CH¦¥NG 3 §éNG C¥ DIESEL cì Lín THÊP TèC

3.1 Giíi thiÖu chung

§éng c¬ diesel cì lín thÊp tèc thêng ®îc sö dông díi tµu lµm m¸y chÝnh, lai
trùc tiÕp thiÕt bÞ ®Èy tµu lµ ch©n vÞt. §éng c¬ diesel cì lín thÊp tèc thêng lµ lo¹i
®éng c¬ hai kú t¨ng ¸p, cã patanh bµn trît, hµnh tr×nh dµi, tèc ®é quay cña trôc
khuûu thÊp nhng tèc ®é chuyÓn ®éng cña piston rÊt cao. Nh÷ng ®éng c¬ nµy ®-
îc thiÕt kÕ ®Ó sö dông nhiªn liÖu cã chÊt lîng thÊp.
3.2 C¸c chi tiÕt tÜnh
C¸c chi tiÕt tÜnh chÝnh (h×nh 3.1) cña ®éng c¬ lín, thÊp tèc bao gåm: bÖ
m¸y; khung m¸y; bÖ ®ì chÝnh; khèi xilanh; s¬ mi xilanh; n¾p xilanh.

H×nh 3.1 KÕt cÊu chung phÇn tÜnh ®éng c¬

3.2.1 BÖ m¸y
BÖ m¸y lµ nÒn mãng cho ®éng c¬. BÖ m¸y liªn kÕt chÆt th©n ®éng c¬ víi
c¸c chi tiÕt tÜnh vµ chÞu t¸c dông c¸c lùc cña c¸c chi tiÕt chuyÓn ®éng. Nã cßn lµ
c¸c te chøa dÇu nhên b«i tr¬n. V× vËy, bÖ m¸y ph¶i cã ®é bÒn, ®é cøng v÷ng
thÝch hîp ®Ó chÞu ®îc lùc uèn theo chiÒu däc.

H×nh 3.2 KÕt cÊu bÖ m¸y ®éng c¬ cì lín

BÖ m¸y cña ®éng c¬ lín, thÊp tèc ®îc chÕ t¹o tõ c¸c tÊm thÐp hµn, do ®ã cã
thÓ gi¶m ®îc träng lîng vµ t¨ng ®é cøng cho bÖ m¸y. CÊu t¹o chung cña bÖ m¸y
bao gåm c¸c dÇm däc vµ dÇm ngang cã c¸c bÖ ®ì chÝnh, c¸c dÇm ngang nµy cßn
cã t¸c dông t¨ng ®é cøng v÷ng theo chiÒu ngang cho bÖ m¸y. C¸c dÇm ngang chia
c¸c bÖ m¸y thµnh c¸c khoang t¬ng øng víi sè xilanh cña ®éng c¬.

H×nh 3.3 KÕt cÊu v¸ch ngang bÖ m¸y ®éng c¬ cì lín

3.2.2 æ ®ì chÝnh trôc khuûu
æ ®ì chÝnh dïng ®Ó ®ì trôc khuûu. Mçi æ ®ì chÝnh bao gåm n¾p æ ®ì vµ
hai b¹c lãt h×nh trô. B¹c lãt nµy cã thÓ lµ lo¹i b¹c dµy hoÆc máng (h×nh 3.4). Kim
lo¹i ®Ó chÕ t¹o b¹c lãt lµ hîp kim ba bÝt. Tríc ®©y ngêi ta thêng sö dông lo¹i b¹c
dµy, nhng thêi gian gÇn ®©y ngêi ta chuyÓn sang sö dông b¹c máng cã ®é bÒn
mái cao.
 H×nh 3.4 KÕt cÊu b¹c lãt
H×nh 3.5 miªu t¶ æ ®ì chÝnh ®iÓn h×nh. B¹c lãt «m lÊy cæ trôc, khe hë gi÷a
cæ trôc vµ b¹c lãt (lo¹i b¹c dµy) ®îc ®iÒu chØnh bëi c¸c c¨n ®Öm gi÷a hai nöa b¹c
lãt. DÇu nhên b«i tr¬n thêng ®îc cÊp vµo b¹c lãt qua lç phÝa trªn cña n¾p æ ®ì.
PhÝa trong b¹c lãt cã r·nh dÉn dÇu b«i tr¬n ®Ó ®¶m b¶o dÇu nhên ph©n bè ®Òu
xung quanh b¹c lãt. B¹c lãt ®îc ®Æt trong æ ®ì chÝnh vµ ®îc cè ®Þnh bëi n¾p æ
®ì b»ng c¸c gu-d«ng vµ ª cu.

H×nh 3.5 KÕt cÊu æ ®ì chÝnh

3.2.3 Khung m¸y
Khung m¸y ®Æt trªn bÖ m¸y, nã ®îc cÊu t¹o bëi c¸c khung h×nh hép cã c¸c
tÊm däc vµ v¸ch ngang"h×nh ch÷ A" (h×nh 3.6). Khung m¸y ph¶i cã n¾p cã thÓ
më ®Ó kiÓm tra bªn trong c¸c te. Nã cßn ph¶i cã èng th«ng h¬i, c¸c thiÕt bÞ an
toµn nh : van an toµn , thiÕt bÞ kiÓm tra h¬i dÇu trong c¸c te khi ®éng c¬ lµm
viÖc. Trªn khung m¸y cã l¾p bul«ng liªn kÕt khung m¸y víi bÖ m¸y, hoÆc bÖ
m¸y víi khung vµ khèi s¬ mi xilanh.
 H×nh 3.6 KÕt cÊu c¸c v¸ch ngang ch÷ A
3.2.4 Khèi xilanh
Khèi xilanh cña ®éng c¬ thÊp tèc lµ c¸c khèi ®éc lËp. Chóng bao gåm tõ ba
®Õn mêi hai khèi gièng nhau vµ liªn kÕt víi nhau b»ng c¸c bul«ng. CÊu t¹o khèi
xilanh cña ®éng c¬ hai kú phøc t¹p h¬n so víi ®éng c¬ bèn kú v× chóng cã c¸c
cöa quÐt vµ cöa x¶ (®èi víi ®éng c¬ quÐt vßng). Gi÷a khèi xilanh vµ s¬ mi xilanh
cã kh«ng gian cho níc lµm m¸t tuÇn hoµn (h×nh 3.7).

H×nh 3.7 KÕt cÊu khèi xi lanh

3.2.5 S¬ mi xilanh
S¬ mi xilanh cña ®éng c¬ hai kú c«ng suÊt lín, thÊp tèc chÕ t¹o b»ng ph¬ng
ph¸p ®óc vµ cã cÊu t¹o kh«ng gian lµm m¸t nh h×nh 3.8. S¬ mi xilanh ph¶i cã kh¶
n¨ng chÞu ®îc hai øng suÊt: øng suÊt c¬ do ¸p suÊt ch¸y vµ øng suÊt nhiÖt do sù
chªnh lÖch nhiÖt ®é gi÷a v¸ch trong vµ v¸ch ngoµi s¬ mi xilanh.
 H×nh 3.8 KÕt cÊu s¬ mi xi lanh
BÒ mÆt phÝa tiÕp xóc víi níc lµm m¸t cña s¬ mi xilanh sÏ lµ n¬i xuÊt hiÖn
c¸c vÕt nøt ®Çu tiªn. C¸c vÕt nøt nµy ngµy cµng s©u vµ xuyªn qua thµnh s¬ mi
xilanh; sau ®ã tiÕp tôc kÐo dµi xung quanh chu vi s¬ mi xilanh. H×nh 3.9 m« t¶
®iÒu kiÖn lµm viÖc cña s¬ mi xilanh.

