
4.2.2.6. Karagümrük Su Terazisi
Pekuğur (Pekuğur, 1972), Kırkçeşme suları üzerinde, Karagümrük ile Edirnekapı

arasında bulunması gerektiğinden ve yok olduğundan bahsetmiştir.
4.2.2.7. Sulukule Su Terazisi
Pekuğur (Pekuğur, 1972), Kırkçeşme suları üzerinde, Edirnekapı mahallinde

bulunması gerektiğinden ve yok olduğundan bahsetmiştir.
4.2.2.8. Eyüpsultan Akarçeşme Su Terazisi
Pekuğur (1972) çalışmasında bu teraziyi belgelemiştir. Çalışmada, Eyüpsultan İlçesi

Akarçeşme semtinde yer alan yapının yapılış tarihi ve yaptıranı hakkında bilgi yoktur.
130 cm x 140 cm plan boyutlarında ve 7 m yüksekliğindeki su terazisi aşağıdan

yukarıya doğru daralan şekilde üç tuğla bir taş örgü sistemine göre inşa edildiği
belirtilmektedir.
Pekuğur (1972) incelemesinde; bir yüzünde iki ince demir boru, diğer yüzünde ise üst
kısmındaki hazneye çıkabilmek için basamak taşları bulunduğunu ve mermer taştan
yapılmış olan su haznesinin yalnız taban taşı kalmış olup burada on bir tane su borusu
deliği görüldüğünü tespit etmiştir (Şekil 4.26.).
Eski boruların künk veya demir olduğu anlaşılmamaktadır (Pekuğur, 1972). Su terazisi
yok olduğu için mimari elemanları hakkında bilgi mecut değildir.
96
Şekil 4.26. Akarçeşme Su Terazisi (Pekuğur, 1972)
4.2.2.9. Nişanca Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Nişancı Mahallesi Baba Haydar Caddesi 22 pafta, 68 ada, 87 parsel
üzerinde yer almaktaydı. Mülkiyeti İBB’ye ait olan su terazisinin 15 ocak 1977 tarih ve
9591 sayılı karar ile tescil edildiği bilinmektedir (KVKK).
Fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla kare tabanlı olarak inşa edilen su terazisinin

tuğla malzemeyle yapıldığı görülmektedir (Şekil 4.27.).
Şekil 4.27. Nişanca Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
97
4.2.2.10. Çömlekçiler Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Nişancı Mahallesi Baba Haydar Caddesi ile Çömlekçiler Caddesinin
kesiştiği köşede, Semiz Ali Paşa Çeşmesi yanında, 22 pafta, 68 ada, 10 parsel üzerinde
yer almaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 15
ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı karar ile tescil edilmiştir (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla cepheleri sıvalı ve su boruları açıktadır (Şekil

4.28.). Mimarisi Reşitpaşa Su Terazisi ile benzemektedir.
Şekil 4.28. Çömlekçiler Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016; 2018)
4.2.2.11. İkram Çarşısı Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Merkez Mahallesi Kalenderhane Caddesi üzerindeki İkram Çarşısı

içinde, 41 pafta, 52 ada, 61 parselde bulunmaktaydı. Mülkiyeti Sokullu Şehit Mehmet
Paşa Vakfı’na ait olan su terazisinin 15 ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı karar ile tescil
edildiği bilinmektedir (Çobanoğlu ve diğ., 2016). Su terazisine ait bir fotoğrafa
ulaşılamamıştır.
98
4.2.2.12. Eski Yeni Cami (İslambey) Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi İslambey Mahallesi Fahri Korutürk Caddesi ile Balıkçı Bakkal Sokağın
kesiştiği nokta, 43 pafta, 220 ada, 16 parselde yer almaktaydı. Mülkiyeti Eyüpsultan
Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 15 ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı karar ile tescil
edildiği bilinmektedir (4 No’lu KVKK arşivi). 16. yüzyıla tarihlenen Eski Yeni Cami
(Kasım Çavuş Cami)’nin su terazisinin tarihi ve yaptıranı hususunda kaynaklarda kesin
bilgi bulunmamaktadır.
Su terazisinin fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla Kasım Çavuş Çeşmesi’nin batı

cephesinde olduğu, ön kısmının açık olup, borular görülebildiği ve diğer kısımlarının
ise sıvalı olduğu tespit edilebilmektedir (Şekil 4.29.).
Şekil 4.29. Eski Yeni Cami (İslambey) Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016;
Pekuğur, 1972; 2018)
Pekuğur (1972), çalışmasında; alt kısmının sonradan yapılan duvar ile kaplandığını ve
üst kısmının da sıvandığından duvar örgüsü ve mimari karakterinin anlaşılamadığını,
boyutları ölçülemeyen su terazisinin 3 m yüksekliğinde olduğunu, ön kısmında
tamiratlar sonrasında künk boruların yerine konulduğu düşünülen iki kalın ve üç ince
demir borunun yer aldığını ve yapının faal olmadığını belirtmiştir.
1990’lı yıllarda çekilen fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla su terazisi, Emirgan’da

bulunan Reşitpaşa Su Terazisi ile benzer mimari özellikler göstermektedir. Su
borularının bulunduğu kısmın kesitinden daha büyük kesitli dikdörtgen prizma
formunda bir başlığa sahip ve boruları açıktadır.
99
Şekil 4.30. Eski Yeni Cami Su Terazisi konumu - Alman Mavileri Haritası
4.2.2.13. Eski Yeni Hamam Su Terazisi
Şekil 4.31. Eski Yeni Hamamı Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi)
Eyüpsultan İlçesi İslambey Mahallesi Fahri Korutürk Caddesi üzerinde Eski Yeni
Hamam yanında var olduğu eski fotoğraflar yardımıyla tespit edilmiştir. Eski Yeni Cami
Su Terazisi ile aynı cadde üzerinde yakın konumda bulunmuş olması iki su terazisinin
birlikte çalışmış olabileceğini düşündürmüştür. Fotoğraftan anlaşılacağı üzere su
terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü inşa edilmiştir ve taş başlığı vardır (Şekil 4.31.).
100
4.2.2.14. Mehmet Ağa Çeşmesi Su Terazisi
Şekil 4.32. Mehmet Ağa Çeşmesi Su Terazisi (4 No’lu KVKK arşivi)
Eyüpsultan İlçesi Merkez Mahallesi Kırkmerdiven Caddesi ile Balıkçı Sokağın kesiştiği
noktada, 43 pafta, 27 ada, 30 parsel üzerinde bulunmaktaydı. Mülkiyeti Eyüpsultan
Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 15 ocak 1977 tarih ve 9591 sayılı karar ile tescil
edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi). Fotoğraflardan anlaşıldığı kadarıyla su terazisi,
Mehmet Ağa çeşmesi yanında bulunmaktadır (Şekil 4.32.).
4.2.2.15. Kasap Çeşmesi Su Terazisi
Fatih İlçesi Ayvansaray Caddesi üzerinde yer almaktaydı. Su terazisinin üzerinde

bulunduğu Ayvansaray Kasap Çeşmesi’nin 1972 yılı itibarıyla çevre yolu yapımı
dolayısıyla istimlak edilip başka bir yere nakledileceği anlaşılmaktadır.
Pekuğur (1972) çalışmasında 110 cm x 85 cm plan boyutlarında ve 450 cm

yüksekliğindeki su terazisi çeşmenin sol üst köşesinde bulunmakta olduğunu
belirtmiştir. 2. Mahmut’un tuğrası bulunan çeşmenin yanındaki su terazisi iki tuğla bir
taş yani horasan tipi örgü sisteminde yapılmıştır (Şekil 4.33.). Terazinin iç kısmı boş
olup üzerindeki su tevzi sandığı harap durumdadır. Gergi demirleri ile bağlantılı olan
ana yapıya bu su terazisi eklenmiştir (Pekuğur, 1972).
101
Şekil 4.33. Kasap çeşmesi Su Terazisi (Şener Türkmenoğlu arşivi)
Şekil 4.34. Kasap çeşmesi Su Terazisi (Pekuğur, 1972)
102
Şekil 4.35. Hacı Hüsrev Mescidi Alman Mavileri haritasındaki yeri.
Haliç Köprüsü ve bağlantı yolları 1970’li yıllarda yapılırken Hacı Hüsrev Mescidi ve
yanında bulunan hazneli çeşme boşaltılmıştır. Daha sonra taşları numaralandırılarak
sökülmüş ve denize daha yakın yeni yerine Hz Kab mescidi olarak cami ve hazneli
çeşme yeniden yapılmıştır. Buradaki çeşme Kasap Çeşmesi ile benzerlik
göstermektedir. Günümüzde (2019) Ayvansaray Su Terazisi bu mescidin
bahçesindedir. Hacı Hüsrev Mescidi’nin bulunmuş olduğu yer ile aynı hizadadır.
Başka bir durum ise, yine bu bölgede günümüzde anayol ve bağlantı yolları olarak
surların dibinde yer alan kavşakların arasındaki yeşil alanda bulunan kalıntıyla ilgilidir.
Bir kısmı toprak altında kalmış yapı malzeme ve duvar örgüsü yönüyle Kasap Çeşmesi
hazne yapısına benzemektedir. Bu durum Kasap Çeşmesi Su Terazisi yapısının buraya
taşınmış olabileceğini düşündürmüştür. Ancak bu konu ile ilgili bir kaynak ve kanıt
bulunamadığı için yine de Kasap Çeşmesi Su Terazisi yok olmuş su terazileri içinde
işlenmiştir.
Konu ile ilgili yeterli bilgi ve belge bulunması halinde bu durum bir şüphe olmaktan
uzaklaşacaktır.
103
Şekil 4.36. Hacı Hüsrev Mescidi hazneli çeşme.
Şekil 4.37. Hz Kab Mescidi ve hazneli çeşme.
Şekil 4.38. Kasap Çeşmesi’ne ait olma ihtimali olan kalıntı.
104
4.3. HALKALI SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Halkalı suyolu, İstanbul’un şehir surlarının batısında yer alan Halkalı Köyü ile
Cebeciköy arasındaki alandan gelen 16 adet bağımsız isale hattından oluşmaktadır.
Roma döneminden kalan 3 adet suyolu, İstanbul’un fethinden sonra Fatih Sultan
Mehmet döneminde tamir edilmeye ve yeni su yapıları eklenmeye başlanmış olup III.
Mustafa döneminde 1774 yılı itibariyle 16 kollu büyük bir su sistemi haline
getirilmiştir (Çeçen, 1991). Halkalı Suları, Cami’lere su vermektedir. Bundan dolayı bu
sulara Cevami-i Şerife (Kutsal Camiler) suları adı da verilmiştir.
Kırkçeşme sularından farklı olarak yüzeysel suların toplanmasıyla değil tamamen

galerilerden çıkan kaynak sularının kaptajlarda biriktirilmesiyle elde edilmiştir.
Engebeli arazilerden geçen Halkalı suları isale hattı üzerinde de çok sayıda su terazisi
inşa edilmiştir. Künk borular içinde oluşan ve su akışını engelleyen hava birikimini
önlemek amacıyla yapılan su terazilerinin en güzel ve dikkat çekicilerinden birisi de
Halkalı Suyolu kollarından olan Nuruosmaniye suyuna ait olduğu düşünülen ve
Şehzade Camii avlusunda bulunan anıtsal su terazisidir.
Bu bölümde; Halkalı suyolu üzerinde bulunduğu düşünülen 22 adet günümüze

ulaşmış su terazisi ve 9 adet yok olmuş su terazisi olmak üzere toplam 31 adet su
terazisinden bahsedilmektedir.
Bu isale hattı üzerinde günümüze ulaşmış olanlar Suriçi bölgesinde yoğunlaşmıştır ve

hepsi tescilldir. Bozdoğan Su kemeri üzerinde bulunan üç su terazisinin Roma
döneminde yapıldığı düşünülmektedir. Suyolu üzerinde bulunan diğer teraziler
Osmanlı döneminde yapılmıştır.
Şehzade, Süleymaniye ve Sultanahmet Külliyeleri’nde Halkalı Suyolu üzerinde

bulunan su terazileri tespit edilmiştir. Süleymaniye Cami şadırvanının kendisi bir su
terazisidir. Sultanahmet Cami’nin Sultanahmet Meydanı’na bakan cephesinde, bahçe
duvarına bitişik konumlanmış olan su terazisi de büyük külliyelerde su terazisi
olduğunu kanıtlar niteliktedir.
105
Şekil 4.39. Halkalı Suyolu üzerindeki su terazileri
106
4.3.1. Halkalı Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.3.1.1. Sultanahmet Cami Su Terazisi
(Envanter No A.15.) (HV1)
Fatih İlçesi Sultanahmet Mahallesi’nde At Meydanı’nda Sultanahmet Camii avlusu

içerisinde, 63 pafta, 99 ada, 35 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti ve bakımı
Sultanahmet Evvel Vakfı’na ait olan su terazisi 26 Ocak 2005 tarihinde 405 sayılı karar
ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.40. Sultanahmet Terazisi (Pekuğur, 1972)
Şekil 4.41. Sultanahmet Terazisi (Pekuğur, 1972)
107
Su terazisinin cami duvarına bitişik olmasından hareketle Sultanahmet Camisi ile
birlikte, Pekuğur (1972) da belirttiği gibi caminin de mimarı olan Sedefkâr Mehmet
Ağa tarafından 1607-1617 yılları arasında yapılmış olduğu düşünülmektedir.
Sultanahmet Cami ve çevresine ölçülü bir şekilde su dağıtımı ve tanzimi konusunda
çok önemli rol oynamaktadır.
Su terazisi, küfeki kesme taş ile inşa edilmiş olup üst kısmında mermer taş mevcuttur.
Kare taban üzerinde yukarı doğru incelen formda yapılan terazinin kuzey tarafının ön
kısmı açık olup, su borusu görülebilmektedir.
Su haznesine çıkmak için yapılan demirden basamakların mevcut olduğu

anlaşılmaktadır. Su terazisinin 150 x 200 cm boyutlarında ve 400 cm yüksekliğinde
yapıldığı tespit edilmiştir. Bir tarafında 1 kalın demir boru diğer tarafında ise 3 ince
demir boru bulunmaktadır (Şekil 4.40-41).
Günümüzde (2018) restorasyon şantiye alanı içinde kalmaktadır (Şekil 4.42.).
Şekil 4.42. Sultanahmet Terazisi (2018)
108
4.3.1.2. Süleymaniye Cami Su Terazisi
Fatih İlçesi, Süleymaniye Mahallesi, Mimar Sinan Caddesi üzerinde, 377 ada, 6
parselde bulunan Süleymaniye Külliyesi içindedir. Süleymaniye Cami’nin revaklı
avlusunun ortasında yer almaktadır.
Süleymaniye Cami’nin avlusunun ortasında bulunan ‘su köşkü’ olarak adlandırılan

yapının, diğer camilerde olduğu gibi şadırvan olmadığı belirtilir (Şekil 4.38-39.). Yapı,
külliyeye gelen suyun basıncını dengeleyen ve akışkanlığının artmasını sağlayan bir su
terazisidir (Olgun, 2011).
Yapının dikdörtgen prizma formu 330 cm x 495 cm plan boyutunda ve 245 cm

yüksekliğindedir. Yapıyı taşıyan; kısa kenarlarında üçer tane, uzun kenarlarında
dörder tane sekizgen kesitli toplamda on adet mermer ayak bulunmaktadır. Üst
kısımda mermer lentolarla birbirine bağlanan ayaklar arasında bulunan mermer
yüzeyler, yapının cephesini oluşturmaktadır. Cephenin alt kısmında bulunan;
kenarları çerçeve profilli, dikey oluk ve kavallarla süslenmiş olan mermer plakalar
üzerine daha sonra parmaklık desenli mermer parçalar konmuştur. Cephenin üst
kısmında, mermer ayakların arasında, mermer ayak sayısı kadar toplam on adet Bursa
kemerli pencere bulunmaktadır. Bu pencereleri örten geometrik desenli bronz
şebekeler mevcuttur (Aykutlu, 2014).
Yapının köşelerine yakın Yılmaz Önge’nin ‘kuş suluğu’ olarak nitelediği dört adet suluk
bulunmaktadır (Önge, 1988).
Süleymaniye Camii`nin 2007-2010 yıllarındaki restorasyonunda yapının üzeri yassı

çatı ile örtülerek suluklar ve muhdes denilen mermer parapet parçaları yenilenmiş,
su çanakları yerlerine konmuştur (Olgun, 2011). Restorasyon çalışması kapsamında
su köşkünün sistemi çalışır hale getirilmiş olsa da bugün teknik aksaklıklar nedeniyle
sistem çalıştırılamamaktadır (Aykutlu, 2014).
Su terazisinin günümüzde (2018) korunmuşluk durumu için iyi değerlendirmesi

yapılmıştır. Yerinde yapılan incelemede diğer su terazilerine göre çok farklı bir
mimariye sahip olduğu gözlemlenmiştir.
109
Şekil 4.43. Süleymaniye Cami’nde su terazisinin konumu (Aykutlu, 2014)
Şekil 4.44. Süleymaniye Cami su terazisi (Olgun, 2011)
110
4.3.1.3. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1
Fatih İlçesi Kalenderhane Mahallesi Islah Sokak üzerinde 165 pafta, 950 ada, 9-10
parsel kuzeyinde Bozdoğan Kemeri ’ne bitişik olarak bulunmaktadır. Mülkiyeti
konusunda kadastral boşluk bulunan su terazisi 9 Nisan 1977 tarihinde 9776 sayılı
karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.45. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1 (Çobanoğlu ve diğ., 2016)
Bakımı yapılmayan su terazisi ağaçların arasında kalmıştır. Elde edilen fotoğraf ile taş-
tuğla almaşık örgülü olarak yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.45.). Kaynaklarda
Bozdoğan Kemeri üzerinde bulunan bir su terazisinden bahsedildiğine
rastlanmamakla birlikte kurul kararında belirtilmektedir. Su terazisinin bulunduğu
bölgeye girilemediği için yerinde inceleme yapılamamıştır.
Fatih İlçesi Kalenderhane Mahallesi Cüce Çeşmesi Sokak üzerinde 119 pafta, 651 ada,
9 parselde Bozdoğan Kemer’ine bitişik olarak bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul
111
Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisi 9 Nisan 1977 tarihinde 9776 sayılı karar
ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi). 30 Ekim 2008 tarihinde 447 sayılı karar ile 1.
grup tarihi eser olduğu belirtilmiştir.
Yapının taş-tuğla almaşık örgülü olarak yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.46.).

Kaynaklarda Bozdoğan Kemeri üzerinde bulunan bir su terazisinden bahsedildiğine
rastlanmamakla birlikte kurul kararında belirtilmektedir.
Yapılan incelemede su kemerinin sonunda boru nişine benzer bir mimari eleman ile
demir basamaklar gözlemlenmiştir ve bu durum su terazisi olduğunu akla getirmiştir.
Şekil 4.46. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 2 (2018)
Fatih İlçesi Süleymaniye Mahallesi Bozdoğan Kemeri Caddesi üzerinde 102 pafta, 574
ada, 16 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne ait olan su
terazisi 9 Nisan 1977 tarihinde 9776 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 24 Haziran 2008
tarihinde alınan 241 sayılı karar ile 1. grup tarihi eser olarak belirtilmiştir (4 No’lu KVKK
arşivi). Bozdoğan Kemerine bitişik olan yapının özellikleri dikkate alındığında bir su
maksemi olduğu düşünülmekte olup, kurul kararlarında ise Süleymaniye Bozdoğan su
terazisi olarak tescillidir.
112
4.3.1.6. Şehzade Cami Su Terazisi
Fatih İlçesi Kalenderhane Mahallesi’ndeki Şehzade Mehmet Camii avlusu içerisinde

165 pafta, 950 ada, 2 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Şehzade Mehmet Vakfı’na
ait olan su terazisi 9 Nisan 1977 tarihinde 9776 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu
KVKK arşivi).
Çeçen (1991), Şehzade Cami su terazisinin taş malzemeyle inşa edilmiş olanlarının en
güzellerinden olduğunu ve Nuruosmaniye Suyolu üzerinde yer aldığını söylemektedir.
Şekil 4.47. Şehzade Camii Su Terazisi Genel Görünüşü ve Külahı (Pekuğur, 1972)
Şehzade Cami ve civarına dağıtılan suyun basıncını ayarlayan ve havalandırılmasını

sağlayan su terazisi, cami ile bütünleşmiş haliyle estetik bir görüntü sunmaktadır.
Kareye yakın taban üzerine 210 cm x 240 cm boyutlarında ve 900 cm yüksekliğinde
inşa edilmiştir. İç merdiven taşlarına giriş 70 x 90 cm boyutlarındaki demir kapak ile
sağlanmaktadır (Şekil 4.47.).
Su terazisi küfeki kesme taş malzeme ile inşa edilmiş olup kare bir taban üzerinde
yukarı doğru incelen bir forma sahiptir. Köşelerinin sütunçeler ile yumuşatıldığı ve bu
sütunçelerin de sütun başlıkları ile sonlandırıldığı görülmektedir. Tepe kısmında
bulunan su haznesi tuğla örgülü ve dışı sıvalı olup en üst bölümünde de havalandırma
113
bacası bulunmaktadır. Yerinde yapılan incelemede su terazisinin eski
fotoğraflarındaki durumundan farklı olmamakla birlikte, fiziksel özgünlüğe sahip
olduğu görülmüştür. Avlu cephesinde yer kotuna yakın muhdes ahşap kapaklı küçük
bir kapısının olduğu ve kapak açılıp içeriye bakıldığında farklı kesitlerde birkaç adet
paslanmış pik boru olduğu fark edilmiştir (Şekil 4.48-49.).
Şekil 4.48. Şehzade Cami Su Terazisi (2018)
Şekil 4.49. Şehzadebaşı Camii önünde yer alan su terazisi (Çeçen, 1991)
114
şapka
gövde
kaide
Şekil 4.50. Şehzadebaşı Camii önünde yer alan kare planlı su terazisine ait çizimler
(Çeçen, 1991)
115
4.3.1.7. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi
Fatih İlçesi Kalenderhane Mahallesi Şehzadebaşı Caddesi üzerinde 165 pafta, 950 ada,
7 parselde Saraçhane Parkı’nda Şehzade Külliyesi duvarının yanında bulunmaktadır.
Mülkiyeti İstanbul Belediye Başkanlığı’na ait olan su terazisi 9 Nisan 1977 tarihinde
9776 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 27 Mart 2015 tarihinde 1608 sayılı karar ile 1.
grup tarihi eser olduğu belirtilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Mimar Sinan tarafından yapıldığı düşünülen su terazisi kesme küfeki taş ve tuğladan
almaşık örgülü olarak yığma tekniği ile inşa edilmiştir. 175 x 175 cm boyutlarında kare
taban üzerine yukarıya doğru incelen bir formda yapılan su terazisinin yüksekliği 600
cm dir (Şekil 4.51.).
Şekil 4.51. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi (Pekuğur, 1972)
Su terazisinin tepe kısmında yer alan su dağıtım haznesinden günümüze mermer

taban taşı ulaşabilmiştir. Kuzey cephesinin üst kısmında bulunan demir tırmanma
basamaklarının bir kısmının günümüze ulaştığı görülmektedir. Günümüzde (2018)
kullanılmayan su terazisinin özgün durumunu büyük ölçüde koruduğu görülmektedir
(Şekil 4.52.).
116
Şekil 4.52. Şehzadebaşı Burmalı Mescit Terazisi (2018)
4.3.1.8. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi
Fatih ilçesi Nişanca Mahallesi Molla Taşı Caddesi ile Nişanca Hamamı Sokağının
kesiştiği köşede, 739 ada, 1 parsel üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyet ve tescil bilgisine
ulaşılamamıştır. Su terazisi olduğu İSKİ’den öğrenilen yapı, Halil Çevkan Çeşmesine
bitişik durumdadır.
Klasik döneme ait olduğu düşünülen meydan çeşmesi, Halil Çevkan tarafından
yaptırılmıştır. Hicri 999/ miladi 1590 tarihli altı beyitlik kitabesi bulunmaktadır
(Tanışık, 1943). Malzemesi kesme taştan olan ve üç yüzlü olarak yapılan çeşmenin her
yüzünde sivri kemerli bir niş, ayna taşı ve su teknesi vardır (Talasoğlu, 1994). Yapıyı
çevreleyen bir korniş üst kısımda yer almaktadır.
Yapıya yapışık durumda olan ve çeşme gibi üç yüzlü olan su terazisinin malzemesi de
kesme taştır. Yapıya yakın konumda bulunan Nişanca Hamamı, Nişanca Mehmet Paşa
Cami ve etraf çeşmeleri gibi yapılara hizmet verdiği tahmin edilmektedir. Boru nişi ve
basamak bulunmayan yapının boyu yaklaşık 4 metredir.
117
Günümüzde (2018) harap durumda olan yapı grubuna dahil olan su terazisinin üst
kısmında yapıdan ayrılan taş parçalar bulunmaktadır (Şekil 4.53.). Su terazisinde
bitkilenme görülmektedir. 16. yüzyıla ait bu eski meydan çeşmesi ve su terazisinin
onarıma ihtiyacı vardır.
Şekil 4.53. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi (2018)
4.3.1.9. Aksaray (Ebubekir Ağa Sebili) Su Terazisi
Fatih İlçesi Aksaray Mahallesi Namık Kemal Caddesi üzerinde 200 pafta, 855 ada, 2
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su
terazisinin 11 Haziran 1977 tarihinde 9885 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu
KVKK arşivi). Ebubekir Paşa Çeşmesi yanında bulunmaktadır.
1723-1724 yıllarında Ebubekir Ağa tarafından sebil ve su terazisi olarak birlikte

yaptırıldığı bilinmektedir. Su terazisi sebilin güneybatı köşesinde olup taş ve tuğla
örgüden almaşık tekniğinde yapılmıştır. Girişin solundaki sebil zaman içerisinde
işyerine dönüştürülmüş ve özgünlüğünü kaybetrmiştir (Kozanoğlu, 2013).
118
Erken dönem özelliği gösteren su terazisinin yanındaki çeşme ile bir ilgisinin olmadığı
düşünülmektedir. Kasap çeşmesi su terazisi ile benzerlik gösteren yapının tonozlu
olarak ve kat şeklinde inşa edildiği anlaşılmaktadır. 40 cm x 70 cm boyutlarında ve ön
taraftaki tuğla kısmın boruların muhafazası için yapılmış olduğu, su terazisinin ise 250
x 280 cm boyutlarındaki büyük bölümün üst katı olduğu kabul edilmektedir. Alt katın
ise eskiden çeşme olarak kullanılan bölüme su vermek için hazne olarak yapılmış
olduğu diğer katın da üstteki esas haznenin ağırlığını hafifletmek için yapıldığı
anlaşılmaktadır (Pekuğur, 1972). Kare planlı olarak iki sıra tuğla bir sıra kesme taş
şeklinde almaşık örgülü olarak inşa edildiği görülmektedir. Üstte iki sıra kirpi saçak ile
sonlandırılan yapının doğu cephesinin alt tarafında dikdörtgen formlu, üstte ise
yuvarlak kemerli iki adet açıklık bulunmaktadır.
Yerinde yapılan incelemede üstteki açıklık görülebilmiştir. Ancak alt kottaki açıklık
galvaniz ile kapanmış durumda olduğundan görülememiştir. Alt kat, yol tarafından
dükkân olarak hala kullanılmaktadır (Şekil 4.54.). Eski fotoğrafta görülen ön kısımdaki
yapı günümüzde (2018) mevcut değildir. Bu yapının, günümüze ulaşamamış olan
Kasap Çeşmesi su terazisinin mimarisi ile benzeştiği ve boru nişinin bulunduğu su
terazisi kısmı olduğu düşünülmüştür.
Şekil 4.54. Aksaray Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
119
4.3.1.10. Haseki Su Terazisi
Fatih İlçesi Haseki Sultan Mahallesi Tevfik Fikret Sokak adresinde 420 pafta, 1811 ada,
31 parsel önünde yol üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda kadastral boşluk
bulunan su terazisi 26 Ocak 2005 tarihinde 404 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu
KVKK arşivi).
Halkalı Sularını oluşturan sulardan birisi olan ve Fatih zamanında getirilen Turunçluk
Suyu’nun daha sonraları Mimar Sinan tarafından Haseki Külliyesi’nde de kullanıldığı
bilinmektedir. Ancak bu durum su terazisinin yapım tarihi ile ilgili kesin bir bilgi
vermemektedir. Eski Avrat Pazarı’nın bulunduğu yerde Tevfik Fikret Sokağı’nın
ortasındaki duruşu ile ilginç bir görüntü oluşturmaktadır. Pekuğur (1972)
çalışmasında; su terazisinin 40-50 yıl öncesine kadar faal olduğu ve civardaki evlere
su verdiğinin anlaşıldığını belirtir.
Yapının kare planlı olarak taş-tuğla almaşık örgülü şekilde inşa edildiği, tuğlaların
üzerinin de sıva ile kapatıldığı anlaşılmaktadır. Su terazisinin tırmanma demirlerinin
ve su borusunun günümüze kadar ulaştığı görülmektedir. Su terazisi 95 x 95 cm
boyutlarında ve 350 cm yüksekliğinde yapılmış olup terazinin 3 cephesinde de borular
yükselmektedir. Su haznesi pek belli olmamakla birlikte tepe kısmı demir kapakla
örtülüdür.
Yapılan incelemede su haznesinin kapağı açılıp Yavuz Selim su terazisine benzer bir
yapıyla karşılaşılmıştır. Su terazisinin olduğu sokakta semt pazarı kurulduğu
anlaşılmıştır (Şekil 4.55.).
Su terazisinin tescilli olması sebebiyle de müteahhitin sokaktaki evlerin yapılamadığı

ve sokakta yaşayanların bu durumdan memnun olduğu öğrenilmiştir (semt sakinleri
ile görüşme, 2018).
Su terazisi, fiziksel açıdan iyi durumdadır. Kısmen sıva kaybı görülse de basamak ve
boruları günümüzde (2018) mevcuttur.
120
Şekil 4.55. Haseki Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
4.3.1.11. Seyit Ömer Su Terazisi
Fatih İlçesi Seyit Ömer Mahallesi Eski Vezir Sokak adresinde 408 pafta, 2673 ada, 4
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Fatih Belediyesi’ne ait olan terazi 16 Aralık 1992
Şekil 4.56. Seyit Ömer Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016)
Kurul kararlarında su terazisi olarak tescil edilmiş olan yapı görüntü ve mimari
özellikleri dikkate alındığında su maksemine benzemekle birlikte; bir kısmının su
121
terazisi olabileceği düşünülmektedir. Kübik formlu olarak inşa edildiği görülen yapının
ön cephesinde moloz taş, diğer cephelerde ise kesme taş kullanıldığı anlaşılmaktadır.
Yapılan incelemede bir apartmanın ön bahçesinde yolun kenarında olduğu

görülmüştür. Plan boyutları 350 cm x 500 cm olan yapının ön cepheden boyu 3 m dir.
Üst örtüsü sokak cephesine doğru tek yöne eğimlidir (Şekil 4.56.). Yapının taşlarında
kararma ve bitkilenme görülmektedir.
4.3.1.12. Şehremini Su Terazisi
Fatih İlçesi Şehremini Mahallesi Deniz Abdal Çeşmesi Sokak ile Deniz Abdal Cami
Sokağı’nın kesiştiği noktada yolun ortasında 414 pafta, 1821 ada, 1 parselde
bulunmaktadır. Mülkiyeti Fatih Belediyesi’ne ait olan terazinin tescil bilgisine
ulaşılamamıştır (4 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.57. Şehremini Su Terazisi (2018)
Yukarıya doğru incelmekte olan yapının 110 cm x 110 cm olarak ölçülen taban oturma
alanının yanında boyu 3 m dir. Yan cephesinde sarı boyalı pik boru görülmüştür.
Su terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır. Tepe

noktasındaki hazne taşının bir kısmının günümüze kadar ulaştığı görülmektedir.
Hazne taşının mevcut kısmının kenarlarında su borularının yerleri belli olmaktadır.
122
Su terazisi üç sokağın kesiştiği alanın tam ortasında bulunmasına, sokakların dar
olmasına ve sürekli bu sokakların araç trafiğine açık olmasına rağmen fiziksel olarak
iyi durumdadır (Şekil 4.57.). Cephelerinde ise yer yer taşlarda kopmaların olduğu
tespit edilmektedir.
4.3.1.13. Merkez Efendi Su Terazisi
Zeytinburnu İlçesi Merkezefendi Mahallesi Mevlevihane Caddesi üzerinde 508 pafta,

2931 ada, 5 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait
olan terazinin bitişiğinde bulunan çeşme 13 Nisan 2005 tarihinde 601 sayılı karar ile
tescil edilmiş ve 29 Temmuz 2011 tarih 2539 sayılı karar ile 1.grup tarihi eser olarak
belirlenmiştir (2 No’lu yenileme KVKK arşivi). Yenikapı Mevlevihane’sinin büyük
haziresinin duvarına bitişik halde yer almaktadır. Su terazisi, duvar üzerinde ve
çeşmeye bitişik bulunmaktadır.
Şekil 4.58. Merkezefendi Su Terazisi (2018)
Su terazisinin kare planlı olarak kaba yonu ve kesme taş malzemeden inşa edildiği
anlaşılmaktadır. Tırmanma demirleri mevcuttur. Yerinde yapılan incelemede su
haznesi olduğu düşünülen çeşmenin arkasındaki yapının üzerinde 90 cm x 110 cm
123
plan boyutlarında ve 400 cm boyunda olduğu görülmüştür. Dış cephesinde boru nişi
mevcuttur (Şekil 4.58.). Çeşmeyle irtibatlı olduğu tahmin edilen su terazisinin taş
duvar örgüsü derz dolguludur.
4.3.1.14. Yavuz Selim Su Terazisi
Fatih İlçesi Balat Mahallesi Yavuz Sultan Selim Camii dış avlusu içerisinde 269 pafta,
1913 ada, 119 parselde yer almaktadır. Mülkiyeti ve bakımı Sultan Selim Vakfı’na ait
olan su terazisi 16 Eylül 1987 tarihinde 3618 sayılı karar ile külliye ile birlikte tescil
edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Su terazisi, revaklı avlunun kuzeyinde bulunmaktadır. Taş-tuğla almaşık örgülü olarak

yapıldığı görülen su terazisinin üst kısmında mermer hazne taşının mevcut olduğu
tespit edilmiştir. Terazi 95 cm x 95 cm plan ölçülerinde ve 190 cm yüksekliğindedir.
Su terazisinin üzerindeki sac kapak açılıp haznesi incelenebilmiştir.
Şekil 4.59. Yavuz Selim Su Terazisi (2018)
Yanında kuyu ve sarnıç olduğu görülmüştür. Terazinin duvar örgüsü almaşık olsa da
taş malzeme ağırlıklıdır. Dışında boru olmaması ve haznedeki boru delikleri
görüldüğünden benzerlerine göre küçük boyutlu bir yapı olmasına rağmen hazne
kısmında yapılan incelemede su transferinin terazinin içinde gerçekleştiği anlaşılmıştır
(Şekil 4.59.). Büyük külliyelerde olduğu tespit edilen su terazileri arasında yer alan
yapı, restorasyon geçirmiştir ve günümüzde (2018) iyi durumdadır.
124
4.3.1.15. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1
Eyüpsultan İlçesi Defterdar Mahallesi Edirnekapı Rami Caddesi üzerinde ve Necatibey

Mezarlığı içerisinde, 67 pafta, 419 ada, eski 30 yeni 127 parselde bulunmaktadır.
Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisi 15 Ocak 1977 tarihinde
9591 sayılı karar ile tescil edilmiştir (1 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.60. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 (2018)
Su terazisi taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edilmiştir. Kare taban üzerinde yukarı
doğru incelen bir forma sahiptir. 190 cm x 200 cm ölçülerinde kare plan şemasına ve
8 m yüksekliğe sahiptir. Yapının üzerinde çok sayıda künk boru deliklerine ve boru
kalıntıları gözlenmiştir. Bu yönüyle diğerlerinden farklılık gösteren terazideki boru
delikleri yan cephede ve yatay konumdadır. Bu durum ana terazi olup diğerlerine
dağıtım yapma ihtimalini akla getirmiştir. Su terazisinin yan cephesinde dökme demir
tırmanma basamakları mevcuttur (Şekil 4.60.).
Yapının cephelerinde aşınmalar ile kırılmaların olduğu ve malzeme kaybının meydana

geldiği görülmektedir.
125
4.3.1.16. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2
Eyüpsultan İlçesi Topçular Mahallesi Edirnekapı Rami Caddesi üzerinde ve Necatibey

