T.C.

KÜLTÜR BAKANLIÖI YAYINLARI I 2459

Yayımlar Dairesi Başkanlığı
Sanat Eserleri Dizisi / 289

TÜRK SÜSLEME SANATLARINDA

STİLİZE ÇİÇEKLER

HATAI

Cahide KESKİNER
© T.C. KÜLTÜR BAKANLIGI, ANKARA-2002
ISBN 975-17-2362-0
Kapak Düzerıi / Uğur ŞAHİN

Keskiner, Cahide
Türk süsleme sanatlarında stilize çiçekler
Hatai / Cahide Keskiner. 2. bs. - Ankara : -

Kültür Bakanlığı, 2002.

IX, 130 s. : rnk. res. ; 28 cm. (Kültür -

Bakanlığı yayınları ; 2459. Yayımlar Dairesi

Başkanlığı sanat eserleri dizisi ; 289)
ISBN 975-17-2362-0
I. k.a. II. Hatai. Ill. Seriler: .
745.09561

www.kultur.gov.tr
e-mail: yayimlar@kutuphanelergm.gov.tr

Birinci Baskı, 2.000, 3.000 Adet

İkinci Baskı, 5.000 Adet

NEYİR MATBAACILIK - 2002 -ANKARA

Tel: 395 53 00 Faks: 230 80 49
 SUNUŞ

Bir milletin geçmişini geleceğe bağlayan en önemli köprülerden biri de sanattır.

Yüzyıllar boyu Türk topluluklarında görülen sanat anlayışı ve bu anlayış içinde_

meydana getirilen sayısız eserler milletimizin muhteşem bir kültür hazinesine sahip
olmasını sağlamıştır.

Geleneksel sanatlar da bir toplumun kendine özgü kültür mirasının en önemli

göstergelerinden biridir.

Günümüz Türk süslemesini gelenekli bir yapıya kavuş�urarak gelecek nesille�e

ulaştırmak için yapılan bu gayretleri takdirle karşılıyorum. Bu nedenle Sayın Cahide
Keskiner'i tebrik eder çalışmalarında başarılar dilerim.

�
1
M. İstemihan TALAY
KÜLTÜR BAKANI ·

v
 İÇİNDEKİLER

1 - BU KİTAP HAKKINDA.................................................................................... lX

2 - TÜRK SÜSLEME MOTİFLERİMİZİN TARİHİ AKIŞINA KISA BİR BAKIŞ ........... 1

3 - TÜRK SÜSLEME MOTİFLERİMİZİN BAŞLICALARI . ........................................ 3

4 - HATAİ "ÇİZİM VE ÖZELLİKLERf' ................................................................... · 5·

5 - STİLİZE ÇİÇEKLERDE BAŞLICA ÇİZİM KURALLARINDAN ÖRNEKLER.......... 7

6 - ŞEMSE FORMU İÇİNDEKİ DÜZENLEMELERDE GÖRÜLEN ÖZELLİKLER ..... 26

7 - NEGATİF MOTİ�LER ......................................:.............................................. 30

8 - KOMPOZİSYONDA ULAMA TARZI .................... :............................................. 34

.9 - YÖNLÜ HATAİLER ............................................................................. :.............. 43

10 MERKEZSEL HATAİLER (PENÇLER) ··························· ········· ......................... 66

:
-

11 - YAPRAK MOTİFLERİ ..................................................................................... 76

12 - YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN ÇİZİME ALIŞTIRMALAR........................................ 91

13 - TÜRK SÜSLEMESİNDE KULLANILAN BAZI TANIMLAR ................................. 104

14 - KAYNAKÇA ..................... ..... ............. ................. :........................................

. . 107

15 R�NKLİ SAYFALAR········································· ·· ··········································· 109

:
-

VII
 BU KİTAP HAKKINDA

Bir milletin kuvvet ve etkinliği kendi öz varlığını teşkil eden sanat ve kültürüne
sahip çıkması, onu koruyup geliştirmesi oranında güç kazanır.

Yıllardır eğitim programlarımız içinde büyük bir ihmalle gözardı edilen Türk kültür
ve sanatının eğitici ve öğretici yayınlarının yok denilecek kadar az olması, bugün ne
yazık ki genç kuşakları kendi öz sanatlarına yabancı kılmıştır.

Kültür varlıkları toplumların uygarlık seviyesinin göstergeleridir. Bizlerin gençliğe

verebileceği en önemli şeylerin başında onlara kendi kültür ve sanatlarını tanıtmak gelir.
Ancak bu sayede devletine bağlı, kültür miraslarına sahip çıkan ve bu birikimini çağın
zevk ve görüşüne paralel bir yorumlama ile geleceğe ulaştırabilecek genç nesillere sahip
olabiliriz.

Bu san'atı yaşatıp geliştirmenin en önemli faktörlerinin başında şüphesiz eğitim

yer alır. Bu nedenle öğretici ve aydınlatıcı olarak yapılmış olan metod kitapları, bu
sanata ilgi duyan, öğrenmek isteyen herkese büyük kolaylık sağlayacaktır.

Yalnız stilize çiçeklerin ayrıntıları ile çizim ve kompozisyon kurallarını gösteren bu

kitabımızın, Türk süsleme sanatlarına yeni başlayan gençlerimiz için faydalı olacağı
kanısındayız.

Bu eserin basılmasında gösterdikleri büyük ilgi ve yardımları için başta çok Sayın
Kültür Bakanımız İstemihan Talay'a sonsuz saygılarımı sunarım. Kültür Bakanlığı
Eğitim Dairesi Başkanı Sayın İbrahim Beğendi'ye, Kültür Bakanlığı Yayımlar Dairesi
Başkanı Sayın Ali Osman Güzel'e ve Kültür Bakanlığı Eğitim Dairesi Şube Müdürü Sayın
Tufan Sara'ya teşekkürü borç bilirim.

CAHİDE KESKİNER

IX
 TÜRK SÜSLEME MOTİFLERİMİZİN TARİHİ AKIŞINA KISA BİR BAKIŞ

Asırlarboyu gelenek ve göreneklerimizin olduğu kadar din ve inançları.mızın etkisi

altında gelişip, üsluplanan süsleme sanatlarımız son derece zengin ve estetik bir yapıya
sahiptir.

Süsleme sanatlarında desenin en önemli unsuru motiflerdir. Türk süsleme sanat­

larında görülen motif bolluk ve özelliğini, Türk sanatkarının İslami düşüncenin etkisi al­
tında kısıtlanarak, resim ve heykel alanında gösteremediği hünerini, tamamen bezeme
sanatlarmda yoğunlaştırması sonucu, büyük ve çok güçlü üsluplar meydana getirmele­
rine bağlayabiliriz.

Süsleme sanatlarında görülen motiflerden birçoğunun ilk örneklerini 8. ve 9. y. y.

Uygur Türkleri tarafından yapllmış çeşitli sanat eserlerinde görürüz. Bunların arasında
Hatai ismi verilen Uzak Doğu kökenli stilize çiçekler ve üsluplaşmış kuş kanat ve gövde­
lerinden uyarlanan Rumi'ler baştadır.1

10. ve 13. y.y. lar arasında Selçuklular'da Geçme, Münhani, Geometrik Desenler
yanında Hatai ve Rumi'ler de bolca kullanılmış, bunlara Fatih ve 2. Bayezıd döneminde
Çin Bulutu ile güç ve bereket sembolü olarak Çintamani'ler ilave edilmişt�r. 2

16. y. y. her alanda olduğu gibi süsleme sanatlarımızında en parlak dönemidir.

Kanuni Sultan Süleyman'ın salt_anatına rastlayan bu yıllarda motiflerimizde büyük bir
zenginlik görülür. Bunun başlıca nedeni bu dönemde ortaya çıkan iki büyük bezeme
üslubudur. Bu tarzın biri Şah Kulu tarafından İstanbul Sarayı'na getirilen Saz Yolu'dur.
Çiçek ve yapraklar oldukça iri boylarda çizilmektedir. Özellikle yapraklar değişik bir yo­
rumlamayla kırılarak birbirlerinin içinden geçer ve ana omurgasını kalın hatlar halinde
vurgulayarak geniş yaylar çizer. Bu dönemde ele alınan. Hatai'ler ise çok katlı ve detaylı­
dırlar. Çiçek yapraklarının kenarları dendanlanmıştır. 3

Aynı dönemin diğer büyük bezeme üsllıbu ise, tamamen Türk karakterinde olup
başka tesirlerde kalmadan meydana gelen Müzehhib Kara Memi'nin yarattığı natüralist
tarzdır. Hatai ve Rumi gibi klasik motiflerin yanına gül, nergis, karanfil, çiçek açmış ba­
har· ağaçları ilave edilmiştir.

1 ÖZCAN Yılmaz, Türk Kitap Kaplarında Şemse Motifi

2 ÇAÔMAN Dr. Filiz, Anadolu Medeniyetleri. Cilt 3. Osmanlı Sanatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara
1990.
3 ÇAÔMAN Dr. Filiz, Anadolu Medeniyetleri. Cilt 3. Osmanlı Sanatı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara
1990.

1
 17. y.y. sonlarında Osmanlı bezeme sanatında Batı'nın etkisi görülmeye başlar. 18.
y.y. da bu etkinin giderek artması Türk Rokokosu adı verilen bir üslubun çıkmasına
neden olmuştur. Bu dönemde çiçekler Şuküfeler adı altında tabiata çok yakın bir tarzda
boyanmaya başlanmıştır.

19. y.y. sonlarına doğru Rumi motiflerininde kullanıldığı, ancak pek başarılı olun­
madığı Neo-Klasik bir akımla Osmanlı süsleme sanatının bir duraklama dönemine gir­
diği görülmektedir. 4

4 ÇAGMAN Dr. Filiz, Anadolu Medeniyetleri Cilt 3, Osmanlı Sanatı.

2
 TÜRK SÜSLEME MOTİFLERİMİZİN BAŞLICALARI

RUMİ'LER

Orta Asya'dan gelen ve Anadolu Selçukluları tarafından geliştirilen bu motif genel­

likle kuş beden ve kanatlarından stilize edilerek üsluplaştırılmıştır.