H×nh 3.9 §iÒu kiÖn lµm viÖc cña s¬ mi xi lanh

S¬ mi xilanh cña c¸c ®éng c¬ cã ®êng kÝnh lín, hoÆc cã patanh bµn trît ®îc
b«i tr¬n b»ng c¸ch dïng c¸c b¬n dÇu nhên kiÓu piston côm, cÊp dÇu nhên b«i tr¬n
cho s¬ mi xilanh qua c¸c lç trªn s¬ mi xilanh. C¸c lç dÇu nµy ®îc khoan ë phÝa trªn
cña s¬ mi xilanh ®Ó h¹n chÕ sù mµi mßn s¬ mi xilanh. Trªn c¸c lç dÇu nhên nµy
ngêi ta bè trÝ c¸c van mét chiÒu ®Ó ng¨n ngõa viÖc dÇu nhên ch¶y ngîc l¹i do t¸c
dông cña ¸p lùc khÝ ch¸y . C¸c miÖng lç phÝa trong s¬ mi xilanh ®îc nèi víi nhau
b»ng r·nh lîn sãng, hoÆc th¼ng ®Ó ph©n phèi dÇu nhên ®Òu xung quanh chu vi
s¬ mi xilanh. DÇu b«i tr¬n cÊp vµo khi xec m¨ng ®Çu tiªn ®i qua c¸c lç dÇu ë
hµnh tr×nh ®i lªn cña piston.
3.2.6 N¾p xilanh
N¾p xilanh cïng víi ®Ønh piston, thµnh s¬ mi xilanh t¹o thµnh kh«ng gian
buång ®èt. Nã rÊt dÔ bÞ ch¸y vµ nøt do tiÕp xóc trùc tiÕp víi khÝ ch¸y cã ¸p suÊt
vµ nhiÖt ®é cao. Do ®iÒu kiÖn lµm viÖc, n¾p xilanh cÇn ph¶i lµm m¸t thÝch
hîp.
ViÖc thiÕt kÕ n¾p xilanh phô thuéc vµo rÊt nhiÒu yÕu tè nh: kÝch thíc s¬
mi xilanh, c¸c xup¸p, vßi phun vµ h×nh d¹ng cña buång ®èt. N¾p xilanh cña ®éng
c¬ hai kú, t¸c dông ®¬n, quÐt th¼ng qua xup¸p cã cÊu t¹o t¬ng tù nh n¾p xilanh
cña ®éng c¬ bèn kú (h×nh 3.10). N¾p xilanh cña ®éng c¬ hai kú quÐt vßng chØ
cã c¸c lç ®Ó l¾p vßi phun, van khëi ®éng vµ cã cÊu t¹o ®¬n gi¶n h¬n.

H×nh 3.10 KÕt cÊu n¾p xi lanh

N¾p xilanh ®îc lµm m¸t b»ng níc, ®êng níc vµo lµm m¸t ë phÝa ngoµi n¾p
xilanh, ®êng níc lµm m¸t ra ®îc l¾p ë vÞ trÝ cao nhÊt ®Ó tr¸nh t¹o thµnh c¸c tói
h¬i trong kh«ng gian lµm m¸t. C¸c tói h¬i cã thÓ lµ nguyªn nh©n t¹o thµnh c¸c
vïng qu¸ nhiÖt vµ dÉn ®Õn hiÖn tîng r¹n nøt.
3.3 C¸c chi tiÕt ®éng
3.3.1 Nhãm piston
Piston lµ mét chi tiÕt quan träng, quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng sinh c«ng cña ®éng
c¬ ®èt trong. Cã hai lo¹i piston: piston cña ®éng c¬ kh«ng cã patanh bµn trît vµ
piston cña ®éng c¬ cã patanh bµn trît. Piston cña ®éng c¬ cã patanh bµn trît hiÖn
®¹i ®îc lµm m¸t b»ng dÇu nhên. DÇu nhên vµo lµm m¸t piston b»ng èng lång, sau
®ã ®i ra b»ng ®êng èng trong c¸n piston. §Ønh piston ®îc chÕ t¹o b»ng vËt liÖu
cã kh¶ n¨ng chÞu ®îc ¸p suÊt vµ nhiÖt ®é cao. §Ønh piston ®iÓn h×nh ®îc chÕ
tõ thÐp chÞu nhiÖt nh: hîp kim cr«m, m«lip ®en, niken. Lo¹i piston nµy chÞu ®îc
øng suÊt kÐo, h¹n chÕ ®îc r¹n nøt. §Ó t¨ng kh¶ n¨ng chÞu mµi mßn, va ®Ëp, r·nh
xecm¨ng thêng ®îc phñ mét líp cr«m hoÆc ®îc ho¸ cøng.
Piston cña c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt vßng cã patanh bµn trît cã phÇn dÉn híng
dµi ®Ó ng¨n kh«ng cho cöa quÐt vµ cöa x¶ th«ng nhau khi piston ë §.C.T. PhÇn
dÉn híng thêng ®îc chÕ t¹o b»ng gang v× phô t¶i nhiÖt vµ c¬ trªn phÇn dÉn híng
nhá h¬n phÇn ®Ønh piston. Trªn phÇn dÉn híng cã thÓ l¾p c¸c ®ai b»ng ®ång
thau ®Ó h¹n chÕ mµi mßn s¬ mi xilanh. Piston cña c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt
th¼ng cã patanh bµn trît, hµnh tr×nh dµi th× kh«ng cã phÇn dÉn híng v× patanh
bµn trît gi÷ vai trß dÉn híng. §èi víi c¸c ®éng c¬ kh«ng cã patanh bµn trît, piston
cã phÇn dÉn híng dµi h¬n. VËt liÖu chÕ t¹o piston phô thuéc vµo kÝch thíc, lo¹i
nhiªn liÖu sö dông vµ tèc ®é cña ®éng c¬.

H×nh 3.11 KÕt cÊu piston ®éng c¬ h·ng MAN-B&W S-MC-C

§Ønh piston tiÕp xóc trùc tiÕp víi khÝ ch¸y, nhng cÇn ph¶i duy tr× nhiÖt ®é
cña nã díi 5000C ®Ó ®¶m b¶o ®é bÒn cña piston. §Ønh piston ph¶i cã ®é dµy
cÇn thiÕt ®Ó cã kh¶ n¨ng chÞu ®îc lùc cña khÝ ch¸y. Qu¸ tr×nh truyÒn nhiÖt tõ
®Ønh piston cho s¬ mi xilanh ph¶i diÔn ra ®Òu xung quanh piston. VÞ trÝ nµo
truyÒn nhiÖt kÐm sÏ lµm cho piston bÞ qu¸ nhiÖt, lµ nguyªn nh©n lµm cho piston
bÞ biÕn d¹ng dÉn ®Õn qu¸ tr×nh mµi mßn s¬ mi xilanh. Trong trêng hîp ®Æc
biÖt ®©y còng cã thÓ lµ nguyªn nh©n lµm kÑt piston.
Gi÷a piston vµ s¬ mi xilanh ph¶i lu«n tån t¹i khe hë cho sù d·n në v× nhiÖt.
HÇu hÕt piston cã ®êng kÝnh ®Ønh piston nhá h¬n phÇn dÉn híng v× ®Ønh
piston cã nhiÖt ®é cao h¬n phÇn dÉn híng. Gi¸ trÞ khe hë nµy phô thuéc vµo c«ng
suÊt vµ vËt liÖu chÕ t¹o piston. Nã n»m trong kho¶ng 0,01% ®êng kÝnh piston
®èi víi piston thÐp rÌn, 0,1% ®èi víi piston chÕ t¹o b»ng hîp kim nh«m.
 NÕu piston ®îc lµm m¸t b»ng níc th× cÇn ph¶i lµm kÝn khoang níc lµm m¸t
®Ó tr¸nh rß lät níc xuèng c¸c te. Víi piston lµm m¸t b»ng dÇu nhên th× vÞ trÝ ®-
êng dÇu vµo thêng cao h¬n vÞ trÝ ®êng dÇu ra do ®ã kh«ng gian lµm m¸t thêng
kh«ng ®Çy dÇu. Khi ®éng c¬ ho¹t ®éng sÏ lµm cho lîng dÇu trong khoang lµm
m¸t l¾c m¹nh vµ toµn bé bÒ mÆt lµm m¸t sÏ tiÕp xóc víi mét líp dÇu vµ hiÖu qu¶
lµm m¸t t¨ng lªn (h×nh 3.12).

