Logistika I Inteligentni Transportni Sis

2011
Pripremio
Doc.dr. Abidin Deljanin
LOGISTIKA I INTELIGENTNI
TRANSPORTNI SISTEMI
INTERNA SKRIPTA
Sarajevo, 2011.
UVOD:
1
SADRŽAJ
UVOD
SADRŽAJ
OSNOVNI POJMOVI
1.DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA LOGISTIKE ................................................ 8

1.1. Pojma logistike ........................................................................................................... 8
1.2. Definicija logistike ....................................................................................................... 8
1.2.1. Logistika kao znanost ........................................................................................................9
1.2.2. Logistika kao poslovna funkcija ..........................................................................................9
1.3. Razvoj logistike ........................................................................................................... 9
1.4. Podjela logistike ........................................................................................................ 11
. . Troškovi logistike....................................................................................................... 17
. . dudu e perspektive u logisti i.................................................................................... 19
2. DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA ITS ........................................................ 21
2.1. Razvoj inteligentnih transportnih sistema – ITS .......................................................... 21
2.2. Definiranje osnovnih pojmova ITS-a........................................................................... 22
. . Postoje a fu k io al a područja i usluge ITS-a .......................................................... 24
2.4. Razvoj inteligentnih vozila i automatiziranih prometnica ........................................... 29
2.5. Koncept razvoja ITS ................................................................................................... 31
2.5.1. Okvir za razvoj................................................................................................................. 31
2.5.2. Koordinacija razvoja ITS-a................................................................................................ 31
2.5.3. Sustavni pristup .............................................................................................................. 32
. . . Teh ički ko ept ............................................................................................................. 32
2.5.5. Sustavna arhitektura ....................................................................................................... 32
. . . Ključ e teh ologije.......................................................................................................... 33
. . ITS preorije ta ija pro et e i logističke politike ........................................................ 33
. . Očekiva e koristi od uvođe ja ITS ............................................................................ 34
2.7.1. Smanjenje nezgoda ........................................................................................................ 34
2
. . . S a je je zaguše ja ....................................................................................................... 35
2.7.3. Nadzira je i zaštita okoliša .............................................................................................. 35
2.7.4. Produktivnost i operativna efikasnost .............................................................................. 35
2.7.5. Komfor za korisnike ........................................................................................................ 36
4.Razvoj inteligentnih vozila i automatizovanih prometnica ............................. 36

4.1.Senzorska tehnika
4.1.1.Kamere ............................................................................................................................ 37
4.1.2. Infracrveni senzori........................................................................................................... 38
4.1.3.Radio senzori ................................................................................................................... 39
. . . Akustič i se zori ............................................................................................................. 39
. . . Optički se zori ................................................................................................................ 40
4.1.6. Lasersko-radarski senzori................................................................................................. 41
4.1.7. Induktivna petlja ............................................................................................................. 41
4.1.8. Senzori za detekciju vremenskih uslova ........................................................................... 42
PRIMJENA ITS-A U LOGISTICI

1. ITS RJEŠENJA U KORIŠTENJU MREŽE CESTA ................................................... 44
2. LOKACIJSKE I NAVIGACIJSKE ITS USLUGE ....................................................... 47
. . Svrha sustava i koris ički zahtjevi .............................................................................. 47
. . )ahtjevi koris ika i fu k ijska spe ifika ija usluga rut og vodiča i navigacije RGN ..... 48
2.3. Struktura sustava za lokaciju i navigaciju vozila .......................................................... 50
2.4. Primjena GPS i DGPS u ITS aplikacijama ..................................................................... 56
2.5. Tehnologija za realiziranje sustava RGN .................................................................... 59
2.6. Princip rada GPS-a ..................................................................................................... 60
. . GPS pra e je vozila ................................................................................................... 61
. . Pasiv o pra e je GPS vozila....................................................................................... 62
. . Aktiv o pra e je GPS vozila....................................................................................... 62
. INTELIGENTNI TRANSPORTNI TERMINALI I SUČELJA ...................................... 65
. . Pristup ITS rei že jira ju ter i al ih sustava ........................................................... 65
. . Usklađiva je veliči e kapa iteta i pro et og optere e ja ......................................... 68
3
. . Prilagođava je postoje ih i for a ijskih sustava rješe ji a ITS-a ............................ 71
3.4. ITS u funkciji pove a ja efikas osti City logistike ....................................................... 72
3.4.1. Zadaci City logistike ......................................................................................................... 73
3.4.2. City logistika i ITS u evropskim gradovima ........................................................................ 74
3.5. Fleet Board ................................................................................................................ 74
INFORMACIONI LOGISTIČKI SISTEM

. POJAM LOGISTIČKOG INFORMACIONOG SISTEMA ........................................ 79
. . Poja i fu k ije logističkog - informacionog sistema .................................................. 79
. . Metodološki okvir razvoja i for a ijskih teh ologija u ikrologistički siste i a ... 84
1.3. Misija logističkog - informacijskog sistema ................................................................. 88
. PODSISTEMI LOGISTIČKOG INFORMACIJSKOG SISTEMA ................................ 89
2.1. Sistem obrade naloga ................................................................................................ 90
2.2.Sistem istraživa ja i o avještava ja............................................................................ 91
. . Siste podrške odlučiva ju ....................................................................................... 92
2.4. Upravljanje bazom podataka ..................................................................................... 92
2.5. Upravljanje bazom modela ........................................................................................ 93
2.6. Upravljanje bazom znanja.......................................................................................... 94
. . Koris ički i terfejs ..................................................................................................... 94
. . Siste izvještaja i izlaza ............................................................................................. 95
. POSTAVKA I IMPLEMENTACIJA LOGISTIČKOG INFORMACIONOG SISTEMA .... 95
. . Fu k io al ost i pri ipi logističkog i for isa ja ...................................................... 95
. . Strukturira je potre a i traž je za informacijama ...................................................... 98
. . Dizaj ira je arhitekture logističkog i for a io og siste a ...................................... 100
. . For ira je i for a io og toka u logističko la u ................................................. 104
3.4.1. Informaciona tehnologija .............................................................................................. 108
3.4.2. Spremnost za razmjenu informacija ............................................................................... 109
3.4.3. Sposobnost razmjene informacija .................................................................................. 109
. . . Mogu osti po oljša ja i for a io og toka .................................................................. 110
4
. PROCES PRIJEMA I REALI)ACIJE PORUDŽdINE U LIS-u ................................. 111
. . Upravlja je siste o poručiva ja u preduze u ....................................................... 111
. . Pro esira je potrošačkih porudž i a ....................................................................... 112
. . Tokovi i for isa ja u pro eduri pro esira ja porudž i e ........................................ 114
. RA)VOJ I PROJEKTOVANJE LOGISTIČKOG INFORMACIONOG SISTEMA ....... 119
. . Cilj projektova ja Logističkog I for a io og Siste a LIS ....................................... 119
5.2. Projektovanje informacionog sistema ...................................................................... 119
5.3. Metodologija projektovanja informacionih sistema ................................................. 121
6. INTEROPERABILNOST LIKS-a U SAOdRADAJU I TRANSPORTU ...................... 127
. . Logistički i for a io o ko u ika io i siste LIKS ................................................ 127
6.2. Definisanje interoperabilnosti ................................................................................. 130
. . Struktur a postavka i teropera il osti u sao ra aju i tra sportu ........................... 132
6.4. Dizajniranje interoperabilnog LIKS-a ........................................................................ 134
6.5. Sistemi integrisani u LIKS ......................................................................................... 136
INTELIGENTNI TRANSPORTNI SISTEMI U TRANZICIJSKIM ZEMLJAMA I ZEMLJAMA

U RAZVOJU SA POSEBNIM OSVRTOM NA BOSNU I HERCEGOVINU
1.Inteligentni transportni sistemi u BiH ........................................................... 137
1.1.GPS-BH..................................................................................................................... 138
1.2.Elementi ITS-a koji se koriste u BiH kao sastavni dio kompjuteriziranog sistema ........ 139
1.2.1.Kamere .......................................................................................................................... 140
1.2.2.Senzori........................................................................................................................... 141
1.3.Razvoj i telige t ih vozila i auto atizira ih sao ra aj i a ....................................... 147
PRIMJENA INTELIGENTNIH TRANSPORTNIH SISTEMA U SKLADIŠNE TEHNOLOGIJE

1. KAKVO SKLADISTE TREBAMO? .................................................................... 149
1.1. Visokoregalni ili niskoregalni – ko ve io al i tip skladišta? ................................... 149
1.2. Niskoregalni - ko ve io al i tip skladišta............................................................... 153
5
. SISTEM )A UPRAVLJANJE SKLADIŠTEM WMS - Warehouse Management
System) ........................................................................................................... 157
2.1. Karakterisitke WMS-a .............................................................................................. 159
2.2.Desktop aplikacija .................................................................................................... 159
PPC aplikacija ......................................................................................................................... 161
. . )ašto WMS? ............................................................................................................ 162
2.3. Kako je nastao WMS? .............................................................................................. 163
2.3.1. Na osnovu kojih problema od korisnika? ........................................................................ 164
2.3.2. Koji se zadaci postavljaju na WMS? ................................................................................ 164
2.3.3. Koliko traje uvodjenje WMS-a?...................................................................................... 164
. . . Šta koris iku z ači WMS? .............................................................................................. 165
. . . Koje je glav e pro le e rješio WMS kod koris ika? ....................................................... 165
2.4. Rjesenja koja nudi WMS .......................................................................................... 166
2.5. STOCK standardne WMS funkcionalnosti ................................................................. 171
. . . D pogled skladiš og regal og siste a .......................................................................... 173
. . . Prikaz iz 'ptičje perspektive' ........................................................................................... 173
. . Alat za pla ira je skladiš og kapa iteta................................................................... 174
. AUTOMATI)ACIJA RADA U SKLADIŠTU ........................................................ 179
3.1. Oprema ................................................................................................................... 179
3.2. Magacinski softver .................................................................................................. 183
3.2.1. Kontrolni/dispecerski centar ......................................................................................... 183
. . Ciklus pro esa u skladištu ........................................................................................ 184
3.3.2. Odlaganje robe (Put-Away)............................................................................................ 187
. . . Raspoređiva je Allo atio ........................................................................................... 188
3.3.4. Dopuna robe (Replenishment) ....................................................................................... 188
. . . Po ov o raspoređiva je Re-Allocating) ........................................................................ 189
3.3.6. Prikupljanje/Pakovanje robe (Picking & Packing)............................................................ 189
3.3.7. Prikupljane robe u talasima (Waving) ............................................................................ 190
3.3.8. Pakovanje/ Otpremanje robe (Shipping) ........................................................................ 191
3.3.9. Sledljivost ..................................................................................................................... 193
6
. . . Preskladište je ............................................................................................................ 194
3.4. Logistički servisi ....................................................................................................... 195
. . )aduže ja i upravlja je resursi a ............................................................................ 195
3.6. Identifikacija/etiketiranje ........................................................................................ 196
3.7. Integracija ............................................................................................................... 196
3.8. Prednosti................................................................................................................. 198
. SIMULIRANJE RADA AUTOMATSKOG VISOKOREGALNOG SKLADIŠTA .......... 199
5. VIZIJA PRIMJENE ITS-a U KOMBINACIJI SA GIS-om ..................................... 207
PROJEKTOVANJE I I)GRADNJA LOGISTIČKIH SISTEMA U dIH

1.PROJEKTOVANJE –REKONSTRUKCIJA POSTOJEDEG LOGISTIČKIH CENTARA U
BIH .................................................................................................................. 210
. .Poteškoče u pla ira ju logističko-distribuciskih procesa ........................................... 210
. Pla ira je logističko-distribuciskih procesa u funkciji ................................................ 211
. . )ada i dugoroč og pla ira ja ......................................................................................... 211
. . Troškovi ........................................................................................................................ 212
. Projektova je reko struk ija postoje eg skladišta ................................................... 212
. . A aliza postoje eg sta ja........................................................................................ 214
. . Uočava je pro le skih tačaka ................................................................................ 215
. Defi isa je varija t ih teh oloških rješe ja ............................................................. 216
. .Prvi logistički e tar u dos i i Her egovi i dIHATEAM Me er of Rail Cargo Austria 218
LITERATURA .................................................................................................... 221
POPIS SLIKA .................................................................................................... 223
7
OSNOVNI POJMOVI
1.DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA LOGISTIKE
1.1. Pojma logistike
Poja logistika potiče od f a uskih i g čkih iječi:
 Francuski
logistique→ iz ede o iz dočas ičkog či a "Marechal de logis" čija je zada a ila planirati sve
administrativne poslove vezane uz pomak snaga u francuskoj vojsci u . stolje u.
loger → stanovati, o iti pod ed i e o , s jestiti se.
 Grčki
logos →znanost o principima i oblicima pravilnog išlje ja i p osuđi a ja.

logistikos → ješti e, iskustva i znanja o oču a ju, p o je i i p osud i s ih ele a t ih
ele e ata u p osto u i e e u pot e ih za opti al o ješa a je st ateških i taktičkih
zadataka u s i pod učji a ljudskih akti osti.1
1.2. Definicija logistike
P e a defi i iji “a jeta za logistički e adž e t Council of Logistics Management) iz

. godi e, logistika je: „ dio procesa lanca isporuke i predstavlja proces planiranja,
realiza ije i ko trole toka i skladište ja ro a, aterijala, usluga i i for a ija odtačke
jihovog astaja ja do tačke jihove potroš je, s ilje da se ajefikas ije i ajefekt ije
zadovolje potrebe korisnika .
U definiciji koju su dali Joh so i Wood iti a a u Tila usu defi išu se „ pet až ih
ključ ih ter i a , a to su logistika, ulaz a logistika, up a lja je ate ijali a, fizička dist i u ija i
upravljanje lancem isporuke. Logistika predstavlja cjelokupan proceskretanja materijala i
proizvoda unutar i van firme. Ulazna logistika se odnosi na kretanje materijala koji su dostavili
do a ljači. Upra lja je aterijali a predsta lja kreta je aterijala i ko po e ti u ok iru fir e.
Fizička distri u ija se od osi a kreta je ro e a fir e, od o taž e trake do kup a.
1
Internet literatura: http://hr.wikipedia.org
8
Na kraju, upra lja je la e isporuke predsta lja ešto širi poja od logistike i eposred ije
po ezuje logistikusa ukup o ko u ika io o režo koris ika kao i sa i že jerski
osobljem u firmi. O o što po ezuje p ethod e definicije je da logistika predstavlja proces
k eta ja i uko a ja o o i ate ijali a, od početka do k aja p oiz od je, p o es p odaje i
odlaga ja otpada, sa ilje da se zado olje pot e e pot ošača i pospješi poslo a
ko ku e t ost. To je p o es „pred iđa ja potre a i želja potrošača; sti a je kapitala i
o ez jeđi a je aterijala,ljudi, teh ologija i i for a ija potre ih da se te potre e i želje
zado olje; opti iza ija proiz od e reže ro a ili usluga u ilju ispu ja a jazahtje a potrošača; i
koriš e je reže da i se lago re e o zado oljili zahtje i potrošača (Tilanus 1997).
Jednostavno, „logistika jeupra lja je opera io i zada i a us jere ih pre a potre a a
klijenata .
1.2.1. Logistika kao znanost

Logistika kao znanost predstavlja skup multidisciplinarnih i interdisciplinarnihznanja koja
izuač aju i p i je juju zako itosti planiranja, organiziranja, upravljanja i kontroliranja tokova
materijala, osoba, energije i informacija u susta i a. Nastoji a i metodeoptimizacije tih tokova
s ciljem ostvarivanja ekonomskog efekta (profita).2
1.2.2. Logistika kao poslovna funkcija

O uh a a s e djelat osti pot e e za ko pleks u p ip e u i ealiza iju p osto e i
vremenske transformacije dobara i znanja. Nastoji uporabom ljudskih resursa i sredstava u
sustavima staviti na raspolaganje t žištu t aže a do a u p a o ije e i a p a o jestu u
t aže oj količi i, k aliteti i cijeni s toč i infomacijama vezanim uz ta dobra. Naglasak je na
i i al i t oško i a i opti iza iji kako i se postigla e a profitabilnost.
1.3. Razvoj logistike
Logistika je u početku bila vojna djelatnost koja se odnosila na dopremanje vojnika i

u i ije do li ije f o ta u ije e p ed iđe o za let, a da as se pos at a kao sasta i dio
modernog proizvodnog procesa. Glavna osnova za razvoj logistike bila je ta da je privredna kriza
u Americi 1950-ih godina uticala na to da se u industriji stavi da primat prometu robe. Termin
logistika je u početku io az ije u ko tekstu oj ih akti osti k aje XVIII i početko IX ijeka
a plasiran je iz vojne logistike iz Drugog svjetskog rata. Naj je o at ije odi po ijeklo iz g čke
iječi logistikos, što z ači ješt u o aču a a ju Voj e defi i ije o ič o pod azu je aju
ekipi a je, k eta je i podjelu t upa a četi i dijela u setu.
Da as su sp o ede a oj a ist aži a ja i o ogu ila da se logistika iz vojnog miljea primjeni na
poslovne aktivnosti. Poslovna logistika nije imala status akademskog predmeta do 1960-ih
2
9
godi a. Ključ i ele e t logistike, ko p o is iz eđu logističkih i i e ta ih t oško a,
fo al o je p epoz at u eko o iji e s edi o 1880-ih. Na os o u a e ičkog iskust a, az oj
logistike se ože podijeliti a četi i pe ioda Cha g koji su p edsta lje i a slici 1.
Slika 1: Historijski razvoj logistike
Sve do 1950-ih godi a, logistika ije ila djelot o a. Me adže i su ugla o ili us edseđe i
a p oiz od ju, a i dust ijska logistika se u o o pe iodu s at ala „ už i zlo . U toku
1950-ih i 1960-ih postojala je tendencija primjene novih administrativnih ideja na poslovanje.
Drucker (2001), koji je smatrao da je logistika rača ko ti e t eko o ije, uvidio je da proces
fizičke dist i u ije ako p oiz od je p oiz oda, o last sa aj e o ogu osti az oja u
a e ičko iz isu, ali isto e e o i aj iše zanemarena oblast. Lewisova studija (navedena u
Cha g, iz . godi e o ulozi azduš og t a spo ta u fizičkoj dist i u iji ila je p i je a
ko epta ukup ih troško a u kojoj je ukaza o a z ače je ko p o isa iz eđu i e ta a i
transporta. Od 1970-ih adalje, p i jeta je po ast ist aži a ja i p i je a logistike. Usljed
po asta ije e go i a u . godi i, i uti aj logističkih akti osti a p eduze a je po e a .
3
“po i ast t žišta, p itisak isoke stagfla ije, ukida je ko t ole t a spo ta i ko ku e ija t e eg
s ijeta, kada je iječ o p oiz odi a i ate ijali a, po e ali su z ačaj logističkog siste a za
pla i a je i poslo a je u to ije e. Dalje te de ije u logisti i početko XXI ijeka ile su
logističke alija se, logistika t e ih li a Third Party Logistics - TPL) i globalizovana logistika.
Logistički p o et p edsta lja os o u za še je poslo ih akti osti i od ža a je
ko ku e t osti, eđuti , ođe je i up a lja je eliko ko pa ijo zahtje a isoke t oško e i
ije eko o ič o. “toga se, ud uži a je eđu a od ih i dust ija ože posti i ušteda ad ih
t oško a, i sa ad ja sa TPL-o se ože spe ijalizo ati za o last logistike.
Faktori koji su utjecali na ubrzani razvoj :
3
10
 globalizacija i koncentracija gospodarskih aktivnosti
 internacionalizacija proizvodnje i trgovine
 ubrzani rast i razvoj z a st e ih spoz aja u s i z a st e i područji a
 i ple e ta ija ačela ekonomije obujma
 jača je ko kure ije
 ubrzani razvoj i modernizacija prometneinfrastrukture i transportnihtehnologija
 raz oj i afir a ija ro otra sport ih, ro otrgo i skih i logističkih e tara, različitih
terminala i slobodnih zona
 po e a je kupo e o i sta o išta isokoraz ije ih i sred jeraz ije ih ze alja
 jača je EU u globalnim razmjerima
 ubrzani proces deregulacije, privatizacije i liberalizacije gospodarskih sektora i pojedinih
gospodarskih djelatnosti
 jača je demokratiije
Upot e a iječi logistika u az ije i ze lja a zapada eo ič o se zo aši ila i počela

upotrebljavati, kako u poslovnoj komunikaciji tako i u sruč oj lite atu i. Razlog tak e upot e e
leži u či je i i što su p eduze a koja su u s oje poslo a ju p i je ila logistički ko ept
uspjela da sa ladaju eko o ske poteško e uslo lje e p oiz od o e esijo , da po e aju
konkurentnu sposobnost i ostvare novi za ah u s o az oju. Pošto su p o ađe i odgo o i a
pita je «Kako p oiz esti» i « kako p odati » u ko ku e skoj o i a t žištu, o al o je pita je
« Kako a io alizo ati » da i se ižo ije o i isti k aliteto ili isto ije o i iši
kvalitetom p oši ilo ili a zad žalo postoje e t zište.
1.4. Podjela logistike
Sistemi logistike mogu biti:
1. Makrologistički siste – o uh ataju s e o e dijelat osti čija je os o a dijelat ost

p oiz od ja logističkih usluga p e oz ičke ko pa ije .
2. Mikrologistička poslov a logistika siste - kompanije koje se bave proizvodnjom

(industrija i trgovina). 4
4Doc.dr. Fadila Kiso: Multimodalani transport, Interna predavanja, Fakultet za saobraćaj i

komunikacije, Sarajevo, 2008. Godina.
11
Logistika s aspekta kretanja roba (robnih tokova) obuhvata sve elemente da robni tokovi
savladaju prostornu i vremensku sferu. A to su fizicki tok materijala i tok informacija od
p oiz ođača, po uđača do pot ošača.
Logistika se ože defi i ati kao ko ep ija i fu k ija p osto o-vremenske transformacije roba
ate ijala i p oiz oda u poduze u i iz eđu poduze a i s ji a u s ezi i fo a ijskih p o esa,
što se te elji a pla i a ju, up a lja ju, p o ed i i ko t oli p o esa i jiho oj jelo itosti. 5
Mentalna mapa logistike predstavljena je na slici 2 :
Slika 2. Mentalna mapa logistike
1. Makroskopska logistika
5
Doc. dr. Fadila Kiso: Multimodalani transport, Interna predavanja, Fakultet za saobraćaj i komunikacije,
Sarajevo, 2008. Godina.
12
Logistika s aspekta kretanja roba (robnih tokova) obuhvata sve elemente da robni tokovi
savladaju prostornu i vremensku sferu. A to su fizicki tok materijala i tok informacija od
p oiz ođača, po uđa a do pot ošača.
Faze robnih tokova:
 tok svih sirovina od izvora do proizvodnje

 tok unutar fabrike (polusirovina, sirovina)
 tok gotovih proizvoda do distributivnog centra
 tok od distri uti og e tra do potrošača
Logistika je z ačaj a je je uz oko ala p elazak o e faze teh ologije sa ulti odal e
tehnologije na logistici). Logistika se u mnogome oslanja na informacione tehnologije
up a ljačke . Ra io ala siste k eta ja ljudi, do a a, si o i a i i fo a ija – SINONIM
LOGISTIKE. 6
Principi logistike:
1. teh ičko-teh ološko po ezi a je

2. organizaciono povezivanje
3. informaciono povezivanje
4. koordinirano upravljanje
Na sljede oj slici (slika 3) su prikazani logistički pri ipi:
6
Red. prof. dr. sc. Ratko Zelenika, „Logistički sustavi“, Ekonomski fakultet u Rijeci, Rijeka, 2005.
godine
13
Slika 3: Prikazuje logističke principe
2. Mikroskopska logistika
“lika : Pozi ija ik ologistička poslo a logistika siste
14
Mikroskopska logistika se dijeli na:
1. nabavna logistika
2. logistika proizvodnje - i trasiste ska logistika tvor ička
3. marketing – logistika (Logistika prodaje i distribucije)
1. Logistika nabave je dio mikrologistike koji se bavi koordinacijom svih kretanja i stanja
materijala i robe od t žišta nabave do proizvodnje / prodaje.7
Glavni cilj logistike a a e je opsk a poduze a :
 s pravim materijalima (robom)

 u potre oj količi i
 na pravome mjestu
 uz što e u eko o ič ost
Zadaci logistke nabave su :
 upravljanje protokom robe iz oro odgo araju ih susta a a a e

 iz or loka ije i rste skladišta
 zadaci u svezi s pakiranjem
 korište je određe og o lika transporta
 pri je a po o ih tra sport ih sredsta a
 kontrola kvalitete
 upravljanje zalihama
 upravljanje utovarom, pretovarom i istovarom
)a p oiz ođača je jako až o isp a a oda i logističkih ka ala a a e koji ogu zado oljiti
zahtjeve eko o ič osti, sigur osti i kontrole kanala.
2. Logistika proizvodnje - i trasiste ska logistika tvor ička je dio mikrologistike koji se bavi
koordinacijom unutarnjih tokova materijala, do i unutar proizvodnih mjesta. 8
7
8
15
Cilj logistike proizvodnje je opskrba proizvodnih mjesta :
 s pravim materijalima
 u potre oj količi i
 u pravo vrijeme
 uz što iže troško e
Zadaci su:
 odlučiti "proiz esti ili a a iti"

 strukturiranje proizvodnje pre a logistički aspekti a
 planiranje i upravljanje proizvodnjom
 uo liča a je fizičkog i i for a ijskog toka kroz proizvodnju
)a pla i a je p oiz od je eže o d ije st a i :
 ut rđi a je potre e količi e aterijala

 opisivanje kvalitete materijala.
3. Marketing logistika (Logistika prodaje i distribucije)
Ma keti g logistikaje te i sa ajši i z ače je u od osu a d uge te i e «To je

p ouča a je st ateškog up a lja ja k eta ja i skladište ja ate ijala, dijelo a i fi al ih
p oiz oda od po uđača k oz fi u do pot ošača ».
Upravljanje fizickom distribucijom i logistikom je u razvijenim zemljama je e afi isa a

auč a dis ipli a iz o lasti iz is-ekonomija u protekloj deceniji. Za stvaranje efikasnijih
racionalnih sistema marketin-logistika, eophod o je šiti u ap eđe je u gla i
podsistemima.
U ap eđe je sao a aj e i f ast uktu e, pose o eže auto este, pe fo a si p e oz ih

s edsta a, u ođe je teh ologija i teg al og t a spo ta, u ap eđe ja eha iza ije i op e a za
uto a , a ipulisa je i skladište je p užali su z ačaj e ogu osti fo i a e za st a a je
efikasnijih i racionalnih sistema marketing-logistika. Vezana je za isporuku gotovih proizvoda na
t žište. 9
Kriteriji za marketing logistiku:
9
Red. prof. dr. sc. Ratko Zelenika, „Logistički sustavi“, Ekonomski fakultet u Rijeci, Rijeka, 2005.
godine
16
1. i i al i troško i
2. optimalni kvalitet isporuke
Uslovi za zadovoljenje usluge:
1. brzina
2. pouzdanost
3. spremnost na isporuku
4. pruža je po o i priliko realiza ije porudž i e
K alitet za isi od s e četi i ka akte istike, od os o kako ealizo ati po udž i u ispo uku,
t a spo t, pako a je, skladište je, itd .10
Marketing logistika se od 4 osnovna podsistema:
1. podsistem procesa realizacije porudzbine

2. podsiste skladište ja
3. podsistem pakovanja
4. podsistem transporta
Podijela logistike prema oblasti:

1. vojna
2. industrijska
3. ekonomsko-komercijalna
. op a logistika
5. upravna logistika
. . Troškovi logistike
Troško i logistike su s i t oško i koji astaju u o i toko i a p . p eh a e a

i dust ija %, tekstil a %, itd. , p o le ije sa o isoko učeš e t oško a, ego je p o le
ast tih t oško a, a to su:
Doc. dr. Fadila Kiso: Multimodalani transport, Interna predavanja, Fakultet za saobraćaj i
10
17
1. po e a a se količi a a ipulisa e o e u od osu a količi u goto ih p oiz oda
2. svakih 5- godi a a t žištu se ja lja % o ih p oiz oda
3. po e a a se p e oz i put o e
4. oko i ispo uke % se ispo učuje u oku od h
Cilje i p a e ja logističkih t oško a:
1. do ija je i fo a ija u odjelu t oško a logistike u ukup i t oško i a p oiz oda za

kalkulaciju bita)
2. t oško i logistike p edsta ljaju i st u e t za pla i a je p oiz od og p og a a.
JIT (just-in-time) – si o i za a io aliza iju t oško a logistike p ije oza i skladište ja .11
Direkt i troško i se od ose a o a lja je logističkih usluga sopst e i s edst i a tj. u ad oj

od os o p oiz od oj ijeli i za koju se t oško i aču aju u f-ji fiks ih i a ija il ih t oško a
usred koja se koriste). Direktni t oško i se od ose a logisti ke akti osti koje o a ljaju t e a
li a i ut đuje se p e a faktu isa oj ijed osti od os o od eđe oj ut đe oj ta ifi.
“lika : Te de ija k eta ja učeš a t oško a logistike
Doc. dr. Fadila Kiso: Multimodalani transport, Interna predavanja, Fakultet za saobraćaj i
11
18
. . dudu e perspektive u logisti i
U susret svjetskoj ko ku e t osti, i p i at e ko pa ije i d ža e lasti t e a da u ap ijede

logistički siste . Weeld i Rosze eije Ho azliko ali su t i e olu ije u s ijetu iz isa koje
su z ačaj o uti ale a st ategije kupo i e i a a ke p oiz od ih sekto a. Te tri revolucije su: (1)
glo aliza ija t go i e, dolazak i fo a io og do a i s e e i zahtje i pot ošača i želje
pot ošača koje se stal o ije jaju.
Os o e ka akte istike az oja logistike u udu osti su:
 Uloga drža ih lasti: Da i se zad žala ko ku e t ost i dust ija, d ža e lasti t e a da

iz ađu ači da po og u logistički i dust ija a. Na p i je , ideja izg ad je te et ih
te i ala u g adskoj logisti i p uža ok uže je za p o o isa je logističke efikas osti i
smanjenje troško a ada.
Međuti , o a uključuje elike i esti ije i eke p o le eza e za zako e i a io al e
politike. dez uko ođe ja i pod ške lasti, pla je teško ispu iti.
 Porast tra sporta eđu arod e ro e: Do po asta eđu a od og t a spo ta te eta
došlo je uslijed nekoliko faktora.
Najp ije, p o at elekt o ske t go i e pospješio je o a lja je eđu a od ih poslo ih
akti osti. D ugo, za p o je u st ategije p oiz od je pot e a je eđu a od a
saradnja, npr. uvoz polu-gotovih proizvoda iz zemalja sa jeftinijomradnom snagom do
o ih sa isoko teh ologijo za sasta lja je k aj jih p oiz oda. T e e, p itisak
glo alizo a og t žišta, kao što je “ jetska zd a st e a o ga iza ija WTO , tje a lokal e
i dust ije da se u ap ijeđuju u ilju dostiza ja eđu a od ih sta da da i suoča a ja sa
svjetskom konkurencijom.
 Po oljša je usluga: K alitet o p uža je usluga pot ošači a postaje eophoda zahtje
poslo ih ope a ija sa i te zi o ko ku e ijo glo al og t žišta. K alitet usluga je
gla i fakto koji utiče a pot ošačko po aša je eđu p eduze i a sa eliko
slič oš u. “iste i za p uža je usluga sada uključuju ekoliko az ije ih teh ika, kao što
suEfikasa odgo o a pot e e pot ošača ECR i d zi odgo o QR . U liskoj
udu osti, p i je ji alo i se iše o ih teh ika za p uža je oljih usluga pot ošači a.
 Re olu ija logističkih opera ija: Tehnike informacione tehnologije i njeni proizvodi
do ose efikas ost i flue t ost logistički siste i a. Ide tifika ija pute adio
frekvencije (RFID) je jedna od tih tehnika. Glavna azlika iz eđu a kod siste a i RFID-a
je to što za RFID ije pot e o ske i ati a kod oz ake a p oiz odi a. RFID i u eliko
ogao da uštedi ije e pot e o za še je a uel ih ope a ija. RFID siste i i
19
po o u RFID t a spo de a ogli auto atski da p epoz aju količi u u eše e o e
od ah či pot ošači gu u s oja koli a k oz izlaz Ca oll, .
 Kra i rok traja ja proiz oda: “a sadaš ji t e do , t go ački dizaj se ije ja iz da a u
da i stoga je ok t aja ja p oiz oda s e k a i i k a i, pose o kada je iječ o
ko pjute skoj au i. Da i se odup ijeo o i uti aji a, logistički siste t e a da
po oljša s oju efikas ost i pouzda ost dosta lja ja o e.
U sup ot o i eadek ata logistički s ste sp iječio ko ku e t ost o ih p oiz oda i
profit preduze a.
 Po oljša je logističke eha iza ije: Modernizacija i razvoj logistike bazirani su na
nekoliko tehnika i kompletnih teorija.
O jekti i siste i isoke teh ologije, p . IT“ i ogli da o ogu e iše ogu osti i
p ed osti logisti i. Na p i je po oljša je odgo a aju e eha iza ije, p . iliča a
eophod o je za efikas ost t a spo ta. U udu osti, fa ička auto atiza ija
p edsta lja e gla i ilj jelokup ih p o edu a la a ispo uke. Može po o i u
po oljša ju efikas osti i takođe s a jiti t oško e ada.
 Ka alisa a sarad ja iz eđu ko pa ija: U ilju uštede logističkih t oško a, ključ i
ko ept p edsta lja aksi al o ko iš e je aspoloži ih t a spo t ih kapa iteta.
I teg isa je logističkih zahtje a iz eđu oj ih odjelje ja po aže u ost a i a ju o og
cilja. U p aksi, ko glo e at i ogao az iti logističke usluge za s oje pod uč i e. Neka
s ed ja p eduze a ogla i ko istiti t a spo t e ka ale zajed o sa d ugi
p eduze i a. 12
 “pe ijalizo a a logistička isporuka: Jeda od p i jet ih t e do a u logistički

i dust ija a je spe ijalizo a a usluga ispo uke. Na p i je , za dosta u s ježe h a e sa
mjesta proizvodnje potrebni su kontejneri sa niskom temperaturom. Za kompjuterske
čipo e, gaso e i aftu pot e a je od eđe a op e a da i se šio p e oz. O i zahtje i
se po e a aju s o zi o da p oiz odi postaju s e delikat iji.
 Logistički e tri: Raz oj logističkih e ta a je do a za p o o iju i dust ije i a io al og
eko o skog siste a. Logistički e t i i uspješ o ogli da s a je azdalji u iz eđu
proizvodnje i ma keti ga e tikal o i takođe da i teg išu azličite i dust ije ho izo tal o
i tako s a je t oško e. D ža e lasti ogu p edložiti pose e o lasti za skladišta I
logistiku da i se s a jila kupo i a ze lje. dudu a logistika e se šiti u sa ad ji sa
elektronskom trgovinom, Internetom i novim uslugama po sistemu od vrata do vrata u
cilju stvaranja novih poslovnih perspektiva.
 Transport tereta: Ud uži a je alih i s ed jih ko pa ija koje še ispo uku je aža
t e d u udu osti. “t ategija i ogla po o i u p oši e ju o lasti za p uža je usluga i
po e a ju k aliteta usluga, i u eđu e e u podi i opte e e je pojedi ač ih
puto a ja u ilju s a je ja t oško a ispo uke.
12
20
2. DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA ITS
2.1. Razvoj inteligentnih transportnih sistema – ITS
Početko . stolje a p o et i se st uč ja i slažu da uspješ o ješa a je astu ih p o le a

od ija ja p o eta i o a lja ja t a spo ta iše ije ogu e ez p i je e jelo itog ko epta i
tehnologija ITS-a I telige t ih t a spo t ih susta a . IT“ je up a ljačka i i fo atičko-
ko u ika ijska adg ad ja klasič og p o et og i t a spo t og susta a, tako što se postiže
it o e a p opus ost, sigu ost, zašti e ost i ekološka p ih atlji ost u od osu a ješe ja ez
ITS aplikacija.
To e z ači da p ije IT“-a nije postojala i telige ija u p o etu a e kod ozača , ego da se
k oz st a o e e sko p ikuplja je i o adu podataka te u eže u dist i u iju i fo a ija
postiže z at o s a je je zaguše ja, čeka ja, p o et ih es e a, euči ko itosti p ije oza,
ekoloških o ečiš e ja itd. At i ut „i telige t i op e ito oz ača a sposo ost adapti og
djelo a ja u p o je ji i u jeti a i situa ija a, p i če u je pot e o p ikupiti do olj o
podataka i obraditi ih u stvarnom vremenu.
Koncept inteligentnih informacijskih sustava II“ lizak je i fo atiča i a kao i azličite

ap ed e teh ike koje su zajed ičke II“-u i ITS-u. Koncepti i tehnike umjetne inteligencije (AI tj.
Artificial Intelligence) – p epoz a a je o lika, st oj o uče je, i telige t o iz aču a a je itd.,
koriste se u dizaj i a ju, az oju i i ple e ta iji azličitih IT“ aplika ija. “ta o ik eu opskog
g ada izgu i p osječ o jed u godi u ži ota u dodat i čeka ji a z og p o et ih zaguše ja i
eposjedo a ja ažu ih i fo a ija o od ija ju p o eta.
Problemi gradske dosta e, o ečiš e ja i t oško a t a spo ta tak i su da je klasič i uild-only

p istup už o za ije iti uild+IT“ p istupo ješa a ju p o et e i f ast uktu e. IT“ ješe ja
uključuju edizaj p o et e i f ast uktu e s o i p o et i ješe ji a o ga iza ije i ođe ja
toko a, i telige t i a ođe je a ute s a ji opte e e je , i fo i a je o slo od i
pa ki i jesti a, dalji ski p a e je te eta i ozila, tele atsko aplato esta i e,
upravljanjem incidentnim situacijama u prometu itd.
Za razliku od izoli a ih teh ičkih ješe ja zele i al, p o je ji i z ako i, tele atički u eđaji u
vozilima) koncept ITS-a p edsta lja „susta susta a , kako je to o jaš je o u ap ed i
p i uč i i a High a Capa it Ma ual, I tellige t T a spo t P i e itd. . U je lji i azlozi „za
IT“ slijede iz po az ih podataka o sigu osti i ekste i t oško i a od ija ja p o eta. P e a
podacima organizacije WHO, preko 1,2 milijuna ljudi svake godine smrtno strada u prometu, a
21
iliju a i a ozlijeđe o. Ukup i iz a i i ekste i t oško i p o et ih es e a iz ose do %
BDP-a pojedinih zemalja.13
2.2. Definiranje osnovnih pojmova ITS-a
I telige t i t a spo t i susta i IT“ o uh a aju ši oko pod učje o ih alata za up a lja je
t a spo t i eža a, kao do i se isi za put ike. IT“ alati se zas i aju a t i ključ a o e
pojma: informacija, komunikacije i integracija. Prikupljanje, obrada, integriranje podataka i
opsk lji a je i fo a ija a je jezg a s ž IT“-a. Na ilo koji ači uđe je
st a o e e skih i fo a ija o t e ut i p o et i u jeti a a eži p užaju
stvarnovremenske informacije za planiranje putovanja, ITS alati su u ogu osti, o ga e lasti,
ope ato e i i di idual e put ike olje i fo i ati, olje koo di i ati i p užiti pod šku
i telige t o odluči a ju. Iako su oge teh ologije az ije e za ko ište je a
prometnicama, ITS se zasniva na mnogim disciplina a te ga ože o p o at ati kao kišo a
koji atk i a ši oko pod učje t a spo t ih susta a Che a d Pede se . V e e ski
p o je lji i adapti i susta i up a lja ja p o et o sig ali a kao što su “COOT , “CAT“
1982 su rani oblici ITS-a. Više aplika ija koje se da as ko iste kao što su adapti o up a lja je
k eta je ozila, koji auto atski p ilagođa a zi u ozila koja o ogu a a sigu o astoja je
iz eđu ozila ože se a a iti a t žištu. Di a ičko up a lja je a uti uz p epo uči a je
vozaču opti al e ute p e a da o od edištu zas i a se a postoje i i p ethod o sta ju
p o et i e i p o et ih u jeta. O o je još jeda p i je IT“-a, iako se ože p o i iše godi a
p ije ego do ije o di a ičko up a lja je uto za op e ko ište je, je to podrazumijeva
kompleksno prikupljanje podataka i razvoj kompleksnih komunikacija. S druge strane, prijevoz
o e z ačaj o aste u iše odal o ok uže ju koje ko isti auto atski susta otp e e i
lociranja robe u intermodalnim transportnim operacijama. K oz o e tipo e susta a IT“ ože
s a jiti zaguše je i po e ati sigu ost, s a je je t oško a t a spo ta i štet ih utje aja a
okoliš.
“i tag a „i telige t i t a spo t i susta i od os o ak o i IT“ ulaze u z a st e i i st uč i

ječ ik p o et ih i t a spo t ih i že je a tijeko -tih godi a . stolje a ako p og IT“
s jetskog ko g esa od ža og u Pa izu . godi e i za je juje do tada ko ište e te i e kao
što su esto a t a spo t a tele atika, i telige t i susta i p o et i a itd. 14Svi zagovornici ITS-
a ističu da se adi o p ek i aju e ko eptu koji pok i a ši ok spekta t a spo t ih i p o et ih
ješe ja što se azlikuju od klasič ih p o et ih ješe ja i p ido ose o oj k aliteti p o et og
susta a koja se ogleda k oz po e a je sigu osti, po e a je p otoč osti, olje i fo i a ju
put ika i edu i a ju e e a puto a ja, s a je ju štet og utje aja a okoliš itd. “ušti a IT“
13
14
22
da i teg i a pojedi a ješe ja polaze i od zajed ičke a hitektu e IT“-a i do o az ađe ih
sustavnih specifikacija.
U okviru ITS-a az ijaju se i telige t a ozila, i telige t e p o et i e, ežič e pa et e

ka ti e za pla a je esta i e di a ički a iga ijski susta i, adapti i susta i se afo izi a ih
ask ižja, uči ko itiji ja i p ije oz, za dist i u ija pošiljaka pod žana internetom, automatsko
ja lja je i pozi io i a je ozila u ezgodi, io et ijski susta i zaštite put ika itd.
Profesor Kan Chen je definirao inteligentne transportne sustave kao : primjenu informacionih
i telekomunikacijskih tehnologija u planiranju i upravljanju prometnim sustavom.
Profesor I. doš jak15 je definirao ITS: ITS je upravljačka, holistička i i for a ijsko–
ko u ika ijska ki er etska adgrad ja klasič og sustava pro eta i tra sporta koji se
postiže z at o po oljša je perfor a si, odvija je pro eta, uči kovitiji tra sport put ika i
ro a, po oljša je sigur osti u pro etu, udo ost i zaštita put ika, a ja o ečiš e ja okoliša
itd.
IT“ fu k io al osti se adog ađuju a klasič e fu k ije t a spo t og i p o et og susta a tako

da se stvaraju novi idi i i p osto i u ješa a ju p o le a kako je to ačel o pokaza o a sli i .
“lika : IT“ kao adog ad ja klasič og p o et og siste a
Ivan Bošnjak, Inteligentni transportni sustavi 1, Sveučilište u Zagrebu, Fakultet prometnih

15
znanosti, Zagreb,2006.
23
IT“ je up a ljačka i i fo a ijsko-ko u ika ijska adog ad ja klasič og p o et og i
transportno-logističkog susta a s it i po oljša ji a za ež e ope ate e, da atelje usluga,
ko is ike i d ušt o u jeli i. Te elj o azu ije a je ki e etike teo ije sustava, teorije
ođe ja, teo ije i fo a ija, ko u ika ijskih sučelja itd. te o lada a je etoda a i alati a
susta og i že je st a už o je za defi i a je, az oj i i ple e ta iju IT“-a.
Redizaj i a je p o et ih susta a i logističkih p o esa ogu e je ostvariti u dvije faze i to:
 U p oj fazi pot e o je az ijati i i ple e ti ati IT“ u postoje e p o et e susta e koji

e po oljšati postoje e susta e i osigu ati fizičku o il ost.
 D uga faza i o uh a ala ogo ši e p o je e u p o et o susta u koje i
o uh a ale u ođe je o e teh ologije u fizičku i i tual u o il ost.
Sistemski razvoj ITS-a pod azu ije a zajed ičku a hitektu u i usaglaše ost IT“ aplika ija.
Defi i a o je jeda aest fu k io al ih pod učja te usluge, o dalj ji az oj do esti e do
ši e ja IT“-a i integracije sa svim modovima transporta.
. . Postoje a fu k io al a područja i usluge ITS-a
Među a od a o ga iza ija za o iza iju I“O defi i ala je do e a IT“-a16
1. informiranje putnika (Traveler Information)

2. upravljanje prometom i operacijama (Traffic Management and Operations)
3. vozila (Vehicles)
4. prijevoz tereta (Freight Transport)
5. javni prijevoz (Public Transport)
6. žur e služ e E erge y
7. elektro ička pla a ja veza a uz tra sport Tra sport Related Electronic Payment)
8. sigurnost osoba u cestovnom prijevozu (Road Transport Related Personal Safety)
9. adzor vre e skih uvjeta i okoliša Weather a d E viro e tal Mo itori g
10. upravlja je odzivo a velike esre e Disaster Respo se Management and
Coordination)
11. nacionalna sigurnost (National Security)
U uta s ake do e e, od os o fu k io al og pod učja, alaze se od eđe e eđuso o
prof.dr.Ivan Bošnjak, Inteligentni transportni sustavi 1, Sveučilište u Zagrebu, Fakultet prometnih

16
24
povezane usluge.
“kup od te elj e usluge što ih je defi i ao I“O či e:

1. predputno informiranje (Pre-trip Information)
2. put o i for ira je vozača O -trip Driver Information)
3. putno informiranje u javnom prijevozu (On-trip Public Transport Information)
4. osobne informacijske usluge (Personal Information Services)
5. rutni vodič i aviga ija Route Guida e a d Navigatio
6. podrška pla ira ju prijevoza Tra sport Pla i g Support
7. vođe je pro et og toka Traffi Co trol
8. nadzor i otklanjanje incidenata (Incident Management)
9. upravlja je potraž jom (Demand Management)
10. adzor ad krše je pro et e regulative Poli i g/E for i g Traffi Regulatio s
11. upravlja je održava je i frastrukture I frastru ture Mai te a e Ma age e t
12. po oljša je vidljivosti Visio E ha e e t
13. automatizirane operacije vozila (Automated Vehicle Operation)
14. iz jegava je čel ih sudara Lo gitudi al Colisio Avoida e
15. iz jegava je oč ih sudara Lateral Collisio Avoida e .
16. sigurnosna pripravnost (Safety Readiness)
17. sprečavanje sudara (Pre-crash Restraint Deployment)
18. odobrenja za komercijalna vozila (Commercial Vehicle Pre-Clearance)
19. administrativni procesi za komercijalna vozila (Commercial Vehicle Administrative
Processes)
20. automatski nadzor sigurnosti cesta (Automated Roadside Safety Inspection)
21. sigur os i adzor ko er ijal og vozila a i stru e t oj ploči Co er ial Vehi le O -
board Safety Monitoring)
22. upravljanje komercijalnim voznim parkom (Commercial Fleet Management)
23. upravljanje javnim prijevozom (Public Transport Management)
24. javni prijevoz na zahtjev (Demand-Responsive Public Transport)
25. upravlja je zajed ički prijevozo Shared Tra sport Ma age e t
26. žur e o jave i zaštita oso a E erge y Notifi atio a d Personal Security)
27. upravlja je vozili a žur ih služ i E erge y Vehi le Ma age e t
28. o avještava je o opas i tereti a Hazardous Materials a d I ide t I for atio
29. elektro ičke fi a ijske tra sak ije Ele tro i Fi a ial Tra sa tions)
30. zaštita u jav o prijevozu Pu li Travel Se urity
31. pove a je sigur osti „ra jivih” estov ih koris ika Safety E ha e e t for Vul era le
Road Users)
32. i telige t a čvorišta i dio i e I tellige t Ju tio s a d Li ks
25
U pod učju usluga informiranja putnika t a elle i fo atio o uh a e e su statičke i
di a ičke i fo a ije o p o et oj eži, usluge p edput og i put og i fo i a ja, te pod ška
služ a a koje o a ljaju p ikuplja je, poh a ji a je i up a lja je i fo a ija a za planiranje
transportnih aktivnosti.
Usluga predputnog informiranja (pre-t ip i fo atio o ogu uje ko is i i a da iz do a,

od os o sa s og ad og jesta ili d uge ja e loka ije dođu do ko is ih i fo a ija o
aspoloži i odo i a, e e u ili ije a a putovanja. Naglasak je na multimodalnim i
intermodalnim informacijama.
Putno informiranje (on-t ip i fo atio uključuje st a o e e ske i fo a ije o puto a ju,

p o je u e e a puto a ja o is o o postoje i u jeti a, aspoloži osti pa ki ih jesta,
pro et i ezgoda a itd. I fo a ije se p užaju pute te i ala a auto us i i
željez ički postaja a, t go i a, t a zit i točka a, ek a i a u ozilu ili p e osi i oso i
terminalima.
Usluge rut og vodiča i aviga ije mogu se odnositi na predputno i putno informiranje o
opti al oj uti ili puta ji do az ače og od edišta. Iz o aj olje ute te elji se a
i fo a ija a o p o et oj eži i ja o p ije ozu te uključuje ulti odal e op ije s
ješe ji a kao što su Pa k & Ride i druga.
Primjeri tih usluga su:

 di a ički ut i odič u ozilu D a i I -vehicle Route Guidance)
 i teg i a i ulti odal i put i odič
 pješački ili i iklistički ut i odič.
Podrška pla ira ju putova ja T ip Pla i g “uppo t p uža podatke o p ometnim tokovima i
t a spo t oj pot až ji u s hu t a spo t og pla i a ja. To su aktual i i po ijes i poda i iz
p o et ih up a ljačkih i i fo a ijskih susta a, te poda i od ozila u pok etu P o e Vehi les .
U ITS domeni pod nazivom upravljanje prometom i operacijama (Traffic Management and
Operations) nalazi se nekoliko usluga:
 ođe je p o eta
 upravljanje incidentnim situacijama u prometu
 up a lja je pot až jo
26
 up a lja je i od ža a je t a spo t e i f ast u tu e
 ide tifika ija p ek šitelja
Usluga vođenja prometnog toka (Traffic Control) odnosi se na upravljanje prometnim

toko i a, kako u eži g adskih p o et i a, tako i iz a g ado a a auto esta a i d ugdje .
 adaptivno upravljanje prometnim svjetlima, odnosno semaforima

 promjenjive prometne poruke
 kontrola pristupa na autocestu
 kontrola brzine
 upravljanje parkiranjem, itd.
Nadzor i otklanjanje incidenata na prometnicama (Transport Related Incident Management)

o uh a aju otk i a je, odzi i aščiš a a je i ide ata a p ometnicama ili u njihovoj
neposrednoj blizini . Samo manji broj od ukupnog broja incidenata odnosi se na prometne
ezgode u koji a sudjeluju ozila i postoje ozlijeđe i ili s t o st adali. Osi a poste io i
djelo a ja, otk i a ja i aščiš a a ja, o a lja se p ed iđa je i sp eča a je ezgoda. Pose o je
až o sp eča a je seku da ih ezgoda Post I ide t Ma age e t .
Težište je a p o et i ezgoda a i es e a a iako susta uključuje odzi a d uge uz oke
alih i ide ata puk u e gu e, esta ak ozila, itd. te elikih es e a i katast ofa pot esi,
kliza je te e a, eliki poža i i slič o .
Upravlja je potraž jo je skup usluga koji a se djeluje a azi u pot až je u azličiti

azdo lji a da a te a p o je u oda. Usluge up a lja ja pot až jo uključuju:17
 upravljanje tarifama javnog prijevoza

 kontrolu pristupa pojedinim gradskim zonama
 cijene parkiranja
 aplatu dop i osa zaguše ju Co gestio P i i g
 u ođe je pose og t aka za oso a ozila s iše put ika High O upa La e
Management) itd.
Upravlja je održava je tra sport e i frastrukture je skupina usluga koja se temelji na

aplika iji IT“ teh ologija u up a lja ju od ža a je esto ih p o et i a, od os o p ipadaju e
ko u ika ijske i i fo atičke i f ast uktu e.
17
27
Nadzor krše ja pro et e regulative Poli i g/E fo e e t uključuje auto atsko detekti a je
tipa ozila, egist a ijske ploči e, p eko ače ja zi e uz uči ko ite a koffi e postupke.
U IT“ pod učju pod azi o vozila Vehi les alazi se iše usluga koji a se po oljša a
operativna sigurnost vozila:
 po oljša je idlji osti Visio E ha e e t

 asiste ija ozaču i auto atske ad je ozila
 sp eča a je suda a
 sigurnosna upozorenja itd.
U pod učju prijevoz tereta (Freight Transport) objedinjene su funkcije, odnosno usluge koje se
od ose a ad i ist i a je ko e ijal ih ozila, ulti odal u logistiku i eđuso u
koo di a iju p ije oz ika i d ugih sudio ika uključe ih u p o es p ije oza te eta. P i je i usluga
su:
 upravljanje intermodalnim informacijama o prijevozu roba

 e adž e t i te odal ih e ta a
 upravljanje opasnim teretima
 auto atska p o je a doku e ata i teži e ozila itd.
U pod učju javnog prijevoza Pu li T a spo t defi i a o je iše usluga koje o ogu uju
edo ite i uči ko ite ad je ja og p ije oza uz p uža je ažu ih i fo a ija ko is i i a.
 napredni sustav javnog prijevoza

 p a e je oz og pa ka
 ap ed i susta i dispeči ga
 zajed ički t a spo t “ha ed T a spo t
U pod učju usluga žur ih služ i o jedi je i su fu k io al i p o esi koji o ogu uju zu i
uči ko itu i te e iju Hit e po o i, at ogasa a, poli ije i d ugih žu ih služ i. Do e a
usluga žu ih služ i s e iše se i teg i a s i ide t a age e to i postaje dio i tegriranog
sustava upravljanja prometom. Primjeri usluga su:
 automatska provjera nezgode

 auto atski pozi u slučaju ezgode
 koo di i a o up a lja je ozili a žu ih služ i itd.
28
U pod učju elektro ička pla a ja vezana uz transport nalaze se usluge:
 elekt o ička aplata ja og p ije oza

 elekt o ička aplata esta i e
 elekt o ička aplata pa ki a ja
 dalji ska pla a ja itd.
2.4. Razvoj inteligentnih vozila i automatiziranih prometnica
ITS funkcionalnosti inteligentnog vozila ostvaruju se putem telematičke op e e koja se

adog ađuje a os o u op e u i u eđaje oto ih i p iključ ih ozila. P i to e je už o
osigu ati usklađe ost s p opisi a i p a il i i a o teh ički u jeti a ozila u p o etu a
cestama odnosno drugim prometnicama. ITS prilagodba uključuje:
 u eđaje za up a lja je ozilo

 u eđaje za zausta lja je ozila
 u eđaje za os jetlja a je este
 u eđaje za da a je s jetlos ih z ako a
 u eđaje za o ogu a a je o al e idlji osti
 u eđaje za k eta je ozila u at ag
 u eđaje za ko t olu i ispušta je ispuš ih pli o a
 u eđaje za spaja je uč og i p iključ og ozila
 ostale u eđaje i op e u ozila.
Op e a koja se ug ađuje a i telige t o ozilo p ikaza a je a slici 7.
29
Slika 7:
Oprema inteligentnog osobnog vozila
U eđaji za os jetlje je este i IT“ ješe ja po oljša ja idlji osti ogu z at o po e ati sigu ost
od ija ja p o eta uz s a je je oja i teži e posljedi a p o et ih es e a. Više od posto
s ih odluka koje ozač do osi u ož ji eza o je uz osjet idlji osti. IT“ ješe ja o ogu uju:
 poboljša o uoča a je o jekata

 p ilagođa a je a s jetlo i ta u p i izlasku iz tu ela i ulasku u tu el
 olje uoča a je p o et ih z ako a i po uka itd.
Nako a e ičke i i ijati e I tellige t Vehi le I itiati e , i Eu opa se uključila u slič e p ojekte
programom EC i2010 Intelligent Car Initiative, kao daljnji korak razvoja sustava naprednog
po aga ja ozaču ADA“ – Advanced Driver Assistance Systems). Aktivni sustavi sigurnosti
postaju aža dio ozila i ita či e ik po oljša ja sigu osti od ija ja p o eta. Počet e
p o je e da e u godi a IT“ p epolo iti oj s t o st adalih i ozlijeđe ih, u z ačaj o su
dijelu i ost a e e. Auto atizi a e, od os o i telige t e p o et i e ost a uju se i fo atičko-
ko u ika ijsko adog ad jo klasič e esto e p o et i e, što uključuje susta e
teleko t ole, tele et ije, teleko a de i o il e ko u ika ije. Počet a ješe ja su:
 teleko t ola ga a ita ozila p i je o lase a i optičkih ešetaka

 ideo adzo i up a lja je p otoč oš u
 aplata pa et i ežič i ka ticama
 tele et ija eteo oloških u jeta
 auto atski susta i sp eča a ja zaleđi a ja kol ika
30
 upravljanje promjenjivom prometnom signalizacijom itd.
2.5. Koncept razvoja ITS
P e a p o ede i ist aži a ji a do i e i ezultati pokazuju da sa o ekoliko gradova

ubiru koristi od stvarno integriranog ITS-a. I a ogo do ih p i je a pojedi ač ih
aplika ija, kao što su up a lja je p o eto u u a i s edi a a u a t affi o t ol ,
e e dodat e ko isti ogu se posti i sa o i teg a ijo iše susta a. “a ITS-om ukupni efekti
su u ijek e i od z i a ko isti koji se postižu zase i aplika ija a. I ple e ta ija je često
veoma kompleksna, jer ima puno zapreka koje treba prevladati. Dobro planiranje, dobra
ko u ika ija i efikas a koo di a ija iz eđu zai te esi a ih st a a su ključ i ele e ti za
uspješ u i ple e ta iju IT“-a. Dobar primjer integriranog razvoja ITS-a je 5T sustav u Torinu
u Italiji. 18
2.5.1. Okvir za razvoj

Mode a teh ologija je sa o jed a ko po e ta za uspješa az oj IT“-a. Ne izolirani
IT“ alati ili st ategije ogu iti p iklad i za pot e e s ih g ado a ili potpu o ješe je sa og
p o le a. Radije se a IT“ ože gledati kao ključ i dio paketa po je i ili dio ukup og pla a.
Okvir za razvoj ITS-a je pot e a ključ i p edu jet za implementaciju ITS-a.
Plan razvoj ITS-a osigu a a ape, p ikaz od edišta, zap eke duž puta. IT“ pla i a po udu za
o e poglede a t a spo t, otuda je pot e o uključi a je postoje ih pla o a ogih
age ija. Od eđi a je p i ije je e st uktu e pla i a ja ože osigu ati ši ok usuglaše ost
strategija i dobru integraciju ITS razvoja .
2.5.2. Koordinacija razvoja ITS-a

Tipič i zahtje az oja IT“-a je koo di a ija iz eđu ekoliko azličitih o ga iza ija i
adlež ih o ga a lasti. P i ko ak je ko sulti a je ši okog spekt a i te esa za g ad ju od
st a e lokal ih pa t e a zaduže ih za az oj IT“-a. )ado oljst o ja ih služ i i t a spo t ih
ope ate a i aju o u ulogu u g ad ji IT“ izije, kao što su a ke, t go i a, adio i tele izija,
telekomunikacijski operateri i komercijalni servisni provajderi.
U mnogim gradovima glavne smjernice u razvoju ITS-a, se dobivaju kroz pokretanje jedne
do e i i ijati e za az oj IT“, ako čega slijede ko sulta ije, pla i a je i ealizi a je pla a
konkretnom akcijom.

18
31
) og toga o a gla a i i ijati a ože iti poti aj o astoja je az oja IT“-a, aktivna i stalna
potpo a za ad ekoliko age ija u koope a iji što je pot e o za jego a je dugo oč e
koordinacije ITS planiranja i razvoja. Porast nacionalnih i egio al ih i i ijati a je p oši e je
pod ške pla i a ju IT“-a.
2.5.3. Sustavni pristup

Pod učje t a spo ta o a uzeti potpu i susta i p istup koji z ačaj o dop i osi
uspješ o az oju IT“-a. Potpu i susta i p istup uključuje o oje, i teh ički ko ept i
i dust ijska astoja ja i teg i a ju ključ ih teh ologija koje su ši oko o uh a e e u uta
a hitektu e p e a ispo u i se isa za ko is ike. Pod učje t a spo ta je odgo o o za u ođe je
ITS-a kroz obje razine, projekta i programa, koji mogu biti nekompati il i teh ički i/ili
institucionalnim aspektima.
Pod učje t a spo ta o a takođe uzeti u o zi susta u a hitektu u i i teg a iju susta a sa IT“
teh ologija a, IT“ ko is ičke t oško e i ko isti te aj olje st ategije za az oj.
. . . Teh ički koncept

Teh ička jezg a o e IT“-a je p i ije je a i fo a io ih i up a ljačkih teh ologija a
transportne sustave. Ujedinjavanje ovih tehnologija za primjenu u ITS funkcijama je zasnovano
a p i ipi a susta og i že je st a. M ogi t a spo t i p o le i potječu od po a jka ja
e e ski, toč ih, i jed osta o upot e lji ih i fo a ija ili jed osta o edostaje
odgo a aju a koo di a ija iz eđu do oše ja odluka od ko is ika susta a – na primjer kada na
auto esti i a ezgoda opas ih po ži ot, zat o e a koo di a ija se zahtije a iz eđu
upravljanja prometom, informiranja putnika i sustava upravljanja incidentima. Postoji veliki broj
postoje ih teh ologija koje ogu iti ili su e p i ije je e a IT“. “poso ost isokih
teh ičkih ješe ja ko ti ui a o aste uz ko ti ui a o s iža a je jiho ih t oško a u
udu osti tako da e iti ogu a p i je a IT“ fu k ija glede t oško a i ple e ta ije i
jiho og ko ište ja. T e a dodati da e o e teh ologije iti az ije e i ko ište e sa d ugi
tehnologijama, p oiz ode i poziti e zajed ičke uči ke si e gijske uči ke - na primjer,
i fo a ije za elekt o ičko p ikuplja je podataka ogu iti takođe ko ište e za podataka o
vozilu za upravljanje prometom.
2.5.5. Sustavna arhitektura

IT“ je susta čije su ko po e te susta a ko pleks o isp eplita e. “usta a a hitektu a
je ok i u uta kojeg se pojedi ač i IT“ se isi i fu k ije- kao što su adzi a je p o eta,
detek ija i ide ata, pod ška es et i slučaje i a- mogu biti razvijene. Ona klasificira kako
ko po e te susta a utječu a d uge i kako fu k io i aju kao jeli a, te usklađuju fu k ije
unutar sustava i svih podsustava. Sustavna arhitektura ne treba osigurati specifikaciju svih
tehnologija. Prema tome uvijek se sustav razvija i dizaj i a kao ot o e i susta , je spe ifič e
susta e eza e u udu osti do ositi udu e ko isti, kao što su p oiz odi koji se ogu
32
za ije iti, uključuju i ko pete ije, s a je je izika i a je t oško e k oz sta da diza iju.
Glavna karakteristika susta e a hitektu e je osigu a je st ateškog ok i a pute kojeg e
akti osti azličitih sudio ika o i iti i teg i a e.
. . . Ključ e teh ologije

“igu o IT“ teh ologije su ključ e za efikasa az oj IT“ se isa kao pot e e
tehnologije. ITS p og a ože se us je iti a ogu e teh ologije koje zahtije aju g upa IT“
se isa zahtije a a od až ih stakeholde a.Teleko u ika ijska i f ast uktu a je u ogu osti
pod ža ati oge IT“ se ise pute sta io a e i o il ih ko u ika ija. Mik o al e i
infracrvene signali su temeljna tehnologija namijenjena komunikacijama kratkog dosega
(dedicate short-range communications DSRC) – ko u ika ija a k atki odstoja ji a iz eđu
vozila i prometne infrastrukture.
Globalni pozicijski sustav (GPS) je praktič o teh ička alte ati a uz u je e e t oško e za
do i a je podataka o loka iji ozila, od ogu ih iše se isa IT“ koji osigu a aju auto atsko
lociranje vozila (automatic location vehicle AVL). Baza podataka digitaliziranih karata i
standardno lociranje odgo a aju ih she a aža je p edu jet za iše IT“ ko is ičkih se isa,
uključuju i iz je u podataka i iz o uta. daza podataka digitalizi a a ka ta za susta
a iga ije je sta da dizi a a i u eđe a za t go a je apa a pute CD-ROM koji se mogu
izmije iti st a aju i op i eliko t žište. Ko ište je sta da dizi a ih fo i za aze podataka
jezič o i loka ijski e ogo olakšati az oj IT“ se isa.
. . ITS preorije ta ija pro et e i logističke politike
IT“ p eo ije ta ija p o et e politike z ači p ilagod u ačela, je a i i st u e ta ija

us je a a ja az oja p o et e i f ast uktu e i teh ologije usklađe ih s op ed ušt e i i
gospoda ski ilje i a. Od ži i az itak p o et og susta a pod azu ije a p i je u IT“
ješe ja s i teg a ijo azličitih odova transporta i stvaranjem inteligentnih transportno-
logističkih eža ITL“ . Cilje i iz a io al e p o et e politike i st ategije az itka p o eta i
i fo a ijsko ko u ika ijske i f ast uktu e početko . stolje a u uskoj su i te ak iji s
razvojem ITS-a. Na očito i t e alo p o et u politiku, fokusi a u a ko ido e, dopu iti IT“ i
logistički us je e ji a. )a dokazi a je go je t d je do olja je u id u aktual e p og a e i
s je i e az oja eu opske p o et e i f ast uktu e. Postoje a t a seu opska eža (TEN) na
pod učju EU i pa eu opski ko ido i s e iše se p ilagođuju IT“ k ite iji a, tako da se p ih a a
p istup uild+IT“. Naglasak je a p eo ije ta iji s esto og a d uge ekološki i e e getski
po olj ije ači e p ije oza put ika i o a, uz jelo itu transportnu uslugu od kraja do kraja.
dudu i da je IT“ ključ a od ed i a az oja p o eta, t a spo ta i logistike u p oj polo i i .
stolje a, za očeki ati je uključi a je z ačaj og dijela i fo atičke zajed i e u te p ojekte. U
razvoju ITS-a primjenjuju se o jekt o o ije ti a e etode i po agala, što je u skladu s
33
az oje i fo atičke teh ologije. P o le atika fizičke i logičke a hitektu e IT“-a predmet je
posebnog razmatranja.
. . Očekiva e koristi od uvođe ja ITS
Direktne koristi od ITS-a mogu imati ope ate i esto e ili željez ičke eže, ko is i i
ozila, las i i o e, put i i, ljudi koji ži e ili ade duž p o et i a, s aki sa azličiti pot e a a
i zahtjevima.19
O dje i aju četi i gla e g upe stakeholde a:
1. vlasnici i upravitelji transportne mreže rež i operatori

2. vozači vozila i skup operatera koris ika reže
3. put i i, špediteri otpre a ro e i drugi tra sport i koris i i
4. Gradski planeri i regionalne uprave
IT“ se isi i aju ogo po uda za s e ko is ike, ali t žište e iti us je e o prema
s edištu az oja p oiz oda i se isa za ozače skupi e ope ato a i ko is ike t a spo ta gdje
e posljed ju iječ i ati kupo i a p oiz oda. P e a to e ope ato i t a spo t e eže, pla e i
u g ado i a i egio al i o ga i, e t e ati pu o iše p oakti i p istup ko ište ju IT“-a kroz
az oj o e politike koja e o i se isi ati ši u zajed i u. O dje e sigu o iti pot e o
t a spo t e ope ato e i pla e e ujedi iti te jiho i ekspe tiza a t asi ati uspješ u
primjenu ITS-a ši o s ijeta. )a stvarnu izgradnju ITS - postoje azličiti t a spo t i p o le i,
o i o aju osigu ati eliči e ili ko isti za z ačaja oj ko is ika i stakeholde a. “a IT“-om
put i i ogu osigu ati ko isti k oz po e a je sigu osti, olju i fo i a ost, e i ko fo i
s a je je e e a puto a ja. IT“ ože po o i eži i skupu ope ate a k oz olji i efikas ije
se isi a je. IT“ ože po o i g adski auto iteti a i stitu ija a u i ple e ta iji politike i
od eđi a ju pot e a te osigu ati od ži ost i fu k io al ost susta a za sljede e stolje e.
2.7.1. Smanjenje nezgoda

IT“ ože p ido ijeti s a je u oja ezgoda, jiho o opsluži a ju i e e u
potrebnom za servisiranje nezgoda osigurava potrebne resurse (sredstva) za reakciju na te
događaje. Naj až ija aplika ija uključuje up a lja je zi o upozo e je, po at a
i fo a ija ozaču, up a lja je i adzi a je ozila i ozača. M oge aplika ije e po e ati
sigu ost od po eđi a ja ko is ika, a očito dje e, sta ijih ljudi, itd.

19
34
Neki p i je i uključuju:
 adaptivni sustav kontrole brzine

 detek ija iz e ad ih događaja i upozo e ja susta a
 brzo vrijeme reakcije na nezgodu
 susta i ka e a za zi u i iz še je p o et ih sig ala
 auto atsko up a lja je p o eto za pješake i i ikliste
 nadziranje vremenskih i mikroklimatskih uvjeta
 po e a je ogu osti p ed iđa ja susta a
 susta za sp eča a je suda a
. . . S a je je zaguše ja
)aguše je p o et i a je eliki p o le za s e g upe ko is ika pa stoga po e a je
efikas osti postoje eg t a spo t og susta a p edsta lja aža ilj p og a a IT“ ši o s ijeta.
)aguše je se ože s a jiti up a lja je pot až jo , po oljša ji a efikas osti t a spo t e
eže, i aspo eđi a je p ije oz ih zahtje a a d uge ido e p ije oza.
M ogi IT“ se isi po ažu u laža a ju zaguše ja:
 up a lja je pot až jo : ta ife, elekt o ičko pla a je, p istup up a lja ju

 efikas ost eže: up a lja je ši oko ežo a te ija, up a lja je zi o k eta ja,
mjerenje i kontrola ulaza na rampama, otkrivanje i upravljanje iznenadnim
događaji a, i fo i a je ozača
 odel poti a ja po o i : p edput o i fo i a je, da a je p io iteta auto usi a,
sustav informiranja putnika
. . . Nadzira je i zaštita okoliša

Od ži a o il ost e ože se ost a iti ez zaštite i po oljša ja okoliša. M ogi g ado i
su pri ije ili IT“ za s a je je p o le a zagađe ja z aka, pose o u e t i a g ado a.
O ečiš e je z aka je pogo ša o u u jeti a p o et og zaguše ja, tako eka IT“ je e ja
po oljša aju efikas ost od ija ja p o eta uz s a je je zagađe ja z aka.
Takvi specifič i se isi uključuju: adzi a je zagađe ja z aka, i fo i a je o k aliteti z aka,

zahtije a je st ategije up a lja ja, p istup up a lja ju a te ija sa isoki stup je zagađe ja
zraka.
2.7.4. Produktivnost i operativna efikasnost

IT“ i ple e ta ija često s iža a ope ati e t oško e i o ez o po oljša a
p odukti ost. Kako je s a je je t oško a od i te esa za s e ko is ike p o et i a, a
odgo a aju e ko isti su z ačaj e za las ike ozila i ope ate e i f ast uktu e auto esta. IT“
35
op ije uključuju : automatsku lokaciju vozila (AVL), automatsku otpremu robe, Kompjtorski
dispeče i g CAD , adzi a je ozača, elekt o ička aplata taksa.
2.7.5. Komfor za korisnike

)a ko is ike t a spo t og susta a je eo a až a udo ost, zaštita p i at osti,
povjerenje, sigurnost (miran). Sa ITS servisima mogu dati bolje predputne informacije o
u jeti a puto a ja , uključuju i podatke o t aja ju zaguše ja, i fo a ije o e e ski
u jeti a, a taj ači se s a juje st es ozači a. )a ja e ko is ike t a spo ta ože o
osigu ati i fo a ije o alte ati i se isi a, tako da put ik ko ti ui a o ože p atiti s oj
put sa i i u o p ekida i ep ilika poteško a . O aj IT“ se is uključuje:
st a o e e sko i fo i a je, di a ički iz o ute, st a o e sko i fo i a je o javnom
t a spo tu, elekt o ičko pla a je u ja o t a spo tu.
4.Razvoj inteligentnih vozila i automatizovanih prometnica
4.1. Senzorska tehnika

“ao a aj i se zo i koji se ko iste u IT“-u p edsta ljaju hu ska dostig u a teh ike. O i
ogu iti posta lje i a sa o putu pose i ači i a o ti anja pri izgradnji puta,
naknadno, ili u neposrednojblizini puta.
U p a ilu s ako i telige t o po aša je pod azu ije a sposo ost p ikuplja ja i o ade
podataka o ok uže ju u koje u se i telige t i susta i alazi.
Se zor se ože defi irati kao i put-output sustava koji ože reagirati a svjetlo, topli u,
pritisak, električ o ili ag etsko polje, ko e tra iju pli ova itd. proizvode i određe i sig al
o stanju medija gdje se nalazi.20
Senzore ože o klasifi i ati a sljede i ači :
- strujni i naponski senzori

- megnetski senzori
- akustički se zo i
- temperaturni ili toplinski senzori
- svjetlosni (elektromagnetski ) senzori
- hemijski senzori
- biologijski senzori
- eha ički se zo i
20
Izvor : www.its-croatia.hr
36
Detektore ože o az stati a sljede i ači :
- induktivna petlja
- radarski sustav
- infracrveni
- akustički
- magnetski
- pneumatska cijev
- piezoelekt ički
- optoelekt ički
- videosustavi
- primopredajnici u vozilu21
Postoje az i p i ipi a koji a se zas i a ad po e utih se zo a sada e o po liže

o jas iti ajčeš e ko ište e se zo e koji su se zbog svojih osobina izdvojili u odnosu na ostale i
t e ut u su aso o u upot e i p iliko ealizi a ja zada e i telig e e este. U o e se zo a
spadaju :
 Kamere
 Infracrveni senzori
 Radio senzori
 Optički se zo i
 Lasersko radarski senzor
 Induktivni loop senzori
 Senzori za detekciju vremenskih uslova22
4.1.1.Kamere
Daje eal u sliku sao a aj ih uslo a a esti. Poda i se p o esui aju po o u

ik op o eso a s ješte og u u eđaju za detek iju ideo slika
21
Izvor :forum.fpz.unizg.hr
22
Izvor : www.elektroway.hr
37
“lika . Video siste za adzo sao a aja, e ide ti a je p ek šaja i detek iju egista skih
tablica
4.1.2. Infracrveni senzori
Infracrveni senzori se koriste za detekciju vozila i njihove brzine. Dijele se na:
 aktivne i
 pasivne infracrvene senzore.
Aktivni infracrveni senzori emitiraju svjetlosni snop na po ši u este i je e ije e pot e o

da se eflekti a i sig al ati do u eđaja. Kada se ozilo ađe a putu lase skog s opa ije e
koje je potrebno da se snop vrati je smanjeno
O a sta i f a e og se zo a e ože aditi u loši e e ski uslo i a jer kratka talasna

duži a koja je e ito a a e ože p od ijeti k oz s ijeg i kišu.
Pasi i i f a e i se zo i detektuju ozila a esti je e je i f a e e e e gije koja z ači sa

pod učja detek ijske zo e. Vozilo e u ijek i ati te pe atu u azličitu od ok uže ja tj. este
Mogu ost i te fe e ije sa d ugi u eđaji a je eo a ala udu i da se adi o pasi oj

teh ologiji. O a sta se zo a se posta lja a postolje ili a postoje i stu di ekt o iz ad este.
Njegov rad je nezavisan o vremenskim prilikama.23
23
eskola.hfd.hr
38
Slika 5. Detekciona zona pasivnih infracrvenih senzora
4.1.3.Radio senzori
Radio senzor prenose elektromagnetne signale te u svojoj konstrukciji zahtijevaju
k alitet u o adu sig ala koja e o ogu iti p e os i fo a ije a RF osio u. Najz ačaj iji
predsta ik adio se zo a jeste ada . Rada je adio se zo koji o ogu a a ut đi a je pozi ije
i brzine vozila.
Mik otalas i ada fu k io iše a taj ači sto se e e gija ozila t a s ituje se zo i a, te se
p et a a u i fo a ije sao a aj og toka, idlji e za ozače.24
Slika 6. Mikrotalasni radar
. . . Akustič i se zori
Akustič i se zo i je e p ijelaz ozila a od eđe oj dio i i, jiho o p isust o i zi u
tako što p epoz aje z uč u e e giju ili z uko e p oiz ede e od st a e sao a aja, od os o
detekto a je uke p oiz ede e od dodi a točko a s esto o podlogo i sl. 25
24
Izvor :www.zomel.open.hr
39
“lika .Akustič i se zo i
. . . Optički se zori
Optički se zo i se ko iste za azličita je e ja. U ogu osti su je iti te ep atu u,
p itisak, adija iju, ag et o polje i slič o. U sao a aju se aj e i dijelo ko iste za
mjerenje temperature po ši e este. Optički se zo i se često ko iste sa tz . eteo ološki
se zo i a kako i se do ile što p e iz ije i fo a ije o te pe atu i po ši e este. 26
“lika .Optički se zo i
25
Izvor : www.zomel.open.hr
26
Izvor : eskola.hfd.hr
40
4.1.6. Lasersko-radarski senzori
Lasersko- ada ski se zo i o ogu a aju detek iju uslo a a esti. Ut đuje e i o da li je
asflat a esti oka ili suh. O e i fo a ije se zati p e ose do ozača esta-vozilo
ko u ika ijo a s e u ilju o ogu a a ja sigu og od ija ja sao a aja. 27
Slika 9. Lasersko-radarski senzori
4.1.7. Induktivna petlja
Induktivna petlja ajčeš a je sta detekto a koja se ug ađuje u go ji sloj asfalta.

O ogu uje detek iju p isut osti ozila, gusto e i zi e. Ug ad o iše petlji a od eđe i
razmacima (npr. 500 m u gradu ili 1 do 2 km u u al o pod učju ogu se do iti poda i o
protoku vozila. Obradom ovih podataka u centru za upravljanje prometom se generiraju poruke
o brzini na VMS.28
27
Izvor : www.elektroway.hr
28
41
Slika 10. Induktivna petlja
O a sta se zo a se ajčeš e ko isti za oja je auto o ila a esti ali i za mjerenje brzine
s akog ozila. O o što je aj e a p ed ost o ak ih se zo a jeste a ji t oško i u od osu a
d uge ste se zo e optički, i f a e i i slič o . No, što se edostataka i dukti ih loop
se zo a tiče, aj e i od jih s akako jeste kopa je jed og dijela este kako i se posta ili što što
egati o utječe a k alitet i ijek t aja ja po ši e este.
4.1.8. Senzori za detekciju vremenskih uslova
Postoji više sta o ih se zo a a to su:
 Atmosferski senzori
 Termometri
 Barometri
 Hidrometri
 Vjetrokazi
 Kiš i i st u e ti
 Po ši ski se zo i
42
Slika 11. Senzori za detekciju vremenskih uslova
Detekto i koji se ug ađuju iz ad kol ika ajčeš e su ik o al i, i f a e i i ult az uč i.

Mikrovalni detektori emitiraju valove i detektira reflekti a u e e giju od dolaze eg ozila p eko
antene. Infracrveni detektori se montira iznad zone detekcije. Prolazak vozila mijenja intenzitet
eflekti a og z ače ja što se ko isti za detek iju.
Osi klasič ih se zo a i detekto a, za IT“ su od pose og z ačaja i telige t i se zo i. Di a ički

az oj ik oelekt o ike i a oteh ologije o ogu uje poja u inteligentnih senzora koji e u
udu osti p o ije iti je e i st u e te, i dust ijsku op e u i t a spo t a s edst a.
Razvoj inteligentnih senzora vezan je ne samo za hardver nego i softverska i komunikacijsko-

ež a ješe ja. Od pose og je z ačaja su sučelja za p ikuplja je podataka te up a lja je
detektorima.
U ve i i slučajeva i telige t i detektori sadrže hardverska osjetila i ikropro esor koji

o rađuje podatke prikupljene od velikog broja naprava i kombinira ih tako da stvara procjenu
parametara od interesa za promatranje.29
Inteligentni detektori se pojavljuju kao :
 akcelerometri
 biosenzori
 optički se zo i
29
Izvor : www.its-croatia.hr
43
 magnetski senzori
 kemijski senzori30
PRIMJENA ITS-A U LOGISTICI
1. ITS RJEŠENJA U KORIŠTENJU MREŽE CESTA
Posljed jih ekoliko dekada o ilježila je po e a a p i je a i fo atičke teh ologije i

ko u ika ija u s i sekto i a gospoda st a. “ekto t a spo ta takođe se je okoristio ovim
ap etko , pute u ap ijeđe ih usluga što su p uže e ko is i i a esto e eže. Ko ište je
30
44
esto ih eža da as je e e ego ikad. Po ast p o eto a ja kao i p o je a u a i u
p o eto a ja aglaša a pot e u ap edo a ja u ko t oli i fu k io i a ju postoje ih esto ih
eža. I telige t i t a spo t i susta i /IT“/ apajaju se ap ed i teh ologija a o ade
informacija, telekomunikacijama i elektronikom, dok ih s druge strane upotpunjuju. ITS rezultira
sigu iji i uči ko itiji t a spo t i sustavima za putnike i terete, kako u gradskim centrima
tako i u u al i pod učji a. IT“ o ogu uje ko is e i fo a ije u eal o e e u
auto o ilisti a i ko e ijal i p ije oz i i a, kao i ope ate i a esto e eže. IT“
p i je e ogu e je g upi ati u skupine usluga, od kojih je jedna takva prikazana u tablici 1. Iako
IT“ opsk ljuje až e teh ologije kao potpo u ko t oli p o eto a ja, IT“ i ko t ola isu,
identi_ni pojmovi. Postoje operaciona pitanja Iproblemil koji su malo ili ni malo u vezi s ITS
tehnologija a. I o uto, eke IT“ sasta i e s od ije su iše pla i a ju ego ko t oli
cestovnog prometa.
Ta li a : Ide tifi i a je IT“ p i je a za usluge u uta esto e eže31
INFORMACIJE ZA KORISNIKE
Informacije za putnike
Us je a a je a žele u estu
P ilagod a ož je i eze a ija
Put i ke usluge i eze a ije
KONTROLA PROMETA
Kontrola prometa
Upravljanje slu_ajnim doga_ajem
Up a lja je p o et o pot až jo
Mo ito i g sta ja okoliša
Up a lja je i od ža a je
Di a ičko p o o e je i automatizirana primjena zakona
Sigurnost korisnika na cesti bez vozila
Sigurnost i kontrola multi- odal og ask žja
31
Doc.dr. Abidin Deljanin, Nastavni materijal za logistiku, Primjena i Razvoj ITS, Sarajevo, 2010.
45
Sigurnost i kontrola multi- odal og ask žja
JAVNI TRANSPORT
Kontrola javnog transporta
Informiranje na tranzitnim cestama
Transport p ilagođe pot až ji
Sigurnost javnog transporta
ELEKTRON“KO PLADANJE
“luž a za elekt o sko pla a je
KOMERCIJALNO KORIŠTENJE VO)ILA
Elekt o sko iz še je p opisa ih a i skih fo al osti
Automatski pregled sigurnosti na rubu ceste
Kontrola sigurnosti u vozilu
Administrativni postupci
Upravljanje komercijalnim voznim parkom
Upravljanje intermodalnim teretnim transportom
UPRAVLJANJE IZVANREDNIM STANJEM
Objava izvanrednog stanja i osobna sigurnost
I te e ija u iz a ed o događaju s opasnim
materijalom (npr.zapaljivim)
Upravljanje vozilom u izvanrednom stanju
Upravljanje i kontrola u slu_aju katastrofe
NAPREDNI SUSTAVI KONTROLE I SIGURNOSTI VOZILA
Izbjegavanje sudara (na vozilima)
46
Izbjegavanje sudara (na infrastrukturi)
Po e a je sigu osti ož je zas o a o a se zo i a
Kontrola sigurnosti
Raspo eđi a je „s edsta a za o uzda a je p ije suda a
Auto atizi a o ođe je ozila
“LUŽdA )A U“KALDIŠTENJE PODATAKA
Up a lja je poda i a o e e u i okolišu
Upravljanje arhivom podataka
2. LOKACIJSKE I NAVIGACIJSKE ITS USLUGE
. . Svrha sustava i koris ički zahtjevi
IT“ usluga ut i odič i a iga ija Route Guida e a d Na igatio –RGN) pripada
skupini putnih informacija ( TI ITS . Usluge RGN ože se realizirati putem relativno samostalnog
sustava kao dijela integriranog sustava putnih informacija ( TI ITS ) ili u okviru sustava Lokacije i
navigacije.
47
Navigacijski sistemi vozila mogu se temeljiti na:32
- ze aljski susta i a ko ište je G“M, UMTS i drugih sustava),

- satelitski a iga ijski susta i a GP“, GLONA““, EutelT a ks id . koji o ogu uju
pok i e ost a o i pod učji a koja ze aljski susta i e pok i aju.
P a e je i us je a a je uti a je ozila i put ika p eko o il ih elijskih telekomunikacijskih
susta a postaje s e aktual ije z og di a ičkog az oja i dostup osti tih susta a. U zat o e i
p osto i a podze e ga aže isl. od os o g adski uli a a gdje je oteža p ija
elekt o ag etskog sig ala ko iste se dodat a teh ička ješenja- inercijski sustavi itd. Za razliku
od klasič og put og us je a a ja po o u autoka te a papi u, susta RGN iz aču a a
opti al u utu i daje upute ozaču izual i dijag a i a i si tetizi a i glaso kako do i do
spe ifi i a og od edišta. Uz ko ište je statičkih i fo a ija s CD-ROM digital e ape ogu e je
kombiniranje stvarnovremenskih informacija kako bi se izbjegle rute na kojima postoji
zaguše je p o eta.
2. . )ahtjevi koris ika i fu k ijska spe ifika ija usluga rut og vodiča i aviga ije RGN
Slič o d ugi IT“ usluga a, zahtje e ko is ika RGN usluga eophod o je ist ažiti i
spe ifi i ati tako da se ogu iz esti odgo a aju e fu k ijske spe ifika ije susta a RGN kao
sa ostal og susta a ili dijela ši eg i teg i a og susta a. Ključ e ko isti od susta a RGN i at e
i di idual i ko is i i i da atelji usluga, dok e epos ed i do i i za d uge stakeholde e iti
znatno manji.
P e a ezultati a p o ede ih ist aži a ja u p ojektu KAREN i p eli i a i ist aži a ji a u

ze lja a s ed je i istoč e Eu ope CEE u ta li i je p ikaza dio usuglaše ih zahtje a za
uslugama RGN.
Posebni zahtjevi korisnika i interes davatelja usluga vezani su uz:33
- pozicijsku preciznost, npr. pri identifikaciji korektne linije – 1 metar,

- vrijeme odziva sustava (od nekoliko sekundi do nekoliko minuta) tako da se ostvari
„ eal-ti e p eze ta ija ,
- ko ište je o il og elijskog susta a G“M-GPRS) za dvosmjernu komunikaciju sa
s ediš ji aču alo ,
- zaštititi p i at osti ko is ika,
- integracija s drugim lokacijskim sustavima,
32
P of.d .s .doš jak, I.: Inteligentni transportni sustavi 1, “ eučilište u )ag e u, .;st .: .
33
Prof.dr.sc.Bošnjak, I.: Inteligentni transportni sustavi 1, Sveučilište u Zagrebu, 2006.;str.:208.
48
- zajed ičko financiranje razvoja sustava RGN.
Fu k ijsko spe ifika ijo susta a RGN a azi i logičkog odela defi i aju se:34
- fu k ijski p o esi susta a RGN koji e iti fizički ezide t i u azličiti podsusta i a i
modulima,
- tokovi podataka (informacija) za usluge RGN,
- ješe ja ko is ičkog sučelja,
- pe fo a e od os o „do ota susta a RGN,
- teh ološka og a iče ja,
- eteh ološka og a iče ja o ga iza ijska, p a a, eko o ska .
Ako ozač zahtije a di a ičko uti a je, tada je pot e o ost a iti ko u ika iju sa
s ediš ji e t o koji p ikuplja st a o e e ske podatke i te elje toga kalkuli a aj olju
utu do želje og od edišta. To fu k io al o z ači da p o es a šalje zahtje p o esu gdje se
dalje akti i aju p o esi eza i za loka iju i p o aču uti a ja. Ako se e ože ealizi ati
di a ičko uti a je, tada p o es a šalje zahtje p e a p o esu koji se ealizi a auto o o
a ođe je ozila.
Ta ela . Ko is ički zahtje i RGN usluga
Referentna Koris ički zahtjevi

oznaka
UR 6.1 sustav e vozači a preporučiti rute do spe ifi ira og odredišta
UR 6.2. sustav ože ide tifi irati vozila u estov oj reži
UR 6.3. sustav ože i ati ogu ost odifika ije aviga ijskih i struk ija u slučaju
pogreš og skreta ja
UR 6.4. sustav ože pružiti rut u informaciju o dolasku do P&R lokacije sa slobodnim
mjestima za parkiranje
UR 6.5. sustav ože i ati ogu ost uključiva ja stvar ovre e skih i for a ija
preporuče e rute
UR 6.6. sustav ože izraču ati očekiva o vrije e putova ja određe o ruto do
34
49
odredišta
UR 6.7. sustav ože i ati ogu ost pruža ja aviga ijske i for a ije pre a više
kriterija i pose i „odredišti a od i teresa“
UR 6.8. sustav ože pružiti rut e i for a ije vizual i i govor i i struk ija a
UR 6.9. sustav ože iti logički strukturira tako da je vrlo olakša pristup do
ajčeš e korište ih fu k ija
UR 6.10. sustav ože podržavati dvos jer u podatkov u i govor u ko u ika iju sa
vozilom
Ist aži a ja pokazuju da je akti ost RGN susta a u p o edu eza a za g adsko ok uže je.
Ko is i i očekuju p ilagođe o sučelje Hu a Ma hi e I te fa es tako da u os želje e
destinacije bude jednostavno izveden selekcijom iz integriranog indeksa naziva ulica ili lokacija.
Ma keti ško-teh ološki usuglaše i zahtje i ko is ika za uslugama RGN preslikavaju se u

pod ža aju e fu k ijske p o ese tako da ijedi
UR RNG FPRGN
gdje je si ol za eko eiz azito p eslika a je. Ko is ik e ože potpu o p e iz o iskazati

zahtje e iti poz a ati s e ogu osti o ih teh ičkih ješe ja tako da je až o o ogu iti
aso ija iju i o oga i a je ješe ja u ite ati i „što? kako ? iklusi a.
2.3. Struktura sustava za lokaciju i navigaciju vozila
Moderni lokacijski i navigacijski sustav se sastoji od nekih ili svih modula koji su prikazani na
slici 1 .
50
PLANIRANJE UPRAVLJANJE
RUTOM
RUTE
“UČELJE
ČOVJEK-STROJ
dEŽIČNE
KOMUNIKACIJE
BAZA DIGITALIZIRANE KARTE
U“KLAĐIVANJE KARTE
POZICIONIRANJE
“lika . Os o i odel susta a za lo i a je i a ođe je
Model koji je p ikaza a sli i ože i ati azličite o like. O i oduli ogu iti
i ple e ti a i sa azličiti ha d e o i soft e o . daza podataka digitalizi a ih ka ata sad ži
informacije u unaprijed definiranom for atu, tako da se ože o ađi ati sa ka ta a eza i
fu k ija a koje up a o osigu a aju ide tifi i a je i od eđi a je loka ija, az sta a je
prometnica, prometne regulacije i putne informacije. Stoga karta predstavlja geometriju
po ši e )e lje, te i o a o poz a ati ele a t e koo di at e susta e ko ište e u azličiti
aza a ka ata adi p a il og ko ište ja fu k io al ih eza azličitih ka ata.
Modul za planiranje ruteo ogu a a p o es pla i a ja ute p ije i tijeko ož je. To je jeda o
od temeljnih izlaz ih ješe ja pod učja a iga ije ozila. Pla i a je uta se ože dalje
klasifi i ati u d ije g upe i to pla i a je skup o za iše ozila , gdje se pla i a ute iz eđu iše
desti a ija za s a ozila a p o at a o seg e tu eže, i pojedi ač a uta za svako vozilo
pose o, gdje pla za pojedi ač u utu je p e izi a za pojedi ač o ozilo na promatranoj
lokaciji.
Cilj je pro a i ajkra i puta od iz ora A do ilja d puto a ja za postoje e pro et e u jete a
reži za što je raz ije e i roj algoritama i postupaka. Planiranje putovanja je proces koji
po aže ozači a pla i a je ute toko puto a ja, koja se te elji a osigu a a ju ka te za
bazu podataka karata, ako je dostupna, u realnom vremenu primanje informacija o prometu
p eko ežič e ko u ika ijske eže. P o je lji e koje služe kao k ite iji za opti izi a je u
planiranju ruta od kojih zavisi kvaliteta usluge su rastojanje, vrijeme putovanja, brzina , broj
skretanja , prometna svjetla i promjenljive prometne informacije.
51
Modul pozicioni a ja o jedi juje azličite podatke do i e e od se zo a ili ko isti adio sig ale
za auto atsko ješa a je pozi ije ozila ili pute o il og u eđaja za ide tifika iju puta koji
se putuje osigurava pristup svakoj dionici puta. Modul za pozicioniranje je ključ a ko po e ta
svakog sustava za lokaciju i navigaciju vozila.
Po o i ozaču, ilo da se adi o od eđi a ju loka ije ozila ili po aga je p i a e i a ju

vozilom moraju biti izvedene veoma precizno. Radi toga, precizno i pouzdano pozicioniranje
vozila je p edu jet za ilo koji do a susta loka ije i a iga ije ozila. Pozi io i a je uključuje
od eđi a je koo di ata ozila a po ši i ze lje.
Ne ože se sa o jed i se zo o od editi pozi ija ozila i i fo a ija o loka iji sa

pot e o toč oš u za susta loka ije i a iga ije ozila. Op e ito ješe je je o jedi ja a je
i fo a ija od azličitog oja se zo a . P e a to e odul za pozi io i a je tipič o i teg i a
azličite se zo e, čije ko po e te eđuso o djeluju zado olja aju i zahtje e sustava.
Op i se zor pozi ije i pra a je eo a aža za ješa a je p o le a loka ije i a iga ije. Op i
se zo ože osigu ati i fo a iju o pozi iji ozila uzi aju i u o zi po ši u )e lje. Naj iše
ko ište a teh ologija za od eđi a je op e pozi ije ozila je magnetni kompas i GPS (Global
Positio i g “ ste . GP“ se sastoji od satelita u šest o ita sa po četi i satelita u o iti.
Relativni senzor e ože od editi op i s je ili pozi iju espekti aju i efe e t i koo di at i
sustav.
Slika 2. Globalni pozicijski sustav
52
GPS (Global Positioning System ) satelitski bazirani radio navigacijski sustav. Sastoji se od tri
dijela:
- sateliti (prostorni segment),

- ko is ički seg e t p ije ik ,
- kontrolni segment ( regulacija i upravljanje),
Tehnologija od eđi a ja loka ije od os o pozi ije esto og ozila p eko satelita u os o i je
ista kao p i od eđi a ju pozi ije oda ili z akoplo a. “atelitski p ija ik u ozilu t e a i ati
optičku idlji ost s a e četi i satelita tako da se ože iz e e a proleta signala iz aču ati
pozicija vozila.
Osi a e ičkog „glo al og pozi ijskog susta a GP“, ko isti se i uski susta GLONA““, a u
pripremi je i europski satelitski sustav Galileo. Naziv „glo al i a iga ijski satelitski susta
GNSS (Global Navigation Satelite System) pok i a ta t i susta a te o e slič e susta e koji e iti
la si a i. P e iz ost od eđi a ja pozi ije kod dife e ijal ih susta a je u ok i u , eta a. Ako
je ozilo u podze oj ga aži, tu elu ili zaklo je o zg ada a, tada se ko iste d ugi
ko ple e ta i ači i :
- ži oskop ili i e ijal i susta i,

- p eslika a je ili iz aču i iz digital ih ka ata,
- po o u te i ala o il e elijske eže.
Modul aza podataka digitalizi a ih ka ata o ogu a a ealizi a je ogih fu k ija susta a za
lociranje i a ođe je ozila. Da i to ogao ost a iti susta t e a osigu ati:
1. p ikaz ka te u čitlji o i azu lji o o liku,

2. loka iju ad esa ili od edište ko iste i ad esu uli e ili lisku dio i u,
3. iz aču a a je ute puto a ja,
4. ođe je ozača duž iz aču ate rute,
5. usklađi a je puta je ozila ut đe u a te elju se zo a a ozilu sa poz ato ežo
p o et i a, te še i stal o usklađi a je iste,
6. osigurava putne informacije za upravljanje putovanjem, informacije o stanju u prometu,
hotelima restoranima.
Uspješ o ješa a je ko pleks og p o le a loka ije i a iga ije ozila t aži od susta a da
p o ig o i a isku azi u detalja i da se ko e t i a a gla a s ojst a p o le a ulaze i u
detalje kasnije. Ova ideja od jednostavnijeg koraka do generaliziranja proble a je iše azi ski
53
zahtje koji je fokusi a a azličite azi e detalja. O a teh ika je eo a uspješ a u s a je ju
ko pleks osti p o le a. O aka p istup ješa a ju p o le a osigu a a hije a hijski
o ga izi a a aza ka ata koja je o ga izi a a u četi i razine od razine 0 do razine 3.
- razina 0 uključuje s e puto e a eži i po eza e i fo a ije eophod e za

navigaciju.
- razina 1 uključuje sa i e p o et i e, a te ije i auto este
- razina 2 uključuje a te ije i auto este
- razina 3 uključuje sa o auto este.
Modul za usklađi a je karte i a eo a až u ulogu u susta u loka ije i a iga ije

ozila. Ko ište je digital ih ka ata za susta pozi io i a ja o a osigu ati pouzda ost i
p e iz ost. Osigu a je pod ške ozaču p i a e i a ju ili ko igi a ju pozi ije ozila na karti
adi ko igi a ja g ešaka u susta u loka ije i a iga ije ozila zahtije a p e iz o poz a a je
pozicije vozila.
Usklađi a je karteje postupak usklađi a ja pozi ije ili -putanje) izmjerene ili dobivene
od modula za pozicioniranje te povezivanje tako dobivene pozicije sa lokacijom na karti koja se
nalazi u bazi podataka karata.
O a teh ika ože po e ati toč ost za odul pozi io i a ja pod u jeto da je aza podataka
ka ata azu lji a i p e iz a. Tipič i zahtje za p e iz oš u a uli a a u u a i pod učji a je
15 metara.
54
“lika . “usta usklađi a ja ka ata sa pozi ijo ozila
Veliči a esigu osti u susta u usklađi a ja ka te ože se p oši iti a e ogu ost
iz aču a pozi ije ili puta je sa pozi ijo koja je očita a a ka ti. Kada se e ože od editi
sigu a pozi ija ozila a ka ti zase a seg e t puta ože se od editi op a pozi ija ozila, te
se po o o iz šiti usuglaša a je sa pozi ijo a ka ti. O o e eli i i ati ku uli a e g eške do
sljede eg ko aka usuglaša a ja ka te. O ak o p o ođe je p o esa za s aki uzastop i k ug
osigu a a e u p e iz ost od eđi a ja pozi ije za susta .
Modul za upravljanje vozilom na ruti ealizi ap o es ođe ja ozača duž ute.