Rumi motifinin günümüze gelen en erken örneği, Uygur Türkleri'ne ait 9. 10.y.y. da
yapılmış olan Bezeklik Fresklerindeki bir deniz ejderinin kanatlarında görürüz (Berlin
Staatliche Museem). 1

Eskiden Anadolu'ya diyarı Rum denilirdi. Buraya yerleşen Selçuklu Türkleri'nin bu

motifi bolca kullanmaları nedeniyle de bu adı almıştır. Ayrıca bunlara Selçuki de denil­
mektedir. 2

XIV. y.y. 'a kadar rumi üslllbunda yapılmış eserlerin çoğunda hayvan şekillerini
tanımak mümkünken, daha sonraki dönemlerde aşırı derecede stilize edilerek tamamen
dekoratif bir tarz almıştır.

Rumi'lerin, sade, piçide, hurde, sencide, kanatlı, dilimli gibi pek çok çeşitleri
vardır.

Desendeki işlevine göre de, tepelik, orta bağ ve ayırma rumi gibi isimler alırlar.

XV. y.y. da kısa ve düz hatlar üzerinde de görülen rumi motifleri genellikle kavisli
ve helezoni çizgiler üzerinde yerleştirilir.

Her türlü süsleme alanında yüzyıllar boyu sevilerek kullanılan klasik motiflerimiz­
dendir.

HATAİ'LER (HATAYİ)

Çin ve Orta Asya etkisinde, çoğu kez kökenleri belli olmayacak derecede stilize
edilmiş çiçek motifleridir.

Bunların üstten görülenlerine penç adı verildiği gibi merkezsel hatailer de denil­
mektedir.

1 KESKİNER Cahide, Türk Süsleme Sanatlarımızda Rumi, Antika D., s. 34.

2 ÔZCAN Yılmaz, Türk Kitap Sanatında Şemse Motifi. Kültür Bakanlığı Yayınları Ankara 1990.

3
 Hatai motifi çoğu kez simetrik bir tarzda çizilir. Ancak bazen bunların orta kısımla­
rına simetriyi bozacak şekilde yaprak veya kıvrımlarda konulur.

Diğer motiflerin eşliğinde olduğu gibi yalnız başlarına da kullanılmışlardır. Dönem­

lerine göre farklı bünye özellikleri vardır. Anadolu Selçukluları'nda oldukça sade olan bu
motif XV. ve XV. y.y.larda çok süslü ve zengin bir görünüm alır. Diğer süsleme motifle­
rimizde olduğu gibi genellikle kendi hatlarında devam ederek diğer motiflere karışmazlar. ·

BULUT'LAR

Uzak Doğu kökenli olduğu İçin bu motife Çin bulutu da denir. İstanbul Sarayı'na
XV. y. y. 'da takriben 2. Bayezıd döneminde girdiği ve klasik süsleme motiflerimiz
arasında yer aldığı görülür. 1

MÜNHANİ'LER

Özellikle Selçuklu dönemi el yazması kitap süslemelerinde görülen bir motiftir. İlk
örneğini Rumi motifi ile birlikte aynı eserde görürüz. 1

Anadolu Selçukluları'nda bolca kullanılmaları ve kavisli hatları nedeniyle Ord.

Prof. Dr. A. Süheyl Ünver bu üsluba Selçuklu Münhanileri .adını vermiştir. 2

XV. y.y. 'dan sonra kullanılmaları oldukça azalır. Bu dönemden sonra ancak durak
veya hizip güllerinde gördüğümüz bu motif, Orta Asya üslubu kademeli bir boyama tar­
zına sahiptir.

YARI STİLİZE ÇİÇEK MOTİFLERİ

XVI. y.y. ilk yarısından başlayarak Osmanlı süsleme sanatlarının sonuna kadar
kullanılan bezeme motiflerimizdendir. Bazı hallerde yarı stilize olarak da çizilseler de kö­
kenleri· daima belli olacak tarzdadır.

Özellikle XVI. y. y. ortalarında Kara Memi ekolünün başlamasıyla süsleme alanla­

rında kendini göstermiş, klasik Türk süslemesinin ana temasını oluşturmuştur. Bu üs­
lubun ana örgeleri başta lfile olmak üzere, karanfil, gül, nergis, sümbül, çiçek açmış ba­
har ağaçları ve servilerdir.

NATÜRALİST ÇİÇEKLER

Bu süsleme üslubuna 'Şuküfeler'de denilir. XVIII. y. y. 'dan itibaren Batı sanatının

tesiri altında gelişmiş bir tarzdır. Tamamen natürmort anlayışı ile çizilip, boyanırlar. Tek
olarak çizildiği kadar, puketler halind� ve vazolar içinde de bolca uygulandığı görülmek­
tedir. Bu üslupta tabiatta bulunan hemen, hemen her tür çiçek kullanılmıştır.

1 ÇAÖMAN Dr. Filiz. Anadolu Medeniyetleri, C. 3. İstanbul 1983.

1 KESKİNER Cahide. Türk Süsleme Sanatlarında: Desen ve Motif. İstanbul 1978 Tercüman Yayınları.
.
2 Aynı Eser.

4
 GEÇME'LER

Özellikle Anadolu Selçukluları tarafından her sahada bolca kullanılmıştır. Yuvarlak

bir noktanın etrafında çarkıfelek gibi yer alan çizgilerle desen meydana getirilir. Daima
bir alttan, bir üstten olmak üzere kesintisiz devam eden şeritler halindedir. Tezhib
sanatında genellikle yazıdan süslemeye geçişlerde ara pervazı (bordürü) olarak kullanı­
lırlar. En güzel örneklerini Selçuklu Türkleri mimari dekorlarında ve el yazması kitap
süslemesinde kullanmışlardır.

GEOMETRİK MOTİFLER

Türk süslemesinde olduğu kadar bütün İslam ülkelerinin bezeme sanatlarında da

büyük yeri vardır. Üçgen, kare, daire, dikdörtgen gibi geometrik formların birleşmesin­
den meydana gelirler. Başlangıç ve bitiş noktalarının belli olmaması nedeniyle İslam fel­
sefesinin etkisi altında geliştiği kabul edilir.

Çokgenli ağların meydana getirdiği desende kalan boşlµkların hatai ve rumi gibi
·

motiflerle süslendiği örnekler de çoğunluktadır.

Selçuklu döneminin karakteristik motiflerinden olan bu üslubun, yazma eserlerde

olduğu kadar, ahşap, taş ve çinilerde de bolca uygulandığı görülmektedir.

ÇİNTAMANİ MOTİFİ

Yanyana uzanan iki dalgalı çizgiden ve yine ikisi altta biri üstte olmak üzere üç
yuvarlak benekten meydana gelen bir motiftir. Çinliler'de ve Japonlar'da 'Tama' tabir
edilen ve Buda'nın timsali sayılan bir remizdir. 1

Bu motifin Türk bezeme sanatındaki anlamı, daha çok Türk topluluklarının yüzyıl­
lar boyu güçlü hayvanlara karşı duyduğu hayranlığa dayanmaktadır.

İki yatay çizginin kaplan postu, şimşek, bulut, ejder gibi değiŞik yorumları olduğu
gibi, üç noktasında kurs, pars beneği, ay, top, kutsal inci gibi çeşitli yorumları bulun­
.
maktadır.

Her iki şeklin bir arada kullanıldığı düzenlemeler dışında bu motifler ayµ, ayrı ola­
rak da ele alınarak çok nefis örnekler meydana getirilmiştir.

SÜSLEME SANATLARIMIZDA TIG'LAR

Özellikle tezhib sanatımızda ana süslemeden boş kısma geçiş genellikle tığlarla
yap·ılmıştır. Süslenen bölümle geri kalan boşluğun dengesini sağlar. Tığların devir ve
ekollerine göre yüzlerce çeşidi bulunmaktadır. Tığ süslemelerinde kullanılan çizgi, nokta
ve küçük kıvrımların yanında zamanla rumi, hatai, bulut gibi diğer motiflerede yer ve­
rilmiştir. Selçuklularda oldukça sade olan tığlar daha sonraları çok zengin bir görünüm
almıştır.

1 ARSEVEN Celal Esat, Sanat Ansiklopedisi. ·c. ı. Milli Eğitim Basımevi. İstanbul 1950.

5
 Tığlar bir motif türü olmayıp, motiflerden istifade ile meydana getirilen bir süsleme
aracıdır (tarzıdır).

HATAİ "ÇİZİM VE ÖZELLİKLERİ"

Türk süsleme sanatlarımızın klasik motiflerinden olan hatai'ler, genellikle Orta

Asya ve Uzak Doğu ülkelerinin etkisinde oluşan, çoğu kez ne oldukları belli olmayacak
derecede stilize edilmiş nebati tür desenlerdir. 1

Her dönemde bolca kullanılmaları giderek büyük bir üsluplaşmaya yol açmıştır.
Bütün milletlerin süsleme alanlarında görülen tabiat ögeleri özellikle Türk sanatkarları
elinde sonsuz bir süsleme kaynağı olarak meydana gelir.

Ancak bu sanatkarlar binlerce yıllık yaşamı boyunca hiçbir zaman tabiatı aynen
taklide kalkmamış, ona daima kendi yorum ve zevkini katarak tabiatta görülmeyecek tür
ve güzellikte değişik süsleme motiflerinin doğmasına neden olmuştur. Türk sanatkannın
kullandığı renkler de tabiatta göremeyeceğimiz değişik ve zengin bir hayal gücünün
ürünleri olarak karşımıza çıkar.

Hatai'ler uygulandığı alanların teknik imkanları paralelinde değişik görünümler

alır. Dönem ve ekollerine göre de farklı desen özelliğine sahiptir.

Örneğin XV y. y. Çin porselenlerinin motif etkisi bu dönemlerde bizde de görülmek­

.

tedir.2 Türk süsleme sanatında mave-beyaz olarak bilinen bu akım, çini ve evanide
kendini gösterdiği gibi tezhib sanatımızda da oldukça yaygın bir şekilde uygulanmıştır.
Özellikle Fatih Sultan Mehmed dönemi saray baş nakkaşı Baba Nakkaş atölyesinden çı­
kan eserlerde büyük ölçüde bu üslubun etkisini görürüz. 3

XV y.y. Hatai'lerinin en büyük özelliği çiçek ve yapraklarının kendi üzerine kıvrılıp,

.

dönmeleri olduğu kadar, çiçek formlarındaki gevşeklik ve uçlarının olduğunca yumuşak

ve yuvarlak olmasıdır.