H×nh 3.12 KÕt cÊu ®êng lµm m¸t piston

3.3.2 Patanh bµn trît
Nh÷ng ®éng c¬ cì lín, thÊp tèc, cã hµnh tr×nh dµi hoÆc siªu dµi thêng cã
patanh bµn trît. Piston vµ c¸n piston chØ chuyÓn ®éng theo ph¬ng th¼ng ®øng do
®ã phÇn dÉn híng piston kh«ng tú vµo s¬ mi xilanh, v× vËy phÇn dÉn híng cña
c¸c piston lo¹i nµy rÊt ng¾n. Patanh bµn trît sÏ chÞu thµnh phÇn lùc ph¸p tuyÕn
trong ®ã, bµn trît ®îc cè ®Þnh vµo khung ®éng c¬. CÊu t¹o cña patanh bµn trît
gåm con trît vµ bµn trît, ®îc m« t¶ trªn h×nh 3.13a vµ 3.13b.
 H×nh 3.13(a) KÕt cÊu patanh bµn trît

H×nh 3.13(b) KÕt cÊu bµn trît vµ dÉn híng

 3.3.3 Bé lµm kÝn c¸n piston
Bé lµm kÝn c¸n piston ng¨n c¸ch gi÷a hèc díi piston vµ c¸c-te vµ cã nhiÖm vô
ng¨n kh«ng cho khÝ quÐt, khÝ ch¸y, dÇu b«i tr¬n s¬ mi xilanh rß lät xuèng c¸c te
vµ g¹t dÇu b«i tr¬n c¸n piston xuèng c¸c-te, hoÆc xuèng kÐt riªng.

H×nh 3.14 CÊu t¹o cña bé lµm kÝn c¸n piston

H×nh 3.14 lµ cÊu t¹o cña bé lµm kÝn c¸n piston. Trong ®ã xÐc m¨ng trong H
cã nhiÖm vô kh«ng cho dÇu b«i tr¬n S¬ mi xilanh rß lät xuèng c¸c-te. C¸c xÐc
m¨ng D cã nhiÖm vô lµm kÝn kh«ng cho khÝ quÐt, khÝ ch¸y rß lät xuèng c¸c-te.
C¸c xÐc m¨ng F cã nhiÖm vô g¹t dÇu b«i tr¬n c¸n piton xuèng c¸c-te, hoÆc xuèng
kÐt riªng.
3.3.4 XÐc m¨ng
XÐc m¨ng cã nhiÖm vô:
- Lµm kÝn buång ®èt ng¨n kh«ng cho rß lät khÝ ch¸y vµ khÝ nÐn.
- G¹t dÇu b«i tr¬n cho s¬ mi xilanh.
- DÉn nhiÖt tõ piston ®Õn s¬ mi xilanh.
a. KÕt cÊu xÐc m¨ng
Cã hai lo¹i xÐc m¨ng:
- XÐc m¨ng khÝ (h×nh 3.16)

H×nh 3.16 KÕt cÊu xÐc m¨ng khÝ

 - XÐc m¨ng dÇu (h×nh 3.17)

H×nh 3.17 KÕt cÊu xÐc m¨ng dÇu

XÐc m¨ng n»m trong r·nh trªn piston, vÞ trÝ cña xÐc m¨ng trªn cïng kh«ng ®-
îc qu¸ cao ®Ó ®¶m b¶o nhiÖt ®é cña xÐc m¨ng kh«ng qu¸ cao, tr¸nh lµm ch¸y
dÇu nhên vµ lµm kÑt xÐc m¨ng. XÐc m¨ng ph¶i cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®éng tù do
trong r·nh, do ®ã gi÷a xÐc m¨ng vµ r·nh xÐc m¨ng cÇn ph¶i cã khe hë cÇn thiÕt
theo chiÒu dµy cña xÐc m¨ng.
b. KiÓm tra, l¾p r¸p xÐc m¨ng
Khe hë cña xÐc m¨ng cã ba lo¹i:
- Khe hë gi÷a hai ®Çu cña xÐc m¨ng khi xÐc m¨ng n»m trong s¬ mi xilanh
gäi lµ khe hë miÖng. Tríc khi l¾p xÐc m¨ng vµo piston ph¶i ®a xÐc m¨ng vµo s¬
mi xilanh sao cho mÆt ph¼ng cña xÐc m¨ng vu«ng gãc víi ®êng t©m s¬ mi
xilanh, vÞ trÝ ®Æt xÐc m¨ng trong s¬ mi xilanh ph¶i cã ®é mµi mßn Ýt nhÊt.
Dïng thíc l¸ ®o kho¶ng c¸ch gi÷a hai ®Çu cña xÐc m¨ng. C¸c nhµ m¸y chÕ t¹o
®éng c¬ ®· chØ râ gi¸ trÞ khe hë nhá nhÊt vµ lín nhÊt. NÕu khe hë nhá h¬n gi¸
trÞ nhá nhÊt th× hai ®Çu cña xÐc m¨ng cã thÓ chèng vµo nhau do sù d·n në v×
nhiÖt cña xÐc m¨ng khi ®éng c¬ lµm viÖc. §ã lµ nguyªn nh©n lµm cho xÐc m¨ng
bã chÆt lÊy s¬ mi xilanh, lµm t¨ng ma s¸t gi÷a piston vµ s¬ mi xilanh; trong mét
sè trêng hîp cã thÓ lµm kÑt piston. NÕu khe hë lín h¬n gi¸ trÞ lín nhÊt, khÝ ch¸y
sÏ rß lät qua xÐc m¨ng xuèng c¸c te lµm gi¶m ¸p suÊt nÐn vµ cã thÓ lµ nguyªn
nh©n g©y næ c¸c te.
- Khe hë thø hai lµ khe hë c¹ch lµ kho¶ng c¸ch gi÷a mÆt trªn cña xÐc m¨ng
vµ mÆt trªn cña r·nh xÐc m¨ng. Khe hë nµy ®o b»ng thíc l¸ vµ còng cã gi¸ trÞ lín
nhÊt vµ nhá nhÊt do nhµ m¸y chÕ t¹o ®a ra (h×nh 3.18).

H×nh 3.18 Khe hë xÐc m¨ng

- Khe hë thø ba kh«ng cÇn ®o, chØ cÇn kiÓm tra lµ khe hë lng. Khe hë nµy
nhÊt thiÕt ph¶i cã tøc lµ chiÒu dµy cña xÐc m¨ng ph¶i nhá h¬n chiÒu s©u cña
r·nh xÐc m¨ng. NÕu kh«ng cã khe hë nµy th× xÐc m¨ng cã thÓ sÏ kh«ng co d·n
®îc, lµm t¨ng ma s¸t vµ lµm kÑt piston.
c. §iÒu kiÖn lµm viÖc
XÐc m¨ng lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn rÊt nÆng nÒ. T¶i t¸c dông lªn xÐc
m¨ng lu«n dao ®éng, khi piston ë §.C.T xÐc m¨ng cã tèc ®é thÊp nhÊt, nhng nhiÖt
®é cao nhÊt. XÐc m¨ng ph¶i chÞu ®îc ¨n mßn cña s¶n phÈm ch¸y. Do ®ã xÐc
m¨ng ph¶i cã ®é ®µn håi cao, kh«ng bÞ g·y, kÕt hîp víi tÝnh chÊt chèng ¨n mßn.
XÐc m¨ng ph¶i duy tr× ®îc ®é c¨ng ë ¸p suÊt ch¸y thÊp h¬n vµ phï hîp víi vËt
liÖu chÕ t¹o S¬ mi xilanh. §Ó cã ®îc vËt liÖu võa cã ®é bÒn cao võa cã tÝnh
chÊt chèng ¨n mßn kh«ng ph¶i dÔ, do ®ã ngêi ta thêng dïng lo¹i vËt liÖu cã ®é
bÒn cao , cßn bÒ mÆt xÐc m¨ng ®îc sö lý ®Ó t¨ng kh¶ n¨ng chèng ¨n mßn.
XÐc m¨ng thêng ®îc chÕ t¹o b»ng hîp kim gang than ch×. Thµnh phÇn chñ
yÕu cña vËt liÖu chÕ t¹o xÐc m¨ng cho ®éng c¬ hai kú cho trong b¶ng sau:

Thµnh phÇn Ký hiÖu Thµnh phÇn %

C¸c bon C 3,15
Silic Si 1,55
Phèt pho P 0,20
M¨ng gan Mn 0,90
Cr«m Cr 0,15
M« lyp ®en Mo 0,60
§ång Cu 0,75
d. C¸c h háng thêng gÆp
KÑt xÐc m¨ng lµ vÊn ®Ò cÇn quan t©m, tuy nhiªn chóng ta cã thÓ kiÓm tra
tr¹ng th¸i tù do cña xÐc m¨ng qua cöa quÐt (®éng c¬ hai kú). Dïng mét thanh gç
Ên vµo xÐc m¨ng nÕu thÊy ®µn håi th× xÐc m¨ng kh«ng bÞ kÑt hoÆc g·y, nÕu
xÐc m¨ng m»n cøng trong r·nh xÐc m¨ng th× xÐc m¨ng bÞ kÑt, nÕu xÐc m¨ng ë
tr¹ng th¸i tù do nhng kh«ng ®µn håi th× xÐc m¨ng ®· bÞ g·y. NÕu thÊy xuÊt hiÖn
mµu ®en, hoÆc tèi trªn bÒ mÆt xÐc m¨ng th× ®ã lµ biÓu hiÖn xÐc m¨ng bÞ
thæi. Cã thÓ nh×n thÊy vÞ trÝ g·y cña xÐc m¨ng, hoÆc vÞ trÝ xÐc m¨ng bÞ g·y
r·nh xÐc m¨ng sÏ bÞ réng ra. NÕu xÐc m¨ng bÞ g·y c¸c mÈu g·y cña xÐc m¨ng cã
thÓ ®i vµo èng x¶, v× vËy cÇn kiÓm tra èng x¶.
Nguyªn nh©n lµm g·y xÐc m¨ng cã thÓ do: va vµo c¸c cöa quÐt, x¶, xÐc
m¨ng, r·nh xÐc m¨ng bÞ mµi mßn qua møc lµm xÐc m¨ng bÞ nghiªng trong qua
tr×nh chuyÓn ®éng, chÊt lîng nhiªn liÖu kh«ng tèt dÉn ®Õn tèc ®é t¨ng ¸p suÊt
nhanh. ChÕ ®é khëi ®éng n¨ng nÒ, ¸p suÊt thêng xuyªn vît qu¸ giíi h¹n cho phÐp
(van an toµn bÞ më) còng lµ nguyªn nh©n lµm g·y xÐc m¨ng.
XÐc m¨ng bÞ nghiªng lµ nhuyªn nh©n chÝnh g©y h háng. NÕu lùc c¨ng cña
xÐc m¨ng kh«ng ®ñ lín ®Ó tú s¸t vµo s¬ mi xilanh th× ¸p suÊt khÝ ch¸y sÏ ®Èy
xÐc m¨ng co l¹i vµ lät qua lµ nguyªn nh©n lµm xÐc m¨ng bÞ nghiªng vµ g·y trong
r·nh.

H×nh 3.19 §iÒu kiÖn lµm viÖc vµ h háng cña xÐc m¨ng
Nh÷ng ngyªn nh©n kh¸c lµm xÐc m¨ng bÞ nghiªng cã thÓ lµ:
- Cã muéi cøng trong r·nh xecm¨ng.
- Khe hë xÐc m¨ng nhá.
- XÐc m¨ng bÞ kÑt trong r·nh.
- Kh¶ n¨ng lµm kÝn gi÷a xÐc m¨ng vµ mÆt díi r·nh xÐc m¨ng kh«ng tèt.
- C¸c gãc cña tiÕt diÖn ngang xÐc m¨ng qóa trßn.
G·y, mßn xÐc m¨ng cã thÓ dÉn ®Õn hiÖn tîng thæi c¸c xÐc m¨ng kh¸c, ch¸y
hép giã quÐt. Thæi xÐc m¨ng cßn ph¸ huû mµng dÇu b«i tr¬n lµm t¨ng tèc ®é mµi
mßn. Khi bÞ thæi, xÐc m¨ng cã mµu tèi trªn mÆt tiÕp xóc víi s¬ mi xi lanh.
3.4 HÖ th«ng trao ®æi khÝ
Qu¸ tr×nh ch¸y hçn hîp nhiªn liÖu vµ kh«ng khÝ trong ®éng c¬ ®èt trong
phô thuéc rÊt nhiÒu vµo lîng kh«ng khÝ míi n¹p vµo s¬ mi xilanh. Qu¸ tr×nh ch¸y
kh«ng thÓ ®¹t ®îc hiÖu suÊt cao nÕu kh«ng khÝ míi n¹p vµo s¬ mi xilanh cã lÉn
c¶ khÝ ch¸y tõ chu tr×nh tríc, gi¸ trÞ ¸p suÊt ch¸y cùc ®¹i còng bÞ giíi h¹n bëi khèi
lîng kh«ng khÝ n¹p vµo s¬ mi xilanh. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hiÖu suÊt cña qu¸
tr×nh ch¸y phô thuéc vµo møc ®é hoµn thiÖn cña qu¸ tr×nh trao ®æi khÝ.
3.4.1 C¸c ph¬ng ph¸p quÐt khÝ
Trong c¸c ®éng c¬ hai kú lín, thÊp tèc qu¸ tr×nh quÐt khÝ ®îc thùc hiÖn
trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n gi÷a cuèi cña kú d·n në vµ ®Çu kú nÐn. Do ®ã
qua tr×nh trao ®æi khÝ ë ®éng c¬ hai kú kh«ng hoµn thiÖn so víi ®éng c¬ bèn
kú.
C¸c ph¬ng ph¸p quÐt khÝ trong thùc tÕ ®îc chia thµnh c¸c lo¹i sau:
QuÐt ngang: c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt ngang cöa quÐt vµ cöa x¶ trªn s¬ mi
xilanh n»m ®èi diÖn nhau. KhÝ quÐt sÏ ®i ngang qua s¬ mi xilanh tõ cöa quÐt
vßng lªn trªn vµ ®i ra cöa x¶ ë phÝa ®èi diÖn. HiÖu suÊt cña ph¬ng ph¸p quÐt
khÝ nµy thÊp nhÊt v× cã nhiÒu khÝ quÐt ®i th¼ng tõ cöa quÐt ra cöa x¶.
QuÐt vßng: c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt vßng cöa quÐt vµ cöa x¶ n»m cïng mét
phÝa cña s¬ mi xilanh. KhÝ quÐt ®i vµo trong s¬ mi xilanh qua cöa quÐt vßng
lªn trªn ®uæi khÝ ch¸y trong s¬ mi xilanh ra ngoµi qua cöa x¶. HiÖu suÊt quÐt cña
ph¬ng ph¸p nµy cao h¬n quÐt ngang (h×nh 3.20)

H×nh 3.20 Trao ®æi khÝ kiÓu quÐt ngang vµ quÐt vßng
QuÐt th¼ng: c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt th¼ng cöa quÐt n»m trªn s¬ mi xilanh
cßn xu p¸p x¶ trªn n¾p xilanh, hoÆc còng n»m trªn s¬ mi xilanh nhng ë phÝa trªn
(®éng c¬ piston ®èi ®Ønh). KhÝ quÐt ®i vµo s¬ mi xilanh theo híng tiÕp tuyÕn
nªn kh«ng khÝ sÏ chuyÓn ®éng xo¸y däc theo v¸ch s¬ mi xilanh ®uæi khÝ ch¸y ra
ngoµi.