Mezarlığı içerisinde bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait
olan su terazisi 15 Ekim 2008 tarihinde 2117 sayılı karar ile tescil edilmiştir (1 No’lu
KVKK arşivi). Yapının inşaatı sırasında kullanılan madalyon ve lale motifli taştan
hareketle 16. yy’da yapıldığı düşünülmektedir (Pekuğur, 1972).
Halkalı Sularının Edirnekapı ve çevresine düzenli bir şekilde dağılmasını sağlayan bu

su terazisi 185 cm x 195 cm plan boyutlarında olup yüksekliği 480 cm dir. Günümüzde
kullanılmayan su terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü olarak yapılmıştır (Şekil 4.61.).
Kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda inşa edildiği tespit edilmiştir.
Hazne kısmı yıkılmış olan su terazisinin su boruları ise tespit edilememiştir. Yapının
mevcut durumuna bakıldığında cephelerinde aşınmalar ve yer yer taşların döküldüğü
görülmektedir.
Şekil 4.61. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 (Pekuğur, 1972; 2018)
126
4.3.1.17. Topçular Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Topçular Mahallesi Adnan Menderes Bulvarı Köprülü Kavşağı

yakınında, 19 pafta, 162 ada, 10 parselde bulunmaktadır. Konum itibariyle ana otoyol
kenarındaki yeşil alandadır. Yakın çevresinde başka bir mimari eser yoktur. Mülkiyeti
Eyüpsultan Belediyesi’ne ait olan su terazisi 7 Şubat 2007 tarihinde 842 sayılı karar ile
1. grup eski eser olarak tescil edilmiştir (1 No’lu KVKK arşivi).
Su terazisi kesme taş örgülü olup, kare tabanı üzerinde yukarı doğru incelen bir
formda yapıldığı anlaşılmaktadır. Su terazisinin köşelerinin sütunceler ile
yumuşatıldığı görülmektedir. Bu yönüyle ve malzeme açısından Bayrampaşa su
terazisine benzemektedir (Şekil 4.62.). Cephesindeki taştan tırmanma basamaklarının
bir kısmı görülebilmekte olan su terazisinin üst kısmı mevcut değildir.
Su terazisinin plan ölçülerine oranla boyunun kısa olması ve üst kısmının bitmiş
şekilde olmaması sebebiyle ilk yapıldığında uzunluğunun daha olduğu tahmin
edilmiştir. Üst kısımda yoğun olmak üzere malzeme kaybı ve bitkilenme görülmüştür.
Şekil 4.62. Topçular Su Terazisi (2018)
127
4.3.1.18. Merter Su Terazisi
Güngören İlçesi Tozkoparan Mahallesi Metro Sokak üzerinde 69/1 pafta, 944 ada, 432
parsel önünde bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda kadastral boşluk bulunan terazi
22 Aralık 1993 tarihinde 5176 sayılı karar ile tescil edilmiştir (KVKK arşivi).
Su terazisinin kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda kesme taş
malzeme ile inşa edildiği görülmektedir. Tepe kısmında profilli hazne taşı
bulunmaktadır.
Yapılan incelemede plan taban oturma ölçüsünün 100 cm x 100 cm ve yüksekliğinin

460 cm olduğu tespit edilmiştir. Yapının üzerinde boru görülmemiş olup yan
cephesinde ince demir çubuklar olduğu gözlenmiştir (Şekil 4.63.).
Yapıda bitkilenme sorunu görülmektedir. Su terazisinde malzeme kaybı ve kararma

olduğu tespit edilmiştir.
Şekil 4.63. Merter Su Terazisi (2018)
128
4.3.1.19. Bayrampaşa Su Terazisi
Bayrampaşa İlçesi Sağmalcılar Mahallesi Kazım Karabekir Caddesi ile Emin Nihat
Sözeri Caddesi’nin kesiştiği noktada bulunmaktadır. Ferhatpaşa Çiftliği mevkii ve eski
Cicoz Çiftliği alanı güney ucunda bir vadi tabanında ve 18/3 pafta üzerinde eski 18010
yeni 22689 parsel üzerindedir. Mülkiyeti Bayrampaşa Belediyesi’ne ait olan su
terazisinin 4 Ağustos 1989 tarihinde 1294 sayılı karar ile 1. grup eski eser olarak tescil
Otogar yerleşim alanı içerisinde bulunan iki su terazisinden biridir ve otogar yapımı
sırasında günümüzdeki yerine taşınmıştır. Su terazisi park içerisinde bulunmaktadır.
Halkalı sularının şehir surlarına girmeden önce dağıtımında önemli görev yaptığı
düşünülmektedir. Halkalı suyunun Nuruosmaniye kolu ile işleyen bu su terazisinin
Nuruosmaniye Camii’nin yapılışından (1748-1755) daha önce inşa edildiği tahmin
edilmektedir (Pekuğur, 1972).
Şekil 4.64. Bayrampaşa Su Terazisi (Alman Arkeoloji Enstitüsü arşivi; Pekuğur,1972)
129
Şekil 4.65. Bayrampaşa Su Terazisi (2018)
Kare bir taban üzerinde yukarıya doğru biraz incelen formda inşa edildiği anlaşılan su
terazisinin üst kısmındaki haznesi ve boruları görülebilmektedir. Hazne kısmına
ulaşmak için taş basamaklar mevcut olan yapının köşeleri sütunçeler ile
yumuşatılmıştır. 300 cm x 300 cm boyutlarında 950 cm yüksekliğinde tamamen küfeki
kesme taştan yapılmış olduğu tespit edilmektedir (Şekil 4.64.).
Yapının bazı kısımlarındaki taşların döküldüğü görülmektedir. Sağlamlık durumunun

ve fiziksel özgünlüğünün iyi olduğu söylenebilir. Eski fotoğrafına bakarak onarım
gördüğü tahmin edilen yapının tescilli olması ve bulunduğu konum itibariyle anıtsal
varlığını sürdürebileceği öngörülmüştür.
Yapı köşesindeki sütunçeler ile diğer su terazilerine göre farklı bir mimari özellik
göstermektedir. Mahalle sakinlerinin yapı hakkında bilgi sahibi olması ve yapının
bakımlı hali sebebiyle diğer su terazilerine örnek olması gerekmektedir (Şekil 4.65.)
(Kişisel görüşme, 2018).
130
4.3.1.20. Esenler Su Terazisi
Esenler İlçesi Nene Hatun Mahallesi İnönü Caddesi üzerinde bulunmaktadır. 245DT3B
pafta, 1177 ada, 10 parsel üzerinde bulunan su terazisinin mülkiyeti Esenler
Belediyesi’ne ait olup 9 Şubat 2010 tarihinde 188 sayılı karar ile tescil edilmiştir
(KVKK). Esenler Belediyesi tarafından hazırlanan koruma projesi Koruma Kurulu
tarafından onaylanmıştır.
Su terazisinin kesme taştan yapıldığı anlaşılmaktadır. Kare taban üzerine yukarı doğru
incelen formda inşa edildiği tespit edilmektedir. Yerinde yapılan incelemede ön
cephesinin 340 cm boyutunda olduğu tespit edilen su terazisinin tırmanma taş
basamaklarının arka cephede olduğu görülmüştür. Su borularının yapının içinde
olduğu tahmin edilmektedir (Şekil 4.66.). Fiziksel özgünlüğünü koruyan yapıda
malzeme kaybı ve bitkilenme sorunları gözlenmiştir. Su terazisi binalar arasında
kalmıştır. Bu sebeple çevreden algılamakta zorlanılmaktadır.
Şekil 4.66. Esenler Su Terazisi (2018)
131
4.3.1.21. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi
Fatih İlçesi Cerahpaşa Mahallesi Hekimoğlu Ali Paşa Caddesi 1160 ada, 127 parsel
üzerinde bulunmaktadır. 16.12.1993 tarih 4273 sayılı karar ile camii tescillenmiştir.
26.01.2005 tarih 405 sayılı karar ile de külliyedeki hazire, sebil gibi fonksiyonlar
tescillenmiştir. Su terazisinin tescili yoktur. Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi’ne dahil olan
sebilin ve girişin yanında, duvara bitişik bir durumda konumlanmıştır.
Hekimoğlu Ali Paşa külliyesi, cami, tekke, türbe, şadırvan, kütüphane, sebil ve çeşme
ve su terazisinden oluşmaktadır. Su terazisinin Hekimoğlu Ali Paşa tarafından 18 yy.
başında yaptırılan külliyedeki sebil ve şadırvan gibi yapılara hizmet ettiği
düşünülmüştür.
Mevcut durumda 150 cm x 100 cm plan boyutlarına sahip olan su terazisinin boyu 7
m olarak ölçülmüştür. Su terazisi taş kapaklıdır. Taş tuğla almaşık örgülü inşa edilen
yapının eski fotoğrafında daha uzun boylu olduğu görülmektedir. O dönemde
malzeme kaybı ve bitkilenme sorunları göze çarpmaktadır.
Şekil 4.67. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (2018)
Kare planlı su terazisi, muhtemelen külliye onarım geçirirken restorasyona uğramıştır.

Bozulma durumu da yerinde müdehaleler ile giderilmiştir (Şekil 4.67.).
132
Şekil 4.68. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (Necdet İşli arşivi)
Şekil 4.69. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (2018)
133
4.3.1.22. Laleli Cami Su Terazisi
Su terazisini bünyesinde barındıran Laleli Külliyesi; Fatih ilçesi, Kemalpaşa mahallesi,

Ordu caddesinde bulunmaktadır. 913 ada, 1 parsel üzerinde yer almaktadır. Osmanlı
dönemi mimari eserlerinde özellikle külliyelerin su ihtiyacını gidermek için bu yapılara
su sağlanmasına dikkat edilmiştir. Laleli Külliyesi için yeni bir isale hattı yapmak yerine
var olan Mahmutpaşa suyoluna bağlanmak tercih edilmiştir (Neftçi,2002). Su,
Topkapı yakınlarından şehre girer ve Şehzade Cami Su Terazisi’den ayrılan bir kol ile
Laleli Külliyesi’ne verilir (Çeçen,1991). Külliye bünyesinde bulunan ve su deposu olan
yapının avlu duvarında işlevi devam eden abdest muslukları bulunmaktadır. Bu
yapının külliyenin kuzey kapısı ile arasındaki duvarında su terazisi bulunduğu
düşünülmektedir. Su ile ilgisi bulunan bu yapıda, duvar boyunca uzanan ve 65 cm
eninde farklı örülmüş tuğla malzemeli bir kısım göze çarpmaktadır. Bu bölüm yapının
duvarı ile hemyüz olup herhangi bir çıkma ya da niş oluşturmamıştır. Yapının
duvarının su terazisi olarak kullanıldığı ve sonrasında işlevini kaybedince boru nişinin
farklı boyuttaki malzeme ile örülerek kapatıldığı düşünülmektedir.
Şekil 4.70. Laleli Cami su terazisi (2019)
134
Şekil 4.71. Laleli Cami su deposu (2019)
Şekil 4.72. Laleli Külliyesi Pervititch haritası.
135
4.3.2. Halkalı Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri
4.3.2.1. Terazi Köşkü Su Terazisi
Sultanahmet Camii’nin Ayasofya’ya bakan dış avlu kapısı önündeki sıbyan mektebinin
duvarında yer almaktaydı. Duvarda izi kalmış bulunan terazinin almaşık taş örgüsüyle
yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.73.). Sultan 1. Ahmet döneminde camiye gelen
suyun tanzim ve dağıtımıyla ilgili olarak inşa edilmiş olduğu düşünülmektedir
(Pekuğur, 1972).
Şekil 4.73. Terazi Köşkü Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
4.3.2.2. Beyazıt Çarşıkapı Su Terazisi
Pekuğur (1972), Halkalı suları üzerinde, Eski Saray Beyazıt Çarşıkapı civarında saraya
yakın bir su terazisi bulunması gerektiğinden ve 1972 yılında var olmadığından
bahsetmiştir.
4.3.2.3. Nuruosmaniye Su Terazisi
İstanbul Fatih’te bulunan ve 2010 senesinde başlanan restorasyon sırasında

Nuruosmaniye Camii ile külliyesinin temelinde 2042 metrekarelik alanda 12’si oda,
toplam 19 bölge ve kuyuya ulaşılmıştır. Temelde kullanılan 270 meşe kazığının hiç
çürümediği görülmüştür. Toprağın boşaltılmasının ardından temel de gün ışığına
çıkmıştır. Tabanı engebeli olan caminin kaymaması için su terazisi görevi yapan
136
havuzların yapıldığı tespit edilmiştir. Su terazilerine biriken sularla caminin altında
yazın soğuk, kışın da sıcak hava akımları oluşturulduğu, caminin rutubetlenmesinin
önlendiği belirlenmiştir (Şekil 4.74.).
Şekil 4.74. Nuruosmaniye temel kalıntıları.
Caminin temeline açılan ve Çemberlitaş bölgesindeki yeraltı sularını toplayan

kuyunun diğer ucunun da Haliç’teki çeşmelere bağlandığı, bölgede içme suyu
ihtiyacının karşılandığı ve caminin yeraltı sularıyla yıpranmasının önlendiği anlaşıldı.
Caminin temelinde meşe ağacından derin kazıklı radye temel sisteminin
kullanılmasının önemli bir mühendislik ve mimarlık örneği olduğu da saptanmıştır.
4.3.2.4. Çukurçeşme Su Terazisi
Pekuğur (1972), Halkalı Suları üzerinde, Laleli Çukurçeşme mevkiinde bir dönem su
terazisi bulunduğu ve yok olduğundan bahsetmiştir.
4.3.2.5. Dülgerzade (Kıztaşı) Cami Su Terazisi
Fatih İlçesi Sofular Mahallesi Eski Saraçhane Sokak üzeri, 170 pafta, 1049 ada, 5
parselde yer almaktaydı. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su
terazisinin tescil kaydına ulaşılamamıştır. Göncüoğlu (2009), 1780 yılında yapılan
Dülgerzade Camii çeşmesi ve su terazisinin caminin arka tarafında yani kuzeyinde yer
bulunmakta olduğunu belirtmektedir. Fotoğraflardan anlaşıldığı kadarıyla Şehzade
Mehmet Camii avlusunda yer alan su terazisine benzemektedir (Şekil 4.75.). Kare bir
taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda kesme taş malzeme ile inşa edilen
yapının köşelerinin sütunceler ile yumuşatıldığı anlaşılmaktadır.
137
Şekil 4.75. Dülgerzade Cami Su Terazisi (Encümen arşivi); 1918 yılı fotoğraf
(Göncüoğlu Arşivi)
4.3.2.6. Kocamustafapaşa Su Terazisi
Fatih İlçesi Ali Fakih Mahallesi Kocamustafapaşa Caddesi, 338 pafta, 1174 ada, 1
parsel üzerinde yer almaktaydı. Mülkiyeti Fatih Belediyesi’ne ait olan su terazisi 16
Aralık 1992 tarihinde 4273 sayılı karar ile tescil edilmiştir (4 No’lu KVKK arşivi).
Fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla taş-tuğla almaşık örgü ile inşa edilmiştir (Şekil 4.76.).
Kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir forma sahip olduğu görülen su
terazisinin bulunması gereken alan park olarak düzenlenmiştir.
Şekil 4.76. Kocamustafapaşa Su Terazisi (4 No’lu KVKK arşivi)
138
Şekil 4.77. Kocamustafapaşa Su Terazisi konumu (2018)
4.3.2.7. Acıhamam Su Terazisi
Pekuğur (1972), Halkalı suları üzerinde, divan yolu üzerinde Acıhamam mahallinde bir
su terazisi bulunması gerektiğinden ve yok olduğundan bahsetmiştir. Su terazisinin
günümüzde (2018) Sultanahmet tramvay durağı arkasındaki Dr. Eminpaşa Sk.
üzerinde bulunan ve hala işlevini sürdüren hamama ait olması gerekmektedir.
4.3.2.8. La’li Mustafa Efendi Çeşmesi Su Terazisi
Eyüpsultan İlçesi Eyüp Çelebi Caddesi üzerinde yer almaktaydı. Kozanoğlu (2013)
çalışmasında; kesme taştan inşa edildiği anlaşılan su terazisinin La’li Hacı Mustafa
Efendi Çeşmesi’nin sol tarafında ve kabirlerin arasında bulunduğunu, çeşmeden 15 m
kadar uzaklıkta olup 2013 itibarıyla harap durumda olduğunu belirtmektedir.
4.3.2.9. Bayrampaşa Su Terazisi 2
Bayrampaşa İlçesi Sağmalcılar Mahallesi 18/3 pafta 22823 parselde yer almaktaydı.
Mülkiyet bilgisi bulunmayan su terazisi 04.08.1989 tarihinde 1294 sayılı karar ile 1.
grup eski eser olarak tescil edilmiştir (1 No’lu KVKK arşivi). Otogar yerleşim alanı
içerisinde bulunan iki su terazisinden biri olup otogar inşaatı sırasında 1988-1989
yıllarında yıkılmıştır. İstanbul 1 Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma
Kurulu’nun 8 ocak 2009 gün ve 903 sayılı kararı ile eski belgelere dayanarak su
terazisinin rekonstrüksiyon projelerinin hazırlanması istenmiştir.
139
4.4. ÜSKÜDAR SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Üsküdar’ın su ihtiyacı 16. yüzyıla kadar tepelerin içine açılan küçük galerilerden ve
kaynak sularından karşılanmıştır. Roma devrinde Üsküdar’da birkaç küçük dini
binanın dışında hiçbir önemli eser yapılmamış ve o devirde Üsküdar çok küçük bir
yerleşim yeri olarak kalmıştır. Bu sebeple Roma döneminden kalma bir su tesisi
bulunmamaktadır. Osmanlı egemenliğinden sonra nüfus yoğunluğu artan Üsküdar’ın
su ihtiyacını karşılamak üzere en az 18 adet bağımsız vakıf suyolları ile Çamlıca
Tepesi’nin eteklerinden çıkan kaynak suları toplanarak 3 - 15 km uzunluğundaki isale
hatları ile çeşme, cami, hamam, dergâh ve kilise gibi yerlere su dağıtımı yapılmıştır.
Üsküda’daki bütün su tesislerinin isale hatları ve onların dağıtım şebekeleri, su
terazileri ile vakıf su tesisleri harap olmuştur. Şehir planı zamanla değişmiş, yeni yollar
açılmış, isale ve dağıtım hatlarının üzerine binalar yapılmıştır. Çeşmelerin önemli bir
bölümü ortadan kalkmış, kalanlar ise harap durumdadır (Çeçen, 1991).
Bu bölümde; Üsküdar Suyolu üzerinde bulunduğu düşünülen 7 adet günümüze

Üsküdar Suyolu üzerinde günümüze ulaşmış olan su terazilerinin tümü tescilldir.

Osmanlı döneminde karşımıza çıkan bu isale hattı üzerindeki su terazileri de Osmanlı
dönemine aittir. Diğer suyollarındaki külliyelerde karşımıza çıktığı gibi Üsküdar Suyolu
üzerinde de Yeni Valide Su Terazisi (4.4.1.2.) ve Atik Valide Su Terazisi (4.4.1.3.) büyük
külliyelerin bahçe duvarı içinde bulunarak benzer mimari özellikler göstermektedir.
Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi (4.4.1.5.), suyolunun bilinirliği en yüksek su
terazisidir.
Diğer suyollarındaki su terazileriyle karşılaştırıldığında bu suyolu üzerindeki

günümüze ulaşmış su terazilerinin koruma durumunun daha iyi olduğu söylenebilir.
Bölgedeki yok olmuş su terazilerinin sayısı günümüze ulaşmış olanlara göre yüksektir
ve bu yapıların konumu Üsküdar sahil bölgesinde yoğunlaşmıştır. Külliyelerin ve
yerleşim yerinin merkezinin bu bölgede olması bu durumu açıklamaktadır.
140
Şekil 4.78. Üsküdar Suyolu üzerindeki su terazileri
141
4.4.1. Üsküdar Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.4.1.1. İmrahor Su Terazisi
(Envanter No A.37.) (ÜV1)
Üsküdar İlçesi Salacak Mahallesi Doğancılar Caddesi 17 pafta, 356 ada, 1 parsel
güneyinde kaldırım üzerinde bulunmaktadır. Yapı sadaka taşıyla aynı kaldırım
üzerindedir. Mülkiyeti ve bakımı kamuya ait olan su terazisi 14 Nisan 1973 tarihinde
Yanındaki Mirahuru el-hac Mehmet Ağa tarafından yaptırılan İmrahor Camisi ile aynı
tarihlerde yapılmış olması nedeniyle 16. yy da caminin su ihtiyacını karşılamak
amacıyla döşenen su isale hattına ait bir su terazisi olduğu düşünülmektedir. Cephesi
ve eski fotoğrafından anlaşılacağı üzere, kesme taştan yapılan su terazisinin çatısı ile
birlikte su borularının da günümüze ulaşmadığı tespit edilmektedir (Şekil 4.79.).
Şekil 4.79. İmrahor Su Terazisi ve sadaka taşı (Çeçener, 2007; 2018)
Su terazisinin dikdörtgen planlı, kesme taşla inşa edildiği anlaşılmaktadır. Yapının örgü
sisteminde yer yer tuğla malzeme de kullanıldığı görülmektedir. Faal olduğu dönemde
kullanılan tırmanma demirlerinin bir bölümü günümüze ulaşmıştır. Plan boyutlarının
105 cm x 105 cm, yüksekliğinin 245 cm olduğu anlaşılmıştır. 12 cm x 15 cm boyutlu boru
nişleri ve derz dolgusu taş duvar örgüsü günümüzde algılanmaktadır.
Yapının tekniği, malzemesi ve süsleme özellikleriyle özgün durumunu büyük ölçüde

koruduğu görülmektedir. Ancak mimari eleman kaybı (boru ve üst örtü) vardır.
142
4.4.1.2. Yeni Valide Su Terazisi
Üsküdar İskele Meydanı’nda yer almaktadır. Klasik Osmanlı Mimarisi’nin son ve Lâle
Devri’nin en önemli örneği olan külliye III. Ahmet’in annesi Gülnûş Emetullah Sultan
tarafından yaptırılmıştır. Külliye; cami, sıbyan mektebi, imaret, türbe, hazîre, sebil,
çeşmeler, abdest muslukları, helâlar, su haznesi, gusülhane, meşruta, dükkânlar ve
hünkâr kasrından meydana gelmiştir. Çarşı kapısından caminin dış avlusuna
girildiğinde büyük su haznesi yer almaktadır. Menzil çeşmesinin arka tarafındaki
büyük hazne, aynı zamanda külliye ile birlikte yaptırılan suyollarıyla getirtilen suyun
külliyedeki su tesislerine dağıtımını sağlayan bir maksemdir (Orman, 2013). Valide
bağından gelen su, buradan büyük havuza, çeşmelere, abdest musluklarına, şadırvan
ve sebillere dağılmaktadır. Su haznesi, kesme taş ve tuğla hatıllı olarak yapılmış olup,
kirpi saçaklı ve tonoz örtülüdür.
Şekil 4.80. Yeni Valide Su Terazisi. (2018)
Günümüzde (2018) bahçe duvarının içinde Atik Valide Su Terazisine benzeyen bir
mimariyle ve hatta ondan yüksek boruların caminin su sistemindeki suyun basıncını
dengelemek için yapılan bir su terazisi olduğu düşünülmektedir. Diğer su terazilerinde
olduğu gibi bir başlığı ve alt kısmında sac kapak ile kapanan bir bölüm mevcuttur. İki
adet kalın kesitli pik boru görülmüştür. Yapının yüksekliği yaklaşık caminin dış
duvarının yüksekliği (625 cm) kadardır (Şekil 4.80.).
143
4.4.1.3. Atik Valide Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Atik Valide Mahallesi Atik Valide Camii beden duvarı üzerinde Çinili
Camii Sokağı 39 pafta, 228 ada, 1 parselde bulunmaktadır. 14 Nisan 1973 tarih ve
7086 sayılı tescil kararı cami ve hazire içindir (6 No’lu KVKK arşivi). Mülkiyeti Atik
Valide Sultan Vakfı’na ait olduğu bilinmektedir (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Şekil 4.81. Atik Valide Su Terazisi. (Çeçener, 2007; 2018)
Caminin avlu duvarı üzerinde yer alan su terazisinin kâgir olarak 16. yy da külliye ile
inşa edildiği anlaşılmaktadır. Cephesi sıvalı olan su terazisinin boru tesisatı açıkta
olduğundan dışarıdan görülebilmektedir. Su terazisinin beş adet pik borusunun bir
tanesinin kalın kesitli, kalan dört tanesinin daha ince kesitli olduğu gözlemlenmiştir.
Demir döküm borular siyah renkte boyanmıştır. Nurbanu Valide Sultan tarafından
yaptırılan kare planlı su terazisi 20. yy da külliye ile birlikte onarım geçirmiş olup
betonarme çerçeve ve pik döküm borularla yenilenmiştir (Şekil 4.81.). Yapının
günümüze yakın bir tarihe kadar çalışır durumda olduğu ve yanına gidildiğinde su sesi
duyulabildiği öğrenilmiştir (Mahalle sakinleri ile görüşme, 2018).
144
4.4.1.4. Kapıağası Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Zeynep Kamil Mahallesi Nuhkuyusu Caddesi 33 pafta, 283 ada, 3 parsel
üzerinde otobüs durağı yanında bulunmaktadır. Mülkiyeti ve bakımı Üsküdar
Belediyesi’ne ait olan su terazisi 14 Nisan 1973 tarihinde 7086 sayılı karar ile tescil
edilmiş ve 1990’lı yıllarda onarım görmüştür (6 No’lu KVKK arşivi).
Su terazisi, Üsküdar su sistemi üzerinde bulunan en görkemli ve güzel yapılardan

biridir. Karacaahmet Duvardibi su terazisine çok yakın bir konumda bulunmaktadır.
Su terazisi, 18.yy da Sadrazam Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. Konum

itibarıyla ölümü çağrıştıran Karacaahmet Mezarlığı ile hayatın kaynağı olan suyun
buluştuğu bir nokta özelliği taşımaktadır. Mihrişah Sultan Çeşmesi yanında ve
Üsküdar’ın en büyük ikinci su terazisidir.
Yapı kare plana yakın olup yukarıya doğru incelen bir forma sahiptir (Şekil 4.82.).
Cephesi tuğla ve taştan çatısı ise sadece taştan yapılmıştır. Su terazisi 235 x 235 cm
plan boyutlarındadır (Şekil 4.83.). Su terazisi 14 m yüksekliğinde, kesme taş ve tuğla
malzemeden hatıllı olarak yapılmıştır.
Yapının dış kısmında su haznesine çıkışı sağlayan bir basamak yoktur. Bu terazide de
aynen Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi’nde olduğu gibi 50 x 75 cm boyutlarında bir
giriş kısmı bulunmaktadır. Ancak basık kemerli taş söveli bu giriş günümüzde
kapatılmıştır.
Genel görünüşü ve malzeme yapısı dikkate alındığında oldukça iyi durumda olduğu
görülmektedir. Zaman içinde hafif yıkıntılar şeklinde bozulan kısımlarının sıvanarak
tamir edildiği görülmüştür. Üstte bulunan su haznesinin sağlam durumda olduğu
anlaşılmaktadır. Yapının tadilatı sırasında üstteki başlığın tamamlandığı eski
fotoğraflara bakılarak fark edilmektedir. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi’nin
başlığına benzer bir başlık ile yapı örtülmüştür.
145
Şekil 4.82. Kapıağası Su Terazisi. (Pekuğur, 1972)
Şekil 4.83. Kapıağası Su Terazisi. (2018)
146
4.4.1.5. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Zeynep Kamil Mahallesi Tıbbiye Caddesi 33 pafta, 286 ada, 4 parsel
üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti ve bakımı Üsküdar Belediyesi’ne ait olan su
terazisi 14 Nisan 1973 tarihinde 7086 sayılı karar ile tescil edilmiş olup ve yakın
zamanda onarım görmüştür (6 No’lu KVKK arşivi).
Üsküdar Duvardibi Karacaahmet Kuşbağı Mezarlığı köşesinde bulunan su terazisi

18.yy da düz çatılı ve taş örtülü olarak inşa edilmiştir. Selimiye Külliyesi’nin su
ihtiyacını karşılamak amacıyla döşenen su isale hattına ait bir su terazisi olduğundan
hareketle Sultan 3. Selim zamanında yakınındaki Kapıağası su terazisi gibi Sadrazam
Damat İbrahim Paşa tarafından yaptırıldığı düşünülmektedir (Pekuğur, 1972).
Su terazisinin küfeki kesme taştan 280 x 280 cm boyutlarında ve 104 cm yüksekliğinde

olan kare şeklindeki bir kaide üzerine yukarıya doğru daralan bir şekilde inşa edildiği
görülmektedir (Şekil 4.84.). Cephesi tuğla ve taştan çatısı ise sadece taştan yapılan su
terazisinde herhangi bir kitabe veya bezemeye rastlanmamaktadır. Yapının
yüksekliğinin lazermetre ile yapılan ölçüm sonucunda 13 m olduğu tespit edilmiştir.
Pekuğur’un fotoğrafından 1972’de açık olduğu anlaşılan mezarlık cephesindeki,
hazne kısmının bakım ve onarımı amacıyla yapılan 65 cm x 85 cm boyutlarındaki
girişin de sonradan tuğla malzeme ile örülerek kapatıldığı görülmüştür (Şekil 4.87.).
Pekuğur (1972), yapının iç kısmında minare merdivenlerine benzeyen basamak
taşlarının mevcut olduğunu söylemektedir. Yol kotunun zamanla yükseldiği fark
edilmiştir. Kesme taş ve tuğla hatıllı olarak yaptırılan su terazisinin bulunduğu konum,
yüksekliği ve görkemli yapısı ona anıtsal bir görünüm kazandırmaktadır. Tepe
noktasında su haznesiyle birlikte dört ayak üzerine oturtulmuş zarif bir top tepeliği
bulunmaktadır (Şekil 4.86.).
Su terazisi; yapısal durumu, yapım tekniği, malzemesi ve süsleme özellikleri dikkate

alındığında özgün durumunu büyük ölçüde koruduğu görülmektedir. Su terazisinin
gövdesinin köşelerinin yontulmasıyla gövdeye sütunumsu bir görüntü verildiği
anlaşılmaktadır (Şekil 4.85.). Su terazisinin üst bölümünün de yer yer beton sıvalı
olduğu görülmektedir.
147
Şekil 4.84. Karacaahmet Su Terazisi Ön Görünüş ve Yan Cephe (Pekuğur, 1972)
Şekil 4.85. Karacaahmet Su Terazisi Duvar Örgüsü ve Arka Cephe (Pekuğur, 1972)
148
Şekil 4.86. Karacaahmet Su Terazisi. (2018)
Şekil 4.87. Karacaahmet Su Terazisi Giriş Kapısı (Pekuğur, 1972; 2018)
149
4.4.1.6. Barbaros Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Barbaros Mahallesi Müjdat Gezen Sokağı üzerinde 162 pafta, 12 ada
79 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti şahsa ait olan su terazi 13 Mayıs 2009 tarihinde
Şahsa ait evin bahçesinde yer alan su terazisi kare planlı olarak kesme taş ve tuğla
malzeme kullanılarak yapılmıştır. Aşağıdan yukarıya doğru incelen bir formda
yapıldığı görülen su terazisinin üstte su haznesi mevcuttur. Yapıya ait 75 cm x 75 cm
plan ölçüleri tespit edilmiştir. Yüksekliği 390 cm almaşık örgü üzerinde 40 cm başlık
430 cm olarak ölçülmüştür. Yapının en tepesinde demir çubuk bulunmaktadır. Ucu
halka şeklinde olan demir tırmanma çubukları yapının yan cephesindedir (Şekil 4.88.).
Yapılan incelemede almaşık duvar örgüsünün üzerinde muhdes olduğu düşünülen

sıvayla kısmi derz yapılmış olduğu görülmüştür. Su terazisinde bitkilenme olduğu
tespit edilmiştir. Su terazisinin alt kısmında bulunan yapının su deposu olduğu tahmin
edilmektedir.
Şekil 4.88. Barbaros Su Terazisi (2018)
150
4.4.1.7. Kısıklı Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Kısıklı Mahallesi Ferah Caddesi 154 pafta, 791 ada, 17 parsel üzerinde
bulunmaktadır. Mülkiyeti Üsküdar Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 12 Şubat 1990
Haskan (2001), ‘Avcı Kazım Sokağı’nın başında ve eski karakol binasının yanındadır.’
ifadesini kullanmış olsa da yerinde yapılan araştırma sonucunda; Avcı Kazım Sokağı
üzerinde Cumhurbaşkanlığı Konutu olduğu için inceleme yapılamamıştır. Ancak yakın
konumda karşılaşılan yapının bahsi geçen su terazisi olabileceği düşünülmüştür.
Ferah Caddesi üzerindeki su terazisinin kare taban üzerine bir kısmı kare planlı, kalan
kısmı ise silindirik formda inşa edildiği anlaşılmaktadır. Toprak su borularının ve
tırmanma demirlerinin kısmen günümüze ulaştığı görülmektedir. Kırılmış olan künk
borular da günümüzde görülebilmektedir. 120 cm x 120 cm plan ölçülerinde olduğu
tespit edilen su terazisinin kare tabanlı kısmının yüksekliği 220 cm iken üst kısımdaki
silindirik plan şemasındaki kısmın yüksekliği 200 cm ölçüsündedir. Kare tabanlı kısmın
duvar örgüsü iki sıra tuğla üç sıra taş şeklindedir (Şekil 4.89.). Silindirik planlı kısımda
tuğla malzeme daha yoğundur. Cephesinde beton sıvalı olan bazı yüzeylerde
bitkilenme tespit edilmiştir. Tabana yakın kısımda malzeme kaybı görülmüştür.
Şekil 4.89. Kısıklı Su Terazisi. (2018)
151
4.4.2. Üsküdar Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri
4.4.2.1. Selimiye Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Selimiye Mahallesi Selimiye Kışlası içinde yer almaktaydı. Tapuda 4
Pafta, 301 Ada, 7 Parsel olarak kayıtlı olup Maliye Hazinesi mülkiyetindedir.
14.04.1973 tarihinde 7086 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 19. yüzyılda inşa edilen
Selimiye Kışlası ile birlikte inşa edilmiştir (Haskan, 2001; Kozanoğlu, 2013).
1827’de, Büyük Çamlıca ve Küçük Çamlıca’dan iki kol halinde Kışla’ya getirilen sular
su terazisinden geçirilerek kışlanın yapılarına ulaştırılmıştır.
4.4.2.2. Karacaahmet Duvar Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Karacaahmet Türbesi önündeki mezarlık duvarına gömülü biçimde yer
almaktaydı. Tapuda 33 Pafta, 279 Ada, 1 Parsel olarak kayıtlıdır (Şekil 4.90.).
Su terazisi, eski fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla taş kapak ve pik borulara sahipti.
Çeçener (2007), su terazisinin Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi (4.3.1.5.) ile
Kapıağası Su Terazisi (4.3.1.4.) arasında yapılmış olmasının, mühendislik açısından
incelenmesi gereken bir konu olduğunu belirtir. Karacaahmet Mezarlığı’nı çevreleyen
bahçe duvarı yapımı sırasında yok olduğu tahmin edilmektedir.
Şekil 4.90. Karacaahmet Duvar Su Terazisi. (Çeçener, 2007; 2018)
152
4.4.2.3. Harem İskelesi Su Terazisi
Haskan (2001), Daya Hatun Namazgâhı’nın yanında yer almakta olduğunu, 8-9 pafta,
314-341 ada üzerinde bulunmakta olduğunu, Selimiye’nin yerlilerinden Sayın Halil
Karabacak’ın ifadesine göre, Harem İskelesi Caddesi üzerinde bulunan su terazisinin
1960’lı yıllarda yıktırıldığını belirtir.
4.4.2.4. Sultaniye Sokağı Su Terazisi
Haskan (2001), Dr. Sıtkı Özferendeci Sokağı’nın başında yer almakta olduğunu belirtir.
4.4.2.5 Hatice Sultan Su Terazisi
Haskan (2001), İhsaniye semtindeki Neyzenbaşı Halil Can Sokağı üzerinde ve eski
İhsaniye Karakolu’nun hemen yanında yer almakta olduğunu belirtir.
4.4.2.6. Beşir Ağa Çeşmesi Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Salacak Mahallesi Salacak Tunusbağı Caddesi üzerinde yer almaktaydı.
Tapuda 15 Pafta, 364 Ada, 16 Parsel önü olarak kayıtlı olan su terazisinin tescil kaydına
ulaşılamamıştır (Şekil 4.91.). Atik Valide Suyuna bağlı olarak çalıştığı bilinen su
terazisinin eski fotoğraflarından kare tabanlı bir forma sahip olduğu anlaşılmaktadır.
Haskan (2001), Doğancılar-Tunusbağı arasında, tramvay caddesi üzerinde bulunurken