Özellikle irili, ufaklı çizilen bu yapraklar, motife derinlik vermek istercesine kıvrım­
lar yapar. İçe dönüşler son derece karakteristiktir. Çiçeklerin formları genellikle belirli
formların dışına taşmıştır. Anadolu Selçukluları'nda olduğunca sade çizilen çiçekler, bu
dönemde hayli iri ve süslüdür.4

XV. y.y.'da görülen bu üslup XVI. y.y. Kara Memi ve Şah Kulu ekollerinin başla­
ması ile son bulur. Bezeme sanatımızda kullanılan çiçekler ve yapraklar bu dönemde çok
daha değişik biçim ve boyutlarda ele alınmıştır. 5

Hatailer bünye itibariyle üstten, yandan, küçük, büyük, sade ve çok kademeli ola­
rak çizilir. Bu motifin sayılamayacak kadar çok değişik şekilleri vardır. Zaman, zaman

1 ÇAGMAN Dr. Filiz , Osmanlı Sanatı, Anadolu Medeniyetleri, Cilt, 3, İstanbul 1983.
2 ÇAGMAN, Dr. Filiz, Osmanlı Sanatı, Anadolu Medeniyetleri, Cilt 3 İstanbul 1983.
3 Prof. Dr. A. Süheyl Ünver, Fatih Devri Saray Nakışhanesi, Baba Nakkaş Albümü, İstanbul 1958.
4 ÇAGMAN Dr. Filiz, Osmanlı Sanatı, Anadolu Medeniyetleri Cilt 3, İstanbul, 1983.
5 ÇAGMAN Dr. Filiz, Osmanlı Sanatı, Anadolu Medeniyetleri Cilt 3, İstanbul, 1983.

6
üzerleri rumi, bulut gibi diğer tür motiflerle süslenmiş çok estetik süsleme şekilleri mey­
dana getirilmiştir.
Yalnız başlarına olduğu kadar başka tür motiflerin katkısıyla da yapılmış
kompozisyonlar pek çoktur. Hatai üslübunda kullanılan çiçekler genellikle simetrik
olarak çizilir. Ancak bazen orta göbek noktalarında simetriyi bozan yaprakların
kullanıldığı görülür. (s. 46 şek. 2, s. 50, şek. I, s. 57, şek. l) Merkezse! ve yönlü olarak
başlıca iki bölüme ayırdığımız bu motifin yönlü olanları daire veya oval formlar içinde (s.
43, 45, 46, 48)

Merkezseller ise yalnız daire formlar içinde yer alır. (s. 68, 69) Hatai üslubunda bir
çiçek yaprağının çizimine başlarken ilk önce bunların dış hatları kesik çizgilerle belir­
lenir. (s. 43, 45, 46, 47, 50) daha sonra içlerine yerleştirilecek olan motifin detayları
konulur.
Eskiz kağıdı üzerine hazırlayacağımız bir kompozisyonda ilk yapılacak işlem ana
formun tespitidir. Bu kare, üçgen vs. gibi olabilir. Yazının dışında kalan çok değişik
süsleme alanları da bize yeni formlar verebilmektedir. Bundan sonraki işlem tespit edi­
len form içine ne tür bir düzenlemenin yapılacağı olmaktadır. Bu serbest (s. 18, 9 1, 94,
97) simetrik (s. 10 şek. 3, s. 25, 29) Ulama (s. 35, 36, 39, 4 1, 42, 102, 103) gibi
tarzlardır. Belirlenmiş olan formun içine ilkönce desenin ana hatları yani iskeleti çizilir
(s. 86, 87) Bu iskeletin üzerine konacak olan motiflerin yerleri daire veya oval formlar
olarak belirlenir. (s. ·9, 10, 12, 13, 14, 15, 27, 28, vs.)
Bir kompozisyonda en dikkat edilecek husus desenle zemin arasında kalan boşlu­
ğun dengeli olarak ayarlanmasıdır. Desene vereceğimiz yer zemine oranla çok fazla ol­
duğu taktirde bu hfil güzel değildir ve gözü yorar.
Çiçeklerin çiziminden sonra yaprakların ve diğer süsleme ayrıntılarının konulması
gelir ki bu zemin doldurmasında dengeyi sağlar.
Ana şeması çizilmiş olan bir kompozisyonda desen çizimine geçildiği zaman çiçek
ve yaprakların daima aynı yöne doğru yerleştirilmesi Türk süsleme sanatının ana kura­
lıdır (s. 9, şek. 3). Bu doğrultuda. ele aldığımız binlerce örneğe bakıldığında bunu gör­
mekteyiz.
Ancak merkezse! hatai'lerin bazı hallerde hattı ters yöne çevirme özelliğine sahip
olduğu da görülmektedir. (s. 20, 2 1, 26, 27, şek. 2)
Bu tarz genellikle simetri olan yerlerde kullanılmaktadır (s 15, 20, 2 1 ters simetri).
Ancak bu uygulama merkezse! hatai'lerin kullanıldığı her yerde hattı ters yöne çe­
.
virebiliriz anlamına alınmamalıdır. İkinci bir ana kural ise çiçeğe giren bir sapın çıkışta
ikiye ayrılması isteniyorsa bu daima sağa ve sola doğru olmalıdır. (s. 10, şek. 1, 2, s. 28,
şek. 2)

STİLİZE ÇİÇEKLERDE BAŞLICA ÇİZİM KURALLARINDAN

ÖRNEKLER
1 - Çiçekler serbest bir hat üzerinde yer alabilirler.

2 - Simetrik bir tarzda da uygulanmaktadırlar.

3 - En çok helezoni ve kavisli hatlar üzerinde görülür ki, motifleri bu hatlar

üzerinde kullandığımızda dikkat edilecek olan en önemli husus, çiçek ve yaprakların
daima aynı yöne doğru gitmesidir.

7
 4 - Bir şemse formu içinde ve S hattı üzerinde yapılan bu tasarımın en önemli
özelliği orta göbeğe konan hatai'nin muhakkak merkezse! olmasıdır. Bu tarzda yapılan­
lara ters simetri denilir ki, çiçek ve yaprak tamamen ters yöne çevrilebilmektedir.

5- Şekil dörtte belirtilen özellik bu bordür çizim şemasında da görülmektedir. Or­

taya konan bir merkezse! hatai'den çıkan dalların aynı yöne değil, bunun aksine tama­
men zıt yönlere uzandığını görüyoruz.

6- Merkezse! hatai'den ters yöne çıkış.

7 - Serbest bir tarzda düzenleme.

8 - Simetrik bir tarzda düzenleme.

8
 1

,,
.... .. .; --- ,, \
3 I 1
1 '
\
\ I
,'
, __ _,.
/

�---((
'
I
/
I
\
\

r
\
x ,
ı
\
\ I \
I

)--� 6

9
 1
I
'

---
',, /,,, ....,
I \
I \

�
1-- ....
,
I \
'
1
'
'
\' IJ , ... ---,
'
/

---�ı '"'-..:
1
'\
\

ll�\_' ,
/
____
/
.. .

3
, ....
\
' '
' 1
\
'
/'
'�-., """-
2

Bir dalın çiçeğe girdikten sonra ikiye ayrıldığında, daima sağa ve sola doğru bir dönüş yaptıklarını gösteren
çizim şeması.

10
Bir çiçek hattının ikiye ayrıldığında orta bağlarına konulan değişik ayrıntılar.

11
 t L
1
1
r
'
1 \
1 1 1 '

1 I
'
\ 1
I \ 1 ./
I �
' ........ 1
'
'
, _.,�

" ,,, -..... ....

\ ,"

1
('- ....... ---- ., .,

,..� '
',-··-
..

. � �,-- ,
....
.

. '
, ,
�
' . ,
'

--,,\,�(
' , , '

' \
'
- -....,'
'
2 ' ... '
I ' ' ... --
I I \
1
�
' '

_,, \
·-

I '\
........

•
, .

,,
' ,,'
3
\
' ,
I
' I
1
r t
,
' \

Yazı kenarı süslemelerinde sık simetriyi gösteren üç örnek.

12
 /
,
,,. ,,...-
l
\
� r" 1
,r�'i �
l I ......._ 1- / J l ' ,.. - 1
.... .... ' .... ' I
)
'
- ' /'"-- ,. /
/
,,

' '
' ''\.- ,-/'-
/

I
f
I I
1
l \ '
1
( } f I 1
'
I
\. I 1 1 : 1
I \

r-
/

./ \ /
/:' :
I
1

/
'
'
1 �-r '
'

/
,,,.,. - '
\
1
(
l
1
'
\
I '
1
\
1
\
'\
1
.... - 1
\

,,.__ -,
' \
1,.- -
,,,,, '
\
'
'
'
'

Ana formu belirlenmiş olan yazı kenarı düzenlenmesinde hatların gidiş yönlerini ve çiçek konulacak olan
yerleri gösteren üç çizim şeması. Kesik çizgilerle belirtilen simetrik yerlere merkezsel hatai'ler konulabileceği
gibi, yönlü olanlarını da, kullanabiliriz. Ancak çizim üçte görülen yarım hatai'leri daima alt cetvele dayamamız
gerekir.

13
 .,, ... ... ..
--
'
,-, ,
'
--

�
I , '/ ,,
c I
'
1
' I '
' I \ 1 1
' \
J I
\
... ' .... .. �
> ... "' �
....
,, ,. .....
.....
, - ,
- - ..._,

.... ...
,- - -
,..-.
�-
,
I ' '
' (
, - ' ' ' 2
'
'
I ( 1-'
\ "I' J

� "
\
...
'
J
, �
I
,.,_

....
-
,, .... ,,
1
,,,, - , - ,
.... L'
, 1 ' ll.( '
I
' , l.ı- '
1
,.
I 1 \ I /
1
' l
I t t '
,
l 1 3
1
\ • ,
'
I
\
/
....
J
n-' -
''" � , '
'
' ,-
, ' --,-< '
' / '
,
\ ,,,
I
.....
' t � '
I ' 1
�"'
' ""'
' I ' ' - ,..