Up a lja je uto je p o es ođe ja ozača duž ute ge e i a od strane modula za planiranje
ruta. On koristi izlaze od modula za planiranje ruta, i sustava za pozicioniranje, kojeg koriste
ozila a uti. Doda a je a odul aze podataka o ka ta a, susta za pozi io i a je ože iti
usuglaše sa odulo za pozi io i a je i odul za usuglaša a je ka ata.
Up a lja je uto je p o es up a lja ja ozača duž ute koji ge e i a odul pla i a ja

puto a ja. O zahtije a po o od p e iz og pozi io i a ja i aze podataka ka ata koja ože
prepoznati trenutnu poziciju ozila te ge e i ati up a ljačke upute u eal o e e u koje se
često ije jaju.
55
Vođe je ože iti p ije puto a ja ili u eal o e e u tijeko puto a ja. P ed put o
ođe je ože iti ozaču p eze ti a o u o liku p i ta og iz ještaja. Pisa a iz ješ a ogu biti
isto jet a za put ičke age ije, i st uk ije za p o je u s je a. O e upute uključuju p o je u
s je a, azi e uli a, dio i e puto a ja. T aže je aze ka ata, p e iz og odula za
pozi io i a je, zahtje a iz aču a a ja u eal o e e u osigu a aju i t aže e ko isti.
2.4. Primjena GPS i DGPS u ITS aplikacijama
O is o os o oj i ači i usluge RGN auto o i, e t al o-di a ički ili dual i ači

ada p i je juju se azličite teh ologije ada od os o teh ička ješe ja p ilagođe a čo jeku.
Neka od teh ičkih ješe ja dostup a su kao goto i p oiz odi a t žištu, od os o ug ađuju se
kao dodat a op e a u ozila. “učelje čo jek-stroj (HMI-Human Machine Interface) vrlo su
z ačaj a za uči ko itost i sigu ost usluge rutiranja i navigacije.
Autonomni rutni vodič Auto o ous Route Guida e iz aču a a opti al e ute a
„o - oa d aču al oj op e i u ozilu uz ko ište je „o - oa d digitzal e ape. Vozač upisuje
ilj puto a ja, a a iga ijsko aču alo od eđuje aj olji put a te elju postoje e loka ije ozila
koju daje GP“ ili DGP“ p ija ik i digital e ape. Ako a ask ižju ozač pog eš o sk e e,
navigacijska oprema prepoznaje i daje novi plan puta.
U e tralizira o di a ičko rut o vodiču ( Centraliesed Dynamic Route Guidance)

obrada zahtijeva obavlja se u s ediš je aču alu p o et og i fo a ijskog e t a koje
aspolaže di a ički poda i a o sta ju p o eta. Nako zahtje a iz ozila u s ediš je
aču alu iz aču a a se opti al a uta i skup uputa šalje se at ag ozilu a s ako ask ižju.
Vozilo je opre lje o duple ski ko u ika ijski susta o te ko isti i f a e e us je i ače
i f a ed ea o s aspo eđe e a g adski ask ižji a. Digital a apa u op e i ozila ije
neophodna.
Dual i od rut og vodiča (Dual Mode Route Guidance) je kombinacija autonomnog i

e t alizi a og ut og odiča. Ako auto o i a iga ijski susta dopu je RD“/TMC
prijamnikom tako da se prometne poruke dekodiraju i lociraju na digitalnoj mapi, tada je to tzv.
dual i od rut og vodiča. Taka susta o ogu uje u aža a je st a e p o etne situacije na
uli a a i iz jega a je uli a i zo a s p o et i zaguše je .
Autonomni navigacijski sustav ug ađe u ozilo či e :35
- navigacijsko (on- oa d aču alo,
35
56
- GPS (DGPS ili drugi) prijamnik,
- se zo i a kotači a ozila,
- magnetski kompas,
- CD ili DVD player,
- cestovna digitalna mapa (pohranjena na CD_ROM ili DVD-u).
Na iga ijsko aču alo spoje o sa GP“ p ija iko o ogu uje tek lo g u o p osto o
pozicioniranje (+/- 100 m). Za preciznije pozicioniranje i lociranje vozila na digitalnoj mapi
uključi o s p ikazo uli a pot e a je dodat a op e a. Teh iko pozi io i a ja od eđuju se
koo di ate ozila u od osu a eku efe e t u točku. Ako je poz ata počet a loka ija i s a
p e ješta ja ozila u D p osto u, ogu e je i teg i ati p ijeđe u udalje ost i smjer putovanja
u od osu a poz atu loka iju. Radi postiza ja e e tač osti p i je juju se išese zo ski susta i
s elati i se zo i a se zo i a kotači a, ži oskopi id .
Modul digital e ape pod ža a fu k ije p ikaza ekto ski kodi a e esto e eže,
lo i a je od edišta, p ijeđe e kilo et e, ođe je od eđe o uto i da a je put ih
i fo a ija. Od eđi a je opti al e ute od želje og od edišta p e a k ite iji a ak a e
udalje osti, ajk a eg e e a itd. o a lja se a o - oa d aču alu te elje podataka iz
digitalne mape.
Visoka razina funkcionalnih zahtjeva koju mora ispuniti sustav autonomne lokacije i navigacije
su :
1. Sustav treba imati sposobnost prepoznavanje trenutne pozicije 20 m od stvarne lokacije za

90 % vremena putovanja.
2. Sustav treba imati sposobnost prevesti trenutnu lokaciju u koordinate na karti kao i na
početku adolaze e dio i e puta.
3. Sustav mora biti sposoban predstaviti poziciju vozila na karti, te osigurati vidljivost od
operatora vozila.
4. Sustav mora osigurati primanje zahtjeva od edišta puto a ja i osigu ati pla za aj olju
utu do od edišta.
5. Sustav mora osigurati slanje audio i vizualnih uputa za direktno manevriranje koje zahtijeva
planirana ruta.
6. Sustav mora osigurati prepoznavanje kada se nalazi van rute kada je van planirane dionice
puta.
7. Sustav mora osigurati ispravno funkcioniranje i kada se nalazi van planirane rute , te
osigurati generiranje nove rute.
57
Centralizirani sustav lokacije i navigacijepute gla og aču ala Host koje se sastoji
od jed og ili iše u eđaja, ši od eđi a je loka ije i osigu a a i fo a ije za up a lja je ili
sa jeto a je jed og ili iše ozila ili u eđaja. Kod jed osta ijih susta a, jed osta i
jed os je a ko u ika ija zahtje i za ut đi a je loka ije uključuju fu k iju loka ije, odul
sučelja čo jek-st oj i odul ežič e eze. U ogo ko pleks iji susta i a, host ože
osigu ati potpu o d ost uku pod šku a iga iji d os je a ko u ika ija iz eđu hosta i
pok et og u eđaja , potpu u i teg a iju p o et ih podataka koja osigu a a di a ičko
upravljanje na ruti koje se temelji na stvarnovremenskim informacijama. Mobilna jedinica
ože i ati fu k ije loka ije i a iga ije azličite azi e.
Centralizirani sustav lokacije i navigacije koriste:
- služ a E pozi za po o ,
- služ a po o a esta a,
- žu e služ e poli ija, p otupoža a služ a, hit a po o ,
- ja i t a spo t p a e je k eta ja auto usa ,
- p i at i se isi ta i, špedi ija,.. ,
- put e i fo a ije up a lja je ozili a a uti, tutističke i fo a ije, se is e
informacije),
T i su gla a og a iče ja az oju o og susta a:
- sposobnost lociranja i navigacije,

- toč ost loka ije i učestalost ažu i a ja loka ije,
- iz o teh ologije ežič ih ko u ika ija.
“usta za auto atska t aže je loka ije ozila Auto ati ehi le lo atio AVL , ši zo
pozi io i a ozilo a dio i i puta i šalje i fo a iju hostu pute ko u ika ijske i f ast uktu e.
Host ože i ati azličite o like kao što su dispeče ski e t i, e t i za put o i fo i a je,
centri za upravljanje prometom.
Klasič i p istup za centralizirani sustav lokacije i navigacije je koncipiran tako da se sve

i fo a ije p ikupljaju o ađuju i dist i ui aju pute gla og aču ala Host, dok su a ozili a
sa o sučelja st oj-čo jek koja osigu a aju p ije i otp e u i fo a ija o is o da li je
jednosmjerni ili dvosmjerni sustav komunikacije ).
Postoje susta i gdje se u ozilu alazi po ed sučelja st oj-čo jek i susta sa azo podataka
ka ata i susta za usuglaša a je ka ta tako da se od eđe e ope a ije o a ljaju u host aču alu a
drugi dio operacija se obavlja u samom vozilu.
58
Ce tralizira i di a ički rut i odič dodatno zahtijeva duplersku komunikaciju sa
s ediš ji aču alo u p o et o i fo a ijsko e t u.
Takva komunikacija se realizira :
- ko ište je G“M/GPR“ eze,

- ežič e i f a e e ko u ika ije s us je i ači a e o s s ješte i a ask ižji
Vozač e ko u i i ati s pozi i s edište te posta iti zahtje koji e iti od eđe u
s ediš je aču alu. I st uk ije ozaču ogu iti e al e ili u d ugo o liku p i ko ište ju
nove generacije mobilnih sustava UMTS.
Rele a t e e defi i a e o e i teh ičke p epo uke za susta RNG su:36
- ISO ENV 14285 (Geographic Data Files)

- CEN TE 278 WG7 WI 7.3.1. (Geographic Road Data-Location Catalogues)
- ISO EN 15005 1-2 (Road Vehicle Man Machine Interface-dialogue management)
- ISO EN 15006 1-2 (Road Vehicle Man Machine Interface –auditory information)
- ISO EN 15007 1-2 (Road Vechicle Man Machine Interface – visual presentation of
information)
2.5. Tehnologija za realiziranje sustava RGN
Globalni pozicijski sustav GPS (Global Position System) satelitski je radionavigacijski

susta koji se ko isti u azličiti IT“ aplika ija a eza o za od eđi a je položaja a po ši i i u
p osto u oko po ši e. To uključuje: od eđi a je pozi ije i aj liže točke ili ozila taksi,
interventna vozila, dostavna vozila) povezivanje GPS antene s navigacijskim sustavom i
ođe je do od edišta GP“ guida e , sigu os e aplika ije i zaštitu ozila i ozača, itd. GP“
ima ukupno 24 satelita s visinom putanje od 20.183 km uz vrijeme obilaska Zemlje od 11 sati i
58 minuta. U svakom trenutku korisniku je na raspolaganju 6 do 11 satelita tako da prijamnik za
pozi io i a je oda e e četi i ajpo olj ija.
36
59
Slika 6. Izgled orbita satelita
U ITS aplikacijama mogu se koristiti precizniji diferencijski GPS sustav (Diferential Global
Positiitioning System).
Slika 7. Diferencijski GPS sustav
2.6. Princip rada GPS-a
GPS- p ije ik t e a ispu ja ati d ije st a i ako a je a a o da „ adi s oj posao.

Mo a z ati GDJE su sateliti jiho položaj i KOLIKO su DALEKO udalje ost . GP“-prijemnik od
satelita p ikuplja d ije ste kod ih i fo a ija. Jeda tip i fo a ija sad ži p i liž i položaj
satelita. Ti se podaci kontinuirano prenose i spremaju u memoriju GPS-prijemnika tako da on
z a o ite satelita i gdje i koji sateliti t e ao iti. “ aki satelit ,ože puto ati alo iz a o ite,
pa ze aljska sta i aza p a e je p ati o ite satelita, jiho u isi u, položaj i zi u. )e aljska
sta i a za p a e je šalje o ital e i fo a ije gla oj ko t ol oj sta i i, koja šalje sateliti a
isp a lje e podatke. Poda i o položaju satelita u ilo koje t e utku azi aju se poda i a
almanaha. Kada je GPS-p ije ik „hlada , t e at e u alo duže ije e da p o ađe
satelite. P ije ik se s at a „topli kada su poda i sakuplja i u posljed jih četi i do šest sati.
60
Pri izboru koji GPS-p ije ik kupiti, do o je pogledati spe ifika iju „hlad og i „toplog
t aže ja satelita.
Slika 8. Pozicioniranje satelita
Mogu a su d a položaja u koji a se sijeku o e t i sfe e i o i se z at o azlikuju po

koo di ata a. )a odluku o to e koja od d ije zajed ičke tačke daja st a i položaj, t e at e se
u ijeti p i liž a isi a u GP“-p ije iku. To e o ogu iti p ije iku da iz aču a
dvodi e zio al i položaj geog afsku duži u i ši i u . Dalje, uz po o čet tog satelita,
p ije ik ože od editi i t odi e zio al i položaj geog afsku duži u, ši i u i isi u .
P etposta i o da je udalje ost od čet tog satelita kilo eta a. “ada i amo situaciju da
čet ta sfe a siječe p e t i u jed oj zajed ičkoj tački.
2. . GPS pra e je vozila
O a op ija je a ošito ko is a kada je GP“ u eđaj s ješte u ozilo. P aktič i dokaz

korisnosti ovog sistema je situacija ako je vozilo ukradeno. Kada je to javljeno policiji, ona lahko
ože u i u t ag uk ade o ozilu te tako k e uti u fizičku pot agu za ozilo . Još jeda dokaz
je ogu ost da p oiz ođač ozila ože p atiti ozilo, te u slučaju k a a o a jestiti ko is ika o
položaju aj ližeg se isa.
Slika . U eđaj za i stala iju u uta ozila
61
2. . Pasiv o pra e je GPS vozila
Pasi a p i ip p a e ja ozila azi a se a pa e ju od eđe ih tačaka koji a je ozilo

p olazilo, a e jelokup og puta. “ e i fo a ije sp e aju se a GP“ u ađaj, te se kao tak e
ogu a aču a u o aditi. I fo a ija do i e a o o etodo statističke je p i ode, je se
jo e ogu p atiti k eta ja ozila, ali s i lje i poda i isu u st a o e e u, e se gleda
učestalost o ilaska od eđe ih jesta.
“lika . GP“ u eđaj u vozilu
2. . Aktiv o pra e je GPS vozila
O a etoda se ko isti kada se ukazuje pot e a za i fo a ijo o položaju koja je

fu k ija e e a. Dakle, i a o pe iodič o os ježa a je i fo a ija te a taj ači ože o
detalj o p atiti k eta je ozila. Osi položaja ozila, i fo a ije koje se šalju ogu iti zi a,
smjer isl.
Slika 11. Izgled najpovoljnije rute putovanja
Da i siste io fu k io ala za akti o p a e je ozila pot e e su sljede e ko po e te

sistema:
1. p e os i GP“ u eđaj,
2. komunikacijski sistem p ije ik/odašiljač ,
62
3. geografske karte u digitalnom obliku.
“iste i kao tak i su jed osta i za p i je u, je p i a a ki siste a za GP“ p a e je

do i a se u eđaj sa e učita i ka ta a i s e što je pot e o jeste p iključiti u eđaj a
napajanje u vozilu, a kao ko u ika ijski siste ože poslužiti i o il i telefo .
Naj e u p i je u GP“ je p o ašao u :
Mobilnoj telefoniji,
D u sko sao a aju,
GPS navigaciji,
Vode o sao a aju.
Slika 12. GPS navigacija
GP“ o ogu a a efikas o s alaže je ko is ika u u a o p osto u, k eta je p e a jiho i

k aj ji od edišti a ajpo olj iji ači i a i ajk a i pute i a.
DGP“ je sta elati og pozi io i a ja gdje o ito ska sta i a poz atog položaja p i a
satelitske sig ale i iz aču a a pog eške. Taj podatak p iop a a se ko is i i a u od eđe o
pod učju polu je a od stoti jak kilo eta a. Da i toč ije iz aču ao s oju pozi iju, ko is ik
t e a posjedo ati p ija ik za DGP“ po uke uz odgo a aju e p og a e za njihovu obradu i
prezentaciju.
Od eđi a je položaja ko is ika GP“ susta a te elji se a je e ju e e a p eleta sig ala od

satelita iz čega se iz aču a a udalje ost p e a iz azu:
l c * t pr
gdje je: l udaljenost od satelita do korisnika
c brzina svjetlosti u vakumu
t pr vrijeme proleta signala
63
GP“ postaje o al a dopu ska op e a od početka o og desetlje a poput „ai - o ditio ili
CD-R opreme. U pravokutnom koordinatnom sustavu razmak (I) iz eđu pozi ije GP“ ko is ika i
satelita iznosi:
I PK PS
gdje su PK koordinate korisnika a PS koordinate satelita
Ako su poz ate pozi ije t iju satelita i toč o ije e odašilja ja sig ala to sa satelita
ože se iz susta a jed adž i od editi ko is iko a pozi ija. V lo je z ačaj a e e ska
p e iz ost i ko t ola f ek e ija je e e ska pog eška od s st a a pog ešku udaljenosti od
30 cm. Signal GPS-a p i je je sig ala p oši e og spekt a “p ead “pe t u “ig al koji i a
znatnu neosjetljivost na smetnje i interferenciju. Sateliti rade na istoj frekvenciji uz dva nositelja
L1=1575,42 MHz
L2=1227,60 MHz
Za modulaciju se koriste dva koda:
- P-kod (precision)
- C/A kod (Coarse Acquisition)
d zi a p otoka ita C/A iz osi , M /s i a je a u je da posluži ši oko k ugu ko is ika

(uz manju preciznost). P-kod ima brzinu protoka bita 10,23 Mb/s i veliku preciznost, namijenjen
je po ajp ije za spe ijal e ko is ike. Kodo i a se ogu ko istiti o i koji aspolažu ge e ato o
istoga koda kao i satelitski odašiljač, p i če u je eophod a si k o iza ija ge e atora. Iz
podataka o puta ja a satelita GP“ p ija ik oda i e četi i ajpo olj ija satelita i ge e i a
jiho e kodo e adi uspo eđi a ja s kodo i a satelita.
64
3. INTELIGENTNI TRANSPORTNI TERMINALI I SUČELJA
3. . Pristup ITS rei že jira ju ter i al ih sustava
Polaze i od te elj ih za isli IT“-a i poz aju i p o et o-i že je ske i t a spo t o-

teh ologijske p o le e u t a spo t i te i ali a ogu e je p istupiti it o po oljša ju
pe fo a si i ei že ji a ju tog susta a. T a spo t i te i al i susta i op e ito p edsta ljaju
počet e i za š e od os o t a zit e točke t a spo t og p o esa gdje put ik, o a ili pošiljka
ulazi u sustav ili izlazi iz sustava odnosno mijenja mod prijevoza.
dudu i da se u te i alu ije ja i od p ije oza, ože se go o iti o i termodalnim

t a spo t i te i ali a i te odal t a spo t te i als za put ike i azličite ste
te i ala.U teleko u ika ijsko p o etu azi te i al od osi se a ko is ički u eđaj :
telefon, telefax, mobitel, PC komunikator itd.
Primjeri transportnih terminalnih sustava i tranzitnih sustava su :37
- kolodvori i postaje u cestovnom prometu,

- kolod o i i postaje u željez ičko p o etu,
- z ač e luke,
- morske luke,
- robno-transportni terminali,
- logističko-distribucijski centri,
- ku i ski „hu o i ,
- Park&Ride sustavi.
U ođe je IT“ fu k io al osti u t a spo t e te i al e susta e ože it o podi i azi u

pe fo a si k alitetu usluga što se ože je iti :
- e o p odukti oš u p ije oz ika i da atelja te i al ih usluga,

- s a je je čeka ja i e e skih gu itaka za putnike,
- s a je je zaguše ja p o et i a,
- po e a je sigu osti i zašti e osti put ika i te eta.
P i te eljito edizaj i a ju ei že ji a ju postoje ih susta a pot e o je a alizi ati

p ije oz e zahtje e i olu e p o eta u od eđe o e e u te t e utač e i te zitete
p otoka put ika, t a spo t ih događaja i te eta.
37
65
“ e dok je aspoloži i kapa itete ili p opus a o C u e e u p o at a ja T a ji od
ukup og olu e a p o eta za p o at a o azdo lje T , postoji ogu ost po oljša ja
postoje eg sustava vremenskom preraspodjelom.
Osi toga ogu e je susta i up a lja je pot až jo djelo ati a p ilagod u polaz og
e e a i p o je u oda p ije oza do od edišta. Pe fo a a susta a p edsta lja je u
ekog zahtije a og po aša ja. T a spo t i te i ali su stvarnovremenski sustav tako da se
p o je a pe fo a si te elji a eliči a a ost a e ih outputa i p a o e e osti.
U skladu s poop e i odelo p o et og susta a u te i al i podsusta i a put ik, o a i

informacija ulaze u sustav, adaptiraju se za p ije oz ili p ije os ežo te u k aj je te i alu
apuštaju susta uz o a lje u t a spo t u uslugu.
Za sustavski opis funkcija terminala koriste se input-output dijag a i p o esa p ilagođe i

ko k et o ko tekstu. P i to e je pot e o posti i pot e u azinu dekompozicije i
detaljizi a osti p ikaza p ilagođe oj i fo atičkoj o adi. T a spo t i e titeti put i i, o a,
i fo a ije te p o et i e titeti ozila id . či e os o e i pute u p o ese koji se od ijaju u
terminalu.
Put ik ože i ati elekt o ičke ači e pla a ja esta i e ko takt e i esko takt e ka ti e ,
o a i pošiljke ogu se p atiti p eko elekt o ičkih čipo a ili „t ago a kao dio susta a
Track&Trace.
Facilitatori p o esa su odgo a aju a i f ast uktu a, o jekti i u eđaji koji o ogu uju obavljanje
temeljnih i dodatnih funkcija terminala.
Izlaz iz procesa su uk a a i isp a a ozila sa ko is i te eto te epoželj i outputi: otpad,

o ečiš e ja id .
P o es o a iti ođe od os o ko t oli a tako da se osigu a od ija je želje ih

transfo a ija i puta u outpute. Uspješ ost fu k io i a ja iskazuje se pe fo a sa a
odnosno kvalitetom usluga za krajnje korisnike.
66
Slika 13. Input-output model procesa u terminalu38
Pe fo a se te i ala eđuso o se isp epli u s pokazatelji a k alitete usluga za k aj je

ko is ike a ije e p istupa, čeka je, sigu ost posluži a ja, udo ost , itd. )
Performanse terminalaop e ito se ogu iskazati pokazatelji a kao što su :
- dostupnost (barijere pristupa terminalu),

- uči ko itost od ija ja p o esa,
- p osječ o čeka je u p o esu te i al og posluži a ja Tp,
- a ija il ost t aja ja posluži a ja Va Tp ,
- razina sigurnosti odvijanja procesa u terminalu,
- t oško i fu k io i a ja te i al,
- pouzdanost,
- k aliteta sučelja.
Razi a pe fo a si te i ala i k aliteta usluge za ko is ika it o o ise o eliči i p o et og

opte e e ja i a ija il osti dolazaka ko is ika i ozila. Ve a a ija il ost dolazaka it o
s a juje azi u pe fo a si te i ala uz isto p o et o opte e e je.
38
67
3. . Usklađiva je veliči e kapa iteta i pro et og optere e ja
IT“ ješe ja adapti og ođe ja p o esa u te i al i podsusta i a ogu it o

po oljšati azi u ko ište ja kapa iteta i k alitetu usluge za ko is ike.Os o i zahtje da
te i al t e a dizaj i ati tako da zado olji ko is ičke p o et e zahtje e uz odgo a aju e
odmjeravanje (trade-off k alitetu usluga i t oško a fu k io i a ja za ežnog operatora
odnosno davatelja usluga.
Kapa itet posluži a ja je elati o fiksa i e ože se ije jati zo p o je o pot až je.
No postoje azličite ogu osti s a je ja a ija ija pot až je i sp eča a je p eopte e e ja
vremenskom preraspodjelom prometa. )a usklađi a je kapa iteta i pot až je až o je
poznavanje dnevnih varijacija prometa mjerenih u kratkim intervalima raspon vrijednosti iznosi:
R Qm ax Qm in
gdje je : R- aspo gusto e p o et ih e titeta
Qmin minimalna gusto a p o et ih e titeta
Qm ax aksi al a gusto a p o et ih e titeta
Pot až ja se p o at a za od eđe i p osto o- e e ski ok i od os o odgo a aju u

ezolu ijsku azi u, p . sat a ili d e a pot až ja jed e klase usluga a jed o te inalnom
sustavu.
Ako postoji q1 , q 2 ,..., q n podataka utemeljenih na n-opaža ja, tada se s ed ja ijed ost
a ija le gusto a ili ko e t a ija iz osi
n
qi
i 1
q i 1,2,...,n
n
uz varijaciju
n
(qi q) 2
2 i 1
n 1
Ako se prati duljina repa , tada je potrebno uzeti u razmatranje vrijeme t i kroz koje se rep
od ža a tako da se s ed ja ijed ost lW od eđuje kako slijedi:
68
n
lWi * t i
i 1
lW i 1,2,...,n
T
gdje je :
n
T ti
i 1
“lika . Va ija ija d e e pot až je u te i alu39
Raspo iz eđu i i al e Q i i aksi al e Q a pot až je tijeko da a od os o tjed a

ože iti lo isok. Ako i se kapa iteti te i ala dizaj i ali p e a p osječ oj dnevnoj
pot až ji k aliteta usluga i ila ep ih atlji o iska, ali i isko ište je kapa iteta ilo lo
visoko.
“toga je pot e o iza ati o aj kapa itet koji e uz zado olje u k alitetu usluge osigu ati
očeki a o ko ište je kapa iteta tako da ijedi :
39
69
Q CR Qmax
L Si L S norm
gdje je:
Q p osječ a pot až ja za ep eze tati i da
Q m ax aksi al a pot až ja tijeko da a
C R p opus a o ili kapa itet koji zado olja a p o et e zahtje e uz p ih atlji u
deg ada iju k alitete p i š o opte e e ju
U postupku ješa a ja p o le a iz o a kapa iteta i up a lja ja p o esi a p o et i i že je i i

e adže i o aju ko istiti odgo a aju e od je a a je uči ka i t oško a dodat og kapa iteta.
Ključ i pokazatelji azi e usluga te i ala za ko is ika su :
- dostupnost terminala odnosno vrijeme pristupa do terminala,

- ije e p o ede o u susta u a čeka ju+posluži a je ,
- zado olja aju a cijena usluga,
- redovitost i pouzdanost usluge,
- sigu ost i zašti e ost,
- udobnost.
“ aki ko is ik azličito po de i a pojedi e pokazatelje tako da eki p e st e o p efe i aju

udo ost i sigu ost dok je d ugi a aj až ija ije a.
“u jekti e p o je e k alitete ko is ik do osi te elje lastitih pe fe e ija i očeki a ja.
O jekti e p o je e pojedi ih pokazatelja ogu e su je e je i ot e je odgo a aju ih

eliči a u p o esu ije e p o ede o u te i alu, ije e čeka ja, početak i za šetak
posluži a ja itd.
70
3. . Prilagođava je postoje ih i for a ijskih sustava rješe ji a ITS-a
P i u ođe ju IT“-a, u te i al o susta u e, u p a ilu, e postojati eka ješe ja

i fo a ijskog susta a pod ža og aču ali a. U taj susta su investirana sredstva i ljudi su se
a ikli s i stali a i susta o tako da postoji otpo p o je a a. Kod IT“ ei že ji a ja
potrebno je terminalni informacijski sustav definirati, razvijati i implementirati kao interni dio
ITS-a.
Za razvoj informacijskog susta a za i telige t i te i al i susta u p a ilu e se ko istiti

objektno orijentirani pristup i metode.
Rei že ji a je z ači te elj o p eispiti a je ači a fu k io i a ja susta a p i če u se

e t e a p eopte e i ati postoje i ješe ji a. U skladu s ko epto ži ot og iklusa
pot e o je defi i ati te elj e zahtje e, posta iti ko eptual i odel i az ijati susta koji e
zado oljiti zahtje e uz odgo a aju e od je a a je t oško a i ko isti.P i odeli a ju p o esa
aj iša azi a je dijag a ko teksta koji se defi i a o uh at p o at a ja i od eđuju g a i e
sustava od interesa. Funkcionalni procesi u terminalu dekomponiraju se sve dok se ne dobiju
tzv. primitivne funkcije odnosno aktivnosti koje dalje ne treba razlagati. U analizi i projektiranju
procesa u te i al i susta i a pot e o je po ezati p o et o i že je ska z a ja sa
p i je o a alitičko dizaj e skih teh ika. Postoji e i oj etoda i teh ika koje su p i je ji e
u odeli a ju p o esa u te i ali a uz odgo a aju u i fo atičku pod šku. Te i alni sustav
je st a i, di a ički susta koji o a lja od eđe e fu k ije od os o p o ese.
Slika 15. Terminalni informacijski sustav
71
Ulazi iz okoline mijenjaju stanje terminalnog sustava. Stanje sustava treba opisati sintezom
i fo a ija o p ošlosti kako i se djelo a je ogli posti i poželj i izlazi. P o atranjem ili
je e je p o et ih eliči a u te i al o susta u dolazi se do i fo a ije o sta ju susta a.
U aza a podataka sad ža i su poda i koji opisuju susta . Odgo a aju i p og a i ge e i aju
izlaze iz aze podataka u o liku iz ještaja, pod ške odlučivanju i dr. Model procesa i model
podataka ogu se p ojekti ati elati o eo is o p i če u p ojekti a je odela p o esa ože
prethoditi modelu podataka ili obrnuto. Dekompozicija funkcija (procesa) u terminalnom
susta u ačel o je p ikaza a a sli i.
Slika 16. Dekompozicija procesa u terminalu
“ aki p a okut ik oz ača a p o es, a ulaz i i izlaz i toko i p edsta ljaju tok podataka.
Tok s go je st a e azi a se „up a lja je o t ol i defi i a u jete pod koji a se izvodi
proces.
Osim modela podataka i modela procesa, potrebno je modelirati i model resursa gdje su :
aču al a op e a, st uč o oso lje i o ga iza ija.
3. . ITS u fu k iji pove a ja efikas osti City logistike
Najuži e ta g ada u s i s jetski et opolama, sa otprilike 1 do 2% od ukupne

po ši e g ada i i i a t e i u s ih te et ih toko a.
72
“lika . Najuži e ta g ada
3.4.1. Zadaci City logistike
Os o i zadatak Cit logistike jeste eduk ija ukup og oja ož ji t a spo t ih

sredstava u urbanim zo a a i u laža a je jiho ih egati ih uti aja. Ist aži a ja su pokazala
da se p i je o IT“ ješe ja i tele atskih siste a u Cit logisti i ogu ost a iti sljede i efekti:
“ a je je t oško a ko pa ija od do %,
Smanjenje broja vozilo kilometara u gradskim sredinama do 60%,
Smanjenje broja pokretanja drumskuh teretnih sredstava od 30 do 60 %,
Smanjenje broja ulazaka u pojedine gradske zone od 30 do 60%,
Veliči a ispo uke se po e a a za %, a popu je ost ozila za p eko %,
Smanjuje se potrebna radna s aga, ije e ispo uke i e isija uke i štet ih gaso a,
Po e a a se pouzda ost ispo uke.
Slika 18. Primjer City logistike
Poziti i p i je ko ište ja Cit logistike jeste u Osaki Japa gdje se p i je juje

zajed ičko ko ište je istih te et ih ozila od st a e e eg oja ko pa ija. Takođe i a o i
glo al u p i je u pojedi ih IT“ ješe ja u logisti i kao što su: ap ed i tele atski siste i GP“
(Global Positioning Systems), VICS (Vehicle Information and Communication Systems) i PHS
(Personal Handy- phone System).
73
3.4.2. City logistika i ITS u evropskim gradovima
Postoje mnogobrojni pozitivni primjeri upotrebe ITS-a u logisti i u goto o s i e i

g ado i a u E opi, a u asta ku su a oja a ajuspješ ija ješe ja. U da selo i su
ap a lje a sljede a po oljša ja:
- ap a lje o je ulič ih zo a za uto a / isto a o e,

- ap a lje e su oč e t ake „od oje e za sao a aj u š i časo i a,
- svi novi barovi i restorani moraju da, u okviru svojih prostorija, izgrade prostor za
skladište je.
- uvezan informacioni sistem upravljanja distribucijom.
Poziti e p i je e p edsta ljaju g ado i “je e e E ope A ste da , kope hage , Štokhlo i
Gete o g koji su u eli og a iče je p istupa dist i uti i ozili a zas o a o a ekološki
kriterijumima.
Slika 19. Primjer City logistike
3.5. Fleet Board
Primjer sustava koji se koristi u vozilima Mercedes Benz-a je Fleet Board sustav koji u
sušti i p edsta lja i te et se is az ije u s hu k alite ijeg up a lja ja oz i pa ko . O aj
susta p uža azličite ste usluga s oji ko is i i a. U za is osti od odluke klijenata o
usluga a koje e ko istiti od eđuju se pot e i ha d e ski u eđaji koje je pot e o posta iti
na vozilo.
Fleet Board susta p uža sljede e ogu osti i usluge s oji ko is i i a:
1. P a e je ozila:
o a ješta a je o edo i se isi a;
up a lja je susta o u slučaju poja e otkaza;
74
operativne analize (analize stanja);
tekstualno komuniciranje;
ilježe je podataka eza ih za puto a je;
ut đi a je loka ije ozila;
2. Obavljanje transporta
plan rada za pojedine prevozne puteve;
upravljanje pošiljka a i o a ješta a je klije ata;
p a e je od ija ja t a spo t og zadatka;
analizu obavljenog transporta.
Osnovne komponente Fleet Board sustava su:
1.Telefonski aparat;
2. Komunikacijski modul;
. P ekidači za p o je u fu k ije Fleet Board sustava;
4. GPS antena;
5. Fleet Board GSM antena;
. G“M p i op edaj i u eđaj;
7. Fleet Board kontrolna jedinica;
. Ko pjute po eza sa te i alo za ozača;
. Te i al za ozača: ek a /tastatu a.
75
Slika 20. Osnovne komponente Fleet Board sustava
Fleet Board kompjuter je sa jedne strane povezan sa GPS antenom koja se postavlja na
et o izo su ozače og jesta i koja se ko isti za od eđi a je t e ut e loka ije ozila. Poda i
koji se s ještaju a o aj ko pjute ogu iti aspoloži i las iku vozila. Prijem i slanje
podataka se ši pute G“M eže. )a o u s hu pot e o je posta iti G“M a te u a k o u
ka i e ozila koja je po eza a p eko G“M p i op edaj og u eđaja sa Fleet Board
ko pjute o . A te a t e a da se posta i a što e oj isi i je je u to slučaju pot e o
a je e e gije za p ije sig ala želje og k aliteta. Poda i koji se p e ose e o išu se u Fleet
Board se e u. Ti poda i su dostup i las iku ozila p eko i te eta uz u os odgo a aju e šif e
za p istup. Na taj ači las ik ozila i a u id u teh ičko sta je ozila u s ako t e utku. Po ed
toga, las ik ozila i a ogu ost skida ja podataka po po atku ozila u azu, kao i
ut đi a ja teh ičkog sta ja pojedi ih ko po e ti ozila p iključi a je dijag ostičkog
aparatZa prijenos podataka ože se ko istiti i GPR“ koji p edsta lja pose a susta u ok i u
G“M eže. U jesto p otoka podataka p eko stal e eze, o aj paket ko isti ežu jedi o o da
kada se poja e poda i koje t e a p e ijeti. Poda i se p ije ose do eže po o u IP40
teh ologije koja o ogu a a p e os podataka ez di ekt og po ezi a ja a p ije ik. Poda i se
tako sakupljaju u p a il o edoslijedu za p ije os do p ije ika. )ah aljuju i o oj teh ologiji
o ogu e o je isto e e o ko ište je ka ala za p e os podataka od st a e iše ko is ika ti e
se olje isko išta a kapa itet G“M eže. Takođe o aka ači p e osa podataka je jefti iji
o zi o a količi u i fo a ija koje se p e ose.
“ e i fo a ije koje se p e ose dostup e su i ozači a p eko ek a a u ozilu. U

slučaju poja e od ede e eisp a osti a ozilu, ozač do ija i fo a iju p eko o og
40
IP- Internet Protocol
76
ek a a. Postupak u slučaju poja e otkaza a ozilu je sljede i. Vozač akti i a p ekidač za slučaj
opas osti i a taj ači sig alizi a poja u otkaza a ozilu azi slika . . )ati o a aza šalje
po at i sig al do ozila koji sad ži podatke o telefo sko oju ope ati og e t a u d ža i u
kojoj se ozilo t e ut o alazi. Isto e e o aza šalje faks sa poda i a o ozilu do istog tog
operativnog centra. Time se ost a uje ko takt iz eđu ozača i ope ati og e t a i
ut đuje se sta eisp a osti a ozilu. Na os o u t e ut e loka ije ozila ope ati i e ta
p o alazi o lašte i se is koji je aj liži toj loka iji i p osljeduje u do ije e i fo a ije vezane
za eisp a ost ozila. Ope ati i e ta t aži ga a iju od o lašte og dist i ute a iz d ža e
las ika ozila da e pok iti t oško e op a ke. O lašte i dist i ute a os o u sa ad je sa
las iko ozila daje ga a iju do od eđe e su e o a u za isnosti od procjene o vrsti
eisp a osti i t oško i a pot e i za je o otkla ja je. Ope ati i e ta o a ješta a se is
o isi i iz osa do koga i aju ga a to a u aplatu usluge. O lašte i se is izlazi a te e i
ut đuje s e eisp a osti a ozilu i i tervencije koje je potrebno obaviti u cilju otklanjanja
otkaza. )ati se ši o aču s ih t oško a, uključuju i i t oško e izlaska a te e . Ukoliko je
iz os tih t oško a iži od ga a to a e su e o da se p istupa otkla ja ju eisp a osti. U
slučaju da se eisp a ost e ože uklo iti a li u jesta ozilo se p e ozi do se isa. Može se
dogoditi da su t oško i op a ke iši od ga a to a e su e usljed poja e eisp a osti koje
ozač ije ogao da ut di. U to slučaju se od o lašte og dist i ute a iz d ža e vlasnika vozila
t aži dodat e ga a ije za pok i a je t oško a iz še ja i te e ije. Cjelokupa p o es
je p a e ko u i i a je pute tel/fa -a koji p edsta lja eku stu ugo o a iz eđu
st a aka. U slučaju da o laste i se is koji je ko taktiran od strane operativnog centra nije u
ogu osti da iz ši odgo a aju u i te e iju a ozilu, ili ukoliko ije u ogu osti da izađe
a te e iz ekog azloga i sl. ope ati i e ta p o alazi sljede i aj liži se is I stupa u ko takt
sa njim. Dalji postupak je ide tiča .
77
“lika . Postupak p uža ja po o i u slučaju poja e otkaza toko o a lja ja t a spo t og
zadatka
O aj susta ože se ko istiti i za p a e je ukup o p eđe e kilo et aže ozila u ilju

od eđi a ja p eostale kilo et aže do edo nog servisa pojedinih komponenti na vozilu. U
slučaju da je oj p eđe ih kilo eta a dostigao tak u ijed ost da je usko o pot e o iz šiti
neki od redovnih servisa na vozilu, sustav upozorava korisnika kako ne bi to vozilo poslao na
obavljanje transport og zadatka p ije ego što se o a i taj se is. Takođe o aj susta p ikazuje
i podatke o datu u posljed jeg se isa a od eđe oj ko po e ti ozila. Na os o u s ih
do ije iih podataka ko is ik i a ogu ost da pla i a aspodjelu ozila a pojedi e
transport e zadatke či e se o ogu a a olje up a lja je aspolozi oš u oz og pa ka.
Fleet Board sustav je za sada ašao p i je u sa o u pojedi i ze lja a )apad e E ope sa

te de ijo daljeg p oši e ja t žišta a te ito iju ijele E ope.
78
INFORMACIONI LOGISTIČKI SISTEM
1. POJAM LOGISTIČKOG INFORMACIONOG SISTEMA
1. . Poja i fu k ije logističkog - informacionog sistema
Ni jeda logistički p o es e ože postojati, a iti p oiz oditi logističke p oiz ode ez
odgo a aju ih informacija.To, zapravoz ači da je i fo a ija až a supsta a s akoga
logističkoga p oiz oda, ez o zi a o kak oj se sti logistike adi i kaka o lik i aju logistički
p oiz odi. I fo a ije se ogu p e ositi a azličite ači e, p : elekt o ički i pulsi a,
pisa i i izgo o e i iječi a, fo al i i efo al i iz ještaji a, ela o ati a,
ekspe tiza a, asp a a a, aču ali a, te d ugi o li i a poslo oga ko u i i a ja, koji je,
zap a o, i teg al i dio i fo a ijskoga siste a s akoga logističkoga poslo og siste a.
U logističkoj i dust iji akti i logistički su jekti eđuso o ko u i i aju,odnosno

uspostavljaju interakcijske informacijske veze i razmjenjuju informacije. Integralni informacijski
sistemi o ogu uju, e sa o ko u i i a je iz eđu logističkih su jekata u logističko-
distribucijski ka ali a, od os o logistički la i a, logističko-distribucijskim lancima i
logistički eža a, ego i s pa t e i a, i stitu ija a, usta o a a iz a logističko-
distribucijskih kanala.
Komuniciranje, odnosno logističko ko u i i a jeu uta od eđe ih logističkih siste a

p . ik ologističkih siste a, etalogističkih siste a... i ko u i i a je logističkih su jekata
od eđe ih logističkih siste a s pa t e i a, i stitu ija a, usta o a a iz ok uže ja,
o ogu a aju informacijsko-logistički siste i. Što je to informacijsko-logistički siste ?Na osnovi
spoznaja o logistici, sistemima, informacijama, informacijskim tehnologijama, informatici,
i fo a ijski siste i a, ogu e je defi i ati informacijsko-logistički siste , odnosno
logističko-informacijski sistem:
Logističko-i for a ijski siste je siste eđuso o, s rsishod o po eza ih i

eđuutje aj ih podsiste a i ele e ata koji, po o u ljudskih ko po e ata, aterijal o-
teh ičkih ko po e ata, e aterijalnih komponenata, prijenosnih komponenata i
organizacijskih ko po e ata, o ogu uje prikuplja je podataka, o radu podataka,
pohra ji a je podataka i i for a ija i dosta lja je podataka i i for a ija logistički
su jekti a kao proiz ođači a logističkih proiz oda ( slika1.)41.
41
R.Zelenika,“ Logistički sustavi“,Ekonomski fakultet Sveučilišta u Rijeci, Rijeka 2005.,str:263.
79
Slika 1. Komponente i funkcije logističo-informacijskog sistema
Kako je idlji o iz defi i ije logističko i fo a ijskoga siste a i slike. , te elj e fu k ije
s akoga logističko-informacijskogasiste a, ele a t e za s aki logistički poslo i siste ,su:
 Prikupljanje podataka. Svaki logistički su jekt p ikuplja za s oje pot e e ele a t e

podatke o logistički akti osti a, t oško i a, dist i u ijski ogu osti a .
80
 Obrada podataka. Po o u odgo a aju ih ha d e a i soft e a spe ijalizi a i logistički
i fo atiča i i st uč ja i o ađuju prikupljene podatke i na osnovi njih pripremaju za
e adže e k atka i sad žaj a p iop e ja.
 Pohranjivanje podataka i informacija.O ađe i poda i i p ip e lje e i fo a ije
pohranjuju se u baze i banke podataka kako bi u svakom trenutku bile na raspolaganju
zaposle i i a logističkih su jekata .
 Dostavljanje podataka i informacija.O ađe i poda i i p ip e lje e i fo a ije dosta ljaju
se e adže i a i d ugi logistički st uč ja i a kako i a os o i jih ogli p a odo o
donositi prave odluke, upravljati logistički pote ijali a, esu si a, p o esi a te,
kontrolirati sve faze poslovanja .
Da bi logistički poslo i siste ,odnosno logistički su jektimogli ostvarivati temeljne

fu k ije logističke i dust ije, jiho se i fo a ijski siste o a sastojati od pet eđuso o
povezanih komponenata, podsistema, odnosno elemenata, i to42:
1. Ljudska komponenta (tj. lajfver, engl. Lifeware). Ljudsku ko po e tu logističko

i fo a ijskih siste a či e s i ljudi e adže i,st uč ja i, zaposle i i... koji u ilo kojoj
funkciji sudjeluju u funkcioniranju takvih sistema i koji se koriste prikupljenim i
o ađe i poda i a i i fo a ija a.
2. Materijalno-teh ička ko po e ta tj. hardver, e gl.Hardvvare .Materijalno-teh ičku

ko po e tu logističko i fo a ijskih siste a či e s i st oje i, u eđaji i s edst a
a ije je i isključi o ili p etežito p o esi a ju podataka i p ip e i i fo a ija.
3. Nematerijalna komponenta (tj. softver, engl. Softvvare).Nematerijalnu

ko po e tu logističko i fo a ijskih siste a či i ukup ost ljudskoga znanja u strojeve,
u eđaje i op e u, koja p edsta lja p ed et o ade i koja od eđuje postupke o ade u
dotič i siste i a.
4. Prijenosna komponenta (tj. netver, engl. Netware).Prijenosnu komponentu tvore

sredstva i veze za prijenos podataka, odnosno informacija na daljinu, odnosno
teleko u ika ijska s edst a i eze u dotič i siste i a.
5. Organizacijska komponenta (tj. orgver, engl. Orgvvare).Organizacijsku komponentu

logističko i fo a ijskih siste a p edstavljaju sve mjere, akcije, postupci, pravila
koji a se koo di i a ad p ethod o a ede ih čet i ko po e ata, kako i o e t o ile
funkcionalni i djelotvorni informacijski sistem.
Uspješ o i uči ko ito up a ljati logističko i fo a ijski siste i az ači ost a i ati
si e gijske uči ke, isije, fu k ije, poslo e s ih st atu a logističkih poslo ih siste a, ez
42
81
o zi a koju stu logističkih p oiz oda i u koje opsegu p oiz odi.
Iz eštaji sa k alitet i i lago e e i i fo a ija a, eophod i za do oše je odluka,
primarni su zadatak informacionog logističkog siste a.
Opis i fo a io og siste a jed e ko pa ije ože se p edsta iti u o liku pi a ide slika .
U ko pa iji se ogu uočiti t i i oa odluči a ja:
1. Operativni nivo,
2. “red ji e adž e t, i
3. Viši e adž e t.
U za is osti od i oa odluči a ja postoje azličiti i fo a io i siste i43:
 Automatska obrada podataka (AOP)