1970’li yıllarda sebepsiz yere sökülüp atıldığını belirtir.
Şekil 4.91. Beşir Ağa Çeşmesi Su Terazisi (aktaran: Çeçener, 2007)
153
4.4.2.7. Nasuhi Su Terazisi
Pekuğur (1972), çalışmasında; Üsküdar İlçesi Doğancılar Nasuhi Tekkesi önünde yer
almakta olduğunu, 75 cm x 85 cm boyutlarında kareye yakın demir şebeke ile çevrili
olan su terazisinin yüksekliğinin 300 cm olduğunu, su haznesinin taştan olup bu
terazinin eskiden Atik Valide suyu ile çalıştığının düşünüldüğünü ve yapıldığı tarihin
bilinmediğini belirtir. Su terazisinin, yakında bulunan orijinalinin yıkılmasından sonra
demir konstrüksiyon olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır (Pekuğur,1972) (Şekil 4.92.).
Şekil 4.92. Nasuhi Su Terazisi (Pekuğur, 1972; Çeçener, 2007)
4.4.2.8. Sinan Paşa Cami Çeşmesi Su Terazisi
Haskan (2001), Üsküdar Kaymakamlık binasının arka taraflarında ve Topraklı

Sokağı’nın sol köşesinde yer almakta olduğunu, terazinin hemen arkasında Sinan Paşa
Camii ve Haziresi’nin bulunduğunu ve Sadrazam Sinan Paşa tarafından 1582-1591
yılları arasında camiyi ile çeşmenin yaptırıldığını belirtir.
1976 yılı baharında, cami yeniden yaptırılmış olup çeşme de cami hizasına taşınmıştır.
Bu çalışmalar yapılırken çeşmenin içinde, suyun akışını tanzim eden bir su terazisinin
bulunduğu görülmüştür (Haskan, 2001).
154
4.4.2.9. Hacı Ahmet Paşa Su Terazisi
Haskan (2001), Doğancılar Meydanı’nda Çakırcıbaşı Hasan Paşa Camii yakınındaki

Ramazanoğlu Sünbülzade Sokağı üzerinde yer almakta olduğunu belirtir.
Doğancılar ’da Hacı Ahmet Paşa Türbesi ve Cami bahçesinde bulunmuş olan su
terazisinin bu yapı grubuna hizmet verdiği düşünülmektedir (Şekil 4.93.).
Şekil 4.93. Hacı Ahmet Paşa Su Terazisi (Necdet İşli arşivi; 2018)
4.4.2.10. Salacak Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Salacak Mahallesi Salacak İskele Arkası Sokak üzerinde yer almaktaydı.
20 Pafta, 358 Ada, 1 Parsel önünde olduğu belirtilerek 14 nisan 1973 tarihinde 7086
sayılı karar ile tescil edilmiştir. Günümüzde söz konusu parselde kayıp eserin bulunduğu
yerde yoğun bir konut dokusu olduğu görülmektedir (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
4.4.2.11. Ayazma Cami Su Terazisi
Sultan III Mustafa tarafından yaptırıldığı bilinmektedir. Haskan (2001), Ayazma

Camii’nin kıble tarafında Tulumbacılar Sokağı başında ve eski Ayazma Karakolu’nun
önünde yer almakta olduğunu belirtir.
4.4.2.12. Yeni Çeşme Su Terazisi
Üsküdar’da Hâkimiyet-i Milliye Caddesi’nde Hale Sineması, eski Postane ve Mal

Müdürlüğü binalarının üstündeki parkın yerinde yer almaktaydı. Su terazisinin
yanında görülen kesme taştan yapılmış olan Yeni Çeşme Camii, 1935 tarihinde yol
genişletilirken yıktırılmıştır. Bu caminin oldukça geniş bir mezarlığı vardır. Şimdi
yerinde, PTT binaları ile birçok dükkân ve apartman bulunmaktadır.
155
Hazîre; Ahmediye Meydanı, Halk Caddesi'nin sağ tarafı ve bir kısmı, Türbe Kapısı
Sokağı ve Açık Türbe Sokağı'nın sol tarafı ile çevrili alanı kaplamıştır (Şekil 4.94.).
Şekil 4.94. Yeni Çeşme Su Terazisi. (Necdet İşli arşivi; 2018)
4.4.2.13. Aziz Mahmut Hüdai Su Terazisi
Çeçener (2007), Üsküdar İlçesi Aziz Mahmut Hüdai Dergâhı ’nın Hüdai Mahmut
Sokağı’ndaki üst giriş yolunun sol tarafında alçak bir duvarın içinde yer aldığını belirtir.
Şekil 4.95. Aziz Mahmut Hüdai Su Terazisi (Çeçener, 2007)
4.4.2.14. Rumi Mehmet Paşa Su Terazisi
Çeçener (2007), Rumi Mehmet Paşa Camii’nin deniz cephesi önündeki su haznesi ve
mutfak harabelerinin bugün Şemsi Paşa Meydanı diye anılan Neşetabat Kasrı’nın
arazisinde kaldığını, arazinin arka kısmının bir Rum vatandaş tarafından bostan haline
getirildiğini ve bu bostanın kuyusunun yanında, 3 m yüksekliğinde bir su terazisi yer
almakta olduğunu belirtir (Şekil 4.96.).
156
Ancak, 1980 yıllarına doğru İstanbul Belediyesi’nce burada kanalizasyon deşarj
tesisleri yapılırken su terazisi de yok edilmiştir. Tabanı yaklaşık 1,2 m x 1,2 m ve
yaklaşık 3 m yüksekliğindeki bu eser kesme küfeki taştan yapılmıştır (Çeçener, 2007).
Şekil 4.96. Rumi Mehmet Paşa Cami (Çeçener, 2008)
4.4.2.15. Sultan 2. Mahmut Çeşmesi Su Terazisi
Haskan (2001), Şemsi Paşa Meydanı’ndaki Adliye Camii’nin hemen yanında yer
almakta olan su terazisinin 1930-35 tarihlerinde ortadan kalkmış olan çeşmenin
yanında bulunmakta olduğunu belirtir.
Mehmet Raif Bey, 1896-1897 tarihinde basılan Mir’at-i İstanbul adlı eserinde,
çeşmenin suyunun akmadığını ve yan tarafında da büyük bir su terazisinin
bulunduğunu yazmaktadır. Sultan 2.Mahmut tarafından yaptırılan çeşmenin, 1816
yılında yapıldığı Enderuni Şair Vasıf Bey’in divanından öğrenilmektedir (Haskan,
2001).
4.4.2.16. İbrahim Paşa Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Mimar Sinan Mahallesi Selami Ali Efendi Caddesi üzerinde eski çingene
fırını karşı köşesinde yer almaktaydı (Şekil 4.97.). Tapuda 35 Pafta, 446 Ada, 20 Parsel
olarak kayıtlı olup İBB mülkiyetindedir. 22 aralık 1964 tarihinde 2646, 14 nisan 1973
tarihinde 7086, 28.11.1988 tarihinde de 837 sayılı karar ile tescil edilmiştir. Çeçener
(2007), adı geçen caddenin Kassam Çeşme Sokağı ile birleştiği yerde ve sokağın sağ
157
köşesinde olduğunu belirtir. Kozanoğlu (2013), terazinin Nevşehirli Damat İbrahim
Paşa tarafından 18. yüzyılda yaptırıldığını belirtir.
1985 tarihli fotoğrafından, taş-tuğla almaşık örgülü olarak tabandan yukarı doğru
incelen bir formda olduğu analaşılmaktadır.
Şekil 4.97. İbrahim Paşa Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016; Necdet İşli arşivi, 1985)
4.4.2.17. Matbah Emini Hacı Halil Efendi Su Terazisi
Üsküdar İlçesi Mimar Sinan Mahallesi Durbali Sokağı ile Hacı Mutu Sokağı’nın kesiştiği
noktada yer almaktaydı. Tapuda 53 Pafta, 246 Ada, 9 Parsel olarak kayıtlıdır. Haskan
(2001), Toygartepe üzerinde bulunmakta olduğunu belirtirmektedir.
Matbah Emini Hacı Halil Efendi, Toygar Camii önünde 1707 tarihinde yaptırdığı ilk
çeşmesi için Torbalı Sokağı ile Hacı Mutu Sokağı’nın birleştiği yerde bulunan küçük,
kesme taş bir su terazisi yaptırmıştır (Şekil 4.98.) (Çeçener, 2007).
Çeçener (2007), bu noktada 1968 yılında rastlanan kalıntının, yapılan araştırma ve

inceleme sonucunda su terazisine ait olduğunu belirtir.
158
Şekil 4.98. Matbah Emini Hacı Halil Efendi Su Terazisi Kalıntısı (Çeçener, 2007; 2018)
4.4.2.18. Selami Ali Efendi Su Terazisi
Haskan (2001), Selami Ali Efendi Caddesi üzerinde bir su terazisinin yer almakta
olduğunu belirtir.
4.4.2.19. Şuca Ahmet Paşa Su Terazisi
Haskan (2001), Bülbüldere Caddesi üzerinde yer almakta olduğunu beliritir.
4.4.2.20. Beylerbeyi Su Terazisi
Çeçener (2008), 1970 li yıllarda Boğaziçi Köprüsü ve yan yolları yapılırken yıkılmış olan
bu su terazisinin Osmanlı dönemi su uygarlığının anıtsal öneme sahip eserlerinden
olduğunu belirtir. (Şekil 4.99.).
Şekil 4.99. Beylerbeyi Su Terazisi (Zarif Orgun arşivi, aktaran: Çeçener, 2008; 2018)
159
Fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla su terazisi; yukarı doğru incelen formda, almaşık taş-
tuğla duvar örgülü, boru nişine sahip olan, taş başlıklı bir yapıdır.
4.4.2.21. Halil Paşa Türbesi Su Terazisi
Üsküdar İlçesi, Aziz Mahmut Hüdai Mahallesi, Aziz Mahmut Efendi Sokak, 441 ada, 21
parsel üzerinde bulunan Halil Paşa Türbesi’nin yanında var olmuştur. Türbenin 17. Yy
da yapıldığı düşünülmektedir. Halil Paşa Türbesi, Mahmut Paşa Türbesi, çeşme, sebil,
Kapıcı Tekkesi ve sarnıçtan oluşan yapı grubuna dahil olan yapı; güneydoğusunda bir
yalağın bulunması, güneybatı köşesine bitişik olan sarnıç dehlizindeki künkler, kulenin
baca deliklerinin olmayışı gibi özellikler sebebiyle su terazisi olarak
değerlendirilmiştir. 1907’de var olan su terazisi daha sonra yıkılıp yerine alaturka
kiremitle örtülü bir oda eklenmiştir (Alçı, 2012). Fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla su
terazisi, çevresindeki yapılar gibi almaşık taş-tuğla örgü tekniğiyle inşa edilmiştir.
Tepesinde bir başlık bulunmaktadır. Su terazisinin yapı grubuna hizmet vermek
amacıyla yapıldığı düşünülmüştür (Şekil 4.100.).
Şekil 4.100. Halil Paşa Türbesi (Gurlitt, 1912)
160
4.5. TAKSİM SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Su ihtiyacını gidermek üzere III. Ahmet’in başlattığı, Bahçeköy’den su getirme projesi

I. Mahmut tarafından bitirilerek 1731 yılında hizmete açılmıştır. Sonraki yıllarda
yapılan ekleme ve düzeltmeler sonucunda II. Mahmut döneminde 1839 yılı itibariyle
tesisler son şeklini almıştır.
Toplam uzunluğu 25 km olan isale hattı ile Bahçeköy Kemeri’nden geçen sular
Harbiye’deki makseme ve oradan da Taksim’deki büyük su deposuna ve makseme
ulaşmıştır. Bu şekilde Boğaziçi’nde Yeniköy’den Kasımpaşa’ya kadar olan sahilin ve
Beşiktaş, Galata, Beyoğlu ile Kurtuluş’un bir bölümünün suyu karşılanmıştır. Belgrad
ormanlarında bulunan üç bent (Topuzlu, Valide, II. Mahmut) topladığı suları
Boğaziçi’ne ve Beyoğlu’na ulaştırmaktadır.
Taksim sözcüğü; bölme, bölerek dağıtma anlamına gelmektedir. Maksem veya

maksim ise taksim edilen yer demektir. Taksim Maksemi, halen ayakta olup Beyoğlu
İstiklal Caddesi’nde bulunan Fransız Konsolosluğu karşısındaki sekiz köşeli güzel
yapıdır. Giriş kapısı üzerindeki kitabeden 1732 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır
(Çeçen, 1999).
Bu bölümde; Taksim suyolu üzerinde bulunduğu düşünülen 11 adet günümüze

Suyolunun geçmişi de göz önüne alındığında tüm su terazilerinin Osmanlı dönemine

ait olduğu söylenebilir. Günümüze ulaşmış Taksim suyolu üzerindeki su terazilerinin
çoğu onarım görmemiştir. Taksim Su Terazisi (4.4.1.2.) Taksim Suyolu üzerinde
onarım görmüş ve dikkat çeken bir su terazisidir.
Su terazilerinin haritası incelendiğinde, Beyoğlu-Galata bölgesinde ve Emirgan’da

yoğunlaştığı tespit edilmiştir.
161
Şekil 4.101. Taksim Suyolu üzerindeki su terazileri
162
4.5.1. Taksim Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.5.1.1. Galatasaray Su Terazisi
(Envanter No A.44.) (TV1)
Beyoğlu İlçesi Kuloğlu Mahallesi Kartal Sokak’ta Galatasaray Lisesi yanında 26 pafta,
487 ada, 2 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti maliye hazinesine ait olan su terazisinin
14 Temmuz 1978 tarihinde 10538 sayılı karar ile tescil edilmiştir (2 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.102. Galatasaray Su Terazisi (2018)
Su terazisinin taş- tuğla almaşık örgülü olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır.

Dikdörtgen formlu olan su terazisinin ön kısmında dikine iki açık alan mevcuttur. Bu
iki açık alan su borularının yeri olup, günümüzde sadece sağ kısımdaki boruların
bulunduğu görülmektedir. Yerinde yapılan incelemede harap durumda olan su
terazisinin duvar içinde 115 cm x 45 cm ölçüsünde bir nişte bulunduğu görülmüştür.
2 adet kalın ve 1 adet ince kesitli pik boru bu nişin içinde yer almaktadır. Nişin iki
yanında çıkma yapan duvarlarıyla planda 300 cm boyutunda bir alan kaplamaktadır.
Yapı, malzeme kaybı ve bitkilenme sebebiyle müdahaleye ihtiyaç duymaktadır (Şekil
4.102.).
163
4.5.1.2. Taksim Su Terazisi
Şişli İlçesi Harbiye Mahallesi Asker Ocağı Caddesi üzerinde 95 pafta, 769 ada, 15 parsel
güneyinde bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda kadastral boşluk bulunan terazi 10
Şubat 2010 tarihinde 3235 sayılı karar ile 1. grup tarihi eser olarak tescil edilmiştir (2
No’lu KVKK arşivi).
Yapı Divan Oteli önündeki ve Taksim Gezi Parkı sonundaki konumuyla ve heybetli
duruşuyla dikkat çekmektedir. İstanbul’da en dikkat çekici ve belki de en çok
bilinen su terazilerden biri olduğunu tahmin etmek zor değildir.
Tamamı küfeki taştan estetik olarak yapılmış olup terazinin haznesine çıkabilmek için
duvarın taş örgüsünde bazı oyuklar bırakıldığı görülmektedir.
Taksim Sularının çevresindeki yerleşim yerlerine ulaştırılmasında çok önemli olduğu

anlaşılan terazi, 280 x 250 cm boyutlarında kareye yakın olarak 750 cm yüksekliğinde
inşa edilmiştir.
Su terazisinin kuzey cephesinin orta kısmını tuğla örgülü olduğu görülmektedir.

Tırmanma demirleri ve taş basamaklarının kısmen günümüze ulaştığı tespit
edilmektedir. Su terazisinin bir cephesinde taş basamaklar var iken diğer
cephesinde ise demir tırmanma basamakları bulunmaktadır. Kesme taştan olan
cephelerinden birinde de boru nişi mevcuttur. Ancak boru bulunmamaktadır
(Şekil 4.103.).
Eski fotoğraflarında bitkilenme sebebiyle görünmeyecek halde olan yapı yakın

zamanda restorasyon geçirmiştir (Şekil 4.104.). Zaman içerisinde oluşan
yüzeylerdeki malzeme kayıpları dikkat çekmektedir. Restorasyon geçiren su
terazisi fiziksel açıdan iyi durumdadır.
164
Şekil 4.103. Taksim Su Terazisi rölövesi (2 No’lu KVKK arşivi)
Şekil 4.104. Taksim Su Terazisi (2018)
165
4.5.1.3. Kasımpaşa Su Terazisi
Beyoğlu İlçesi Kaptanpaşa Mahallesi Piyalepaşa Bulvarı ile Stad Sokak arasında
bulunmaktadır. Yapı, 1540 ada, 10 parselde yer alır. Mülkiyeti Fatih Sultan Mehmet
Vakfı’na ait olan su terazisinin projeleri 07.04.2006 tarihinde 182 sayılı karar ile
onaylanmıştır.
Okmeydanı'ndan Kasımpaşa'ya inen ana yolun sağında, Piyalepaşa Cami'nin

karşısındadır. Konumu ve büyüklüğü itibariyle heybetli bir görüntüye sahiptir. Hut’un
(2016) belirttiği gibi, diğer su terazilerine göre gövdesinin kalınlığıyla dikkat
çekmektedir.
Şekil 4.105. Kasımpaşa Su Terazisi (2018)
Su terazisinin kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda yapıldığı
anlaşılmaktadır. 10 metreden fazla yüksekliğe sahiptir. Su terazisinin alttan küçük bir
girişi mevcuttur. Girişi yuvarlak kemerli olan su terazisinin iki sıra tuğla bir sıra taştan
oluşan almaşık örgülü olarak inşa edildiği tespit edilmiştir. Bir cephesinde boylu
boyunca bir boru nişi olan yapının plan ölçüsü 4 m x 4 m taban ölçüsündedir.
166
Yapılan incelemede su terazisinin tepe kısmının gövdesine göre daha hasarlı olduğu
görülmüştür (Şekil 4.105.). Su boruları günümüzde mevcut değildir. Su terazisinin içi
ise boştur ve tepesi açıktır. Yapının çevresi bakımsız ve atıl durumdadır. Cepheleri
incelendiğinde ise yer yer dökülmelerin olduğu görülmektedir. Yol kenarında bulunan
su terazisinin kendisinin ve çevresinin bakıma ihtiyacı vardır.
4.5.1.4. Küçük Çiftlik Su Terazisi
Şişli İlçesi Harbiye Mahallesi Maçka Demokrasi Parkı içinde 95 pafta, 768 ada, 4
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti İBB’ye ait olan terazi 18 Ağustos 1993 tarihinde
4824 sayılı karar ile 1. grup olarak tescil edilmiştir (2 No’lu KVKK arşivi).
Su terazisinin Tophane Kılıç Ali Paşa Cami ve hamamına su verdiği ve bu suyun

kaynağının da Hilton Oteli’n eteklerinde olduğu bilinmektedir (Pekuğur, 1972).
Şekil 4.106. Küçük Çiftlik Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
167
Yapının üst kısmına çıkmak için demir çubukların kullanıldığı görülmektedir. Yapılış
tarihi bilinmeyen su terazisinin 230 x 210 cm boyutlarında ve yerinde yapılan
incelemede terazinin boyunun yaklaşık 10 m olduğu görülmüştür. Bu sebeple onarım
gördüğü düşünülmüştür. Kare taban üzerine yukarı doğru incelen bir formda
yapılmıştır (Şekil 4.106.). Taksim Suları isale hattı üzerinde bulunan su terazisinin,
taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edildiği görülmektedir.
4.5.1.5. Sinan Paşa Su Terazisi
Beşiktaş İlçesi Sinanpaşa Mahallesi Beşiktaş Caddesi Kafadar İşhanı arkasında 14/1
pafta, 292 ada, 74 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne
ait olan su terazisinin 12 Şubat 1972 tarihinde 6291 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3
No’lu KVKK arşivi).
Günümüzde çevre yapıların su terazisine ulaşmayı engellemesi sebebiyle yerinde

inceleme yapılamamıştır. Çobanoğlu ve diğ. (2016) çalışmasında; binalar arasında
kalmış olan su terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edildiği (Şekil 4.107.),
kare taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda yapıldığı, mermerden yapılan su
haznesi kısmının mevcut olup, üzerinin demir kapak ile kapatıldığı tespit edilmiştir.
Şekil 4.107. Sinan Paşa Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
168
Bulunan yeni ve eski fotoğraflara bakarak su terazisinin zaman içerisinde
çevresindeki yapılaşmaya rağmen fiziksel özgünlüğünü koruduğu, ayakta
kalabildiği ve sağlamlık durumunun iyi olduğu söylenebilir (Şekil 4.108.).
Şekil 4.108. Sinan Paşa Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016)
4.5.1.6. Arnavutköy Su Terazisi
Beşiktaş İlçesi Arnavutköy Mahallesi Dulkadiroğlu Sokak ile Erzurumlu Şükrü Paşa
Sokağı’nın kesiştiği alanda, 532 ada, 10 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul
Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisi 24 Haziran 1983 tarihinde 1. grup eski
eser olarak tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi). 6 eylül 1995 tarih 7618 sayılı kararda
su terazisi olduğu belirtilmiştir.
Yapının taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edilmiş olduğu ve üstte tonoz ile
sonlandırıldığı anlaşılmaktadır. Su terazisinin güney cephesinde üst örtünün altında
yuvarlak kemerli, doğu cephesinde ise altlı üstlü yuvarlak kemerli iki açıklık bulunduğu
tespit edilmektedir. Bu açıklıklardan biri yol kotunun kısmen altında kalmıştır. Güney
cephesinde mermer bir kitabe bulunan yapının su maksemi olduğu düşünülerek, su
terazisinin yapıya bitişik olarak ya da içerisinde bir parça olarak ele alınmış olup
kurulca su terazisi olarak değerlendirilmiştir. Yapıda yer yer malzeme kaybı ve
bitkilenme sorunları gözlenmiştir (Şekil 4.109.).
169
Şekil 4.109. Arnavutköy Su Terazisi (2018)
4.5.1.7. Köprübaşı Su Terazisi
Beşiktaş İlçesi Bebek Mahallesi İnşirah Sokak adresinde, 67 pafta, 156 ada, 6 parselde
bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan su terazisinin
tescil bilgisine ulaşılamamıştır.
Şekil 4.110. Köprübaşı Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
Yukarı doğru incelen bir forma sahip olan su terazisinin üst kısmında küçük bir haznesi
ve tırmanma demirleri vardır. Yapıda künk veya demir boruya rastlanmasa da
boruların yerleri mevcuttur. Bu su terazisinin Beşiktaş civarına Taksim suyunu
dağıttığı tahmin edilmektedir. Taş-tuğla almaşık örgülü olarak inşa edilmiş olduğu
170
anlaşılan su terazisinin dikdörtgen taban üzerine oturduğu görülmektedir.
Günümüzde kullanılmayan yapının üzerinde yer yer bitkilenmeler tespit edilmektedir.
Yerinde yapılan incelemede 115 cm x 135 cm plan boyutlarında ve 665 cm boyunda
olduğu görülmüştür. Su terazisine yapışık durumda işlevi tespit edilememiş bir kâgir
yapı daha bulunmaktadır (Şekil 4.110.).
Yapıda görülen bozulma sorunları, kararma, malzeme kaybı ve bitkilenmedir. Su

terazisi fiziksel bütünlüğünü ve özgünlüğünü kaybetmemiştir.
4.5.1.8. Reşit Paşa Su Terazileri
Sarıyer İlçesi Reşitpaşa Mahallesi Tuncay Altun Caddesi üzerinde 47 pafta, 1048 ada,
4 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Boyacıköy Panayia Avangelistra Rum Ortodoks
Kilisesi Vakfı’na ait olan iki terazi 10 Haziran 1978 tarihinde 10455 sayılı karar ile tescil
Şekil 4.111. Reşit Paşa Su Terazisi (2018)
Taksim Sularını Reşitpaşa semtine dağıtmak için yapılmış olan birbirine yakın iki adet
su terazisi bulunmaktadır. Su terazilerinin cepheleri sıvalı olduğundan mimari
özellikleri anlaşılamamaktadır (Şekil 4.111.). Yapıların zaman içerisinde maruz
kaldıkları tadilat sonrasında pek çok değişikliğe uğradıkları düşünülmektedir.
171
Demir su boruları ön yüzdeki açıklıkta görülebilmektedir. Terazilerden biri Reşitpaşa
otobüs durağının yanında 60 cm x 120 cm boyutlarında dikdörtgen bir yapı olup 275
cm yüksekliğindedir. Su haznesine bağlı üç kalın iki ince demir boru bulunmaktadır.
Diğer terazi de durağın karşı yolunda 75 cm x 160 cm plan boyutlarında 410 cm
yüksekliğinde yine dikdörtgen bir yapıdır (Pekuğur, 1972). Bu yapıyı Pekuğur (1972)
tespit etmiştir. Ancak günümüze ulaşamamıştır. Yerinde yapılan incelemede terazinin
sıvalı başlığının üzerinde iki kanatlı demir kapak olduğu görülmüştür (Şekil 4.112.).
Eski fotoğrafa bakılarak pik boru kayıpları görüldüğü anlaşılmaktadır.
Şekil 4.112. Reşit Paşa Su Terazisi (Pekuğur, 1972)
4.5.1.9. Gözlükçü Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Sezaibey Caddesi üzerinde 42 pafta, eski 139 yeni 161
ada, 1 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan terazinin 10
Haziran 1978 tarihinde 10455 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
Taksim Suyu isale hattı üzerinde bulunan diğer su terazileri gibi çevresindeki yerleşim
yerlerine su dağıtımını sağlamaktadır. 65 cm x 85 cm boyutlarında ve 460 cm
yüksekliğindeki yapının cepheleri sıvalı olduğu için mimari özellikleri tespit
172
edilememektedir. Su terazisinin hazne bölümü 85 cm x 105 cm boyutlarında olup iki
kalın dört ince demir boruya bağlıdır. Su haznesinin yapıdan daha çıkıntılı olması alt
tarafının da geniş olduğunu düşündüğünü söyler (Pekuğur, 1972).
Su terazisinin demir su boruları açıkta olup bir kısmının mevcut olduğu görülmektedir.
Gövdeden daha çıkıntılı olarak yapılmış olan su haznesinin üzerinin sac bir plaka ile
kaplı olduğu tespit edilmektedir (Şekil 4.113.).
Şekil 4.113. Gözlükçü Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
4.5.1.10. Emirgan Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Emirgan Mektebi Sokak üzerinde 40 pafta, 128 ada,
2 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan terazinin 10
Haziran 1978 tarihinde 10455 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
173
Bahçe duvarına bitişik durumda olan su terazisinin kaba yonu taştan inşa edildiği
anlaşılmaktadır (Şekil 4.114.). Yapılan incelemede su terazisinin 75 cm x 80 cm plan
boyutlarında ve 80 cm yüksekliğinde olduğu tespit edilmiştir. Kare planlı yapının ilk
inşa edildiği dönemde yüksekliğinin daha fazla olduğu tahmin edilmektedir. Ancak
yalnızca alt bölümünün günümüze ulaştığı görülmektedir. Otopark alanı içinde
bulunan su terazisi, bulunduğu konum ve oluşan kütlesel kayıplar nedeniyle çok fazla
dikkat çekmemektedir. Yapıda bitkilenme sorunu görülmektedir.
Şekil 4.114. Emirgan Su Terazisi (2018)
4.5.1.11. Bebek Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Yeniköy Mahallesi Yalı Sokak üzerinde 64 pafta, 264 ada, 2 parselde
bulunmaktadır. Mülkiyeti İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne ait olan terazinin 8 Şubat
1975 tarihinde 8265 sayılı karar ile tescil edilmiştir (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Su terazisinin taş-tuğla almaşık örgülü şekilde bitişiğindeki su haznesi ile bir yapı grubu
oluşturduğu görülmektedir. Kare taban üzerinde yükselen yapı, yukarı doğru incelen
bir forma sahiptir. Su terazisi 125 cm x 115 cm kare plana sahiptir. Boyu 610 cm olarak
ölçülmüştür. Yapı çeşme olarak tescil edilmiştir (Şekil 4.115.).
Yerinde yapılan incelemede terazinin bitişiğinde sarnıç işleviyle yapıldığı tahmin

edilen tonoz tavanlı yapının günümüzde mescid olarak kullanıldığı görülmüştür. Yapı
grubunun cepheleri yer yer sıvalı olup malzeme kayıplarına rastlanmaktadır.
174
Şekil 4.115. Bebek Su Terazisi (2018)
4.5.2. Taksim Suyolu Üzerinde Yok Olmuş Su Terazileri
4.5.2.1. Tepebaşı Su Terazisi
Pekuğur (1972), Taksim suları üzerinde, Tepebaşı Taksim Çiviciler Mahallinde

bulunması gerektiğinden ve yok olduğundan bahsetmiştir.
4.5.2.2. Ağa Cami Su Terazisi
Beyoğlu İlçesi Şehit Muhtar Mahallesi İstiklal Caddesi 5 pafta, 356 ada, 5 parselde
üzerindeki Ağa Camii’nin çevre duvarında yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti
Şeyhülharem Hüseyin Ağa Vakfı’na ait olan su terazisinin 14.07.1978 tarihinde 10538
sayı ile tescil edildiği bilinmektedir (2 No’lu KVKK arşivi).
Şekil 4.116. Ağa Camii ve Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2 No’lu KVKK arşivi; 2018)
175
Pekuğur (1972) yaptığı çalışmada, terazinin 150 x 50 cm boyutlarında ve 5 m
yüksekliğinde dikdörtgen bir yapı olup ön yüzünde iki kalın beş ince demir boru
yükseldiğini (Şekil 4.116.) ve terazinin sıvalı olup herhangi bir kitabe bulunmadığından
yapılış tarihinin bilinmediğini belirtmektedir. Su terazisinin Ağa Camisi’ne su temini
amacıyla yapıldığı düşünülmüştür. Yakınında bulunan Taksim Maksemi ile ilişkilidir.
4.5.2.3. Gümüşsuyu Su Terazisi
Pekuğur (1972), Taksim suları üzerinde, Taksim Gümüşsuyu Hastanesi yan kapısında
bulunması gerektiğinden ve var olmayan su terazilerinden olduğundan bahsetmiştir.
4.5.2.4. Kabataş Su Terazisi
Beşiktaş İlçesi Kabataş Vapur İskelesi set duvarı üzerinde yer aldığı bilinmektedir.
Yapılış tarihi bilinmeyen bu su terazisinin Taksim suyunu Kabataş civarına tanzim ve
dağıtmada kullanıldığı düşünülmektedir. Pekuğur (1972) yaptığı çalışmada; terazinin
70 cm x 85 cm boyutlarında ve 350 cm yüksekliğinde inşa edilmiş olup duvar örgüsü
karışık tuğla ve taş sıralardan oluştuğunu, iki yan yüzündeki izlerden künk boruların
kullanıldığının anlaşıldığını, aşağıdan yukarı doğru incelen yapının hazne taşının
mermer olduğunu ve hazneye tırmanma düzeneğinin bulunmadığını belirtir.
Şekil 4.117. Kabataş Su Terazisi (Pekuğur, 1972; 2018)
176
4.5.2.5. Topçu Su Terazisi
Pekuğur (1972), Taksim suları üzerinde, Topçu Kışlası ile Beşiktaş Hasan Paşa Deresi
arasındaki mahalde bulunması gerektiğinden ve yok olduğundan bahsetmiştir.
4.5.2.6. Sarıyer Su Terazisi Kalıntısı
Sarıyer İlçesi Merkez Mahallesi Hamam Sokak ile Koru Mandra Sokağı’nın kesiştiği
yerde 107 pafta, 704 ada, 6 parselin yanında yer aldığı bilinmektedir. Su terazisinin
mülkiyeti konusunda kadastral boşluk mevcuttur. Su terazisi 14 Temmuz 1979
Kozanoğlu (2013) çalışamasında, yapıyı korumak amacıyla terazinin üzerinin demir bir
kapak ile kapatıldığı söylemektedir (Şekil 4.118.). Kâgir olarak yapıldığı anlaşılan su
terazisinin yakın konumda yer alan Tarihi Sarıyer Hamamına ve diğer yapılara gelen
suyun basıncını ayarlamakta kullanıldığı düşünülmektedir.
Su terazisinden günümüzde herhangi bir izin kalmadığı tespit edilmiştir. Bahsedilen

konumda Yeni Merkez Cami bulunmaktadır (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Şekil 4.118. Sarıyer Su Terazisi kalıntısı (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016; 2018)
4.5.2.7. Emirgan Su Terazisi 1
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Sezaibey Caddesi, 42 pafta, 16 ada, 1 parsel üzerinde
yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan su terazisi 10.06.1978
tarih ve 10455 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
177
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Postayolu Caddesi üzerinde yer aldığı bilinmektedir.
Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan su terazisinin 10.06.1978 tarih ve 10455 sayılı
karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi). Tescilli olan su terazisinin noktasal
konumu bilinmemektedir.
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Sakıp Sabancı Caddesi, 37 pafta, 86 ada, 7 parsel
üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti şirkete ait olan su terazi 10.06.1978 tarih
ve 10455 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
Eski fotoğrafından anlaşıldığı kadarıyla duvar üzerinde olup son dönemde yapılan su
terazileri formunda inşa edildiği görülmektedir (Şekil 4.119.).
Şekil 4.119. Emirgan Su Terazisi 3 (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Safsaf Sokak, 37 pafta, 86 ada, 43 parsel üzerinde yer
aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti şahsa ait olan su terazisi 10 haziran 1978 tarih ve 10455
sayılı ve 03 mart 1988 tarih 282 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
Fotoğraftan anlaşıldığı kadarıyla duvar üzerinde yer almaktadır (Şekil 4.120.). Taş
duvar örgüsü içindekinişte bulunan borulardan oluşmaktadır.
178
Şekil 4.120. Emirgan Su Terazisi 4 (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
4.5.2.11. Yeniköy Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Yeniköy Mahallesi Sait Halim Paşa Caddesi, 64 pafta, 344 ada, 2 parsel
üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan su
terazisinin tescil kaydına ulaşılamamıştır.
Şekil 4.121. Yeniköy Su Terazisi (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016)
Yeniköy Camii’nin bitişiğindeki sokak içerisinde bulunan Hacı Hasan Efendi

çeşmesinin yanındadır (Tanışık, 1943). Su terazisi kare tabanlı olup, yukarı doğru
incelen bir forma sahiptir. Yakın konumda bulunan Bebek su terazisine benzer mimari
özellikler gösterdiği eski fotoğraftan anlaşılmaktadır (Şekil 4.121.).
179
4.6. HAMİDİYE SUYOLU ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Haliç’in kuzeyindeki bölgenin artan su ihtiyacını karşılamak üzere büyük su isale hattı
olarak Taksim Suyu tesisleri yapılmıştır. Yıldız Sarayı yapıldıktan sonra daha da artan
su tüketimi sonrasında tekrar su kıtlığı baş göstermiştir. Sorunu çözmek için Kâğıthane
Deresi’nden toplanan sular Kâğıthane Köyü karşısında inşa edilen pompa
istasyonundan Zincirlikuyu’daki Taksim Galerisi’ne 1882 yılından itibaren 3.000
ton/gün debi ile pompalanmaya başlanmıştır.
Taksim Su Sistemi ile toplanarak şehre getirilen suların yüzeysel sular olması
nedeniyle kirlenme riskinin yüksek oluşu ve içme suyu olarak kullanılmasının da sağlık
şartlarına uygun olmayışından hareketle II. Abdülhamit (1876-1909) tarafından
Hamidiye Su Tesisleri’nin yaptırılmasına karar verilmiştir.
İstanbul'un Avrupa yakasını besleyen vakıf sularının önemli ve son parçası olan
Hamidiye Suyolu için çalışmalar 1899’da başlamıştır. Kemerburgaz’ın doğusundan
güneyine kadar olan yeşillik bölgedeki 60’tan fazla kaynağın 20 maslakta
birleştirilerek iletildiği Cendere’deki pompa istasyonuyla Beyoğlu ve Boğaziçi’ne su
verilen sistem ile 26 Mayıs 1902 tarihi itibariyle su verilmeye başlanmıştır.
Hamidiye Suyu Balmumcu Deposu’ndan sonra iki ana kola ayrılmaktadır. Bir tanesi ile
Barbaros Bulvarı’ndan aşağıya doğru giderek Ihlamur, Beşiktaş, Yıldız Sarayı ve
Ortaköy’e kadar olan bölgeye su dağıtılmaktadır. Diğer kol ile de Şişli üzerinden
Harbiye, Maçka, Dolmabahçe, Fındıklı ve Tophane’ye su verilmektedir (Çeçen, 1999).
Bu bölümde; Hamidiye suyolu üzerinde bulunduğu düşünülen 1 adet günümüze

ulaşmış su terazisi olan Hamidiye Su Terazisi’nden bahsedilmektedir.
180
Şekil 4.122. Hamidiye Suyolu üzerindeki su terazileri
181
4.6.1. Hamidiye Suyolu Üzerinde Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.6.1.1. Hamidiye Su Terazisi
(Envanter No A.55.) (HMV1)
Kâğıthane İlçesi Yeşilce Mahallesi Diken Sokak üzerinde 247DY2B pafta, 8664 ada, 15
parsel önünde bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda kadastral boşluk bulunan terazi
28 Kasım 2005 tarihinde 1424 sayılı karar ile 1. grup tarihi eser olarak tescil edilmiştir
(1 no’lu KVKK arşivi).
1899-1902 yılları arasında yapıldığı tahmin edilen su terazisi Hamidiye Suyolu’nun