, -.
1 "'
1
,
� \ , ,
'
I '
I
1 I '/
il .....
\.
,..... - -
/ I
� .../.._,,
' ' , 1 '
' I
\ l
' ,
' ' ,
, 4
\
'
I
- '
I
'
�
\ \.
'-l'
,,,
+f" '
1
'
,,
-- I /
J 1\ .......
'
1
' \
)<
v
I ....
' I /
.....
'
... "'
,, , ' '

1 - Yalnız yönlü hatai'lerin kullanıldığı bir düzenleme.

2 - Penç ve yönlü hatai'lerin kullanıldığı bir düzenleme.
3 - Yönlü ve merkezse} hatai'lerin bir arada kullanıldığı, sık simetri tarzı kenar bordür düzenlemesi.
4 - Ulama tarzı dört yöne genişleyebilen, ana hatların kilitlendiği bir çizim.

14
 (
\.
\(�
-- '
'
...

'\
J
\ ... ... . ,, ,,
, - -"'-!
�,

',
� ..,
...

',, .../
• .,. \ I
, , ' ,,'
"

, ,, --
: ;
\
- _,_
�-- ..
,/
�'''--.. -,�----
----- �'"-..._ .. \j_'
').. ... ,
... \, I
1- /�
.,,

...
, >-f-
/
,
--,
/
"\ ""11

/ ,], 1
,.

- ...
'
I
\.
... .. \�--.....
\. /... ..
w.
\
, , --"
..f\
'\' ' ' ,,,- ... \\ 1
/
,
' /\ \� '
' ı 1• 1 "
'-'- I I J
i'... f
\v �).. \�,,; ,' .. / O· .... ) .... t
I \ \ \
I .. .... ' ,ı, } \ ' ...,
..... ,,
t--> ,._._"""' .. - · �, __ .,, ,_ - ,- -

'��������--:,

-
' '
, ... ,. -- .... ---.... )I
.... ,, .. 1 J "" }.)
\ ... - _, ' ' ' ... ... , - /

..,. ��-,�"
' ..--, ,' .
,. .....� ..J I �
' ., --�,'� '
l
' II'�' ... '
\
... ----- ,,,,..- ... � ,,..
-.!"
J
,
' /
;"' I
1

'
<
'\ '
lo-

'"
-\,
-.-
'
\J \
' .... -·\' \ '

,
,. .... ,
-
'

ı' '
'o'_
' '
' \..!.
... :-.. \)... .. ..
........,r;
. '. • /'-....
;,
,
/v' 'r T
\ ,
� ...
v ı'
./
,Q -,
'
,
'
ı
'1
/
,
ı�'.rı ) �'ı ' ı
'
,-,y"' /
-<.. ' \
..
',, .r\. ,1 / ..r-t.
I
.,,,
ı V .. .... ,, ı, - \ r -
.. _., .....
�
' �:_.... "-...)
-============
1
'·-=-=--���� ==�
__ ...

Değişik şekillerde çizilen yazı kenarı çizim şemaları . Hatların gidiş yönleri ok ve yapraklarla gösterilmiştir.
Desen 1 /4 olup, köşe dönüş noktalarında simetri uygulanmaktadır.

15
16
Köşeleri simetrik bordür çizimi
Tasarım Mamure Öz

17
 . .
.. 1ubunda serbest düzenleme
Dikdörtgen form ıç inde hataı us
-

18
Dikdörtgen form içinde tek yönden çıkan düzenleme

Daire form içinde 1/4 düzenleme

Tasarım Semih İ rteş
19
 Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Dairesi ahşap kapı ve pencerelerinde. 1 5.y.y. hatai'leri ile düzenleme.

20
Topkapı Sarayı Müzesi Hazine Dairesi kapı ve pencere süslemeleri. 1 5.y.y.

21
22
23
 İ znik çini tabağında simetrik düzenleme 1 6.y.y.

24

- -· -- - �=
Daire ve şemse formu içinde 1 /2 simetrik düzenleme

25
 ŞEMSE FORMU İÇİNDEKİ DÜZENLEMELERDE GÖRÜLEN
ÖZELLİKLER

Süsleme sanatlarımızda şemse formu içinde yapılan düzenlemelere oldukça sık

rastlanmaktadır. Bunlar, serbest , simetrik, (S) hattı üzerinde ve ters simetri olarak çe­
şitli tarzda yapılmaktadır.

Selçuklu döneminden itibaren sıkca kullanılan şemselerin, oval, yuvarlak , kare

gibi değişik şekiller aldığını görürüz. Zaman, zaman dış hatları dendanlanarak çok süslü
bir görünüm kazanmışlardır. İçlerinin düzenlenmesinde, geçmeler de dahil olmak üzere
hemen, hemen her tür motif uygulanır.

Serbest tarzda olanlarının, desenin çıkış noktası daima yürek, bulut gibi oldukça
ufak bir motifin kullanıldığı yerlerden başlar.

Ters simetri olan kompozisyonlarda şemse formunun tam orta noktasına bir mer­
kezse! hatai konur, bu (S) hattının ters yöne gitmesini sağlar.

En zengin düzenlemelerin başında simetrik olanlar gelir. 1 /2 ve 1 /4 gibi olanları

oldukça sık uygulama şekilleridir. Bunlarda kompozisyonun çıkış noktası simetrinin ol­
duğu katlama yerleridir. Buraya merkezse! olduğu kadar yönlü olanları da konulabilir.

26
 1

Oval ve daire şemse formları içindeki bu çizimlerde, oval formda ters simetri, daire formda 1 /4 tarzı
görülmektedir.

27
 e

l
",- ...

"
.. �
,

, ... "
'
:'
\
.. 1...... "
, ___ "-..).. ...
�

, -.. \

\
'
, .....� I
'

\ .... ... __,

Şemse ve köşe formu içinde düzenleme. ( 1) 1 /4- tarzında. (2) Şemse formu içinde bir noktadan çıkarak yapılan
serbest düzenleme.

28
1 6.y.y. çinilerinden şemse formu içinde simetrik düzenleme.

29
 NEGATİF MOTİFLER

Stilize çiçeklerde, apayrı bir işleme tarzı da negatif dediğimiz türdür. Burada, çiçek
ve yaprakların dış hatları çizilmez, araları kağıdın kendi renginde gözükeceği tarzda boş
bırakılır. Bırakılan bu boşluk bir fırça kalınlığında olduğu için çiçek yaprakları birbirle­
rine karışmaz, alttan görülen zemin, çiçek yapraklarının ayırımını sağlar.

Osmanlı bezeme sanatında, özellikle yazma eserlerin süslemelerinde bolca kulla­

nılmıştır. Ara bordürlerde, kapalı formlar içinde, yazı altı süslemelerinde, tığlarda, cilt
kapaklarında ve fermanlarda çok zengin örneklerini görürüz.

Genellikle tek renk uygulanarak yapılan bu bezeme tarzının, koyu zemin üzerine
varak altın ile işlenenleri özellikle cilt kapağı süslemelerinde kendini gösterir. Oldukça
ufak bir alanda ve çok ince bir çalışmayı gerektirdiğinden genellikle kalıp kullanılmaz,
sanatçının hayal gücüne ve el maharetine bırakılır. Bu tarzın çok daha iri ebatta olan­
larına ancak duvar çinilerinde rastlamaktayız.

30
Fatih dönemi kitap kapaklarından üç şemse düzenlemesi

31
32
Laleli Küt. No. 1956

33
 KOMPOZİSYONDA ULAMA TARZI
Ulama kompozisyonlar genellikle üç şekilde düzenlenmektedir. Birincisi helezoni
hatlar üzerinde yerleştirilerek yatay ve kesintisiz bir tarzda genellikle tek yöne doğru de­
vam ettirilenlerdir. Bunlar çoğu kez ara bordürlerde yer almaktadırlar. Diğeri ise desenin
dört bir kenara doğru uzamasını sağlayanlardır.

Bu ikinci şekilde olan düzenlemelere genellikle duvar çinilerinde olduğu kadar

tezhib sanatının koltuk bezemelerinde de oldukça sık rastlanır. Dört yönlü ulamalarda
desenin birleştiği noktalara rastlayan kenar çizgilerinin orta kısımlarında olduğu kadar,
bu çizgilerin kesiştiği köşe noktalarına da ana motifler daima birbirlerini tamamlayacak
tarzda konulmaktadır. Buralarda kullanılan motiflerin başında, rumi tarzı bir düzenle­
mede, orta bağ veya tepelik türleri , hatai tarzı düzenlemelerde ise penç dediğimiz mer­
kezse! hatai'ler kullanılır.

Dört yöne de genişleyebilen ulama tarzında genellikle kare ve dikdörtgen formlar

içinde yer alan ana hatlar daire şeklindedir. İç kısımlarda bulunan hatlar ise karşılıklı
gelecek tarzda yerleştirilirler. Bu tarzda genellikle katlama usulü kullanılmaktadır.

Ulamada bir diğer sistem ise kaydırma usulü ile yapılanlardır. Burada katlama
tekniği ile olanlarda görülen simetri hakimiyeti yoktur. Çoğu kez dikdörtgen formlar
içinde düzenlendiği için de, eski Türk kumaş ve kadifelerinde gördüğümüz aşağıdan yu­
karıya doğru uzayan bir düzenleme tarzı göze çarpar.

Kaydırma sistemi ile yapılan desenler, zengin ve zarif olduğu kadar estetik açıdan
da diğerlerine nazaran çok daha güzeldir.

Bu tarz yapılanlar günümüz tekstilinde uygulanan raportlu çizimlerden istifade

edilerek meydana gelirler ve iki kare esas tutularak düzenlenirler. Şöyleki her iki kareyi
de aynı yönlerinden A-B-C-D olarak belirtirsek bu formun içinde yer alan desenlerin
birbirlerinin içine girecek tarzda yerleştirilmesi için birinci karedeki A kenarının ikinci
karedeki C kenarına olduğu gibi diğer kenarların da birinci karenin etrafında dolaşarak
turunu tamamlaması şeklinde olmaktadır.