 Upravljanje informacionim sistemom (MIS)
 “iste i za podršku odluči a ju D““
 I for a io i siste i ruko ođe ja EI“
Slika 2. Piramida informacionog sistema
Vertikalna integracija informacionih sistema.Iz eđu i oa odluči a ja postoji

e tikal i p otok i fo a ija. I fo a ije koje idu sa ižeg i oa p edsta ljaju ulaz e podatke
za i fo a io i siste a iše i ou. I fo a ije koje idu sa išeg i oa p edsta ljaju
43
http://www.scribd.com/doc/6815524/6-LOGISTICKI-INFORMACIONI-SISTEMI
82
up a ljačke odluke za iži i o. Ve tikal i toko i i fo a ija iz eđu up a ljačkih i oa azi aju
se vertikalna integracija informacionih sistema.
Horizontalna integracija informacionih sistema podrazumjeva informacione tokove na

isto i ou odluči a ja. Ho izo tal a i teg a ija koja p elazi ok i e ko pa ije p edsta lja još
sa e e iji id i fo a io ih siste a, je o ez eđuje az je u i fo a ija iz eđu ko pa ija i
s ih učes ika u logističko la u. O aj o lik i fo a io ih siste a e u udu osti i ati eliku
ulogu, sobzi o a po ast sa eza i u eže ih ko pa ija.
Kada u jed oj ko pa iji postoji s a četi i tipa i fo a io ih siste a i e tikal a i ho izo tal a
integracija sistema, tada ta kompanija ima dobro projektovan i savremen informacioni sistem,
koji pokriva sve segmente rada.
Automatska obrada podataka (AOP)
AOP siste i su os o a pod ška s i poslo i p o esi a. Auto atska o ada

podataka se ealizuje a aj iže ope ati o i ou. AOP o uh ata os o u o adu s ih
ulaznih podataka. Izlazni rezultat AOP-a su iz eštaji d e i, pe iodič i, pojedi ač i i
kumulativni).
Upravljanje informacionim sistemima(MIS)
Upravljanje informacionim sistemima podrazumjeva upravljanje svim informacionim

tokovima u kompaniji i koordinaciju vertikalne i horizontalne integracije informacionih tokova.
Upravljanje informacionim sistemima obuhvatu primjenu i kontrolu savremenih organizacionih
ko ep ija i teh ičkih eše ja: Just-In-Time, Quick-Response-sistemi (QR), Efficient Consumer
Responce (ECR), Kanban sistem, Bar kod sistem, elektronska razmena podataka (EDI),
elektronski transfer novca (ETF). Osnovna funkcija upravljanja informacionim sistemima je da se
o ez jede i fo a ije eophod e za up a lja je i odluči a je a ope ati o i st ateško
nivou.
Siste i za podršku odlučiva ju DSS
“iste i za pod šku odluči a ju se zas i aju a azličiti ate atički , si ula io i i
a alitički odeli a, koji su p ojekto a i da po ažu u p o esu odluči a ja. O i siste i ko iste
informacije iz baze podataka i izlazne rezultate automatske obrade podataka (AOP-a). DSS
o ađuju podatke, p i je o azličitih odela, i izlaz i ezultat je a alitička fo a podataka.
D““ u st a i p edsta lja a alizu i a azi a alize p epo učuje odluku.
I for a io i siste i rukovođe ja
Informacioni sistemi rukovodjenja su na aj iše i ou odluči a ja u ko pa iji. Na

o o i ou se do ose st ateške odluke a os o u podataka iz azličitih siste a za pod šku
odluči a ju. U ko pa iji ajčeš e postoji iše siste a za pod šku odluči a ju, koji pok i aju
azličite o lasti poslo a ja. Na os o u izlaz ih podataka o ih siste a do ose se st ateške
odluke, koje se p oslijeđuju a iže up a ljačke i oe.
83
Ta ela . Neke strateške i operati e odluke u pojedi i podsiste i a logističkog siste a
1. . Metodološki okvir razvoja i for a ijskih teh ologija u ikrologistički siste i a
U o liko a ju etodološkoga ok i a za az oj i fo a ijskih teh ologija, koje i ile u

fu k iji opti aliza ije ik ologističkih siste a, t e a fu k io al o uskladiti ogo oj e
ko po e te “lika . , p : st ateško o ije ti a o i fo atičko o azo a je logističkih
e adže a i d ugih spe ijalističkih logističkih st uč jaka; o jekti e i hipe edijal e
teh ologije st a aju te elj e p etposta ke za zi az oj eđuo ga iza ijskih aplika ija; iz š i
informacijski siste i i siste i za potpo u odluči a ja u d os je i su eza a s o jekt i i
hipermedijalnim tehnologijama.44
Na os o i aču al o pod ža ih etodoloških postupaka, p ikuplja ja, siste atizi a ja i

eo ga izi a ja podataka i i fo a ija o logistički fe o e i a, ge e i a se odel di a ičke
opti aliza ije od osa i p o esa logističke i dust ije u uta i iz eđu su jekata ik ologističkoga
sistema.
44
84
“lika .Metodološki ok i az oja i fo a ijskih teh ologija u ik o logistički siste i a
Da bi se efikasno imple e ti ale i fo a ijske teh ologije u poslo a je logističkih

poslo ih siste a, kao i u up a lja ju logistički la i a, logističko-distribucijskim lancima i
logistički eža a, e adže i logističkih poslo ih siste a t e aju ap a i ti jas u disti k iju
iz eđu o lika i fu k ija d iju aj až ijih sta i fo a ijskih teh ologija:
85
 transakcijskih informacijskih tehnologija i
 a alitičkih i fo a ijskih teh ologija.
Transakcijske informacijske tehnologije.
Tak e teh ologije o ogu a aj p ikuplja je p o esi a je podataka te iz ješta a je sa

sažeti iz ještaji a logističkih su jekata u od eđe i logistički la i a,logistički
dist i u ijski la i a i logistički eža a.
Tak i poda i i iz ještaji o ogu uju logistički e adže i a da zo sagledaju od eđe e

p o le e i ogu osti ješa a ja aktual ih p o le a. Poda i o logistički fe o e i a se
prikupljaju iz internih i eksternih izvora .
A alitičke i for a ijske teh ologije.
Tak e teh ologije a os o i o ađe ih podataka i i fo a ija o ogu a aju postavljanje

o jekti ih dijag oza o logistički p o le i a te os išlja a je udu ih ogu ih ješe ja. U
implementaciji takvih tehnologija upotrebljavaju se ovi modeli45:
a) Deskriptivni modeli, p : odeli za p ed iđa je pot až je logističkih p oiz oda ili odeli
aču o odst e oga up a lja ja p i opisi a ju od eđe ih logističkih događaja u logistički
la i a, p .: logističkih t oško a, og a iče ja, akti osti te zahtje a o udu i ak ija a.
b) Normativni modeli ili modeli optimalizacije logističkih p o esa u logističkoj i dust iji, p :
odeli li ea oga p og a i a ja p i pla i a ju opti al ih logističkih kapa iteta u
od eđe i logistički la i a.
Ako se logističkoi fo a ijski siste i izuča aju p e a až iji logistički
funkcijama ik ologističkih siste a, ogu se defi i ati jiho i až iji pod siste i, p :
 (pod)sistem proizvodne logistike,

 (pod)sistem trgovinske logistike,
 (pod)sistem transportne i prometne logistike,
 (pod)sistem distribucijske logistike,
 pod siste špediterske logistike,
 pod siste ekološke logistike,
 (po)sistem financijske logistike (u okviru ekonomske logistike) te ostali (pod)sistemi,
koji se kao spe ifič i susta i ogu poja iti u logističkoj i dust iji, od os o u
logistički la i a, logističkoopsk i la i a i logistički eža a .
45
86
U sklopu logističko i fo a ijskih siste a logistički su jekti ogu:
 Usmeno komunicirati.Usmeno komuniciranje se prakticira u situacijama koje zahtijevaju

azgo o e, dogo o e, ugo o e o u eđi a ju slože ijih od osa iz eđu logističkih
pa t e a, kao što su: ije e logističkih usluga, ači i dist i u ije ate ijal ih
do a a, ekla a ije u ez s količi o i k aliteto dist i ui a ih pošiljaka. U posljed je
se ije e s e iše u poslo o ko u i i a ju ko iste o e ko u ika ijske teh ologije,
p .: ideotelefo i, aču al e eže, ulti edijske eže, I te et eže. Važ ije
usmene dogovore treba pismeno potvrditi, dokumentirati, tako da se objedinjuje
usmeno i
pismeno poslovno komuniciranje.
 Pismeno komunicirati. U pismenom komuniciranju logistički pa t e i i fo a ije

p e ose po o u papi a, ik ofil o a, optičkoga diska, tele izijskoga teksta, ideo
teksta .Kao s edst o p ije osa pis e ih i fo a ija ogu iti: pošta ska ili oso a
dostava, telefaks. Pismeno komuniciranje se prakticira za prijenos informacija kojima se
žele doku e ti ati až iji poslo i događaji, p : sklapa je azličitih ugo o a, a udž e
roba ili usluga, pot de p ij a pošiljaka , koji a se u slučaju spo a ili ekla a ija
dokazuju či je i e.
 Elektro ički ko u i irati. No e i fo a ijske teh ologije u posljed ja su d a desetlje a
o ogu ile uči ko itu elekt o ičku az je u podataka, po uka i doku e ata EDI,
EDIFACT, “WIFT... . M ogo oj e eđu a od e o ga iza ije, ud uže ja ICC, UNCITRAL,
UNCTAD, OECD, FIATA, BIMCO, IMO, CMI, ISO, FONASBA...),pokuša aju p o a i i
po uditi p a i ok i i p aktič a ješe ja za legal o, p a o u eđe o, sigu o i uspješ o
elekt o ičko poslo a je .46
U logistički siste i a, pose i e u ik ologistički i etalogistički siste i a,

elekt o ičko ko u i i a je, o ogu uje e sa o uspješ o i uči ko ito ko u i i a je iz eđu
logističkih su jekata i u uta logističkih poslo ih siste a, ego i že, sigu ije i a io al ije
toko e i p otoke ate ijala, o a, st a i, ži ih ži oti ja. Ko is o je podsjetiti da se pod
elekt o ički ko u i i a je pod azu ije a upo a a i fo a ijsko-telekomunikacijskih
tehnologija u poslovnim transakcijama.
Elekt o ičko ko u i i a je u od osu a klasič o ko u i i a je i a ogo oj e p ed osti,

kao što su p : že ko u i i a je iz eđu logističkih pa t e a, s a je je ad i ist ati ih
poslo a, po e a je k alitete logističkih p oiz oda, ži toko i i p oto i o a u siste i a
logističke dist i u ije, iže i te e i ekste e logističke t oško e, iže zalihe ate ijala, o a u
skladišti a, o o-dist i u ijski e t i a, po e a je ko ku e tskih p ed osti u logističkoj
i dust iji, a do a e i s jetsko t žištu .
46
87
U elekt o ičko ko u i i a ju, ez kojega e ogu opti al o fu k io i ati logističko-
i fo a ijski siste i, pose o až o jesto i a I te et kao skup aču al ih eža po o u
kojih iliju i ko is ika aču al ih susta a eđuso o ko u i i aju. U ok i u eža I te eta,
pose u až ost i aju I te et se isi: Wo ld Wide We , elekt o ička pošta, dosta e liste,
daljinsko preuzi a je datoteka, I te et telefo ija . U logistički siste i a I te et se
p i je juje: u logističko a keti gu, u logističkoj t go i i, u logističkoj dist i u iji, u
logističko-financijskim transakcijama.
U fu k io i a ju logističko-informacijskih sistema s ediš je jesto i aju:
 Baza podataka kao skup eđuso o po eza ih datoteka koji se st a a za o adu

podataka od eđe oga pod učja poslo a ja, ali tako da se p og a o za up a lja je
faza a podataka o a lja auto atizi a o ažu i a je podataka u s i po ezanim
skupo i a podataka. Ili, pojed osta lje o eče o: pod azo podataka pod azu ije a
se skup eđuso o po eza ih podataka poh a je ih u aču alu koje je ogu e
upot e lja ati za azličite pot e e i od azličitih ko is ika eo is o o p og a i a koji a
se oni koriste .
 Banka podataka astaje logički i teh ički po ezi a je eđuo is ih aza podataka.
Sukladno tome, banka podataka je kolekcija informacijskih resursa koje sustav
posjeduje, neovisno o obliku, medijima i tehnologiji koja se pri tome upotrebljava .
 Datoteka kao organizirani skup srodnih zapisa, odnosno kao skup slogova koji opisuju
ista s ojst a ekoga skupa e titeta. U datoteku se ogu poh a iti poda i, aču al i
programi, ilustracije. Datoteku, zapravo, predstavlja tablica u koju se unose podaci, a
jedan red tablice predsta lja tz . slog. Datoteka se u ijek od osi a od eđe o pod učje,
p i je i e: datoteka kupa a koja sad ži s e it e podatke o kup i a.
1. . Misija logističkog - informacijskog sistema
Te elj a je isija logističko-i fo a ijskoga siste a da logističke e adže e i d uge

spe ijalizi a e logističke st uč jake p a odo o opskrbe kvalitetnim informacijama kako bi mogli
donositi primjerene logističke odluke u s i faza a, e sa o p o esa p oiz od je logističkih
p oiz oda, ego i up a lja ja s i logistički potencijalima, resursima, aktivnostima , ali i odluke o
astu i az oju logističkih poslo ih sistema.47
Sukladno tome, logističke odluke pre a stup ju hijerarhijske slože osti ogu iti.
 Strateške odluke, kao a p i je : o loka iji, sti, eliči i i oju skladišta, o logistički
ka ali a, o odaliteti a dist i u ije, o sta a t a spo ta i p o eta, o logistički
ope ato i a, o logistički pa t e i a
47
88
 Taktičke odluke, primjerice: o pakiranju robe, o logistički la i a, logističko-
dist i u ijski la i a i logistički eža a, o sta a, tipo i a, oju i eliči i
prijevoznih sredstava i mehanizacije,
o modelima upravljanja zalihama, o sklapanju ugovora s partnerima, o outsorcingu .
 Operativne odluke, pri je i e: o p ip e i pošiljaka za dist i u iju, o obavljanju radnji u
a i sko postupku, o p ip e i doku e ata za p ije oz pošiljaka, o uk aju uto a u ,
prekrcaju (pretovaru) i iskrcaju (istovaru) robe .
P e a e e u za koje se do ose, logističke odluke mogu biti:
 Kratkoroč e ili teku e odluke, od ose se a teku e poslo a je logističkih su jekata do

jedne godine,
 Sred joroč e odluke, služe za dete i i a je az oj ih od ed i a logističkih su jekata za
udu e azdo lje od jed e do pet godi a ,
 Dugoroč e odluke služe za os išlja a je az oj ih od ed i a logističkih su jekata za
udu a azdo lja duža od pet godi a, o ič o od 5 do 20 godina, ali se mogu odnositi i na
duža azdo lja, p i je i e a razdoblje od 50 do 100 godina.
P e a faza a p o esa p oiz od je logističkih p oiz oda, logističke odluke mogu biti o:
 proizvodnji,
 skladište ju,
 prodaji,
 distribuciji,
 transportu.
2. PODSISTEMI LOGISTIČKOG INFORMACIJSKOG SISTEMA
“ ha s akog up a ljačkog i fo a io og siste a, pa i sistema integrisane logistike,

jeste
po o u ope ati o up a lja ju i uko ođe ju. Međuti , i fo a io i siste i često po ažu
do oše ju st ategijskih odluka.
U ido u lite atu u, aj e i oj auto a pos at a i fo a io i logistički siste k oz a ede e
podsisteme:
 sistem obrade naloga,
 siste ist aži a ja i o a ješta a ja,
 siste pod ške odluči a ju i
 siste iz ještaja i izlaza.
“iste o ade aloga po aže ope ati o up a lja ju, što z ači da je pod ška
obavljanju operativnih poslova rutinskog karaktera.
89
“iste ist aži a ja i o a ješta a ja je pod ška p o esu up a lja ju od osi a sa pa t e i a u
lancu snadbjevanja.
Da i po ogao e adž e tu ko pa ije u st ategijsko up a lja ju, i fo a io i logistički
siste pod ža aju siste i za pod šku odluči a ju u logisti i i siste i za iz ješta a je i izlaze.
I fo a ijski podsiste i su eza i za ital e fu k ije eal og siste a isli se a logistički
siste , iako se ogu od oje o t eti ati, eđuso o su po eza i, kako i eal i siste
mogao funkcionisati48. Povezuju ih:
 zajed ička aza podataka,

 zajed ička teh ička aza,
 informacioni tokovi,
 jedi st e siste o ilježa a ja i
 jedinstvena koncepcija izrade.
Iako siste o ade aloga po aže u ope ati o a e st ategijsko up a lja ju,
jego a až ost u logistički operacijama je izuzetno velika.
2.1. Sistem obrade naloga
Poslo i sa alozi a se od ose a p ije i o adu, što je sasta i dio iklusa ispo uke
koji se za ša a p ip e o ispo uke i sa i či o ispo uke .
“iste o ade aloga je od izuzet og z ačaja u operativnim polovima kompanije, posebno u
ko pa ija a koje s akod e o p i aju eliki oj aloga, a p i to i aju ši ok p og a .
Kada ne bi postojao sistem obrade naloga, bilo bi potrebno puno vremena i veliki broj
oso lja koji i uč o o ađi ao doku e ta iju, što i u k aj je ezulti alo sla ijo
koo di a ijo sa oso lje koje ši ispo uku i zakas ijelo ispo uko .
U to slučaju pot oša e i do io očeki a i i o ko isti.“iste o ade aloga je osposo lje
za o adu a uđže i a i t e o a ja koja upučuju prodajni objekti distributivnim centrima
skladišti a ili jed o skladište d ugo .
Ukoliko ko pa ija i a iše stoti a, pa i hijada o jekata u ijelo s ijetu, što je slučaj sa
eči o s ijetskih ko pa ija, eo a je it o da se p o es t e o a ja o ađuje putem
i fo a io og siste a uz po o siste a ko pjute ski po eza ih i auto atizo a ih skladiš o-
distributivnih kapaciteta i prodajnih objekata. Takav informacioni sistem bi morao biti
osposo lje da azlikuje t e o a je za o i tu a a od p e ješta ja p oiz oda, što t aži
48
http://www.knowledge-bank1.org/marketing_logistika_fps_2_iu_06/lekcije/lekcija4.pdf
90
pose a p istup u o adi aloga za p e ešta je p oiz oda iz o jekata ili skladišta u koji a su
zalihe iz ad opti al og i oa u o jekte ili skladišta u koji a je a jak zaliha. 49
Poslovima obrade naloga prethodi prijem naloga - a udž e i e. P ije aloga je ogu e
o a iti lič o, pute telefo a, pošto , fakso ili EDI aplika ijo uz po o i fo a io ih
teh ologija koje o ogu a aju auto atsko a uči a je i ispo uku p i je P&G i ko pa ije
"Wall Mart").
O ače alog e o a ezulti ati isporukom. Isporuci prethode poslovi provjere boniteta
kup a, jego e platež e sposo osti i o al ih oso i a koje ga k alifikuju pa t e o , što ože
odo iti ili stopi ati ispo uku.O ez jeđe je aspoloži ih zaliha i p ip e o otp e e
dokumentacije isporuka se či i iz jes o .
P ip e a ispo uke poči je da a je aloga za ispo uku tj. otp e e doku e ta ije skladištu,
a za ša a se p ip e o p oiz oda u skladištu za ispo uku. Ukoliko je ispo uka u o ga iza iji
p e oz ika ko pa ija e ože da utiče a je u ealizaciju.
2. .Siste istraživa ja i o avještava ja
“iste ist aži a ja i o a ješta a ja p ikuplja i o ađuje i fo a ije iz i te og i

ekste ogok uže ja ko pa ije. Poto ih ko isti u iz adi iz eštaja o događaji a iz ok uže ja,
koji oguda utiču a logističke ope a ije.) ačaj i fo a ija siste a ist aži a ja i o a ešta a ja
u upravljanju integrisanim lancem snadbjevanja raste.
P o es do oše ja odluka u od osi a sa pa t e i a u la u či i efikas iji , je adzi u i
ok uže je, p ati s akod e e od ose iz eđu ko pa ija,učes ika la a s ad je a ja.
“ i zaposle i, do a ljači, pot oša i, p e oz i i, skladišta i, dist i ute i, t go i, o aju iti u
i fo a io oj eži kako i o aj siste io efikasa .
Koristi od informacija ovog sistema ne mogu biti strategijske, jer ni informacije nisu
st ategijskog ka akte a,o e su s akod e e. Mogu i ati izuzet u až ost u k itič o t e utku
u kom kompanija-pa t e p i jega a ko ište ju elojal ih s edsta a ili p ik i a ju či je i a o
svom poslovanju, a partner je, ili bi t e ala to iti, ko pa iji u eko udu e poslu.50
“iste ist aži a ja i o a ješta a ja, kao podsiste logističkog siste a, ko isti i fo a ije
siste a a keti g o a ješta a ja. O e se od ose a i fo a ije o teku i z i a ji a u
marketing okolini kompanije sa ilje p ojek ije udu ih "deša a ja".
I fo a ije i te og aču o odst e og siste a su ko is e za a alizu pot aži a ja p e a
pot ošači a i pos ed i i a, ažu osti iz i e ja jiho ih o a eza, a alizu dugo a ja p e a
do a ljači a i d ugi pa t e i a u p o esu s ad je a ja, ažu osti iz i e ja o a eza
ko pa ije p e a isti .Mogu e je i ati iz eštaje o aj e i pot oša i a, s adje a či a,
49
50
Materijal s predavanja
91
p osje oj a a i ili p odaji, učeš u pojedi ih katego ija pot oša a ili do a lja a u ukup oj
prodaji ili nabavci, i te zitetu sa ad je po pe iodi a, po sta a p oiz oda i sl., što je z ačaja
potencijal informacija neophodnih za upravljanje odnosima u lancu snadbjevanja.
2. . Siste podrške odlučiva ju
Uspješa e adž e t ko pa ije e iješa a sa o astale ili očeki ane probleme. On

kreirai realizuje ideje, koje iniciraju promjene, perspektivne i pozitivne, najprije za kompaniju, a
poto i d uge učes ike u okoli i51.
Odluke u kompaniji se donose radi:
 ješa a ja p o le a u poslo a ju ko pa ije,
 p ed iđa ja p o le a adi jiho e eli i a ije ili u laža a ja i
 anticipiranja izazova radi njihovog asimiliranja u cilju kompanijskog
rasta i razvoja.
“tepe p ed idi osti p o le a dete i iše ka akte i i te zitet jego og dejst a a poslo a je
kompanije.Problemi sa koji a se ko pa ije s e u u poslo a ju ogu iti iše ili a je
p ed idlji i i ti e izič i za uspjeh ili euspjeh a t žištu, pa je i p o es odluči a ja za j eša a je
astalih p o le a iše ili a je iziča .
“toga je izik u do oše ju odluka di ekt o skopča sa:
 stepenom predvidljivosti problema
 u ješa osti u e adž e ta u k ei a ja odela za do oše je odluka
 oguč oš u p i a lja ja i fo a ija za do oše je odluka.
Nep ed idi i p o le i su aj slože iji za ješa a je i aj izič iji za poslo a je kompanije.

To z ači da su p o teški za ide tifika iju, d ugo slože i za st uktu i a je i t e e eiz jes i za
p ijedlog alte ati a za jiho o ješa a je.
Po o u ide tifika iji, st uktu i a ju i iz alaže ju alte ati a za eša a je ep ed idi ih
problema se o ekuje od siste a za pod šku odluči a ju.
T adi io al i siste pod ške odluči a ju su či ili podsiste aze i a ke podataka, podsiste
a ke odela i statističkih odela. Raz oje ko pjute ske i i fo a io e teh ologije
usa še je siste pod ške odluči a ju.“a e e i siste pod ške odluči a ju po ed
podsistema za upravljanje podacima i podsistema za upravljanje modelima, obuhvata i
podsiste za up a lja je z a je , sa e e iji i s eo uh at iji ko is ički i te fejs i
52
korisnika.
2.4. Upravljanje bazom podataka
51
52
Turban i dr, 2003, str. 446-451
92
Poda i, kao ulaz e ko po e te siste a, potiču iz i te ih i ekste ih iz o a.
I te i iz o i podataka su aze podataka u uta ko pa ije. Poda i e postoje u azi i lako
ih je us ojiti. Međuti , kako ost a iti ezu iz eđu ekste ih podataka i siste a za pod šku
odluči a ju. Veza iz eđu ekste ih podataka i siste a za pod šku odluči a ju se ože
ostvariti:
 p eko aze podataka siste a pod ške odluči a ju,

 di ekt i u oše je podataka toko aplika ije ili
 putem Interneta
)ah aljuju i skladištu podataka, siste pod ške odluči a ju je sposo a da izd oji tač o
o e podatke koji su ko is iku pot e i ili da ko i uje podatke o istoj poja i iz iše azličitih
iz o a i sl.“kladište podataka ije o ič a aza podataka, e aza podataka sa pose o
struktu o podataka, sposo ih za zo i jed osta o iz ođe je slože ih upita ad eliko
količi o podataka.
Podsiste za up a lja je azo podataka o ogu a a53:
 obradu podataka,
 p et aži a je podataka,
 ažu i a je postoječih zapisa u azi podataka,
 brisanje podataka (mada garantuje sigurnost podataka),
 izd aja je eophod ih podataka za fo i a je upita ili iz eštaja,
 p ače je ko ište ja podataka i
 up a lja je poda i a p eko iječ ika podataka
2.5. Upravljanje bazom modela
Podsistem za upravljanje azo odela o ogu a a upot e u odela koji e po o i u

do oše ju opti al e odluke.
Teh ike opti iza ije t aže i p užaju jeda odgo o , jed o ješe je, pa se tako i zo u. Jed o
je ješe je opti al o u jed oj ko i a iji. Po uda opti al og ješe ja je ogu a p i je o
li ea og ili ate atičkog p og a i a ja.Iskust e e teh ike ude aj olje ješe je, a teh ike
si ula ije ude ogu ost iše alte ati a ješe ja u azličiti uslo i a, odgo a aju i
adek at i ješe ji a a ih p o le a koji se stal o p eispituje uključi a je o ih uti aj ih
faktora.
53
Turban i Aronson, u Milanović i dr, 2003, str. 147.
93
2.6. Upravljanje bazom znanja
Podsistem za upravljanje znanjem se naziva Inteligentnim siste o za pod šku

odluči a ju ( IDSS - Intelligent Decision Support System).
Za slabije poznavaoce informacionih sistema najbolja paralela koja bi jednostavno objasnila
ekspertni sistem je ta da je ekspertni ili inteligentni sistem u stvari sistem ljudskog uma
p etoče u aču a , koji je osposo lje da " isli". Mišlje je, kao p i ilegiju ljudskog
oda, aču a u o ogu uje og o o z a je lage o a o u azu ili skladište. Ust a i, "up a o u
lako i si ula ije ljudskog z a ja t e a t ažiti odgo o uspjeha ekspe t og siste a"54
2. . Koris ički i terfejs
Ko is ički i te fejs či i siste pod ške odluči a ju upot e i i . Tako slože sistem je
tako jed osta a za upot e u, zah aljujuči o i soft e ski teh ologija a, a očito
(Windows). U tome je njegova prednost u odnosu na druge podsisteme i tradicionalni sistem
pod ške odluči a ju.Ko is ik e s at a da je o aj siste slože je je jegova upotreba
jednostavna.
Startovanjem programa korisnik dobija prazan prozor, u koji unosi kriterijume koji su od uticaja
za pos at a i p o le ge e iše hije a hiju i defi iše skup ogučih ješe ja. Kako e da
p o je i k ite iju ? Može da i a, da ko isti u e ički k ite iju , k alitati u o je u ili fazi
fuzz logiku. Po u osu podataka siste daje ezultate. Me adže i a po uđe e alte ati e.
O aj siste je alat u uka a e adže a koji u o ogu a a da ealizuje p i a e ilje e
definisane strategijom kompanije.
P i je a u p aksi siste a za pod šku odluči a ju je pokazala izuzet e ezultate. Ko pa ije
automobilske industrije ga koriste u procesu projektovanja modela ili procene dizajna
auto o ila; še a alizu izika i " ost-benefit" analizu. Kompanije kompjuterske opreme biraju
ilj o t žište uz po o o og siste a, a t go i ske ko pa ije opti izuju aso ti a .
“ o zi o a to da je siste pod ške odluči a ju podsiste kako a keti g tako i e adž e t
informacionog sistema, to za sistem integrisa e logistike ogu iti z ačaj e i fo a ije koje
o aj podsiste o ađuje za pot e e a ed ih siste a. Tak e i fo a ije su ko is a podloga za
do oše je odluka koji se eša aju logistički p o le i za koje je ogu e us ojiti i p i je iti
iše od jed og ješe ja. Dodat e i fo a ije ogu da ješe dile u iz o a iz eđu d a ješe ja,
54
Stoiljković,Milosavljević, Milanović i dr, 2003, str. 159.
94
koja u jek i pli i aju st ategijske efekte. A o i ogu iti egati i ukoliko je iza a o "loše"
ješe je u po uđe i alte ati a a.
2. . Siste izvještaja i izlaza
“iste iz ještaja i izlaza po aže up a lja ju logistički akti osti a, tj. p o esu
pla i a ja, p i je e i ko t ole logističkih akti osti.
Pojedi i iz eštaji se ade poslije o a lje og p o esa p ed iđa ja i pla i a ja katego ija kao što
su p odaja, p ofit, t až ja, t žiš i t e do i, koje azi a o izlazi a. Iz eštaji o izlazi a služe
p o esu pla i a ja logističkih akti osti.P ed iđe a p odaja i p og ozi a a t až ja ig aju eo a
z ačaj u ulogu u do oše ju godiš jeg pla a p odaje i gla og pla a p oiz od je, koji su ulaz i
ele e t za pla i a je pot e a za ate ijali a i opti aliza iju a a ke.Ope ati i iz eštaji
po ažu p ače ju i ko t oli iz še ja pojedi a ih a a ki i p o esa s ad je a ja, p ače ju i
ko t oli ada sa zaliha a, p ače ju skladište ja i uko a ja ate ijalima i proizvodima,
ealiza iji p oiz od je po pla i a o aspo edu, p ače ju t a spo ta i sl. Ope ati i iz eštaji
po ažu od ija ju s akod e ih logističkih akti osti u s i podsiste i a logističkog
siste a.Ko t ol i iz eštaji po ažu a alizi k aliteta logističke usluge, t oško a logistike, stepe a
ost a e ja logističkog zadatka i za to od oje og udžeta i d ugih ost a e ih logističkih
aktivnosti u odnosu na planirane, sa ciljem mjerenja stepena odstupanja.
“iste iz eštaja i izlaza se osla ja a podatke i te og aču o odst e og siste a kada u je
s ha ko pa ati i p egled očeki a ih izlaza u od osu a izlaze ost a e e u p ethod i
pe iodi a, iz ešta a je o k eta ju t oško a i p ihoda po pojedi i logistički fu k ija a,
t žišti a ili pe iodi a, iz ješta anje o stanju zaliha po proizvodu, po fazi njihovog kretanja,
vremenskim periodima i dr55.
3. POSTAVKA I IMPLEMENTACIJA LOGISTIČKOG INFORMACIONOG

SISTEMA
3. . Fu k io al ost i pri ipi logističkog i for isa ja
Logistika prati efikasnost u kretanju tokova proizvoda kroz distributivni kanal. To je

jed os je a p o es koji polazi od p oiz ođača i za ša a se kod k aj jeg ko is ika o e.
K eta je i fo a ija u logističko siste u fi e ili u ok i u eke dist i uti e alija se za
krajnjeg korisnika ostaje nevidlji o, dok za sa e učes ike, u iz ša a ju dist i uti ih
akti osti, z ačaj ost koja se daje k eta ju i fo a ija ije p etje a o elika to se pose o
55
95
od osi a pe iod logističkog i fo isa ja do -tih godina ovog vijeka u razvijenim
zemljama/njihovim preduze i a ili u aši fi a a da as .
“a jet za logistički e adž e t CLM 56 - a e ička aso ija ija logističa a u s ojoj
defi i iji a keti g logistike ukazuje i a k eta je i fo a ija u uta logističkih toko a. To dalje
z ači da se logistički i fo a io i siste t eti a kao eza logističkih akti osti u uta
i teg isa og logističkog puta.
P e iz ije eče o logistički i fo a io i siste ko t oliše toko e p oiz oda od a a ke ulaz og

ate ijala do fizičke dist i u ije fi al ih o a. Fu k io al ost logističkog informacionog sistema
se zas i a a i fo a io oj pod š i izg ad je četi i hije a hijska i oa odluči a ja u sklopu
logističkog e adž e ta. Podjela adlež osti i odgo o osti za iz ša a je logističkih
akti osti za so o po lači i fu k io al u aspodjelu logističkih i fo a ija, kao što je to
prikazano narednom slikom57.
P i i o i fo a io e logističke t až je u p eduze u se ja lja a st ateško pla u.

Logistički aspekt st ateškog pla i a ja pod azu je a fo ulisa je sta o a p eduze a koji e iti
op edeljuju i u st a a ju dist i uti ih alija si, az oju kapa iteta o jekata i do oše ju
p ofita il e politike se isa pot ošača.D ugi i o fu k io al e aspodjele i fo a ija u
logističko up a lja ju ko isti p i a alizi a ju i do oše ju pa ijal ih odluka u logističkoj
adlež osti:
 organizacija transporta,
 neophodan nivo zaliha u sistemu,
 specificiranje strukture i
 lokacije objekata i odluke tipa "make or by".
T e i i o i fo a io ih pot e a u logisti i je us je e za pod šku s akod e o

upravljanju i ko t oli toko a, uz upot e u azličitih o lika fi a sijske a alize i a alize
p odukti osti s edsta a i/ili p osto a i je e ju i fi o p ilagođa a ju odluka eza ih za
upravljanje servisom isporuke.
Ko ač o, čet ti fu k io al i i o je ope ati i stepe do oše ja odluka a ko e se

ješa aju ko k et a pita ja iz do e a p o esa po uči a ja edoslijeda i selek ija a užd i a ,
ispo uke o e, ije a i faktu isa ja i odgo a a ja a žal e i sugestije pot ošača. Jed o iječju,
t a sak io i i o logističkog odluči a ja t aži i fo a io e pot e e od p ije a do ealiza ije
po udž i e.
56
www.clm1.org
57
Bowersox, J. Donald i Closs J. David 1996. Logistics management. McGraw-Hill Co. New York., strana 187.
96
“lika . Fu k io al ost aspodjele logističkih i fo a ija
Dakle,sve funkcionalno - hije a hijske i fo a io e pot e e logističkih e adže a

logistički i fo a io i siste i t e alo da o ez jedi uz pošto a je ekoliko p i ipa logističkog
58
informisanja i to :
 Dostupnost - sve informacije moraju biti konstantno dostupne. Najbolji primjer izuzetne
až osti u dostup osti i fo a ija i a o kada t go ački put ik a te e u p odaje o u
i p i to e ko pjute sko ezo u ijek ože da p o je i količi u s akog a tikla u
aj liže skladištu;
 Tač ost - dostup ih i fo a ija je d ugi ita p i ip logističkog i fo isa ja. P i je a
adi, ako je etač a i fo a ija o sta ju zaliha koju p o je a a t go ački put ik, o da je
kupac obmanut, a prodaja je pr
 Ažur ost - o a lja je i ažu i a je postoje ih i p ikupljanje novih informacija je put za
ispu je je d a p ethod a p i ipa logističkog i fo isa ja. Neki put se dogodi da
informacioni sistem ne prepozna ili ne registruje neku promjenu - recimo novu
a udž i u ili p odatu količi u o e. To je do a z ak za otpoči ja je ak ije e e skog
ažu i a ja i fo a io ih pot e a u logističko siste u;
58
Dr.Božić V. i Ačimović S.,“Marketing logistika“, Ekonomski fakultet u Beogradu 2004., str:459.
97
 Elastič ost - pod azu je a ogu ost da se p i poja i ekog o og e adže skog
zahtje a u fu k io isa ju logističkog i fo a io og siste a odgo o i a adek ata
ači . Ukoliko je, na primjer, na kraju dana potrebno sabrati i sortirati cjelodnevnu
p odaju, za to je po p a ilu i a je sposo a siste u ogu osti da sa u adi.
Međuti , ako je i fo a io a pot e a eza a sa o za eki p oiz od i/ili o u g upu to
se ponekad o a i a uel o u aditi. Poe ta do og logističkog siste a i fo isa ja
jeste jego a sp e ost da odgo o i a što iše zahtje a jego ih ko is ika;
 Fleksibilnost - oz ača a izlazak u sus et spe ifič i zahjte i a kupa a koji ogu da
ap a e po udž i u u s ako do a da a, sa s ake geog afske tačke s ijeta itd. To dalje
z ači da je pot e o s a p ate a doku e ta faktu e, aču e, otp e i e, oz e listo e
itd. poslati ta o gde se alazi kupa . Isto tako, ako eki kupa želi faktu u iz s akog
objekta (npr. elep odaj og skladišta pose o LI“ o a i to da u o ogu i;
 Formatiranost - logistički iz eštaji, doku e ta i a alize o aju iti fo ati a i a p a i
ači , za s aku i fo a io u pot e u i u s ako t e utku. “ aki o jekat p eduze a
(proizvodni magacin, egio al o skladište, dist i uti i e ta i alop odaj i o jekat
o aju u ifi i a o oditi aču a o logistički i fo a io i pot e a a.
3. . Strukturira je potre a i traž je za i for a ija a
P i i ožda aj až iji ko ak u st a a ju i fo a io og sistema logistike jeste

do ođe je u ezu i fo a io ih pot e a e adž e ta i iz o a apaja ja i fo a io og
siste a. I up a o se tu p a e počet ičke g eške od st a e uko odio a ko pa ija, je se sa
njihove strane ne specificiraju informacione potrebe ili se traže pog eš e i fo a ije, što
eiz ež o do odi do sla og i eadek at og i puta za p o es do oše ja odluka.Dakle, os o o
pitanje koje se postavlja pred kreatore informacionog sistema logistike jeste, koje informacije
siste t e a da o ez jedi za od eđe e ste logističkih odluka i oe logističkog
odluči a ja ?Odgo o a o o pita je i t e alo da ude zas o a a st uktu i a ju zahtje a za
logistički i fo a ija a u za is osti od i oa odluči a ja u p eduze u.
P e iz ije eče o, o a, počet a a aliza u defi isa ju logističkih i fo a io ih pot e a

p edsta lja logiča asta ak zaključaka o fu k io al osti logističkog i fo isa ja. “ljede a
ta ela p eze ti a os o e azlike iz eđu st ateškog, taktičkog i ope ati og o ga iza io og
i oa odluči a ja u fi i59:
59
Gustin, C. 1994. "Distribution information sistems" op.cit. strana 56.
98
STRATEŠKI TAKTlČKl OPERATIVNI
NIVO NIVO NIVO
Cilj Stvaranje Ko iš e je Iz ša a je
resursa resursa
Vremenski Dugačak Srednji Kratak
horizont
Upravljački ivo Visok Srednji Nizak
Izvori informacija Eksterni i Eksterni i Interni

interni interni
Stepen detaljisanja Visoka Umjerena Detaljan - ši ok
u informisanju agregacija agregacija
Osetljivost na Izuzetna Osrednja Naj iža

grešku u
odlučiva ju
Stepen rizika Visok Umjeren Nizak
Tabela 2. Diferenciranje nivoa odluči a ja u preduze u
P e ede o a logističke i fo a io e pot e e, p ethod a ta ela sas i jas o

dife e i a ilje e, e e ske ho izo te u odluči a ju, pozi io i a je u o ga iza iji, iz o e i
stepe e i fo atičkog iz ešta a ja, osetlji ost a g eške u odluči a ju i stepe izika a
s ako i ou logističkog do oše ja odluka.O o što je o dje pose o i te esa t o od osi se
na izvore informisa ja koji a st ateško i taktičko i ou ogu iti ekste og i i te og
karaktera, dok na operativnom nivou ovi iz o i su isključi o i te og ka akte a što je sas i
razumljivo s obzirom na neophodnu brzinu u donoše ju ope ati ih odluka . Takođe, stepe
razlaganja informacija je najve i a ope ati o i ou logističkog odluči a ja, dok se a
taktič o i st ateško i ou i fo a ije ogu u je e o ili z ačaj o ag egi ati. “pe ifika ija
i fo a io ih ka akte istika za s a t i i oa logističkog odluči a ja ože iti od z ačaja p i
fo ulisa ju st uktu e logističkih i fo acionih potreba.
Naredna tabela daje prikaz osnovnih informacionih karakte istika a st ateško , up a ljačko i
ope ati o i ou odluči a ja60:
60
Prema: Keen, P. & Scott-Morton M. 1978., "Dicision support sistems: An organizational perspective", Reading
mass. Addison - Wesley publishing co., strana 83.
99
INFORMACIONE STRATEŠKI KONTROLNI OPERATIVNI
KARAKTERISTIKE NIVO NIVO NIVO
Tač ost Niska Visoka
Nivo detaljisanja Agregiranje Dezagregiranje
Vremenski dudu ost “adaš jost
horizont
Frekvencija Mala Velika
upotrebe
Izvori Eksterni Interni
Širi a i for isa ja Velika Mala
Tipovi informacija Kvalitativno Kvantitativno
Starost informacija Ve a Manja
Ta ela . Karakteristike logističkih i for a ija a različiti i oi a odluči a ja
I fo a io i zahtje i azličitih i oa u logističko do oše ju odluka pretpostavljaju

dife e i a ost u logističko i fo isa ju. Na p i je : tač ost u i fo isa ju i t e alo da aste
od st ateškog ka ope ati o i ou; takođe, f ek e t ost u ko iš e ju i fo a ija je ogo
iz aže ija a ope ati o i ou, ešto a je a ko t ol o a aj a je a st ateško ; poto ,
i fo ati a ši i a je pot e a a st ateško i ou, dok je ešto a je taj zahtje iskaza a
kontrolnom, a na operativnom nivou je neophodna specijalizacija potrebnih informacija;
st ateški i o se služi po p a ilu k alitati i aspekto i fo isa ja, ope ati i k a titativnim,
dok se a up a ljačko i ou t aže i fo a ija o a tipa; ko ač o, st ateški i o ože da
prihvati i ešto sta ije i fo a ije, dok su a ope ati o i ou od p esud og z ačaja o o
pristigli podaci.
U s ako slučaju a aliza i fo a io ih pot e a a azličitim nivoima logističkog

odluči a ja t e a da ude zas o a a a ost/ e efit k ite iju i a. To z ači da se o a
postaviti pitanje koliko a je z ačaj a odluka za koju t aži o i fo a iju i koliko e as
do ija je te i fo a ije koštati?
3.3. Dizajniranje arhitekture logističkog i for a io og siste a
Logistički i for a io i siste LIS ima prevashodni zadatak da uz po o ha d e ske i

soft e ske pod ške up a lja, ko t oliše i je i pe fo a se logističkih akti osti u fi i.
Ha d e ska pod ška se od osi a kompjutere, ulazno / izlazna sredstva komunikacije i sredstva
po o u kojih se ši so ti a je i fo a ija. I fo a io i soft e i ko po i a sisteme i
programske aplikacije koji se upotrebljavaju u operativnim procesima, proces u kontrole,
procesima pripre e za do oše je odluka i p o esu st ateškog pla i a ja.
100
Pregled u Tabeli 4. prikazuje koje sve probleme ili procese LIS mora da obuhvati.
Kao što se sa a ed og p egleda ože idjeti, s e azličite fu k io al e adlež osti

marketing logistike bi trebalo biti pokrivene aktivnostima logističkog i fo a io og siste a.
“iste logističkog i fo isa ja o a da ko t oliše azličite tačke - probleme, odnosno paralelne
procese u fizičko k eta ju p oiz oda k oz p oiz od o - distributivni proces. Pri to e, ključni cilj
cjelokupne informacione organizovanosti treba i mora da ude up a lja je se iso pot ošača.
P e iz ije eče o, ako je je a uspjeha od ija ja logističkih akti osti k aliteta i ko ku e ta

i o se isa ispo uke, o da i logistički i fo acioni sistem mora biti tako ustrojen da se njegova
ilj a fu k ija poklopi sa logističko ilj o fu k ijo - kreiranje politike konkurentnog nivoa
se isa pot ošača. O uh at ost logističkog i fo a io og siste a pod azu je a jego u
prisutnost u tri glavna polja djelovanja:
1) P o es p ije a a udž i a i p o es a a ke
2) Upravljanje i kontrola zaliha
3) O ga iza ija skladište ja i dolaz o / odlaz og t a spo ta
Problemi u Proces Upravljanje Distributvne

Transporti i Na a ka a uči a ju a uči a ja
Nači i po-
zalihama Kreiranjeproces P ed iđa je,
operacije isporukaOd eđi a Selekcijavida Pla a je
uči a ja a po uči a ja analiziranje i nje transporta nabavke
(manuelno, modeliranje lokacija
elektronsko) Koncipiranje Stokiranje i skladišta
Kontrola Organizacija Revidiranje
fakture vremensko zaliha transporta Nabavke
Provera bo- obnavljanje
niteta
P ed iđa za
Formiranjesvih podataka je i Organizaci Otprema Prosec nabavke
p ed
dokumenata za selekcija iđa je ja procesa
Raspoloživost pot e epo udž parametara rada
zaliha
Poznavanje bine
Rezervisanje P ed iđa jei Kontrola Priprema Organizacija
po udž i e zaliha selekcijatehnik lot-a dokumenata za nabavke
a transport
Modifikacija Procesiranje Selekcija Selekcija Pla a je oza i a Potvrda
po udž i e a udžbine parametara po- nabavke
zaliha udž i a i
Cjene u Redizajniranje Simulacija Odvajanje Merenjeperforman Status procesa
lociranje
a uči a ju opremeza upravljanja po udž i sisistema nabavke
po uči a je zalihama ai
spremanje
Status u Realizacija"reze Planiranje “kladište Konsolidacija T aže e a a ek
zaisporuku
zahtjevu za rvisanih" zaliha potreba za je isporuka i rutiranje vote
po udž i u zalihama
101
Finansijski i/ili Verifikacija Integrisanjeneo Merenje Cjena isporuke Kontakt za
robni diskonti isporuke phodnihpodata per- "t až jo " u
ka formansi nabavci
Kontrola Izgradnja si- Organizacija Organizacija
sistema
promocije stema obna- isporuke nabavnih potvrda
Redizajniran je Definisanje
vljanja zaliha Trasiranje Istorijat
opremeza ciljeva servisa Iekspedicijaisporuk do a ljača
po uči a je pot ošača e
Organizacija Kontrola utovara u
povratnih vozila
|informacija Upravlja je serviso potrošača
Tabela 4. Kontrola procesa i problemi upravljanja LIS-om
P ethod a podjela i a od eđe e edostatke koji se ogledaju u to e što se a p i

pogled e odi aču a o to e da je logistički p o es ko ti ui a a s i seg e ti a logističke
akti osti, od os o da se e ože p ekidati, što se pose o o a i ati u idu kada se ši
organizacija izg ad je logističkog i fo a io ih siste a. “toga je ožda ajp e iz ije ista i da je
polje koje t e a da zaok uži a hitektu a logističkog i fo a io og siste a ši oko koliko i
jelokupa p o es p ije a i ealiza ije po udž i e, a s e u ilju pošto a ja defi isa ih ok i a
politike servisa pot ošača.61
Logistički i fo a io i siste o a da ispu i t i fu k ije:
a. transferisanje,
b. skladište je i
c. transformaciju informacija.
“ ti u ezi, logistički informacioni sistem mora imati kapacitet prenosa informacija sa

mjesta gdje se nalaze na mjesta iskazane potrebe za njima. Potom, LIS mora da ima kapacitete za
skladište ja i fo a ija i s edst a za p e ađi a je fo me informacija u onaj oblik koji je iskazan u
e adže sko zahtje u. “toga ok i i dizaj logističkog i fo a io og siste a ože da
izgledakao na slici 5.
“lika . daje ko eptual u st uktu u logističkog i fo a io og siste a fi e. Logistički

i fo a io i toko i p oizilaze iz logističkog i fo a ionog sistema i ostalih informacionih
siste a fi e up a ljački i fo a io i siste , aču o odst e i i fo a io i siste itd. .
Takođe, o aj siste či e pet od oje ih sta ele e ata, a sli i oz ače ih sljede i konturnim
oblicima i/ili linijama:
61
102
 Moduli - pravougaonog oblika,
 Baze podataka - konusnog oblika,
 Upravljačke aktiv osti i poslovi ulaska podataka trapezastog oblika,
 Izveštaji - obrnutog trapezoidnog oblika,
 Komunikacioni linkovi - oz ače i li ija a,
“lika .“t uktu a logističkog i fo a io og siste a
Moduli p edsta ljaju akti osti p o esi a ja i fo a ija i aza podataka, kao što su ulaz i
i fo a io i zahtje i i od eđi a je i oa zaliha. daze podataka su informacione strukture koje
i aju zadatke skladište ja i ču a ja spe ifič ih sta i fo a ija, kao što su a udž i e i i oi
tokova o a. Up a ljačke akti osti i poslo i koji ode ulazak i fo a ija u sistem predstavljaju
eze iz eđu logističkog i fo a io og siste a i ekste og ok uže ja, a tiču se do oše ja azličitih
up a ljačkih odluka. Izveštaji o ez eđuju i fo a io u pod šku logistički akti osti a. Ko-
u ika io i li ko i či e ekste e i i te e eze iz eđu pojedi ih dijelo a logističkog
i fo a io og siste a i ok uže ja.62Logistički i fo a io i siste je kič a ode og
62
103
logističkog e adžmenta. Prezentirana infrastruktura LIS-a je fokusirana na implementaciji i
ko t oli toko a koji o uh ataju p euzi a je, p o esi a je i ispo uku logističke t až je - zahtjeva
pot ošača. Logistički i fo a io i siste je da as uslo ko ku e t osti p eduze a a t žištu, k oz
podiza je k aliteta u ost a i a ju politike se isa pot ošača.
LIS u sebe inkorporira planiranje distributivnih zahtjeva, upravljanje, organizaciju i kontrolu

do oše ja logističko - a keti ških odluka i i teg a iju poslo og siste a fi e u ili nekom
drugom sistemu saradnje u distributivnom kanalu.
3. . For ira je i for a io og toka u logističko la u
I fo a io i tok astaje az je o i fo a ija iz eđu i fo a io ih siste a i u ok i u

jednog sistema.
Informacioni tokovi, prema piramidi odluči a ja, ogu da se podjele63:
 Informacioni tokovi za obradu transakcija – AOP
 I fo a io i toko i za e adž e t i fo a ija a ope ati o i ou
 I fo a io i toko i za pod šku odluči a ju za s ed ji e adž e t taktičke odluke
 Informacioni tokovi za ode u i fo a iju za go ji e adž e t st ategijske odluke
Sa druge strane informacioni tokovi mogu da se posmatrati kao:
1) Interni informacioni tokovi – postoje u uta p eduze a iz eđu s ih jego ih
podsistema,
2) Eksterni informacioni tokovi - koji p elaze g a i e p eduze a i p edsta ljaju
ko u ika iju p eduze a sa ok uže je .
U opšte slučaju, do o o liko a i fo a io i siste kao pod ška odluči a ju se

še atski ože p edsta iti kao a sli i .
Po obliku realizacije informacionog toka mogu da se razlikuju:

1. Konvencionalni oblici informacionog toka,
2. Elektronski oblici informacionog toka, i
3. Informacioni tokovi primjenom zajedničkih baza podataka.
Konvencionalni oblici informacionog toka obuhvataju dvije grupe:
a) Manuelna razmjena informacija, koja se ostvaruje preko pisama, teleksa, faksova i
telefona.
b) Razmjena informacija putem diskete, magnetne trake, CD – roma, ili bar-kodom. Prenos
podataka a o aj ači p edsta lja pod šku off li e o adi podataka.
63
http://www.scribd.com/doc/6815515/3-FORMIRANJE-INFORMACIONOG-TOKA
104
Slka . Os o a st uktu a logističkog i fo a io og siste a
Raz je a i fo a ija p eko ag et og ediju a i a p ed ost je o ez jeđuje e u

pouzda ost, zaštitu i k alitet podataka, kao i uštede u pogledu e e a i t oško a. Nedostatak
o og ači a je eliki ut ošak e e a za p e os podataka, koji ajčeš e šalju pošto ili
paket o služ o ili se t a spo tuje p op at o uz tok ate ijala.
Elektronska razmena podataka (Electronic Data Interchange - EDI) je elektronski prenos sa
kompjutera na kompjuter standardnih poslo ih doku e ata iz eđu o ga iza ija. EDI p e os
o ogu a a da se doku e t di ekt o o adi od st a e o ga iza ije koja ga p i a. U za is osti
od usa še osti siste a e a pot e e za i te e ijo čo jeka a st a i koja p i a po uku.
EDI se ože ealizo ati a iše ači a64:

a. Di ekt a eza iz eđu d a aču a a, koja se ost a uje tako što se aču a ode o ili
I“DN ka ti o , p iključi a telefo sku ežu.
b. P e os podataka p eko p o ajde služ e, koja p i a, e o iše, e e tual o o ađuje,
konvertuje i dostavlja podatke az ače o p i ao u.
64
105
I fo a io i toko i se ogu ealizo ati ko iš e je zajed ičke aze podataka za eliki oj
korisnika:
1) Veliki oj ko is ika je po eza a ko iš e je zajed ičke aze podataka eze a io i
siste i, azličite e ze usluga, itd.).
2) Di ekt a ko u ika io a eza iz eđu d a aču a a, koja se ost a uje p i t a sfe u
podataka.
P egled o ih azličitih o lika az e e i fo a ija p ikaza je a sli i .Postoje i d uge

klasifikacije informacionih tokova, koje proizilaze iz povezanosti za tok materijala:
 Tok i fo a ija ože da ude pa alela ili u d ugo s je u od o og toka.