H×nh 3.21 Trao ®æi khÝ kiÓu quÐt th¼ng

ChuyÓn ®éng xo¸y cña dßng khÝ quÐt trong s¬ mi xilanh lµm cho qu¸ tr×nh
trao ®æi khÝ hoµn thiÖn h¬n (h×nh 3.21). HiÖu suÊt quÐt cña ph¬ng ph¸p nµy
cao nhÊt trong sè c¸c ph¬ng ph¸p ttrªn.
3.4.2 C¬ cÊu truyÒn ®éng
C¸c c¬ cÊu truyÒn ®éng cña hÖ thèng trao ®æi khÝ bao gåm: trôc cam, cam,
con l¨n, cÇn ®Èy vµ ®ßn g¸nh. H×nh 3.25 m« t¶ c¬ cÊu truyÒn ®éng ®iÓn h×nh
cña hÖ thèng trao ®æi khÝ.
 H×nh 3.25 C¬ cÊu truyÒn ®éng hÖ thèng trao ®æi khÝ
Lùc t¸c ®éng kh«ng th¼ng t©m cña ®ßn g¸nh lªn c¸n xup¸p lµm cho c¸n
xup¸p vµ èng dÉn híng bÞ mµi mßn nhanh chãng. Kho¶ng c¸ch tõ ®Çu c¸n xup¸p
®Õn ®ßn g¸nh, cßn gäi lµ khe hë nhiÖt, ®îc ®iÒu chØnh b»ng bul«ng trªn ®Çu
®ßn g¸nh mµ cÇn ®Èy tú vµo.
C¸c ®éng c¬ lín, thÊp tèc trôc cam ®îc dÉn ®éng tõ trôc khuûu b»ng b¸nh
r¨ng hoÆc xÝch. Tû sè truyÒn cña trôc khuûu vµ ttrôc cam lµ 1:1 ®èi víi ®éng c¬
hai kú, 2:1 ®èi víi ®éng c¬ bèn kú. H×nh 3.21 m« t¶ c¬ cÊu dÉn ®éng trôc cam
b»ng xÝch cña ®éng c¬ hai kú.

H×nh 3.21 C¬ cÊu dÉn ®éng trôc cam

3.4.3 Xup¸p n¹p vµ x¶
Xup¸p n¹p vµ x¶ ¶nh hëng rÊt lín ®Õn qu¸ tr×nh lµm viÖc cña ®éng c¬. C¸c
®éng c¬ trung tèc cã bèn xup¸p sÏ t¨ng tû lÖ diÖn tÝch trao ®æi khÝ so víi diÖn
tÝch bÒ mÆt buång ®èt. C¸c ®éng c¬ hai kú quÐt th¼ng cã patanh bµn trît cã
mét xup¸p x¶ n»m ë gi÷a n¾p xilanh.
 C¸c xup¸p n¹p nãi chung Ýt bÞ h háng h¬n v× nã ®îc lµm m¸t b»ng chÝnh
dßng khÝ n¹p. C¸c xup¸p x¶ hay bÞ h háng do bÞ ¨n mßn ë nhiÖt ®é cao cña natri,
vana®i. §Ó h¹n chÕ h háng cho xup¸p x¶ cÇn duy tr× nhiÖt ®é díi 4500C vµ ®Þnh
kú b¶o dìng. C¸c ®éng c¬ lín, thêng sö dông xup¸p hép ®Ó thuËn lîi cho viÖc th¸o
b¶o dìng.
a. VËt liÖu chÕ t¹o
§é bÒn nhiÖt lµ yªu cÇu rÊt quan träng ®èi víi xup¸p. Xup¸p ph¶i cã kh¶ n¨ng
chÞu ®îc ¨n mßn vµ mµi mßn. Xup¸p x¶ dïng cho c¸c ®éng c¬ cao tèc thêng ®îc
chÕ t¹o b»ng hîp kim bao gåm 20% niken, 20% cr«m; hoÆc b»ng thÐp chÞu nhiÖt
25% niken, 12% cr«m. NÊm xup¸p chÕ t¹o b»ng hîp kim 50% coban, 30% cr«m,
20% vonfram. Xup¸p n¹p ®îc chÕ t¹o b»ng hîp kim bao gåm 3% niken, 0,3% cr«m.
§Õ xup¸p nãi chung ®îc chÕ t¹o b»ng hîp kim gang bao gåm trªn 15% cr«m,
thÐp chÞu nhiÖt hoÆc stenlit. C¸n xup¸p ®îc ho¸ cøng b»ng c¸ch phñ mét líp
cacbua vonfram, hoÆc cr«m. DÉn híng c¸n xup¸p ®îc chÕ t¹o b»ng hîp kim pec-
lit-gang vµ lµm cøng bÒ mÆt.
b. Lµm m¸t
PhÇn lín nhiÖt lîng ®îc truyÒn tõ xup¸p tíi ®Õ xup¸p . Do ®ã xup¸p ph¶i
tiÕp xóc tèt víi ®Õ xup¸p, ®Æc biÖt lµ ë nhiÖt ®é cao. §é nghiªng t¬ng ®èi gi÷a
bÒ mÆt tiªp xóc cña xup¸p vµ ®Õ xup¸p sÏ ®¶m b¶o toµn bé bÒ mÆt cña xup¸p
vµ ®Õ xup¸p sÏ tiÕp xóc víi nhau khi lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao. Xup¸p hép thêng
®îc lµm m¸t b»ng níc, do ®ã n©ng cao kh¶ n¨ng lµm m¸t vµ viÖc b¶o dìng ®¬n
gi¶n h¬n.

H×nh 3.22 KÕt cÊu xup¸p hép

§Õ xup¸p còng ®îc lµm m¸t b»ng níc. H×nh 3.23 m« t¶ sù ph©n bè nhiÖt ®é
trªn nÊm xup¸p ®iÓn h×nh.
 H×nh 3.23 Ph©n bè nhiÖt ®é trªn nÊm xup¸p ®éng c¬ Wartsila NSD RTA 58
NhiÖt lîng truyÒn ®Õn c¸n xup¸p thêng rÊt nhá vµ cã thÓ t¨ng phÇn nhiÖt l-
îng nµy lªn nhê sö dông vËt liÖu cã ®é dÉn nhiÖt cao h¬n; lµm rçng c¸n xup¸p cho
®Çy natri; hoÆc lµm m¸t c¸n xup¸p b»ng níc. Tuy nhiªn viÖc lµm m¸t c¸n xup¸p
sÏ t¨ng kh¶ n¨ng ¨n mßn.
c. C¬ cÊu xoay xup¸p
Môc ®Ých cña viÖc xoay xup¸p trong qu¸ tr×nh lµm viÖc cña ®éng c¬ lµ:
G¹t muéi b¸m trªn nÊm vµ ®Õ xup¸p, kh«ng cho muéi b¸m vµo bÒ mÆt lµm viÖc
cña nÊm vµ ®Õ xup¸p. Duy tr× nhiÖt ®é æn ®Þnh xung quanh nÊm xup¸p, h¹n
chÕ t×nh tr¹ng qu¸ nãng cho xup¸p ®Ó t¨ng thêi gian sö dông.
Cã hai ph¬ng ph¸p c¬ b¶n lµm xoay xup¸p: ph¬ng ph¸p xoay b»ng c¬ khÝ
mçi khi xup¸p ®ãng vµ më hoÆc g¾n lªn c¸n xup¸p c¸c c¸nh (tua bin) tËn dông
n¨ng lîng dßng khÝ x¶ thæi vµo ®Ó xoay xup¸p (h×nh 3.24).