Bu her iki kareye konulan motifler öylesine düzenlenmektedirler ki birinci karedeki

A kenarı ikinci karedeki C kenarına dayandığında birbirlerini tamamlamaktadırlar. Bu
kural karenin veyahut dikdörtgenin her kenarı için geçerlidir.

Yalnız iki yöne doğru genişleyen ulama tarzı.

34
 - - -,l ....... )
\
./ � --
-/ ,,
-- - / 1 \
"
'\"::-
/ '\. ,
/ '

\
\ 1
'
'
,
1
1
1 1

Dört yöne genişleyen ulama tarzında bir çini motifi ve çizim şeması.

35
 Edirne Selimiye Camii'nde iki yöne uzayan ulama bir çiniden. 1 6.y.y.

36
37
 .

, • .,
, ..... ,.
..

.. .... ; ,ı.,

,'..,, \, "
' ....... ,, : , , .. , :\, ,,. -
,
/, '� .. ---.. ..
:
,,....

,,' ', ... , ,•' _,'

'
� ,,, ' , ' - -• •
'
,

ı
,..

I \ \ ,' , \
�

1
'A •

,.. ,.; \
,.
�,:
-- .. ..
"""W -

,,, , ,
, - '
I 1 '< . ..... ' ... , -
'1' .. ,.I_
ı,1
... ____ .......

v ,
,

, ' ,. ..
' \\ ' '
"
ı . .,.

' \' , .. , ,
I ' '
.
.:.: ,.,
I ,,•
: '
1

' f .. \
-

. , ' -
'

... \ �
.. - - ...
�
'
,
•

\ '\ .... .. , ',

' ' / 1 ' \, ı
...
'
\
'
• \
Lj r ,..-
./:_'ç � ' -- .. ı ,
,
ı \ 'ı /' -... ,
,.. _, ......
'
1
,
..
, ....
, ,
1
..
'- " '-"
" , _ · .

��'":.. '. - "' .. -

, •

, ... J,, , , ......

, ......... , ,1 ......
.....

, 1
• ....

'
•

,,, )
'

\ ,' 1
j• ' 1 ' ' -
, '
, '\ -
', ' ... ,
.. ,
\ ,,- I 1
:\ ,
,1
' ,\ , \, ' ı '
" , •

1 1
1
'

,
1
',L ..
,

\
. .. ·c.:'f· �-,
'
._.""
,
'"
, ,...... , ''
' ' 1

,'
,
'
'
\
\,

·-, ..., ·--,

'
\ ,.
ı

�,
'
'ı
I
1

1 , \ , ...
1 �. J _,_.,, ..
,. \ ....... .( l' ..
.... I.ı
,
..,.... ... ,
_)... y
__
', ..
... , /
T -
-
,
...
...
ı ', ' - ' ..-�' ,' \ r' , ,.. ,
...
,' 1\ ..
.._, _,

'f .....
,.,,
'ı' '
'

1
, ,'

, 'v·'
,
ı \
,
- , ı°':
"\ ' " .. ·- .

'""-'',
•
,
I
,
I )
, .... ' .. .

', 1 \ ı•,
,'
'.t'
' �.I ,.... , '
'
1.
,
..

-4.' ,'
,' ,' ',. \ ,, ,' ,---·-W"!. I
... -- .....
... -

,'
,,
'
..... ..... ,
,,,,

',
..... ,_

, ..... _,, ....,�..... ..

... ., . ..
... I ' I ' , ,
\
' .. '

.., '
'r'
...

1 , -
,
,,
.... .........'...
..... .. .....
..... - �... -

,
,

,,.,,.

Ulama tarzı bir kompozisyonun çizimi

38
 r /
/ I
- ....,
r" f
,,. -7
/ ( I
1
1
( 1
\ 1 l l
' \
-,
\ \
....... '
' '
..... _..)..

' '
\
' \
,_'
' \ ' ..... '\
\ '
1 l
1
1 ı
I
.1 /
'-.,,, /
J
ı-
/
/

1 2

3 4

I' -1
' ,
/ \
1 -..[
- - -\-
\
1
\ '\ .....
- ....
- ....y..
t
'
\ ,,- \
ı-
ı \ \
I l '
/
\
/ \
'\ (
ı
/
1
.......
\
,,,,,.. -
.,, -ı
r --i" '\
' /
J
I
I \ i 1
'
'
I I
' 1 l '
/
,
\ I / (
\
-- I ·'--·'\"--, ...
İI
.! \
.!.
\ I
' / /
...-'\- - -./ I'
\
.,...
. \
' f
1
1 i
,
ı_ __

ı'.... ,,,..- .... ,

....--r-
I ..,,··\--· / f

5 6

Ulama tarzı çizim şemaları

39
 , '
\:. ...

'
- -

' '_.l
\

;(
'
,.

/
'

'
\ /

, \
, \
I - -- ---- �
\ \

1
..- ->- - -
'-
1
,.',. --.1.
)\'

_,_ 'j ,
,,.
/
I / \
,
!\
/1
,
\
1
1
\
x 'i. 1
I '.
I '. ı..v-
) 1
,1

1
I \
1
;\ '
{
\ \
, / '
1
I

I
, � ',

" .. �-L
{
1 I
ı.: ''
'
I

/
'
/

1 -- ,,.
... �
--
�-
\
\
I
\
� \ /
,_..,,,..------

' '

r-'
'
\
'
'
'\. ' '
r-,
--
...._
;-

Ulama tarzı bir düzenleme. 1 6.y.y. duvar çinilerinden

40
Topkapı Sarayı çinilerinden iki yöne uzayan ulama tarzı bir desen.

41
42
 YÖNLÜ HATAİ'LER
1
t
'

'
�
'
\
\

' "\ \ 1

' \) '
t /'
\ J / :
1 // / '
·t '
t.,...;
/ /
I
I
r" "-
I
"-
'
'V/
, /
/'

-J"

1 /2'ye ayrıldıktan sonra yaprakların konacak olan yerleri kesik çizgilerle belirtilen bir hatai motifinin çizim
şeması.

43
44
 ///
Daire form içinde hatai çizimi
/
I
/
I /

I I
-- _, -
1
- , -

\ "
\
\
""'

/
/
/
/
/
I
I
--7
I
I
I
,,,
,
'
1
I
1
I
1
'
,
_,_ +- -
\
'
'
'
1 \
\
\
lı..
"'
'
...

'
'
'
'
'

Oval form içinde yönlü hatai çizimi 2

45
 /
/
I
_ /_ �-- -- ___ .,..__
I
1

._f'-\ - - - - - -1 --���-
1

__..,.......
. ..._
\
'
'
'...___
._-- ��-

Yatay oval form içinde yönlü hatai çizimi

,, -t-,
� 1 '
/ �
t
'\
\
\
\
\
\
'
t

Oval form içinde yönlü hatai çizimi

46
Yönlü hatai'lerle yapılan sürgit tarzı bir desen.

47
 1

--- ....
- .. - -
/
�
/ �
\
I - --\-

\ � \
'
\
'
2

' �-_)-
"'-
/
\ -
)
\
\

1 \

,,
"--- -..... 1

7ı\
Yönlü hatai'lerin çizimi

3 .,.
.,.
,..
""'
,.
/
,.
/
- /
/
- ....._ -

/
I

--
I
__ ,
f
f
,
I
1
f
1
\
'
\
'
\
'
'
\
'
'
Yönlü hatai '
'
"
'
....

48
 YÖNLÜ HATAİ'LER

�
I /
I
I
J
I 1
I
1
' 1

' \
\ \
' '

Yönlü asimetrik

I
I ,,,
I
j
\
\,
\
'
'

49
 Topkapı Sarayı Müzesi Harem Dairesi çinilerinden bir yönlü hatai örneği. Orta göbek kısmında yapraklar
özellikle simetriyi bozacak tarzda çizilmişlerdir.

50
Yönlü hatai'lerden örnekler

51
 ., ..
Yönlü h ataı lerden ikı· ornek
53
54
55
56
57
58
59
60
 -- ...
,, '
� '
'
, .... --,
'
' .... - ...
I'
u
il
\" •.•\
\
.... --
"' \
/
' )
I
1
I
/
:
,
\ \
.;

y--<.:'_/,.,/
' '-·-#'
' '
,, __ .,.,,-'

: {1

1 2

1 5 . y.y. hatai'lerinden çizim şekil ve ayrıntılarını gösteren örnekler.

61
 1 5.y.y. hatai'lerinde konca örnekleri.

62
{:{) (

63
 1 6.y.y. çinilerinden iki yönlü hatai örneği

64
 MERKEZSEL HATAİ'LER (PENÇLER)

66
67
 ' /
>
'\

I
, ___
--r-- -- - --- + --- 1
\ I
1
I
\
;'
/
\
\ /
' /
/
'y
/ ' '
'
'
/
/
-
.......
-1 -
- -
1

\
\
'

Merkezsel Hatai

68
 J
t--·+---
_,.,,, 1 - ......
"
,
,,, " / 1 /
,1
/
\ /� I /
'/ '' ,/;
/\ "
' / \
'
'
/
...... ,J

'
' / \
' / '
'
I
/
,/
\ \
I '
\
'

1 '
-------- ' -- -

1
''
\
I
J
I
J
I
J
/ 1'
\ I
' \ I
'\..
.-\--
\ I
__
I
'y \
//'
/ '"

Üç kademeli merkezse! bir hatai örneğinin ayırımları yapılarak çizilmesini gösteren şeması

69
70
71
72
 73

-
 Çok kademeli merkezse! hatai

74
75
 YAPRAK MOTİFLERİ
Bezeme sanatımızda yaprakların da oldukça önemli bir yeri vardır.

Süsleme amacı ile tabiat unsurları ele alınırken çok tabii olarak yapraklar da ihmal
edilmemiş ve bu alanda büyük üshlplaşmalar meydana getirilmiştir .