önemli bir yapısıdır. Üç bölümden oluşan silindirik planlı kâgir yapının gövdesinde üç
yerde yatay silmeler bulunmaktadır. Zemin bölümünde bezeme olmayıp sadece düz
lentolu bir kapı yer almaktadır. Orta bölümünün düşeyliği vurgulayan ve cepheye
hareketlilik kazandıran 8 adet pilastrla çevrelendiği görülmektedir. Gövdenin 3
yerinde yuvarlak kemerli pencere açıklığı mevcuttur (Sönmezer ve Şahin, 2014).
Yapının üst bölümünde ise 23 konsola oturan ve gövdeyi çevreleyen profilli bir
korniş dikkat çekmektedir. Gövdenin tepesi ikili dendanlarla son bulmaktadır.
Fotoğraflarda görülen silindirik havalandırma bacası ise günümüze ulaşamamıştır
(Şekil 4.123.) (Çobanoğlu ve diğ., 2016).
Yerinde yapılan incelemede terazinin çalınmış olan 75 cm x 200 cm kapısından içeriye

bakıldığında 14 adet yukarıya çıkan demir basamak ve üç adet 25 cm çapında boru
olduğu görülmüştür. Yaklaşık 10 m boyunda olan su terazisinin 2001 senesine kadar
aktif olduğu çevredekilerden öğrenilmiştir.
Yapı İstanbul Hacıosman Metrosu’nun sanayi durağından çıkıldığında hemen

görülebilmektedir. Su terazisinin turistler ve öğrenciler tarafından sürekli gelip
fotoğraflandığı ve çevredekiler tarafından da bilindiği görülmüştür. Bu yönüyle diğer
terazilere örnek teşkil etmesi gerektiği düşünülen su terazisine bakım yapılması
çevredekilerin de beklentisidir (Kişisel görüşme, 2018).
Su terazisi fiziksel olarak çok iyi durumda değildir (Şekil 4.124.).
182
Şekil 4.123. Hamidiye Su Terazisi inşaatı ve 20. yy başlarındaki görünümü (Yıldız
Abdulhamid fotoğrafları arşivi)
Şekil 4.124. Hamidiye Su Terazisi (2018)
183
4.7. MEMBA SULARI ÜZERİNDE BULUNAN SU TERAZİLERİ
Kelime anlamı birşeyin çıktığı yer olan memba, yeraltından yüzeye çıkan suyun toprak
tabakasına çıktığı su ağzına denir. Genellikle engebeli sahalarda ve yamaçlarda oluşur
ve bol mineralli olduğu için içme suyu olarak da kullanılır.
İstanbul’daki ana isale hatları haricinde yerel memba suları da vardır. Genellikle Boğaz
köylerinde karşılaşılmaktadır. Bu çalışmada incelenen yerel memba suları şunlardır:
Vakıf Kayışdağı Suyu, Çengelköy Hamam Suyu, Üsküdar Kandilli Suyu, Yeni Mahalle
Suyu, Anadoluhisarı Yerli Suyu,Anadoluhisarı Dağ Çeşme Suyu, Kanlıca Halepli Suyu,
Kanlıca Akarcalar Suyu, Kanlıca Mihrabad Suyu, Kanlıca Muhacir Suyu, Çubuklu
Muhacir Suyu, Çubuklu Yerli Suyu, Paşabahçe Yerli Suyu, Paşabahçe Sahip Molla Suyu,
Sultaniye Suyu, Hacı Alibey Suyu, Şahinkaya Suyu, Beykoz Yalıköy Suyu, Beykoz
Palamar Suyu, Ortaçeşme Suyu, Anadolukavağı İskele Suyu, Anadolukavağı Dolay
Suyu, Anadolukavağı Molla Mehmet Suyu, Anadolukavağı Ayazma Suyu, Yusuf Ağa
Suyu, Rumeli Kavağı Yerli Suyu, Sarıyer Yerli Suyu, Ali Baba Suyu, Molla Murat Suyu,
Kumsal Suyu, Kestane Suyu, Tarabya Soğuk Suyu, Yeniköy Kum Suyu, Emirgan İmam
Suyu, Kanlıkavak Suyu.
Bu bölümde; Anadolu yakası ve Avrupa yakası memba suları üzerinde bulunduğu

düşünülen 21 adet günümüze ulaşmış su terazisi ve 3 adet yok olmuş su terazisi olmak
üzere toplam 24 adet su terazisinden bahsedilmektedir.
Çoğunluğu 9 adet olarak Beykoz ilçesinde bulunan su terazilerinin, 2 adedi Üsküdar,

5 adedi Kadıköy, 4 adedi Sarıyer ve 1 adedi Beşiktaş ilçesinde bulunmaktadır.
184
Şekil 4.125. Memba suları üzerindeki su terazileri
185
4.7.1. Memba Suları Üzerinde Bulunan Günümüze Ulaşmış Su Terazileri
4.7.1.1. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi
(Envanter No A.56.) (MV1)
Üsküdar İlçesi Beylerbeyi Mahallesi Bedevi Tekkesi Sokak 124 pafta, 2632 ada, 24
parsel üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda kadastral boşluk bulunan su
terazisi 19 Nisan 1974 tarihinde 7759 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK
arşivi). Abdullah Ağa Çeşmesi Sokağı’nda bahçe duvarındadır. Çengelköy Hamam
Suyu üzerindedir.
Şekil 4.126. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi. (aktaran: Çeçener, 2007; 2018)
Su terazisi, kaba yonu taş kısım üzerinde tuğla örgülü şekilde yükselmektedir. 100 cm
x 110 cm plan boyutlarında ve 310 cm yüksekliğinde olan yapının malzeme durumu
tabandan yukarıya doğru 110 cm taş, 100 cm tuğla, 20 cm taş ve 80 cm tuğla duvar
örgüsü şeklinde tespit edilmiştir. Yapı Anadoluhisarı Su Terazisi (4.7.1.10) gibi bir yapı
grubunun bahçe duvarı üzerinde olduğundan yapısal olarak benzemektedir (Şekil
4.126.). Cephe yüzeylerinde yer yer malzeme kayıpları olduğu görülmektedir. Yapının
eski fotoğrafına bakıldığında görülmeyen muhdes beton malzemeli kapağı sonradan
eklenmiştir. Koruma amaçlı eklendiği düşünülmektedir.
186
4.7.1.2. Çengelköy Su Terazisi
Üsküdar İlçesi, Çengelköy Mahallesi, Kaptan-ı Derya Seyit Ali Sokak, 809 ada 25 parsel
üzerinde bulunan su terazisi Sadullah Paşa Yalısı’nın bahçe duvarı içinde Hacı Ömer
Efendi Cami’nin karşısında bulunmaktadır. Bulunduğu parsel üzerinde Tek-Esin Vakfı
bulunmaktadır. Su terazisinin etrafında bulunan yalıya ya da camiye hizmet etmek
için yapıldığı düşünülebilir. Çengelköy Hamam Suyu üzerindedir.
Yerinde yapılan incelemede duvar içinde yer alan su terazisinin moloz taş örgülü
olduğu görülmüştür. Yapının bir kısmı tabandan itibaren moloz taş örgü ile kapatılmış
olan bir boru nişi bulunmaktadır. Ancak boru kalıntısına rastlanmamıştır. 80 cm x 77
cm kare plan boyutlarına sahip olan su terazisinin üst kısmında yoğun bitkilenme
olduğu için başlık kısmı tespit edilememiştir. Boyu 210 cm olarak ölçülmüştür.
Günümüzde çok işlek bir sokakta bulunmasına rağmen bahçe duvarının içinde olması
ve bitkilenme sebebiyle fark edilememektedir (Şekil 4.127.).
Şekil 4.127. Çengelköy Su Terazisi. (Necdet İşli arşivi, 1985)
187
4.7.1.3. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi
Kadıköy İlçesi Osmanağa Mahallesi Serasker Caddesi üzerinde, 13 pafta, 46 ada, 19

parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Serasker Rıza Paşa Vakfı’na ait olan yapı 19
Haziran 1981 tarihinde 12853 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 2 Kasım 2012 tarihinde
776 sayılı karar ile yapının rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri onaylanmıştır
(5 No’lu KVKK arşivi). Mülkiyeti VGM’ye ait olan çeşmenin restorasyonu Kadıköy
Belediyesi tarafından Şubat 2014’te yaptırılmıştır. Vakıf Kayışdağı Suyu üzerindedir.
Şekil 4.128. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi. (2018)
Serasker Hasan Rıza Paşa Çeşmesi, 2. Abdülhamit döneminde Serasker Hasan Rıza
Paşa (1809-1877) tarafından yaptırılmıştır. Kesme taştan yapılmış, yanlarında iki
sütun üzerinde düz kornişli çeşme son dönem Osmanlı çeşmelerinin en güzel
örneklerinden biridir. Su terazisi, su haznesi ve çeşmeden oluşan bir yapı grubu olarak
inşa edilmiştir. Su haznesinin kuzeyinde bulunan su terazisinin taş-tuğla almaşık
örgülü olarak dikdörtgen taban üzerinde yukarı doğru incelen bir forma sahip olduğu
görülmektedir. Yapının batı cephesinde ise su borularının geçtiği açıklık yer
almaktadır (Şekil 4.128.). Bu cephede bulunan tırmanma demirlerinin kısmen
günümüze ulaştığı tespit edilmiştir. Yapı grubu strüktürel açıdan iyi durumdadır.
188
4.7.1.4. Acıbadem Su Terazisi
Kadıköy İlçesi Acıbadem Mahallesi Acıbadem Caddesi üzerinde 131 pafta, 1176 ada,
45 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Kadıköy Belediyesi’ne ait olan su terazisi 30
Aralık 1962 tarihinde 2002 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 5 ocak 2012 tarihinde 271
sayılı karar ile rölöve restitüsyon ve restorasyon projeleri onaylanmıştır (5 No’lu KVKK
arşivi).
Su terazisi yapısı ve hidrolik fonksiyonu açısından İstanbul’daki diğer su terazilerine

benzememektedir. Kadıköy olarak bilinen antik Kalkedon’un, M.Ö. 7. yy da kurulduğu
düşünülmekte olup çevresi surlar ile çevrilmiş, iki limanı olan gelişmiş önemli bir kent
olduğu bilinmektedir. Antik çağda Kayığdağı’ndan Kadıköy’e gelen suyollarının
Altıyol’dan kente girdiğinden hareketle burada yapılan yol ve yapı temelleri
kazılarında toprak veya taş boru parçaları çıkmıştır. Kalkedon 1350 yıllarında
Osmanlılar tarafından fethedilerek, Kadıköy ismi verilmiştir. Eski Kadıköy’den
günümüze ulaşan yapılardan birisi de eski suyolları üzerinde bulunduğu sanılan bu
depolu su terazisidir.
Bozdemir (2011), Moltke’nin 1842 tarihli haritasında Grosse (Büyük) su terazisi olarak
gösterilen eserin günümüzde yapı blokları arasında sıkışıp kaldığını ancak varlığını
koruduğunu belirtir. Vakıf Kayışdağı Suyu üzerindedir.
Yaklaşık 5 m x 6 m boyutlarında dörtgen şeklinde ve 10 m yüksekliğinde inşa edildiği

tespit edilen su terazisinin üstünde kemerli beşik tonoz ile sonlandırılmış bir yapı
içinde 10-12 m3 hacminde deposu vardır. Yapının küfeki taş ve tuğla ile örülmüş
yığma almaşık duvardan oluştuğu görülmektedir. Yapının güney cephesinde iki adet
pencere açıklığı, batı cephesinde ise kapı açıklığı bulunmaktadır. Su terazisinin
yapımında yer yer sütun ve mermer devşirme parçalarının kullanıldığı görülür (Şekil
4.129.). Yapının yanına koyulmuş olan bilgilendirme levhasından Kadıköy Belediyesi
tarafından yakın tarihte restore edilmiş olduğu öğrenilmektedir. Mevcut durumu iyi
olan yapı, korunmuşluğu ve bilinirliği ile ilgili yapılmış olan çalışmayla diğer su
terazilerine örnek teşkil etmektedir.
189
Şekil 4.129. Acıbadem Su Terazisi. (Kadıköy Belediyesi arşivi, 1962; 2018)
4.7.1.5. Göztepe Su Terazisi
Kadıköy İlçesi Eğitim Mahallesi Marmara Üniversitesi Göztepe Yerleşkesi adresinde

154 pafta, 627 ada, 1 parsel üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti Maliye Hazinesi’ne ait
olan su terazisi 10 Nisan 1954 tarihinde tescil edilmiştir. 17 Mayıs 2012 tarihinde 514
sayılı karar ile 1. grup eski eser olarak kabul edilmiştir (5 No’lu KVKK arşivi). Vakıf
Kayışdağı Suyu üzerindedir.
Su terazisi, Kurbağalıdere Çiftliği içinde bulunan 5. Murad Köşkü'nün günümüze

ulaşabilen tek kalıntılarıdır. Hut (2016), terazinin köşk ve müştemilat binalarıyla
birlikte 1860'lı yıllarda yapılmış olabileceğini belirtir. Köşkün su ihtiyacını karşılayan
kuyudan makine ile çıkarılan suyun basıncının bu su terazisi ile ayarlandığı
düşünülmektedir (Şekil 4.130.). Su terazisi, hamam ve su deposundan oluşan yapı
grubunun bir parçasıdır. Terazi su deposunun içerisindedir. Yüksekliği 6 metre
civarında olup yukarıya doğru incelen bir formda yapılan su terazisinin iki sıra tuğla ve
üç sıra taş şeklinde almaşık örgülü olarak inşa edildiği anlaşılmaktadır.
190
Yapının yıpranmış olmasına rağmen sağlamlığını muhafaza ettiği görülmektedir.
Günümüze ulaşan bu yapı grubunun restorasyonu yeni tamamlanmıştır.
Şekil 4.130. Göztepe Su Terazisi ve yapı grubu (aktaran: Çobanoğlu ve diğ., 2016;
2018)
4.7.1.6. Merdivenköy Su Terazisi 1
Kadıköy İlçesi Merdivenköy Mahallesi Şair Arşi Caddesi 189 pafta, 737 ada, 11 parsel
üzerinde, Şahkulu Sultan Cemevi duvarına bitişik bir konumda bulunmaktadır.
Mülkiyeti Mehmet Hilmi Dede Vakfı’na ait olan su terazisi 11 Eylül 1976 tarihinde
1 Kasım 2012 tarihinde 760 sayılı kararda 1. grup tarihi eser olarak geçmiştir. Vakıf
Kayışdağı Suyu üzerindedir.
191
Şekil 4.131. Merdivenköy Su Terazisi 1. (2018)
Su terazisinin taş-tuğla malzeme ile almaşık örgülü olarak, kare taban üzerinde yukarı
doğru incelen bir formda yapıldığı anlaşılmaktadır. Yapılan incelemede terazinin
hemen yanında bir su kuyusu olduğu görülmüştür. Demir tırmanma basamakları
mevcuttur. 120 cm x 120 cm plan ölçülerine olduğu görülmüştür. Su terazisinin yan
cephesinde taş örgülü kısımda kapatılmış bir pencere bulunmaktadır. Üst örtüsü
tespit edilemeyen yapının strüktürel durumunun iyi olduğu gözlenmiştir (Şekil
4.131.). Mevcut hali itibariyle bakımsız durumda olan su terazisinin etrafı sarmaşıklar
ile sarılmış durumdadır.
4.7.1.7. Merdivenköy Su Terazisi 2
Kadıköy İlçesi Merdivenköy Mahallesi Şair Arşi Caddesi üzerinde bulunmaktadır.

Şahkulu Sultan Cemevi bahçe duvarı dışında toprak zemin üzerindedir. 189 pafta, 737
ada, 11 parsel sınırlarındadır. Mülkiyeti Mehmet Hilmi Dede Vakfı’na ait olan su
terazisi 11 Eylül 1976 tarihinde 9369 sayılı karar ile tescil edilmiştir. 1 Kasım 2012
tarihindeki 760 sayılı kararda 1. grup tarihi eser olarak geçmiştir (5 No’lu KVKK arşivi).
Vakıf Kayışdağı Suyu üzerindedir.
192
Şekil 4.132. Merdivenköy Su Terazisi 2 (2018)
Yapı, kare bir taban üzerinde yukarı doğru incelen bir formda tuğla malzeme
kullanılarak inşa edilmiştir. Yerinde yapılan incelemede su terazisinin 65 cm x 55 cm
plan ölçülerinde ve 285 cm yüksekliğinde olduğu tespit edilmiştir. Yapının üzerinde
20 cm kalınlığında bir taş kapak bulunmaktadır. Yapı ince ve zarif bir mimariye sahip
olduğundan zaman içerisinde yana doğru eğilmiştir. Su terazisinde bulunan boru
nişlerinde pik su boru parçaları olduğu görülmüştür (Şekil 4.132.). Cephesinde yer yer
sıva olduğu gözlenen terazide kullanılan tuğlaların durumundan da yakın dönemde
bir onarım geçirdiği anlaşılmaktadır.
4.7.1.8. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi
Beykoz İlçesi Göksu Mahallesi Hekimbaşı Çiftlik Caddesi 1 pafta, 17 ada, 6 parsel
üzerinde bulunmaktadır. Mevcut hali ile ‘Dürümcü Şahin Usta’ isimli lokantanın
bahçesinde olan ve mülkiyeti Haremeyn Muhteremeyn Vakfı’na ait olan su terazisi 9
Mayıs 2001 tarihinde 12266 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK arşivi).
Üsküdar Kandilli Suyu üzerindedir. Pekuğur (1972), 1751 yılında 1. Mahmut
döneminde Küçüksu Kasrı için özel olarak yaptırıldığını ve 3. Selim zamanında tamir
193
edildiğini belirtir. Yıpranmış durumdaki su terazisi 225 x 215 cm boyutlarında kare
kaideli olarak kesme taştan yapılmıştır (Şekil 4.133.). Duvar örgüsü içinde dört köşe
tuğla pek az kullanılmıştır. Boruları mevcut olmayıp künk boru yatakları
görülebilmektedir. Yapıda demir tırmanma basamakları bulunmaktadır. Tarihi bilinen
terazilerden biri olan bu yapının 850 cm yüksekliğinde olduğu tespit edilmiştir.
Şekil 4.133. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi. (Pekuğur, 1972; 2018)
Su terazisinin taş-tuğla almaşık örgü ile kare taban üzerinde yukarı doğru incelen
bir formda inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Cephelerinde bulunan taşların yer yer döküldüğü görülmektedir. Günümüzde

etrafı tamamen sarmaşık ve ağaçlarla çevrili olduğundan yoldan geçerken zor
algılanmaktadır. Üst kısmında yıpranma ve malzeme kaybının çokluğu dikkat
çekmektedir. Beykoz Belediyesi yapıyla ilgili restorasyon çalışmalarına başlamıştır.
4.7.1.9. Küçüksu Bostan Su Terazisi
Beykoz İlçesi Göksu Mahallesi Hekimbaşı Çiftlik Caddesi 8 pafta, 504 ada, 1 parsel
üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti şahsa ait olan yapı 9 Mayıs 2001 tarihinde 12266
sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK arşivi). Üsküdar Kandilli Suyu üzerindedir.
1751 yılında 1. Mahmut döneminde Küçüksu Kasrı için diğer su terazisiyle birlikte
yaptırılmış olup 1805 tarihinde 3. Selim tarafından tamir ettirilmiştir (Pekuğur, 1972).
194
Şekil 4.134. Küçüksu Bostan Su Terazisi (Pekuğur, 1972)
Şekil 4.135. Küçüksu Bostan Su Terazisi (2018)
Taş-tuğla almaşık örgü ile inşa edilen su terazisi kare taban üzerinde yukarı doğru
incelen bir forma sahiptir. Terazinin duvar örgüsü 2 sıra tuğla ve 1 sıra taştan
195
oluşmaktadır. Su terazisinin 230 x 210 cm boyutlarında ve 750 cm yükseklğinde kesme
taştan yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.134.). Yapının haznesi yıkılmış olup dış
kısımdaki demir çubuk basamakların mevcut olduğu tespit edilmiştir. Cephelerinde
yer yer taşlar dökülmüştür. Edirnekapı Mezarlığı Su terazisi’nde olan yatayda künk
borular bu yapıda da mevcuttur. (Şekil 4.135.).
4.7.1.10. Anadolu Hisarı Su Terazisi
Beykoz İlçesi Anadolu Hisarı Mahallesi Setüstü Sokağı, 10 pafta, 69 ada, 23 parselde
bulunan evin bahçe duvarı önündedir. Mülkiyetinin kime ait olduğu bilinmeyen su
terazisi 8 Şubat 1974 tarihinde 7688 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK
arşivi). Su terazisinin içinde bulunduğu parselin tapuda; kâgir 3 dükkânı olan 1 ev, 1
ahşap köşk ve bahçe olarak kaydı bulunduğu tespit edilmiştir. Ara sokakta bulunan
yapının bahçe duvarına yapışık olduğu yapı grubuna su sağlamak amaçlı yapıldığı
tahmin edilmektedir. Anadolu Hisarı Yerli Suyu üzerindedir. Yapı formu olarak taş-
tuğla almaşık örgülü tipte olduğu görülen su terazisi kare taban üzerinde inşa edilmiş
olup yukarı doğru incelmektedir. Cepheleri yer yer sıvanmış olan su terazisinin su
borularının kısmen mevcut olduğu anlaşılmaktadır. Yapının strüktürel açıdan sağlam
olduğu kanısı oluşmaktadır. Yapım tekniği ve malzemesi ile özgün durumunu büyük
ölçüde koruduğu anlaşılmıştır. Yapının üstte 20 cm kalınlığında başlık ve üzerinde
metal demir kapak ile sonlandırıldığı görülmektedir. Su terazisinin bahçe duvarına
yapışık olduğu yapı günümüzde (2018) restorasyon şantiyesi durumundadır. Yan
cephesinde ince demir profillerden basamaklar bulunan yapının aynı cephesinde
başlığa bitişik küçük bir pencere bulunmaktadır. Yapılan inceleme sonucunda bu
pencereden görülebilen yapının iç kısmında da geniş kesitli pik borular olduğu tespit
edilmiştir. Plan ölçüleri 110 cm x 90 cm kare formunda olan su terazisinin
yüksekliğinin ise 330 cm olduğu görülmüştür. Cephesinde sıva çatlakları, sıva
dökülmeleri ve bitkilenme gözlemlenmiştir. Formunu ve bütünlüğünü koruduğu
görülen yapının sağlamlık durumu orta seviyededir (Şekil 4.136.).
196
Şekil 4.136. Anadolu Hisarı Su Terazisi. (2018)
4.7.1.11. Beykoz (Muhaşşi Sinan) Su Terazisi
Beykoz İlçesi Anadolu Hisarı Mahallesi Cami Sokağı adresinde, 10 pafta, 80 ada, 2
parselde bulunmaktadır. Anadoluhisarı Otağtepe Caddesi’ndeki Muhaşşi Sinan
Camii’nin minaresi önünde, kuzeydoğusundaki camiye ait çeşmenin yanında
bulunmaktadır. Su terazisinin mülkiyeti Beykoz Belediyesi’ne ait olup 8 Şubat 1974
tarihinde 7688 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK arşivi). 4 Şubat 2015
tarihinde ise 2308 sayılı karar ile yanında bulunduğu çeşme 1. grup olarak tescil
edilmiştir. Su terazisinin 16. yüzyılda Muhaşşi Sinan Cami’nin şadırvanına hizmet
etmek için yapıldığı düşünülmüştür. Anadolu Hisarı Yerli Suyu üzerindedir.
Dikdörtgen formda inşa edildiği görülen cepheleri sıvalı olup terazinin kuzey
tarafındaki su boruları günümüze ulaşmış durumdadır. 75 cm x 150 cm plan
boyutlarına sahip yapının yüksekliği 385 cm olarak ölçülmüştür. Üzerinde metal bir
kapak bulunmaktadır. Cami günümüzde (2018) Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından
restore edilmektedir. Ancak su terazisinin farklı bir parselde olması sebebiyle
restorasyona dâhil edilmeyeceği öğrenilmiştir (Şekil 4.137.).
197
Şekil 4.137. Beykoz Su Terazisi. (2018)
4.7.1.12. Otağtepe Su Terazisi
Beykoz İlçesi Anadolu Hisarı Mahallesi Sine Sokağı adresinde 10 pafta, 71 ada, 8
parselde bulunmaktadır. Su terazisinin mülkiyeti Beykoz Belediyesi’ne ait olup 8
Şubat 1974 tarihinde 7688 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6 No’lu KVKK arşivi).
Anadolu Hisarı Yerli Suyu üzerindedir.
Su terazisi; çeşme, su haznesi ve su terazisinden oluşan yapı grubunun içinde yer

almaktadır. Kareye yakın bir plan şeklinde inşa edilen su haznesinin önünde, çeşme ile
bir su terazisi mevcuttur. Su terazisinin borularının yan tarafında boylu boyunca
uzanan parapet bulunurken, üst kısmında da kare formunda bir kapak görülmektedir.
Etrafı tek sıra tuğla ile çevrelenmiş olan çeşmede sade süslemeler mevcuttur. Zaman
içinde yol kotu yükseldiği için çeşmenin teknesinin büyük bir kısmı toprak altında
kalmıştır.
Su terazisinin strüktürel açıdan sağlam olduğu anlaşılmaktadır. Yapım tekniği ve

malzemesi, bezemesi ile özgün durumunu büyük ölçüde koruduğu görülmektedir.
Pazar Sokak üzerinde bulunan kâgir su haznesinin pazar sokağa bakan yüzünde
mermerden yapılmış çeşme bulunmaktadır (Şekil 4.138.).
198
Şekil 4.138. Otağtepe Su Terazisi ve üzerindeki çeşme. (2018)
4.7.1.13. Çubuklu Su Terazisi 1
Beykoz İlçesi Acarlar Mahallesi Çubuklu Orman Yolu üzerinde 28 pafta, 186 ada, 8
parsel üzerinde bulunmaktadır. Mülkiyeti şahsa ait olan su terazisinin 31.08.2016
tarih 3541 sayılı karar ile tescillidir (6 No’lu KVKK arşivi). Su terazisi, yol kenarına yakın
bir konumda yer almaktadır. Mimari özelliklerinin benzediği ve konum olarak
yakınında bulunan Çubuklu Su Terazisi 2 ile birlikte çalıştıkları, hızla gelen suyu iki
kademede ancak kontrol edebildikleri tahmin edilmiştir. Paşabahçe Yerli Suyu
üzerindedir.
Yapımında moloz taş ve tuğla ile almaşık duvar örgüsü kullanılan su terazisinin kare
taban üzerinde yukarı doğru incelen formda inşa edildiği anlaşılmaktadır.
Cephelerinde bulunan tırmanma basamaklarının da büyük ölçüde günümüze ulaştığı
tespit edilebilmektedir. Plan taban ölçülerinin 250 cm x 250 cm, yüksekliğinin ise 975
cm olduğu tespit edilmiştir (Şekil 4.139.).
Su terazisinin su haznesinin bulunduğu üst kısmının büyük ölçüde malzeme kaybına

uğradığı ve yapının etrafını bol miktarda sarmaşığın sardığı görülmektedir. Yapılan
inceleme sırasında su terazisinin Çubuklu Vadi Evleri’nin komşu parselinde olup, yeni
konut inşaatı şantiye sınırları içinde kalacağı öğrenilmiştir.
199
Şekil 4.139. Çubuklu Su Terazisi 1. (2018)
4.7.1.14. Çubuklu Su Terazisi 2
Beykoz İlçesi Acarlar Mahallesi Çubuklu Orman Yolu üzerinde 28 pafta, 185 ada, 1
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti şahsa ait olan su terazisini 31.08.2016 tarih 3542
sayılı karar ile tescilldir (6 No’lu KVKK arşivi).Orman yolu üzerinde, yola yakın bir
konumda bulunmaktadır. Beykoz suyolunun üzerinde kaldığı düşünülmektedir.
Paşabahçe Yerli Suyu üzerindedir. Su terazisi, moloz taş ve tuğla ile almaşık örgülü
olarak inşa edildiği görülmektedir. Kare taban üzerinde yukarı doğru incelen formda
yapılmış olan su terazisinin taş tırmanma basamaklarının günümüze ulaştığı tespit
edilebilmektedir. 280 cm x 280 cm kare plan boyutlarına sahip yapının boyu 10
metredir. Mevcut borulara rastlanmamasına karşın boru nişleri mevcuttur. 5 sıra taş
3 sıra tuğladan oluşan duvar örgüsüne sahip yapının tuğla duvar örgüsü kısmında
daha çok malzeme kaybı görülmüştür. Başlık ya da kapağı bulunmayan su terazisinin
en üst kısmının yıpranmış olduğu gözlemlenmiştir (Şekil 4.140.).
Günümüzde (2018) kurulacak konut şantiyesi sınırları içinde kalacak olan yapı
strüktürel açıdan sağlamdır.
200
Şekil 4.140. Çubuklu Su Terazisi 2. (2018)
4.7.1.15. Paşabahçe Su Terazisi
Beykoz İlçesi İncirköy Mahallesi İşçi Evleri Çıkması ile Safiye Çeşme Sokağı’nın kesiştiği
alanda 43 pafta, 277 ada, 49 parselde bulunmaktadır. Su terazisinin mülkiyeti Beykoz
Belediyesi’ne ait olup 20 Aralık 1975 tarihinde 8800 sayılı karar ile tescil edilmiştir (6
No’lu KVKK arşivi). Su terazisi, su haznesi ve 18. yüzyılda yapılan Safiye Sultan Çeşmesi
ile aynı zamanda inşa edilmiş bir yapı grubu oluşturmaktadır.
Yapının cepheleri sıvalı olup, su terazisinin su boruları kısmen görülebilmektedir.

Tırmanma demirlerinin de günümüze kadar ulaştığı tespit edilebilmektedir.
Su terazisinin Pazar Sokağı’na bakan yüzünde bulunan Safiye Sultan Çeşmesi’nin

mermerden yapılmış olduğu görülmektedir. Sade bezemeler bulunan çeşmenin etrafı
tek sıra tuğla ile çevrelenmiştir. Zaman içerisinde yol kotu yükseldiği için çeşmenin
teknesinin büyük bir kısmı toprak altında kalmıştır.
201
Yapısal açıdan sağlam olup günümüzde kullanılmamaktadır. Yapım tekniği ve
malzemesi süslemesi ile özgün durumu büyük ölçüde koruduğu gözlemlenmektedir
(Kozanoğlu, 2013). Çeşmenin rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri 21 Kasım
2012 tarihinde 780 sayılı kurul kararıyla onaylanmıştır.
Şekil 4.141. Safiye Sultan Çeşmesi ve Paşabahçe Su Terazisi. (2018)
Şekil 4.142. Safiye Sultan Çeşmesi ve Paşabahçe Su Terazisi. (6 No’lu KVKK arşivi)
Safiye Sultan Çeşmesi ve yapı grubu 2013 yılında Beykoz Belediyesi tarafından restore
edilmiştir. Çeşmenin restorasyon öncesi fotoğraflarında su terazisinin yapı
malzemesinin tuğla olduğu anlaşılmaktadır. Restorasyon sonrasında tümüyle
sıvanmıştır. Terazinin üzerinde sıvalı başlık kısmı ve metal bir kapak bulunmaktadır.
Yapı grubunun tümüyle plan ölçüleri 550 cm x 400 cm olarak ölçülmüştür. Su terazisi
uzun olan yan cephenin tam ortasında bulunmaktadır. Su terazisinin plan ölçülerinin
ise 90 cm x 90 cm olduğu görülmüştür. Su terazisinin yüksekliği 435 cm ölçüsündedir
(Şekil 4.141.).
202
Safiye Sultan çeşmesinin kitabesinde ‘Bu hayratın ve iyiliklerin sahibi merhume ve
mağfure Gazi Sultan Mustafa Han’ın kızı Safiye Sultan’dır. Cenab-ı Allah kendisine ve
anne babasına mağfiret eylesin. Sene 1194-Hicri 1780-Miladi’ yazmaktadır. Bu
sebeple terazinin de aynı tarihli yani 1780 yılında yapılmış olduğu tahmin
edilmektedir.
4.7.1.16. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi
Beykoz Ortaçeşme Mahallesi Beykoz Çayırı içinde, F22D12B1C pafta, x ada, park
parselde bulunmaktadır. Mülkiyet ve tescil bilgisine ulaşılamamıştır. Beykoz Yalıköy
Suyu üzerindedir.
Su terazisi, isminde de terazi geçen İshak Ağa Terazi Çeşmesi’nin kendisidir. Tanışık
(1943) yapıdan şu şekilde bahsetmiştir: “ Cesim bir çınar ağacı dallarının altında, bir
sed üzerine yapılmıştır. Yalak şeklinde uzun teknesi su ile doludur. Arkasındaki çitle
çevrilmiş görülen saha kır kahvesidir. Bu da sürun biçimindedir ve şu üç satırlık
kitabeciği ihtiva etmektedir: Sahib-ül hayrat vel-hasenat esseyyit İshak Ağa emin-i
gümrük-i asitane sene 1163 (1749 M)”
Şekil 4.143. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi (Tanışık, 1943; 2018)
203
Yerinde yapılan incelemede anlaşıldığı üzere; cephesi mermer kaplama olan yapının
üstünde mermer bezemeli bir başlık bulunmaktadır. Başlığın saçakları mermer profille
çevrilidir. Yapının iki yüzünde bulunan çeşmeler günümüzde (2018) akmaktadır. Su
terazisi üzerinde bulunduğundan bahsedilen kitabe mevcuttur. Yapının bakımlı hali
yakın zamanda restorasyon geçirdiğini düşündürmüştür (Şekil 4.143.).
4.7.1.17. Tarabya Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Tarabya Mahallesi Defnedalı Çıkmazı Sokak üzerinde 75 pafta, 449 ada,
1 parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan terazinin 9
Temmuz 1977 tarihinde 9921 sayılı karar ile çeşme ve su terazisi olarak tescil
edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi). Tarabya Soğuk Suyu üzerindedir.
Su terazisinin cepheleri sıvalı olduğu için mimari özellikleri anlaşılamamaktadır.

Çeşme ile birlikte yapı grubu şeklinde inşa edildiği görülmektedir. Tepe kısmında iki
adet demir kapak bulunmaktadır. Günümüzde kullanılmaya devam edilen çeşmenin
suyu akmaktadır. Özgün durumunu kısmen koruduğu görülmektedir. İhtiyaca göre
müdahale edildiği anlaşılan yapının cepheleri çimentolu sıva ile kaplanmış
durumdadır.
Şekil 4.144. Tarabya Su Terazisi (2018)
204
Yapılan incelemede dikdörtgen planlı terazinin 330 cm x 175 cm plan boyutlarına
sahip olduğu ve kısa olan sokak cephesinden 120 cm yüksekliği olduğu tespit
edilmiştir. Yapı grubunda yer yer yosunlanma ve sıva dökülmeleri görülmektedir
(Şekil 4.144.).
4.7.1.18. Büyükdere Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Büyükdere Mahallesi Topçu Karakolu Sokak, 85 pafta, 563 ada, 10 parsel
üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti Maliye Hazinesi’ne ait olan su terazisi 08
Eylül 1978 tarih ve 10625 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi). Molla
Murat Suyu üzerindedir.
Topçu Karakolu’na yakın bir konumda bahçe duvarının üzerinde bulunmaktadır.