 Kod pa alel e ealiza ije tok i fo a ija ože da p ethodi, p ati ili kas i u od osu a
tok materijala.
 Kada postoji eđuso o p a e je o og i i fo a io og toka, sta eze o og toka i
i fo a ija od eđuje stepe auto atiza ije a uel o, eha izo a o, djeli ič o
automatizovanog i automatizovanog povezivanja).
Iza a i o lik p otoka i fo a ija u jed o p eduze u z ačaj o od eđuje jego u
integracionu sposobnost65:
“poso ost za i tegra iju i for a io og toka je ogu ost opti al og for ira ja
informacio og toka i jego o eprekid o od ija je u ilju pla ira ja i realiza ije logističkih
aktivnosti.
Integraciona sposobnost informacionog toka je potrebna i kod internih i kod eksternih tokova
p eduze a. Neki pokazatelji i teg a io e sposo osti su:
 Informaciona tehnologija,
 Spremnost razmjene informacija,
 Sposobnost razmjene informacija, itd.
65
106
Slika 7. Forme razmjene podataka,odnosno, forme povezivanja informacionih sistema
107
3.4.1. Informaciona tehnologija
“poso ost p i je e i fo a io e teh ologije ože da se po edi sa sposo oš u da se
logistički p o esi pod že i koo di i aju azli iti soft a e-om i hardware-om. Ove sposobnosti
mogu da se obuhvate relevantnim faktorima:
 promjenom informacione tehnologije,
 stepenom integracije,
 pod ško pla i a ju.
Visoka sposo ost i teg a ije se pod ža a i fo a io o teh ologijo kada p eduze e
z ačaj o i esti a u az oj i p i je u o ih i fo a io ih teh ologija, koje o ogu a aju
interno i eksterno integrisanje info a ija. P i je o i fo a io ih teh ologija, o ogu e o je
po ezi a je s ih podsiste a u p eduze u, i po ezi a je p euze a sa ok uže je . 66
Naj e e i teg a io e sposo osti se ost a uju o da, kada se i fo a io i siste i e
ko iste sa o za ealiza iju akti osti a ope ati o i ou e i za pod šku pla i a ju p . u
pod učju pla i a ja iz ade p oiz oda, pla i a ja zaliha, pla i a ja t a spo ta) – što p ipada
taktičko i st ateško i ou odluči a ja.
Na sli i je p ikaza p i je i fo a io ih toko a i toko a ate ijala u jed o logističko
sistemu.
66
108
“lika . I fo a io i tok i tok ate ijala u logističko siste u
3.4.2. Spremnost za razmjenu informacija

Pored primjene informacione tehnologije spremnost za razmjenu informacija je od
p esud og z ačaja za i teg a iju u i fo a io o toku. “p e ost az je e i fo a ija ože
se o uh ati slede i fakto i a:
 a gažo a je za az je u i fo a ija, i
 oblik razmjene informacija.
Kada je isoko a gažo a je za az je u podataka tada postoji i sp e ost za az je u

i fo a ija. Raz je a podataka o uh ata ope ati e podatke po uđž i e, alozi, faktu e, itd.
i st ateški až e i fo a ije p og oze,planove, itd.). Oblici razmjene informacija mogu biti
azličiti: sa ad ja u eki seg e ti a ada, fo i a je zajed ičkih ad ih ti o a, i d .
3.4.3. Sposobnost razmjene informacija

Pod sposo oš u az je e i fo a ija se pod azu je a da se i fo a ije azmenjuju
zo, ko plet o i t oško o po olj o. P i to e se t oško e i e e ske p ed osti od ose
kako na razmjenu informacija tako i na pripremu podataka za njihovu dalju internu obradu.
“poso ost az je e i fo a ija ože da se o uh ati ele a t i faktorima67:
67
109
1) tehnologijom,
2) jed osta oš u, i
3) ot o e oš u.
Teh ologija ože da dop i ese zoj i t oško o po olj oj az je i i fo a ija. P i je o

komunikacionih sistema za rad u realnom vremenu, EDI-a ili ide tifika io ih siste a ogu z
i t oško o po olja tok i fo a ija, koji iše e o a da se p ekida a uel i akti osti a.
Jednostavnost se odnosi na brzinu razmjene i obrade informacija, a otvorenost podrazumjeva

prenos podataka u jednostavnoj formi, koja se ne zahtjeva veliki trud da se informacije dalje
koriste. Jednostavnost se posebno mora imata u vidu kada se radi o razmjeni podataka sa
kup i a i ispo učio i a.
3.4.4. Mogu osti po oljša ja i for a io og toka

Po oljša je i fo a io og toka ože da se ost a iti sa sljede ih aspekata:
 Teh ički,
 Organizacioni, i
 Pravni.
Teh ički aspekti su us je e i a po oljša je teh ike a i ou p e osa podataka i a

i ou p i je e. Na i ou p e osa podataka po oljša ja se postižu p i je o ode ih o lika
komunikacije i standardizacijom formata podataka. Standardizovanje formata podataka je
poželj o, pošto se ti e kod a uel e az je e podataka z at o s a juje je o at o a
pog eš og opaža ja a kod elekt o ske az je e podataka to je p eduslo za dalju
automatizovanu obradu podataka. Na nivou primjene neophodno je st o iti ogu osti za
p ije podataka, za p e ođe je podataka p e a z ačaju spe ifič o za fi u kao i za
p e ođe je podataka u sta da dizo a e fo ate.
Organizacioni aspekti se a e p ilagođa a je podsiste a p eduze a i jiho ih p o esa

novim informacionim i komunikacionim tehnologijama. Potrebno je promjeniti strukturu
koo di a ije, tj. podjelu zadataka, podjelu p a a a upu i a je i odluči a je, i az oj i te ih
st uktu a da i se ogle opti al o isko istiti ogu osti, koje ude o i o li i ko u ikacije.
Pravni aspekti za po oljša je i fo a io og toka se a e ez jed oš u podataka zaštita od

gu itka, u ište ja i falsifiko a ja , zaštito podataka zaštita od eo laš e og p istupa i
ga a ija p i az je i podataka o ez eđe je p a e sigu osti .
110
4. PROCES PRIJEMA I REALI)ACIJE PORUDŽdINE U LIS-u
4. . Upravlja je siste o poručiva ja u preduze u
Up a lja je siste o po uči a ja u p eduze u je eo a z ačaj o poslo o -

o ga iza io o pod učje koje je, s jed e st a e, iz o o pozi io i a o kao dio logističkog
informacionog sistema, dok je, s druge strane, sistemski orijentisano kao ulazni faktor servisa
pot ošača. Usposta lja je p o esa po uči a ja u p eduze u jeste ezultat i fo a io og
logističkog po ezi a ja i p eduslo ko ipi a ja ode e politike se isi a ja pot ošača kao
ajhit ije st ateške odluke, u logističkoj adlež osti, a i ou fi e. “toga, p oizilazi da je
siste po uči a ja ezi a ka ika iz eđu logističkog i fo a io og siste a i se isa pot ošača.
Up a lja je siste o po uči a ja je slože p o es koji ge e al o pos at a o oz ača a ači
a koji p eduze e up a lja dolaz i pot ošački zahtje i a. D ugi iječi a, up a lja je
siste o po uči a ja p edsta lja skup akti osti koje se p eduzi aju u pe iodu iz eđu
p ispje a a udž i e i p istupa ealiza iji i ispo u i te a udž i e . U o o e e sko
pe iodu p eduze e p eduzi a iz poslo a i zadataka koji i aju jeda te isti ilj: odgo o a
po udž i u kup a, od os o da a je sig ala skladiš o - otp e oj služ i za st uktu al o i
kvantitati o "pu je je" a udž i e. “ e te akti osti, iz ede e u jed o e e sko
pe iodu se ogu d ugačije az ati siste o p o esi a ja po udž i e. Up a lja je siste o
po uči a ja je d ojako oslo je o a logistički i fo a io i siste i to68:
 S jedne strane, p o es a uči a ja je i fo a io o po eza sa aza a podataka u

p eduze u kako i ispu io s oje os o e zadatke p . p o je a o iteta kup a ;
 “ d uge st a e up a lja je a udž i a a je p o es koji o a da se zas i a a azličiti
fo a a p ed iđa ja p odaje kako i se a ije e izašlo u sus et dolaze i
a udž i a a, a očito o i koje odstupaju od ekih e iskaza ih p a ila u
po uči a ju po udž i e koje dođu za ije e ike da ili p az ika ili po udž i e koje
dođu sa izuzet o eliki zahtje i a u količi a a o a .
“iste p o esi a ja po udž i e je e i e ta jelokup og logističkog siste a fi e.

Pot ošačke a udž i e se da as s at aju os o o ko u ika io o po uko p e a
logističko siste u fi e. Isto e e o, zi a i k alitet i fo a io ih tokova direktno
i pli i aju logističke t oško e u to do e u i je e jelokup u efikas ost logističkog
up a lja ja. Loše i fo isa je i pog eš o ješe a p o edu a u p o esu p ije a i ealiza ije
a udž i e ogu do esti do ezado oljst a ili čak i gu itka lojalnosti kupaca, to je svakako
ajlošija st a koja ože zadesiti p eduze e.
68
D .doži V. i Ači o i “., Ma keti g logistika , Eko omski fakultet u Beogradu 2004., str:469.
111
Fizičko k eta je po udž i e je isto tako ele a ta te i p ethod o a oja i iz azi a i
p edsta lja pa alela p o es i fo ati o p o esu p ije a i ealiza ije po udž i e.
Fizičko k eta je po udž i e spada u o e logističke toko e i ože se pos at ati iz d a ugla:
 Iz ugla prodavca p oiz ođača, elet go i e ili alop oda a -fizičko k eta je
po udž i e oz ača a ije e od t e utka p ispje a po udž i e do t e utka ispo uke
robe a t aže o jesto;
 Iz ugla potrošača (daljeg korisnika) - fizičko k eta je po udž i e je ije e od t e utka
po uči a ja do t e utka p istiza ja o e u skladište.
4. . Pro esira je potrošačkih porudž i a
“iste po uči a ja u p eduze u p edsta lja p o es koji o uh ata p ije i p osleđi a je

i fo a ija o t e o a ju kup a, zati fizičko p e ješta je p oiz oda so ti a je, pako a je,
od aja je itd. i ko ač o papi ološko p a e je s ih akti osti u p o esu. Poslo i i zada i koji se
pod azu je aju u iz ša a ju p o esa po uči a ja se alaze, goto o u potpu osti u
adlež osti logističkog seg e ta poslo og up a lja ja u p eduze u69. D ugi iječi a, p o es
po uči a ja je p ožet s i logistički akti osti a fi e, ilo da to p eduze e adi u
sopst e oj ežiji ili da eke logističke poslo e e ti a a t žištu.P o esi a je pot ošačkih
a udž i a ije ogu e ez postoja ja i fo a io ih eza u uta logističkog siste a.
Logistički i fo a io i siste p edsta lja k otok p o esi a ja pot ošačkih po udž i a.
Up a ljački i fo a io i siste u ok i u a keti g logistike je ezi o tki o iz eđu e eg ili
a jeg oja p o edu al ih ko aka u p o esu po uči a ja.
Tipiča postupak u siste u po uči a ja i a ekoliko gla ih ko aka koji o aju postojati u
s ako p eduze u:
1) Prijem sla je arudž i e,

2) Preparira je porudž i a,
3) Pro esira je porudž i a,
4) Od aja je, pako a je i sortira je ro e u skladišti a i/ili proda i a a,
5) Tra sport pošiljke i
6) Pristiza je ro e a traže o jesto.
7) Pristiza je porudž i e
69
The Journal od commerce. Novembar 23. 1994. strana 2B, a prema Johnson, J,, VVood D., Wardlow D. i Murphv
P., 1999. Contemporary logistics. op.cit. strana 101.
112
O a, uopšte a p o edu a se ože p edsta iti a ed o sliko 70
:
“lika . P o esi a je pot ošačke po udž i e iz ugla pot ošača
P o edu a p ije a i ealiza ije po udž i e je sasta lje a od pot e og e e a koje

protekne od slanja, preko prijema, procesi a ja, so ti a ja, ispo uke i p istiza ja pot ošačke
a udž i e. To je p o es koji se aj e i , s ediš i djelo od ko aka do ko aka od ija u
ok i u jed e fi e je og i fo a io og siste a , dok se početak ko ak i k aj p o esa
(korak 5) odvijaju a putu a udž i e koja ide od kup a, od os o a putu o e i po at ih
i fo a ija u elekt o sko ili papi o o liku koja ide ka kup u. P i to e, jesto početka
ko aka i k aja ko aka se p eklapa; kada kupa do ije t aže u o u p o es p ije a i
realiza ije po udž i e se zat a a i po pot e i otpoči je o i k ug po uči a ja sa sla je o e
po udž i e.Dakle, ukupa tok p o esa po uči a ja i do ija ja t aže e o e se ože p ikazati u
broju dana - sata pot e i za jego o iz ša a je.
POSLOVI I ZADACI VREME TRAJANJA

“la je po udž i e 1 dan
Prijem, prepariranje i dalje 1 dan
p osleđi a je po udž i e
P o esi a je po udž i e 1 dan
Sortiranje, odvajanje i pakovanje 1 dan
robe
Transport i manipulacija robe 3 dana
Prijem proizvoda i povratnih 1 dan
informacija
UKUPNO 8 DANA
Ta ela . Pri jer traja ja ukup og pro esa poruči a ja
70
Lambert D. & Stocs J. 1993. Strategic logistics management. McGraw-Hill Co., New York., strana 516.
113
Da as u s ijetu ode og poslo a ja i ukup og po ezi a ja logističkih apo a u
distributivnom kanalu krug - p o es po uči a ja, kao eza iz eđu p odaje i kupo i e,
ep ekid o teče i u s o i fo ati o i fizičko s islu. Velike fi e, jiho i do a ljači i
kup i goto o da e az išljaju kako da usposta e o aj tok: o u eliko fu k io iše, uz iše ili
manje problema sa jedinstvenim ciljem - sk a e je e e a ispo uke iz eđu d a jesta u
distributivnom lancu.
Postoje azličiti ači i isposta lja ja pot ošačke a udž i e. P i i os o i ači

ko u ika ije u p o esu a uči a ja jeste a uel i, od os o uč i, ilo da se to adi us e i
ili pismeni pute . “ at a se da je olji ači a uči a ja telefo ski - lič i ko takt sa kup e
je p odaj o oso lje fi e ože od ah da p o je i da li t aže e o e i a a zaliha a ukoliko
tak u stu p o je e doz olja a i fo a io i siste . Još olji ači u p o edu i a uči a ja
jeste us e i dogo o iz eđu p oda a i kup a koji p ati pis e a pot da u o liku
a udž e i e koja se do-bija recimo putem fax-a).
U s ijetu ode e t go i e p oiz odi a elekt o ski ači po uči a ja se s at a

aj olji pute ulaska kupče e po udž i e u logistički i fo a io i siste fi e. Elekt o ska
trgovina podrazumjeva direktan kontakt prodavca i kupca nekim od elektronskih puteva i
etoda. To se ajčeš e ost a uje ko pjute sko po eza oš u kup a i p oda a ili p eko
s ijetske eže - I te eto .Ge e al o eče o, s e te de ije da as u poslo o s ijetu
ukazuju a ši e p ih ata je ode og i fo a io og po ezi a ja sa do a ljači a i kup i a,
od os o p ih ata je s e skupljih, ali i žih i fo a io ih siste a po ezi a ja. “ e to i a
di ekt e eze sa s iža a je t oško a d ža ja zaliha, kao jed og od gla ih logističkih t oško a,
od os o kao jed i od aj až ijih dijelo a ukup ih t oško a poslo a ja. “ d uge st a e,
elekt o ski ači p o esi a ja po udž i a o ogu a a podiza je i oa ko kuretnosti u politici
se isa pot ošača, što i a za posljedi u po e a je p odaje i p ofita fi e. 71
4. . Tokovi i for isa ja u pro eduri pro esira ja porudž i e
Ope a io aliza ija p o esa p ije a i ealiza ije po udž i e pod azu je a st a a je
procedure koja započi je ulasko i o ado pot ošačke po udž i e. P a lje je p o edu e, kao
logič og iza u edosledu od ija ja ekog posla i a s oja p a ila i zahtje e. “ aki dalji ko ak u
sprovo-đe ju p o edu e p o esa po uči a ja za isi od pote ijal ih i fo a io ih zahtjeva koji
se mogu postaviti u svakodnevnoj implementaciji procesa prijema i realizacije
po udž i e.I fo a io i zahtje i isto e e o p edsta ljaju p o edu al e i oe a koji a se
71
D .doži V. i Ači o i “., Ma keti g logistika , Eko o ski fakultet u deog adu ., st : .
114
zaustavlja informacioni sistem i gdje se provjeravaju ili ispunjavaju različiti zahtje i i ko a i.
Ukoliko se jeda ko ak "p eskoči", p o edu a alaže po a aj a p ethod i i o s e do
ispu je ja i ajfo al ijih zahtje a. Ti i fo a io i zahtje i su po p a ilu uskladište i u
i te i aza a podataka logističkog ili ekog d ugog i fo a io og siste a ili su e
u ap ijed defi isa i i uo liče i kao p a il po aša ja, od os o kao doku e ta koja p ate čita
tok p o esa po uči a ja.
Naj až ije u ap ijed dete i isa e i fo a io e pot e e u p o esu p ije a i ealiza ije
po udž i e i a o u sljede e p ikazu72:
“ e o e i fo a io e zahtje e o a da p ođe pot ošačka po udž i a a

od eđe o putu. Taj i fo a io i put od ulaska po udž i e, p eko p o je e statusa zaliha,
o iteta kup a, od aja ja o e iz skladišta, šta pa ja faktu e i o ga izacije transporta
p ikazuje sljede a slika:
“lika .Put pot ošačke po uđž i e
72
Gustin, C. 1994. "Distribution information sistems" op.cit. strana 5.13. Lambert D. & Stocs J. 1993. Strategic
logistics management. op.cit. strana 519.
115
O aj opšti p i je p o edu e u p o esu a uči a ja započi je, kao što s o e istakli,
p ije o po udž e i e od st a e kup a a uel i ili elekt o ski pute ; po udž i a se
t a sfo iše u logistički i fo a io i siste što dalje alaže p o je u sta ja zaliha tog
proizvoda, provjeru kreditne sposobnosti kupca i ukoliko tog proizvoda nema trenutno na
t žištu, p o je u u pla u p oiz od je, kada e o iti dostupa . Ukoliko ekog proizvoda nema,
akti i aju se p oiz od i esu si, i ako za šetka p o esa p oiz od je taj p oiz od se sta lja a
zalihe. )ajed o sa e postoje i zaliha a ko soliduje se a udž i a i fo i aju se doku e ta
koja prate isporuku (otpremnica, faktura, o ez eđe je pla a ja itd. .“ljede i ko ak u p o edu i
p ije a i ealiza ije po udž i e se od osi a sla je sig ala u skladišta adi od aja ja, so ti a ja i
pakovanja robe i planiranja transporta. Definisanjem transportnog sredstva i stvaranjem
transportne pošiljke stiču se p eduslo i da pošiljka k e e ka kup u. Posled ji ko ak se tiče
p istiza ja o e u kupče aga i , p oda i u ili sta .Detalj a p o edu a p ije a i ealiza ije
a udž i e p edsta lja skup p a ila koja se u ijek o aju po a ljati u sp o ođe ju ovog
procesa.
Glavni - s ediš ji tok u p ikaza oj p o edu i od osi se a ko ake koji se u logič o

slijedu st a i o aju p eduzi ati u ijek kada kupa uđe u p odaj i salo o og p eduze a. )a te
akti osti p o edu a od eđuje i ko k et e osio e p e a adnim mjestima. Ove glavne
aktivnosti imaju dva puta - u zavisnosti od toga da li se radi o starom kupcu ili o kupcu koji je tek
p i put ušao u fi u.
Lije a kolo a u p o edu i oz ača a odluke i i fo a io u azu a os o u koje se

do ose te odluke u p edloženom redu koraka u proceduri. U desnoj koloni se po pravilu nalaze
izlaz a doku e ta s akog i oa p o edu e i/ili poda i koji o ogu a aju dalje ko ake u
sp o ođe ju p o edu e. Ko ač o, o a p o edu a se osla ja a p o edu u aplate pot aži a ja.
Slika 11. P edsta lja p i je p edlože e p o edu e u jed o t go i sko p eduze u73.
73
D .doži V. i Ači o i “., Ma keti g logistika , Eko o ski fakultet u deog adu ., st : .
116
Početak procedure
Ulazak kupca u Dočekivanje kupaca i usmjeravanje

salon kapultu za provjeru stanja
zaduženostiŠef prodaje
Ne
Stari kupac?
Informiranje kupca o politici prodaje i

upučivanje na zaključivanje godišnjeg Da
ugovoraŠef naplata potraživanje
Zaključivanje godišnjeg ugovora sa novim Godišnji ugovor sa

kupcem i upučivanje kupca u Prodajni kupcem
salonKomercijalni direktor
Provjera stanja zaduženosti kupca i Odobrenje za kupovinu

Kartice obezbjeđenje blanko AC naloga uz potpis
kupca Referent naplate potraživanja u Salonu
Blanko AC nalog
Odobrenje za Usluživanje kupca, nuđenje robe i prijem

poruđbineReferent prodaje
kupovinu
Šifarnik Povjera šifara robe da li je ima na Stanje robe

lageruReferent prodaje
Lager lista
Faktura
Fakturisanje Referent prodaje
Trebovanje
Račun
Izdvajanje i izdavanje robe iz Korigovana i parafirana

Faktura magacinaMagacioner faktura
Šef magacina
Otpremnica
Korigovana i Usklađivanje računa i fakture – formiranje
parafirana finalne faktureReferent prodaje
faktura Faktura finalna
Faktura
Upisivanje novčanog iznosa sa finalne
finalna AC nalog
fakture na AC nalog
Referent naplate potraživanja u Salonu
Kartica kupca
Pračenje naplate potraživanjaReferent Procedura naplate

naplatnog potraživanja potraživanja
Izvod sa žiro
računa
Kraj procedure
117
Slika 11. Procedura prijema i ealiza ije po udž i e
“iste o ade po udž i e pok e e oge logističke akti osti, kao što su:
 Određi a je ači a tra sporta,

 Ut rđi a je zaliha i pripre a lista za ko isio ira je i pako a je,
 Ko isio ira je i pako a je u skladištu,
 Ažurira je aze podataka o zaliha a,
 Auto atsko šta pa je otpre ih lista,
 Priprema dokumenata za otpremu (tovarni list), i
 Otprema proizvoda kupcu.
Ostale p i je e ko pjute ske o ade po udž i a o uh ataju od ža a je i oa zaliha i

p ip e e iz eštaja o p oiz od ji, fi asijskih iz eštaja i spe ijal ih e adž e t iz eštaja.
O ada po udž i e zahtje a i fo a io e toko e od jed og odelje ja do d ugog kao i

p istupa je eki aza a podataka kao što su fi a sijsko sta je kup a, aspoloži ost zaliha i
termi i aspo ed za t a spo t. I fo a io i siste ože iti potpu o auto atizo a ili
a uel i. Naj e i oj i fo a io ih siste a je egdje iz eđu o ih k aj osti.
)a is o od usa še osti siste a o ade po udž i a i siste a up a lja ja i fo a ija a

(MIS - Ma age e t I fo atio “ ste u o ga iza iji, k alitet i zi a p otoka i fo a ije e
a i ati i uti ati a sposo ost p oiz ođača da o ez jedi z i pouzda e e ski iklus
a uči a ja za dostiza je ko solida ije t a spo ta i aj iže ogu e i oe zaliha.
Po p a ilu, a uel i siste i su eo a spo i, eko ziste t i i podlož i g eška a, a

zastoji u i fo a ija a su česti. Ma uel i siste i oz ilj o og a iča aju sposo ost ko pa ije
da u ode i teg al i logistički e adž e t, a a očito da s a je ukup e t oškove za
od ža a je ili po oljša je usluge kup a. Neki uo ičaje i p o le i su esposo ost otk i a ja
g ešaka u ije i, p istup i fo a ija a o platež oj sposo osti ili aspoloži osti zaliha. Kada je
i fo a ija do ije a a ije e i kada je tač a, to i a s oju ijed ost. Kaš je je i fo a ija
p oduža a iklus po udž i e. Auto atiza ija i i teg a ija p o esa a uči a ja do osi
e e ske uštede i s a juje je o at o u kaš je ja i fo a ija. Auto atiza ija po aže
e adže i a da i teg išu logistički siste i o ogu a a i da s a je t oško e k oz s a je je
i oa zaliha i p e oza. Ko u ika io a eža je ključ i fakto u postiza ju aj a jih logističkih
t oško a.
118
5. RA)VOJ I PROJEKTOVANJE LOGISTIČKOG INFORMACIONOG
SISTEMA
5. . Cilj projektova ja Logističkog I formacionog Sistema (LIS)
Me adž e t ko pa ije posta lja ilje e, koje t e a da zado olji udu i LI“. Os o i
ciljevi su74:
1. LIS treba da obuhvati sve podsisteme kompanije i sve organizacione nivoe
2. LI“ tre a da o ogu i ko u ika iju ko pa ije sa okruže je
3. Podrška do oše ju odluka a s i i oi a upra lja ja
4. Automatska obrada svih podataka u kompaniji
5. Po ezi a je postoje ih i for a io ih jeli a u udu i LI“
6. Integracija savremenih organizacionih koncepcija (JIT, QR, ECR, ...) u LIS
U pogledu strukture udušeg LI“ e adž e t ko pa ije posta lja zahtje e u pogledu
aze podataka, aplika ija i iz eštaja. daza podataka ože iti jed a za ijelu ko pa ija ili
ekoliko aza podataka, koje su eđuso o po eza e. LI“ ože i ati iše aplika ija tj.
programskih cijeli a, koje pok i aju pojedi e o ga iza io e ijeli e. Aplika ije se iz ša aju a
azličiti i oi a AOP, MI“, D““ i ge e išu iz eštaje. Me adž e t ko pa ije defi iše skup
iz eštaja i jiho u fo u.
Logistički I fo a io i siste LI“ u p i ipu e t e a ezati za o ga iza io u fo u čija
i se p o ije a a jega eflekto ala, e za poslo e fu k ije koje su i os o a za defi isa je
jego e st uktu e. Efikas ost i teg al og i fo a io og siste a p eduze a u ate atičko
s islu z ači usposta lja je algoritma: po aša je - proces poslovanja - odstupanja – informacije
- model – regulisanje.
LI“ t e a da detektuje i ide tifikuje ele a t e p o je e poslo og ok uže ja adi do oše ja
pravilnih poslovnih odluka.Prava informacija u pravo vrijeme na pravom mjestu je
najdragocjenija roba.
5.2. Projektovanje informacionog sistema
Sedamdesetih i osamdesetih godina razvoj programskih proizvoda, koji se koriste za

projektovanje informacionih sistema, nije pratio potrebe korisnika u pogledu brzine, kvaliteta i
74
119
efiksanosti rada. Ovaj fenomen je poznat pod nazivom softverska kriza. Osnovni uzroci
softverske krize u oblasti razvoja informacionih sistema su:
 Ad hoc p ojekto a je i fo a io og siste a, ez p i je e odgo a aju e etodologije,

što do odi do lošeg p ojekta, poja e elikog oja g ešaka i p eko ače ja zadatih
vremenskih rokova.
 Nepostoja je soft e skih alata, koji i pod žali p ojekto a je i fo a io ih siste a, ili
automatizovali postupke projektovanja s dovoljnim nivoom ekspertskog znanja. Ovo
vodi ka nekvalitet o p ojektu, uslijed oteža og uko ođe ja p ojekto , pa ijal og i
nekonzistentnog dokumentovanja i neusaglasenosti dijelova projekta.
 Nepostoja je odgo a aju ih soft e skih alata za az oj aplika ija i fo a io og siste a,
što odi ka eefikas oj ealiza iji i od ža a ju i fo a io og siste a.
Rješe je k ize soft e a t e alo je t ažiti u otkla ja ju o a t i uz oka. To je odilo ka:
 formalizaciji metodologija i tehnika projektovanja informacionih sistema, i

 pojavi CASE proizvoda i jezika IV generacije, kao pod ške odgo a aju i
metodologijama i tehnikama. (CASE - Computer Aided Software Engineering)
P ojekti i fo a io ih siste a su č sto po eza i u uta jed og spekt u a ko pleks osti,

kako je to ilust o a o slede o sliko .
klus je prezentovan u jed oj d ugačijoj pe spekti i, koja i t e ala p i ližiti poja i z ačaj
izvedbene kategorije kontinuuma informacionih sistema:
Slggggika 10. Projektovanje informacionog sistema
“lika . P o edu e u p ojekto a ju logističkog i fo a io og sistema
120
5.3. Metodologija projektovanja informacionih sistema
U o lasti aču a st a postoji pose a dis ipli a koja se zo e soft e sko i že je st o. “oft e sko
i že je st o pod azu je a p i je u etodološkog, i že je skog p istupa p i az oju i fo a io og
siste a, sa ilje da se u zadati e e ski oko i a, p e iz o p i je o odgo a aju ih teh ika,
dođe do k alitet og p ojekta i goto og p og a skog p oiz oda.U os o i soft e skog i že je st a je
etodologija ži ot og iklusa i st uktu i p istup az oju. Metodologija ži ot og iklusa polazi od
či je i e da ži ot i ijek s akog p og a skog p oiz oda p olazi k oz iste faze, a st uktu i p istup
p edsta lja etodološki postupak deko pozi ije ekog siste a a podsiste e.Primjenom
etodologije ži ot og iklusa i strukturnog pristupa, osnovne faze u projektovanju i razvoju
logističkog i fo a io og siste a LI“ su75:
Faza I Strategija razvoja LIS
Faza II Snimanje i analiza realnog sistema,
Faza III Definisanje projekta LIS
Faza IV Programiranje - realizacija LIS
Faza V Uvođe je u upotre u, i
Faza VI Eksploata ija i održava je.
Postoje azličiti p istupi p ojekto a ju i az oju LI“, u za is osti od:
- eliči e siste a,
- raspoloži og re e a,
- o uče osti kadro a i
- okruže ja.
75
121
P ojekto a je LI“ k oz o e faze se ože ealizo ati a d a ači a:
1) klasič i pristupo i
2) prototipskim pristupom.
Klasiča p istup pod azu je a da se s e faze ealizuju sek e ijal o, za s aki od podsiste a u
definisanoj arhitekturi LIS. Realizacija sljede e faze e poči je dok se e za ši teku a faza. O aj
pristup ima svoje prednosti i nedostatke. Prednosti su:
 dobra integrisanost LIS,

 isto e e i za šetak s ih podsiste a,
 pojed osta lje o od ža a je LI“.
Nedosta i klasič og p istupa su:
 nedovoljna uključe ost ko is ika u az oj LI“

 vrijeme realizacije svih faza razvoja je relativno dugo,
 velika investiciona ulaganja u LIS odjednom umjesto fazno.
Prototipski pristup se zasniva na principu komunikacije sa korisnikom putem prototipa

LIS. Prototip podrzu je a p ojekt o eše je koje se e ja k oz s e faze az oja od počet og do
ko ač og eše ja i fo a io og siste a. U az oju p ototipa učest uju ko is i i i p ojekta ti
zajed o u s i faza a ealiza ije. P ototip o ez jeđuje faz ost u p ojekto a ju i u odjenju LIS
u primjenu, kao i faznost u investicionim ulaganjima.Prototipiranje predstavlja proces brze
izvedbe modela ko ač og softverskog sistema. Prototipiranje kao komunikacijski alat za
evaluaciju i ispunjavanje informacijskih zahtjeva korisnika, prototipi a je se ješa aju
problemi nastali kao posljedica konvencijalnog metoda razvoja softvera.Prototipiranje usko
po eza o sa asta ko i az oje ik o aču a a, p og a skih jezika IV ge e a ije i ig a ije
o ade podataka ka k aj je ko is iku e d use o puti g 76.
Postoji d ije etoda p ototipi a ja logističkih i fo a io ih siste a i to:
1) P i etod je poz at kao Tip I u sušti i koncipiran je na jednom iterativnom modelu

ite ati e odel .
2) Drugi metod je poznat pod imenom Tip II prototip i koncipiran je na jednom prolaznom
modelu th o a a a .
Procedura prototipiranja bez obzira na metod77:
 Nivo I – ge e isa je šta pa ih iz ještaja i o -line ekranskih formi
76
77
Stojić.M.: Kontinualni sistemi automatskog upravljanja, Nauka, Beograd
122
 Nivo II – heu ističko p ototipi a je ažu i a je aza podataka
 Nivo III – adaptivno prototipiranje (postojanje radnog modela)
Definisanje Trening korisnika Projektno

zahtjeva u prototipiranju planiranje
Kratka
analiza
Dizajn
baze podataka
Dizajn
prototipa
Kreiranje
prototipa
Testiranje
prototipa
Zadovoljava?
Implementacija
sistema
Održavanje
sistema
“lika . P ototipi a je logističkih i fo a io ih siste a tip I p ototip
123
Metodologija p ototipi a ja o uh ata čet i faze i to:
1. FAZA:
 o uh ata ko is ički i te fejs,
 definisane i specifikovane sistemske funkcije,
 neophod i aču a ski esu si ,
 vrijeme potrebno za generisanje prototipa
2.FAZA: iz ed a p ototipa sa s i aspoloži i alati a
3.FAZA: testiranje prototipa
4.FAZA: ko ište je p ototipa (Tip I ili Tip II) kao modela za izvedbu finalnog sistema
Iz o p istupa p i p ojekto a ju LI“ za isi od iše fakto a:
1) “lože ost real og siste a sa aspekta fu k ija koje se u je u iz rša aju

2) Orga iza io a uređe ost real og siste a
3) Prioritet u realizaciji postavljenih ciljeva IS
4) Finansijski resursi
5) Ni o postoje e i for a io e teh ologije u ko pa iji, i dr.
Bez obzira na to, koji se pristup projektovanju izabere, metodologija projektovanja mora
obuhvatiti sve navede faze u razvoju LIS.78
Faza I Strategija razvoja LIS
Na početku p ojekto a ja LI“ fo i a se ad i ti koji o uh ata st uč jake iz ko pa ije, sa

poz a a je s ih p o esa ada u siste u, i p ojekta te iz o lasti soft e skog i že je i ga.
Rad i ti us aja ači ealiza ije p ojekta klasič i ili p ototipski p istup po ko e e od ijati
s e akti osti do ko ač e ealiza ije.U o oj fazi se defi iše p e iza pla ada sa p egledo
s ih akti osti koje se u o o ko aku ogu uočiti i e e ski te i i a za jiho u
realizaciju. Pri planiranju aktivnosti mora se voditi aču a o ate ijal i , kad o ski i
finansijskim resursima i sprovodjenju postupka kontrole kvaliteta.
Faza II Snimanje i analiza realnog sistema
78
124
“ i a je i a aliza eal og siste a su až a faza u az oju LI“, je se o dje defi išu os o e za
programerski razvoj LIS. LIS treba da predstavlja model realnog sistema sa svim njegovim
podsiste i a i i fo a io i toko i a iz eđu jih i sa ok uže je .
U o oj fazi se defi iše:
1. Strukturni model sistema

O aj odel o uh ata s e podsiste e koji se ogu uočiti u eal o siste u. “ aki od
podsiste a se dalje dijeli a s oje podsiste e dok se deko pozi ijo e dođe do os o ih
fu k ija siste a. O i e se defi išu s i o ga iza io i i oi i jiho a st uktu a. “t ukturni
odel siste a o uh ata fu k io al u, o ga iza io u i p osto u še u siste a a s i
i oi a. Na os o u st uktu e še e siste a do ija se a hitektu a udu eg LI“.
2. Model procesa
Funkcije iz strukturnog modela sistema se u ovom modelu prevode u procese, a veze
iz eđu fu k ija su ela ije iz eđu p o esa. Model p o esa o uh ata s e p o ese a s i
organizacionim nivoima. Model procesa se prikazuje u obliku dijagrama. Dijagrami procesa
služe za izuel u p eze ta iju s ih p o esa u eal o siste u.
3. Dijagram toka podataka

Na osnovu strukturnog modela sistema i modela procesa pravi se dijagram toka podataka.
Jedan tok podataka uvijek polazi iz jednog procesa i ulazi u drugi proces. Dijagram toka
podataka se pravi za svaki organizacioni nivo definisan u strukturnom modelu sistema.
4. Modelira je še e aze podataka
Še a aze podataka o uh ata defi isa je e titeta i ela ija iz eđu jih. E titet se ože
opisati kao jed a udu a ta ela. Rela ije iz edju e titeta p edsta ljaju ezu tj. ključ za
po ezi a je podataka u d ije ta ele. Še a aze podataka se p ikazuje u o liku dijagrama.
Faza III Definisanje projekta LIS
Definisanje projekta LIS podrazumjeva:
 Kreiranje relacione baze podataka

Na os o u še e aze podataka defi isa e u p ethod oj fazi, o de se k ei a ela io i odel
baze podataka. Relacioni model baze je skup ta ela i ela ija iz eđu jih, sa detalj o
specifikacijom tabela i relacija.
 K ei a je spe ifika ija za e ije, ek a ske fo e, fo e za šta pu, fu k ije i p o edu e
za upite ažu i a je aze podataka.
125
Na osnovu strukturnog modela sistema kreira se struktura menija i podmenija, a na osnovu
odela p o esa k ei aju se ek a ske fo e i fo e za šta pu, p o edu e za upite i ažu i a je
baze podataka.
U ovoj fazi definisani su svi elementi LIS: relacioni model baze, sistem menija, ekranske forme za
unos podataka, fo e za šta pa je iz estaja i upiti za ažu i a je aze podataka.
Faza IV Programiranje - realizacija LIS
Programiranje predstavlja realizaciju projekta IS. Na osnovu relacionog modela baze

p ojektuje se Logički opis aze. Logički opis aze podataka sad ži logičku defi i uju s ih ta ela u
azi, at i uta ta ela kolo a i eza iz eđu ta ela. Logički opis aze p edsta lja os o u za
fizičko k ei a je aze a aču a u.
P og a i a je e ija, ek a skih fo i, fo i za iz eštaje, fu k ija i upita se adi a osnovu
spe ifika ije o ih ele e ata u ađe e u p ethod oj fazi. “a e e i alati za p ojekto a je
o ogu a aju auto atsko ge e isa je s ih o ih p og a skih p o edu a. Na k aju o e faze
formira se projektna dokumentacija LIS. Savremeni alati za projektovanje LI“ i aju ogu ost
automatskog generisanja projektne dokumentacije.
Povezanost faza u projektovanju LIS prikazana je na slici 16.
Slika 16. Povezanost faza u projektovanju LIS79
79
126
Faza V Uvođe je u upotre u
U ođe je u upot e u LI“ ože se ealizo ati a d a ači a:
a. Početak koriš e ja ko plet og i for a io og siste a, ili

b. Faz o u ođe je u upotre u LI“.
Kada je postupak p ojekto a ja LI“ ealizo a klasič i , sek e ijal i p istupo , tada
se LI“ u odi u upot e u kada je ko plet o za še . U p aksi je ajčeš e p isut o faz o
u ođe je LI“ u upot e u. To z a i da pojedi i podsiste i LI“ poči ju da se p i je juju p e a
dinamici njihove finalizacije, a u skladu sa vremenskom dinamikom aktivnosti usvojenom u fazi
I.
Faza VI Eksploata ija i održava je
Poslednja faza p ojekto a ja LI“ je u st a i jego a ko k et a p i je a i od ža a je u

toku eksploatacije. Kompanija korisnik treba da ima posebno odeljenje (organizacionu cjelinu)
koja e se u udu osti a iti od ža a je siste a.
Osnovne funkcije ovog odeljenja bi bile:
 Od ža a je aze podataka,
 Od ža a je aplika ija a s i i oi a AOP, MI“, D““ ,
 Modifikacija pojedinih elemenata LIS u skladu sa promenama u realnom sistemu, i
 Ge e isa je zahte a za p oši e je LI“ o i aplika ija a.
6. INTEROPERABILNOST LIKS-a U SAOdRADAJU I TRANSPORTU
6. . Logistički i for a io o ko u ika io i siste LIKS
U opšte slučaju interoperabilnost je sposobnost nekih proizvoda, sistema ili procesa da

ogu zajed ički fu k io isati u ealiza iji od eđe og zajed ičkog zadatka. U sao a aju i
transportu neophodna je interoperabilnost procesa informaciono-komunikacionih sistema sa
p o esi a k eta ja fizičkih do a a u p osto u i e e u, za koje su i a e t i logistički
p o esi.Raz oj logističke auke di a izi a je glo aliza io i toko i a, p i če u je izuzet u
až ost i z ačaj do ila uloga e adž e ta la a s ad je a ja engl. Supply Chain
Management - SCM i i teg ati o po ezi a je iz o a, pos ed ika, p oiz ođača, kupa a i
krajnjih korisnika proizvoda i usluga. Na toj platformi nastali su i mnogi koncepti i strategije za
implementaciju u projektovanju i upravljanju integrisanim lancima snabdevanja (engl. Supply
127
Chain - SC . Dok se u sta da d oj defi i iji logistike apost ofi a i teg a ija d ije ili iše
akti osti čiji je ilj pla i a je, implementacija i kontrola efikasnosti tokova materijala i
p oiz oda od jesta posta ka do jesta pot oš je, dotle je, takođe po defi i iji, la a
s ad je a ja jelo ita eža do a ljača, p oiz od ih pogo a, skladišta i dist i u io ih ka ala
organizovanih za dopremanje sirovina, konverziju sirovina u gotove proizvode i distribuciju
p oiz oda do k aj jih ko is ika. Dok logistika i teg iše i fo a ije, t a spo t, i e ta ,
skladišta, a ipulisa je ate ijali a i pako a je, dotle e-logistika od eđuje uključi a je
informaciono-ko u ika io ih teh ologija u auto atiza iji logističkih p o esa kao i
s eo uh at i e adž e t la e s a de a ja od jesta asta ka p oiz oda do ispu ja a ja
potreba korisnika. 80
E-logistika je defi isa a kao „mehanizam za automatizaciju logističkih pro esa i

o ez jeđi a je i tegrisa ih, e d-to-e d iz rša a ja i ser isa upra lja ja la e s ad je a ja
učes ika u logistički pro esi a . O i logistički p o esi, koji su auto atizo a i e-logistikom,
o ez eđuju idlji ost la a s ad je a ja i dio su postoje eg e-trgovinskog ili sistema radnog
toka u p eduze u. “a d uge st a e, e-logistiku ože o opisati kao ot o e u, eut al u, sigu u
i pouzdanu elektronsku infrastrukturu koja kroz dodavanje i djeljenje vrijednosti povezuje
učes ike u logistički p o esi a po o u sta da dizo a ih elekt o skih poslo ih po uka, a u
cilju ostvarivanja efikasnijih usluga trgovine i logistike.
E-logistika se azi a a sljede ih seda siste skih ko po e ti81:
1) servisima za prenos podataka,

2) servisima za konverziju elektronskih podataka,
3) elektronskoj razmjeni podataka,
4) ser isi a za o ez jeđi a je i for a ija,
5) servisima za rutiranje elektronskih poruka,
6) ser isi a za statističko i a alitičko iz ešta a je i
7) glo al i trgo i ski reža a.
U skladu s tim, oblast djelovanja e-logistike obuhvata najmanje devet osnovnih interesnih
zajednica:
1) kupce/uvoznike,
2) prodavce/izvoznike,
3) fi e spe ijalizo a e za s a de a je t a spo t i usluga a uključuju i i p o ajde e
logističkih usluga,
80
Banjanin M., Ružin M., „Interoperabilnost komunikacionih sistema hitnih službi u lokalnoj zajednici, TELFOR,
2007.
81
Bayles D. L., E-commerce logistics and fuJillment: delivering the goods, Prentice-Hall International (UK), cop.
2001.
128
4) p e oz ike u azličiti ido i a t a spo ta okea ski, ječ i, d u ski, željez ički i
azduš i sao a aj uključuju i ko i o a i t a spo t ulti odal i ,
5) terminale,
6) vladu i njene agencije,
7) banke i finansijske institucije,
8) osigu a aju e ko pa ije i age ije koje se a e o ito i go ,
9) kontrola i inspekcija procesa i dokumentacije.
Dakle, sa e e i logistički siste pod azu je a p i e u i fo a io o-komunikacionih

teh ologija je se up a o u o oj o lasti p o e juju aj e e ogu osti po oljša ja poslo a ja.
Informacione i komunikacione tehnologije (engl. Information-Communication