Bu üslupların arasında kuşkusuz en önemlisi İstanbul Sarayı'nda XV1.y.y. 'da Res­

sam Şah Kulu tarafından geliştirilen 'Saz Yolu' dur.

Kırık, kıvrık ve birbirlerini delerek geçen bol dilimli şekilleri ile Osmanlı süsleme
sanatının son dönemlerine kadar bütün bezeme alanlarında uygulandığı görülür .

'Sadberk' adı verilen çiçek ve diğer motiflerin katkısı olmadan yalnızca yapraklar­
dan yapılan düzenlemelere de oldukça sık rastlamaktayız.

Yine XVI.y.y. 'da Müzehhib Kara Memi tarafından meydana getirilen natüralist
süsleme üslubunun çeşitli örneklerde ise çizilen her çiçek yaprağının tabiata ters
düşmeyecek bir anlamda ele alınmasına özellikle özen gösterildiği görülmektedir.

Bu nedenle bir dönemin bezemelerinde, gülden bir lale yaprağının veyahut laleden
gül veya sümbül gibi başka bir çiçek yaprağının çıktığı genellikle görülmez.

Bu dikkat ve uyum XVIII .y.y. 'da "Şüküfe tarzı' denilen üslubun bütün ürünlerinde
çok daha kuvvetle kendini göstermektedir.

XVIII.y.y. sonlarına doğru Batı sanatı etkisi altında 'Türk rokokosu' adı ile de bili­
nen üslupta ise defne , meşe, zeytin ve maydanoz gibi değişik ve yeni yaprak motiflerinin
süslemelerde kullanıldığı görülür.

Ancak bunları Yunan, Bizans ve Gotik süslemelerde kullanılan 'Kenger yapraklar

ile karıştırmamak gerekir ki araştırıldığında aralarında büyük farklılıkların olduğu
ortaya çıkmaktadır .

76
Tabii ve stilize hallerde muhtelif yaprak çizimleri.

77
 ı. Topkapı Sarayı Müzesi H .2 160'dan detay
2 . Topkapı Sarayı Müzesi H .2 160'dan detay
3. Topkapı Sarayı Müzesi çinilerinden

78
 Saz Yapraklar
Tasarım Semih İrteş
79
 ,--�-- ....
....

,,
� .... ....
.... ,
,

'
, - ,,
>' '
, '
"
/
,
\
I 1 \ '
I \
I \
' J
'
\ I I
' I
I
.....
1 ---
\ I ....

\ I
,,.
,,, .. ... .... __
' "... '
" ' �
-- - ,

,.,- - ... )- '

J
' '
/
I
\ I ,. \'\ I \ \
, I
, I
\ ,
I <
I 't I ,,
I " I , ti
1 I
\
I
I
\
' \
\ \
'
\
'
I ·- '
1 ( --- '
\
' \ I
' \ ..... .l
I J
I \
' ' 1 ,-- - - ..
' ' I
'\;'

\ 1
r --
\\ '
\ \ \
' ' \ '
\ ' \
' '\
' ,, \
' �\
'�\
..... �
,,
�

Saz yaprağının şematik çizimi ve son şekli

80
 I 1\\. /(
1
\ "
/
{ ( \
/--�-- " " 1 ( \
..._ "� l \ \ /7
/' -�- ::::-.-
I ... \ \ \11 (
I /,..,. <-_:: ---,� \ ı, \
". -...... , \ \ f ı j
',' '.j\\ ( ı, l
( I--.... .._ '
,
\!"'" "
\\
\
.;:: /• ,\ ı)..- ) ----,
\l " \ �
....
\
\ \ .
1
' ,·-..
/---.,, -�
••

\. \.. \ '\ � y
\ '\ı JJ //
\\ ı·.J I "/ / jı\
v
J I� \
\ I
I '
"' .v/ ,,,
'\'J... ! ı/, ... ,,.- .,,.:;:;;..1 J \ \
_..c..._
\f
\ 'v /7 ,,/" /
l I I l \
' 'J' /
'' V ı I / / / .1�I 'ı \
y I I /l ı
\ ıl
\ \

_,''\ \ 1
ı \1 / ı r
J \ v - / .//

\-, \, , \l \ � /1 ____ .... \ 'ı

l /'7/ A 1\
\ ,1 \\\

1 \ 'l \
)1/Yç/)ı\lı
ı
\ \ \ / I/ ( 1 '\..�
\ \ ı
1
� \ '
/ /�"' \ /
',,,,1'ı' 1: r(!/,, \
\
1 ' ,, \
, , .... ..j
\ ı
I
'-J
__ J.. ,' " ,
- ---ı 1
\ \. '-. ""
j
I
I
� �-,- I
--'f
ı ı
ı I
/
/ I

\\ 1
i/
/
// II
ı I

/ı /
/// I
ı "
/
1
I
/
1
I /
/ /
1 /
ı
/
I /
I /
/ /
///

Saz üslubu bir yaprak demetinin şematik çizimi ve son hali

81
 <
I
I \
I \
' \ �
l \ ',
' \' "\
"
\ \
\ "'-
',
, \
\, \ \
"'-......._ \ k
...... , \y\\
/ \
/ \
,,.-- -- / J
/,. ", ı I J
/ / / J
I / / I
\ // / /
\ '\ / I
I I
I
"! /
I /
/

j /
I
I
./
//

/ 1 I / / //
( \ I
I
, , \1
l \ ' 'I �' ı
\ \ ' 1 ......
.. ..
-.....
I
/
'\
\ \ '\ \. .....,,
\ \' \ '' ,, \
\ \
' ' '...._ 1 \
'\. ' ' ...."{ \
�-�, ı\
'
"
v
/ '"',\ \
I ,,,,.-- ,, \
...... , \ \
',, ..- - - '- \ I
' --
- · -\u ı
f
, J
I
I \ >
,
I / / v
\
/_,r
'
�- \

Saz yaprağı çizimi

82
 "" '
l
'
"" "
\
'
\
l
\
/ \
/
\ \
\
/ '
' \
\
'
/ '
/< \
'
'
\ \ \
\
\
' \
' \ 1
....... \
....

,,
\ 1
\
3 2 \ 1 \
,.. ,..7
;'/ /
\
I
/
//
ı
I
I
/ I I
.._,..."'
/ / ....... ..... --i
/
ı -
....... /
/ /
.._ t- - I J
1 / ..._ ..._ J
...... f-...
......._

I
I ı /

--;-..,._ I
I

f J 'ı-...
l ı J
1 ı ,,,,,
/
// '
1 ır- .._ -.J .....
-ı-
/ \ \/
ı J
' / "'\
,...-'<
1 I
1 I / \
\ 1/ \ \
\; \ 1
(
�
,ı
\
\
\
\
\

Yaprak çizimlerinin aşamalı olarak gösterilmesi

83
 Muhtelif yaprak çizimleri

84
Muhtel!f yaprak çizimleri

85
 .
Muhtelif yaprak çızımleri
.
Özellikle halkari'de kullanılan ıtır, asma, frenküzümü yapraklarından örnekler.

87
 15.y.y. hatai yapraklan.

88
15.y.y. hatai yapraklan.

89
 Muhtelif yaprak çizimleri

90
 YENİ BAŞLAYANLAR İÇİN ÇİZİME ALIŞTIRMALAR

Yukarıdaki desende bazı çiçeklerin yerleri boş bırakılmıştır. Bunların yön ve ebatlarını gözönüne alarak deseni
tamamlayınız.

91
Bir şemse formu içinde düzenlenmiş olan desenin çiçek konacak yerleri kesik çizgilerle belirtilmiştir. Yaprakla­
rın gidiş yönüne dikkat ederek aşağıda çizilmiş olan çiçekleri yerlerine yerleştirin .

92
 -- "
'
-
,,
/ \
I
.... - - _. __ - - -...-- -�------ - _J
Kesik çizgilerle yerleri belirtilmiş olan boşluklara çiçekleri yerleştiriniz. Bu kompozisyonda görülen yaprakların
yönlerine-dikkat ederek nereye merkezse! hatai'yi koyacağınızı bulunuz.

93
 Dikdörtgen form içinde serbest olarak düzenlenen yalnız hatai'lerle yapılmış olan bir kompozisyon ve desenin
iskeletini gösterir şeması

94
 -
...... - - ------,_
I
/
I
/ .... , I
/ '-, I
/ I
' /
/ '
I ' I
I
;�
/

I / \
\
I
/
I
I / \
.-"' /,,
1 _...-
'
1
,..,.,.
1 ... -
,,.
1
1
1
.,,..,.,...-
//
1 ,, "'
1
1 "
\ /
�ı
\
ı
/ I 1
\/ /
1\ 1
I / 1
1
'
' , /
...
I ,,,,
I
', ' / 1
1
_..
, --
,',
1 1
' 1
1
',,
1
1 ı
1
1 \
1 ',

1 ',

'
1 ',
\ ... -- -----',
\ ,,... ....

\ /
,, .. , ..
\' /
/ ...,

'
'
\ /
� '
I '
/ ' '

I .... ,
'
'
I \
\
.......

I '-..
\
I ,,
'..... \
',
1
1 '
1 '
, \
1 ', 1
1
.... ,
1 ',
1
•
"
...
',
1

\
1
,,

\
1 1
1
I' \' \ ı
\
\ '
I
ı ' ı
,
ı
I
ı ',
' \
\
,/ / ı
........ ________ ... I
/
'
ı

•
I
I

/
I
I
�

95
 Yan sayfada görülen desenin yukarıda yalnız iskeleti çizilmiştir . Bu kez kompozisyonu yalnız yapraklar ile
düzenleyiniz.

96
97
 Yukanda görülen desenin bir kısım dallan çizilmemiştir. Bunlan gösterilen örneklere bakarak ve belirtilen
kurallara dikkat ederek tamamlayınız.

98
 1

1
'
' \

1
1

c::;'7 __ -

'
/
/

1
I

',

\
.... - - �
\
'

, - ....
1 1
/ '

I
\
I \ J
/ '

1 1 /
\ \
I ' "'
/'- ... - '
/ '
/

/
f '
\ ,_
-� ' \
...

/
/

1
I
�-

1
'
.... ./
I

\
\
ı- \
' /

1 \
_ .....