Kozanoğlu (2013) yaptığı çalışmasında, Sultan Mehmet Reşat tarafından 1911 yılında
yaptırılan ve kesme taştan inşa edilen kâgir su terazisinin 2013 yılı itibariyle harap
durumda olduğunu belirtir.
Şekil 4.145. Büyükdere Su Terazisi (2018)
Yapılan incelemede 80 cm x 90 cm plan boyutlarına ve 110 cm boya sahip su

terazisinin üzeri metal kapak ile örtülü ve kapağın kilitli olduğu görülmüştür. Alt
kısmında üç adet borusu bulunan yapının cephesinde dökülen sıvanın altında tuğla
malzeme görülmüştür (Şekil 4.145.).
205
4.7.1.19. Kilyos Su Terazisi 1
Sarıyer İlçesi Kilyos Mahallesi Kale Caddesi üzerinde 254DZ1A pafta, 946 ada, 7
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti Maliye Hazinesi’ne ait olan terazi 1 Temmuz 1999
Kare taban üzerine kesme taş kullanılarak inşa edildiği görülen yapı yukarıya doğru
incelen bir forma sahiptir. Tırmanma taşlarının çoğunun günümüze ulaştığı tespit
edilmiştir. Yapılan incelemede su terazisinin Kilya Hotel Kilyos ön bahçesinde olduğu
görülmüştür. Taş tırmanma basamaklarının ortasında ve zıt cephesinde düşeyde
yükselen boru nişleri mevcuttur. Nişte tuğla malzeme bulunduğu fark edilmiştir.
Yapıda yer yer bitkilenme ve tepe kısmında malzeme kayıpları tespit edilmiştir (Şekil
4.146.). Su terazisi kâgir olarak yapılmış olup özgün durumunu koruduğu
anlaşılmaktadır.
Şekil 4.146. Kilyos Su Terazisi 1 (2018)
Kilyosta birbirine yakın denize paralel konumda bulunan su terazilerinin bulunan eski
bir resimde Kilyos Kalesi olduğu düşünülen yapı haricindeki belirgin ve heybetli yapılar
olması su terazilerinin kaleye hizmet vermek için yapılmış olabileceğini akla
getirmektedir.
206
Sarıyer İlçesi Kilyos Mahallesi Turban Caddesi üzerinde 254DZ2A pafta, 942 ada, 5
parselde bulunmaktadır. Mülkiyeti şahsa ait olan terazi 1 Temmuz 1999 tarihinde
Yapılan incelemede, bir apartmanın ön bahçesinde bahçe duvarına yaslanan kâgir bir
yapı üzerinde bitkilerden neredeyse görülmeyecek haldedir (Şekil 4.147.). Moloz taş
ile inşa edilmiş olup dışının kesme taş ile kaplandığı anlaşılmaktadır. Yapının şekli
incelendiğinde aşağıdan yukarıya doğru daralan dikdörtgen prizma biçiminde olduğu
görülmektedir.
Özgünlüğünü koruduğu anlaşılan su terazisinin cephelerinde bulunan kesme taş

kaplamaların büyük bölümünün dış etkenlere direnemeyerek döküldüğü tespit
edilmektedir. Hasarlı durumdaki cephelerin önemli bölümünün de bitkilerle kaplı
olması dikkati çekmektedir.
207
Sarıyer İlçesi Kilyos Mahallesi Turban Caddesi üzerinde 254DZ1A pafta, 901 ada, 1
parsel önünde bahçe duvarının arkasında bulunmaktadır. Mülkiyeti konusunda
kadastral boşluk bulunan terazi 1 Temmuz 1999 tarihinde 11048 sayılı karar ile diğer
Kilyos su terazileri ile birlikte tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
Dikdörtgen prizma formunda inşa edildiği anlaşılan yapı aşağıdan yukarı doğru
incelmektedir. İnşaatı sırasında iç kısımda yığma moloz taş kullanıldığı dış cephelerde
ise kesme taş malzeme ile kaplama yapıldığı anlaşılmaktadır (Şekil 4.148.). Yapısal
açıdan sağlam olup özgün durumunu koruduğu görülmektedir.
Su terazisinin tırmanma taşlarının bir kısmı mevcuttur. Dış etkenler dolayısıyla

cephelerin yer yer hasarlı durumda olduğu ve malzeme kayıplarının olduğu tespit
edilmektedir.
208
Şekil 4.149. Kilyos Su Terazilerini gösteren gravür (Alman Arkeoloji Enstitüsü)
4.7.2. Memba Suları Üzerinde Bulunan Yok Olmuş Su Terazileri
4.7.2.1. Beylerbeyi Cami Su Terazisi
Beylerbeyi Camii, 1.Abdülhamit (1774-1789) tarafından yaptırılmıştır. 2. Mahmut

ayrıca bir muvakkithane ile deniz kıyısından dört cepheli çeşme yaptırmıştır.
Beylerbeyi Camii ile birlikte yapılan hamam ve sıbyan mektebinde bu külliyenin
parçaları olarak değerlendirilmektedir. Su terazisinin bu yapılara hizmet vermek için
yapıldığı tahmin edilmektedir. Çengelköy Hamam Suyu üzerindedir.
Ferrier Claude Marie’nin 1850 tarihli fotoğrafında Beylerbeyi Cami’nin yakınındaki su

terazisi görülmektedir (Şekil 4.150.).
Su terazisinin 1850 tarihli fotoğrafı değerlendirildiğinde, Hamidiye Su Terazisi

(4.6.1.1.) ile benzer mimari özelliklere sahip olduğu görülmektedir. Buradan hareketle
yapının yapım tarihinin Beylerbeyi Cami ile aynı olduğu düşünülmüştür.
209
Şekil 4.150. Beylerbeyi Cami su terazisi. (Ferrier Claude-Marie, 1850)
4.7.2.2. Derbent ve Gazanhan Su Terazisi
Pekuğur (1972), Taksim suları üzerinde, Büyükdere Derbent civarında olması

gerektiğinden ve var olmayan su terazilerinden olduğundan bahsetmiştir. Tarabya
Soğuk Suyu üzerinde olduğu tahmin edilmektedir.
4.7.2.3. Sarıyer Su Terazisi
Sarıyer İlçesi Emirgan Mahallesi Posta Yolu Caddesi 43 pafta, 143 ada, 19 parsel
üzerinde yer aldığı bilinmektedir. Mülkiyeti Sarıyer Belediyesi’ne ait olan su terazisi
10 haziran 1978 tarih ve 10455 sayılı karar ile tescil edilmiştir (3 No’lu KVKK arşivi).
Sarıyer Yerli Suyu üzerindedir.
Kozanoğlu (2013) çalışmasında, bahçe duvarına bitişik halde olan su terazisinin boru
yerlerinin belirgin olmakla birlikte 2013 yılı itibarıyla harap durumda olduğunu ve üst
kısmının çimentolu sıva ile onarıldığını belirtmektedir. Fotoğraftan anlaşıldığı
kadarıyla ahşap bir konutun köşesinde bulunduğu görülmektedir (Şekil 4.151.).
210
Şekil 4.151. Sarıyer Su Terazisi (3 nolu KVKK arşivi)
4.8. BÖLÜM SONUCU
İstanbul’da bulunan su terazileri; Kırkçeşme, Halkalı, Üsküdar, Hamidiye, Taksim ve

Memba suları üzerinde bulunma durumuna göre sınıflandırılarak incelenmiştir. Kazım
Çeçen’in bu suyolları için hazırladığı ve İSKİ’nin günümüzde (2018) tespitleriyle
oluşturduğu güncel haritalar birleştirilerek İstanbul tarihi suyolları haritası
oluşturulmuştur. Bu harita üzerine tespit edilen su terazileri güncel konumlarıyla
eklenmiştir. Eklenen su terazileri, harita ve kaynaklardan elde edilen bilgiler
yardımıyla ait oldukları suyollarına göre gruplanabilmiştir. Buna göre; Kırkçeşme
Suyolu üzerinde 14 adet mevcut 15 adet yok olan toplam 29 adet, Halkalı Suyolu
üzerinde 22 adet mevcut 9 adet yok olan toplam 31 adet, Üsküdar Suyolu üzerinde 7
adet mevcut 21 adet yok olan toplam 28 adet, Hamidiye Suyolu üzerinde 1 adet
mevcut, Taksim Suyolu üzerinde 11 adet mevcut 11 adet yok olan toplam 22 adet,
Memba Suları üzerinde 21 adet mevcut 3 adet yok olan toplam 24 adet su terazisi
detaylı olarak incelenmiştir. Toplam 135 adet su terazisi bu bölümde anlatılmıştır.
211
212
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Tarih boyunca İstanbul’un su ihtiyacı, İstanbul’un en önemli gündem maddelerinden

biri olmuştur. İstanbul, kuzeybatı Avrupa’daki şehirler gibi su kenarına ya da
güneydoğu Avrupa’da olduğu gibi kaynak sularından faydalanabilecek şekilde dağın
yamacına kurulmuş bir şehir değildir. Nüfusu zaman içinde hızlı bir şekilde artan
şehrin su ihtiyacı da aynı oranda artış göstermiştir. İnsanların günlük su tüketiminin
karşılanması için şehre çok uzak olan su kaynaklarından su taşınması gerekmiştir. Bu
nedenle ortaya çıkan sorunun çözümü için suyu kaynaklardan ve akarsulardan şehrin
yerleşim alanlarına taşıyan suyolları inşa edilmiştir.
Tez çalışması kapsamında dikkate alınan su yolları; Kırkçeşme Suyolu, Halkalı Suyolu,
Üsküdar Suyolu, Taksim Suyolu, Hamidiye Suyolu ve Memba Suları şeklinde
sınıflandırılmıştır.
Su, engebeli arazide taşınırken cazibesiyle akmasını sağlamak amacıyla su kemerleri

ve su terazileri inşa edilmiştir. Su terazileri, suyolları üzerinde topoğrafya sebebiyle
oluşan basıncı dengelemek ve şehre ulaşan suyu taksim etmek görevlerini yerine
getirmiştir.
Su terazilerinin çalışma prensibi incelendiğinde karşımıza bir mühendislik harikası

çıkmaktadır. Yüksek rakımdaki kaynağından gelen suyun ilerledikçe hızı artmakta ve
basıncı azalmaktadır. Su terazileri ise hızla gelen suyu üst kota çıkarıp haznede
yavaşlatarak suyun kinetik enerjisini potansiyel enerjiye çevirmekte ve basıncını açık
hava basıncına eşitlemektedir. Böylece yapı, hızını ve basıncını dengelediği suyu yol
boyu kontrollü bir şekilde iletmektedir. Bu sistematiğin farklı dönemlerde yapılan su
terazilerinde değişmediği görülmektedir.
İstanbul’daki ilk su terazilerinin Roma döneminde inşa edildiği düşünülmektedir.

Daha sonra Osmanlı Dönemi’nde İstanbul’da yapılan suyolları üzerinde çok sayıda su
terazisi inşa edildiği kaynaklardan öğrenilmiştir.
Çeçen (1999), su terazilerinin 200 metrede bir yapıldığı bilgisini vermektedir. Bu

bilgiye göre İstanbul’da yüzlerce su terazisi inşa edilmiş olması gerekmektedir. İşlevini
yitiren su terazileri gün geçtikçe yok olmuştur.
213
Bu tez çalışmasında, İstanbul’da günümüze ulaşan su terazilerinin 76 tanesinin varlığı
tespit edilmiştir. Bunların 53 tanesi Avrupa yakasında, 23 tanesi de Anadolu yakasında
bulunmaktadır. Günümüzde var olmasa da yakın dönemde var olduğu bilinen ve
çeşitli sebeplerle yok olmuş 59 adet su terazisi hakkında da bilgi verilmiştir. Toplamda
İstanbul’daki 135 adet su terazisinden bahsedilmiştir.
Yerleşim yerlerine göre dağılımının incelenmesi sonucunda su terazilerinin; Avrupa

yakasında Tarihi Yarımada’ya su temin eden suyolları üzerinde olduğu, Anadolu
yakasında ise Üsküdar suyolu üzerinde ve her iki yakada da Boğaz köylerine su
sağlayan memba suları üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Büyük bölümünün
Osmanlı döneminde inşa edildiği tespit edilen su terazilerinin, Osmanlı döneminde
kurulan yerleşim yerlerine hizmet ettiği anlaşılarak bu veri desteklenmiştir.
Su terazilerinin bulunduğu konumlar incelendiğinde; suyun basıncını dengelerken

suyu taksim eden su terazilerinin külliye, kışla, medrese, çeşme, şadırvan gibi suyun
kullanıldığı yerlerin yakınında oldukları görülmüştür. Buradan hareketle, evlere su
dağıtımın yapılmadığı dönemlerde suyun toplu olarak kullanıldığı önemli yapıların
hepsinin yakınında su terazilerinin inşa edilmiş olduğunu söylemek mümkündür.
Su terazilerinin plan özellikleri incelendiğinde; kare, dikdörtgen ve yuvarlak planlı

olarak inşa edildiği görülmüştür. Yükseldikçe daralan plan şemasına sahip su terazileri
bulunduğu gibi aynı plan şeması ile yükselen su terazileri de vardır. Su terazileri, iki
katlı olarak su haznesi ile birlikte inşa edilebilmektedir. Bu yapılar su deposu ya da su
haznesi gibi bir diğer işlev gösteren su terazileridir.
İncelenen su terazilerinde sütunçesi, kaidesi ve payandası olan örnekler

gözlemlenmiştir. Yüksekliklerinin suyun kaynak noktası ile şehirde akacağı yer
arasındaki rakım seviyesine göre değiştiği düşünülen su terazilerinin boyunun 1-15 m
arasında değiştiği tespit edilmiştir.
Su terazilerinin çoğunluğu yapı malzemesi olarak taş-tuğla almaşık örgü ile inşa
edilmiştir. Yalnızca taş ya da yalnızca tuğla malzeme ile inşa edilmiş olan su terazileri
de vardır. Su terazileri incelendiğinde tamamının yığma yapım sistemi ile inşa edildiği
tespit edilmiştir. Ancak yapı ve cephe malzemesi, üst örtü ve malzemesi, yapı
214
elemanları (boru, kapı, merdiven, pencere, basamak) farklılık göstermektedir. Bu
özellikler envanter tablolarında gösterilmiştir.
Su terazilerinin haznesinin üstünü örten bir şapka, kapak ya da tonoz bulunmaktadır.

Üst örtüler genellikle, metal açılıp kapanabilir kapak ya da hava alabilen taş başlık
şeklindedir. Su basıncının açık hava basıncına eşitlenebilmesi için su terazisinin
haznesinin hava alması önemlidir. Su terazisinin üzerini örten açılabilir kapak
haznenin bakımının yapılabilmesine imkan sağlamaktadır.
Su terazilerinin haznesine bakım yapmak için hazneye ulaşımı sağlayan merdivenler

yapıldığı tespit edilmiştir. Küçük su terazilerinde dış cephesine basamak ekleyerek,
büyük su terazilerinde ise içinde bir merdiven yaparak bu sorunun çözüldüği
görülmüştür.
Su terazilerine gelen suyu hazneye ulaştıran ve su terazilerinden başka bir noktaya

giden suyun ulaşımını sağlayan yapı elemanı borulardır. Su terazilerindeki borular;
metal (pik) ya da toprak (künk) malzemeden yapılmıştır. Su terazilerinde bulunan
borular terazi içinde ya da terazi dışında bulunabilmektedir. Borusu dış kısımda
bulunan su terazilerinin bir kısmında boruyu koruma amacıyla yapıldığı düşünülen bir
niş bulunmaktadır. Gelen ve giden su boruları su terazisinde aynı konumda
bulunabilmektedir.
Su terazilerinde fiziksel, işlevsel, çevresel ve ekonomik yıpranma olduğu tespit

edilmiştir. İşlevsel olarak yıpranan ve başka bir işlev yüklenmeyen su terazileri,
kullanım durumu olmaması sebebiyle atıl durumda kalmıştır. Su terazilerinde en
yoğun görülen bozulma nedenleri, fiziksel yıpranma içinde değerlendirilen bitkilenme
ve malzeme kaybıdır.
Büyük bir su sisteminin parçası ve endütriyel kültür mirası olan su terazileri;

ihtiyaçların zamanla değişmesi ile ekonomik yıpranmayla karşılaştığını söylemek
mümkündür. Günümüzde işlevi olan bir su terazisi bulunmamakla birlikte, parçası
olduğu büyük su sistemi de kullanılmamaktadır. Bu durumda su terazilerinin
yıpranmaya uğraması normal karşılanabilmektedir.
215
Taş ve tuğla ile oluşturulmuş olan su terazileri, her ne kadar eski, kötü şartlar altında
kalmış ve yıpranmış olsa da uzun ömürlü olmuş ve inşa edildiği döneme ve geçirdiği
evrelere ait bilgileri gelecek nesillere ulaştırarak, önemli bilgi ve belgeleri
taşıyabilmiştir.
Su terazilerinin mevcut olanlarının fiziksel özgünlüğüne müdahale edilmediği ve iyi

derecede olduğu görülmüştür. Ancak yol genişletme çalışmaları, futbol sahası yapımı,
imar durumu değişikliği gibi sebeplerle su terazilerinin yıkıldığı bilgisine ulaşılmıştır.
Yok olmuş su terazileri harita üzerinde incelendiğinde Tarihi Yarımada ve Üsküdar
sahil bölgesinde yoğunlaştıkları görülmektedir.
Mevcut olan yapıların yarısından fazlasının, gerek eski fotoğraflar incelendiğinde

gerekse mevcut sağlamlık durumuna bakıldığında onarım gördüğü anlaşılmaktadır.
Bu onarım ya bağlı bulunduğu yapı grubunun restorasyonu sırasında ya da sadece su
terazisine özel bir restorasyon ile gerçekleşmiştir.
Tez kapsamında incelenen mevcut su terazileri değerlendirildiğinde; öncelikle restore

edilmesi gereken su terazilerinin kötü durumda olanlar olduğu düşünülmektedir.
Kötü durumda olduğu tespit edilen su terazileri; Fatih İlçesi’ndeki Mollafenari Su
Terazisi (4.2.1.9.), Eyüpsultan İlçesi’ndeki Topçular Su Terazisi (4.3.1.17.), Beykoz
İlçesi’ndeki Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi (4.7.1.8.), Sarıyer İlçesi’ndeki Büyükdere
Su Terazisi 2 (4.7.1.18.), Sarıyer İlçesi’ndeki Kilyos Su Terazisi 2 (4.7.1.20.), Sarıyer
İlçesi’ndeki Kilyos Su Terazisi 3 (4.7.1.21.) olarak tespit edilmiştir.
Su terazileri için hazırlanan envanter tablolarının ilk sayfasında incelenen özelliklerle

ilgili veriler aşağıdaki tabloda gösterilmektedir (Çizelge 5.1-2.). Yapılarla ilgili olarak
genel tanıtım bilgileri ve mimari özellikler belgelenmiştir. Yapıların genel hatlarını
belirten krokisel çizimleri ve güncel (2018) fotoğrafları envanter tablolarında yer
almıştır. Yalnızca günümüze ulaşmış olan 76 adet su terazisi için envanter tablosu
hazırlanmıştır. Günümüze çeşitli sebeplerle ulaşamamış su terazilerinin tamamı için
gerekli veriler elde edilememiş ve bu sebeple envanter tablosu hazırlamak mümkün
olmamıştır.
216
Çizelge 5.1. İstanbul’daki Su Terazilerinin Genel Durum Çizelgeleri
GENEL TANITIM MİMARİ ÖZELLİKLER

ENVANTER
KODU YAPININ ADI ÜST ÜST ÖRTÜ BORULAR MERDİVEN
NO KONUM/ YAPI CEPHE YÜKSELDİKÇE MİMARİ BORULAR KAPI /
İLÇESİ DÖNEMİ SUYOLU MAL SAHİBİ PROJELER TESCİL TARİHİ ADA PAFTA PARSEL MÜLKİYET KONUM/YAPI ÖRTÜ / / YÜKSEKLİK PLAN ŞEMASI / /
YER MALZEMESİ MALZEMESİ DARALAN ÖZELLİK / KONUM PENCERE
TÜR MALZEME MALZEME BASAMAK
TOPKAPI SARAYI ÇEŞME YANI / 2 KATLI / TERAZİ
1 KV1 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME MALİYE HAZİNESİ - 26.01.2005/405 2 3 38 KAMU DUVAR TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 9+ M KARE - - VAR -
SU TERAZİSİ SARAY SÜTUNÇE İÇİNDE
BAB-I HUMAYUN TERAZİ
2 KV2 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME MALİYE HAZİNESİ - 25.02.2004/15790 2 3 38 KAMU DUVAR SARAY TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ KAPAK TUĞLA 9+ M KARE - 2 KATLI - VAR -
SU TERAZİSİ İÇİNDE
AYASOFYA SU 18.01.2012/346 AYDINLATMA TERAZİ
3 KV3 FATİH ROMA KIRKÇEŞME İBB 26.01.2005/405 37 41 11 KAMU MEYDAN ÇEŞME YANI TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE EVET PAYANDA METAL VAR -
TERAZİSİ PROJESİ DIŞINDA
DARPHANE SU TERAZİ
4 KV4 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME VGM - 12.07.1995/6848 2 3 40 KAMU DUVAR KAMU YAPISI TUĞLA TUĞLA ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
TERAZİSİ DIŞINDA
GÜLHANE SU TERAZİ
5 KV5 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME - - 26.01.2005/405 2 3 82 KAMU DUVAR SARAY TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE - - METAL - METAL
TERAZİSİ İÇİNDE
İSHAK PAŞA SU 26.01.2005/405 NİŞ
6 KV6 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME - - 68 - 3 KAMU DUVAR KÜLLİYE TUĞLA TUĞLA ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN EVET - - - TAŞ
TERAZİSİ (CAMİ) İÇİNDE
BAYTAR 25.03.2009/2828 RÖLÖVE,
SULTANAHMET 10.10.1990/2169; TERAZİ
7 KV7 MEKTEBİ SU FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME 21.01.2015/3175 92 146 25 VAKIF BAHÇE KAMU YAPISI TUĞLA-TAŞ SIVA TONOZ KİREMİT 9+ M KARE - 2 KATLI - VAR -
EVVEL VAKFI 25.03.2009/2828 İÇİNDE
TERAZİSİ RESTİTÜSYON/RESTORASYON
KÜÇÜK
26.01.2005/405 TERAZİ
8 KV8 AYASOFYA SU FATİH ROMA KIRKÇEŞME ŞAHIS - 112 - 22 ÖZEL BAHÇE DİĞER TUĞLA TUĞLA - - 9+ M KARE - - - - -
(DUVAR) İÇİNDE
TERAZİSİ
MOLLAFENARİ 12.04.2010/3704 TERAZİ
9 KV9 FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME BİLİNMİYOR - 323 55 3 KAMU DUVAR TÜRBE YANI TAŞ SIVA - - 0-3 M KARE - - - - -
SU TERAZİSİ (TÜRBE) İÇİNDE
RÜSTEM PAŞA
24.06.1962/1848 NİŞ
10 KV10 MEDRESESİ SU FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME VGM - 3000 - 19 KAMU DUVAR MEDRESE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE - - - - METAL
(MEDRESE) İÇİNDE
TERAZİSİ
HATİCE SULTAN
HATİCE TURHAN 30.09.1998/10284 RÖLÖVE- 08.02.1959/1084; ÇEŞME YANI / TERAZİ
11 KV11 ÇEŞMESİ SU FATİH OSMANLI KIRKÇEŞME 388 53 1 VAKIF SOKAK TAŞ TAŞ KAPAK TAŞ 3-9 M KARE - - METAL - METAL
VAKFI RESTİTÜSYON-RESTORASYON 30.09.1998/10284 KÜLLİYE İÇİNDE
TERAZİSİ
AYVANSARAY SU TERAZİ TAŞ /
12 KV12 EYÜP OSMANLI KIRKÇEŞME EYÜP BELEDİYESİ - 15.01.1977/9591 90 6 28 KAMU BAHÇE CAMİ TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN EVET - - -
TERAZİSİ İÇİNDE METAL
YAVEDUT SU 26.12.2008/2285 RÖLÖVE TERAZİ
13 KV13 EYÜP OSMANLI KIRKÇEŞME EYÜP BELEDİYESİ 15.01.1977/9591 82 2 4 KAMU BAHÇE ÇEŞME YANI TUĞLA-TAŞ SIVA ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE EVET - METAL - TAŞ
TERAZİSİ RESTİTÜSYON-RESTORASYON İÇİNDE
EYÜPSULTAN
RÖLÖVE RESTİTÜSYON NİŞ
14 KV14 HAMAMI SU EYÜP OSMANLI KIRKÇEŞME EYÜP BELEDİYESİ - 54 74 3 KAMU SOKAK HAMAM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ YOK - 3-9 M KARE EVET - METAL - METAL
RESTORASYON İÇİNDE
TERAZİSİ
SULTANAHMET
SULTAN AHMET TERAZİ
15 HV1 CAMİ SU FATİH OSMANLI HALKALI - 26.01.2005/405 99 63 35 VAKIF DUVAR KÜLLİYE TAŞ TAŞ KAPAK TAŞ 3-9 M KARE EVET - METAL VAR METAL
EVVEL VAKFI İÇİNDE
TERAZİSİ
SÜLEYMANİYE
TERAZİ
16 HV2 ŞADIRVANI SU FATİH OSMANLI HALKALI - - 09.04.1977/9776 377 - 6 KAMU AVLU KÜLLİYE TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - - VAR -
İÇİNDE
TERAZİSİ
BOZDOĞAN
TERAZİ
17 HV3 KEMERİSU FATİH ROMA HALKALI İBB - 09.04.1977/9776 950 165 43747 KAMU DUVAR SU KEMERİ TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ
BOZDOĞAN
TERAZİ
18 HV4 KEMERİ SU FATİH ROMA HALKALI İBB - 09.04.1977/9776 651 119 9 KAMU DUVAR SU KEMERİ TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ 2
BOZDOĞAN 31.01.2008/78 RÖLÖVE;
TERAZİ
19 HV5 KEMERİ SU FATİH ROMA HALKALI İBB 24.06.2008/241 09.04.1977/9776 574 102 16 KAMU DUVAR SU KEMERİ TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ 3 RESTİTÜSYON-RESTORASYON
ŞEHZADE CAMİ ŞEHZA MEHMET KAİDE / TERAZİ
20 HV6 FATİH OSMANLI HALKALI - 09.04.1977/9776 950 165 2 VAKIF DUVAR KÜLLİYE TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 9+ M KARE EVET METAL VAR -
SU TERAZİSİ VAKFI SÜTUNÇE İÇİNDE
ŞEHZADEBAŞI
BURMALI NİŞ
21 HV7 FATİH OSMANLI HALKALI İBB - 09.04.1977/9776 950 165 7 KAMU DUVAR KÜLLİYE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE EVET - - - METAL
MESCİD SU İÇİNDE
TERAZİSİ
HALİL ÇEVKAN
TERAZİ
22 HV8 ÇEŞMESİ SU FATİH OSMANLI HALKALI - - - 739 - 1 KAMU DUVAR ÇEŞME YANI TAŞ TAŞ - - 3-9 M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ
AKSARAY SU TERAZİ
23 HV9 FATİH OSMANLI HALKALI İBB 30.12.2014/947 RÖLÖVE 11.06.1977/9885 855 200 2 KAMU DUVAR ÇEŞME YANI TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ TONOZ TUĞLA 3-9 M KARE - 2 KATLI - VAR -
HASEKİ SU TERAZİ
24 HV10 FATİH OSMANLI HALKALI BİLİNMİYOR - 26.01.2005/404 1811 420 31 KAMU SOKAK DİĞER TAŞ SIVA KAPAK METAL 3-9 M KARE - - METAL - METAL
TERAZİSİ DIŞINDA
SEYİT ÖMER SU TERAZİ
25 HV11 FATİH OSMANLI HALKALI FATİH BELEDİYESİ - 16.12.1992/4773 2673 408 4 KAMU DUVAR DİĞER TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - - - -
ŞEHREMİNİ SU TERAZİ
26 HV12 FATİH OSMANLI HALKALI FATİH BELEDİYESİ - 16.12.1992/4273 1821 414 1 KAMU SOKAK DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 0-3 M KARE EVET - METAL - METAL
TERAZİSİ DIŞINDA
MERKEZEFENDİ 22.05.2013/1539 RÖLÖVE- NİŞ

27 HV13 ZEYTİNBURNU OSMANLI HALKALI İBB 13.04.2005/601 2931 508 5 KAMU DUVAR HAZİRE TAŞ TAŞ - - 3-9 M DİKDÖRTGEN - - - - METAL
SU TERAZİSİ RESTİTÜSYON-RESTORASYON İÇİNDE
YAVUZ SULTAN
SULTAN SELİM 16.09.1987/3618 TERAZİ
28 HV14 SELİM SU FATİH OSMANLI HALKALI - 1913 269 119 VAKIF BAHÇE KÜLLİYE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ KAPAK METAL 0-3 M KARE - - - - -
VAKFI KÜLLİYE İÇİNDE
TERAZİSİ
EDİRNEKAPI
TERAZİ
29 HV15 MEZARLIĞI SU EYÜP OSMANLI HALKALI İBB - 15.01.1977/9591 419 67 127 KAMU BAHÇE MEZARLIK TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE - - TOPRAK - METAL
DIŞINDA
TERAZİSİ 1
217
KODU YAPININ ADI ÜST ÜST ÖRTÜ BORULAR MERDİVEN
KONUM/ YAPI CEPHE PLAN YÜKSELDİKÇE MİMARİ BORULAR KAPI /
İLÇESİ DÖNEMİ SUYOLU MAL SAHİBİ PROJELER TESCİL TARİHİ ADA PAFTA PARSEL MÜLKİYET KONUM/YAPI ÖRTÜ / / YÜKSEKLİK / /
YER MALZEMESİ MALZEMESİ ŞEMASI DARALAN ÖZELLİK / KONUM PENCERE
EDİRNEKAPI
NİŞ
30 HV16 MEZARLIĞISU EYÜP OSMANLI HALKALI İBB - 15.10.2008/2117 161 17 1 KAMU BAHÇE MEZARLIK TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ 2
TOPÇULAR SU 24.12.2008/2277 RÖLÖVE- TERAZİ
31 HV17 EYÜP OSMANLI HALKALI EYÜP BELEDİYESİ 07.02.2007/842 162 69 10 KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ - - 3-9 M KARE EVET SÜTUNÇE - - TAŞ
MERTER SU TERAZİ
32 HV18 GÜNGÖREN OSMANLI HALKALI BİLİNMİYOR - 22.12.1993/5176 944 69/1 432 KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE EVET - - - METAL
BAYRAMPAŞA SU BAYRAMPAŞA 18010/ TERAZİ
33 HV19 BAYRAMPAŞA OSMANLI HALKALI - 04.08.1989/1294 0 43542 KAMU BAHÇE PARK İÇİ TAŞ TAŞ - - 9+ M KARE EVET SÜTUNÇE - - TAŞ
TERAZİSİ BELEDİYESİ 22689 İÇİNDE
ESENLER SU RÖLÖVE-RESTİTÜSYON- TERAZİ
34 HV20 ESENLER OSMANLI HALKALI ESENLER BELEDİYESİ 09.02.2010/188 1177 245DT3B 10 KAMU SOKAK KALDIRIM TAŞ TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - - TAŞ
TERAZİSİ RESTORASYON ONAYLI İÇİNDE
HEKİMOĞLUALİ 16.12.1993/4273 TERAZİ
35 HV21 FATİH OSMANLI HALKALI FATİH BELEDİYESİ - 1160 - 127 KAMU DUVAR KÜLLİYE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ KAPAK TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - - - -
PAŞA SU TERAZİSİ (CAMİ) İÇİNDE
LALELİ CAMİ SU TERAZİ
36 HV22 FATİH OSMANLI HALKALI FATİH BELEDİYESİ - - - 913 1 KAMU DUVAR KÜLLİYE TUĞLA TUĞLA - - 9 M ÜZERİ DİKDÖRTGEN - - - - -
İMRAHORSU NİŞ
37 ÜV1 ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR - - 14.04.1973/7086 356 17 1 KAMU SOKAK CAMİ TAŞ TAŞ - - 0-3 M KARE - - - - METAL
YENİ VALİDE SU NİŞ
38 ÜV2 ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR VGM - 14.04.1973/7086 433 - 1 KAMU DUVAR KÜLLİYE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL VAR -
ATİK VALİDE SU ATİK VALİDE SULTAN NİŞ
39 ÜV3 ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR - 14.04.1973/7086 228 39 1 VAKIF DUVAR KÜLLİYE TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
TERAZİSİ VAKFI İÇİNDE
KAPIAĞASI SU 28.12.1969/5147; TERAZİ
40 ÜV4 ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR ÜSKÜDAR BELEDİYESİ - 283 33 3 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 9+ M KARE EVET - - KAPATILMIŞ -
TERAZİSİ 14.04.1973/7086 İÇİNDE
KARACAAHMET
TERAZİ
41 ÜV5 DUVARDİNİ SU ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR ÜSKÜDAR BELEDİYESİ - 14.04.1973/7086 286 33 4 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 9+ M KARE EVET - - KAPATILMIŞ -
İÇİNDE
TERAZİSİ
BARBAROS SU SU DEPOSU TERAZİ
42 ÜV6 ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR ŞAHIS - 13.05.2009/1771 12 162 79 ÖZEL BAHÇE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE EVET - - - METAL
TERAZİSİ YANI İÇİNDE
KARE / TERAZİ
43 ÜV7 KISIKLI SU TERAZİSİ ÜSKÜDAR OSMANLI ÜSKÜDAR ÜSKÜDAR BELEDİYESİ - 12.02.1990/2092 791 154 17 KAMU BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M EVET - METAL - METAL
YUVARLAK DIŞINDA
GALATASARAY SU NİŞ
44 TV1 BEYOĞLU OSMANLI TAKSİM MALİYE HAZİNESİ - 14.07.1978/10538 487 26 2 KAMU DUVAR OKUL TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
RÖLÖVE-RESTİTÜSYON- NİŞ
45 TV2 TAKSİM SU TERAZİSİ ŞİŞLİ OSMANLI TAKSİM BİLİNMİYOR 10.02.2010/3235 769 95 15 KAMU SOKAK KALDIRIM TAŞ TAŞ - - 3-9 M KARE EVET - - - TAŞ
RESTORASYON ONAYLI İÇİNDE
KASIMPAŞA SU 07.04.2006/182 RÖLÖVE- NİŞ
46 TV3 BEYOĞLU OSMANLI TAKSİM BİLİNMİYOR 07.04.2006/182 3563 43542 1 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - VAR -
KÜÇÜK ÇİFTLİK SU İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR NİŞ
47 TV4 ŞİŞLİ OSMANLI TAKSİM - 18.08.1993/4824 768 95 4 KAMU BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - - TAŞ
TERAZİSİ BELEDİYESİ İÇİNDE
SİNAN PAŞA SU NİŞ
48 TV5 BEŞİKTAŞ OSMANLI TAKSİM VGM - 12.02.1972/6291 292 43479 74 KAMU BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE EVET - - - -
ARNAVUTKÖY SU TERAZİ
49 TV6 BEŞİKTAŞ OSMANLI TAKSİM İBB - 24.06.1983/15175 532 73 10 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ TONOZ TUĞLA 3-9 M KARE - - - KAPATILMIŞ METAL
KÖPRÜBAŞI SU NİŞ
50 TV7 BEŞİKTAŞ OSMANLI TAKSİM İBB - - 156 67 6 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE - - - - METAL
REŞİT PAŞA SU BOYACIKÖY RUM TERAZİ
51 TV8 SARIYER OSMANLI TAKSİM - 10.06.1978/10455 1048 47 4 VAKIF SOKAK KALDIRIM BİLİNMİYOR SIVA KAPAK METAL 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
TERAZİSİ ORTODOKS KİLİSESİVAKFI DIŞINDA
GÖZLÜKÇÜ SU TERAZİ
52 TV9 SARIYER OSMANLI TAKSİM SARIYER BELEDİYESİ - 10.06.1978/10455 161 42 1 KAMU SOKAK KALDIRIM BİLİNMİYOR SIVA ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE - - METAL - -
TERAZİSİ DIŞINDA
EMİRGAN SU NİŞ
53 TV10 SARIYER OSMANLI TAKSİM SARIYER BELEDİYESİ - 10.06.1978/10455 128 40 2 KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ - - 0-3 M KARE - - - - -
NİŞ
54 TV11 BEBEK SU TERAZİSİ SARIYER OSMANLI TAKSİM İBB - 08.02.1975/8265 264 64 2 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE EVET - - - METAL
İÇİNDE
HAMİDİYE SU KAİDE / TERAZİ
55 HMV1 KAĞITHANE OSMANLI HAMİDİYE İBB - 28.11.2005/1424 8664 247DY2B 15 KAMU SOKAK DİĞER TAŞ SIVA ŞAPKA TAŞ 9+ M YUVARLAK - METAL VAR METAL
TERAZİSİ SÜTUNÇE İÇİNDE
ABDULLAH AĞA
NİŞ
56 MV1 ÇEŞMESİ SU ÜSKÜDAR OSMANLI MEMBA BİLİNMİYOR - 19.04.1974/7759 2632 124 24 KAMU DUVAR DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ KAPAK ÇİMENTO 3-9 M KARE EVET - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ
ÇENGELKÖY SU SADULLAH PAŞA YALISI 10.10.1970/5595 NİŞ
57 MV2 ÜSKÜDAR OSMANLI MEMBA - 809 - 25 VAKIF DUVAR YALI TAŞ TAŞ - - 0-3 M KARE - - - - -
TERAZİSİ TEK ESİN VAKFI (PARSEL) İÇİNDE
02.11.2012/776 RÖLÖVE-
RIZA PAŞA ÇEŞMESİ NİŞ
58 MV3 KADIKÖY OSMANLI MEMBA VGM RESTİTÜSYON;05.07.2013/1326 19.06.1981/12853 46 13 19 VAKIF SOKAK ÇEŞME YANI TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M DİKDÖRTGEN EVET - METAL - METAL
RESTORASYON
ACIBADEM SU 05.01.2012/271 RÖLÖVE- TUĞLA / METAL / TERAZİ