H×nh 3.24 KÕt cÊu c¸nh quay nÊm xup¸p ®éng c¬ MAN-B&W S-MC-C
d. HiÖn tîng ch¸y xup¸p
Mét vÊn ®Ò rÊt lín cÇn quan t©m lµ hiÖn tîng ch¸y bÒ mÆt c«ng t¸c (cÇn
lµm kÝn) cña xup¸p, ®Æc biÖt lµ xup¸p x¶ cña ®éng c¬ bèn kú. C¸c nguyªn
nh©n chÝnh g©y nªn hiÖn tîng ch¸y xup¸p, bao gåm:
- Xup¸p ®ãng kh«ng kÝn cã thÓ do muéi b¸m trªn nÊm hoÆc ®Õ xup¸p,
hoÆc do khe hë nhiÖt qu¸ nhá.
 - ChÊt lîng nhiªn liÖu kh«ng tèt. NÕu nhiªn liÖu cã hµm lîng vana®i cao sÏ
dÉn tíi hiÖn tîng ¨n mßn ë nhiÖt ®é cao, ®Æc biÖt trong trêng hîp cã mÆt natri.
Hµm lîng níc cao trong nhiªn liÖu còng lµ nguyªn nh©n lµm cho xup¸p b¸m nhiÒu
muéi.
- Ch¸y kh«ng tèt. ChÊt lîng nhiªn liÖu kh«ng tèt, hoÆc chÊt lîng vßi phun
kÐm lµm cho qu¸ tr×nh ch¸y rít t¨ng ngay c¶ khi xup¸p ®· më vÉn ®ang diÔn ra
qu¸ tr×nh ch¸y.
- Qu¸ nhiÖt, ®©y cã thÓ lµ do ®éng c¬ bÞ qu¸ t¶i, lµm nhiÖt ®é khÝ x¶
t¨ng, hoÆc do sù lu th«ng cña níc lµm m¸t kÐm.
Ch¸y xup¸p, khÝ x¶ sÏ rß qua bÒ mÆt lµm kÝn cña xup¸p. NÕu khÝ ch¸y rß
Ýt th× kh«ng quan träng l¾m, nhng khÝ x¶ sÏ ngµy cµng rß nhiÒu h¬n, nhiÖt ®é
khÝ x¶ sÏ t¨ng. Trong trêng hîp cÇn thiÕt th× ph¶i c¾t nhiªn liÖu cña xilanh ®ã.
Ph¸t hiÖn xup¸p bÞ rß cµng sím cµng tèt. Tèc ®é cña khÝ ch¸y rß qua xup¸p cao
sÏ lµm háng xup¸p. §Õ xup¸p bÞ mßn qua møc lµm cho bÒ mÆt lµm kÝn gi÷a
xup¸p vµ nÊm xup¸p lâm xuèng t¹o thµnh vµnh lâm xung quanh nÊm xup¸p lµm
t¨ng søc c¶n lu th«ng cña khÝ x¶.
C¸n xup¸p bÞ mßn còng lµ mét vÊn ®Ò cÇn qua t©m. Nh÷ng xup¸p lín cÇn
cung cÊp ®ñ dÇu b«i tr¬n. §èi víi ®éng c¬ kh«ng cã patanh-bµn trît mßn c¸n
xup¸p sÏ lµm t¨ng tiªu hao dÇu nhên vµ dÉn tíi hiÖn tîng thæi, lµm háng c¸n xup¸p.
§èi víi ®éng c¬ cã patanh-bµn trît cña h·ng MAN-B&W ngêi ta sö dông giã lß so
giã dïng ®Ó ®ãng xup¸p cïng víi h¬i dÇu ®Ó lµm kÝn c¸n xup¸p.
e. B¶o dìng xup¸p
Xup¸p sau khi th¸o ra ph¶i ®îc lµm s¹ch c¸c bon, muéi sau ®ã kiÓm tra b»ng
m¾t. KÝch thíc cña c¸n xup¸p còng ph¶i kiÓm tra vµ so s¸nh víi th«ng sè giíi h¹n
cña nhµ m¸y chÕ t¹o, nÕu vît qua giíi h¹n cÇn thay thÕ hoÆc söa ch÷a ngay nÕu
cã thÓ.
BÒ mÆt lµm kÝn cña xup¸p cÇn kiÓm tra xem cã bÞ xíc, rç, hoÆc ch¸y
kh«ng. Ph¶i x¸c ®Þnh râ kÝch thíc c¸c vÕt h háng (rç, xíc, ch¸y) ®Ó xem cÇn ph¶i
göi vÒ nhµ m¸y söa ch÷a hay cã thÓ lµm ngay díi tµu.
§èi víi c¸c ®éng c¬ nhá, cã thÓ sö dông c¸t rµ carborundum ®Ó rµ kÝn
xup¸p cïng víi ®Õ xup¸p. Lóc ®Çu dïng c¸t rµ th« cho ®Õn khi hÕt c¸c vÕ rç,
lâm... th× dïng c¸t ttrung b×nh vµ cuèi cïng dïng c¸t rµ mÞn ®Ó rµ bãng bÒ mÆt.
Sau khi rµ xong ph¶i röa xup¸p trong kerosene. B«i mét líp dÇu nhên máng lªn c¸n
xup¸p råi l¾p l¹i.Kh«ng nªn dïng c¸t rµ cho nh÷ng xup¸p lín. Nh÷ng xup¸p nµy
ph¶i ®îc mµi trªn nh÷ng m¸y mµi chuyªn dïng vµ bÒ mÆt lµm kÝn ph¶i cã gãc
nghiªng chÝnh x¸c. Sau khi mµi xong xup¸p vµ ®Õ xup¸p ph¶i ®îc vÖ sinh s¹ch,
sau ®ã kiÓm tra diÖn tÝch tiÕp xóc gi÷a xup¸p vµ ®Õ xup¸p b»ng bét mµu. NÕu
gãc nghiªng cña bÒ mÆt lµm kÝn xup¸p vµ ®Õ xup¸p chÝnh x¸c th× trªn bÒ mÆt
lµm kÝn ®Õ xup¸p chØ cã mét ®êng nhá, trßn kÝn xung quanh, nÕu gãc nghiªng
kh«ng chÝnh x¸c th× toµn bé bÒ mÆt lµm kÝn ®Õ xup¸p sÏ bÞ phñ mµu. BÒ
mÆt lµm kÝn cña ®Õ xup¸p vµ xup¸p cã gãc nghiªng kh¸c nhau sÏ ®¶m b¶o toµn
bé hai bÒ mÆt lµm kÝn sÏ tiÕp xóc víi nhau khi xup¸p lµm viÖc ë nhiÖt ®é cao.
Mét vµi nhµ m¸y chÕ t¹o ®éng c¬ cung cÊp dìng ®Ó kiÓm tra xem xup¸p vµ c¸n
xup¸p cßn cã thÓ tiÕp tôc mµi n· hay kh«ng. Kh«ng gian lµm m¸t cña xup¸p hép
nªn kiÓm tra mçi khi söa ch÷a, nÕu thÊy cÆn b¸m trªn bÒ mÆt lµm m¸t hoÆc
hoÆc cã sù ¨n mßn th× chøng tá r»ng viÖc sö lý níc lµm m¸t cha tèt.
f. HiÖn ®¹i ho¸ ®iÒu khiÓn xup¸p
Trªn c¸c ®éng c¬ hai kú quÐt th¼ng ph¬ng ph¸p dÉn ®éng cho xup¸p b»ng
thuû lùc ®· thay thÕ cho c¬ cÊu dÉn ®éng b»ng c¬ khÝ. C¬ cÊu dÉn ®éng xup¸p
b»ng thuû lùc cã u ®iÓm lµ b¶o dìng ®¬n gi¶n, chi phÝ b¶o dìng còng Ýt h¬n.
Xup¸p thêng ®îc ®ãng b»ng lß so, nhng ®éng c¬ cã patanh bµn trît xup¸p ®îc
®ãng b»ng khÝ ®iÒu khiÓn. ¦u ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ gi¶m ®îc rung trong
qu¸ tr×nh lµm viÖc.
Trªn h×nh 3.24 m« t¶ nguyªn lý lµm viÖc cña c¬ cÊu nµy.