,-ı -
'
I

�
.....

\ '
/ ,

( I
\
/

1 1
1
2
' 1 1
1
\ 1
J_
( \ I
/ __

\
1 I '
/ '
1
\ I
/ I
\
1

I
- --\ I
,,,, - - ,J
\
\
'
'

'ı
I
/ '��
'
1
J
'

}
1
1

1 ,,,,,"'.......__,.,,.
' /

Kesik çizgilerle belirtilmiş olan dairelerin içine aşağıda örnekleri çizilmiş olan çiçek motiflerini yerleştirerek
kompozisyonu tamamlayınız.

99
 ./
/
/
/
.,..,,.. /
.,..,,..
/
/
/
/
/
/
/
/
/
I
/
I
/
I
I
I
I
1
l
ı
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
\
'
'
'
'
'
....... ,
......
......
-
........... _

Yarısı çizilen bu hatai motifini tamamlayınız.

(Orta göbek özellikle asimetrik olarak yapılmıştır.)

1 00
Daire formu içinde 1 /4 çizilmiş olan bu şemayı tamamlayınız.

101
Ulama tarzında yani dört yöne de yürüyebilecek şekilde hazırlanan bu şemanın içindeki kesik çizgilerle
belirtilmiş olan yanın dairelere altta bulunan hatai örneğini yerleştirip hattın gidiş yönlerine göre yapraklarını
koyunuz .

102
 '
'

\ \

\ \ \
\ \ \ )
\ /\
/
\
..... '
/
'
-, \ \ ı'
' , \ \. \/ I
'
\ '\ \ / / /
//
'
_,_ -
/
' , \ '\. '<
-\ 1
/
'

'f
\ \
ıl ' ' \ \
'
.......
\ /,

/
� I '-
"\
{ 1'
\
\
\
\/
I
/- ,..... ,, {
\1 \ \
/ '
,-� \
/ "- °"' � \ \ l I
,,,,../ \J/
-
'
\
-/7 ,,, -,,. � - � ..... \ 'ı
/ / \ I
I /
·/' ' ' \ 1 1
/ I I
' I '
/ ı ....
,, \ \ I 1\
/ I r\. I
I
I I \ '-! ' \\lı \
_/_J_ '....
""" - ....
-
' '

":::-� // \ I
'
\ - ..... -
�\..- \. --
-
...... - ,,. /'?' ,/
T
/
/
,,>
'"--<
'' -
......_,.. / .....
....
_ ..

......
,1ır
' / ...._ \,
' �
'-, .......... "' /
'
/
ıı .-
,__ _

Kaydırma usulü ile yapılan bir çini örnegi şeması - Rüstem Paşa Carr·ii. 16.y.y. İstanbul

ı- ..... /1
/ \
I '
I
""/
I
\
I
/
/ \...
/ I'
- ı / I \ }. '
\{ ', \
J / I
I / / \. '

',J
_\ı,_ '
'

/
.......... \.
' 11 / ı" '\ ,
/ - \ -
I
,.. ..- /'
--

/
�-
' -....., \ I ,.

' .... - "' / / / '

'

"
'
'\
\ \
,

' \. /\ \ /
/
I I / /1
\ I \1 /
\
\ /
-' \ ,, /
' I .!- -
\ /
I
\.
'
'\
\ I
/'
\
I

\./

Yukarıda gösterilen iki desen şemasını çiçek ve yapraklandırınız.

103
 TÜRK SÜSLEMESİNDE KULLANILAN BAZI TANIMLAR

Abadi: Eskiden kullanılan bir cins kağıt. buna Hind Abadisi de de­
nilmektedir.

Aher (Ahar): Kağıt terbiyesine verilen isimdir. Yumurta akı veyahut ni­
şasta ile yapılır.

Ak.kase: Yazma eserlerde bir kağıdın kenar ve orta kısımlarının ayrı

renklerde boyanması.

Altın cetvel: Yazma eserlerde metin çevresine altın ile çekilen hat.
\
Altın tabağı: Altının ezildiği tabak.

Altın varak: Küçük altın levhaların defalarca dövülerek çok ince hale ge­
tirilmiş şekli.

Altlık: Hattatların yazı yazarken kullandıkları şey.

Berk: Yaprak.

Berk-i halkari: Halkar tarzında kullanılan yaprak motifi.

Beşli yıldız: Bu yıldız şekline Mührü Süleymanda denilmektedir.

Bezeme: Süsleme.

Bordür: Pervaz ve kenar suları şeklinde yapılan süsleme.

Bulut: Türk süsleme sanatında kullanılan bir motif türü. Bunlara

Çin bulutu da denilmektedir.

Cetvel çekmek: Yapılan süslemenin iç ve dış kenarına çekilen çizgiler.

Cilbend: Yazma kitapların korunması için yapılan kutu.

Çırak: Bir ustanın yanında çalışan sanat öğrencisine verilen ad.

Cönk: Dikdörtgen tarzında, uzunlamasına açılan kitap.

Çintamani: Süsleme motifi. Buda'nın sembolü olarak da bilinmektedir.

Biri üstte ikisi altta olmak üzere üç noktadan meydana gelir.
Bu motife kaplan çizgisi, pars beneği de denilmektedir.

Desen: Renkli veyahut renksiz çizgi resimler.

Dendan: Farsçada diş anlamına gelmektedir. Süsleme motiflerimizde

bir kenarın ince ince kavislenmesine de denilmektedir.

Destesenk: Boya ezme işleminde kullanılan genellikle mermerden yapı­

lan bir alet.

Durak: Kitap süslemesinde genellikle ayetlerin baş ve sonlarına ko­

nan küçük süslemeler.

Ejder motifi: Genellikle minyatürlerde görülen bir motif.

Figür: Resim ve heykel sanatlarında insan resmi.

104
Geçme: Birbirleri içinden geçerek devam eden, geometrik çizgilerden
meydana gelen süsleme şekli.

Geometrik motifler: Geometrik biçimlerden oluşan süsleme tarzı. Bunlar, kare,

dikdörtgen. daire gibi şekillerden istifade edilerek yapılmak­
tadır.

Gül: Yazma eserlerde sayfa kenarlarında görülen yuvarlak motif­

ler.

Balkar: Yalnız altınla yapılan süsleme tarzı.

Hat: Yazı.

Hatai: Stilize edilmiş çiçek motifi.

Hatime: Yazma eserlerde son sayfa.

Hüsnü hat: Güzel yazı.

Itri: Süsleme motifi. Berki ıtri de denilir.

İmza: Sanatkarların isimlerini bildirmek için yapıtlarının altına

yazdıkları işlem.

Kaplan çizgisi ve beneği: Çintamani.

Katı'a: Herhangi bir şekil veya yazının kağıttan oyularak çıkartıl­

ması.

Ketebe: Hattatın yazdığı yazıya ismini koyması.

Koltuk: Üst kısımda bulunan sülüs yazının altına konan nesih yazı­
dan arta kalan kısımlardaki boşluğa verilen ad.

Köşebent: Üçgen formlardan meydana gelerek köşe boşluklarının süs­

lemesi.

Kuzu: Ana cetvelin yanına çekilen çok ince çizgi.

Minyatür: Nakış resim.

Mihrabiye: Mihrap şeklinde kitap başlığı.

Motif: Bir tablonun , bir figürün veyahut süslemenin esasını oluştu­

ran örgeler. (şekiller)

Murakka: Birçok kağıdın üst üste yapıştırılmasıyla elde edilen

mukavva.

Mühre: Altını parlatmak için kullanılan taş.

Münhani: Eğri, kambur anlamına gelirse de süsleme sanatlarımızda

kullanılan bir motif türüdür.

Müzehhip: Tezhib yapan sanatçı.

Nakışhane: Bütün nakış yapan usta ve çırakların bir arada çalıştığı yer.
\
Nakkaş: Minyatür ustası.

105
Penç: Yuvarlak, gülü andıran süsleme motifleri. Beş anlamınadır.

Rokoko: XVI I l . y . y. görülen çok abartılı bir süsleme tarzı.

Rumi: Hayvanların kanat, bacak ve bedenlerinden stilize edilerek

meydana gelmiş bir süsleme motifi. Rumi motifinin küçük
rumilerle içlerinin ayrılanına 'hurde rumi' birbirleri üzerine
sarılanlara' sarılma rumi' veyahut 'piçide rumi' denilmekte­
dir.

Saz yolu: Uzun hançer yapraklar, hatai tarzı çiçeklerden oluşan, ince­
likli kalınlıklı bir fırça hünerine sahip süsleme tarzı.

Serlevha: Yazma kitabın tezhiblenen başlık bölümü.

Stilize: Karakteri kaybolmadan değiştirilerek ortaya konan şekil veya

motif. Üslüplandırılmış.

Şebib: İnsan resmi.

Şebib yazmak: İnsan resmi yapmak.

Şemse: Güneş şeklinde süsleme motifi.

Şikaf: Halkarın renk kullanılarak da yapılmış olan tarzı.

Şuküfe: Farsça çiçek anlamınadır. Tabiata yakın tarzda çiçekler kul­

lanılarak yapılır.

Şükufedan: Çiçek vazosu.

Tahrir: B oya veya altınla işlenen süsleme şekillerinin etrafına

çekilen çizgi.

Tezyinat: Süsleme, nakış .

Üç nokta: Tezhipte zemin doldurmak amacı ile kullanılan benekler.

Varak: Yaprak, tabaka.

Vassale: Kağıtları tamir işlemi.

Zahriye: Yazma kitabın ismini veren birinci sayfa veya cilt kapağının
iç tarafı.

Zencerek: Geçme motifi.

Zerefşan: Varak altının zemine bir elekten geçirilerek serpiştirilmesi.

Zerender-zer: Sarı altın üzerine yeşil altınla yapılan süsleme tarzı.

Zernişan: İrili ufaklı altın noktalarla süslenmiş kağıt.

Zerşikaf: Boyalı halkar.