59 MV4 KADIKÖY MÖ MEMBA KADIKÖY BELEDİYESİ 30.12.1962/2002 1176 131 45 KAMU SOKAK KALDIRIM TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ TONOZ 9+ M KARE - - VAR METAL
TERAZİSİ RESTİTÜSYON-RESTORASYON TAŞ TOPRAK DIŞINDA
GÖZTEPE SU 10.04.1954/235; TERAZİ

60 MV5 KADIKÖY OSMANLI MEMBA MALİYE HAZİNESİ - 1229 143 4 KAMU BAHÇE OKUL TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE - - - - -
TERAZİSİ 17.05.2012/514 İÇİNDE
MERDİVENKÖY SU MEHMET HİLMİ DEDE SU KUYUSU NİŞ

61 MV6 KADIKÖY OSMANLI MEMBA - 11.09.1976/9369 737 189 11 VAKIF BAHÇE TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE EVET - - KAPATILMIŞ METAL
TERAZİSİ VAKFI YANI İÇİNDE
MERDİVENKÖY SU MEHMET HİLMİ DEDE DUVAR METAL / NİŞ

62 MV7 KADIKÖY OSMANLI MEMBA - 11.09.1976/9369 737 189 11 VAKIF CEMEVİ TUĞLA TUĞLA ŞAPKA TAŞ 0-3 M KARE EVET - - -
TERAZİSİ VAKFI YANI TOPRAK İÇİNDE
218
KODU YAPININ ADI
ÜST ÜST ÖRTÜ BORULAR MERDİVEN
KONUM/ YAPI CEPHE PLAN YÜKSELDİKÇE MİMARİ BORULAR KAPI /
İLÇESİ DÖNEMİ SUYOLU MAL SAHİBİ PROJELER TESCİL TARİHİ ADA PAFTA PARSEL MÜLKİYET KONUM/YAPI ÖRTÜ / / YÜKSEKLİK / /
YER MALZEMESİ MALZEMESİ ŞEMASI DARALAN ÖZELLİK / KONUM PENCERE
KÜÇÜKSU YOL
HARAMEYN MUHTEREMEYN NİŞ
63 MV8 KAVŞAĞI SU BEYKOZ OSMANLI MEMBA - 09.05.2001/12266 17 1 6 VAKIF BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE EVET - - - -
VAKFI İÇİNDE
TERAZİSİ
KÜÇÜKSU BOSTAN NİŞ

64 MV9 BEYKOZ OSMANLI MEMBA ŞAHIS - 09.05.2001/12266 504 8 1 ÖZEL BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 3-9 M KARE EVET - - - METAL
ANADOLU HİSARI SU TERAZİ

65 MV10 BEYKOZ OSMANLI MEMBA BİLİNMİYOR - 08.02.1974/7688 69 10 23 KAMU DUVAR DİĞER TUĞLA-TAŞ SIVA KAPAK TAŞ 3-9 M KARE EVET - METAL - METAL
TERAZİSİ DIŞINDA
TERAZİ
66 MV11 BEYKOZ SU TERAZİSİ BEYKOZ OSMANLI MEMBA BEYKOZ BELEDİYESİ 13.12.2017/4445 RÖLÖVE 08.02.1974/7688 80 10 2 KAMU SOKAK ÇEŞME YANI BİLİNMİYOR SIVA KAPAK METAL 3-9 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
DIŞINDA
OTAĞTEPE SU TERAZİ
67 MV12 BEYKOZ OSMANLI MEMBA BEYKOZ BELEDİYESİ 13.12.2017/4447 RÖLÖVE 08.02.1974/7688 71 10 8 KAMU SOKAK KALDIRIM BİLİNMİYOR SIVA KAPAK TAŞ 3-9 M KARE - - METAL - METAL
TERAZİSİ DIŞINDA
ÇUBUKLU SU NİŞ
68 MV13 BEYKOZ OSMANLI MEMBA ŞAHIS - 31.08.2016/3541 186 28 8 ÖZEL BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - - TAŞ
TERAZİSİ 1 İÇİNDE
ÇUBUKLU SU NİŞ
69 MV14 BEYKOZ OSMANLI MEMBA ŞAHIS - 31.08.2016/3542 185 28 1 ÖZEL BAHÇE DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - - TAŞ
TERAZİSİ 2 İÇİNDE
21.11.2012/780 RÖLÖVE-
PAŞABAHÇE SU TERAZİ
70 MV15 BEYKOZ OSMANLI MEMBA BEYKOZ BELEDİYESİ RESTİTÜSYON- 20.12.1975/8800 277 43 49 KAMU SOKAK ÇEŞME YANI TUĞLA SIVA KAPAK METAL 3-9 M KARE - - METAL - METAL
TERAZİSİ DIŞINDA
RESTORASYON
İSHAK AĞA TERAZİ
TERAZİ
71 MV16 ÇEŞMESİ SU BEYKOZ OSMANLI MEMBA - - - X F22D12B1C PARK KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ ŞAPKA TAŞ 3-9 M KARE - - - - -
İÇİNDE
TERAZİSİ
TARABYA SU TERAZİ
72 MV17 SARIYER OSMANLI MEMBA SARIYER BELEDİYESİ - 09.07.1977/9921 449 75 1 KAMU SOKAK DİĞER TUĞLA-TAŞ TUĞLA-TAŞ KAPAK METAL 0-3 M DİKDÖRTGEN - - - - -
BÜYÜKDERE SU TERAZİ
73 MV18 SARIYER OSMANLI MEMBA BİLİNMİYOR - 08.09.1978/10625 563 85 10 KAMU DUVAR KARAKOL TUĞLA SIVA KAPAK METAL 0-3 M DİKDÖRTGEN - - METAL - -
KİLYOS SU TERAZİSİ NİŞ

74 MV19 SARIYER BİLİNMİYOR MEMBA MALİYE HAZİNESİ - 01.07.1991/11048 946 254DZ1A 7 KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ - - 9+ M KARE EVET - - - TAŞ
1 İÇİNDE
KİLYOS SU TERAZİSİ TERAZİ

75 MV20 SARIYER BİLİNMİYOR MEMBA ŞAHIS - 01.07.1991/11048 942 254DZ2A 5 ÖZEL BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ - - 9+ M KARE - - - - -
2 DIŞINDA
KİLYOS SU TERAZİSİ NİŞ

76 MV21 SARIYER BİLİNMİYOR MEMBA BİLİNMİYOR - 01.07.1991/11048 901 254DZ1A 1 KAMU BAHÇE DİĞER TAŞ TAŞ - - 3-9 M KARE - - - - TAŞ
3 İÇİNDE
219
Çizelge 5.2. İstanbul’daki Su Terazilerinin Genel Sonuç Çizelgeleri
İSTANBUL'DA BULUNAN SU TERAZİLERİ

İSTANBUL'DA TESPİT EDİLEN TOPLAM TERAZİSİ SAYISI : 135
GÜNÜMÜZE ULAŞMIŞ SU TERAZİLERİNİN SAYISI :76
YOK OLMUŞ SU TERAZİLERİNİN SAYISI :59
İSTANBUL’DA GÜNÜMÜZE ULAŞMIŞ SU TERAZİLERİ ENVANTER DÖKÜMÜ
TESCİL ÜST ÖRTÜ / ÜST ÖRTÜ / BORU / MERDİVEN /

İLÇESİ DÖNEM SUYOLU MÜLKİYET PROJELER KONUM/YER YAPI MALZEMESİ YÜKSEKLİK PLAN ŞEMASI BORU / KONUM KAPI / PENCERE
DURUMU TÜR MALZEME MALZEME BASAMAK
BAYRAMPAŞA 1
TUĞLA 3
BEŞİKTAŞ 3 KIRKÇEŞME 14 SOKAK 22
OSMANLI 67 TUĞLA 7 KAPAK 14 KARE 58 METAL 23 METAL 25
TERAZİ
BEYKOZ 9 KAMU 58 0-3 METRE 9 34 VAR 12
İÇİNDE
TAŞ 29
BEYOĞLU 2 VAR 17 VAR 73
ESENLER 1 HALKALI 22 BAHÇE 25

TUĞLA-TAŞ 1
EYÜP 6 ROMA 5 TAŞ 23 ŞAPKA 24 DİKDÖRTGEN 16 TOPRAK 1 TAŞ 11
FATİH 26
ÜSKÜDAR 7 METAL 7
TERAZİ
GÜNGÖREN 1 ÖZEL 6 DUVAR 27 3-9 METRE 45 14 KAPATILMIŞ 4
DIŞINDA
KADIKÖY 5
METAL / TAŞ /
MÖ 1 TAKSİM 11 TUĞLA-TAŞ 42 TONOZ 4 KİREMİT 1 YUVARLAK 1 2 1
TOPRAK METAL
KAĞITHANE 1
SARIYER 9 YOK 59 YOK 3 MEYDAN 1

HAMİDİYE 1 ÇİMENTO 1
ŞİŞLİ 2
NİŞ
VAKIF 12 9 METRE + 22 28 _ 60
KARE / İÇİNDE
ÜSKÜDAR 9 BİLİNMİYOR 3 BİLİNMİYOR 4 YOK 34 1 _ 50 _ 39
YUVARLAK
MEMBA 21 AVLU 1 _ 34
ZEYTİNBURNU 1
TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76 TOPLAM 76
220
Su Terazileri İçin Koruma Yaklaşımları
Tarihi olma, eskilik ve en önemlisi endüstriyel miras değerine sahip olan bu yapıların
korunma gerekliliği bulunmaktadır. Mevcut durumda her bir su terazisi korunması
gerekli endüstriyel kültür mirası niteliğindedir. Günümüze ulaşmış su terazilerinin
neredeyse hepsi tescillidir. Bu durum su terazileri için korumanın sağlanmasına
yardımcı olabilecektir.
Genel olarak kamusal alanlarda ve ulaşılabilir konumlarda olan su terazileri ile ilgili
bilinçlendirme ve bilinirlik sağlanması, bütünsel olarak parçası olduğu büyük sistem
ile birlikte ele alınması, sistemle ilişkili yapılarla beraber olduğu kültürel rotaların
belirlenmesi ve tek yapı ölçeğinde koruma değerlendirmesinin su terazilerinin
korunmasına destek vereceği düşünülmektedir.
Saha çalışmasında, su terazilerinin bilinirliği ile ilgili çalışmaların yapılmasının

gerekliliği anlaşılmıştır. Gerek mahalle sakinleri gerekse yolu su terazilerinin
yakınından geçenlerin yapılar hakkında bilgi sahibi olmadığı gözlenmiştir. Bu sebeple
Kadıköy Belediyesi’nin Acıbadem Su Terazisi örneğinde uyguladığı gibi bilgi
panolarının yerel yönetimler tarafından su terazilerinin yanına konulması uygun
olacaktır.
Elektronik aletler ile (çoğunlukla akıllı cep telefonları) bilgi sahibi olmak isteyenler için
ise QR (Quick Response) kodu uygulamasının uygun olacağı düşünülmektedir. Su
terazilerini görmek isteyen bir turist için hazırlanan bir telefon uygulaması ile alan
hakkında bilgi alınması rahatlıkla mümkün olmalıdır (Şekil 5.2.).
Kültürel Miras Alanların Algılanması ve Sunumu Tüzüğü (ICOMOS Charter on the

Interpretation and Presentation of Cultural Heritage Sites 2008), sunum konusunda
başvurulacak kaynaktır.
Günümüzde çoğu kişinin bihaber olduğu, yanından geçse dahi farketmediği ancak çok
önemli bir endüstriyel kültür mirası olan su terazilerinin korunması, su ile ilgili
sorunlara daha önce uygulanmış olan çözümlerle ilgili bilgi sahibi olunması ve bu
durumun gelecek nesillere aktarılabilmesi açısından çok önemlidir.
221
Su terazilerine dair bilgilere uzaktan veya yerinde erişimin sağlanması da kullanıcılar
için bir gerekliliktir. Bu bağlamda her su terazisinin yanında bilgilendirme panolarının
bulunması ve günümüzde gelişen teknoloji sayesinde yapılar hakkında hazırlanan
haritalara erişim sağlanmalıdır (Şekil 5.1.).
Endüstriyel kültür mirası olan su terazileri için koruma farkındalığı oluşturmak

gerekmektedir. Su terazileri, büyük bir su sistemin ve kent içindeki yapıların bir
parçası olarak değerlendirirerek bütüncül koruma yaklaşımıyla ele alınmalıdır. Yerel
yönetim ve kullanıcıların bu konuda bilgilendirilmesi gerekmektedir.
Yapılar ayrıca tek yapı ölçeğinde korunmalıdır. Bütünsel yaklaşım ile düşünülerek
koruma açısından değerlendirmenin ardından, tek yapı için koruma yöntemleri su
terazileri için ele alınmalıdır. Tek yapı ölçeğinde önce rölöve-restitüsyon-restorasyon
projelendirmesi ve ardından uygulaması ile su terazilerinin korunması sağlanmalıdır.
Bu sebeple, çoğunlukla kamuya ait araziler üzerinde bulunan su terazilerinin
korunması ile ilgili yerel yönetim dikkati ve yaklaşımları önemlidir.
Tarihsel süreçte İstanbul için kurgulanan ve uygulanan büyük su sisteminin önemli bir
parçası olarak korunmaya ihtiyaç duyduğu gibi, çok katmanlı bir endüstriyel kültürel
miras değeri olan su terazileri; aynı zamanda sosyal alanda bilinirliğe de ihtiyaç
duymaktadır.
Tarihi alanlardaki gezi rotalarında yerel kimliğin algılanması ve tanıtılabilmesi,
alanlarda sürdürülebilir koruma ve gelişimin sağlanması açısından gereklidir. Kültürel
Rota Kartası (The ICOMOS Charter on Cultural Routes 2008), kültürel rotayı
tanımlamaktadır. Su terazilerinin, özellikle parçası olduğu büyük su sisteminin
ilişkilendiği (külliye, sarnıç, su kemeri) diğer yapıları da içeren gezi rotalarına
eklenebileceği düşünülmektedir.
Sonuç olarak bu çalışma ile belirtilmek istenen, endüstriyel kültür miras değeri olan
su terazilerinin korunması ve gelecek nesillere aktarılması gerekliliğidir.
222
Şekil 5.1. Acıbadem ve Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi bilgilendirme tabelası (2018).
Şekil 5.2. Tarihi Yapıda QR Kodu İle Bilgilendirme Örneği
223
224
KAYNAKLAR
-Acar, Ş. (2007). Belgrad Ormanı’ndaki Bentler. Yapı Dergisi, 309.

-Akbaş, A. (2005). İstanbul Su Kaynaklarının İncelenmesi Yeşilçay ve Melen
Sistemlerinin Ekonomik Yönden Değerlendirilmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul
Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Akmandor, N. (1968). Koca Sinan'ın Plancılığı Eserleri Mühendisliği. Türkiye
Mühendislik Haberleri, 154. 1-6. Ankara.
-Akova, E. (2012). İstanbul’daki Tarihi Su Sistemleri Ve Kumrulukemer (Akyar Kemeri)
Örneğinde Bozulma Nedenleri, Çözüm Önerileri. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan
Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Alçı, G. (2012). Üsküdar’da Kayserili Halil Paşa Türbesi ve Bağlı Birimler. Vakıf
Restorasyon Yıllığı, 4. İstanbul.
-Altuğ, K. (2013). İstanbul’da Bizans Dönemi Sarnıçlarının Mimari Özellikleri ve Kentin
Tarihsel Topografyasındaki Dağılımı. (Doktora Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen
Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Altuğ, V. (1946). Tarihî Su Tesisleri: Bentler - Kemerler. Konya: Yeni Kitap Basımevi.
-Aydın, B. N. İ. (2017). Tarihi Yarımada Hanlar Bölgesi’nde Kültürel Rota Tanımlanması
(Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Aygün, A. (2018). Kırkçeşme Ve Taksim Su Yollarına Ait Anıtsal Yapıların Belgelenmesi
Ve Koruma Önerileri (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi,
Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Aykutlu, F. (2014). Şehzade Ve Süleymaniye Külliyeleri’nde Su Mimarisi (Yüksek
Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Aynur, H. Karateke, H. T. (1995). III. Ahmet Devri İstanbul Çeşmeleri (1703 1730).
İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
-Aysel, N. R. (2008). İstanbul’un Tarihi Su Sistemleri: Kırkçeşme Tesisleri, Tarihi Su
Yapıları Konferansı. Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü
Devlet Su İşleri 2. Bölge Müdürlüğü. İzmir.
-Aytöre, A. (1962). Türkler’de Su Mimarisi. Milletlerarası Birinci Türk Sanatları
Kongresi Tebliğleri 1959. Ankara.
-Bardill, J. (1997). The Palace of Lausus and Nearby Monuments in Constantinople: a
topographical study, American Journal of Archaeology, 101, Boston.
-Berger, A. (1997). Regionen und Straßen im frühen Konstantinopel, Istanbuler
Mitteilungen, 47.
-Bodur, S. (1984). Darphane-i Amire’de Çarkhane. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul
225
-Bozdemir, M. (2011). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Endüstriyel Mirasımız. İstanbul
Ticaret Odası, İstanbul.
-Crow, J., Bardill, J., Bayliss, R.A. (2008). The Water Supply of Byzantine
Constantinople, Journal of Roman Studies Monograph, 11. London.
-Çeçen, C. (1945). Taksim Suyu Tesisleri. İstanbul: İstanbul Sular İdaresi Yayınları.
-Çeçen, K. (1991a). Halkalı Suyolları. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Çeçen, K. (1991b). İstanbul’un Vakıf Sularında Üsküdar Suları. İstanbul: İstanbul Su
ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Çeçen, K. (1992a). İstanbul’un Vakıf Sularında Taksim ve Hamidiye Suları. İstanbul:
İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Çeçen, K. (1992b). Mimar Sinan ve Kırkçeşme Tesisleri. İstanbul: İstanbul Su ve
Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Çeçen, K. (1996a). Roma Suyollarının En Uzunu. İstanbul: Türkiye Sınai Kalkınma
Bankası Yayınları.
-Çeçen, K. (1996b). Sinan’s Water Supply System in İstanbul. İstanbul: İstanbul Su ve
-Çeçen, K. (1996c). The Longest Roman Water Supply Line. İstanbul: Türkiye Sınai
Kalkınma Bankası Yayınları.
-Çeçen, K. ve Kolay, C. (1997). Topkapı Sarayı’na Su Sağlayan İsale Hatları. İstanbul:
-Çeçen, K. (1999). İstanbul’un Osmanlı Dönemi Suyolları. İstanbul: İstanbul Su ve
-Çeçen, K. (2000). Osmanlı İmparatorluğunun Doruğu 16. Yüzyıl Teknolojisi. İstanbul:
-Çeçener, B. (2007). Üsküdar Merkez Mahalleleri Osmanlı Dönemi Su Uygarlığı
Eserleri. İstanbul: Üsküdar Araştırmaları Merkezi, Yayını No:21.
-Çeçener, B. (2008). Beylerbeyi Kültür ve Doğa Varlıkları Kılavuzu. Türk Mimar ve
Mühendis Odaları Birliği, İstanbul.
-Çobancaoğlu, T. (1988). Tarihi İstanbul Çeşmelerinin İncelenmesi ve Korunması
Konusunda Bir Araştırma, (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Üniversitesi Fen Bilimleri
Enstitüsü, İstanbul.
-Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
-Dalman, K. O. (1933). Der Valens-Aquaedukt in Konstantinopel, İstanbuler
Forschungen, 3, Bamberg.
226
-Dölen, E. (1998). “Darphane”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 3.
Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
-Egemen, A. (1993). İstanbul Çeşme ve Sebilleri. İstanbul: Arıtan Yayınevi.
-Eminoğulları, S. (2010). Sultanahmet Baytar Mektebi Yapısının Restitüsyonu ve
Arazisi Üzerindeki Yapıların Kronolojik Araştırması. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan
Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Ersen, A. (1991). Taş Koruma Kuramının Ve Uygulamalarının Evrimi. (Doçentlik Tezi).
İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Restorasyon Anabilim Dalı, İstanbul.
-Ertuğrul, Ö. (1989). İstanbul’da Bizans Devri Su Mimarisi. (Doktora Tezi). İstanbul
Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
-Eser, N. (1990). Roma Dönemi Su Yolları. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
-Esmer, K. (1983). Tarih Boyunca İstanbul Suları Ve İstanbul Su Ve Kanalizasyon
Sorunu. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Eşrefoğlu, E. (1987). XVI. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda su-yolculuk. (Yüksek
Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, İzmir.
-Eyice, S. (1989). İstanbul’un Bizans Su Tesisleri. Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi, 3-
14, İstanbul.
-Feilden, B. (2003). Conservation of historical buildings, Butterworth-Heinemann. UK.
Frontinus, S. J. (1925). The Aqueducts of Rome, Loeb Classical Library.
-Geyik, G. (2007). İzmir Su Yapıları (çeşme, sebil, şadırvan). (Yüksek Lisans Tezi).
Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
-Göncüoğlu, S.F. (2009). İstanbul’un Fethi Sonrası Kurulan İlk Semt: “Saraçhane”.
Atatürk Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 22, 27-82, Erzurum.
-Gülay, A. (1987). Türklerde Çeşme Ve Tarihi Yarımada’da Millet Caddesi İle Marmara
Denizi Arasındaki Çeşmelerin Tesbiti Ve Koruma Önerileri. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız
Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Güleç, A. ve Ersen, A. (1998). Characterization Of Ancient Mortars: A Simple
Sophisticated Methods. Journal of Architectural Conservation.
-Gülmez, F. G. ve Aysel, N. R. (2008). Tarihi bir su yapısı: Eğrikapı Maksemi. Tarihi Su
Yapıları Konferansı. Çevre ve Orman Bakanlığı-Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü-DSİ
2. Bölge Müdürlüğü, İzmir.
-Haskan, M. N. (2001). Yüzyıllar Boyunca Üsküdar, 1-2-3. İstanbul: Üsküdar
Araştırmaları Merkezi Yayını.
-Hasol, D. (2005). Ansiklopedik Mimarlık Sözlüğü. İstanbul: YEM Yayınları.
-Hut, D. (2016). İstanbul’un 100 Su Yapısı. İstanbul: İstanbul Kültür A.Ş.
227
-İlsever, C. (2011). Edirnekapı Sarnıcı Koruma Sorunları. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız
-İşli, H. N. ve Büyükseçgin, İ. (2017). İstanbul Camileri, 1-2-3. Türkiye Turing ve
Otomobil Kurumu Yayınları, İstanbul.
-Kal’a, A. (2003). İstanbul Su Külliyatı XXVII. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon
İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Karakuş, R. ve Kızıltoprak, S. (2006). Tarihi Çeşmeler Külliyatı. İstanbul: İstanbul Su
ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları, 1.
-Konyalı, İ. H. (1977). Abideleri ve Kitabeleriyle Üsküdar Tarihi, 1-2. İstanbul: Türkiye
Yeşilay Cemiyeti Yayınları.
-Kozanoğlu, H. (2013). Anadolu’da Suyun İzi. Ankara: Ankara Su ve Kanalizasyon
İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No:7, Anadolu’da Su Medeniyeti Dizisi:4.
-Lamprecht, H. O. (1984). Opus Caementitium: Bautechnik der Römer. Berlin: Beton-
Verlag.
-Martal, A. (1987). XVI Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nda su-yolculuk. (Yüksek
Lisans Tezi). Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, İzmir.
-Mithen, S. (2016). Susuzluk: Antih Dünya’da Su ve İktidar, Koç Üniversitesi Yayınları.
-Müller, W. W. (1977). Bildlexikon zur Topographie İstanbul, Verlag Ernst Wasmuth,
Tübingen.
-Müller, W. W. (2002). İstanbul'un Tarihsel Topografyası 17. Yüzyıl Başlarına Kadar
Byzantion-Konstantinopolis. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
-Neftçi, A. (2002). Laleli Külliyesi’nin İnşaat Süreci, (Doktora Tezi) İstanbul Teknik
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
-Nirven, S. N. (1946). İstanbul Suları. İstanbul: İstanbul Halk Basımevi.
-Ocak, S. G. (2009). Batı Anadolu Roma Dönemi Örnekleriyle Su Kemerleri Künkleri
Ve Sarnıçları Üzerine Bir Arastırma Ve Uygulama Çalışması. (Yüksek Lisans Tezi).
Dokuz Eylül Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Seramik Anasanat Dalı, İzmir.
-Oğuz, B. (1998). Bizans’tan Günümüze İstanbul Suları. İstanbul: Simurg Yayıncılık.
-Olgun, N. (2011). Süleymaniye Camii 2007-2010 Yılları Restorasyonuna Dair.
Restorasyon dergisi, İstanbul.
-Olsson, R. (2015). The Water Supply System in Roman Pompeii. Lund University,
Department of Archaeology and Ancient History, Thesis for a licentiate degree.
-Onur, O. (1985). Edirne Su Kültürü, İstanbul.
-Orman, T.S. (2013). “Yeni Valide Külliyesi”. Türkiye: İslam Ansiklopedisi, Cilt 43.
Türkiye Diyanet Vakfı.
228
-Önge, Y. (1988). Mimar Koca Sinan`ın Şadırvanları. Mimar Sinan Dönemi Türk
Mimarlığı ve Sanatı, 189-227. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
-Önge, Y. (1997). Türk Mimarisinde Selçuklu ve Osmanlı Dönemlerinde Su Yapıları.
Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
-Özcan K. (1998). Yapı. Ankara: Bilim Yayıncılık.
-Özdeniz, E. (1995). İstanbul’daki Kaptan-ı Derya Çeşmeleri ve Sebilleri. İstanbul:
Deniz Kuvvetleri Komutanlığı Kültür Yayınları.
-Öziş, Ü. ve Arısoy, Y. (1987). Su Mühendisliği Tarihi Açısından Mimar Sinan’ın
SuYolları. Dokuz Eylül Üniversitesi, Mühendislik Mimarlık Fakültesi, İzmir.
-Öziş, Ü. (1994). Su Mühendisliği Tarihi Açısından Türkiye’deki Eski Su Yapıları.
Ankara: Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü Matbaası.
-Öziş, Ü. ve Arısoy, Y. (2001). Mühendis ve Mimar Sinan’ın Suyolları, 1. Türk Bilim ve
Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri. Türk Bilim Tarihi Kurumu ile İstanbul Su ve
Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü, 259-277, İstanbul.
-Pekuğur, S. (1972). İstanbul’da Su Maksemleri Ve Su Terazileri. (Lisans Bitirme Tezi).
İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
-Pilehvarian N.P., Urfalıoğlu N. ve Yazıcıoğlu L. (2000). Osmanlı Başkenti İstanbul’da
Çeşmeler. İstanbul: YEM Yayınları.
-Saatçi, S. (1989). Mimar Sinan ve Tezkiret-ül Bünyan. İstanbul: MTV Yayınları.
-Salman, M. Ç. (2008). Avasköy Kemeri Restorasyon Projesi. (Yüksek Lisans Tezi).
İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Sönmezer, Ş. ve Şahin, S. (2014). Hamidiye Su Terazisi Tarihi Mimarisi İşlevi. Belleten,
282.
-Sözen, M. ve Tanyeli, U. (2003). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Remzi
Kitabevi.
-Sunan, H. D. (2007). Tarihi Gelişim İçinde Darphane-İ Amire Yapıları Ve Damga
Matbaasının Mimari Analizi Ve Değerlendirme. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik
-Şahin, S. (2014). İstanbul Su Yolları ve Su Yapılarının Tarihçesi. İstanbul: İstanbul Su
ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
-Şanlı, Z. Ç. (2008). Feriköy Pompa İstasyonu Yapıları Restorasyon Projesi. (Yüksek
Lisans Tezi). İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Tali, Ş. (2005). İstanbul Suriçi Sebilleri. (Yüksek Lisans Tezi). Atatürk Üniversitesi,
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
-Tali, Ş. (2010). İstanbul Su Mimarisinde Fatih Sebilleri'nin Yeri ve Önemi. Uluslararası
Sosyal Arastırmalar Dergisi, 3(10), 558-572, Ordu.
-Tanışık, İ. H. (1943). İstanbul Çeşmeleri I, II. İstanbul: Maarif Matbaası.
229
-Tanman, B. “İshak Paşa Cami”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. 4.
-Tanyeli, G. (1996). Topkapı Sarayı 1. Avlusundaki Darphane Kompleksi,
Tarihsel/Mimari Teknolojik Değerlendirme. (Proje Raporu). İstanbul Teknik
Üniversitesi, İstanbul.
-Tanyeli, U. (2015). Osmanlı Mekanının Peşinde Sınıraşımı Metinleri 15-19 Yüzyıllar.
İstanbul: Akın Nalça Kitapları 12.
-Tezcan, H. (1989). Topkapı Sarayı ve Çevresinin Bizans Devri Arkeolojisi. İstanbul:
Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu Yayınları.
-Ülgen, A.S. (1942). “Yeni Cami”. Vakıflar Genel Müdürlüğü Vakıflar Dergisi, Sayı:2,
Ankara.
-Ünlü, S. (2006). Bir Ulu Rüyayı Görenler Şehri Üsküdar. İstanbul: Üsküdar Belediye
Başkanlığı Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayın No: 20, Tarihi Mirası Koruma Dizisi:1.
-Urfalıoğlu, N. (1989). İstanbul Sebilleri, Özellikle Üsküdar Sebillerinin Sorunları ve
Korunmaları. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Vitruvius, (1990). Mimarlık Üzerine On Kitap, Çev: S. Güven, Şevki Vanlı. İstanbul:
Mimarlık Vakfı Yayınları.
-Zeybekoğlu D., Çakır H. K. ve Özenç A. (2007). Edirne’deki Su Terazilerinin Analizi.
(Araştırma Makalesi). Trakya Üniversitesi, Mühendislik- Mimarlık Fakültesi, Mimarlık
Bölümü, Edirne.
ARŞİVLER
-1-2-3-4-5-6 No’lu KVKK Arşivleri
-Alman Arkeoğloji Enstitüsü Arşivi
-Encümen Arşivi
-Eyüpsultan Belediyesi Arşivi
-Göncüoğlu Arşivi
-Güryapı Proje Arşivi
-İSKİ Arşivi
-Kadıköy Belediyesi Arşivi
-Necdet İşli Arşivi
-Sultan II. Abdülhamit Arşivi
-Şener Türkmenoğlu Arşivi
EKLER
Terimler Sözlüğü.
EK A: İstanbul’da bulunan su terazilerinin kataloğu.
EK b: İstanbul’da var olan ve yok olmuş su terazilerinin harita üzerindeki dağılımı.
230
TERİMLER SÖZLÜĞÜ
Bent :Su biriktirmek için akan suyun önüne yapılan set.

Debi :Bir akarsuyun herhangi bir kesiminden saniyede geçen suyun hacmi.
Galeri :Bir yapının birçok bölümünü birbirine bağlayan içten veya dıştan yapılmış
geniş geçit.
Hazne :Su terazisinin en üst kısmında suyun taksiminin sağlandığı ve tortusunun
biriktiği kap.
İsale :Akıtma, dökme.
İsale hattı :Kaynaktaki suyu şehir şebekesine ya da su depolarına taşıyan ana hatta
verilen isim.
Kaptaj : Kaynak sularından düzenli yararlanmak üzere suyun çıktığı yerde, suyu
toplamak, muhafaza etmek ve bir su yoluna sevk etmek amacıyla, taş veya betondan
yapılmış üstü kapalı yapı.
Künk :Pişmiş toprak veya betondan yapılmış kalın su borusu, büz.
Löküncü : Su künklerinin birleştiği ağızlardan su sızmasını engelleyen görevli.
Lüle : 1. Saniyede 0,6 Litre, Dakikada 36 Litre, Günde 52 m³'e denk gelen Osmanlı ölçü
birimi. 2. Osmanlı devrinde çeşmelere takılan ve belli bir süre içinde belli ölçüde su
akıtan ağız.
Maksem :Suyun kollara dağıldığı, paylaştırıldığı yer.
Masura :6,5 m³ ölçüye denk gelen Osmanlı ölçü birimi.
Maslak :Boruları aşırı basınçtan korumak amacıyla su yolu üzerinde yapılan içi su dolu
hazne.
Memba :Bir şeyin ilk olarak ortaya çıktığı yer, kaynak, pınar.
Neccar : 1. Dülger. 2. Marangoz.
Payanda :Bir nesnenin stabilitesini kaybetmemesi adına konulan dayanak, destek.
Pilaster : "sütunce" veya "pillar" olarak da anılan, dört köşeli, duvara yapışık sütun
eklinde dikey olarak sütunun yarısının duvara gömülmesi ile yapılan uygulamadır.
Savak :Bir barajın fazla suyunu boşaltmak için yapılmış düzenek.
Su kemeri :Üzerinde su yolu bulunan kemerli köprü.
Su terazisi :Suyolları üzerinde basıncı denetleyen ve suyun taksimini sağlayan yapı.
Sütunçe :Küçük sütun.
Şebeke :İçme suyu, kanalizasyon, ulaşım, iletişim, enerji, vb. iletim hattı.
Taksim :Parçalara ayırma, bölme, bölüştürme.
Tersip :Taneli çökelleri taşıması nedeniyle bu dereler üzerinde, göl yatağının
dolmasını önlemek amacıyla yapılan çökeltme havuzu
Tonoz :Biçimi alttan içbükey olmak üzere taş ve tuğlayla örülmüş, yarım silindir
biçiminde tavan örtüsü.
Zira :75 cm. ile 90 cm. arasında değişen çeşitleri bulunan Osmanlı uzunluk birimi.
231
Envanter Tablosu A.1. Topkapı Sarayı Su Terazisi (KV1)
ENVANTER NO 1
YAPININ ADI TOPKAPI SARAYI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES CANKURTARAN MH.

TÜRKİYE YAPIM TARİHİ/DÖNEMİ OSMANLI
KÜLTÜR SUYOLU KIRKÇEŞME
YAPTIRAN 1.AHMET
VARLIKLARI MAL SAHİBİ MALİYE HAZİNESİ
SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ PROJELER YOK
TESCİL DURUMU VAR X YOK
26.01.2005/405 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01034, 28.9824 2 3 38
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL KAMU
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI
X KALDIRIM SARAY
X DİĞER
TAŞIYICI SİSTEM YIĞMA X KARKAS KARMA BETONARME
YAPI MALZEMESİ TUĞLA TAŞ BİLİNMİYOR TUĞLA-TAŞ X

X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE X DİKDÖRTGEN YUVARLAK
PLAN BOYUTLARI 300 cm x 300 cm YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
MİMARİ 2 KATLI X PAYANDA KAİDE SÜTUNÇE X

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KONUM TERAZİ İÇİNDE
X TERAZİ DIŞINDA NİŞ İÇİNDE

X
MERDİVEN/BASAMAK YOK
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
SAĞLAMLIK DURUMU İYİ
X ORTA KÖTÜ HARAP
ONARIM DURUMU ONARIM GÖRMÜŞ

X ONARIM GÖRMEMİŞ
FİZİKSEK ÖZGÜNLÜK İYİ

X ORTA KÖTÜ
Topkapı Sarayı I. Avlu’da yer alan su terazisi, aynı zamanda maksem özelliği -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
göstermektedir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
Yapıya bitişik çeşme bulunmaktadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
-Pekuğur, S. (1972). İstanbul’da su maksemleri ve su terazileri. (Lisans Bitirme

Tezi). İÜ, SBE, İstanbul.
232
TÜRKİYE KÜLTÜR VARLIKLARI SU ENVANTER NO 1
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI TOPKAPI SARAYI SU TERAZİSİ
ALMAN MAVİSİ HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
Topkapı Sarayı Su Terazisi (2018) Topkapı Sarayı Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
233
Envanter Tablosu A.2. Bab-ı Humayun Su Terazisi (KV2)
ENVANTER NO 2
YAPININ ADI BAB-I HUMAYUN SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES CANKURTARAN MH.