H×nh 3.24 KÕt cÊu truyÒn ®éng thuû lùc ®ãng më xup¸p
Khi xup¸p x¶ më th× khÝ ®iÒu khiÓn ë díi piston ®îc x¶ ra ngoµi. Khi
piston cña b¬m actuator ®i lªn t¹o ra ¸p suÊt lín t¸c dông lªn piston ®iÒu khiÓn më
trªn ®Ønh c¸n xup¸p, xup¸p sÏ ®îc më. Khi khÝ ®iÒu khiÓn cÊp vµo khoang díi
piston (gäi lµ lß xo giã) vµ dÇu x¶ ra ngoµi th× xup¸p sÏ ®ãng. Cã thÓ t¸c ®éng
vµo van ®iÒu khiÓn x¶ dÇu dïng ®Ó thay ®æi thêi ®iÓm ®ãng xup¸p (VEC-
control: Variable Exhaust Closing). ViÖc ®iÒu chØnh thêi ®iÓm ®ãng xup¸p
n¹p lµm cho ®êng ®Æc tÝnh suÊt tiªu hao nhiªn liÖu tho¶i h¬n trong ®Æc tÝnh
phô t¶i.
 H×nh 3.25 C¬ cÊu VEC ®éng c¬ Wartsila NSD RTA

H×nh 3.26 §é më xu p¸p vµ ¸p suÊt trong xi lanh ®éng c¬

H×nh 3.27 Thay ®æi c¸c th«ng sè c«ng t¸c ®éng c¬ cã VEC
 H·ng Wartsilla NSD sö dông hÖ thèng VEC ®iÖn tö cho ®éng c¬ cì lín cã
patanh bµn trît. Khi ë chÕ ®é nhá t¶i VEC ®ãng xup¸p x¶ sím h¬n, cho kÕt qu¶
t¨ng ®îc c¶ ¸p suÊt nÐn vµ ¸p suÊt ch¸y. H×nh 3.25, 3.26 vµ 3.27 m« t¶ ®é n©ng
cña xup¸p, ¸p suÊt trong xilanh vµ suÊt tiªu hao nhiªn liÖu khi cã vµ kh«ng cã
VEC. C¬ cÊu VEC cã nhiÖm vô x¶ dÇu cña b¬m Actuator, xup¸p sÏ ®îc ®ãng l¹i
nhê giã lß so. Thêi ®iÓm ®ãng xup¸p phô thuéc vµo c«ng suÊt ®éng c¬, ®îc
®iÒu khiÓn bëi ¸p suÊt giã n¹p vµ tèc ®é quay cña ®éng c¬. VEC lµm viÖc trong
kho¶ng 6580% c«ng suÊt ®Þnh møc.
3.5 Cung cÊp nhiªn liÖu cho ®éng c¬
3.5.1 Nh÷ng yªu cÇu ®èi víi hÖ thèng nhiªn liÖu
- Lîng nhiªn liÖu phun vµo c¸c s¬ mi xilanh ph¶i chÝnh x¸c vµ b»ng nhau.
- Gãc phun sím cña c¸c xilanh ph¶i b»ng nhau, gãc phun sím nµy do nhµ m¸y
chÕ t¹o ®éng c¬ ®a ra.
- Quy luËt cung cÊp nhiªn liÖu cña c¸c xilanh ph¶i gièng nhau.
- ChÊt lîng phun s¬ng ph¶i ®¶m b¶o. KÝch thíc c¸c h¹t nhiªn liÖu cµng nhá
cµng tèt.
- §é dµi vµ kÝch thíc cña chïm tia nhiªn liÖu ph¶i hîp lý. §iÒu nµy cho phÐp
t¹o ra diÖn tÝch vïng ch¸y lín h¬n trong buång ®èt.
- HÖ thèng ph¶i lµm viÖc æn ®Þnh ë tèc ®é quay thÊp.
- HÖ thèng ph¶i lµm viÖc tin cËy ë tÊt c¶ c¸c chÕ ®é t¶i.
3.5.2 Ph©n lo¹i qu¸ tr×nh phun
Thay ®æi thêi ®iÓm ®Çu cÊp, thêi ®iÓm cuèi cÊp kh«ng thay ®æi.
Thay ®æi thêi ®iÓm cuèi cÊp, thêi ®iÓm ®Çu cÊp kh«ng thay ®æi.
Thay ®æi c¶ thêi ®iÓm ®Çu cÊp vµ cuèi cÊp.
3.5.3 B¬m cao ¸p
B¬m cao ¸p th¬ng dïng trong thêi gian gÇn ®©y gåm hai lo¹i chÝnh sau:
KiÓu van.
KiÓu piston cã r·nh xÐo.
B¬m cao ¸p lµm viÖc trong ®iÒu kiÖn hiÖt ®é cao, ®ßi hái møc ®é chÝnh
x¸c cao, do ®ã nã dîc chÕ t¹o b»ng thÐp ®Æc biÖt cøng, cã ®ñ ®é cøng vµ ®é
bÒn ®Ó kh«ng bÞ m¹i mßn vµ biÕn d¹ng. Nãi chung, b¬m cao ¸p kiÓu van thêng
dïng cho c¸c ®éng cì trung b×nh vµ lín, b¬m cao ¸p kiÓu piston cã r·nh xÐo thêng
dïng cho ®éng c¬ trung b×nh vµ nhá. Nhng trong thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c ®éng c¬
®Òu sö dông b¬m cao ¸p kiÓu r·nh xÐo, kiÓu b¬m nµy chiÕm tíi 90% sè lîng.
a. B¬m kiÓu van
H×nh 3.28 lµ cÊu t¹o cña b¬m cao ¸p kiÓu van. Van hót ë vÞ trÝ më khi
piston cña b¬m cao ¸p ë vÞ trÝ §.C.D. Khi piston ®i lªn van hót(suction valve) tõ
tõ ®ãng l¹i cho ®Õn khi van hót b¾t ®Çu ®ãng hoµn toµn, (lóc nµy van trµn vÉn
®ãng) th× ®ã chÝnh lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu phun nhiªn liÖu.
 H×nh 3.28 B¬m cao ¸p kiÓu van
Piston cña b¬m cao tiÕp tôc ®i lªn cho ®Õn khi van trµn b¾t ®Çu më. Lóc
nµy nhiªn liÖu trµn qua van trµn trë l¹i van hót, ®ã lµ thêi ®iÓm kÕt thóc phun.
Khi piston b¾t ®Çu ®i xuèng th× ¸p suÊt trong S¬ mi xilanh b¬m cao ¸p gi¶m
thÊp h¬n ¸p suÊt tríc van hót, do ®ã van hót tù më, nhiªn liÖu n¹p vµo b¬m cao ¸p.
Piston tiÕp tôc ®i xuèng van hót sÏ ®îc më cìng bøc. Khi xoay trôc lÖch t©m cña
van trµn th× sÏ ®iÒu chØnh ®îc lîng nhiªn liÖu cung cÊp cho mét chu tr×nh. Trôc
lÖch t©m nµy ®îc nèi víi bé ®iÒu tèc.
b. B¬m kiÓu piston cã r·nh xÐo
C¸c ®éng c¬ hai kú thÊp tèc cì lín hiÖn nay thêng dïng b¬m cao ¸p kiÓu r·nh
xÐo. ViÖc ®iÒu chØnh lîng nhiªn liÖu cung cÊp cho chu tr×nh dùa trªn nguyªn
t¾c thay ®æi hµnh tr×nh cã Ých cña plunger nhê xoay plunger b»ng thanh r¨ng.
Trªn th©n xilanh b¬m cao ¸p cã hai lç tho¸t dÇu, plunger cña b¬m trong qu¸ tr×nh
chuyÓn ®éng sÏ ®ãng më hai lç nµy.