1 06
 KAYNAKÇA

AKAR , Azade- KESKİNER, Cahide, Türk Süsleme Sanatlarında Desen ve Motif, İst.
1 978 Tercüman Yayınları,

ALİ, Mustafa, Menakıb - Hünerveran, Kültür ve Turizm BakaJ?.lığı,

Ank. 1 982

ARSEVEN, Celal Esat, Sanat Ansiklopedisi, 1 - V, İst. 1 943 - 1 952

AKSOY, Şule, Kitap Süslemelerinde Türk Barok - Rokoko Üslubu,

Kültür Bakanlığı, İst. 1 97 7

ASLANAPA, Oktay, Türk Sanatı, Edebiyat Fakültesi Yayınları İst. 1 955

BİNARK, İsmet, Eski Kitapçılık Sanatlarımız, Ank. 1 975

B İ ROL, İnci, A, - DERMAN, Çiçek, Türk Tezyini Sanatlarında Motifler, Kubbealtı Aka­
demisi Kültür ve Sanat Vakfı, İst. 1 9� 1

ÇAGMAN, Filiz, Osmanlı Sanatı Anadolu Medeniyetleri, Cilt 3 , İst.

1 98 3

ÇAGMAN, Filiz, Ehl-i Hiref, Türkiyemiz, ,no. 54, Şuoaf 1 988

ÇIG, Kemal, Türk Kitap Kaplan, Yapı ve - Kredi Bankası İst. 1 972

ÇIG, Kemal, Onsekizinci Asır Lake Tezhipçilerinden Ali al- Üs-·

küdari, Etnoğrafya Dergisi, S. V. 1 949

DEMİRİZ, Yıldız, Osmanlı Kitap Sanatında Natüralist Çiçekler, İst.

1 986

DEMİRİZ, Yıldız, 1 6 . Yüzyıla ait Tezhipli Bir Kur'an, Sanat Tarihi Yıl­
lığı, S. VII, 1 976 - 1 977

DERMAN, Uğur, Benzeri Olmayan Bir Sanat �bümü � Gazneli Mah­

mud Mecmuası, Türkiyemiz, S. 1 4 , Ekim 1 974

ERSOY, Ayla, Türk Tezhip Sanatı, Akbank Yayınlan, İst. 1 988

KESKİNER, Cahide, Türk Süsleme Sanatlarımızda Rumi, Antika Der.

S . 3 4 , İst. 1 988

KESKİNER, Cahide, Türk Motifleri, İst. 1 99 1 , Turing ve Otomobil Ku­

rumu

MERİ Ç, Rıfkı, M. Türk Tezyini Sanatları, İst. 1 93 7 , Güzel ·sanatlar

Akademisi Neşriyatı

MAHİ R, Banu, Traditional Turkish Art, Manuscript Ulumination,

Kültür ve Turizm Bakanlığı, İst.

MAHİR, Banu, il. Bayezıt Nakkaşhanesinin Osmanlı Tezhip Sana­

tına Katkılan, Türkiyemiz, S . 60 , İst. 1 990

MAHİR. Banu, Saray Nakkaşhanesinin ünlü Ressamı Şah Kulu ve

Eserleri, Topkapı Sarayı Müzesi Yıllık-1, İst. 1 986

1 07
MAHİR, Banv . Sazyolu , Türkiyemiz S. 54, Şubat 1 988

ONUK, Tacıser, Osmanlı çadır sanatı, 1 998

ONUK, Tacıser, İçel el Sanatları, 1 998

ÖZKEÇECİ , İlhan, Türk Tezhip Sanatı ve Tezyini Motifleri , 1 992

ÖZCJ\N , Yılmaz, Türk Kitap Sanatında Şemse Motifi, Kültür Bakanlığı

Yayınları, Ank. 1 990 ,

ÖGEL, Semra, Anadolu Selçukluları'nın Taş Tezyinatı, Türk Tarih

Kurumu Basımevi, _Ank. 1 966

ÖZ, Tahsin, Türk Kumaş ve Kadifeleri, İst. 1 95 1

RENDA, Günsel, Batılılaşma Döneminde Türk Resim Sanatı, Hacet­

tepe Üni. Yayınları, Ank. 1 977

TAYANÇ , Memduh , Duvar Çinilerimizdeki Yaprak Motifi , Türk Sanat

Tarihi Araştırma ve İncelemeli, 1, İst. 1 963

TUN CAY, Rauf , Vesikalar ışığında Süsleme Sanatlarımız, Türk

Kültürü I I l / 2 7 , 1 975

TANIND I , Zeren, Başlangıcından Bugüne Türk Saqatı, İş Bankası

Kültür Yayınları, Ank. 1 993

ÜNVER, Süheyl, Müzehhib Karamemi , İst. Ünl. Yayınları, No. 490 ,

İst. 1 95 1

ÜNVER, Süheyl, Fatih Devri Saray Nakışhanesi, İst. Üni. Milli Kültür
Eserleri Tesisi, 1, 1 9 58

ÜNVER, Süheyl, Halkariye Dair, Arkitekt, No. 1 0- 1 1 , İst. 1 938

ÜNVER, Süheyl, Kaplarda Türk Tezyini Örnekleri , İst. 1 94 3

ÜNVER, Süheyl, 50 Türk Motifi, Doğan Kardeş Yayınları, İst. 1 967

ÜNVER, Süheyl, Türk İnce El Sanatları Tarihi Üzerine, Ank. 1 964

ZÜBER, Hüsnü , Türk Süsleme Sanatı, Türkiye İş Bankası Kültür

Yayınlan Dizisi, Ank. 1 97 1

1 08
1 - Topkapı Sarayı çinilerinden. 1 6 .y.y.

1 09
 .
2 - Süleymanname adlı yazma eserden, haliç işi Topkapi Sarayı Müzesi 1 6.y.y

1 10
3- 1 6 .y.y. mavi beyaz porselenlerinden cami kandili. İznik

ııı
 4- Topkapı -Sarayı çinilerinden. 1 6 .y.y�

1 12
 5 - Halı üzerinde hatai tarzı düzenleme.

1 13

-·
 6 - 16.·Y·Y· İ znik tabak.

1 14
7 - 1 6.y.y. duvar çinilerinden. Topkapı Sarayı Müzesi

1 15
 8 -
İznik tabağ;ı. 1 6 . y.y.

1 16
 9 - Cilt kapağı, renkli halkari tarzı . Cahide Keskiner.

1 17

1 ·
 10 - Mavi beyaz porselen cami kandili. 1 6.y.y. başı. İ znik

1 18
11 - Osmanlı kumaşı - Bursa Kamhası. Topkapı Sarayı Müzesi detay.

1 19
 12 - 1 6.y.y. İ znik tabağı .

1 20
------ -

13 _ 1 6 .y.y. İ znik tabagı.

121
 14 - Süleymanname'den haliç işi, detay . 1 6 . y. y. Topkapı Sarayı Müzesi

1 22
1 5 - 1 6.y.y. İznik tabağı.

1 23
 16 - Sultan 2. Bayezıd'ın kaftanından detay.

1 24
 �f�.; ;, �.//.:')::':! .
�L;Ç;. /�.�/

����J-';(/cP!:
�..:.:,: Jf.ı:.(, ;, �

r.:��·,_, 4ı-�ub�ı·
. ..

�., V:-; ı; �; ı!-U.�·

ı7 - Müzehhib Kara Meıni'nin yaptığı 'Muhibbi Divanı'ndan halkar tarzında yapılmış bir sayfa. 1 6 .y.y.

İstanbul Üniversite Kütüphanesi

1 25
 18 - Saz üslubunda bir puket. 1 6 .y.y. Topkapı Sarayı Müzesi

1 26
19 - Osmanlı kumaşında ulama tarzı.

127
 20 - Bir yazmadan, tek renk halkari.

1 28
 !Jı:;.C) /,�; JJı,;
;.J

�J: 1!0-ı::i.ı c; ;?fl

. .,

2 1 - Muhibbi Divanı'ndan bir sayfa. 1 6.y.y. Kara Memi.

1 29
 22 - To pkapı Sarayı Müzesi duvar çinilerinden çarkıfelek tarzı bir düzenleme .

. 1 30
 İstan�ul 'da doğdu . Tezhip ve minyatq.r

çalışmalarına 1 9 5 3 yılı�da hocası Ord . Prof. Süheyl Ünver ile

- b aşladı . 1 9 65 yılında İstanbul Yıldız Porselen fab ri kasına Türk

. . .-

süsleme sanatları uzmanı olarak atandı ve orada ilk olarak Türk

süsleme atölyesini kurdu . 1 9 75 ve 19 76 yıllar ında Kadıköy Halk

Eğitim Merkezi'nde , Şişli Terakki Lisesinde ve İstanbul Devl et

Konservatuvarında açılan "Türk Süsleme Kursları"nda öğretim

görevlisi olarak vazife ald ı . 1 9 8 0 senesinde Kültür ve Turizm

Bakanlığı tarafından İstanbul Top kapı Sarayı Müzesi'nde başlatılan·

"Uygulamalı Türk Süsleme Sanatları" kurslarında eğitim ve yönetim

kurulu başkanlığına getirildi . 1 982 yılında Mimar Sinan Üniversitesi

Geleneksel Türk Süsleme Sanatları Bölümünde öğretim görevlisi

olarak çalışmalarına başladı . Yurt içi ve yurt dışında yüzü aşkın

sergiye katıldı . Çeşitli tarihlerde açılan altı özel sergisi var dır.

- "Türk Süsleme · sanatlarında Desen ve Motif" 1 9 78

- "Turkish Motifs" , "Turing ve Otomobil Kurumu" 1 989

- "Türk Motifleri" , "Turing ve Otomobil Kurumu" 1 99 1

- " Çocuklar İçin Türk Motifleri ile Çizim ve Boyama Kitabı" 1 990

adlı kitapları ve çeşitli dergi ve yayınlarda geleneksel sanatımızla

ilgili makaleleri var_dır. Halen kendisine ait olan "Keskiner Tezhip

ve M inyatür Atölyesi"nde çalışmalarına devam etmektedir. Çeşitli

k u r u l u ş l ar d an almış o l duğu t e ş e kkür ve p l aketl er i var dır.

I SBN 9 7 5 - 1 7 - 2 3 62- O

1 11
9 7 89 7 5 1 7 23 62 8