YAPTIRAN FATİH SULTAN MEHMET

SU TERAZİSİ
PROJELER BİLİNMİYOR
ENVANTER FİŞİ
25.02.2004/15790 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00872, 28.98119 2 3 38
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM SARAY
X DİĞER

X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA X TAŞ ÇİMENTO METAL

X
MİMARİ 2 KATLI X PAYANDA KAİDE SÜTUNÇE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP

FİZİKSEK ÖZGÜNLÜK İYİ X ORTA KÖTÜ
Su terazisi aynı zamanda maksem özelliği göstermektedir. -Çeçen, K. ve Kolay, C. (1997). Topkapı Sarayı’na Su Sağlayan İsale Hatları.
İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları.
234
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BAB-I HUMAYUN SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Bab-ı Humayun Su Terazisi

Plan çizimi. (Çeçen, 1997)
Bab-I Humayun Su Terazisi (2018)
235
Envanter Tablosu A.3. Ayasofya Su Terazisi (KV3)
ENVANTER NO 3
YAPININ ADI AYASOFYA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES ALEMDAR MH. GÜVENYOLU CD.

TÜRKİYE YAPIM TARİHİ/DÖNEMİ ROMA
YAPTIRAN BİLİNMİYOR
VARLIKLARI MAL SAHİBİ İSTANBUL BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER 18.01.2012/346 AYDINLATMA PROJESİ
ENVANTER FİŞİ
26.01.2005/405 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00809, 28.97796 37 41 11
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN
X BAHÇE SOKAK DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI

X KALDIRIM SARAY DİĞER

X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN BOYUTLARI Ölçülememiştir YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI

X
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA X KAİDE SÜTUNÇE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL
X TOPRAK ÇİMENTO GÖRÜLEMEDİ
KONUM TERAZİ İÇİNDE TERAZİ DIŞINDA

X NİŞ İÇİNDE

X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ

Su Terazisinin yanında 18. yüzyılda yapılan Beşir Ağa Çeşmesi ve İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
Romalıların Avrupa’ya giden ana yolun başlangıcı Kabul ettikleri Million Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
taşı bulunmaktadır.
-Hut, D. (2016). İstanbul’un 100 Su Yapısı. İstanbul: İstanbul Kültür A.Ş.
236
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI AYASOFYA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Ayasofya Su Terazisi
Ayasofya Su Terazisi (2018)
237
Envanter Tablosu A.4. Darphane Su Terazisi (KV4)
ENVANTER NO 4
YAPININ ADI DARPHANE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES CANKURTARAN MH. OSMAN HAMDİ. YOKUŞU

YAPTIRAN II. MAHMUT

VARLIKLARI MAL SAHİBİ VGM
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
12.07.1995/6848 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01094, 28.98073 2 3 40
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM KAMU YAPISI
X DİĞER
TAŞIYICI SİSTEM YIĞMA
X KARKAS KARMA BETONARME
YAPI MALZEMESİ TUĞLA

X TAŞ BİLİNMİYOR TUĞLA-TAŞ
CEPHE MALZEMESİ SIVA TUĞLA

X TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M 3-9 M

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE DİKDÖRTGEN

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
SAĞLAMLIK DURUMU İYİ ORTA
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, Darphane-I Amire yapılarının makine hane, sikke hane, -Sunan, H. D. (2007). Tarihi gelişim içinde darphane-i amire yapıları ve damga
transmasyon dairesi, kazan dairesi, başmakinist odası ve en büyük matbaasının mimari analizi ve değerlendirme. (Yüksek Lisans Tezi). Yıldız Teknik
mekânı çarkhane olan 11-12 no’lu bloğunun dış duvarında Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
bulunmaktadır.
-Bodur, S. (1984). Darphane-i Amire’de Çarkhane. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Teknik
238
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI DARPHANE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Darphane Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Darphane Su Terazisi (2018)
239
Envanter Tablosu A.5. Gülhane Su Terazisi (KV5)
ENVANTER NO 5
YAPININ ADI GÜLHANE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES HÜDAVENDİGAR CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ -
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
26.01.2005/405 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01176, 28.97841 2 3 82
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM SARAY
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

X DİKDÖRTGEN YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
MERDİVEN/BASAMAK YOK TAŞ METAL

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Gülhane Parkı’nın surlarına bitişik olarak, Alay Köşkü’nün devamında, -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Gülhane tramvay durağının yakınında inşa edildiği görülmektedir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire

240
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI GÜLHANE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Gülhane Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Gülhane Su Terazisi (2018)
241
Envanter Tablosu A.6. İshak Paşa Su Terazisi (KV6)
ENVANTER NO 6
YAPININ ADI İSHAK PAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES CANKURTARAN MH. İSHAK PAŞA CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
26.01.2005/405 (CAMİ) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00642, 28.98155 68 - 3
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM KÜLLİYE
X DİĞER


X TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
MERDİVEN/BASAMAK YOK TAŞ

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Cami ve hamama hizmet vermek amacıyla yapıldığı düşünülen yapı avlu -Tanman, B. “İshak Paşa Cami”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt 4.
duvarına bitişik bir haldedir.
242
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI İSHAK PAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
İshak Paşa Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi

İshak Paşa Su Terazisi (2018)
243
Envanter Tablosu A.7. Baytar Mektebi Su Terazisi (KV7)
ENVANTER NO 7
YAPININ ADI BAYTAR MEKTEBİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SULTANAHMET MH. TORUN SK.

YAPTIRAN TUNUSLU HAYREDDİN PAŞA

VARLIKLARI MAL SAHİBİ SULTANAHMET EVVEL VAKFI
SU TERAZİSİ PROJELER 25.03.2009/2828 RÖLÖVE, 21.01.2015/3175

RESTİTÜSYON / RESTORASYON
ENVANTER FİŞİ TESCİL DURUMU VAR
X YOK

10.10.1990/2169; KVKK 1.GRUP
25.03.2009/2828
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00441, 28.97775 92 146 25
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL KAMU VAKIF
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
X SOKAK DUVAR İÇİ
YAPI TÜRBE YANI KALDIRIM KAMU YAPISI

X DİĞER

X
CEPHE MALZEMESİ SIVA
X TUĞLA TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA TONOZ
X YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ KİREMİT

X METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE
PLAN BOYUTLARI 520cm x 520 cm YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin Tunuslu Hayreddin Paşa Konağı ve ona eklenerek 20.yy -Eminoğulları, S. (2010). Sultanahmet Baytar Mektebi yapısının restitüsyonu ve arazisi
başında hizmete giren Sultanahmet Baytar Mektebi ve mektep ek hizmet üzerindeki yapıların kronolojik araştırması. (Yüksek Lisans Tezi). Mimar Sinan Güzel
binalarına (bakteriyoloji hane, ahırlar ve depolar) hizmet vermek için inşa Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
edildiği düşünülmektedir.
244
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BAYTAR MEKTEBİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Baytar Mektebi Su Terazisi

Baytar Mektebi Su Terazisi (2018)
Kesit ve Cephe çizimi. (Eminoğulları, 2010)
245
Envanter Tablosu A.8. Küçük Ayasofya Su Terazisi (KV8)
ENVANTER NO 8
YAPININ ADI KÜÇÜK AYASOFYA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KALEİÇİ SK.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ ŞAHIS
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
26.01.2005/405 (DUVAR) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00343, 28.97283 112 - 22
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL
X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Küçük Ayasofya Cami’nin Osmanlı devrinde camiye çevrildiğini göz önüne alırsak -Eyice, S. “Küçük Ayasofya Cami”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul
su terazisi olduğu düşündüğümüz yapının da hamam ve camiyle eş zamanlı Ansiklopedisi, Cilt 5.
olarak bu yapılara hizmet etmesi için yapıldığı düşünülmektedir.
246
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KÜÇÜK AYASOFYA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Küçük Ayasofya Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Küçük Ayasofya Su Terazisi (2018)
247
Envanter Tablosu A.9. Mollafenari Su Terazisi (KV9)
ENVANTER NO 9
YAPININ ADI MOLLAFENARİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES MOLLAFENARİ MH. CELAL FERDİ GÖKÇAY SK.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ BİLİNMİYOR
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
12.04.2010/3704 (TÜRBE) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01161, 28.97289 323 55 3
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI TÜRBE YANI
YAPI MALZEMESİ TUĞLA TAŞ

X BİLİNMİYOR TUĞLA-TAŞ

ÜST ÖRTÜ
X
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M

X 3-9 M 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
SAĞLAMLIK DURUMU İYİ ORTA KÖTÜ
X HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Şeyh Zengi Tekkesi Türbesi’nin kuzey batısında, çevre duvarı önünde -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bulunan su terazisinin eski fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla taş-tuğla İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
almaşık örgülü olarak inşa edilmiştir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
248
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI MOLLAFENARİ SU TERAZİSİ
PERVITITCH HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
Mollafenari Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Mollafenari Su Terazisi (2018)
249
Envanter Tablosu A.10. Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi (KV10)
ENVANTER NO 10
YAPININ ADI RÜSTEM PAŞA MEDRESESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SURURİ MH.HOCA HANI SK.

YAPTIRAN RÜSTEM PAŞA

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
24.06.1962/1848 (MEDRESE) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01336, 28.97255 3000 - 19
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM MEDRESE
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin Rüstem Paşa Medresesi’ne ve çevredeki cami, çeşme gibi yapılara -Ahunbay, Z. “Rüstem Paşa Medresesi”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul
hizmet vermek için yapıldığı tahmin edilmektedir. Ansiklopedisi, Cilt 6.
250
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI RÜSTEM PAŞA MEDRESESİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Rüstem Paşa Medresesi Su Terazisi (2018)
251
Envanter Tablosu A.11. Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi (KV11)
ENVANTER NO 11
YAPININ ADI HATİCE SULTAN ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES HOBYAR MH. ŞEYHÜLİSLAM HAYRİ EFENDİ CD.

YAPTIRAN HATİCE TURHAN SULTAN

VARLIKLARI MAL SAHİBİ HATİCE TURHAN VAKFI
SU TERAZİSİ PROJELER 30.09.1998/10284 RÖLÖVE-RESTİTÜSYON-

RESTORASYON
X YOK

08.02.1959/1084; KVKK 1.GRUP
30.09.1998/10284
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01595, 28.97255 388 53 1
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE SOKAK
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI

X KALDIRIM KÜLLİYE
X DİĞER

CEPHE MALZEMESİ SIVA TUĞLA TAŞ

X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Hatice Sultan Çeşmesi ve Sebili ile birlikte yapı grubu olarak ele alınan su -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Terazisinin bu yapı grubuna hizmet vermek için inşa edildiği İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
düşünülmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
252
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI HATİCE SULTAN ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Hatice Sultan Çeşmesi Su Terazisi (2018)
253
Envanter Tablosu A.12. Ayvansaray Su Terazisi (KV12)
ENVANTER NO 12
YAPININ ADI AYVANSARAY SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES DEFTERDAR MH. AYVANSARAY CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ EYÜP BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
15.01.1977/9591 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04007, 28.94093 90 6 28
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM CAMİ

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL
X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, Ayvansaray’da Hz. Kab Mescidi’nin bahçesinde -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bulunmaktadır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire

254
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI AYVANSARAY SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Ayvansaray Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Ayvansaray Su Terazisi (2018)
255
Envanter Tablosu A.13. Yavedut Su Terazisi (KV13)
ENVANTER NO 13
YAPININ ADI YAVEDUT SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES DEFTERDAR MH. YAVEDUT CD.

YAPTIRAN SALİHA SULTAN

SU TERAZİSİ
PROJELER 26.12.2008/2285 RÖLÖVE RESTİTÜSYON-RESTORASYON
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
15.01.1977/9591 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04107, 28.93997 82 2 4
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI


X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yapının yanında tuğla kubbeli Saliha Sultan Çeşmesi bulunmaktadır. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Yapıda, demir elemanlarda paslanma, sıvada dökülme, malzeme kaybı ve İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
bitkilenme sorunları görülmüştür. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
256
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI YAVEDUT SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Yavedut Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Yavedut Su Terazisi (2018)
257
Envanter Tablosu A.14. Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi (KV14)
ENVANTER NO 14
YAPININ ADI EYÜPSULTAN HAMAMI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES MERKEZ MAHALLESİ BALABAN YOLU SOKAK

YAPTIRAN FATİH SULTAN MEHMET

SU TERAZİSİ
PROJELER RÖLÖVE RESTİTÜSYON-RESTORASYON
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
- KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04107, 28.93997 54 74 3
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM HAMAM

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapı, Eyüpsultan hamamı duvarına yaslanmıştır.
258
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI EYÜPSULTAN HAMAMI SU TERAZİSİ
Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi hamam üzerindeki konumu.
ALMAN MAVİLERİ HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
+1.50 Kotu Planı
+5.00 Kotu Planı
Eyüpsultan Hamamı Su Terazisi (2018)

Çizimler:Y. Mimar Gülten Bayraktar-IMP
259
Eyüp Su Terazisi kalıntısı güneydoğu cephesi silüeti restitüsyon çizimi
Eyüp Su Terazisi kalıntısı güneydoğu ve kuzeybatı cephesi çizimi
260
Eyüp Su Terazisi kalıntısı kuzeydoğu cephesi (B-B Kesiti)çizimi
Eyüp Su Terazisi kalıntısı A-A Kesiti çizimi
261
Eyüp Su Terazisi kalıntısı güneydoğu cephesi rölöve ve restorasyon çizimi
Eyüp Su Terazisi kalıntısı kuzeybatı cephesi rölöve ve restitüsyon çizimi
262
Eyüp Su Terazisi kalıntısı kuzeydoğu cephesi (B-B Kesiti) rölöve ve restitüsyon çizimi
Eyüp Su Terazisi kalıntısı A-A Kesiti rölöve ve restitüsyon çizimi
263
Envanter Tablosu A.15. Sultanahmet Cami Su Terazisi (HV1)
ENVANTER NO 15
YAPININ ADI SULTANAHMET CAMİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SULTANAHMET MH. AT MEYDANI

KÜLTÜR SUYOLU HALKALI
YAPTIRAN SULTAN AHMET

VARLIKLARI MAL SAHİBİ SULTAN AHMET EVVEL VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
26.01.2005/405 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0055, 28.97549 99 63 35
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X
X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL


X
X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Sultanahmet Cami ve çevresine ölçülü bir şekilde su dağıtımı ve tanzimi -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
konusunda çok önemli rol oynamaktadır.Günümüzde (2018) restorasyon İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
şantiye alanı içinde kalmaktadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

264
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI SULTANAHMET SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Sultanahmet Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Sultanahmet Su Terazisi (2018)
265
Envanter Tablosu A.16. Süleymaniye Şadırvanı Su Terazisi (HV2)
ENVANTER NO 16
YAPININ ADI SÜLEYMANİYE ŞADIRVANI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SÜLEYMANİYE KÜLLİYESİ

YAPTIRAN KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN

SU TERAZİSİ
PROJELER -
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.04.1977 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01651, 28.96351 377 - 6
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER AVLU
X BAHÇE SOKAK DUVAR İÇİ

X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
PLAN BOYUTLARI 350cm x510 cm YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi özelliği gösteren yapı aynı zamanda Süleymaniye Cami -Aykutlu, F. (2014). Şehzade Ve Süleymaniye Külliyeleri’nde Su Mimarisi (Yüksek
şadırvanıdır. Lisans Tezi). Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
-Olgun, N. (2011). Süleymaniye Camii 2007-2010 Yılları Restorasyonuna Dair.

Restorasyon dergisi, İstanbul.
266
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI SÜLEYMANİYE ŞADIRVANI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Süleymaniye Şadırvanı Su Terazisi

Plan ve Cephe çizimi (Güryapı Proje arşivi, 2014)
Süleymaniye Şadırvanı Su Terazisi (Aykutlu, 2014)
267
Envanter Tablosu A.17. Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1 (HV3)
ENVANTER NO 17
YAPININ ADI BOZDOĞAN KEMERİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KALENDARHANE MH. ISLAH SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.04.1977/9776 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01512, 28.95726 950 165 9-10
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM SU KEMERİ
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Kaynaklarda Bozdoğan Kemeri üzerinde bulunan bir su terazisinden -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bahsedildiğine rastlanmamakla birlikte kurul kararında belirtilmektedir. Su İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
terazisinin bulunduğu bölgeye girilemediği için yerinde inceleme yapılamamıştır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
268
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BOZDOĞAN KEMERİ SU TERAZİSİ 1
FOTOĞRAFLAR
Bozdoğan Kemeri. (W.H. Bartlett, 1838)
Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 1 (Çobanoğlu ve diğ., 2016)
269
ENVANTER NO 18
YAPININ ADI BOZDOĞAN KEMERİ SU TERAZİSİ 2
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KALENDARHANE MH. CÜCE ÇEŞMESİ SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.04.1977/9776 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01385, 28.95924 651 119 9
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Bozdoğan Kemeri’nde yapılan incelemede su kemerinin sonunda boru nişine -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
benzer bir mimari eleman ile demir basamaklar gözlemlenmiştir ve bu durum su İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
terazisi olduğunu akla getirmiştir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
270
FOTOĞRAFLAR
Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 2 (2018)
271
ENVANTER NO 19
YAPININ ADI BOZDOĞAN KEMERİ SU TERAZİSİ 3
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SÜLEYMANİYE MH. BOZDOĞAN KEMERİ CD.

SU TERAZİSİ PROJELER 31.01.2008/78 RÖLÖVE; 24.06.2008/241 RESTİTÜSYON-

RESTORASYON
X YOK
09.04.1977/9776 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01319, 28.96108 574 102 16
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Bozdoğan Kemeri’ne bitişik olan yapının özellikleri dikkate alındığında bir su -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
maksemi olduğu düşünülmekte olup, kurul kararlarında ise Süleymaniye İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
Bozdoğan su terazisi olarak tescillidir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
272
FOTOĞRAFLAR
Bozdoğan Kemeri Su Terazisi 3 (2018)
273
Envanter Tablosu A.20. Şehzade Cami Su Terazisi (HV6)
ENVANTER NO 20
YAPININ ADI ŞEHZADE CAMİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KALENDARHANE MH. ŞEHZADE MEHMET CAMİ


VARLIKLARI MAL SAHİBİ ŞEHZADE MEHMET VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.04.1977/9776 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01341, 28.95708 950 165 2
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X
X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE
X
X
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA KAİDE X SÜTUNÇE X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL


X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Şehzade Cami ve civarına dağıtılan suyun basıncını ayarlayan ve -Çeçen, K. (1991). Halkalı Suyolları. İstanbul: İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi
havalandırılmasını sağlayan su terazisi, cami ile bütünleşmiş haliyle Genel Müdürlüğü Yayınları.
estetik bir görüntü sunmaktadır. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
274
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ŞEHZADE CAMİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Şehzade Cami Su Terazisi

Plan ve Cephe çizimi. (Çeçen, 1991)
Şehzade Cami Su Terazisi (2018)
275
Envanter Tablosu A.21. Şehzadebaşı Burmalı Mescid Su Terazisi (HV7)
ENVANTER NO 21
YAPININ ADI ŞEHZADEBAŞI BURMALI MESCİD SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KALENDARHANE MH. ŞEHZADEBAŞI CD.


SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.04.1977/9776 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01406, 28.95607 950 165 7
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin tepe kısmında yer alan su dağıtım haznesinden günümüze -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
mermer taban taşı ulaşabilmiştir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire

276
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ŞEHZADEBAŞI BURMALI MESCİT SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Şehzadebaşı Burmalı Mescit Su Terazisi (2018)
277
Envanter Tablosu A.22. Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi (HV8)
ENVANTER NO 22
YAPININ ADI HALİL ÇEVKAN ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES NİŞANCA MH. MOLLA TAŞI CD. NİŞANCA HAMAMISK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
X
- KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00526, 28.96139 739 - 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisi olduğu İSKİ’den öğrenilen yapı, Halil Çevkan Çeşmesi’ne bitişik -Tanışık, İ. H. (1943). İstanbul Çeşmeleri I, II. İstanbul: Maarif Matbaası.
durumdadır.
278
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI HALİL ÇEVKAN ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Halil Çevkan Çeşmesi Su Terazisi (2018)
279
Envanter Tablosu A.23. Aksaray Su Terazisi (HV9)
ENVANTER NO 23
YAPININ ADI AKSARAY SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES AKSARAY MH. NAMIK KEMAL CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER 30.12.2014/947 RÖLÖVE
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
11.06.1977/9885 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00892, 28.95025 855 200 2
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI

X
X
ÜST ÖRTÜ
X YOK
MALZEME TUĞLA
X TAŞ ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yanında çeşme ve sebil yer alan yapı grubu iki katlıdır. Üzeri tonoz ile -Pekuğur, S. (1972). İstanbul’da su maksemleri ve su terazileri. (Lisans Bitirme
örtülmüştür. Tezi). İÜ, SBE, İstanbul.
-Kozanoğlu, H. (2013). Anadolu’da Suyun İzi. Ankara: Ankara Su ve Kanalizasyon İdaresi

Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No:7, Anadolu’da Su Medeniyeti Dizisi:4.
280
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI AKSARAY SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Aksaray Su Terazisi cephe çizimi
Aksaray Su Terazisi (2018)
281
Envanter Tablosu A.24. Haseki Su Terazisi (HV10)
ENVANTER NO 24
YAPININ ADI HASEKİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES HASEKİ SULTAN MH. TEVFİK FİKRET SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
26.01.2005/404 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00917, 28.93982 1811 420 31
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X


ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK

X
X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, fiziksel açıdan iyi durumdadır. Kısmen sıva kaybı görülse de basamak -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
ve boruları günümüzde (2018) mevcuttur. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire

282
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI HASEKİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Haseki Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Haseki Su Terazisi (2018)
283
Envanter Tablosu A.25. Seyit Ömer Su Terazisi (HV11)
ENVANTER NO 25
YAPININ ADI SEYİT ÖMER SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES SEYİT ÖMER MH. ESKİ VEZİR SK.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ FATİH BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
16.12.1992/4773 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00981, 28.93109 2673 408 4
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisi olarak incelenen yapının aynı zamanda maksem özelliği -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
gösterebileceği düşünülmektedir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
284
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI SEYİT ÖMER SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Seyit Ömer Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Seyit Ömer Su Terazisi (2018)
285
Envanter Tablosu A.26. Şehremini Su Terazisi (HV12)
ENVANTER NO 26
YAPININ ADI ŞEHREMİNİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES ŞEHREMİNİ MH. DENİZ ABDAL SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
16.12.1992/4273 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01436, 28.93182 1821 414 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

PLAN ŞEMASI KARE

PLAN BOYUTLARI 110 cm c 10 cm YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, üç sokağın kesiştiği alanın tam ortasında bulunmasına, -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
sokakların dar olmasına ve sürekli bu sokakların araç trafiğine açık İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
olmasına rağmen fiziksel olarak iyi durumdadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
286
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ŞEHREMİNİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Şehremini Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Şehremini Su Terazisi (2018)
287
Envanter Tablosu A.27. Merkezefendi Su Terazisi (HV13)
ENVANTER NO 27
YAPININ ADI MERKEZEFENDİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ZEYTİNBURNU
ADRES MERKEZEFENDİ MH. MEVLEVİHANE CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER 22.05.2013/1539 RÖLÖVE-RESTİTÜSYON-RESTORASYON
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
13.04.2005/601 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01436, 28.9185 2931 508 5
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM HAZİRE
X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, duvar üzerinde ve çeşmeye bitişik bulunmaktadır. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
288
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI MERKEZ EFENDİ SU TERAZİSİ
ERKAN-I HARBİYE HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
Merkez Efendi Su Terazisi

Plan ve Cephe çizimi
Merkez Efendi Su Terazisi (2018)
289
Envanter Tablosu A.28. Yavuz Selim Su Terazisi (HV14)
ENVANTER NO 28
YAPININ ADI YAVUZ SULTAN SELİM SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES BALAT MH. YAVUZ SULTAN SELİM CAMİ

YAPTIRAN YAVUZ SULTAN SELİM

VARLIKLARI MAL SAHİBİ SULTAN SELİM VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
16.09.1987/3618 KÜLLİYE KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.02688, 28.95077 1913 269 119
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK

X
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin yanında kuyu ve sarnıç olduğu görülmüştür. Su yapıları -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
grubunun birbiriyle ilişkili olabileceği düşünülmüştür. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
290
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI YAVUZ SELİM SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Yavuz Selim Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Yavuz Selim Su Terazisi (2018)
291
Envanter Tablosu A.29. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 (HV15)
ENVANTER NO 29
YAPININ ADI EDİRNEKAPI MEZARLIĞI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES DEFTERDAR MH. EDİRNEKAPI RAMİ CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
15.01.1977/9591 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.03242, 28.93487 419 67 127
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM MEZARLIK

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL TOPRAK
X ÇİMENTO GÖRÜLEMEDİ

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yapının üzerinde çok sayıda künk boru deliklerine ve boru kalıntıları -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
gözlenmiştir. Bu yönüyle diğerlerinden farklılık gösteren terazideki boru İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
delikleri yan cephede ve yatay konumdadır. Bu durum ana terazi olup Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
diğerlerine dağıtım yapma ihtimalini akla getirmiştir.
292
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI EDİRNEKAPI MEZARLIĞI SU TERAZİSİ 1
FOTOĞRAFLAR
Edienekapı Mezarlığı Su Terazisi 1 Plan ve Cephe çizimi
Edirnekapı Su Terazisi 1 (2018)
293
Envanter Tablosu A.30. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 (HV16)
ENVANTER NO 30
YAPININ ADI EDİRNEKAPI MEZARLIĞI SU TERAZİSİ 2
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES TOPÇULAR MH. EDİRNEKAPI RAMİ CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
15.10.2008/2117 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.03162, 28.93419 161 17 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM MEZARLIK

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Edirnekapı’daki diğer su terazisi ile benzer mimari özellik göstermektedir -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
ve yakın konumda bulunmaktadır. Bu durum akla birlikte çalışmış İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
olabileceklerini getirmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

294
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI EDİRNEKAPI MEZARLIĞI SU TERAZİSİ 2
FOTOĞRAFLAR
Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi 2 Plan ve Cephe çizimi
Edirnekapı Su Terazisi 2 (2018)
295
Envanter Tablosu A.31. Topçular Su Terazisi (HV17)
ENVANTER NO 31
YAPININ ADI TOPÇULAR SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ EYÜP
ADRES TOPÇULAR MH. ADNAN MENDERES BULVARI

SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
07.02.2007/842 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.02939, 28.92522 162 69 10
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA KAİDE SÜTUNÇE X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin üst kısımda yoğun olmak üzere form ve malzeme kaybı ile -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bitkilenme görülmüştür. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
296
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI TOPÇULAR SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Topçular Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Topçular Su Terazisi (2018)
297
Topçular Su Terazisi rölöve çizimi (Eyüpsultan Belediyesi arşivi)
298
Topçular Su Terazisi rölöve çizimi (Eyüpsultan Belediyesi arşivi)
299
Envanter Tablosu A.32. Merter Su Terazisi (HV18)
ENVANTER NO 32
YAPININ ADI MERTER SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ GÜNGÖREN
ADRES TOZKOPARAN MH. METRO SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
22.12.1993/5176 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.00858, 28.89627 944 69/1 432
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapıda bitkilenme sorunu görülmektedir. Su terazisinde malzeme kaybı ve -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
kararma olduğu tespit edilmiştir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
300
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI MERTER SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Merter Su Terazisi
Merter Su Terazisi (2018)
301
Envanter Tablosu A.33. Bayrampaşa Su Terazisi (HV19)
ENVANTER NO 33
YAPININ ADI BAYRAMPAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BAYRAMPAŞA
ADRES SAĞMALCILAR MH. KAZIMKARABEKİR CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ BAYRAMPAŞA BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
04.08.1989/1294 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0346, 28.89681 0 18/3 18010/22689
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI PARK İÇİ

X SARAY DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA KAİDE SÜTUNÇE X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Otogar yerleşim alanı içerisinde bulunan iki su terazisinden biridir ve otogar -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
yapımı sırasında günümüzdeki yerine taşınmıştır. Su terazisi park içerisinde İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
bulunmaktadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

302
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BAYRAMPAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Bayrampaşa Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Bayrampaşa Su Terazisi (2018)
303
Envanter Tablosu A.34. Esenler Su Terazisi (HV20)
ENVANTER NO 34
YAPININ ADI ESENLER SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ESENLER
ADRES NENE HATUN MH. İNÖNÜ CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ ESENLER BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER RÖLÖVE-RESTİTÜSYON-RESTORASYON ONAYLI
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.02.2010/188 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.03877, 28.87512 1177 245DT3B 10
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM

X SARAY DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Fiziksel özgünlüğünü koruyan yapıda malzeme kaybı ve bitkilenme sorunları -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
gözlenmiştir. Su terazisi binalar arasında kalmıştır. Bu sebeple çevreden İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
algılamakta zorlanılmaktadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
304
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ESENLER SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Esenler Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Esenler Su Terazisi (2018)
305
Envanter Tablosu A.35. Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (HV21)
ENVANTER NO 35
YAPININ ADI HEKİMOĞLU ALİ PAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES CERRAHPAŞA MH. HEKİMOĞLUALİ PAŞA CD.

YAPTIRAN HEKİMOĞLU ALİ PAŞA

SU TERAZİSİ
PROJELER -
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
16.12.1993/4273 (CAMİ) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01514, 28.91031 1160 - 127
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Hekimoğlu Ali Paşa külliyesi, cami, tekke, türbe, şadırvan, kütüphane, sebil ve -Kuban, D. “Hekimoğlu Ali Paşa Külliyesi”. Türkiye: Dünden Bugüne İstanbul
çeşme ve su terazisinden oluşmaktadır. Su terazisinin Hekimoğlu Ali Paşa Ansiklopedisi, Cilt 4.
tarafından 18 yy. başında yaptırılan külliyedeki sebil ve şadırvan gibi yapılara
hizmet ettiği düşünülmüştür.
306
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI HEKİMOĞLU ALİ PAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Hekimoğlu Ali Paşa Su Terazisi (2018)
307
Envanter Tablosu A.36. Laleli Cami Su Terazisi (HV22)
ENVANTER NO 36
YAPININ ADI LALELİ CAMİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ FATİH
ADRES KEMALPAŞA MAHALLESİ ORDU CADDESİ

YAPTIRAN -
SU TERAZİSİ
PROJELER -
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
- KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01514, 28.91031 - 913 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER


X TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X
X YUVARLAK
PLAN BOYUTLARI YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI

65 10 00
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su depose işlevindeki yapının duvarında külliyeye hizmet eden bir su terazisi Neftçi, A., 2002. Laleli Külliyesi’nin İnşaat Süreci, İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal
olduğu düşünülmüştür. Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi.
308
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI LALELİ CAMİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Laleli Cami Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Laleli Cami Su Terazisi (2019)
309
Envanter Tablosu A.37. İmrahor Su Terazisi (ÜV1)
ENVANTER NO 37
YAPININ ADI İMRAHOR SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES SALACAK MH. DOĞANCILAR CD.

KÜLTÜR SUYOLU ÜSKÜDAR
YAPTIRAN MİRAHURU EL-HAC MEHMET AĞA

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
14.04.1973/7086 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.02135, 29.01037 356 17 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM CAMİ

X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapının tekniği, malzemesi ve süsleme özellikleriyle özgün durumunu büyük ölçüde -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
koruduğu görülmektedir. Ancak mimari eleman kaybı (boru ve üst örtü) vardır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
-Çeçener, B. (2007). Üsküdar Merkez Mahalleleri Osmanlı Dönemi Su Uygarlığı

Eserleri. İstanbul: Üsküdar Araştırmaları Merkezi Yayını No:21.
310
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI İMRAHOR SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
İmrahor Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
İmrahor Su Terazisi (2018)
311
Envanter Tablosu A.38. Yeni Valide Su Terazisi (ÜV2)
ENVANTER NO 38
YAPININ ADI YENİ VALİDE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES YENİ VALİDE KÜLLİYESİ

YAPTIRAN GÜLNUŞ EMETULLAH SULTAN

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
14.04.1973/7086 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.02441, 29.01517 433 - 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X
X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yeni Valide Külliyesi’nin çarşı kapısından caminin dış avlusuna girildiğinde -Orman, T.S. (2013). “Yeni Valide Külliyesi”. Türkiye: İslam Ansiklopedisi, Cilt 43.
büyük su haznesi yer almaktadır. Duvarından su terazisi mimarisine Türkiye Diyanet Vakfı.
uygun bir yapılaşma bulunmaktadır.
312
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI YENİ VALİDE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Yeni Valide Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Yeni Valide Su Terazisi (2018)
313
Envanter Tablosu A.39. Atik Valide Su Terazisi (ÜV3)
ENVANTER NO 39
YAPININ ADI ATİK VALİDE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES ATİK VALİDE MH. ÇİNİLİ CAMİ SK.

YAPTIRAN NUR BANU VALİDE SULTAN

VARLIKLARI MAL SAHİBİ ATİK VALİDE SULTAN VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
14.04.1973/7086 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01853, 29.02427 228 39 1
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X
X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapının günümüze yakın bir tarihe kadar çalışır durumda olduğu ve yanına -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
gidildiğinde su sesi duyulabildiği öğrenilmiştir (Mahalle sakinleri ile görüşme, İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
2018). Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
314
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ATİK VALİDE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Atik Valide Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Atik Valide Su Terazisi (2018)
315
Envanter Tablosu A.40. Kapıağası Su Terazisi (ÜV4)
ENVANTER NO 40
YAPININ ADI KAPIAĞASI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES ZEYNEPKAMİL MH. NUH KUYUSU CD.

YAPTIRAN DAMAT İBRAHİM PAŞA

VARLIKLARI MAL SAHİBİ ÜSKÜDAR BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ PROJELER YOK

X YOK

28.12.1969/5147; KVKK 1.GRUP
14.04.1973/7086
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0131, 29.02093 283 33 3
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK KAPATILMIŞ

X VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapının tadilatı sırasında üstteki başlığın tamamlandığı eski fotoğraflara -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bakılarak fark edilmektedir. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi’nin İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
başlığına benzer bir başlık ile yapı örtülmüştür. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

316
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KAPIAĞASI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Kapıağası Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Kapıağası Su Terazisi (2018)
317
Envanter Tablosu A.41. Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi (ÜV5)
ENVANTER NO 41
YAPININ ADI KARACAAHMET DUVARDİBİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES ZEYNEPKAMİL MH. TIBBİYE CD.

YAPTIRAN DAMAT İBRAHİM PAŞA

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
14.04.1973/7086 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.01196, 29.01938 286 33 4
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Pekuğur’un fotoğrafından 1972’de açık olduğu anlaşılan mezarlık -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
cephesindeki, hazne kısmının bakım ve onarımı amacıyla yapılan 65 cm x İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
85 cm boyutlarındaki kapının sonradan tuğla malzeme ile örülerek Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
kapatıldığı görülmüştür. Pekuğur (1972), yapının iç kısmında minare
merdivenlerine benzeyen basamak taşlarının mevcut olduğunu -Pekuğur, S. (1972). İstanbul’da su maksemleri ve su terazileri. (Lisans Bitirme
söylemektedir. Tezi). İÜ, SBE, İstanbul.
318
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KARACAAHMET DUVARDİBİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Karacaahmet Duvardibi Su Terazisi (2018)
319
Envanter Tablosu A.42. Barbaros Su Terazisi (ÜV6)
ENVANTER NO 42
YAPININ ADI BARBAROS SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES BARBAROS MH. MÜJDAT GEZEN SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
13.05.2009/1771 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0184, 29.0335 12 162 79
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL
X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI SU DEPOSU YANI


X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinde bitkilenme olduğu tespit edilmiştir. Su terazisinin alt kısmında -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bulunan yapının su deposu olduğu tahmin edilmektedir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
320
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BARBAROS SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Barbaros Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Barbaros Su Terazisi (2018)
321
Envanter Tablosu A.43. Kısıklı Su Terazisi (ÜV7)
ENVANTER NO 43
YAPININ ADI KISIKLI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES KISIKLI MH. FERAH CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
12.02.1990/2092 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.02284, 29.07119 791 154 17
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

X
X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin kare taban üzerine bir kısmı kare planlı, kalan kısmı ise -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
silindirik formda inşa edildiği anlaşılmaktadır. Diğer su terazilerinden İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
rastlanmamış bir örnek oluşturmaktadır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
322
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KISIKLI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Kısıklı Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Kısıklı Su Terazisi (2018)
323
Envanter Tablosu A.44. Galatasaray Su Terazisi (TV1)
ENVANTER NO 44
YAPININ ADI GALATASARAY SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYOĞLU
ADRES KULOĞLU MH. KARTAL SK.