Technologies - ICT da as p edsta ljaju odlučuju i fakto u poslo o , so ijal o i kultu o
ži otu d ušt a. O e p užaju ogu osti za zo, ko ziste t o, p e iz o i pouzda o
ide tifiko a je i ješa a je p o lema u poslovnim aktivnostima, akcijama i projektima.
I fo a io e teh ologije po e a aju sposo ost ap edo a ja o ga iza ija zi

te po poslo og az oja koji p ati pad t oško a poslo a ja, a ko u ika io e teh ologije
postaju s e z ačaj iji fakto i u proizvodnji i u distribuciji skoro svakog proizvoda i usluge.
Pote ijal koji ICT i aju u k ei a ju poslo ih ogu osti je eliki. Međuti , iako ICT
o ogu a aju e u t a spa e t ost la a s ad je a ja, o e su u isto ije e ge e ato
ko pleks ijeg ok uže ja.
Takođe postoji ogu ost da o ga iza ije u jiho oj i ple e ta iji udu p e iše
ambiciozne - ogu pog eš o p o je iti s oje ogu osti i iz o e u i ple e ta iji o ih
teh ologija, koje su p e iše ap ed e za posjeduju e esu se.
“lika . Te i ološko azg a iče je i fo a io og i ko u ika io og dijela LIK“-a
129
Kako je teško osigu ati da s i udu p iklad o t e i a i za uko a je o i ICT
protokolima, postoji potreba za projektovanjem sistema koji smanjuju interakciju sa ljudima.
I fo a io o ko u ika io i siste je siste u ko e se eze iz eđu o jekata i eze sistema sa
okolinom ostvaruju razmjenom informacija. On je sastavni dio upravljanja nekog sistema i sa te
tačke gledišta ože sad žati at i ut «up a ljački», te se defi isati kao siste koji dist i ui a,
skladišti i p o esi a podatke u i fo a ije pot e e za upravljanje. Podatak predstavlja
kodi a u p edsta u o či je i i iz eal og s jeta, osila je i fo a ije i služi za teh ičko
uo liča a je i fo a ija. I fo a ija je p otu ače i podatak o poja i koju podatak p ikazuje.
Prema tome, osnovna funkcija informaciono-ko u ika io og siste a je ču a je i pre os
podataka o či je i a a iz siste a i jego e okoli e i jiho a o rada u i for a ije koje zahtje a
korisnik.
6.2. Definisanje interoperabilnosti
“ aka “T sao a aj o-transportna) kompanija, u intervencijama koje zahtjevaju

s akod e i ep ed idi i događaji i p ate e akti osti, do i a t o se osla ja a sopst e e,
ajčeš e i sa ostal e ko u ika io e siste e. “a ostal i LIK“-o i su često eko pati il i sa
LIKS-o i a d ugih služ i u uta istog „pod učija djelo a ja , dok su e i djelo efekti i za
pojedi ač e služ e ko pa ije . Isto e e o, u ogi “T ko pa ija a, je op e a koja se
ko isti za az je u i fo a ija, logističkih usluga, kao i adio-komunikaciona infrastruktura
veoma zastarjela, od 20 pa i do 40 godi a. Takođe, u azličiti “T služ a a u ok i u iste
ko pa ije, pa i u azličiti “T ko pa ija a u upot e i su azličiti teh ički siste i za p e os
i fo a ija, koji o e ogu a aju uspeš u ko u ika iju eđu ji a.82 Nedostatak
interoperabilnosti postoje ih teh ičkih siste a do odi do poja lji a ja z ačaj ih p o le a u
intra i iter-ko u ika iji “T ko pa ija. Kod ekih “T ko pa ija su uoče i azličiti ope ati i
siste i Wi do s, Li u , Ma i to h, U i koji e ogu da se i teg išu u koope ati e p o ese
ST služ i. Često je i p o le kod ko u ika io ih siste a, p ., p ije FM sig ala u AM
prijemniku. S druge strane, ako se sagleda informaciono-ko u ika io i siste sao a aja i
transporta, noviji digitalni radio-ko u ika io i siste i e e ko u i i ati, čak ni na istim radio
f ek e ija a z og azličitih p ate ih soft e a. Postoje a og a iče ja se jedi o ogu otklo iti
u ođe je jedinstvenih standarda za tehnologiju i opremu kod LIKS-a, a razvoj tih standarda
o a uključiti ko is ički i put i pod žati az oj i te ope a il ih teh ičkih siste a.
U ap eđe je zasta jele op e e, p i e lji e u “T siste i a, zahtje a z at a fi a sijska

ulaganja, a novca koji je pot e a e a do olj o, z og azličitih fi a sijskih p io iteta, pot e a
Subotić, M.: Interoperabilnost informacionih komunikacionih i logističkih sistema u saobraćaju i transportu, radni
82
material magistarske teze, Doboj, 2009.
130
t a spo t ih zajed i a, o ga a lasti i eusaglaše osti pla a ja. Jeda od p o le a je i
og a iče o i azd oje o pla i a je, a ez adek at og pla i a ja, ije e i o a ogu iti
pog eš o i esti a i, a k aj ji ezultat ože iti azoča a aju i. Ko pa ije, i stitu ije i ostali
i oi djelo a ja u sao a aju i t a spo tu štedlji o aspolažu fi a sijski s edst i a, što za
posljedicu ima odbijanje partnerstva i liderstva u razvoju njihove interoperabilnosti.
“T ko pa ije po p i odi s ojih iskusta a, e ado p epuštaju ko t olu i up a lja je s oji LIK“-
om, pa ljudski faktor ima presudan uticaj na uspostavljanje interoperabilnosti LIKS-a. Međuti ,
interoperabilnost zahtjeva koordinaciju, koope a iju i aglaša a je až osti podjelje og
upravljanja, kontrole, strategije i procedura slika 18.
Tradicionalna Elektronska
logistika logistika
Masovni
Tip isporuke Paket
prevoz
Potrošač/koris ik Strateški Nepoznat
Tip zahtjeva Povlače je Odvlače je
Inventar/protok
Jednosmjerno Dvosmjerno
arudž i e
Prosječ a je a Manje od
Više od $
arudž i e 1000$
Bazirano na USD Koncentrisane Veoma rasute
Samo
Stabilni,
Zahtjevi sezonski-
konzistentni
Fragmentisani
Kroz čitav
Odgovornosti Jedna veza lanac
snabdjevanja
Slika. 18. Uporedna analiza elektronske i tradicionalne logistike
131
“ i logistički p o esi koji su auto atizo a i i os aže i i fo a io o-komunikacionom
infrastrukturom nalaze se u domenu e-logistike. E-logistiku ože o opisati kao ot o e u,
neutralnu, sigurnu i pouzdanu elektronsku infrastrukturu koja kroz dodavanje i djeljenje
ijed osti po ezuje učes ike u logistički p o esi a po o u sta da dizo a ih elekt o skih
poslovnih poruka, a u cilju ostvarivanja efikasnijih usluga trgovine i logistike u ST kompanijama.
Subjekti LIKS-a su zainteresovani samo za pristup, pa interfejs koji oni vide treba da bude
ko iza i logiča . Nji a ije it o koje ko pa ije ili o ga iza ije su uključe e, ego koju
fu k io al ost o i dodaju usluga a i za koju je u . Ko i Gdje je potpu o e it o, s e dok
je logička st uktu a u t aže i usuga a edi uta. U st a i, st uktu a je fakto koji od eđuje
kako e-logistika o a da ude o ga izo a a. U aj olje slučaju, to i t e ala iti i tuel a
organizacija [2]. Novi procesni lanac bi trebao biti formiran za gotovo svaku o u t aže u
uslugu, uz ogu ost iz je e kada je to pot e o. La a i t e ao iti potpu . P a il a
ealiza ija je de e t alizo a og tipa, a sa ad ja sa učes i i a, koji su a je ili iše eza is i,
dist i ui a a ši o s jeta, pute logističke eže, i dostupna putem Interneta.
6. . Struktur a postavka i teropera il osti u sao ra aju i tra sportu
Model koji o ogu uje i te ope a il o djelo a je u sao a aju i t a spo tu posjeduje
hijerarhijsku strukturu koja je kompatibilna sa integracijom funkcija LIKS-a sa sao a aj i i
transportnim sistemima (ST sistemima). Ipak, razlike postoje u implementiranju od kompanije
do ko pa ije, ali opšta st uktu a hije a hija i a hitektu a su slič e, čak i kada odel e
i teg iše s e ko po e te.83 Model interoperabilnog djelo a ja je ogu e dati u t i a i. “ aka
od o ih a i, p edsta lja pose u jeli u. Očigled o da se u a i A siste u A alaze zahtje i
i pot e e, dok se u a i d siste u d alaze siste i koji o ez eđuju ealiza iju tak ih zahtje a
i potreba.
83
Ross D. F. Introduction to e-Supply Chain Management: Engaging Technology to Build Market-Winning
Business Partnerships, ST. LUCIE PRESS, A CRC Press Company, 2003.
132
Slika. 19. Arhitektura interoperabilnosti
I te ak ija iz eđu jiho og djelo a ja ko is ika i da atelja usluga p edsta lje a je

i te ope a il oš u, i eophod a je za ilo koji p o es u sao a aju i t a spo tu. Ideal a
situacija je da su interoperabilni siste i usaglaše i sa sta da di a. Međuti , u p aksi je to
ugla o teško ost a iti z og zi e teh oloških p o je a, edostatka u i e zal o
p ih a e ih sta da da, ili jed osta o z og postoja ja auto o ije s akog od siste a.
Zahtjevana interoperabilnost se ože ost a iti ko iš e je apst ak ija koji a e se sak iti
kompleksnost i implementacioni detalji. Pri tome se za formiranje strukture interoperabilnosti
ože po i od pu liko a ja fo ata i i te fejsa, kao što to alaže etodologija za az oj
otvorenih sistema.I te ope a il i siste o a sad žati jed u a hitektu u i skup sta da da za
LIK“. Međuti , p ilič o je teško t diti da e se a glo al o i ou u ok i u LIK“ zajed i e
usvojiti jedna arhitektura, struktura i standard za podatke.
Logiča zaključak i posljedi a toga je da pokušaji sta da diza ije sa i po se i e

ezulti aju i te ope a il oš u. I te ope a il ost e zahtje ati ko ziste t ost k oz ši ok opseg
teh ičkih, se a tičkih i insitucionalnih parametara, navedenih u tabeli.
Preduslovi za
Nivo
realizaciju Trenutni status
interoperabilnosti
interoperabilnosti
Spremnost za Ugla o azličit i
Institucionalni
interoperabilnost p e uta
Formalizacija i
Modeli informacija deskriptori za Rane faze razvoja
podatke
133
Prihvatanje Vrlo zavisno od
Še a podataka standarda za baze sekto a sao a aja
podataka i transporta
Razmjena Dostupni i u
Upotrebni standardi
podataka ekspanziji
“ta da d i ež i Us oje i i ši oko
M eže
protokoli p ih a e i
Tabela 6. Konzistentnost interoperabilnosti
Naj iža d a i oa, a ede a u ta eli, razmjena podataka i reže, su posljedi a e

usvojenih standarda informacionih tehnologija u ST kompanijama i upotrebnih standarda.
Međuti , o i apo i i pokušaji jiho e p i je e jedi o o ez jeđuju infrastrukturu za razmjenu
podataka, i e ga a tuju da su poda i poz ati ili dostup i i da li e “T ko pa ije p ih atiti
odnosno usvojiti te tehnologije.
6.4. Dizajniranje interoperabilnog LIKS-a
Logistički i for a io o ko u ika io i sistem je podskup cjelokupnog informaciono-

ko u ika io og siste a p eduze a, a us je e je a od eđe e p o le e do oše ja odluka u
logistici. LIKS se ože pos at ati sa aspekta koji apost ofi a:84
1) funkcije siste a kao teh ološki i ple e ti a og ediju a za svrhe snimanja,

skladište ja, li g ističkog iz aža a ja i iz ođe ja zaključaka.
2) strukturu - skup st uč og oso lja, p o esa, podataka, odela, teh ologija i dijelo
fo alizo a ih jezika. Na o aj ači fo i a se kohezio a st uktu a koja služi u
organizacione i funkcionalne svrhe. Strukturna sistemska analiza (SSA) predstavlja
potpunu metodologiju za specifikaciju informaciono-komunikacionih sistema, pa i onih
primenjenih u logistici.
Input aktivnostiIdentifikacija podataka dostupnih u drugim podsistemima i podataka

koje je sa LIK“ p oiz eo. E alua ija pote ijala da se suoči sa ostali podsiste i a, ilo da se
od osi a teh ološki teh ički id ko pati il osti siste a ili a ko e ijal i s isao
iz odlji osti t oško a.P o je a sad žaja i k aliteta dostup ih i fo a ija i usaglaša a je u
pogledu toga što je u skladu sa pot e a a ko is ika LIK“.
Proces A alize p o esi ga akti osti zahtje aju da se p i lje i i put t a sfo iše u
zahtjevane autpute, koji predstavljaju selekciju: snimanje, transformisanje u ostale jedinice,
84
Banjanin M., “Komunikacioni inženjering”, Saobraćajno-tehnički fakultet Doboj, 2007.
134
kalkula ije, su i a ja, pop a lja je, ko u ika ije.P o je a sta da da k aliteta t aže ih u
o adi, da i se od ža ao sad žaj i k alitet ulaz ih podataka.
E alua ija pote ijal e efekti osti i efikas osti u uključe i akti osti a p o esi ga.Traganje
za i teg a ijo iz eđu azličitih podsiste a uključe ih u o adu podataka.
Autput aktivnosti Analize i evaluacija potencijalnih korisnika informacija i njihovih

zahtje a u te i i a sad žaja i k aliteta.T aga je za alte ati i s edst i a ko unikacije sa
ko is i i a u te i i a f ek e t osti, sad žaja i stila.Ispiti a je p i ode i te ak ije iz eđu
sistema, njegovih korisnika i ostalih podataka u terminima regularnih komunikacija ili ad hoc
ist aži a ja.
Okolina Identifikacija i procjena interak ija iz eđu siste a o e tal o i pote ijal o
ko stituisa ih, i ostalih spoljaš jih siste a i podsiste a. O aj aspekt postaje s e z ačaj iji sa
az oje teh oloških olakši a i ko u ika ija a efekti ih t oško a k oz eže i fo a io io
komunikacionih siste a.E alua ija odgo a aju ih etoda za p o je u k aliteta autputa iz
sistema.
Kanali komunikacije Prepoznavanje potencijalnih komunikacionih kanala i alternativnih

edija i selek ija o ih koji aj iše odgo a aju od eđe oj situa iji u te i i a eliči e i kvaliteta
zahtje a e t a s isije podataka.Ide tifika ija slič ih iz o a o eta ja, isk i lja a je i uke u
ko ište i ka ali a i e alua ija ogu ih ači a p e azilaže ja o ih p o le a.
Povratna veza i kontrolni sistemi A alize i az oj odgo a aju ih siste a povratne veze
koje e s i iti k alitet, efekti ost i efikas ost i puta i i oa o ade u siste u i pos at a je
odgo o a okoli e a autpute.P o je a slič ih situa ija koje zahtje aju ko t olu ad ak ija a,
razvoj i evaluaciju postupaka automatske kontrole ili i fo a ija koje olakša aju ljudsku
kontrolu.
Potpu a, tač a, fo al a i jas a spe ifika ija LIK“, od os o spe ifika ija ko is ičkih
zahte a koje udu i siste t e a da zado olji, p edsta lja ita p eduslo za uspeš o
projektovanje i implementaciju sistema. Zahtjev da specifikacija bude formalna iskazuje se zbog
toga što je fo al a spe ifika ija os o a za «t a sfo a io o» p ojekto a je i i ple e ta iju,
za auto atizo a o ge e isa je aze podataka i p og a a iz je, od os o za ko iš e je CA“E
sistema.
)ahtje da spe ifika ija ude jas a iskazuje se z og toga što u spe ifika iji LIK“ u elikoj
je i učest uju ko is i i siste a, e-i fo atiča i, pa jezik spe ifika ije o a iti i ji a
p ih atlji . O igi al a ““A čiji su t o i You do i jego i sa ad ici (DeMarco i drugi) posjeduje
eo a jed osta e, g afičke, pa sa i ti i jas e ko epte.
135
6.5. Sistemi integrisani u LIKS
Logistički i fo a io o-komunikacioni sistem podrazumjeva i upotrebu SCM sistema –

sistema upravljanja lancem snadbjevanja, ERP sistema – sistema planiranja organizacionih
resursa, CRM sistema – sistema upravljanja odnosima sa kupcima, KMS – sistema za upravljanje
znanjem.
“CM pod azu je a ežu logističkih siste a i po eza ih akti osti s ih pojedi ač ih
kompanija/organizacija koje su dio tog lanca snadbjevanja. ERP sistem (engl. Enterprise
Resource Planning - ERP , i teg iše i auto atizuje s e aspekte poslo a ja p eduze a – poče ši
od pla i a ja, p oiz od je, p odaje i fi a sija do a keti ga, p uža ja usluga klije ti a,
upravljanja ljudski esu si a, koo di a iju ispo uke, o ez eđi a je se isa poslije p odaje i
slič o. Ključ i poslo i p o esi se iz ještaju u We ok uže je, kako i se ojačale ope a ije
pod ške ko is i i a, u zali la i s a de a ja i ispu ila očeki a ja ko is ika. ERP sistemi
poseduju lo s až e alate za p a e je i iz ešta a je ali su p ilič o igid i i jiho a p i je a
zahtjeva dobro definisane podatke. 85
“a az oje ERP siste a i t e do ješa a ja spe ifič ih poslo ih p o le a

postavljanjem u adekvatno softversko ok uže je, ja ili su se CRM siste i, engl. Customer
Relationship Management - CRM). CRM prikuplja informacije iz svih izvora unutar organizacije
a ukoliko je ogu e i a o ga iza ije adi p uža ja jedi ste e e slike o s ako
pojedi ač o klije tu, u eal o e e u i po e a a ja jego e lojal osti. Ko plet i
auto atizo a i CRM sastoje se iz t i ko po e te koje se eduso o p epli u i adog ađuju:
ope ati i, kola o ati i i a alitički CRM. Ope ati i CRM je zaduže za s akod e u
operativnu komunikaciju s klijentima radi unosa podataka u informacioni sistem preko
odgo a aju ih aplika ija i to ez ikak e a alize. A alitički CRM p edsta lja ajko pleks iji i
ajskuplji seg e t ijelog siste a, a zaduže je za a alizu p ikuplje ih podataka iz ope ati og
djela i do oše je adek at ih odluka i st ategija. Kola o ati i CRM je zaduže za usposta lja je
i te ak ije sa klije ti a pute s ih aspoloži ih edija: od t adi io al og lič og ko takta,
preko telefona, e-maila i Interneta, do trenutno vrlo aktuelnog WAP-a. Upravljanje znanjem
KMS (engl. Knowledge Management - KM o uh ata azličite etode i postupke koji
osiguravaju da se ciljevi organizacije ostvaruju putem efikasnog stvaranja znanja, komunikacije i
djeljenja znanja.
Subotić, M.: Interoperabilnost informacionih komunikacionih i logističkih sistema u saobraćaju i transportu, radni
85
material magistarske teze, Doboj, 2009.
136
Inteligentni transportni sistemi u tranzicijskim zemljama i zemljama u
razvoju sa posebnim osvrtom na Bosnu i Hercegovinu
1.Inteligentni transportni sistemi u BiH
Rast digital e eko o ije je u dos i i He ego i i , ez su je, uslo lje ši oki
p istupo aču a i a i I te etu. Od IT-ja i elekt o ičkog poslo a ja se ože očeki ati da
po e aju ast eko o ije u a ed i godi a a. Na aši ad i jesti a, kod ku e, u školi,
a poslu, i ko u i i a o, uči o i ig a o se a aču a i a i a I te etu. Kao dodatak to e,
postoji astu a s ijest da se p i oda do a a i usluga, kao i ači a a koji se p oiz ode i do oze
a t žište, u za o ije ja. E olu ija IT-a imala je eliki uti aj i a sekto a ka st a, o a je e
u eliko p o ije ila p i odu a ka skih usluga, uz u ođe je elekt o ičkog a ka st a, ATM-a i
tako dalje.
Digital a eko o ija, o a diplo a je os išlje a a ači da osposo i diplo e koji su

sp e i da fu k io i aju u o o s ijetu digital e eko o ije, sa ko pete ija a, ješti a a i
sta o i a, koji su eophod i za uspjeh a ad o jestu. P ate i ze p o je e u o lasti
i fo atičkih teh ologija i digital e eko o ije, o aj pla i p og a se stal o ažu i aju, a
aglasak se sta lja a p ouča a je elekt o ičkog poslo a ja e-commerce) i pitanja sigurnosti.
P og a digital e eko o ije e se fokusi ati a slijede e:
Izgradnja Interneta:Ta o gdje su, u p ošlosti, az oj teleko u ika ija i aču ara uvelike
išli ujed ače i te po , o i su se da as stopili u I te et. Usko o e s e i esti ije u
i fo a ijske teh ologije iti dijelo eđuso o po eza ih ko u ika ijskih siste a,
ez o zi a da li su to i te e poslo e eze, eze iz eđu p eduze a, iz eđu pojedi a a
i p eduze a, ili eze iz eđu pojedi a a.
Elektro ičko poslova je : Poslo a je a I te etu se aj že az ija u poslo o
sekto u. P eduze a se ko iste I te eto u ilju s a ji a ja a a e ije e,
smanjivanja inventara i vremena obrta, pruža ja uči ko itije usluge ko is i i a,
s a je ja t oško a p odaje i a keti ga, te za ost a i a je o ih p odaj ih
ogu osti.
Digitalna isporuka dobara i usluga: Softverski programi, novine, avionske karte i
uzički CD-o i e o aju se iše paki ati i dostavljati u prodavnice, domove ili kioske.
Njih se ože do iti u elekt o ičkoj fo i, pute I te eta.
Maloprodaja opipljivih dobara: Po e a a pot až ja za slo od i e e o i
po oljša je usluge ispo uke p eko o i ili slijede eg da a, koji su pospješili razvoj
kataloške p odaje toko -ih i 90-ih godi a, sada do odi do po e a e kupo i e pute
Interneta.
137
1.1.GPS-BH
Lide u az oju i telige t ih t a spo t ih ješe ja. GP“-BH je multifunkcionalan sistem

namjenjen satelitskom GPS nadzoru vozila i zadovoljenju zahtjeva za telemetrijskim upravljanju
i nadzorom nad vozilima i drugim objektima u pokretu. GPS-BH predstavlja efikasan alat visokog
stepena ROI-a (return on investment - po ata i esti a og koji o ogu a a efikas o
upravljanje flotama vozila s a juju i t oško e go i a i po e a aju i jelokup u ope ati ost
aših t a spo t ih kapa iteta, s a juje izike od k ađe i zloupot e e, s iža a t oško e
osigu a ja, p e e i a otuđe je i ošteče je op e e i ozila i izuzet o poziti o uti e a
po aša je ozača i ostalog oso lja uključe og u p o ese t a spo t og ada Vaše ko pa ije.
U za is osti od toga da li Va t e a ješe je koje e p e e i ati otuđe je ozila ili želite

nadzor nad transportnim kapacitetima svog voznog praka ili ste pak finansijska institucija
a ka, osigu a aju a ku a i sl. pa i ate z ačaj o iz aže u pot e u za e i stepe o
sigurnosti vrijednosti u transportu GPS-dH e Va p užiti isoko-profesionalnu i efikasnu
pod šku pute s ojih se isa.
Razlozi z og koji aši klijenti koriste GPS-dH se is su sljede i:
Smanjenje ukupnih rizika (promenta nezgoda, kriminalitet, zloupotrebe)

Bolja i efikasnija kontrola i organizacija
“ a je je t oško a go i a
Smanjenje prekovremenog rada
Po e a je p odukti osti ozača
Niži t oškovi osiguranja 10-30%
Po e a je k aliteta usluga, t a spo t og ada i ukup e o ga izi a osti ko pa ije
Smanjenje vremena dostave i odziva
Beneficija virtualnog vremena i organiziranja vremena
Efikas iji i olje ko t oli a i o aču i
GPS-BH prepoznat je kao vrhunski "user-f ie dl " alat i ajčeš e je ko ište u dos i i
He ego i i. Ko ti ui a az oj i po oljša ja azi a a a iskust i a i zahtje i a aših klije ata
rezultirala su balansiranim i finansijski prihvatljivim sistemom koji u cjelosti ispunjava
aplikati e zahtje e za jed osta oš u i aksi izi a je upot e lji osti o og hu skog
siste a što je p iz ato od st a e aših klije ata, a i aju i u idu i stepe efikas osti po ata
investicija sam sistem GPS-BH stavlja u kategoriju najisplativijih investicija u savremenom
biznisu.
138
Os o e fu k io al e ogu osti siste a GP“-dH su sljede e :
Pra e je loka ije ALARMI

Gdje je vozilo sada i gdje je ranije bilo? Motosati, Brzine, Polazak/Dolazak,
Kojo zi o se k e e i kuda ide? Lokacije, Ulazak u zonu/Izlazak iz zone...
Izvještava je
Zaustavljanje, stajanje, kretanje,
kilo et aže, loka ije, očita je se zo a... Dispečira je
Naj liže ozilo t aže oj loka iji, Hit i
slučaje i, “la je po uka, Auto atizi a e
dojave...
Ta ela : Fu k io al e ogu osti siste a GP“-BH
1.2.Elementi ITS-a koji se koriste u BiH kao sastavni dio kompjuteriziranog sistema
Kako za uspješ o tako i za efikas o fu k io i a je ko pjute izi a og siste a u dos i i

He ego i i, zasluž ost se zasigu o ože p ipisati d os je i ko u ika ijski se zo i a, a
neki od njih su:
kamere,
saobracajni senzori,
infracrveni senzori,
radio senzori,
optički se zo i,
lasersko radarski senzori,
induktivni loop senzori.86
86
Prof.dr.Kemo Sokolija, Pisana predavanja iz predmeta:Nadzor i upravljanje u saobraćaju, Sarajevo,2008;
139
1.2.1.Kamere
Ka e a je jeda od os o ih ele e ata ko ište ih za adgleda je sao a aja a

esta a. Daje a eal u sliku sao a aj ih uslo a a esti. Ti poda i se p o esui aju po o u
ik op o eso a s ješte og u u eđaju za detek iju ideo slika. )a s i a je sao a aja po o u
ka e a ko iste se d a p istupa. P i p istup pod azu ije a s i a je sao a aja po o u
ka e e koja adgleda spe ifič e zo e auto este kako i detekto ala p isust o ozila. D ugi
pristup koristi algoritme za identifikaciju i zapisivanje vozila kada o a p ođu k oz pod učje
idlji o ka e i. Visi a a koju se posta ljaju ka e e za isi od pod učja pok i a ja kojeg želi o
ostvariti.
“lika . Ka e a za adzo sao a aja
Neke od p ed osti o ih u eđaja jesu slijede e:
Mogu ost adgleda ja pod učja sa e i oje sao a aj ih t aka.

Modifikacija zone detekcije tj. pokrivanja je jednostavna.
Dostup ost elike količi e podataka.
Uz p a il o podeša a je o ogu a aju detek iju a ši e pod učju.
Povezivanjem kamera dobija se pregledna slika od ija ja sao a aja duž ijele auto este
na kojoj su kamere postavljene.
140
“la osti o ih u eđaja su:
)a i stala iju o ih u eđaja pot e o je postoja je e posta lje e od eđe e

infrastukture na cesti.
Utje aj e e skih uslo a a ad o ih u eđaja je elik; u slučaju s ijega, agle i d ugih
e e skih ep ilika p ikaz od ija ja sao a aja a esti je dosta deg adi a u s islu
kvalitete slike.
1.2.2.Senzori
“ao a aj i se zo i koji se ko iste u ITS-u p edsta ljaju hu ska dostig u a teh ike. O i
ogu iti posta lje i a sa o putu pose i ači i a o ti a ja p i izg ad ji puta,
naknadno, ili u neposrednoj blizini puta. Sofisticirani detektori vozila registruju magnetno polje
svakog vozila i ogu ojati auto o ile, egist o ati jiho u zi u, duži u, teži u kao i
eđuso o astoja je iz eđu ozila. Mogu iti posta lje i u jed oj ili iše t aka i fu k io isati
pri svim brzinama vozila. Po metodi rada senzori se mogu svrstati u neku od grupa:
senzori koji registriraju prisustvo vozila,

se zo i čija je ka ekte istika ep ekid a,
senzor minimalne brzine,
brzinski senzori.
Postoji veliki broj tipova senzora koji se koriste za detekciju, a neki od njih su: infracrveni
senzori, radio se zo i, ko takt i se zo i,optički se zo i, lase sko-radarski senzori, induktivni
loop-se zo i,ult az uč i se zo i i d .
Infracrveni senzori
I f a e i se zo i su u eđaji koji se ko iste za detek iju ozila i jiho e zi e. Dijele se

na aktivne i pasivne infracrvene senzore.
Akti i i f a e i se zo i e iti aju lase ski s op a po ši u este i je e ije e

pot e o da se eflekti a i sig al ati do u eđaja. Kada se ozilo ađe a putu lase skog s opa
vrijeme koje je potrebno da se snop vrati je smanjeno. Upravo ovo smanjenje u povratku
eflekti aju eg sig ala p edsta lja p isust o ozila. O a sta i f a e og se zo a e ože
aditi u loši e e ski uslo i a je k atka talas a duži a koja je e ito a a e ože
prodrijeti k oz s ijeg i kišu.
141
Pasivni infracrveni senzori detektuju vozila na cesti mjerenjem infracrvene energije koja
z ači sa pod učja detek ijske zo e. Vozilo e u ijek i ati te pe atu u azličitu od ok uže ja tj.
ceste. Infracrvena energija koja se oslo ađa sa po ši e este se upo eđuje sa e e gijo koja
isija a kada je ozilo a esti. dudu i da auto esta ože p oiz esti ili a je ili iše adija ije u
od osu a ozilo, azlika u toplot oj e e giji se detektuje i p edsta lja ključ za detek iju ozila
na cesti.
Mogu ost i te fe e ije sa d ugi u eđaji a je eo a ala udu i da se adi o

pasi oj teh ologiji. O a sta se zo a se posta lja a postolje ili a postoje i stu di ekt o
iznad ceste. Njegov rad je nezavisan o vremenskim prilika a. Na slede oj sli i p ikaza je jeda
pasivni infracrveni senzor i princip rada:
Slika 2a) i slika 2b): Pasivni infrared senzor i princip rada
142
I f a e i se zo i su pogod i za je e je zi e, gdje je pasi i se zo u ogu osti
je iti zi u ozila u e oj zo i. O o što og a iča a ko ište je o ih se zo a jeste osjetlji ost
a loše e e ske uslo e sa pose i aglasko a akti e se zo e. Takođe i je
pok i e ost og a iče a; u ogu osti su pok i ati - sao a aj e t ake.
Radio senzori
Radio senzor prenose elektromagnetne signale te u svojoj konstrukciji zahtijevaju

k alitet u o adu sig ala koja e o ogu iti p e os informacije na RF (Radio Frekvencija)
osio u. Najz ačaj iji p edsta ik adio se zo a jeste radar. Radar je radio senzor koji
o ogu a a ut đi a je pozi ije i zi e ozila. )a ut đi a je pozi ije ozila ada šalje isoko-
frekventne radio talase tj. impulsne, frekvencijski modulisane ili fazno modulisane signale na
po ši u este kako i ut dio ije e kaš je ja po at og sig ala, ti e aču aju i udalje ost
od promatranog vozila.
Što se je e ja zi e tiče ada i o ogu a aju je e je zi e vozila do 250 km/h sa

aksi al o g eško od k /h. Razlika u f ek e iji odlaz og talasa i po at og talasa
predstavlja osnovu za mjerenje brzine vozila na cesti. Radar za mjerenje brzine vozila radi u
f ek e ijsko opsegu od GHz. Pod učje pok i e o jed i ada o o ič o je adijusa od
k . P elazak ozila iz pod učja pok i a ja jed i ada o u pod učje pok i e o d ugi
o ogu e o je ez ikak ih p o le a az je o i fo a ija iz eđu ada a ko ište je eže
velike brzine.Na slici je prikazan jedan od radara novijeg vremena koji se svakako malo pomalo
u odi u siste up a lja ja sao a aje u dos i i He ego i i.
Slika 3 : Radar i radio senzor87
87
Dipl.ing.Esad Jalovčić, Diplomski rad: Strategija upravljanja saobraćajem/prometom u ITS-u,2008;
143
O a sta se zo a sastoji se od ispiti ačke jedi i e i jed og ili iše udalje ih senzora.
adio se zo i ko u i i aju sa tz . ispiti ačko jedi i o adio ka alo . O a jedi i a o ađuje
do i e e podatke i kao ezultat daje elekt ič e digital e sig ale. Rada i isu osjetlji i a loše
e ske p ilike i o ogu a aju upot e u i da ju i o u. O o je jako až a oso i a koja o u
stu ada a či i eza je ji o u siste i a za je e je i up a lja je sao a aje a esta a.
Pored radara poznati su senzori koji emitiraju milimetarske talase. Ovi senzori koriste odbijanje
milimetarskih talasa o vozila kako bi detektovali kretanje vozila i prepreke.
Optički se zori
Optički se zo i se ko iste za azličita je e ja. U sao a aju se aj e i dijelo ko iste

za je e je te pe atu e po ši e este. Optički se zo i se često ko iste sa tz . eteo ološki
se zo i a kako i se do ile što p e iz ije i fo a ije o te pe atu i po ši e este. Ko ište i
optički se zo se sastojao od optičkog ka la s ješte og ispod sa e po ši e este i po eza og
sa je o jedi i o optičkog se zo a. Ka al je s ješte a du i i od . Po ed optičkih
senzora posatvljeni su i meteorološki se zo i koji je e te pe atu u od eđe og pod učja, a s e
adi do i a ja što tač ijih ezultata je e ja. P ed osti koje ude optički se zo i jesu slijede e:
e a osjetlji ost,
elekt ič a pasi ost,
imunitet na elektromagnetnu interferenciju,
veliki domet,
ogu ost ultipleksi a ja.
Uzi aju i u o zi p ed osti optičkih se zo a za sla je i p ije optičkih sig ala a eliki
udalje osti a, s e je e i t e d k ei a ja eža o ak ih se zo a. Optički se zo i su da as u
velikoj primjeni samim ti e što s oji ado daju dosta p e iz e i fo a ije o te pe atu i
po ši e este što o ogu a a i p ed iđa je kada i gdje i esta ogla usko o iti pod ledo ili
snijegom.
Lasersko-radarski senzori
Lasersko- ada ski se zo i o ogu a aju detek iju uslo a a esti. Ut đuje p . da li je
asflat a esti oka ili suh. O e i fo a ije se, zati , p e ose do ozača esta-vozilo
ko u ika ijo a s e u ilju o ogu a a ja sigu og od ija ja sao a aja. “iste lase sko-
radarskih senzora na cesti prikazan je na slici:
144
Slika 4: Sistem lasersko-radarskih senzora
Sistem lasersko-radarskog senzora sastoji se od glavnog dijela, laserskog radara,

kontrolne jedinice i krajnje jedinice. Laserski radar detektuje vrijeme putovanja emitiranog
lase skog s opa od ada a do po ši e este i azad kao i i tezitet efleksije s opa o po ši u
koji aču a kao od os e iti a e i od ije e s age lase a. Ko t ol a jedi i a ske i a lase ski s op
d odi e zio al o. K aj ja ili zaključ a jedi i a ut đuje uslo e a esti ko iste i i fo a ije
dobijene od laser radara i kontrolne jedinice.
145
Na slede oj sli i p ikaza je izgled lase sko-radarskog senzora :
Slika 5 : Lasersko-radarski senzor
Induktivni Loop senzori
I dukti i loop loop e g. st uj a petlja se zo i ade a p i ipu poja e st uje u slučaju

kada se od eđe i elekt ič i p o od ik ađe u lizi i ag et og polja. U pos at a ju i je e ju
sao a aja a esta a etal o ozilo p edsta lja ag et o polje a induktivna strujna petlja -
elekt ič i p o od ik. Mje a jedi i a a esti up a o je i ge e i a e sig ale poja u st uje
koje astaju p elasko ozila p eko petlje. I dukti i loop se zo i se posta ljaju ispod po ši e
este i to o ič o k ad atnog oblika.Jeda od pri jera korište ja ove vrste se zora u dos i i
Hercegovini je u Sarajevu na raskrsnici kod Kampusa Univerziteta u Sarajevu
146
Slika6: Prikaz loop detektora
1.3.Raz oj i telige t ih ozila i auto atizi a ih sao a aj i a
U da aš je ije e s e iše se pokuša aju az ijati i p i je ji ati i telige t a ozila IT“

fu k io al osti i telige t og ozila ost a uju se pute tele atičke op e e koja se
adog ađuje a os o u op e u i u eđaje oto ih i p iključ ih ozila. P i to e je už o
osigu ati usklađe ost s p opisi a i p a il i i a o teh ički u jeti a ozila u p o etu a
esta a od os o d ugi p o et i a a. IT“ p ilagod a uključuje:
- u eđaje za up a lja je ozilo

- u eđaje za zausta lja je ozila
- u eđaje za os jetljavanje ceste
- u eđaje za da a je s jetlos ih z ako a
- u eđaje za o ogu a a je o al e idlji osti
- u eđaje za k eta je ozila u at ag
- u eđaje za ko t olu i ispušta je ispuš ih pli o a
- u eđaje za spaja je uč og i p iključ og ozila
- ostale uređaje i op e u ozila88
U eđaji za os jetlje je este i IT“ ješe ja po oljša ja idlji osti ogu z at o po e ati
sigu ost od ija ja p o eta uz s a je je oja i teži e posljedi a p o et ih es e a. Više od
posto s ih odluka koje ozač do osi u ož ji eza o je uz osjet idlji osti. IT“ ješe ja
o ogu uju:
88
Prof.dr.Kemo Sokolija, Pisana predavanja iz predmeta:Nadzor i upravljanje u saobraćaju, Sarajevo,2008;
147
1. po oljša o uoča a je o jekata
2. p ilagođa a je a s jetlo i ta u p i izlasku iz tu ela i ulasku u tu el
3. olje uoča a je p o et ih z ako a i po uka itd.
Nako a e ičke i i ijati e (Intelligent Vehicle Initiative), ZUR i ZUT su se uključile u slič e
projekte programom EC i2010 Intelligent Car Initiative, kao daljnji korak razvoja sustava
ap ed og po aga ja ozaču ADA“ – Advanced Driver Assistance Systems).
Aktivni susta i sigu osti postaju aža dio ozila i ita či e ik po oljša ja sigu osti
od ija ja p o eta. Počet e p o je e da e u godi a IT“ p epolo iti oj s t o st adalih i
ozlijeđe ih, u z ačaj o su dijelu i ost a e e.Auto atizi a e, od os o i telige tne
sao a aj i e ost a uju se i fo atičko-ko u ika ijsko adog ad jo klasič e esto e
sao a aj i e, što uključuje susta e teleko t ole, tele et ije, teleko a de i o il e
ko u ika ije. Počet a ješe ja su:
• telekontrola gabarita vozila (primjenom lase a i optičkih ešetaka

• ideo adzo i up a lja je p otoč oš u
• aplata pa et i ežič i ka ti a a
• tele et ija eteo oloških u jeta
• auto atski susta i sp eča a ja zaleđi a ja kolo oza
• up a lja je p o je ji o sao a aj o signalizacijom itd.
148
PRIMJENA INTELIGENTNIH TRANSPORTNIH SISTEMA U SKLADIŠNE
TEHNOLOGIJE
1. KAKVO SKLADISTE TREBAMO?
1.1. Visokoregalni ili niskoregalni – ko ve io al i tip skladišta?
O o su d a potpu o azličita ko epta skladišta gdje s aki za sebe ima odredjene

prednosti. Visoko regalno skladiste (VRS), ili na engleskom High Bay Warehouse (HBW), je u
os o i alih di e zija, što adok adjuje isi o od do . Ko e io al i tip
skladišta je u os o i elikih di e zija a sa ali isi a a - oko 10 m. Iz ove osnovne razlike
od ah se uoča a ogu ost p i je e jed og ili d ugog. Ko e io al i tip skladišta je u
aj e oj p i je i a “je e o A e ičko ko ti e tu, gdje e postoji p o le p osto a, a uz to
je ije a pa ela p istupač a da e kaže iska . VR“ su s oju aj e u p i je u ašla a
E opsko ko ti e tu, Japa u itd. gdje je p o le p osto a zaista iz aže , uz eo a isoke
ije e ze ljišta. Tako je, s o zi o a o e či je i e, az oj aši a ije koja o ogu a a
automatizaciju manipula ije u o i skladišti a išao d ugačiji p a i a u o i dijelo i a
svijeta.
Destamat 1224 Destamat I 45 m Destamat II
1200 kg 2000 kg 2000 kg
24 m 45 m 45 m
149
Slika 1. Razliciti tipovi kranova koji se primjenjuju u VMS skladistima
Do eda o su se ko istili k a o i koji a je up a ljao čo jek ali to je e zasta jela i

prevazidjena tehnika. K a o i se k e u u takoz a i uli a a VR“. Uli e su, u st a i, uski p olazi
iz edju egala VR“ čija ši i a za isi od tipa k a a koji se p i je juje, a ajčeš e je oko -
1600 mm.U ho izo tal o p a u k a se k e e zi o i do / i , a u e tikal o
p a u zi o do / i , sa u za ji a do /se . K a isto e e o ši i ho izo tal oi
vetikalno kretanje do zadate paletne destinacije gdje ostavlja paletu (kod prijema paleta u
skladište ili gdje uzi a paletu kod izuzi a ja paleta iz skladišta. “e isi a je k a a s ulaz i
paleta a ili izlaz i paleta a ši siste palet ih ko eje a t a spo te a u f o tal oj zo i
VRS. Najmanje jedna f o tal a zo a je pot e a za o al o fu k io isa je VR“, a ože se
i ati i iše f o tal ih zo a, e i o za s aki i o - sprat na kome ima nekakva manipulacija s
paleta a. Više f o tal ih zo a po e a a isi u i esti ije te se to e p i jega a sa o ako to
i estito želi i ako to teh ološki p o es zahtje a.
“lika . K a u uli i k e e se a do joj ši i i odje je s go jo odji o - ši o uk o u
Regali koji se koriste u VRS su precizne izrade (preciznije nego konvencionalni tip), sa
robusnom konstrukcijo koja o ogu a a sta il ost o jekata p i a ipula iji k a a s paleta a.
Postoje dvije vrste regalnih sistema za VRS i to:
regali koji se montiraju u gradjevinski objekat i

regali koji istovremeno nose zidove i krov VRS sa o ose i tip VR“ .
150
Slika 3. Front zona VRS sa paletnim konvejerima
Koji tip VR“ e iti p i ije je za isi od i estito a a ajčeš e je ko iš e sa o ose i tip
VRS. Broj paletnih mjesta ide od nekoliko hiljada do nekoliko stotina hiljada paletnih mjesta
De ati je ap a io u Špa iji VRS sa oko 250 000 paletnih mjesta). Regali se prave sa dubinom
od jed e palete si gle deep egali ili sa d ije palete u du i u dou le deep egali . Dou le
deep egali o ogu a aju daleko olje isko iš e je p osto a te za isti aspoloži i p osto
o ogu a aju daleko e i oj palet ih jesta, tako da se ije a po palet o jestu d astič o
smanjuje. Efikas ost ada u dou le deep VR“ i u če u e zaostaje u od osu a si gle
deep dizaj VR“-a, uz minimalnu dodatnu manipulaciju paleta. Nasuprot tome prednosti -
ko isti od dou le deep dizaj a su ogost uke.
151
“lika . Dou le deep egali sa d ije palete u du i u
Osi a ipula ije paleta a u VR“ se ogu skladištiti i sa e kutije, do kg teži e. U

to slučaju go o i o o alote et i Mi i load k a o i a i VR“ za skladište je kutija -
plastič ih gaj i u jesto paleta. O aj tip VR“ često p i je ji u dist i u iji š afo ske gala te ije,
oko a za a a iju, eze ih dijelo a za auto i dust iju itd. o ogu a a isto e e o i
skladište je i auto atsko komisioniranje - ko pleti a je a udž i.
Os o i p i ip p a lje ja eko o ski isplati og VR“ je da se ikako e ide u ši i u ego

sa o u isi u, ili, ako je isi a aksi al o isko iš e a i e ože se iše i i u isi u z og az ih
urbanistickih uslova, onda t e a i i a ko iš e je duži e VR“. VR“ je pogod o za skladište je u
iše te pe atu ih zo a tako da se po isi i skladišta ogu ost a iti az e te pe atu e
skladiste ja p . plus , , ili azličite i us te pe atu e zo e , za is o od a tikala koji
se skladište p i je ji o u fa a eutskoj i dustriji ili u industriji hrane)-.
152
1.2. Niskoregalni - ko ve io al i tip skladišta
Najčeš e je isi e oko stope a ide ijetko do stopa i op e lje o je

ko e io al i tipo egala. “ ještaj paleta u egale ši se iljuška i a koji dop e aju
palete iz kamiona sa prijemnih dokova, ako je roba stigla u prijem na paletama. Roba takodje
ože da stig e a p ije e a pe ato a e a u p ikoli e kao pojedi ač e kutije. “ o zi o a
o a d a azličita ači a t a spo ta o e auto atiza ija p ije a o e ože da se u adi a d a
ači a:
palet a auto atiza ija po o u Auto atski odje ih ozila AGV Auto ated Guided
Vehicles) koji bez operatora preuzimaju palete i odnose do regala, ili
po o u spe ijal ih isto a i ača - u loade ko eje a koje ope ato u uče u p ikoli u i a
jih jed osta o sta lja kutije iz p ikoli e koje i aju od eše e po o u ko eje skog
siste a do od edje ih desti a ija u uta skladišta ili do so te skih siste a za ko pleti a je
na udž i i otp e u.
)a isti oj palet ih jesta u uta ko e io al og skladišta pot e a je ogost uko e a
po ši a os o e skladišta ego u VR“. ) og e e po ši e skladišta a ipulati i t oško i su
z ačaj i ukoliko se e u adi auto atiza ija t a spo ta uvodjenjem konvejerskih linija, modula
za pikiranje - komisioniranje i sorterskih sistema.
“lika . Nisko egal i ko e io al i tip skladista koji ko isti ozilo za o ilazak skladišta
153
U o a tipa skladišta up a lja je ado skladišta je ost a e o p eko WMS (warehouse
management system) – p og a a za up a lja e ado skladišta.
Slika 6. Dematic WMS – pod ža a s e tipič e skladiš e fu k ije
“ e iz š e ko a de su poslate i p e ede e a PLC podsiste , IT siste a skladišta, čije

iz š e ko a de pok e u s e aši e u skladištu, od ko eje a do k a o a, so te a itd.
Pri postavljanju projektnog zadatka i izradi glavnog projekta savremenog industrijskog

skladiš og siste a už o je o uh atiti i sp o esti ealizo ati iz akti osti st ogo po
redosledu, koje se i teg išu u iše p ojekata i/ili podp ojekata. ) ači, p i je i e se
multiprojektno upravljanje. Tu se ističu slede i p o le i:
od eđi a je loka ije skladišta u uta fa ičkog k uga, u i dust ijskoj zo i, u egio u ;
p ed iđa je i defi isa je sta i količi a zaliha: ate ijala i o a u p oiz od ji i t go i i
p i je o ate atičkih odela ;
posta lja je teh ologije skladište ja i sp o ođe je teh ološkog p ojekto a ja skladišta;
p ojekto a je st uktu e skladiš og siste a;
projektovanje i izbor skladiš e t a spo t o-pretovarne) mehanizacije i njena ugradnja
u skladište;
e adž e t o ih teh ologija i i o a ija;
up a lja je p o esi a ada u skladištu sa u ođe je auto atiza ije i i fo atiza ije
i fo atičkih teh ologija ;
definisanje bezbjednosti ada i o ez eđe ja e go o skih uslo a ada u skladištu i
zaštite čo jeko e s edi e.89
89
Zrnić, Đ. (1990): Fabrička postrojenja, Mašinski fakultet, Beograd
154
P i je a etode pla i a ja sa e e og skladišt og siste a p aktič o se ealizuje p eko t i
osnovne faze:
1. formiranje alternativa;
2. vrednovanje i izbor alternativa i
3. di a ička analiza izabrane alternative sistema.
Podp ojekti it i za p o le atiku o og ada su: e adž e t o ih teh ologija i

i o a ija i up a lja je p o esi a ada u skladištu sa u ođe je auto atiza ije i i fo atiza ije
i fo atičkih teh ologija od os o, azo i o ih jed i i e o i telige t i t a spo t i
siste i u sklatistu .
Da as, kada i kod as i a o skladišta kapa iteta od . do . palet ih jesta ili ekih
d ugih t a spo t ih jedi i a, teško da ože o očeki ati da aši aga io e i sta i
metoda a i op e o p ate ad ode o u eđe og skladišta. Brzina reakcije na zahtjeve od
st a e t žišta o a iti izuzet o elika. Šta to z ači? Pogledaj o zahtje e s koji a se pojedi a
p eduze a o a aju fi a a koje ude logistička eše ja ili i teg a iju sa nekim od takvih
eše ja.
Ka akte ističa p i je , koji se često a odi, jeste ko pa ija PUMA. De edesetih godi a
Adidas, Nike, Ree ok i U o, goto o potpu o su potis uli PUMU sa t žišta.
Napo e u e o da su k alitet, ad a s aga, p oiz od i p o es i tehnologija kod PUME

jed aki kao i kod ko ku e ata. Gdje je io p o le ? U e e u e po e ute glo aliza ije i
o ih uslo a poslo a ja, u ilju što oljeg pozi io i a ja a t žištu, uz sa e e u t a spo t u
povezanost, firme mogu dosta jednostavno distribuirati svoje proizvode i to nije problem. U
pita ju je zi a ispo uke i odzi a a udž u, tj. dist i u ija o e u tač i količi a a, ez
g ešaka, do k aj jeg ko is ika. Up a o zato, . godi e PUMA odlučuje da i esti a u
izgradnju novog distributivno-logističkog e t a, s ilje da s a ji t oško e logistike aj a je
za % i postig e ok ispo uke do sata. Šta to z ači? Kada stig e zahtje iz ekog t go ačkog
e t a, to izgleda o ako: Želi o a učiti slede u o u, ko isio i a u g upisa u u kutije, pri
če u s aka kutija či i jed u a udž u eke od aših t go i a, koju e o i di ekt o
ispo učiti. Želi o i palete istih p oiz oda koje e o i te o uskladištiti kao zalihe. Detalj ije, u
jed oj kutiji želi o ko ada t e e ki eliči e L, pa i patika, TIP , u s i eliči a a,
komada PUMA lopti, 10 komada steznika za koljeno, 30 komada golmanskih rukavica, itd.
Na a o, t aži se ispo uka do časa . O o je zahtje od sa o jed og t go ačkog e t a. Nije
teško za isliti situa iju kada tak ih e ta a i a iše i kada isu s i u istoj d ža i. Ne t e a
pose o ista i da je PUMA usko o po atila s oj udio a t žištu.
155
Šta je u slič i situa ija a, za ilo koju ko pa iju, ključ i t e utak? To je iz o odgo a aju eg
IT“ logističkog, tj.soft e sko - logisti kog ješe ja. Međuti , u logističko siste u z ačaj o
jesto zauzi aju i teh ološka eše ja, p i je a teh ologija auto atske ide tifika ije i
automatskog obuhvatanja podataka, specijalizovana hardverska i softverska oprema (bar-kod
ske e i, o il i ačunari, wireless infrastruktura, bar-kod printeri, softveri za razvoj mobilnih
aplikacija, softveri za upravljanje mobilnom opremom, specijalni interfejsi koji povezuju
hete oge e siste e ko is ika, s jed e st a e, i soft e ske ko pa ije, ispo učio a logističkog
eše ja, s d uge st a e.
Dakle,za uspjeh ko pa ije a t žištu odlučuju a je efikasa ost la a s ad ije a ja, a

dio tog la a su i skladišta. O a o aju iti posta lje a a jesti a koja o ogu a aju
optimalno funkcionisanje ukupnog lanca i organizovana tako da o a k oz jih „putuje ez
zastoja. T oško i logistike či e do % p odaj e ije e p oiz oda i otuda p edsta ljaju eliku
ogu ost za po oljša je ukup og logističkog p o esa.
„U da aš je e e u aži slede e p a ilo: Ne po jeđuje aj olji proizvod, niti

aj olje p eduze e, e aj olji la a s ad ije a ja .
Ro a se o a što že k etati k oz skladište. Usklađe o s ad ije a je p oiz od je i t žišta po

p i ipu „just i ti e , uz što a je zalihe, jedi i je ači s a je ja t oško a. Da as se kao
e i o ost a e e zahtje da se skladišta eha izuju i da se fi a sijski z ačaj i p o esi u
ji a auto atizuju. U ođe je p o es ih eše ja kod p ije a o e p edsta lja te elj uspješ e
i fo atiza ije kao ajz ačaj ije pod ške efikas o i efekti o poslovanju.
Toko i a o e se o a o ladati. Otuda, skladište o a iti izuzet o do o, ako e i

aj olje uskalđe dio la a s ad ije a ja. Mo a iti do olj o lizu kako i p eduze e oglo
efikas o eago ati a s a ep ed iđe a „talasa ja u p o esi a po učivanja, isporuke,
t a spo ta i p oiz od je. „do olj o lizu e z ači o a ez o i fizički lizu. To, p ije s ega z ači
i ati efikas u i k alitet u i fo atičku pod šku. )a up a lja je la e s ad ije a ja ključ e su
informacije, na njima se zasniva pravovreme o i djelot o o odluči a je e sa o u skladišti a,
e u čita o la u s ad ije a ja. K alitet a i fo atička pod ška o ogu a a s iža a je
t oško a poslo a ja, pojed osta lje je p o esa p ije a od do a ljača, pospeše je toka o e
k oz skladište, s a je je g ešaka u ispo u i, pojed osta lje je ispo uke kup i a i pa t e i a u
proizvodnji.
I fo atička pod ška a po aže da up a lja o zaliha a i po eza o s ti , kapitalo

p eduze a. U ođe je sta da da sledlji osti, ko is iku ga a tuje sigu ost, logističa u, pak,
po aže p i up a lja ju ekla a ija a, o aču u usluga, p i opti iza iji i up a lja ju o i
tokovima.
156
Na aše t žištu s e je ogatija po uda soft e skih eše ja za up a lja je p o esi a logistike, a
pose o za up a lja je skladiš i siste i a. Kako eđu ji a oda ati odgo a aju e, ili olje
eče o aksi al o odgo a aju e eše je? Ne a je z ačaj o pita je jeste kojeg pa t e a kao
do a ljača i siste i teg ato a oda ati? Na os o u čega – išegodiš jeg iskust a, oj ih
referenci, kvaliteta samo soft e skog eše ja, ili a os o u s ega zajed o?
. SISTEM )A UPRAVLJANJE SKLADIŠTEM WMS - Warehouse

Management System)
P iliko o ga iza ije i ada u eliki skladiš i siste i a ajčeš e se poja ljuju slijede i
problemi:
Nedo olj a isko ište ost skladiš og p osto a

“ alaže je djelat ika eđu slič o o o azličitih las ika i op e ito p o alaže je
zap i lje e o e što uz okuje eliku ogu ost ljudske pog eške
Nedovoljno brz i efikasan protok robe pri ulazu i izlazu robe
Nepotpune informacije o ro i i sa o skladiš o kapa itetu pot e e za az e a alize
i planiranja
Neefikas o ko ište je aspoloži e ad e s age
Kako i se što k alitet ije iješili a ede i p o le i te de ija e i e fi ii iz pod učja

p uža ja usluga skladište ja o e za aču d ugih las ika o e i ple e ti aju i fo atičke
siste ee za p a e je i up a lje je skladiš i poslo a je .
Ve i o se ti siste ii azi aju WM“ siste i a e gl. a ehouse a age e t s ste .