H×nh 3.29 CÊu t¹o cña b¬m cao ¸p kiÓu piston cã r·nh xÐo
 PhÝa trªn cña b¬m cã van hót vµ van puncture. Van puncture bao gåm piston
®îc ®iÒu khiÓn b»ng khÝ ®iÒu khiÓn. Khi cã tÝn hiÖu dõng ®éng c¬ khÝ
®iÒu khiÓn sÏ cÊp vµo, piston ®i xuèng ®Èy van hót më, nhiªn liÖu trë l¹i tuÇn
hoµn trong kh«ng gian xung quanh b¬m kh«ng cÊp ®Õn vßi phun n÷a. Trªn ®êng
èng nhiªn liÖu cÊp vµo vßi phun cã l¾p bé gi¶m chÊn ®Ó khö dao ®éng cña ¸p
suÊt nhiªn liÖu.
¸p suÊt nhiªn liÖu tríc b¬m cao ¸p kho¶ng 8Kg/cm 2, ®îc duy tr× nhê b¬m
tuÇn hoµn trong hÖ thèng nhiªn liÖu. Nhiªn liÖu sÏ tuÇn hoµn trong kh«ng gian
xung quanh b¬m trong thêi gian nhiªn liÖu kh«ng ®îc cÊp ®Õn vßi phun. Nhê kh¶
n¨ng tuÇn hoµn cña nhiªn liÖu mµ b¬m cao ¸p vµ nhiªn liÖu lu«n ®îc h©m nãng
ngay c¶ khi ®éng c¬ dõng. Trong hµnh tr×nh hót cña b¬m cao ¸p van hót më, nhiªn
liÖu ®îc n¹p vµo b¬m. Ngay khi plunger ®ãng lç tho¸t trªn th©n xylanh ë hµnh
tr×nh ®i lªn cña plunger, nhiªn liÖu sÏ ®îc cÊp ®Õn vßi phun. Qu¸ tr×nh phun
nhiªn liÖu kÐo dµi cho ®Õn khi r·nh xÐo cña plunger më lç thãa trªn th©n xylanh
H×nh 3.29 lµ cÊu t¹o cña b¬m cao ¸p kiÓu piston cã r·nh xÐo. B¬m bao gåm:
s¬ mi xilanh, piston chuyÓn ®éng lªn b»ng cam, chuyÓn ®éng xuèng b»ng lß so.
Cöa hót n»m trªn s¬ mi xilanh. Piston quay tù do vµ do thanh r¨ng ¨n khíp víi vµnh
r¨ng g¾n trªn piston dÉn ®éng.

H×nh 3.30 §iÒu chØnh nhiªn liÖu b»ng r·nh xÐo

ViÖc ®iÒu chØnh lîng nhiªn liÖu cung cÊp cho chu tr×nh ®îc m« t¶ trªn
h×nh 3.30: vÞ trÝ 1, piston ë vÞ trÝ §.C.D. cöa hót më, nhiªn liÖu ®i vµo trong
b¬m cao ¸p; vÞ trÝ 2 khi piston ®i lªn ¸p suÊt trong b¬m t¨ng, nhiªn liÖu ®i ra
ngoµi; vÞ trÝ 3 piston tiÕp tôc®i lªn ®ãng cöa hót, cöa x¶ ¸p suÊt trong b¬m t¨ng
b»ng víi ¸p suÊt n©ng kim phun, vßi phun më, nhiªn liÖu ®îc phun vµo trong
buång ®èt. Trong qu¸ tr×nh phun ¸p suÊt trong b¬m cao ¸p tiÕp tôc t¨ng; vÞ trÝ 4
mÐp díi cña piston më cöa tho¸t, nhiªn liÖu x¶ vÒ ®êng håi cña b¬m, ¸p suÊt
phun gi¶m, vßi phun ®ãng khi ¸p suÊt trong vßi phun nhá h¬n ¸p suÊt më kim
phun.
MÐp trªn cña piston b¬m cao ¸p ®iÒu khiÓn thêi ®iÓm b¾t ®Çu phun, mÐp
díi ®iÒu khiÓn thêi ®iÓm kÕt thóc phun.
3.5.4 C¬ cÊu thay ®æi thêi ®iÓm phun (V.I.T)
 H×nh 3.31 lµ nguyªn lý lµm viÖc cña c¬ cÊu ®iÒu chØnh gãc phun sím cña
®éng c¬ cã hµnh tr×nh dµi. Ngêi ta sö dông thiÕt bÞ V.I.T ®Ó gi¶m gãc phun sím
ë phô t¶i lín, do ®ã gi¶m ®îc ¸p suÊt ch¸y cùc ®¹i trong xilanh, ®iÒu nµy cho
phÐp n©ng cao ®îc møc ®é t¨ng ¸p cho ®éng c¬.

H×nh 3.31 HÖ thèng VIT ®éng c¬ h·ng MAN B&W

C¸c h×nh 3.32a, 3.32b vµ 3.32c m« t¶ ¶nh hëng cña V.I.T ®Õn ¸p suÊt ch¸y
lín nhÊt trong xilanh, suÊt tiªu hao nhiªn liÖu cña ®éng c¬ hai kú, hµnh tr×nh dµi
cña h·ng SULZER.

Pmax

Cã
V.I.T
Kh«ng cã
V.I.T
Tr­íc §.C.T

50% 85% 100% P

e
H×nh 3.32a Sù phô thuéc cña ¸p suÊt ch¸y cùc ®¹i vµo phô t¶i cña ®éng c¬
+3 Cã
+2 V.I.T
+1
0
-1
Sau

Kh«ng
§ cã V.I.T
.C.T

50% 85% 100% P

 H×nh 3.32b Sù phô thuéc gãc phun sím vµo phô t¶i cña ®éng c¬
g/ml.h

Cã
Kh«ng cã
V.I.T
V.I.T
+1
0
-1

50% 85% 100% P

e

H×nh 3.32c Sù phô thuéc cña suÊt tiªu hao nhiªn liÖu vµo phô t¶i cña ®éng c¬

3.5.5 Vßi phun

CÊu t¹o vßi phun bao gåm: th©n vßi phun, ®Çu vßi phun vµ kim phun (h×nh
3.33).

H×nh 3.33 KÕt cÊu c¸c ®Çu vßi phun

Trong nh÷ng ®éng c¬ cì lín, vßi phun thêng ®îc lµm m¸t. H·ng MAN-B&W
hiÖn ®ang sö dông lo¹i vßi phun, nhiªn liÖu cã kh¶ n¨ng tuÇn hoµn qua vßi phun
khi ¸p suÊt nhiªn liÖu thÊp h¬n 20Kg/Cm 2, vµ khi ¸p suÊt nhiªn liÖu b»ng ¸p suÊt
n©ng kim phun th× vßi phun më, nhiªn liÖu ®îc phun vµo buång ®èt. Nguyªn lý
lµm viÖc cña lo¹i vßi phun nµy (h×nh 3.34) cho phÐp ®éng c¬ cã thÓ dïng nhiªn
liÖu nÆng khi lµm viÖc víi phô t¶i nhá, ngay c¶ khi ®éng c¬ dõng còng kh«ng
cÇn chuyÓn sang nhiªn liÖu nhÑ vµ kh«ng cÇn hÖ thèng lµm m¸t vßi phun riªng.