KÜLTÜR SUYOLU TAKSİM
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
14.07.1978/10538 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.03354, 28.97837 487 26 2
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM OKUL
X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
324
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI GALATASARAY SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Galatasaray Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Galatasaray Su Terazisi (2018)
325
Envanter Tablosu A.45. Taksim Su Terazisi (TV2)
ENVANTER NO 45
YAPININ ADI TAKSİM SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ŞİŞLİ
ADRES HARBİYE MH. ASKER OCAĞI CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER RÖLÖVE-RESTİTÜSYON-RESTORASYON ONAYLI
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.02.2010/3235 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04058, 28.98737 769 95 15
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Restorasyon geçiren su terazisi fiziksel açıdan iyi durumdadır. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).

326
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI TAKSİM SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Taksim Su Terazisi (2018) Taksim Su Terazisi

Plan ve Cephe çizimi. (2 No’lu KVKK arşivi)
327
Envanter Tablosu A.46. Kasımpaşa Su Terazisi (TV3)
ENVANTER NO 46
YAPININ ADI KASIMPAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYOĞLU
ADRES KAPTANPAŞA MH. PİYALEPAŞA BULVARI

SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
07.04.2006/182 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04723, 28.96774 3563 18/3 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su boruları günümüzde mevcut değildir. Su terazisinin içi ise boştur ve -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
tepesi açıktır. Yapının çevresi bakımsız ve atıl durumdadır. Cepheleri İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
incelendiğinde ise yer yer dökülmelerin olduğu görülmektedir. Yol Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
kenarında bulunan su terazisinin kendisinin ve çevresinin bakıma
ihtiyacı vardır.
328
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KASIMPAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Kasımpaşa Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Kasımpaşa Su Terazisi (2018)
329
Kasımpaşa Su Terazisi çizimi (2 No’lu KVKK arşivi)
330
Kasımpaşa Su Terazisi çizimi (2 No’lu KVKK arşivi)
331
Envanter Tablosu A.47. Küçük Çiftlik Su Terazisi (TV4)
ENVANTER NO 47
YAPININ ADI KÜÇÜK ÇİFTLİK SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ŞİŞLİ
ADRES HARBİYE MH. MAÇKA DEMOKRASİ PARKI

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
18.08.1993/4824 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0431, 28.99237 768 95 4
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin Tophane Kılıç Ali Paşa Cami ve hamamına su verdiği ve -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bu suyun kaynağının da Hilton Oteli’n eteklerinde olduğu İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
bilinmektedir Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

332
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KÜÇÜK ÇİFTLİK SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Küçük Çiftlik Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Küçük Çiftlik Su Terazisi (2018)
333
Envanter Tablosu A.48. Sinan Paşa Su Terazisi (TV5)
ENVANTER NO 48
YAPININ ADI SİNAN PAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEŞİKTAŞ
ADRES SİNAN PAŞA MH. BEŞİKTAŞ CD.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
12.02.1972/6291 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04193, 29.00395 292 14/1 74
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
MERDİVEN/BASAMAK YOK TAŞ METAL X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Bulunan yeni ve eski fotoğraflara bakarak su terazisinin zaman -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
içerisinde çevresindeki yapılaşmaya rağmen fiziksel özgünlüğünü İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
koruduğu, ayakta kalabildiği ve sağlamlık durumunun iyi olduğu Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
söylenebilir
334
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI SİNAN PAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Pervititch Haritası üzerinde Sinan Paşa Su Terazisi konumu
Sinan Paşa Su Terazisi (Çobanoğlu ve diğ., 2016)
335
Envanter Tablosu A.49. Arnavutköy Su Terazisi (TV6)
ENVANTER NO 49
YAPININ ADI ARNAVUTKÖY SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
ADRES ARNAVUTKÖY MH. DULKADİROĞLU SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
24.06.1983/15175 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.06546, 29.04031 532 73 10
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X YOK
MALZEME TUĞLA
X TAŞ ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X

X VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Güney cephesinde mermer bir kitabe bulunan yapının su maksemi -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
olduğu düşünülerek, su terazisinin yapıya bitişik olarak ya da İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
içerisinde bir parça olarak ele alınmış olup kurulca su terazisi olarak Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
değerlendirilmiştir.
336
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ARNAVUTKÖY SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Arnavutköy Su Terazisi Cephe çizimi
Arnavutköy Su Terazisi (2018)
337
Envanter Tablosu A.50. Köprübaşı Su Terazisi (TV7)
ENVANTER NO 50
YAPININ ADI KÖPRÜBAŞI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
ADRES BEBEKMH. İNŞİRAH SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
X
- - -
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.07714, 29.04216 156 67 6
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yapıda görülen bozulma sorunları, kararma, malzeme kaybı ve -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
bitkilenmedir. Su terazisi fiziksel bütünlüğünü ve özgünlüğünü İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
kaybetmemiştir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

338
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KÖPRÜBAŞI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Köprübaşı Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Köprübaşı Su Terazisi (2018)
339
Envanter Tablosu A.51. Reşit Paşa Su Terazisi (TV8)
ENVANTER NO 51
YAPININ ADI REŞİT PAŞA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES REŞİT PAŞA MH. TUNCAY ALTUN CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ BOYACIKÖY PANAYİA AVANGELİSTRA RUM ORTODOKS
KİLİSESİ VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.06.1978/10455 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.10434, 29.04653 1048 47 4
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER
YAPI MALZEMESİ TUĞLA TAŞ BİLİNMİYOR

X TUĞLA-TAŞ

ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK

X
X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Eski fotoğrafa bakılarak pik boru kayıpları görüldüğü anlaşılmaktadır. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).

340
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI REŞİT PAŞA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Reşit Paşa Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Reşit Paşa Su Terazisi (2018)
341
Envanter Tablosu A.52. Gözlükçü Su Terazisi (TV9)
ENVANTER NO 52
YAPININ ADI GÖZLÜKÇÜ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES EMİRGAN MH. SEZAİBEY CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ SARIYER BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.06.1978/10455 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.10298, 29.04865 161 42 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X TUĞLA-TAŞ

ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin demir su boruları açıkta olup bir kısmının mevcut olduğu -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
görülmektedir. Gövdeden daha çıkıntılı olarak yapılmış olan su İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
haznesinin üzerinin sac bir plaka ile kaplı olduğu tespit edilmektedir Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.

342
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI GÖZLÜKÇÜ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Gözlükçü Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Gözlükçü Su Terazisi (2018)
343
Envanter Tablosu A.53. Emirgan Su Terazisi (TV10)
ENVANTER NO 53
YAPININ ADI EMİRGAN SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES EMİRGAN MH.EMİRGAN MEKTEBİ SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.06.1978/10455 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.10492, 29.05203 128 40 2
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Otopark alanı içinde bulunan su terazisi, bulunduğu konum ve oluşan -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
kütlesel kayıplar nedeniyle çok fazla dikkat çekmemektedir. Yapıda İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
bitkilenme sorunu görülmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
344
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI EMİRGAN SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Emirgan Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Emirgan Su Terazisi (2018)
345
Envanter Tablosu A.54. Bebek Su Terazisi (TV11)
ENVANTER NO 54
YAPININ ADI BEBEK SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES YENİKÖY MH. YALI SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
08.02.1975/8265 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.11683, 29.06402 264 64 2
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI SU DEPOSU YANI KALDIRIM

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

PLAN BOYUTLARI 125 cm 115 cm YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yerinde yapılan incelemede terazinin bitişiğinde sarnıç işleviyle -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
yapıldığı tahmin edilen tonoz tavanlı yapının günümüzde mescid İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
olarak kullanıldığı görülmüştür. Yapı grubunun cepheleri yer yer sıvalı Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
olup malzeme kayıplarına rastlanmaktadır.
346
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BEBEK SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Bebek Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Bebek Su Terazisi (2018)
347
Envanter Tablosu A.55. Hamidiye Su Terazisi (HMV1)
ENVANTER NO 55
YAPININ ADI HAMİDİYE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KAĞITHANE
ADRES YEŞİLCE MH.DİKEN SK.

KÜLTÜR SUYOLU HAMİDİYE
YAPTIRAN II. ABDÜLHAMİT

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
28.11.2005/1424 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.09338, 29.00419 8664 247DY2B 15
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X


ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE DİKDÖRTGEN YUVARLAK
X
PLAN BOYUTLARI 3 metre çap YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
MİMARİ 2 KATLI PAYANDA KAİDE X SÜTUNÇE X

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL


X
X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yaklaşık 10 m boyunda olan su terazisinin 2001 senesine kadar aktif -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
olduğu çevredekilerden öğrenilmiştir. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
Sönmezer Ş., Şahin S., “Hamidiye Su Terazisi Tarihi Mimarisi İşlevi”
348
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI HAMİDİYE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Hamidiye Su Terazisi (Sönmezer ve Şahin, 2014)
Hamidiye Su Terazisi (2018)
349
İçten görünüşü Üst kat hazneleri görünümü
Su haznelerini ayıran mermer levha ve lüle"ler Üst kısmın görünümü
Hamidiye Su Terazisi (Sönmezer ve Şahin, 2014)
350
Hamidiye Su Terazisi çizimi (Sönmezer ve Şahin, 2014)
351
Envanter Tablosu A.56. Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi (MV1)
ENVANTER NO 56
YAPININ ADI ABDULLAH AĞA ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES BEYLERBEYİ MH. BEDEVİ TEKKESİ SK.

KÜLTÜR SUYOLU MEMBA
YAPTIRAN ABDULLAH AĞA

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
19.04.1974/7759 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.0418, 29.04528 2632 124 24
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X

X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ ÇİMENTO

X METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Cephe yüzeylerinde yer yer malzeme kayıpları olduğu görülmektedir. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Yapının eski fotoğrafına bakıldığında görülmeyen muhdes beton İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
malzemeli kapağı sonradan eklenmiştir. Koruma amaçlı eklendiği Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
düşünülmektedir.
352
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ABDULLAH AĞA ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
ANADOLU CİHETİ HARİTASINDAKİ KONUMU
FOTOĞRAFLAR
Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Abdullah Ağa Çeşmesi Su Terazisi (2018)
353
Envanter Tablosu A.57. Çengelköy Su Terazisi (MV2)
ENVANTER NO 57
YAPININ ADI ÇENGELKÖY SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ ÜSKÜDAR
ADRES KAPTAN-I DERYA SEYİT ALİ PAŞA SK.

YAPTIRAN SADULLAH PAŞA

VARLIKLARI MAL SAHİBİ SADULLAH PAŞA YALISI TEK ESİN VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.10.1970/5595 (PARSEL) KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.04933, 29.05334 809 - 25
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM YALI
X DİĞER


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Günümüzde çok işlek bir sokakta bulunmasına rağmen bahçe -Necdet İşli arşivi, 1985
duvarının içinde olması ve bitkilenme sebebiyle fark edilememektedir
354
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ÇENGELKÖY SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Çengelköy Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi.
Çengelköy Su Terazisi (2018)
355
Envanter Tablosu A.58. Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi (MV3)
ENVANTER NO 58
YAPININ ADI RIZA PAŞA ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KADIKÖY
ADRES OSMAN AĞA MH. SERASKER CD.

YAPTIRAN SERASKER HASAN RIZA PAŞA

SU TERAZİSİ
PROJELER 02.11.2012/776 RÖLÖVE-RESTİTÜSYON;
ENVANTER FİŞİ 05.07.2013/1326 RESTORASYON
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
19.06.1981/12853 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 40.98954, 29.02773 46 13 19
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI


X
X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi, su haznesi ve çeşmeden oluşan bir yapı grubu olarak inşa -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
edilmiştir. Yapı grubu strüktürel açıdan iyi durumdadır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
356
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI RIZA PAŞA ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi.

Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi (2018)
357
Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi çizimi (Kadıköy Belediyesi arşivi)
358
Rıza Paşa Çeşmesi Su Terazisi çizimi (Kadıköy Belediyesi arşivi)
359
Envanter Tablosu A.59. Acıbadem Su Terazisi (MV4)
ENVANTER NO 59
YAPININ ADI ACIBADEM SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KADIKÖY
ADRES ACIBADEM MH.ACIBADEM CD.

TÜRKİYE YAPIM TARİHİ/DÖNEMİ MÖ
VARLIKLARI MAL SAHİBİ KADIKÖY BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
30.12.1962/2002 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 40.99546, 29.03497 1176 131 45
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X YOK
MALZEME TUĞLA
X TAŞ
X ÇİMENTO METAL

X
PLAN ŞEMASI KARE
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL
X TOPRAK

X NİŞ İÇİNDE

X
X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapının yanına koyulmuş olan bilgilendirme levhasından Kadıköy -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Belediyesi tarafından yakın tarihte restore edilmiş olduğu İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
öğrenilmektedir. Mevcut durumu iyi olan yapı, korunmuşluğu ve Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
bilinirliği ile ilgili yapılmış olan çalışmayla diğer su terazilerine örnek
teşkil etmektedir. Su terazisinin yapımında yer yer sütun ve mermer
devşirme parçalarının kullanıldığı görülür
360
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ACIBADEM SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Acıbadem Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Acıbadem Su Terazisi (2018)
361
Acıbadem Su Terazisi rölöve çizimi (Kadıköy Belediyesi arşivi)
362
Acıbadem Su Terazisi rölöve çizimi (Kadıköy Belediyesi arşivi)
363
Envanter Tablosu A.60. Göztepe Su Terazisi (MV5)
ENVANTER NO 60
YAPININ ADI GÖZTEPE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KADIKÖY
ADRES EĞİTİM MH. MARMARA ÜNİ. YERLEŞKESİ

YAPTIRAN V.MURAT
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
10.04.1954/235; 17.05.2012/514 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 40.98701, 29.05279 1229 143 4
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM OKUL

X DİĞER

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yer yer yıpranmış olmasına rağmen sağlamlığını muhafaza ettiği -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
görülmektedir. Günümüze ulaşan bu yapı grubunun restorasyonu yeni İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
tamamlanmıştır. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
364
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI GÖZTEPE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Göztepe Su Terazisi (aktaran: Çobancaoğlu ve diğ., 2016)
Göztepe Su Terazisinin içinde bulunduğu yapı grubu. (2018)
365
Envanter Tablosu A.61. Merdivenköy Su Terazisi 1 (MV6)
ENVANTER NO 61
YAPININ ADI MERDİVENKÖY SU TERAZİSİ 1
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KADIKÖY
ADRES MERDİVENKÖY MH. ŞAİR ARŞİ CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ MEHMET HİLMİ DEDE VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
11.09.1976/9369 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 40.9893, 29.075 737 189 11
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI SU KUYUSU YANI


X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
X VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Mevcut hali itibariyle bakımsız durumda olan su terazisinin etrafı -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
sarmaşıklar ile sarılmış durumdadır. Yanında kuyu bulunmaktadır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
366
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI MERDİVENKÖY SU TERAZİSİ 1
FOTOĞRAFLAR
Merdivenköy Su Terazisi 1 Plan ve Cephe çizimi

Merdivenköy Su Terazisi 1 (2018)
367
Envanter Tablosu A.62. Merdivenköy Su Terazisi 2 (MV7)
ENVANTER NO 62
YAPININ ADI MERDİVENKÖY SU TERAZİSİ 2
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ KADIKÖY
ADRES MERDİVENKÖY MH. ŞAİR ARŞI CD.

VARLIKLARI MAL SAHİBİ MEHMET HİLMİ DEDE VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
11.09.1976/9369 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 40.98952, 29.07414 737 189 11
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM CEMEVİ

X DİĞER


X TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL
X TOPRAK

X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Cephesinde yer yer sıva olduğu gözlenen terazide kullanılan tuğlaların -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
durumundan da yakın dönemde bir onarım geçirdiği anlaşılmaktadır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
368
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI MERDİVENKÖY SU TERAZİSİ 2
FOTOĞRAFLAR
Merdivenköy Su Terazisi 2 Plan ve Cephe çizimi

Merdivenköy Su Terazisi 2 (2018)
369
Envanter Tablosu A.63. Küçüksu Yol Kavşağı Su Terazisi (MV8)
ENVANTER NO 63
YAPININ ADI KÜÇÜKSU YOL KAVŞAĞI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES GÖKSU MH. HEKİMBAŞI ÇİFTLİK CD.

YAPTIRAN I.MAHMUT
VARLIKLARI MAL SAHİBİ HARAMEYN MUHTEREMEYN VAKFI
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.05.2001/12266 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.07597, 29.06796 17 1 6
GENEL TANITIM
X DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Cephelerinde bulunan taşların yer yer döküldüğü görülmektedir. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
Günümüzde etrafı tamamen sarmaşık ve ağaçlarla çevrili olduğundan İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
yoldan geçerken zor algılanmaktadır. Üst kısmında yıpranma ve Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
malzeme kaybının çokluğu dikkat çekmektedir. Beykoz Belediyesi
yapıyla ilgili restorasyon çalışmalarına başlamıştır. -Pekuğur, S. (1972). İstanbul’da su maksemleri ve su terazileri. (Lisans Bitirme
370
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KÜÇÜKSU YOL KAVŞAĞI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Küçüksu Yol kavşağı Su Terazisi (2018) Küçüksu Yol kavşağı Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
371
Envanter Tablosu A.64. Küçüksu Bostan Su Terazisi (MV9)
ENVANTER NO 64
YAPININ ADI KÜÇÜKSU BOSTAN SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES GÖKSU MH. HEKİMBAŞI ÇİFTLİK CD.

YAPTIRAN I.MAHMUT
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
09.05.2001/12266 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.07472, 29.07056 504 8 1
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL
X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yapının haznesi yıkılmış olup dış kısımdaki demir çubuk basamakların -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
mevcut olduğu tespit edilmiştir. Cephelerinde yer yer taşlar İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
dökülmüştür. Edirnekapı Mezarlığı Su Terazisi gibi yatayda künk boru Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
kalıntıları tespit edilmiştir.
372
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KÜÇÜKSU BOSTAN SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Küçüksu Bostan Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi

Küçüksu Bostan Su Terazisi (2018)
373
Envanter Tablosu A.65. Anadolu Hisarı Su Terazisi (MV10)
ENVANTER NO 65
YAPININ ADI ANADOLU HİSARI SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ANADOLU HİSARI MH. SETÜSTÜ SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
08.02.1974/7688 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.08313, 29.06743 69 10 23
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
X

X
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE


X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Cephesinde sıva çatlakları, sıva dökülmeleri ve bitkilenme -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
gözlemlenmiştir. Formunu ve bütünlüğünü koruduğu görülen yapının İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
sağlamlık durumu orta seviyededir Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
374
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ANADOLU HİSARI SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Anadolu Hisarı Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Anadolu Hisarı Su Terazisi (2018)
375
Envanter Tablosu A.66. Beykoz Su Terazisi (MV11)
ENVANTER NO 66
YAPININ ADI BEYKOZ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ANADOLU HİSARI MH. CAMİ SK.

YAPTIRAN MUHAŞŞİ SİNAN

VARLIKLARI MAL SAHİBİ BEYKOZ BELEDİYESİ
SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
08.02.1974/7688 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.08365, 29.06896 80 10 2
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI


X TUĞLA-TAŞ

ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK

X
X 9 M VE ÜZERİ

X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Cami günümüzde (2018) Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
edilmektedir. Ancak su terazisinin farklı bir parselde olması sebebiyle İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
restorasyona dâhil edilmeyeceği öğrenilmiştir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
376
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BEYKOZ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Beykoz Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Beykoz Su Terazisi (2018)
377
Beykoz Su Terazisi rölöve çizimi (6 No’lu Kurul arşivi)
378
Beykoz Su Terazisi rölöve çizimi (6 No’lu Kurul arşivi)
379
Envanter Tablosu A.67. Otağtepe Su Terazisi (MV12)
ENVANTER NO 67
YAPININ ADI OTAĞTEPE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ANADOLU HİSARI MH. SİNE SK.

SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
08.02.1974/7688 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.08402, 29.0684 71 10 8
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X SARAY DİĞER

X TUĞLA-TAŞ

ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK
X ŞAPKA TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL

X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin strüktürel açıdan sağlam olduğu anlaşılmaktadır. Yapım -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
tekniği ve malzemesi, bezemesi ile özgün durumunu büyük ölçüde İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
koruduğu görülmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
380
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI OTAĞTEPE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Otağtepe Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Otağtepe Su Terazisi (2018)
381
Otağtepe Su Terazisi rölöve çizimi (6 No’lu Kurul arşivi)
382
Otağtepe Su Terazisi rölöve çizimi (6 No’lu Kurul arşivi)
383
Envanter Tablosu A.68. Çubuklu Su Terazisi 1 (MV13)
ENVANTER NO 68
YAPININ ADI ÇUBUKLU SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ACARLAR MH. ÇUBUKLU ORMAN YOLU

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
TESCİL DURUMU VAR
X YOK
31.08.2016/3541 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.10405, 29.1057 186 28 8
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL
X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
X
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN ŞEMASI KARE

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin su haznesinin bulunduğu üst kısmının büyük ölçüde -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
malzeme kaybına uğradığı ve yapının etrafını bol miktarda sarmaşığın İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
sardığı görülmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
384
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ÇUBUKLU SU TERAZİSİ 1
FOTOĞRAFLAR
Çubuklu Su Terazisi 1 Plan ve Cephe çizimi

Çubuklu Su Terazisi 1 (2018)
385
Envanter Tablosu A.69. Çubuklu Su Terazisi 2 (MV14)
ENVANTER NO 69
YAPININ ADI ÇUBUKLU SU TERAZİSİ 2
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ACARLAR MAH. ÇUBUKLU ORMAN YOLU

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
31.08.2016/3542 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.10431, 29.10524 185 28 1
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X

X
ÜST ÖRTÜ
X

X

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KONUM TERAZİ İÇİNDE TERAZİ DIŞINDA NİŞ İÇİNDE X
KAPI/PENCERE YOK X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
SAĞLAMLIK DURUMU İYİ ORTA X KÖTÜ HARAP
ONARIM DURUMU ONARIM GÖRMÜŞ ONARIM GÖRMEMİŞ X

Günümüzde (2018) kurulacak konut şantiyesi sınırları içinde kalacak -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
olan yapı strüktürel açıdan sağlamdır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
386
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI ÇUBUKLU SU TERAZİSİ 2
FOTOĞRAFLAR
Çubuklu Su Terazisi 2 (2018) Çubuklu Su Terazisi 2 Plan ve Cephe çizimi
387
Envanter Tablosu A.70. Paşabahçe Su Terazisi (MV15)
ENVANTER NO 70
YAPININ ADI PAŞABAHÇE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES İNCİRKÖY MAH. SAFİYE ÇEŞME SK.

YAPTIRAN SAFİYE SULTAN

SU TERAZİSİ
ENVANTER FİŞİ
20.12.1975/8800 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.11707, 29.09904 277 43 49
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ
YAPI ÇEŞME YANI


CEPHE MALZEMESİ SIVA X TUĞLA TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ

X
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M 3-9 M X 9 M VE ÜZERİ
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL X TOPRAK ÇİMENTO GÖRÜLEMEDİ

X NİŞ İÇİNDE
MERDİVEN/BASAMAK YOK TAŞ METAL X TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP

Yapısal açıdan sağlam olup günümüzde kullanılmamaktadır. Yapım -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
tekniği ve malzemesi bezemesi ile özgün durumunu büyük ölçüde İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
koruduğu gözlemlenmektedir Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
-Kozanoğlu, H. (2013). Anadolu’da Suyun İzi. Ankara: Ankara Su ve Kanalizasyon

İdaresi Genel Müdürlüğü Yayınları Yayın No:7, Anadolu’da Su Medeniyeti Dizisi:4.
388
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI PAŞABAHÇE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Paşabahçe Su Terazisi Plan ve Cephe çizimi
Paşabahçe Su Terazisi (2018)
389
Paşabahçe Su Terazisi ve Safiye Sultan Çeşmesi Su Terazisi çizimi (6 No’lu KVKK arşivi)
390
Paşabahçe Su Terazisi ve Safiye Sultan Çeşmesi Su Terazisi çizimi (6 No’lu KVKK arşivi)
391
Envanter Tablosu A.71. İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi (MV16)
ENVANTER NO 71
YAPININ ADI İSHAK AĞA TERAZİ ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ BEYKOZ
ADRES ORTAÇEŞME MH. BEYKOZ ÇAYIRI

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
X
- - -
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.14118, 29.08623 X F22D12B1C PARK
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
TÜR KAPAK ŞAPKA
X TONOZ YOK
MALZEME TUĞLA TAŞ

X ÇİMENTO METAL
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M 3-9 M X 9 M VE ÜZERİ
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X ORTA KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Yapının iki yüzünde bulunan çeşmeler günümüzde (2018) akmaktadır. -Tanışık, İ. H. (1943). İstanbul Çeşmeleri I, II. İstanbul: Maarif Matbaası.
Su terazisi üzerinde bulunduğundan bahsedilen kitabe mevcuttur.
Yapının bakımlı hali yakın zamanda restorasyon geçirdiğini
düşündürmüştür.
392
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI İSHAK AĞA TERAZİ ÇEŞMESİ SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi

İshak Ağa Terazi Çeşmesi Su Terazisi (2018)
393
Envanter Tablosu A.72. Tarabya Su Terazisi (MV17)
ENVANTER NO 72
YAPININ ADI TARABYA SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES TARABYA MH. DEFNEDALI ÇIK. SK.

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
09.07.1977/9921 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.13898, 29.05202 449 75 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X DUVAR İÇİ

X

X
ÜST ÖRTÜ

X
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M X 3-9 M 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE DİKDÖRTGEN X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Yapı grubunda yer yer yosunlanma ve sıva dökülmeleri görülmektedir. -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
394
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI TARABYA SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Tarabya Su Terazisi
Plan ve Cephe çizimi. (2018)
Tarabya Su Terazisi (2018)
395
Envanter Tablosu A.73. Büyükdere Su Terazisi (MV18)
ENVANTER NO 73
YAPININ ADI BÜYÜKDERE SU TERAZİSİ
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES KİLYOS MH. TURBAN CD.

YAPTIRAN MEHMET REŞAT

SU TERAZİSİ
PROJELER BİLİNMİYOR
ENVANTER FİŞİ
08.09.1978/10625 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.16334, 29.04212 563 85 10
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
X
YAPI ÇEŞME YANI KALDIRIM KARAKOL
X DİĞER

CEPHE MALZEMESİ SIVA X TUĞLA TAŞ TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ

X
YAPININ YÜKSEKLİĞİ 0-3 M X 3-9 M 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE DİKDÖRTGEN X YUVARLAK
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
MALZEME METAL X TOPRAK ÇİMENTO GÖRÜLEMEDİ

X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X HARAP
ONARIM DURUMU ONARIM GÖRMÜŞ ONARIM GÖRMEMİŞ X

Alt kısmında üç adet borusu bulunan yapının cephesinde dökülen -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
sıvanın altında tuğla malzeme görülmüştür. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire

396
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI BÜYÜKDERE SU TERAZİSİ
FOTOĞRAFLAR
Büyükdere Su Terazisi
Büyükdere Su Terazisi (2018)
397
Envanter Tablosu A.74. Kilyos Su Terazisi 1 (MV19)
ENVANTER NO 74
YAPININ ADI KİLYOS SU TERAZİSİ 1
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER
ADRES KİLYOS MH. KALE CD.

TÜRKİYE YAPIM TARİHİ/DÖNEMİ BİLİNMİYOR
SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
01.07.1991/11048 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.24715, 29.03578 946 254DZ1A 7
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X

X
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X KÖTÜ HARAP


X ORTA KÖTÜ
Su terazisi kâgir olarak yapılmış olup özgün durumunu koruduğu -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
anlaşılmaktadır. İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
398
TERAZİSİ ENVANTER FİŞİ YAPININ ADI KİLYOS SU TERAZİSİ 1
FOTOĞRAFLAR
Kilyos Su Terazisi 1 (2018)

Kilyos Su Terazisi 1
Plan ve Cephe çizimi. (2018)
399
ENVANTER NO 75
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
01.07.1991/11048 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.24586, 29.03473 942 254DZ2A 5
GENEL TANITIM
MÜLKİYET ÖZEL
X KAMU VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X
PLAN BOYUTLARI Ölçülememiştir. YÜKSELDİKÇE DARALAN PLAN ŞEMASI
YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X NİŞ İÇİNDE
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR
X TAŞ METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Özgünlüğünü koruduğu anlaşılan su terazisinin cephelerinde bulunan -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
kesme taş kaplamaların büyük bölümünün dış etkenlere İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
direnemeyerek döküldüğü tespit edilmektedir. Hasarlı durumdaki Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
cephelerin önemli bölümünün de bitkilerle kaplı olması dikkati
çekmektedir.
400
FOTOĞRAFLAR
Kilyos Su Terazisi 2 (2018) Kilyos Su Terazisi 2

Cephe çizimi
401
ENVANTER NO 76
İLİ İSTANBUL
İLÇESİ SARIYER

SU TERAZİSİ
PROJELER YOK
ENVANTER FİŞİ
01.07.1991/11048 KVKK 1.GRUP
ADA PAFTA PARSEL
KOORDİNAT 41.24472, 29.03255 901 254DZ1A 1
GENEL TANITIM
X VAKIF DERNEK
KONUM
YER MEYDAN BAHÇE

X


X TUĞLA-TAŞ
ÜST ÖRTÜ
X

X 9 M VE ÜZERİ
PLAN ŞEMASI KARE

YAPI ELEMANLARI
BORULAR
X
X
KAPI/PENCERE YOK
X KAPATILMIŞ VAR

X METAL TUĞLA
KORUNMUŞLUK DURUMU
X HARAP

X
X ORTA KÖTÜ
Su terazisinin tırmanma taşlarının bir kısmı mevcuttur. Dış etkenler -Çobanoğlu A. V., Çakmak A., Kurtbil H., Kalınsaz T., Tekin F. ve Ataç H. (2016).
dolayısıyla cephelerin yer yer hasarlı durumda olduğu ve malzeme İstanbul’un Su Terazileri. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür Varlıkları Daire
kayıplarının olduğu tespit edilmektedir. Başkanlığı Kültürel Miras Koruma Müdürlüğü, İstanbul.
402
FOTOĞRAFLAR
Kilyos Su Terazisi 3 (2018)
Kilyos Su Terazisi 3 Plan ve Cephe çizimi
403
404
ÖZGEÇMİŞ
Ad Soyad:
Elifnur DAYICI
Doğum Yeri ve Yılı:
Balıkesir, 1991
Erasmus Programı:
Politecnico Di Bari Architecture Department, 2013
Lisans:
Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü, 2015
İş Deneyimleri:
Balıkesir Kırsal Alan Rölöve ve Belgeleme Çalışması (2010 ağustos)
Bal Yapı Denetim - Şantiye Stajı (2011 temmuz)
TMMOB Kent Düşleri Atölyesi - Kadıköy tarihi çarşısı yaz stajı (2012 ağustos)
Alp Mimarlar- Mimar /part-time (2013 eylül - 2013 aralık)
Doğru Tasarım Mimarlık - Mimar /part-time (2013 aralık - 2014 mart)
Mimari Grup- Mimar - Mimar /full-time (2014 eylül - 2015 eylül)
Badana Mimarlık Restorasyon - Mimar /part-time (2015 aralık - 2016 haziran)
Seçkin Mimari Hizmetler Taahhüt ve Restorasyon San. Tic. Ltd. Şti. - Mimar /full-time
(2016 ağustos - halen devam ediyor)
405

558195

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

558195

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MİMAR SİNAN GÜZEL SANATLAR ÜNİVERSİTESİ  FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Anabilim Dalı: Mimarlık

Programı: Koruma ve Restorasyon

Tez Danışmanı: Dr. Öğretim Üyesi BURCU BÜKEN CANTİMUR

İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN MİMARİ ÖZELLİKLERİNİN İNCELENMESİ VE

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Anabilim Dalı: Mimarlık

Programı: Koruma ve Restorasyon

Tez Danışmanı: Dr. Öğretim Üyesi BURCU BÜKEN CANTİMUR

Tez çalışması süresince desteklerinden ve anlayışından ötürü danışmanım Sn. Dr.

• tez içindeki bütün bilgi ve belgeleri akademik kurallar çerçevesinde elde

• başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda ilgili eserlere bilimsel

• atıfta bulunduğum eserlerin tümünü kaynak olarak gösterdiğimi,

• kullanılan verilerde herhangi bir değişiklik yapmadığımı,

• ücret karşılığı başka kişilere yazdırmadığımı (dikte etme dışında),

• ve bu tezin herhangi bir bölümünü bu üniversite veya başka bir üniversitede

Su terazisi, suyolları üzerinde basıncı denetlemek ve su taksimini sağlamak amacıyla

Bu tez çalışması kapsamında, İstanbul’daki su terazileri incelenmiştir. İstanbul’da

Su terazilerinin kendine özgü mimari özellikleri, çalışma prensibi ve günümüzdeki

Endüstriyel kültür mirası olan su terazilerinin mevcut durumdaki bozulma türlerine ve

Anahtar kelimeler: Suyolu, Su tesisleri, Su terazileri, Roma dönemi, Osmanlı dönemi,

4. SUYOLU BASINÇ DENETÇİLERİ: İSTANBUL’DAKİ SU TERAZİLERİNİN

5. SONUÇ VE ÖNERİLER .................................................................. 213

KVKK : Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu

İRAM : İstanbul Rölöve ve Anıtlar Müdürlüğü

İBB : İstanbul Büyükşehir Belediyesi

ÜBB : Üsküdar Belediye Başkanlığı

VGM : Vakıflar Genel Müdürlüğü

İSKİ : İstanbul Su ve Kanalizasyon İdaresi

ÜV : Üsküdar Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi

ÜY : Üsküdar Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi

KV : Kırkçeşme Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi

KY : Kırkçeşme Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi

HV : Halkalı Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi

HY : Halkalı Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi

TV : Taksim Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi

TY : Taksim Suyolu üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi

HMV : Hamidiye Suyolu üzerinde bulunan var olan su terazisi

MV : Memba Suları üzerinde bulunan var olan su terazisi

MY : Memba Suları üzerinde bulunan yok olmuş su terazisi

Su hayatın temel öğesidir. İnsanoğlunun yaşamını sürdürebilmesi için gereklidir. Bir

Su kaynakları İstanbul kent merkezine uzaktadır ve şehrin topoğrafyası engebelidir.

Çeçen (1991), Vize (Kırklareli) kasabası yakınlarından Konstantinopolis’e su getiren

Suyun toplanması, taşınması, dağıtılması ve kullanımı için farklı tesisler yapılmıştır.

Su terazileri, hem engebeli arazide su taşınırken meydana gelen basıncı dengelemek

Bu çalışmada İstanbul’daki büyük su sisteminin bir parçası olan günümüze ulaşmış ve

Pompei/İtalya’da tarihte yapılan ilk su terazisinin varlığından “Opus caementitium:

Sheffield Üniversitesi’nde Arkeoloji bölümünde görev yapan Profesör Stephen

Ülkemizde tarihi suyolları ve sistemleriyle ilgili en kapsamlı çalışmayı yapan, Profesör

Tez çalışmasında bu kaynaktan yararlanılmış ve 49 adet su terazisi daha tespit

Tezin hazırlanması sırasında kaynaklara ulaşılması için izinlerin alınması gerekmiş,

Çalışma, su terazilerinin çalışma prensibi, İstanbul’da günümüze ulaşmış ve yok olmuş

Saha çalışmasında su terazileri yerinde incelenerek rölöveleri hazırlanmış 2018 yılı

Kültür mirası olan su terazilerinin günümüzdeki (2018) bozulma türlerine ve bozulma

Özetle, İstanbul’daki günümüze ulaşmış ve yok olmuş su terazilerinin; tespit edilmesi,

2.1. ROMA DÖNEMİ SU SİSTEMLERİ

Roma İmparatorluğu öncesindeki su sistemleri hakkında herhangi bir bilgiye

Su, insanlar tarafından kontrol altına alındıkça su işleri de zamanla kurumsallaşarak,

Bizans İmparatorluğu döneminde, Theodosius ve Justinianus Kanunları'ndaki su ile

Osmanlı dönemi öncesi İstanbul’daki ilk su sisteminin Roma İmparatorluğu

İmparator Valens, şehrin su sistemini oluştururken Hadrianus’un yaptırmış olduğu

Diğer büyük su sistemi ise şehrin kuzeyindeki Belgrat Ormanları’ndan başlamıştır.