To su siste i koji osi što sad že dio p og a skog ješe ja u i te ak iji su i sa p ipadaju o
a je sko i fo atičko op e o za ad u skladištu te ež o i f ast uktu o i
opremom.
“iste za up a lja je skladište WM“ je ključ i dio la a a a e p e st e o

a ije je ko t oli k eta ja i skladište ja ate ijala u uta skladišta i ilježe je p ipadaju ih
t a sak ija, uključuju i ispo uku, p ije , odlaga je i izuzi a je.
O aj i fo a ijski siste se aj olje ože opisati kao sp ega ap ed e teh ologije i

p o esa uko a ja u ilju opti iza ije s ih skladiš ih fu k ija. Ti p o esi ajčeš e započi ju
p ije o o e od do a ljača i za ša aju se ispo uko o e k aj je kup u, a o uh ataju
kretanja robe unutar magacina i protok informacija koje se odvijaju tokom tih operacija. WMS
je ajčeš e u tijes oj sp ezi sa e i i nogo kompleksnijim distributivnim operacijama kao sto
157
je ERP siste . Mali disti uti i e t i do sada isu pos at a i kao ka didati za z ačaj o
s a je je t oško a i opti iza iju p o esa. Ipak, iskust o pokazuje da se i kod alih i s ed jih
p eduze a s e iše p epoz aje až ost upot e e WM“ siste a, p ije s ega je su dijelo i
ukup og la a s ad ije a ja, učes i i p o esa i teg isa e logistike, just-in-ti e ispo uke i e-
poslovanja.
U p aksi, uspješ o WM“ ješe je je ge e al o dizaj i a o da po eže soft e , hardver i

pe ife e u eđaje sa u ap eđe i ope a ija a za up a lja je zaliha a, toko i a o e, kao i
p osto o i op e o u skladištu ili dist i uti o e t u. I ple e ta ija WM“ siste a
o ogu a a ko pa ija a da po oljšaju s oju ko ku e t ost tako što e s a jiti t oško e ada,
s a jiti zalihe, u ap editi ko is ički se is i po oljšati fleksi il ost i pouzda ost.
Slika 7. WMS sistem u sprezi sa kompleksnijim ERP sistemom
Prednosti ovog sistema se ogledaju kroz:
ži o t zaliha – Efikasnom organizacijom rukovanja robom sistem smanjuje vrijeme

čeka ja a ispo uku, po e a a se ažu ost i fo a ija i pod ža a JIT teh ologija.
Posledi a je s a je a pot e a za dodat i zaliha a što di ekt o po e a a koefi ije t
obrta zaliha i koefi ije t isko iš e osti kapitala.
efikas o ko išče je skladiš og p osto a – Smanjenjem zaliha, a time i potrebnog
p osto a za zalihe, po e a a se skladiš i p osto dostupa za skladište je. Ti e se
158
postiže z at o efikas ije skladište je uz opti al o isko iš e je aspoloži og p osto a,
efikas o „p o alaže je o e za pako a je i otp e u. Po e a je efikas osti po e a a
p odukti ost i s a juje t oško e od ža a ja op e e u skladištu.
s a je je „papi ologije – I ple e ta ija eal-ti e WM“ siste a z ačaj o edukuje
ad sa papi i a koji p ate skladiš e ope a ije. Isto e e o, o ogu a a p a o e e e i
tača e i fo a ije o k eta ju o e. Iz ještaji, otp e i e, pa ki g liste i d ugi
doku e ti , koji se o ič o ču aju kao ha d kopije, sada se ču aju u elektronskoj formi
i po pot e i šta paju.
po oljša e usluge kup i a - Optimizacijom procesa u lancu snadbievanja, od
po uči a ja do ispo uke, ko pa ije ogu p e iz o da defi išu aspoloži ost p oiz oda i
utvrde realne rokove isporuke. Dodatno, WMS sistem automatski identifikuje i
„oslo ađa o u iz a e ih pošiljki, a ujed o, z og s a je og oja pog eš ih ispo uka,
utiče i da se po a aj s ede a i i u . “ e o o utiče a olje s ad ije a je kup a i
jača je eđuso og po je e ja.
2.1. Karakterisitke WMS-a
Os o a ka akte istikaa o og siste a je skladište ez papi a što z ači da iti za jeda

ope ati i posao u uta skladišta ije pot e a papi ati doku e t kako i se o a uskladištila,
smjestila ili preselila s lokacija na lokaciju, komisionirala ili a d ugi ači p ip e ila za ispo uku
te ispo učila. Iz toga p oizlazi i st uktu a siste a koja je podijelje a a d a dijela :
2.2.Desktop aplikacija
Ko iste je efe e ti i pok i a s e poslo e događaje koji se u a ipulisa ju o o

u uta skladišta ogu desiti ili zahtje ati. D ugi seg e t je dio az a NAD)OR “KLADIŠTA koje
ko iste oditelji skladišta i pok i a s e pot e e ad je i a alitike za up a lja je ado u
skladištu.
159
Slika 8. Forma za unos podataka o artiklima
Slika 9. Forma nadzornog modula za ulazne naloge
160
Slika 10. Stavke naloga za ulaz i isporuku robe
PPC aplikacija
Ko iste je skladiš i ad i i i u jeli i pok i a s e ad je i događaje pot e e u
a ipulisa ju o o u uta egal og skladišta od ulaza o e, def ag e ta ije zauzetih
loka ija, izuzi a ja pojedi ih t a spo t ih jedi i a za pot e e dekla isa ja ili slič ih ad ji,
iz ada ko pleta pa do sa og ko isio i a ja o e za ispo uku te oz ača a je o e za dalj je
p a e je k oz siste dist i u ije.
Od ostalih karakteristika ovog sistema treba istaci sledece:
Organizacija rada sa vlasnicima robe putem referenata – administratora dok je

o ga iza ija ada u skladištu s ješte a eza is o od las ika o e i p epušte a
adzo iku skladišta
I teg a ija siste a s ad eđe i , jelokup i siste o za p a e je poslo a ja fi e
I te ak ija sa lokal i siste i a las ika o e pute potpu o p ilagođe ih p o esa
razmjene podataka
Jed oz ač o o ilježa a je i opisi a je skladiš ih loka ija, t a spo t ih jedi i a i sa e
robe s automatizo a i siste o og a iča a ja ko ište ja skladiš ih loka ija za
posebne namjene ili vrstu robe
Mogu ost ada u uč o odu ada ili u odu ada sa po ket PC u eđaji a
P a e je iz še ja s ih ad ji sa o o toko ulaza, skladište ja,p ip e e za izlaz i
same isporuke primaocu
161
Potpu a a aliza ada skladišta po s i i oi a i u es i i a u poslo a ju
O aču a alaže te p a e je zaduže ja i azduže ja t a spo t ih jedi i a
Neog a iče oj p ipadaju ih tič ih oz aka uz pojedi i a tikal
P a e je o lika pako a ja
Pla i a je i p edlaga je o lika t a spo t ih jedi i a skladište ja i ispo uka
Mogu ost oda i a etode ođe ja skladišta FIFI, FEFO ili LIFO a i ou s akog
pojedi og a tikla u uta jed og skladišta
Jed ost uki u os s akog p ed iđe og doku e ta u siste u sa ogu oš u i teg a ije
sa siste o za p a e je dist i u ije o e
Mogu ost skladište ja, p a e ja i ispo uke o e p e a t a spo t i jedi i a a
zavisno od ugovora sa strankom
O aču a a je usluga p oizašlih iz skladiš og poslo a ja te p ip e a fakturnih naloga
za fakturisaanje usluga.
. . )ašto WMS?
Na t žištu p og a skih ješe ja e postoji p i je ji o ješe je, koje i ilo do olj o

sta da dizo a o i adas e do olj o elastič o p e a zahtje i a e i e ko is ika. “lože i
WMS sistemi velikih stranih p oiz odjača su ko pleks i i e o ogu a aju ješa a je
p o le a s ojst e ih eki fi a a, a uz to su i adas e skupi te i aju og a iče u potpo u.
Ekspe i e ti i ple e ta ije tak ih ješe ja ili su eo a ezah al i i euspješ o ol i. “
d uge st a e, »Custo ade« ješe ja su fu k io al o og a iče a, a od ža a je iz azito skupo.
Ko is ik do ije up a o o o što z a da t e a do iti. Ne postoji siste : » est usi essp a ti e«.
Poteško e i stala ije tak ih ješe ja su ti e i e e. Iz tih azloga az ijaju se WMS) sistemi za
up a lja je skladište .
Da bi WMS sistem bio implementisan potrebno je osigurati pratecu opremu (serveri,

desktop aču a i, po ket PC u edjaji , ež u i f ast uktu u lokal a ethe et eža te
ežič a eža u uta skladiš og p osto a te potrebnu programsku opremu.
162
Slika 11. Cijeli sistem WMS-a sa pratecom opremom
2.3. Kako je nastao WMS?
Godi e . a t žištu se poja ljuju NET i M“ “ l daza. Raz ije i su E te p ise Resou e
Planning sistemi za planiranje i upravljanje svim resursima firme kao i vodjenje svih poslovnih
procesa. Na te elju ode ih ko epata i iskusta a počeo se az ijati ovi sistem 2003. Tako je
astao ali, e p e iše ko pleksa ali ko is ički lju aza WM“ siste , upot e lji u a ji i
s ed ji t go ački i p oiz od i fi a a.
163
2.3.1. Na osnovu kojih problema od korisnika?
Rješa a je čestih p o le a s odilo se a:
tač o sta je zaliha u skladištu, odje je skladišta po ik oloka ija a

elektronsko poslovanje – aču al a iz je a podataka
potpo a posla a ja uz po o a koda
oz ača a je t a spo t ih jedi i a
u za je p otoka o e k oz skladište
ispunjavanje zahtjeva do a ih i st a ih kupa a.
2.3.2. Koji se zadaci postavljaju na WMS?
vodjenje naloga po mikrolokacijama

p o esi a je i o ada logističkih podataka
odje je aloga po spe ifič osti a: se ija, ša ža, datum proizvodnje, rok trajanja...
sta je skladišta je zapisa o u i fo a io o siste uu i e opte e uje »gla e«
skladišta a
procesiranje kompleksnih kodova na etiketama
adzo auto atskih skladišta.
2.3.3. Koliko traje uvodjenje WMS-a?
Uo ičaje o u odje je siste a t aje od da a do jese a i za isi od ekoliko faktora:
organizovanosti kompletne ekipe (investitor, operativa investitora, zaposlenici,

implementatori WMS-a)
kompleksnosti poslovanja
efikasne pripreme i saradnje
organizacije firme
u edje osti skladišta
radnih navika osoblja
izobrazba osoblja.
164
. . . Šta koris iku z ači WMS?
U A e i i s ed je elika poduze a e ogu p eži jeti ez WM“-a. Velika poduze a

Co a Cola, IdM... i aju siste e e iše od godi a. K aj je je ije e da se sa WM“-om
op e e i s ed je elika poduze a kako i ogla ispu ja ati s e slože ije zahtje e kupa a:
ispo uke o aju iti tač e i p op a e e jelokup i elekt o ski iz ještaje

p eduze a pla aju isoke kaz e za g eške pog eš a ispo uka, kaš je je, pog eš o
oz ača a je..
ez i fo a io e potpo e teško je a ipulisati robom (kompleksni podaci zapisani u
bar kodu)
s a je je t oško a za zaposle ike skladišta
ža ealiza ija i e tu a i pe iodič ih ak ija, asp odaja...
sljedivost.
. . . Koje je glav e pro le e rješio WMS kod koris ika?
eažu ost a udž i

pogreš e ispo uke
p euzi a je ek alitet e o e, poteško e p i ekla a ija a
zaduži a je o e s poda i a
sta e je o e a skladištu – rok trajanja
zaboravljena, izgubljena, skrivena roba
česti a gaž a ljudsta a adi »t aže ja« o e po skladištu
slaba isko ište ost p osto a koji o a iti eze isa za p ed idje u o u, često se
dogadja da ta roba ne postoji na zalihi
predugo uvodjenje novih radnika
g eške ad ika
pog eš o i esta da d o oz ača a je
uč o p episi a je podataka a udž e i e, otp e i e
pog eš e i e tu e
e ogu ost ge e isa ja ““CC koda
nedostaci sljedivosti
zavisnost o radnicima
e ogu ost poslo a ja »just i ti e«
165
2.4. Rjesenja koja nudi WMS
1) UI Sklad - je ješe je za uči ko itu auto atiza iju logistike i opti iza iju poslo ih
p o esa u siste u skladište ja o e i ate ijala. U postup i a zap i a ja o e a ulaz o
skladištu i izda a ja o e a izlaz o skladištu, kao i p a e je o e i ate ijala k oz p o es
skladište ja ko iste se uč i te i ali op e lje i lase ski čitači a bar koda.
Slika 12.Terminal opremljen laserskim citacima bar koda
“iste pod ške uč ih te i ala p ilagodlji je spe ifič osti a ada i tipski
ko figu a ija a skladišta, kao i ači u po ezi a ja sa ad edje i WM“ siste o za
upravljanje logistikom skladišta pute ežič og sučelja. Raz ije i su oduli skladiš ih
t a sak ija za aspolaga je o o i ate ijali a: a uči a je, zap i a je, ko isio i a je,
i te o o ilježa a je a kodo , p a e je, skladište je i izda a je aloga za opti al i s ještaj,
po at, izda a je, i e tu a i pe a e t a i e tu a, ko t ola sta ja skladišta, ko t ola isteka
alja osti, o ada po at e a alaže, p odaja sa skladišta, up a lja je t a spo t i siste o .
O ak i p istupo o ogu e a je fleksi il ost i za p ilagod a s i di a ički

dogadja ji a u skladištu i oko skladišta. Mo il ost siste a i o -li e odje je pojedi ač ih
ad ji u siste u o ade i fo a ija „ ez papi a daje p ed ost tak og p istupa u zahtje i a
p ilagodja a ja i p oši i a ja fu k io al osti p e a pot e a a čak i ajiz i lji ijih ko is ika.
166
Slika 13. Prikaz uredjaja za lasersko ocitavanje bar koda
Sistem za bar kod arhiviranje se koristi prilikom arhiviranja raznih vrsta dokumenata,
p ed eta i do a a ože se ko istiti a kod oz ača a je. “ aki ele e t a hi e o ilježa a se
jedi st e o ide tifika io o a kod oz ako . O a o ogu a a p e iz ije ažu u a je,
izda a je i popis a hi e. Neophod i dijelo i siste a su a kod šta pač, a kod ske e i
aplika ija a PC aču a u koja o ogu a a u oše je i obradu podataka kao i prikaz potrebnih
iz ještaja. Takođe aplika ija o ogu a a šta pa je aljep i a po o u a kod šta pača.
da kod je jedi st e i ide tifika io i oj koji su o ilježe a s a s edst a u a hi i.

“ke i a je a kod oz ake ope ate za aču arom dobija informacije o nazivu i opisu sredstva,
jego oj loka iji u a hi i, t e ut o sta ju zaduže osti zaduže o / ezaduže o i ako je
zaduže o i fo a iju o datu u zaduže ja i ko is iku koji je s edst o zadužio.
167
Slika 14. Neophodna oprema za bar kod arhiviranje
Sva sredstva u arhivi i nova sredstva koja se uvode u arhivu moraju imati bar kod oznaku
koja se šta pa po o u a kod šta pača a koja je p ethod o ge e isa a u azi s edsta a koja
postoje u arhivi. Svi korisnici koji iznajmljuju sredst a iz a hi e i aju lič e ide tifika io e ka ti e
sa jedi st e o a kod oz ako koja se ge e iše u azi ko is ika. Kada ko is ik želi da iz aj i
od eđe o s eds o iz a hi e ili da ati eko koje je p ethod o zadužio, p istupa ope ate u koji
ši ske i a je ID ka ti e ko is ika. Na taj ači zaposle i auto atski do ija s e podatke o
ko is iku i o s edst i a koje je e e e tual o zadužio. “ edst a koja se a aju takođe se
ske i aju i auto atski se do ija i fo a ija o jiho oj loka iji a koju se a aju, a sredstva koja
se tek iznajmljuju nakon skeniranja njihove bar kod oznake u bazi se dodjeljuju ID oznaci
ko is ika koji ta s edsta a zadužuje. Na taj ači iz eg uta je uč a e ide ija, papi i o as i
p et aži a je ka to skih ka ti a i ost a e e su izuzet a tač ost i zi a u adu zaposle og u
a hi i. Op io o postoji ogu ost popisa s edsta a u a hi i po o u o il ih aču a a či e i
popis io z at o olakša i izuzet o u za .
Reše je za a kod a hi i a je koje se sastoji od soft e a i op e e o ogu a aju:
Brzu i jednostavnu identifikaciju korisnika

Brz i jednostavan popis sredstava u arhivi
Preciznu evidenciju lokacija na kojima se sredstva nalaze u okviru arhive
Jed osta o ažu i a je podataka o s edst i a
168
Slika 15. Postupak ocitavanja bar koda
2) Aplikacija H-Warehouse. Aplika ija je ap a lje a a te elju išegodiš jih iskusta a iz

ode ih teh ologija. Podupi e s u fu k io al ost, koju udi ope a io i siste M“ i pod ške
izradjene za taj sistem.
169
Aplikacije koje se nude su dio sistemskog ješe ja po p i ipu »ključ u uke«:
koncepcija sistema: stacionarni i mobilni

t i tipa sučelja: o il i, i do s i e
p egleda zaslo u oji, ogu ost upot e e zaslo a u jesto tipko i e
uč i u osi su s a je i a i i u
po o a dalji u e ote – o ogu e a je po o do te i ala u uka a skladišta a
prilagodljivi izbornici za svakog radnika
jas a i jed osta a logika o ogu a a zo uče je
ogu ost upt e e iše jezika
veoma precizno pisanje dnevnika svih aplikacija
eza i zd uži a je sa podsiste i a
iše i oi ska os o a o ogu a a jed osta o azluči a je poslo e logike od
ko is ič og sučelja
zvukovno i govorno upozoravanje
glasovno vodjenje radnika (opcija)
aplika ija kao jeli a ap a lje a je u o liku »aplika ija iz kutije«, što z ači, da postoji
p og a za i stala iju, koji ože podesiti s aki p osječ o iz jež a siste ski
ad i ist ato , potpo u, e t al u a alizu g ešaka, auto iza ijske eha iz e i s oju
web stranicu
stroga kontrola verzije i automatska distribucija izmjena i novih verzija
ogu ost zd uži a ja sa aplika ija a Mi osofta kao što su M“ Offi e, “P“,u uslo i a,
gdje ije o ogu e ad a eži, ože se ko istiti aplika ija u auto o o eži u
rada
za iz ada iz eštaja
potpo a azličiti te i ali a a os o u ode e, ali ipak testi ane tehnologije i
ko epata; . et, A“P.NET, e se i es, “QL aza podataka, iše i oi ska os o a,
objektni pristup.
Fukncionlanost:
o ogu a a klasič o skladišta ili oditelj skladišta od edi loka iju skladište ja,
ugla o je o a fiksi a a i haotič o odje je skladišta i fo a ijski siste sa
od edi loka iju skladište ja
kod haotič og odje ja skladišta p uže a je ogu ost eza is og iz o a
postupaka rada (komisioniranje)
potpo a azličiti tipo i a a koda, koja se ože p oši iti o i oduli a
potpora standardu EAN UCC 128
potpo a ko isio i a ja čita ih paleta, t a spo t e a alaže ili pojedi ač ih
artikala (prodajna jedinica)
potpo a adu u okoli i sa hete oge i oz ači a je o e
ulazna kontrola (kvantitativna i kvalitativna)
pracenje dokumentacije
170
izlazna kontrola
ko t ola ša že i datu a p oiz od je
kontrola roka trajanja
popis robe – inventura90
Slika 16. Sistem - Hydra@Warehouse
2.5. STOCK standardne WMS funkcionalnosti
“to k je p oiz od za up a lja je skladište WM“ , koji o uh ata sljede e os o e

funkcionalnosti:
P ije o e sa skadišta
Izda a je o e iz skadišta
Komisioniranje
Popu ja a je o e u skladištu
90
www.info-kod.hr
171
Upravljanje prijevozom (fiksne rute)
Uključuje iz pa a et a za podeša a je i solu iju ko pleks ih zahtje a kao što su:
up a lja je azličiti sta a skladiš og siste a egal i, lok, a a hič i,.... ,

zi i efikas i algo it i za t aže je slo od ih loka ija i pla i a je p eskladište ja o e,
up a lja je o e s og a iče o e e o upot e e FEFO a azličiti i oi a,
spe ijal e ste a uči a ja X-Dock, PickByLine,...) i
kontrola i optimizacija internog transporta robe.
Slika 17. Detaljan prikaz VMS-a
V-“to k je alat za izualiza iju i up a lja je ilo kak o sto skladiš og p osto a.
Vizualiza ija skladiš og p osto a olakša a dizaj i pla i a je o ih, kao i eo ga iza iju
postoje ih kapa iteta. Takođe o aj odul o ogu uje izualiza iju o ih skladiš ih apa, p ije
ego izg ad ja i op e a je poč e.
Pogled je ogu iz iše pe spekti a, i to:
D, ealistič i pogled ili presjek

D, 'ptičja pe spekti a', ho izo tal i p esjek
Prikaz sa strane, vertikalni presjek
172
. . . D pogled skladiš og regal og siste a
O aj pogled je podeše da otk ije "Used Date" g upe a tikala a paleta a. Palete su
p ikaza e u azličiti bojama, prema UBD grupi pohranjenog artikla. Artikli bez roka trajanja su
bijele boje. Crvene palete su sa isteklim rokom trajanja. Zelene palete imaju ispravan rok
trajanja itd. Tri palete su odabrane u ovom prikazu.
“lika . D pogled skladiš og egal og siste a
. . . Prikaz iz 'ptičje perspektive'
D ho izo tal i p esjek je p ikaz skladiš e zo e iz p ethod og p i je a. P ikazuje

raspored komisionih lokacija i komisione putanje. P ikaza je sa o pod i i o, udu i da o aj
ači p ikaza p ikazuje ho izo tal i p esjek. O aka p ikaz lo zo otk i a a o alije u
komisionoj putanji. Obojeni pravougaonici unutar lokacija predstavljaju artikle koji su za
pripremu.
173
Slika 19. Prikaz iz 'ptičje pe spekti e'
. . Alat za pla ira je skladiš og kapa iteta
Cilj u je ig i ati pla i a je skladiš og kapa iteta iz ope ati og t e ut og u

st ateško s ed je oč o, -6 sedmica unaprijed). Pri tome, uzimaju se u obzir tri glavna resursa:
operativni kapacitet (kapacitet rukovanja),

popunjavanje i
s ještaj i skladiš i kapa itet.
“ ed je oč i idok ug pla i a ja uzi a u o zi pot đe e i pla i a e a udž e i do odi

u jednakost sa kapacitetima.
Bitan dio ovog alata je i upravljanje radom u skladištu. Up a lja je djelat i i a i

ti o i a postiže se k ei a je adek at ih ti o a i s je a, p a il o dodjelji a je djelat ika a
zone aktivnosti, dnevno stanje timova (dopusti, bolovanja) te procjena kvalitete kreiranih
rasporeda.
174
Procjena vremena pot e og za o a lja je skladiš ih zadataka adi se po tipu ope a ije,
te je z og a alize ogu e alo i ati ije e pot e o za p a e e ope a ije. Iz a ed e situa ije
u skladištu ogu e je p atiti k oz:
k atko oč i p egled da i sat , i to za pot đe e otpreme (preostali lotovi za pripremu i

p ipadaju i ad isl. kao i za pot đe a zap i a ja
s ed je oč i p egled zada i idok ug i da , koji uzi a u o zi p ed iđe e otp e e i
a udž e
C-Plan kao rezultat daje i podatke o performansama i produktivnosti, i koristi sustav
automatskih upozorenja kako bi za pojedini proces (npr. priprema distribucije)
zaduže i oso a a p . adgled ik otp e e, adgled ik p ip e e poslao po uke
(nedostaju artikli, nizak nivo aktivnosti).
Podatke sa kojima radi ovaj sistem dobi a iz “to k siste a pute l azi a og sučelja.
Pick je alat za optimizaciju komisionih zona, a ciljevi njegove upotrebe su:
Ko istiti a aj olji ači ko isio e zo e

I ati ko t olu ad ope ati i t oško i a
K ei ati efikas e palete, i aju i a u u anipulaciju i transport
Brzo odrediti optimalni raspored komisioniranja
Alat se p ilagođa a spe ifič osti a i og a iče ji a s ake ko isio e akti osti.
Og a iče ja za ise o fizički s ojst i a a tikala di e zije, teži a, paletiza ija i fizički
svojstvima komisione zone (konfiguracija adresa).
Rezultat je:
efikasnije popunjavanje paleta

“ a ji a je lošeg popu ja a ja p ip e lje ih paleta, ti e i ušteda u t oško i a
transporta.
Jeda od fakto a lošeg popu ja a ja je i eopti al i edoslijed p ikuplja ja a

ko isio o putu pa Pi k p edlaže i adi aspo ed koji uzi a u o zi s a s ojst a a tikala, kako
i ukup o s a jio izik lošeg popu ja a ja paleta.
175
Slika 20. Primjer optimalnog slaganja paleta Pick alatom
Kod integracije novih artikala a kada je ko isio a zo a zasi e a, Pi k p edlaže aspo ed

za o e a tikle koji s a juje jiho t ošak u i teg a iji.
176
Slika 21. Prikaz G.O.L.D. WMS-a
Vo al odul o ogu uje glaso up a lja e ope a ije u skladištu. Tak o teh ologijo
o ogu a a se:
pouzdana priprema a udž i i o g ešaka s a je -10 puta)

po e a a se p odukti ost ha dsf ee, e a čita ja , iz je e a po e a ja do % za
a tikle koji isu up a lja i po teži i i čak do % za a tikle up a lja e po teži i.
177
Slika 22. Vocal modul - glasom upravljane operacije
Alat za faktu isa je logističkih usluga - odgo a a a zahtje za p o je o logističkih

t ošk a, je e je logističkih toko a i faktu isa je logističkih usluga. Na ije je je
p užao i a logističkih usluga, dist i ute i a i elet go i a, koji žele opti izo ati faktu isa je
logističkih usluga i up a ljati logistički t oško i a.
Os o a faktu isa ja su slijede e akti osti :
logističke ope a ije zap i a je

i te e ope a ije ko isio i a ja, p e ještaji, odlaga je
sastavljanje (prepakivanje, izrada kompleta)
Otprema
178
Faktu isa je je azi a o po iše k ite ija:
Kategorija (artikli, grupe artikala, principali...)

Razdoblje (sedmica, mjesec....)
V sta azdo lja fiks i, plutaju i...
Jedi i a NJ), paleta, teži a, olu e , ije e
Tip fakture (ugovorna cijena, jedinica, nivo..)
Nači faktu i a ja uč i, auto atski
Ko isti koje dilli g do osi su: fi a ijska ko t ola skladišta, up a lja je logistički t oško i a
k oz količi u i t ošak, a aliza p ofita il osti pa t e a.
3. AUTOMATIZACIJA RADA U SKLADIŠTU
Savremena organizacija gotovo da je nezamisliva bez automatizacije protoka robe. To

pod azu ije a i fo atičko eše je - soft e koji up a lja skladiš i p o esi a i o il e
aču a e za aga io e e pješake i iljuška iste koji p eko ežič e eže ko u i i aju sa
magacinskim softverom.
Savremeni, veliki, visoko - egal i aga i i i skladišta sa po iše hiljada palet ih jesta
zahtije aju i sa e e u logističku i poslo u o ga iza iju. dez tak e o ga iza ije deša a se da
roba stoji na podovima smetaju i iljuška i a i ljudi a da se k e u slo od o po aga i u, ili da
osta e za o a lje a u eko dijelu aga i a, da e po i je o g eške u sti i količi i izdate
robe, istek rokova trajanja...Kompanije se stoga sve cesce odlucuju na opremanje savremenim
i fo atički eše ji a.
)aključuje se da ogu osti koje p užaju i fo ati ka jese ja i uč i aču a i u potpu osti
zado olja aju s e t e ut e i udu e pot e e dist i uti ih e ta a. Ovakvim sistemom su
pod ža i s i sta da di, p o edu e i zako ske egulati e, a siste p uža iše od t e ut ih
pot e a. D ugi iječi a dist i uti i e t i e sad ogu da odgo o e igo oz i zahtje i a
pa t e a iz E opske u ije i sjut a , kad se kod as us oje ti isti sta da di, e e iti pot e e da
se eše je p ilagođa a.
3.1. Oprema
Da i se u elo ješe je za auto atiza iju aga i skih p o esa pot e o je da se s aka
palet a loka ija ili ik o loka ija za sit o ko isio i a je o ilježi jedi st e o a kod
oz ako . Oz ača a je loka ija a o aj ači se u za a skladište je o e i sp eča a je o
179
e a je o skladište je a pog eš u loka iju. Takođe, ske i a je a koda sa e loka ije
do ija se podatak o o i koja je tu uskladište a sa s i je i pa a et i a količi a i sta
pako a ja, teži a i olu e , datu p oizvodnje, rok trajanja...).
Slika 23. Mikrolokacija u skladistu obiljezena bar-kodom
Maga i ski p osto je pok i e sig alo ežič e eže po o u koje su uč i aču a i u
ezi sa aga i ski soft e o . P iliko posta lja ja p istup ih tačaka a ess point-i) vodi se
aču a da uk al o s aki dio aga i a ude pok i e sig alo ežič e eže da se e i
desilo da aču a i osta u ez sig ala.
180
Slika 24. Rucni racunar za ocitavanje bar koda
Dakle, gleda o iz pe spekti e ko is ika, ko is ički i te fejs siste a se sastoji od slede ih

komponenti:
o il i u eđaji,
bar-kod šta pači,
web interfejs,
konzole (RFBase).
Slika 25. Prikaz mobilnih uredjaja koji se koriste u skladistu
Radio f ek e t a ko u ika ija RF o ogu a a p ikuplja je podataka pute o il ih

aču a a u eal o e e u i p e os i fo a ija do e t al e aze gdje se ši o ada
podataka. RF i te fejs a o il o aču a u ko isti Tel et se ise za ežič u ko u ika iju
sesije. Ruč i te i ali se ko iste za iz ša a je i p a e je skladiš ih ope a ija kao što su p ije
o e, p ikuplja je o e, šta pa je alep i a, i te i p e eštaj o e, p ip e a za otp e u i
otp e a o e, ilo da se ope a ije iz ša aju sa i oa tla, ilo ko iš e je iljuška a ili
spe ijalizo a ih dizali a za ad u auto atizo a i isoko egal i skladišti a.
Rad u aga i u s at a se ajzahtje iji kada je upot e a uč ih aču a a u pita ju.

Razlog za to je či je i a da su aču a i u upot e i o -stop, često i u iše s je a.
Pod azu je a se da aču a i a taj ači ade s aki da , toko iza godi a. To z ači, da
o aju da udu otpo i i pouzda i sa ate ija a koje ogu s e to da izd že. Či je i a da
aču a i često padaju, ilo sa paleta, iljuška a ili kutija - je veoma bitna prilikom izbora
ha d e a. Vlaga, p aši a i te pe atu a su takođe lo it i fakto i o koji a t e a az išljati,
tako da p iliko iz o a sa ih aču a a e s ije da ude ko p o isa, je i aj a ji zastoj
ože da ude skup.
181
PSIONTEKLOGIX je eo a o usta aga i ski uč i aču a koji se od početka
a et uo kao opti al o eše je. “ aki aču a i a a -kod ske e azličitih do eta i u ezi je
sa se e o p eko ežič e i eless eže.
Slika 26. Primjer rukovanja magacinskim racunarom preko bezicne(wirelwss) mreze
182
Slika 27. Stampac za naljepnice kod manipulisanja robom
“ta da da dio op e e su i i dust ijski te al i šta pači a koji a se šta paju

azličite aljep i e za oz ača a je o e kod p ije a, kao i paki g liste kod izda anja robe.
Takodje dio op e e su i ko zole koje p edsta ljaju ko is ički i te fejs za se e ski dio
aplikacije, koji se instalira na sistemskom serveru . Konzola se koristi za pristup serveru i
ko t olu skladiš ih fu k ija po o u uč ih te i ala. P eko ko zole se o a lja počet o
konfigurisanje sistema. Kada se sistem pusti u rad, svaka promjena hardvera, dodavanje novog
ko is ika, iz je a ko figu a ije siste a i slič e ope a ije se o a ljaju p eko ko zole. Dodat o,
ko zola se ože ko istiti kao i tual i RF u eđaj za o a lja je i adgleda je skladiš ih ope a ija
u realnom vremenu.
3.2. Magacinski softver
Maga i ski soft e “V je s e ijelog siste a. O p edsta lja p odužetak PI“-a u

aga i u i o ogu uje k alitati u i k a titativnu razmjenu podataka. Njegova tijesna
povezanost sa PIS-o je ga a ija da e aga i pouzda o i glatko fu k io isati. )adatak
soft e a je da odi aču a o fizičko sta ju o e u aga i u. )a ate ijal u i finansijsku
ed ost je zaduže PI“.
3.2.1. Kontrolni/dispecerski centar
Ko t ol i e ta je dio aga i skog soft e a koji služi za up a lja je, ad i ist a iju,
statistički p egled i a alizu ada aga i a, kao i u id u o a lje e i p ip e lje e p ije e i
izdavanja.
P ije početka ada s aki ad ik koji ko isti aču a o a p o da se p ija i a siste s oji
i e o i lozi ko . Na os o u toga se statistički ilježi jego uči ak u aga i u količi a
o e, ukup a teži a, ukupa olu e , ije e za koje je o a io posao... .
Na os o u o ih podataka ogu e je ap a iti statistički p egled ada aga i a i ut diti

kada su uda i te i i za p ije i izda a je o e, koje loka ije su ajp otoč ije, koja o a je
ajp o et ija itd. Poslije od eđe og e e a se ogu opti al ije o ga izo ati s je e, ljudi i
protok o e. Takođe, a os o u p osječ o pot oše og e e a za izda a je o e, ogu e je
od editi ije e početka izda a ja da i se o a p ip e ila za t a spo t. Mogu e je, a p i je ,
a os o u ukup e teži e s ih otp e i a od editi i tip ka io a za od eđe i p avac.
183
G afički up a ljački i te fejs zas o a a e teh ologiji, či i da a jed o jestu s i
ele a t i poda i u eal o e e u udu dostup i, p užaju i ogu ost alaže je uskog g la
p ije ego što o o posta e k itiča p o le u aga i u. Na p i je , korisnici mogu uticati na
to da e e a ispo uke zad že u p ed iđe i oko i a i a taj ači ispo uke od že a
pla i a o i ou, či e po e a aju zado oljst o klije atai s oju efikas ost. “ i ključ i logistički
parametri za mjerenje performansi i parametri definisani od strane korisnika, mogu da se prate
i upo eđuju sa pla i a i ed osti a. U slučaju da je posao e a o je o aspo eđe u
zo a a za p ikuplja je, ko is ik ože da p ilagodi i o popu je osti ljudi a za s aku od zo a
po aoso . U slučaju da ilo koji ključ i pa a eta za p a e je pe fo a si odstupi od
p ed iđe e ijed osti, ko is ik do ija o a ješte ja pute “M“-a ili e-mail-om. Sistem
ko is ički i te fejs daje ko is iku s e i fo a ije i ko t ole koje su u pot e e za do oše je i
primjenu pravih odluka u pravo vrijeme.
U p a ilu u ok i u aga i skog soft e a postoji dispeče ski e ta , čiji je zadatak

da a je opti al og eše ja za t a spo t o e koja se izdaje iz aga i a. Po o u jega se
od eđuje početak izd aja ja i izda a ja o e za od eđe i p a a . “ e otp e e se slažu od
k aj je desti a ije ka liži . Ti edo se o a izd aja i p ip e a a odp e i a pa a, a
kas ije pakuje u ka io e. “ o zi o da se z a kad ka io za od eđe i p a a t e a da k e e,
od eđuje se pot e o ije e da se o a p ip e i. Kada poč e p ip e a taj p a a se zat a a
za dodat e otp e e. U to t e utku se e z a kolika je ukup a asa i olu e o e i ogu e
je iza ati odgo a aju i ka io . Na o aj ači se opti izuje ije e, p osto u aga i u, kao i
tip vozila.
. . Ciklus pro esa u skladištu
Među aj až iji fu k io al osti a ode og WM“ siste a sigu o su stal a

aspoloži ost o e i potpu a t a spa et ost. “ aki ode i siste u skladistu to pod ža a u
potpu osti. Na slede oj sli i ože se idjeti p egled tipič ih p o esa u skladištu o ako kako ih
„ idi i telige t i siste u skladistu:
184
Slika 28. Tipicni procesi u skladistu
T e a i ati a u u da se, ako što skladište posta e u potpu osti ope ati o, ogi od
o ih p o esa zap a o deša aju istovremeno. Slika pokazuje kako treba da ide protok podataka
k oz siste od t e utka kada je p oiz od p i lje u skladište, do t e utka kada je ap a lje a
a a a po uđž i a. Šta pač etiketa p ikaza je u s edi i iklusa iz azloga što ope a ija
šta pa ja etiketa ože da se o a lja toko s akog ko aka u to p o esu.
3.3.1. Prijem robe (Receiving)
185
Proces zaprimanja robe se odvija u tijesnoj saradnji sa ERP i/ili poslovnim informacionim
sistemom korisnika. Informacije se razmjenjuju u oba smjera da bi se nalozi za prijem robe i
odgo a aju e ope a ije p ije a od žali u ko aku. P o es zap i a ja ože, a a o, iti i
nezavisan od ERP-a ako je to poželj ije. Up a lja je k aliteto je o ez eđe o k oz ogu ost
defi isa ja test ih loto a, asu ič i p o je a a i p o je a a po alogu. Što se sa og
siste a tiče, o o ogu a a ko is iku da k ei a jedi i e za skladište je, kao i oss do ki g ,
što p edsta lja d ugi aža ele e t u fu k io al osti p ije a o e.
“ a o a koja ulazi u skladište o a da ude jed oz ač o o ilježe a ““CC oz ako

(Standard Shiping Container Code). Veliki s jetski p oiz ođači e i aju tu oz aku a s oji
paleta a. To z ači da ad ik a p ije u ske i a je do ija s e pot e e i fo a ije o o i
sta, količi a, datu p oiz od je, ok t aja ja, ša ža.... i što je podjed ako až o s aka paleta
i a s oj se ijski oj što o ogu a a uskladište je uz ko plet u sledlji ost. Ukoliko o a koja se
p i a e a ““CC, ad ik jed osta o šta pa ““CC oz aku ITM-a i paleta je od tog trenutka
spremna za prijem.
Prilikom prijema robe u magacin nije potrebno izdvajati dijelove magacina u posebne
jeli e ili u ijek istu o u sta ljati po ed iste o e a u ijek ista jesta. “oft e sa aspo eđuje
robu po magacinu na osnovu parametara koji mu se podese (hemija ne smije pored hrane, roba
koja se skladišti a iski te pe atu a a itd . “ a o a se a op a o skladišti, i po pot e i
dobija razne statuse (npr. karantin). Roba ravnopravno stoji u magacinu sa svom ostalom
o o i čeka doz olu da ože da se izdaje.
186
Slika 29. Standard Shiping Container Code
Prijem robe u proizvodnim firmama se donekle razlikuje od prijema robe u distributivnim

e t i a. U p oiz od i fi a a ad ik a p ije u ske i a je a koda pojedi ač og a tikla
identifi kuje taj artikal i dobija radni nalog, iz PIS-a, na osnovu kojeg je taj artikal proizveden.
) a se koliko pojedi ač ih a tikala ulazi u t a spo t o pako a je i koliko t a spo t ih
pako a ja i a a paleti. “oft e sa o aču a a ukup u količi u goto e o e a paleti i skida
je sa rad og aloga. U to t e utku je ta paleta i fo atički o ađe a, a ukup a zaliha tog
a tikla je po e a a za tu količi u. O a do ija s oj jedi st e ““CC. O ako o ilježe oj paleti
soft e dodjeljuje loka iju u aga i u koja odgo a a teži i i olu e u sa e palete. U
slučaje i a da paleta ije ko plet a, ad ik i a ogu ost uč og u osa st a e količi e.
U dist i uti i e t i a se ske i a je a koda a tikla do ija a udž e i a iz PI“-a na

os o u koje je ta o a a uče a. U to t e utku je ogu e p o je iti da li je roba koja je stigla
zaista i a uče a, kao i p o je iti datu e p oiz od je za s aki a tikal.
Ako je stigla o a koja ije a uče a, u za is osti od poslo e politike fi e, e tada

ože da se stopi a je p ije , kao i p ije o e kojoj je istekao rok trajanja ili je pri kraju i
iste i e u aga i u. Ako je s e u edu aga io e do ija od soft e a opet a ek a u uč og
aču a a loka iju a koju t e a da od ese paletu, ske i a a kod loka ije i ti e je o a
uskladište a.
Jed a od až ijih odlika siste a je da se loka ija s akako e i a slučaj o, e je algo ita
iz o a loka ije lo slože i opti ala . “iste „uči i z a koja je o a f ek e t ija a koja e se
duže zad žati u skladištu, takose f ek e t a o a i palete koje se astu aju skladište a iže
nivoe i na sam kraj komisionog puta, i obrnuto.
3.3.2. Odlaganje robe (Put-Away)
U ogi skladišti a odlaga je o e se iz odi kao p o es od oje od p ije a o e. U

to slučaju, u skladištu se o ič o defi iše uto a o jesto stagi g a ea gdje se p i lje a
o a p i e e o s ešta i gdje e kas ije iti pokuplje a od st a e aga io e a za odlaganje
o e. Nako toga aga io e i ko iste „di e t o e fu k iju za po je a je jed og p oiz oda,
ili ijele palete p oiz oda, u uta skladišta sa jed og jesta a d ugo. Direct move funkcija se
sastoji od dva procesa, Move Out i Move In. U Move-Out p o esu, aga io e i še po je a je
robe ili paleta sa njihove trenutne lokacije na privremenu lokaciju (zvanu TRANSIT). U nekim
skladišti a ogu e je ko figu isati siste tako da jedi o ko is ik koji je o a io p e eštaj o e
a T a sit loka ije ože da skladišti o u a p a u loka iju. U to slučaju se podatak o
187
p i e e oj loka iji e p ikazuje kao T a sit, e kao loka ija aga io e a, od os o #U“ERID
lokacija. Ukoliko se koristi ovaj metod, potrebno je prije Move-Out operacije, odraditi Move-In
proces, odnosno prijavljivanje robe na lokaciju #UserID, odnosno Transit.
P a il a ide tifika ija skladište e o e je ključ a za efikas o up a lja je aga i o .

Različite teh ologije ogu da se upot e lja ljaju, kao sto je upot e a o otizo a ih siste a za
dopre a je i otp e a je o e u aga i , p i če u je ide tifika ija u sta tu ug ađe a u sa
siste ili se za pot e u ide tifika ije ko iste o il i uč i te i ali. Jed osta a p o es
ske i a ja se često ko isti za ide tifi ka iju o a.
U slučaju da ko is ik ije oda ao loka iju za skadište je, siste e oda ati aj olju
ogu u loka iju a os o u ekog od ogih ko figu a il ih k ite iju a. Nezavisno odtoga da li
se po p i put popu ja a o o skladište ili je to p osti asta ak s akod e ih ope a ija, da li se
odlaga je o a lja po eko k ite iju u za po e a je efikas osti ili u ilju otkla ja ja uskih g la
u kapa itetu aga i a, da li je spaja je skladiš ih jesta doz olje o ili e, siste e u ijek
iza ati aj olju loka iju za skladište je za ilo koji slučaj p i je e u ši oko spektru
industrijskih potreba.
. . . Raspoređiva je Allo atio
Raspo eđi a je o e je p o es u ko e se zalihe p id užuju p odaj i po udž i a a,

od os o ši se ide tifika ija o e koja e iti ispo uče e po p odaj oj po udž i i. Važ o je
apo e uti da se ispo uka po p odaj i po udž i a a ože iz šiti tek ako alo i a ja
zaliha. Jed o kada je p odaj a po uđž i a p euzeta iz ERP siste a u siste skladista, o a
ože iti aspo eđe a a jeda od slede ih ači a:
automatski, ukoliko je siste tako podeše . “iste e pokušati da ko ti ual o

aspo edi e aspo eđe e po uđž i e a azi iklič og p o esa,
manuelno, od strane Web Dispatcher-a. Ukoliko auto atsko alo i a je ije uključe o,
a a a po udž i a e i ati status NEALOCIRANO.
Nako uspješ og alo i a ja loka ija status o e postaje „Read to Wa e sp e o za

prikupljanje robe).
3.3.4. Dopuna robe (Replenishment)
Dopu a o e je p o es za je e edostaju e o e sa ko isio ih loka ija sa zaliha a sa

lokacija za dopunu, kao i „ az ija je paketa a ko isio u eliči u pako a ja od eđe u od
st a e skladišta. O aj p o es je uti ski zadatak koji e iti iz še u skladu sa defi isa i
188
postupko . Dopu a zaliha takođe ože iti iz še a u skladu sa od eđe i zahtje o od
strane maga io e a. )ahtje za dopu u zaliha Letdo ože iti ge e isa auto atski od
st a e siste a, kada p odaj a po udž i a e ože iti ko pleti a a zato što e a do olj o
o e a ko isio i loka ija a, i ti e je po uđž i a oz ače a da „čeka a za je u .O ak a
sta dopu e je oz ače a u siste kao „ u a dopu a zaliha . Dispat he takođe ože k ei ati
g upe zahtje a za dopu u koji se zajed o a učuju sa zajed ički ka akte istika a, kao što su:
prioritet, kupac, datum i ostalo.
. . . Po ov o raspoređiva je Re-Allocating)
P odaj e po uđž i e koje isu od ah oz ače e za sla je, o aju da udu po o o

aspo eđe e. Dispat he i a ekoliko op ija za eša a je tak ih po uđž i a koje e ogu iti
alocirane u prvom ciklusu:
po udž i a a koje su zad ža e z og a jka o e dodaje se edostaju i a tikal

po udž i e za koje e postoji p ipadaju i a tikli:
1. stoje a čeka ju dok se dati a tikl e poja i, ili
2. ukoliko se d uge po udž i e ski u sa liste alo i a ih, uzi a se pot e a a tikal
da i se oslo odile t aže e zalihe, ili
3. ispo učuje se ez datog a tikla.
3.3.6. Prikupljanje/Pakovanje robe (Picking & Packing)
U za is osti od stila p ikuplja ja o e u skladištu, p ikuplja je i pako a je o e se

ugla o ši isto e e o. “ta da d i ači p ikuplja ja u i fo a io o sistemu skladista
sastoji se od p ikuplja ja o e koja se di ekt o sta lja u kutije koje e se otp e ati.
“iste pod ža a i d uge ači e p ikuplja ja o a, u koji a se pako a je ši u pose o

ko aku. Toko pako a ja aga io e i i aju ogu ost da iz šavaju i druge funkcije nad
siste o , kao što su p e ješta je o e, šta pa je dodat ih aljep i a i d ugo. Nako
uspješ og pako a ja o e, siste pod ža a ko u ika iju i az je u i fo a ija sa služ a a za
kurirsku dostavu (DHL, TNT, FEDEX, ...).
Prikupljanje robe se odvija po nalozima koji su izdati direktno od sistema, ili po nalozima
koji su p euzeti sa siste a za a uči a je. “iste ože da p i a i p o esui a aloge za
po udž i u. U slučaju kad je o a od eđe a za ispo uku, eze iše se loka ija a kojoj se ta roba
alazi, a poto se ge e iše eophod i alog. Različite st ategije se ko iste za od eđi a je
loka ije za skladište je: FIFO, LIFO, FEFO, po oku t aja ja, po količi a a p . P iliko
189
skladište je t e a da se odi aču a da li e se p iliko p ikupljanja robe uzmati kompletna
paleta ili pojedi ač a kutija, što je u sušti i jako až o p a ilo o dje.
3.3.7. Prikupljane robe u talasima (Waving)
Jed a od až ijih oso i a siste a jeste p ikuplja je o e u talasi a „Wa i g . To je

proces grupisanja lo i a ih p odaj ih po udž i a i jiho o pušta je a otp e u a pu adi
dalje otp e e. P ikuplja je o e je pod ža o azličiti teh ologija a kao što su RF p e os
podataka (radio-f ek e t a ko u ika ija, i eless i glaso o oda i a je „Pi k-by-Voi e ili
„Voi e Pi ki g .
P ikuplja je o e u skladištu ože se aditi a ekoliko ači a:
e dispat he , p eko op ija za p ikuplja e o e. O o je ajčeš e ko iš e etod u

skladištu u koje dispet he g upiše po udž i e za p ikuplja je o e,
magacioner p ip e a di ekt o o u za otp e u ea i g . O ože oda ati
otp e i e koje su u dodijelje e ili ože oda ati od eđe u otp e i u koja u je
dodijeljena po nekom drugom kriterijumu (nivo prioriteta, roku otpreme...).
Naj až ija oso i a siste a je potpuna kontrola nad procesom prikupljanja robe. Svi
ači i o ga iza ije su o ogu e i uključuju i p ikuplja je iz jed og ili iše ko aka, koje je
pod ža o azličiti teh ologija a kao što su RF p e os podataka, glaso o oda i a je e gl.
Pick-by-Voice) i RFID u auto atizo a o skladištu.
Svrha prikupljanja je prosta: uzeti pravi artikal sa pravog mjesta u pravo vrijeme.
Međuti , da i se o o postiglo, ekoliko k ite iju a t e a da udu zado olje o. Pita je kao što
je iz o iz eđu azličitih jesta za p ikuplja je, takođe t e a da se uz e u o zi .
Sistem efikasno grupisanje mjesta prikupljanja uzrokuje visok stepen optimizacije

procesa odabiranja, koja je zasnovana na: odabiru ruta, planiranju potrebnog vremena za akciju
p ikuplja ja, azličiti tipo i a aloga za prikupljanje i prioritetima prikupljanja. Optimizacija
ute p ikuplja ja, ko i o a je aloga kao i fleksi il i e adž e t dopu ja a ja jesta sa
koga je o a uzeta, su takođe it i ele e ti. P o edu e za pot đi a je koje su jed osta e za
upotrebu, sa adek at o pod ško za o il eko is ike, su ključ i azlozi ope ati og uspjeha.
Dodjela jesta za p ikuplja ja o e p e a aspoz atlji i ko tej e i a za p ikuplja je, či e
ovaj proces odabiranja i prikupljanja robe jednostavnijim u zonama za pakovanje i otpremanje
robe.
190
3.3.8. Pakovanje/ Otpremanje robe (Shipping)
“iste je u sta ju da p edloži ajefikas iju fo u pako a ja za ilo koji a tikal,

p o aču a opti al u teži u i eliči u pako a ja za oda a i t a spo t i etod. Pozi ije za
prikupljanje opre lje e ske e i a ili RFID čitači a po e a aju sigu osti u za aju e ifika iju
po udž i e. Takođe je pod ža a i upot e a o il ih u eđaja sa fu k ijo p epoz a a je
govora.
Sistem upravlja zonama otpreme i utovarnim rampama, upotrebom skenera ili

RFIDčitača, da i se osigu alo da e s aki paket p o a i p a i put do p a og ka io a. Kad je
uto a o a lje , siste e ože da az je juje i fo a ije sa služ a a za ku i skudosta u,
p e oz i i a, špedite ski ko pa ija a, da i se p atilo ap edo a je pošiljke, či e i tako aš
lanac snadbjevanja efikasnijim i transparentnijim.
P iliko izda a ja o e aga io e do ija a ek a u uč og aču a a listu a tikala sa jiho i

količi a a i loka ija a sa kojih t e a ih uz e otp e i a koju izdaje ko e ijala .
Proces otp e e se azlikuje od skladišta do skladišta, a ekad čak i od po uđž i e do

po udž i e. “iste pod ža a az je u i fo a ija sa služ a a za ku i sku dosta u,
špedite ski ko pa ija a i p e oz i i a DHL, TNT, FEDEX, ... da i se što efikas ije p atio
tok pošiljke, o ogu a aju i a taj ači da čita tok o e u la u ispo uke ude zaouk eže u
jedinstvenu cjelinu.
“oft e sa od eđuje loka ije sa kojih se od eđe a o a uzi a u za is osti od az ih

kriterijuma: da li je u pitanju krajnji kupac koji odmah sta lja o u u p o et k a i oko i
t aja ja ili eka elep odaja gdje e o a još eko ije e iti u jiho o aga i u duži
rokovi).
191
Slika 30. Postupak izdavanja robe FIFO standardom
Važa pa a eta kod izda a ja je:
FIFO (First in fi rst out) – odnosno izdavanje robe koja je najstarija,

da se p o a paletu pakuje o a koja je e e teži e i ga a ita a zati lakša odozgo,
ajk a i ko isio i i put, tj. da aga io e p o ede aj a je ogu e ije e u
putu kroz magacin.
FIFO standard je potrebno dodat o pojas iti. Po ekad šef skladišta e želi da poštuje
FIFO: Postoje p io itet i kup i koji a je pot e o ispo učiti ajs ježiju o u. Tada se ože
p i je iti LIFO Last i fi st out ili se za s aki a tikal ili za kup a posta e pa a et i pošto a ja
sta da da. Postoje i skladištagdje fizički ije ogu e ko istiti FIFO: dlok loka ije, p otoč i egali,
d i e i i slič o. V li a o ak ih soft e a je što za s e slučaje e postoje opti al e p o edu e, kao
i ogu ost stal og p a e ja i ije ja ja pa a eta a.
Međuti , sa tačke gledišta aga io e a, siste je lo jed osta a – s e što t e a da

u adi je da ide od loka ije do loka ije edo koji su a tikli po eđa i a ek a u i da uzi a
od eđe i a tikal u količi i koja piše. Kada dođe a odgo a aju u loka iju skenira bar kod lokacije
da pot di da je a do oj loka iji čuje se ka akte ističa z uk koji pot đuje ili opo i je ako je
a pog eš oj loka iji zati ske i a a kod a tikla isto z uč a pot da ili opo e a , sta lja
192
od eđe u količi u koja piše a ek a u i ide a slede u loka iju. Na k aju, kad za ši otp e i u,
o u a paleti ože da elofa i a i šta pa tz . paki g listu koja je spisak o e koja se alazi a
paleti sa poda i a o količi i, teži i, olu e u, loka ija a sa kojih je koja o a uzeta, datu u
p oz od je i oku t aja ja za s aki a tikal. O u paki g listu lijepi a paletu, a paletu odlaže u
otp e u zo u a pe, gdje čeka uto a u ka io .
Slika 31. Paking lista koja se lijepi na svaku paletu
3.3.9. Sledljivost
“ledlji ost od tačke p ije a pa do k aj jeg kup a je jed a od aj až ijih ka akte istika
do og aga i skog soft e a. )ah aljuju i k alitet i poda i a koji se p ikupljaju a tački
p ije a o e u aga i , ogu e je kas ije, u slučaju ekla a ije k a jeg kup a, usta o iti u
če u je p o le sa robom, kao i kome je sve ta ista roba (sa istim datumom proizvodnje, istim
ka akte istika a... otišla. “ledlji ost je ko plet a za s u o u koja se alazi u aga i u i
193
o ogu a a zo eago a je u slučaju ekla a ija. U slučaju p oiz od ih aga i a sledljivost
ože da se p ati i do p oiz od je, ali i aga i a si o i a, a alaže...
Slika 32. Postupak pracenja sledivosti za svaki artikal posebno
. . . Preskladište je
U aga i i a je p a ilo da se aj iža i p a slede a etaža ko iste za ko isio i a je, a
ostale za s ješta je ijelih paleta. To z ači da se o a koja se izd aja, pod uslo o da ije iječ
o ko plet i paleta a, izd aja isključi o sa o ih etaža. “ o zi o da soft e odi aču a o
sta ju o e a s akoj loka iji, zada a je i i al e količi e od eđe og a tikla a loka iji
od eđuje se t e utak kada e do i do p eskladište ja.
194
Kada je eki od iljuška ista slo oda , do ija alog za p eskladište je od eđe e palete sa iše
etaže a ižu. Na taj ači soft e sa odi igu o popu je osti loka ija koje služe za
komisioniranje.
. . Logistički servisi
I fo a io i siste o ogu a a uko a je aga i o u ko e se skladišti o a azličitih

klije ata, p i če u a s i i oi a postoji potpu a ko t ola ad a tikli a, jesti a za
skladište je kao i alozi a za p ije i otp e u o e azličitih klije ata.
U pod učiji a za otp e u o e, dalji ski p istup p eko i te eta se st ikt o azd aja za
s akog od klije ata. Efikas ost i k alitet po ata/za je e o e su takođe eo a it i u
magacinskom poslovanju, a njhov status ože da se p ati pute e -a.
Pod ža e su, takođe, usluge koje su liske p o esu p oiz od je, kao što su: pako a je, k ei a je
promotivnih pakovanja proizvoda ili proizvodnja po ugovoru. Ova vrsta usluga je u velikom
po astu u logistički se isi a ši o s ijeta pošto se po o u jih s a juje broj artikala koji se
d že a zaliha a.
“t ikt o ispu je je a udž i a u s islu e e a i sad žaja p . ekla e ka pa je je

ođe o di ekt o iz ko t ol og e t a. “iste takođe pod ža a k ei a je ko i o a ih isporuka
ači je ih od ekoliko eza is ih aloga za ispo uku i odi aču a o aplati usluga koje su
iz še e.
. . )aduže ja i upravlja je resursi a
)aduže ja i up a lja je esu si a e gl. Task & Resou e Me age e t - TRM) dobija
a očito a až osti u ko i a iji sa u eže i o il i aču a ski siste o . TRM
o ez jeđuje da se iz ša aju odgo a aju e akti osti i da se odgo a aju i esu si dodijele u
p a o t e utku. Ka akte istič e oso e osti s akogod esu sa se s i aju u lič i p ofil esu sa
či e se o ogu a a ko t ola p o esa dodjelji a ja.
P o es je fleksi ila i ji e se up a lja p e a p io iteti a. Efikas i TRM o ez eđuje

ko is i i a da postig u opti al u upot e u s ojih aspoloži ih kapa iteta.
TRM se često ko isti u opti iza iji p osto a za skladište je. Kao dio TRM fu k io al osti,
i fo a io i siste za up a lja je iljuška i a upošlja a iljuška e a os o u jiho og p ofila,
uz aju i u o zi udalje ost i spe ifič e uslo e skladište ja. O a fu k io al ost o ogu a a
optimalno upravljanje i specializo a i iljuška i a u isoko egal o skladiš o siste u.
195
3.6. Identifikacija/etiketiranje
P ikuplja je podataka po o u ske e a/ čitača se ši gdje god je tako ešto ogu e.

Mobilni RF sistemi se koriste za skeniranje bar-kodo a i čita je RFID tago a.Naravno, etikete po
svim internacionalnim standardima mogu da budu proizvedene i procesirane.
U kombinaciji sa robotizovanim sistemom za dopremanje i otpremanje robe u magacinu, sistem

o ez eđuje auto atsko oz ača a je etiketa a. Fiks i a kodo i - na primjer na paletnim
tagovima ili kontejnerskim naljepnicama, kao i RFID tagovima - mogu da se koriste za
ide tifiko a je i p a e je o e koja se i te o p e ješta. Isto tako, etiketo se ože oz ačiti i
loka ija za skadište je, dok tu etiketu siste ože da proizvode na osnovu svojih internih
podataka.
“a o ak i siste o ožete u potpu osti iti sigu i da e s e ajsa e e ije teh ologije iti
ogu e i ple e ti ati.
3.7. Integracija
Uopšte o, siste o og tipa ije aplika ija za sa ostal u p i je u. O a komunicira sa

iši postoje i ERP ok uže je p eko sta da d ih i te fejsa. Gdje god da se ko isti IDOC, RFC
u SAP-u, MQ “e ies, Edifa t, People“oft/O eWo ld XML, Na isio , JdA, ili aše lastito eše je,
o aka siste je ogu e p i ije iti.
Ovakav informa io i siste ko u i i a pute sta da d ih i te fejsa a ad eđe o

operacionom nivou sa robotizovanim sistemom za dopremanje i otpremanje robe u magacin,
auto atski skladišti a i d ugi auto atizo a i ko po e ta a, što ga či i s eo uh at i
eše je za p a e je čita og p o esa p otoka ate ijala.
Takođe ože iti po eza a ekste i OM“ O de a age e t s ste , i te i ku i ski

siste p eduze a, a i ski siste , alate za pla i a je uta, siste za po e e u p o je u
inventara i sistem za internet trgovinu.
O aka i fo a io i siste ogu e je lako i teg isati u postoje e ili o o k ei a o

siste sko ok uže je. Njego a klije t/se e a hitektu a ga či i p i e jlji i u dist i ui a i
ok uže ji a koja su po eza a LAN, WAN i I te et ko ek ijo . Njego a platforma sa
ošt o ogu osti p uža ko is iku aksi al u fleksi il ost.
Ovakvi sistemi(softveri) su dostupni za Windows 2000/2003, Linux, HP/UX, SUN Solaris,

IBM AIX i INM I5/OS platforme i kompatibilni su sa Oracle i DB/2 bazom podataka.
196
Sistemski RF mobil i klije ti ade a ilo koje u eđaju sa Tel et e ulato ski soft e o , i a
PDA u eđaji a sa Wi do s CE/Wi do s XP E edded soft e o .91
T e a apo e uti da o aka skladis i siste ije „sta d alo e aplika ija, od os o,
pod azu ije a se da „iza , kao „ a k e d postoji ERP siste . Integracijom sa ERP sistemom
st a a se potpu o auto atizo a siste za up a lja je skladište . Ovaj sistem ima razvijene
sta da d e i te fejse za ko u ika iju sa slede i podsiste i a:
Raču o odst e i p og a i /ERP siste i kao što su SAP Business One, Microsoft
Dynamic Great Plains/Axapta/Navision/Solomon. Svi ovi sistemi se koriste za unos
a a ih i p odaj ih po udž e i a. Poda i eza i za a uđž e i e se auto atski
p osleđuju siste u.Kada je p o es u skladištu za še , i fo acijese uploaduju nazad u
ERP siste , a isto e e o se ažu i aju poda i o sta ju zaliha.
Crystal Report - siste poseduje ko is ički i te fejs p e a C stal Repo t-u koji služi za
defi isa je i auto atsko k ei a ih doku e ata, kao što su: doku e ti za izda anje
o e, pa ki g liste, aču i, to a i listo i, doku e ti za t a spo t i td. C stal Repo t se,
takođe, ože ko istiti za ge e isa je spe ijal ih, p ilagođe ih iz ještaja koji se ogu
gledati p eko We Dispat h ek a a za p egled iz ještaja.
BarTender Enterprise Label softver - siste posjeduje efikasa ko is ički Wi do s
i te fejs za i teg a iju sa da Te de La el soft e o koji o ogu a a ko is iku da a lak
i jed osta a ači dizaj i a a -kod etikete. Tako k ei a e etikete se šta paju di ekt o
iz sistema.
Slika 33. Mjesto WMS sistema i sprega sa visim(ERP) postojecim sistemom
91
www.logistika-info.net
197
O aka i fo a io i siste ogu e je lako i teg isati u postoje e ili o o k ei a o
siste sko ok uže je. Njego a klije t/se e a hitektu a ga či i p i e jlji i u distribuiranim
ok uže ji a koja su po eza a LAN, WAN i I te et ko ek ijo . Njego a platfo a sa
ošt o ogu osti p uža ko is iku aksi al u fleksi il ost.o ak i siste i azi a i a
WMS platformi su dostupni za Windows 2000/2003, Linux, HP/UX, SUN Solaris, IBM AIX i INM
I5/OS platforme i kompatibilni su sa Oracle i DB/2 bazom podataka.
“iste ski RF o il i klije tI ade a ilo koje u eđaju sa Tel et e ulato ski
soft e o , i a PDA u eđaji a sa Wi do s CE/Wi do s XP E edded soft e o .92
3.8. Prednosti
d oj e p ed osti siste a je teško klasifiko ati po až osti, ali s e o e zajed o dop i ose
da se i esti ija u auto atiza iju aga i a o a ez o ati e u p oj godi i i ple e ta ije.
Najupečatlji ija p ed ost je zi a i efikas ost u adu – što od ah ezultira 50% manjim brojem
skladiš ih ad ika. ) og og o og s a je ja g ešaka i dodat e ko t ole i popisi postaju
su iš i.
Kompletna eliminacija papira i duplog unosa podataka ubrzava i pozadinski

administrativni rad. U praksi jedno skeniranje bar koda kod p ije a z ači: Fizički p ije i a
os o u auto atiza ije soft e a, i fo atički i k jigo odst e i p ije . Isto se od osi i a
izda a je o e. Ni o auto atiza ije ože da ude toliki da soft e s aku i fo a iju i akti ost
zap a o auto atski i p ok jiži. To je p ilič o iz aže o i kod p i op edaje p oiz od ja-skladište,
gdje se u oku od ekoliko seku di za ša a p o es koji je a ije t ajao da i a.
G eške, p opusti i uska g la se išest uko s a juju. T e a i ati u idu da s aka g eška
uzrokuje dodatno angažo a je ad i ist a ija, ko e ijala, pa t e i i gu itak e e a. Uštede
u o o do e u je teško fi a sijski iskazati, ali su iše ego očigled e. Ko pleta skladiš i
p osto je opti al o isko iš e , tako da se eli i iše p i e e o skladište je po oško ima,
hod i i a....Ukupa kapa itet i p otoč ost aga i a se isto tako po e a aju i o ogu a aju
e i p o et i p ofit .
92
www.logistika-info.net
198
Slika 34. Postignuti napredak u koriscenju skladisnih tehnologija
“tatističko p a e je ad ika i o e takođe su jako až i. Rad i i su iše oti isa i je se

jiho ad detalj o p ati i ed uje. Detalj i poda i o to e koja o a se epot e o zad ža a i
p edsta lja išak su d ago je i sa sta o išta p a il e p o je e u p oiz od ji kao i kod
a uči a ja o e.
O ogu a a je sledlji osti o e od t e utka p ije a do k aj jeg kup a, a očito u

slučaju p oiz od je e po e uta sledlji ost do si o i a... je od sušti skog z ačaja. )a eke
djelat osti fa a ija, p eh a a... to s e iše postaje i zako ska o a eza. “ledlji ost je
o ogu e a do je e da se tač o z aju s i ad i i, s je e, loka ije, si o i e, a alaža, ije e
i okol osti koje su po eza e sa t aže o o o do i oa t a spo t og ili palet og pako a ja.
I idž fi e p e a poslo i pa t e i a i p ilagođa a je t e ut i i udu i

standardi a i egulati a a uopšte e t e a za e a i ati i pot je ji ati.
Či je i a je da u E opi s e iše fi i odi aču a o o i it i seg e ti a poslo a ja.
. SIMULIRANJE RADA AUTOMATSKOG VISOKOREGALNOG SKLADIŠTA
Pod simulacijom se podrazumijeva postupak za opo aša je i a alizu ada egal og

siste a po o u jego og ek i ale t og i ate atičkog odela. Da as se za odeli a je
skladiš ih siste a i si uli a ja jiho og ada uspješ o ko istiti soft e Fle si . O aj p og a
ima dobru integraciju sa CAD i 3D modelingom, kao i razumljiv prekompajlirani C++ skript
Fle s ipt , što ga či i eo a ko fo i u p aksi. Flexsim dosledno primjenjuje principe
objektne orijentacije.
199
Osnovu rada u Flexsim-u či i tz . Fle si T ee, od os o, to je sta lo o jekata u ko e se
nalazi io si ula io i odel sa s i pot e i podeša a ji a. Os o a g adi a jedi i a
sta la je „ ode – „č o sta la sl. .
“lika . "Č o sta la" p og a a Fle si – definisanje Layouta
Na ovoj slici se na lijevoj strani nalazi Library, odnosno biblioteka sa gotovim

ele e ti a. Tu su p ije s ega s ješte i sta da d i ele e ti t a spo t a s edst a, ope ato i,
palete, regali...) neophodni za jednu simulaciju. Sa desne strane ove slike se nalazi radna
po ši a, a kojoj se fo i a la out. )a s aki ele e t, koji je s ješte u i liote i, se p iliko
posta lja ja a ad u po ši u defi išu počet i pa a et i zi a, ije e, kapa itet, isi a
regala itd.). Ulaz i poda i, počet i pa a et i odela se unose u
Parameters Window (Parametarski prozor). Svaka vrsta objekta (paleta, regal,

transporter,...) ima svoj parametarski prozor.
200
U o o adu je opisa a etodologija odeli a ja isoko egal og skladišta sa t i
ko ido a, od os o šest egal ih zido a, tako da s aki ko ido opslužuje po jed a auto atska
egal a dizali a, čiji je ad takođe si uli a . U p ije u zo u skladiišta iz p oiz od og pogo a
putem valjkastih transportera (pufera) dolaze gotovi upakovani proizvodi. Na posebnom
u eđaju, P o esso u paletizato u , se fo i a skladiš a jedi i a “J uz po o sta da d e a e
palete × . Tako fo i a a u ifi i a a “J po o u d ugog i t e eg aljkastog
t a spo te a dolazi do p ije og jesta isp ed egala u skladiš oj zo i. Regal a dizali a u
odgo a aju e ko ido u p euzi a “J i u skladu sa p ih a e o st ategijo ši uskladište je.
Kas ije a os o u zahtje a egal a dizali a izuzi a “J i odlaže je a p edaj o jesto isp ed
egala, koja se po o u aljkastih t a spo te a od odi do otp e e zo e u ilju dalje
distribucije kamionima.93
Opšti postupak algo ita odeli a ja i si ula ije ada isoko egal og auto atskog
skladišta u Fle si -u obuhvata:
1. Definisanje layouta odnosno stavljanje objekata iz Libarry (biblioteka alata) na radnu

po ši u. P o se zadaje “ou s Iz o , tj. početak toka p oiz oda. )ati se a ad u
po ši u sta lja Co e e Valjkasti t a spo te , Queue Red , Co e e Valjkasti
transporter), Transporter (Regalna dizalica), Rack (Selektivni visoki regali), kako je
prikazano.
2. Definisa je toka p oiz oda k oz odel od os o po ezi a je o jekata po o u po to a.
Pod pojmom povezivanje portova podrazumijeva se stvaranje ulazno– izlazne veze
output to i put po t o e tio iz eđu o jekata. Ove veze su neophodne da bi se
oz ačio tok p oizvoda. Pored ulazno–izlaznih veza postoje i centralne veze. Centralne
eze Ce te po t to e te po t o e tio s se ajčeš e ko iste da i se eki fiksi a i
o jekat Fi ed Resou e poz ao t a spo t ili „po o p i adu Co e e , T a spo te .
Dakle, izlazno–ulaznim vezama se spajaju fiksirani objekti (Sours, Queue, Processor),
dok se centralnim vezama spajaju fiksirani objekti koji zahtevaju transport i mobilni
objekti koji isti taj transport obavljaju pri radu.
3. Detalj ije od eđi a je o jekata, tj. definisanje njihovih parametara (nosivosti, putevi,
brzine, ubrzanje, mase, koordinate, vreme...).
4. Ko pajli a je i pušta je odela u ad sa ilje ealiza ije odgo a aju ih si ula ija
ada skladišta. 94
Konkretna realizacija, na primeru modeliranja i si ula ije ada isoko egal og skladišta,
pod azu e a slede e akti osti:
93
Marković D.: Automatizovana visokoregalna skladišta, diplomski rad, Mašinski fakultet Univerziteta u Nišu, Niš,
2008.
94
The third Serbian symposium аith international participation transport and logistics Serbia, Nis 30.05.2008. Ниш,
Ср иј
201
Prva aktivnost je Sours (Izvor). On se zadaje opcijom item type (tip ili vrsta
p oiz oda u o o slučaju to su t i kutije P , P i P , . Takođe se u Iz o u
defi iše eđu ije e ailaska p oiz oda po o u op ije A i al “t le. O o
eđu ije e ože da se odeli a kao slučaj o p o je lji a eliči a p i je o
op ije I te A i ali e. O a se od osi a iz o od go a aju e aspodjele
je o at o e eđu e e a dolaska. U primjeru zadati su parametri normalne
aspodjele: ate atičko očeki a je μ = i dispe zija σ = . )ati se po o u
op ije “ou e T igge s defi iše sta i oja p oiz oda.
Druga aktivnost je Conveyor (Valjkasti transporter). Tu se zadaju dimenzije
valjkastih transportera i defi iše zi a k eta ja p oiz oda a t a spo te u.
Slika 36. Sours (izvor) – karakteristike proizvoda
T e a akti ost je Queue Red . O a op ija p ije s ega pod azu ije a defi isa je
kapaciteta valjkastog transportera (pufera) kao i tok proizvoda (Flow). U kodnom
ša lo u se alaze aličite op ije k eta ja p oiz oda. Primjer jedne opcije slanja
proizvoda izgleda ovako: Send flowitem to the port number matching the number of the
flo ite ’s t pe pošalji p oiz od a o aj po t koji odgo a a ed o oju jegovog
tipa . Pošto se adi o isoko egal o skladištu o o je lo it op i k eta ju p oiz oda da
se e st a aju edo i čeka ja.
Čet ta akti ost je Ele ato Regal a dizali a . O a pod azu ije a defi isa je teh ičkih
karakteristika dizalica. Softver Flexsi udi ši ok spekta p o je e slede ih
karakteristika: brzina (Maximum Speed), nosivosti (Capacity), ubrzanja i usporenja
A ele atio po o u op ije TasE e ute počet a podeša a ja . “lede a op ija
Dispat he aspo eđi ač udi iz o ogu osti postupaka uskladište ja i iskladište ja
“J. U ok i u o e čet te akti ost udi se i op ija T igge s P ekidač . O a p edsta lja
fu k iju koja se iz ša a u od eđe i t e u i a: O Load - prihvatanje SJ od strane
202
regalne dizalice, OnUnload – odlaganje SJ u regal, OnReset – prestanak rada regalne
dizalice, tj. prekid simulacije.95
Slika 37. Queue (red) – kapacitet i tok
95
Marinković Z., Milić P., Marinković D., Petrović G.,:
Modeliranjevisokoregalnogskladištairadnihciklusaregalnedizalice , DrugisrpskiseminarTIL 2006, Niš 2006.,
Zbornikradova, MašinskifakultetUniverzitetauNišu, Niš, 2006., str. 23.1 ÷ 23.8.
203
Slika 38. Elevator (regalna dizalica) – karakteristike
Peta akti ost je Ra k “elekti i egal , od os o od eđi a je jego ih pa a eta a.

Defi iše se oj egala Nu e of a s , zati se od eđuju: jego a ši i a idth
ofbays), broj nivoa po visini (Number of levels), visina jednog nivoa (Height of levels) i
strategija odlaganja SJ u regal .
Slika 39. Reck (Selektivni regal) – karakteristike
204
Nako u oše ja i defi isa ja s ih o ih pa a eta a akti i a je op ije Co pile
Ko pajli a je ši se ko pajli a je i pušta je odela u ad sa ilje ealiza ije odgo a aju ih
simulacija rada analiziranog u ovom primjeru automatskog visokoregal og skladišta. Pok eta je
si ula ije ši se po o u Ru taste a.
O aj postupak elati o zog i ko fo og odeli a ja i si uli a ja ada skladiš og

siste a uz po o soft e a Fle si i PC aču a a o ogu uje:
1. D p ikaz s ih skladiš ih zo a sa t a spo t i aši a a aljkasti t a spo te i i

regalne dizalice), selektivnim regalima i paletizatorima,
2. p eli i a o, a u k aj e slučaju i ko ač o uklapa je p ethod o a ede e op e e
u loka iju skladišta,
3. od eđi a je kapa iteta skladišta, tj. oja skladiš ih jedi i a, stepe a isko iš e ja
po ši e i zap e i e skladišta,
4. od eđi a je uči ka t a spo t e op e e u skladištu,
5. iz o aj oljih ka akte istika a gažo a e op e e u skladištu a i a je ele a t ih
eliči a u odelu, u ilju do ija ja opti al og teh ičko-teh ološkog eše ja
skladišta.
6. da se ako za šetka si ula ije poda i p e a e i o ade u soft e u e el u idu
tabela, kako je prikazano na sl.
Slika 40. Prikaz podataka u excelu
Na slikama ispod dat je izgled 3D modeliranog automatskog visokoregalnog skladišta iz

iše pe spekti a.
205
“lika . Pogled odozgo odela isoko egal og skladišta p ije a, skladiš a i otp e a
zona sa opremom)
Slika . Akso o et ijski pogled odela isoko egal og skladišta
206
prijemna zona – prijemni transporteri (puferi) i paletizatori
skladiš a zo a – visoki selektivni regali i regalne dizalice
otpremna zona – odlazni transporteri i kamioni za spoljni transport
“lika . Akso o et ijski pogled skladiš e zo e – visoki selektivni regali i regalne dizalice
5. VIZIJA PRIMJENE ITS-a U KOMBINACIJI SA GIS-om

“kladište je dio la a s ad ije a ja koji o a iti pažlji o p ojektovan i oblikovan da
djeluje efikasno i pouzdano, i u vremenu krize. Ono mora biti postavljeno na mjestu koje
o ogu a aju opti al o fu k io isa je ukup og lanca i organizovano tako da roba kroz njega
„putuje ez zastoja.
T oško i logistike či e do % p odaj e ije e p oiz oda i otuda p edsta ljaju eliku
ogu ost za po oljša je ukup og logističkog p o esa.U da aš je e e u aži slede e
pravilo: Ne po jeđuje aj olji proiz od, iti aj olje preduze e, e aj olji la a
s ad ije a ja .
Na e e se pot e a po oljša ja ada skladišta u e e i a k ize, kak a su da as usljed

nastale recesije i globalizacije svjetskog trzista),a to se moze postici kroz:
analizu, obnovu i uredjenje radnih procesa

a alizu ogu e eo ga iza ije zaposle ih
207
p o je u koja o a p i skladište ju st a a aj iše t oško a i kako se to ože po oljšati
azgo o sa do a ljači a i p oiz ođači a o ogu oj opti iza iji u a ipula iji i
čuvanju robe
az išlja je o teh ologiji „just i ti e koja je os o za s a je je zaliha i t oško a
upravljanja zalihama
igu za p a o e e ost i tač ost i fo a ija –kvalitetan informacioni sistem je od
odlučuju eg z ačaja.
Posledice ispunjenja ovih zahtjeva se reflektuju na:
1. d ži o t zaliha – efikasnom organizacijom rukovanja robom informacioni sistem

s a juje ije e čeka ja a ispo uku, po e a a se ažu ost i fo a ija i pod ža a JIT
tehnologija. Posljedica je smanjena potreba za dodatnim zalihama što di ekt o
po e a a koefi ije t o ta zaliha i koefi ije t isko iš e osti kapitala.
2. Efikas o ko išče je skladiš og p osto a – smanjenjem zaliha, a time i potrebnog
p osto a za zalihe, po e a a se skladiš i p osto dostupa za skladište je. Ti e se
postiže z at o efikas ije skladište je uz opti al o isko iš e je aspoloži og p osto a,
efikas o „p o alaže je o e za pako a je i otp e u. Po e a je efikas osti po e a a
p odukti ost i s a juje t oško e od ža a ja op e e u skladištu.
3. “ a je je „papi ologije – i ple e ta ija eal-ti e WM“ siste a z ačaj o edukuje
ad sa papi i a koji p ate skladiš e ope a ije. Isto e e o, o ogu a a p a o e e e i
tač e i fo a ije o k eta ju o e. Iz ještaji, otp e i e, pa ki g liste i d ugi
dokumenti, koji se obič o ču aju kao ha d kopije, sada se ču aju u elekt o skoj fo i i
po pot e i šta paju.
4. Po oljša e usluge kup i a - optimizacijom procesa u lancu snadbijevanja, od
po uči a ja do ispo uke, ko pa ije ogu p e iz o da defi išu aspoloži ost p oiz oda i
utvrde realne rokove isporuke.
“ e ošt iji uslo i a t žištu zahtije aju zo do oše je do ih odluka. To je od pose e

až osti u logisti i, gdje je o -li e do oše je odluka po p a ilu p eduslo uspješ og poslo a ja.
I aju i to u idu, az oj IT“-a je od ese ijal e až osti za logistiku, p i če u u ok i u IT“ -a, GIS
ima specijalno mjesto i ulogu. Razvoj rasprostranjenog i javnog GIS-a je, dugo oč o, od
st ateške až osti za ze lje u az oju z og ogu osti uti aja o ih siste a a az oj d ušt a
uopšte. Iz tih razloga GIS tehnologije bi trebale biti predmet istrazivanja i unapredjenja uz
povezivanje sa sadasnjim ITS tehnologijama.
Kao što ozilo ože da se efikas ije uti a a uli a a i auto pute i a, iljuška i ogu
efikasnije da se rutiraju na operacijama ko isio i a ja. GI“ ože da se ko isti za fo i a je
aze podataka uli a sao a aj i a i p olaza u skladištu i da dodijeli ad ese pojedi i
poli a a, seg e ti a elija egala i d ugi loka ija a u skladištu. Ko iš e je GI“-a pri analizi
prostornih oblika i sezo skih a ija ija, ože da se po oljša isko iš e je p osto a, uštede e e
208
i resursa. GI“ ože da se p i je i kao eza siste a za ko isio i a je i aze podataka za
aspo eđi a je. O o o ogu a a služ a a i pe so alu u skladištu da postig u da aktivnosti
udu što liže idealu JIT, i to ez s ješta ja ate ijala i o a u lizi i f o to a p eto a toko
dužeg e e a, z og čega se, jas o, ogu očeki ati jiho a ošte e ja i gu i i.
Po ed ak o aspekta, GI“ je od po o i p i defi isa ju uslo a za od eđi anje mikro

loka ije ekog o jekta gdje e iti skladište, dist i u io i e ta , se is i o jekat i td. .
Kombinovanjem prostornih i demografskih podataka, potrebe korisnika se mogu bolje sagledati
a situa ija a t žištu ože da se izelizuje.
“ jetsko t žište IT“ ka akte iše aj e i spekta azlika sa aspekta tipa ko is ika,
p i je je ih teh ologija i ilje a p ojekata. IT“ p i je juje aču a ske i ko u ika io e
teh ologije dok GI“ ože da se i teg iše sa d ugi siste i a p . CCTV-Video i VMS) kako bi
ruko odio i a za hit e služ e o ez jedio po at i, e go o ski i i tuiti i i te fejs u slučaju
hit ih ope a ija ili es e a. To je k itič o za ad a jesta po s je a a koja su sa jaki
st es i situa ija a, pose o toko pe ioda hit ih i te e ija. P oduže i periodi nevremena,
euo ičaje e sao a aj e akti osti i događaji eza i za sigu ost a e u pot e u za
adapti i alati a koji su laki za ko iš e je.
209
PROJEKTOVANJE I I)GRADNJA LOGISTIČKIH CENTARA U dIH
1.PROJEKTOVANJE –REKONSTRUKCIJA POSTOJEDEG LOGISTIČKIH

CENTARA U BIH
. .Poteškoče u pla ira ju logističko-distribuciskih procesa
Postoji ekoliko k ite ija koji i pli i aju p otu ječ ost ilje a i d os isle ostod ed i a
iz eđu alte ati ih ješe ja. Na p i je , ako želi o posta iti uslugu a što e u azi u u isto
ije e i i izi a o zalihe.U o o slučaju e a opti al og ješe ja ego se postiže te o a
ilja doseg u aj išu ogu u azi u. Uo ičaje ači postupa ja s o ak i išek ite ijski
problemima jest postavljanje minimuma za sve ciljeve osi o og kojeg želi oopti izi ati. U
a ede o p i je u ože se težiti i i iza iji zalihaga a ti aju i i i al u azi u usluga.
D ugi ko ista ači ješa a ja išek ite ijskih ješe ja sastoji se od fo i a ja ije a
s ih ilje a, p ihoda ili t oško a i aksi izi aju i do it. Ipak ije ogu e s aki ilj iz aziti u
o ča oj ijed osti od os o azi i usluga. Op e itiji ači je defi i ati je ilo ijed osti za
s e ilje e i skupiti ih u je lji u su u. D uga poteško a je uz oko a a eliki oje
alternati ih ješe ja koja su ad o a u pla i a ju logističko – distributivnih procesa. U
slučaju ep ekid ih odluka eliči e a udž i, ije e ada, oj alte ati ih ješe ja je u iti
esko ača . Ali za disk et e odluke oj alte ati ih ješe ja ije esko ača , e o is o o
p o esi a ože iti a ji ili e i.
U o ak i slučaje i a e ogu e je p o a i opti al o ješe je spe ifi i a je s ih

ješe ja tako da je iz edi o ješe je teško p o a i. Tu a ogu po o i ate atičke etode
ope a ijskih ist aži a ja.Neke od tih etoda ogu tač o defi i ati opti al o ješe je
p .li ea o p og a i a je ili algo it i eža. )a e i u o ak ih p o le a aj olja ješe ja
do i aju se heu istički etoda a. Uspjeh o ih etoda u eliko o isi o ači u a koji je
probelm modeliran.
T e a i aj je o at ije aj e a poteško a je ođe je a lje je p o je lji osti.
Pla i a je logističko-dist i u ijskih p o esa p ed iđa udu e akti osti, te sete elji a
poda i a o udu i događaji a. Ti poda i ogu iti p o je je i etoda a p ed iđa ja, ali e
ed oj e o do i do e e ili a je pog eške u p o je i. Up a o o e pog eške s a juju
dostup ost p oiz oda i stoga s a juje azi u usluge koje p eduze e udi Up a o iz o ih azloga
pla i a je logističko-distribucijskih procesa treba shvatit ozbilj o ukoliko se želi od žati
210
ko ku e t ost a t žištu. Da i se to o ogu ilo eophod o je siste sko pla i a je logstičko-
dist i u ijskih p o esa, što pod azu ije a k ei a je odela i defi i a je etoda pla i a ja.
1. Pla ira je logističko-distribuciskih procesa u funkciji
Čita a se eža logističko-dist i u ijskih p o esa ože podijeiti a i te e opsk e

la a a za s akoga pa t e a u eži, od kojih se s aki sastoji od t i gla a postupka opsk og
la a sa z at o azličiti zada i a pla i a ja. Og a iče kapacitet rasursa je ulaz odnosno
INPUT u p oiz od i p o es koji se ože sastojati od azličitih podp o esa. Dist i u ija
p e oš uje azdalji u iz eđu loka ije p oiz od je i kup a, ilo p oda ača a alo ili d ugih
t tki koje dalje o ađuju p oiz od. “ i se go e a ede i logistički postup i a aju p e a
p ed iđa ju pot až je ili ojka a a udž e koje su od eđe e p o eso p odaje.
. . )ada i dugoroč og pla ira ja
Odluka o p og a u p oiz oda koji želi po uditi t tka o a se te eljiti a dugo oč oj

prog ozi koja pokazuje ogu u p odaju čita og aso ti a ap oiz oda. Tak a p og oza
o uh a a o is ost iz eđu postoje ih p oiz od ihli ija i udu eg az oja p oiz oda, a takođe i
pote ijal o ih p odaj ih pod učja.96
Dugo oč e p og oze az at aju i fo a ije o životnom vijeku proizvoda iekonomskim

politički i ko ku e t i či e i a a. dudu i da ije ogu ep o ije iti ojke statistiku
dugo oč e p odaje za s aki p oiz od,p oiz ode alja spojiti u g upe p oiz oda koji i aju
zajed ičke ka akte istike p odaje ip oizvodnje. Marginalni profiti potencijalne prodaje i fiksni
t oško i za i o i u o aju se uzeti u o zi u fu k iji ilja u p o le u opti iza ije
programaproizvoda.
Reko st uk ija postoje eg skladišta ealizuje se ako se a alizo poslo a ja skladišta usta o i da
su:
 isoki t oško i
 ezado olja aju i k alitet usluge
(u odnosu na konkurenciju, u odnosu na svjetski nivo)
96
www.logistika.ba
211
. . Troškovi
U glo alu, t oško e ože o s stati u t i o lasti – kao:
 troško e tra sporta sopst e og oz og parka ili iz aj lji a ja ,

 troško e zaliha ezi a je sredsta a ,
 troško e pri je je e skladiš e teh ologije,
Pot e o je defi isati jesto asta ka t oško a:

 Na utovaru,
 Za jednu manipulaciju,
 Za jednog radnika,
T oško i koji astaju z og eiz še ih usluga.Kvalitet usluge koji se ože p atiti p eko:
 Vre e ske ko po e te rje e iz rše ja zahtje a-što je duže rje e troško i su po
pra ilu iši ,
 Tač ost pošto a je roko a, strikt o ispu ja a je zahte a iz arudž i e ,
 Pouzda ost da a zaliha a i a traže e ro e ,
 Greške a rela iji koris ik da ala skladiš ih usluga ,
 Ispu ja a je drugih zahtje a koris ika korek ija arudž i e, pose o pako a je,
o ilježa a je ,
 % ošte e ja ro e,
 uslovi rada (temperatura, osvjetljenje, ....),
. Projektova je reko struk ija postoje eg skladišta
Koraci:
1) Određi a je jesta i uloge skladišta u logističko siste u,

2) A aliza postoje eg sta ja,
3) Uoča a je pro le a-pro le skih tačaka,
4) Defi isa je arija t ih reše ja,
5) Vred o a je arija t ih reše ja i iz or ajpo olj ijeg,
6) Preze ta ija reše ja,
212
Određiva je jesta i uloge skladišta u logističko siste u
Ta ela, pojaš je je ka akte istika iz ta ele, fu k ije skladišta,ka akte istike o e i o ih

toko a, liže ka akte istike koje se e ide iz ta ele , opis p eduze a – skladišta.
Mjesto i uloga skladišta u logističko siste u se a aj olji ači ut đujui saopšta aju:
- preko tabele koja daje p ikaz ka akte istika skladišta koje su z ačaj e za sagleda a je
jego og jesta i uloge u logističko siste u i ogu e o like tih ka akte istika i p eko
od eđe ih dopuna tabela, koji a se p e izi aju eke ka akte istike, kao što su:
- detaljniji opis poja og o lika o e pako a ja, di e zije, teži e, ate ijal
- a p ije u, p i skladište ju, p i otp e i
- klasa opas osti ako se adi o opas oj o i , p epo uke koje se o aju pošto ati p i
t a spo tu, p eto a u i skladište ju
- povezanost sa drumskim sao a aj i a a, željez ički kolosje i a i ječ i pute i a,
- las išt o oz og pa ka sopst e i, a gažo a je t a spo t ih o ga iza ija ,
- tipovi sredstava spoljnjeg transporta,
- tež ik oloka ije skladišta sa i te i sao a aj i a a, skladište i az ako osnovnih
teh oloških eli a u skladištu
- iz je e p i e e ili a je o i u ada i sl.
213
. . A aliza postoje eg sta ja
A aliza ada u skladištu
. Defi isa je ko ep ije skladiš og siste a
Pos at aju se s i p o esi u skladiš o siste u i izd ajaju podsistemi-funkcionalne cjeline

skladišta:97
97
www.logistika.ba
214
 Ide tifika ija s ih teh oloških zahte a po podsiste i a i jiho opis
 Ut đi a je eze eđu podiste i a pita je za is osti
 Analiza po podsistemima-teh ološki jeli a a
 Aniliza proces po proces – identifikacija teh oloških zahte a ele e ta e akti osti
koje t e a ealizo ati isto a , uskladište je
. . Uočava je pro le skih tačaka
P o le ska Tačka = edostatak, a p i je kada je eza iz eđu ekog T)-TE

eodgo a aju a. Moti i koji do ode do p o le ske tačke:
 Kvantitativni,
 Pre iše dugo iz rše je T),
 Probijanje intervala strpljivosti TZ,
 Neodgo araju e karakteristike TE,
 Posledica neadekvatnog upravljanja i dr.,
 Nedostatak TE iljuškar, ljudi, po rši e i sl. ,
 Kvalitativni,
 Ošte e je ro e,
 Veliki procenat grešaka,
 Po ređi a je rad ika a radu,
 “pada je palete sa iljuškara,
 Manjak po sravnjivanju dokumenata,
“ i T) i TE se a alizi aju s i lje a sta ja ut đuju se ost a e i kapa iteti i k a tifikuju

se ele a t e ka akte istike p o esa. Postoje e sta je se upo e uje sa si uli a i iz aču ati
METODE
Teh ološke jeli e
 Prijem/Otprema,
 Transport,
 Pretovar,
 Uskladište je/Iskladište j,
 Prerada,
 Ču a je,
TPIČNE TEHNOLOGIJE
 Struktura TZ sa svojim relevantnim karakteristikama,
215
 “truktura TE koji iz rša aju te TZ,
 Mikrolokacijski problemi,
 Operati o upra lja je pri iz rša a ju T),
 TMO-“MO ut rđi a je ka ala opsluge, i proraču a a je jiho ih karakteristika ,
 Simulacija,
 Li ear o progra ira je određi a je po rši a u skladištu),
OSNOVNI PRINCIPI OTKLANJANJA PROdLEMSKIH TAČKA
1) Djelovanjem na TZ:
 Eliminacijom TZ – na primer...
 Ka io i sa p ikoli o u d ugo skladište
 )ahte za paletiza ijo po dolasku o e u skladište
 Delo a je a k a titati e pokazatelje T) u e e u uti aj da se T) a od eđe i ači
pojavljuju uvremenu)
 Delovanje na strpljivost zahteva (tj. Na vreme od uspostavljanja zahteva do njegovog
izlaska iz sistema)
2) U ođe je o ih TE kupuje se d ugi tip iljuška a, defi isa je o ih TT ,

3) Promjena procesa upravljanja – a p . p o je a edosljeda iz ša anja nekih operacija,
4) Rješa a je ik oloka ijskih p o le a p o je a aspo eda u p osto u a isti je oj TE i
isti TZ.,
5) Promena broja TE –po e a je oja TE,
Neelastič ih p oši i a je skladišta
Elastič ih iljuška i, dizali e i sl...
5.5 Definisanje varija t ih teh oloških rješe ja
Koraci:
. Ra io aliza ija T), po ješa a ju p o le skih tačaka, po o o se po a lja postupak - 4

a alize po teh ološki eli a a
. Fo i a je a ija t ih TT za p o le ske tačke
3. Dimenzionisanje TE u okviru svake TK
Di e zio isa je se aalizuje za s aki TE p ed đe TK
Šta se di e zio iše- neka karakteristika TE, na primer:
- Broj TE
216
- Teh ičke ka akte istike TE osi ost, aspo , ....
Za korektno dimenzionisanje potrebno je poznavati:
- Me oda u eliči u eliči a koja najbolje opisuje
ka akte istiku TE koji se di e zio iše u uslo i a ealiza ije g upe T) koje taj TE iz ša a .
Metod ili Mate atički odel koji se ože p i je iti za di e zio isa je –na pr:
Teo ija e o at o e, ate atička statistika

Linerano, nelinear o, di a ičko p og a i a je
TMO
Simulacioni modeli
Modeli zaliha
- Ulaz e eliči e za p i e u etoda/ odela. Rezultat di e zio isa ja i a o lik k a titati ih

V jed osti, a os o u kojih se ealizuje izg ad ja ili a a ka TE sa od eđe i
karakteristikama.98
Po za šetku di e zio isa ja o a lja se p o je a osetlji osti izlaz ih

rezultata.Dimenzionisanjem smo dobili sve elemente za vrjednovanje i izbor a ija t ih eše ja.
definisanje podloge za ostale projektante,
. V ed o a je a ija t ih eše ja i izbor najpovoljnijeg
Prije vrjednovanja potrebno je izabrati kriterijume, metode, potomvrednujemo, ispituje se

osetljivost....
KRITERIJUMI:
 Troško i,
 Vrjeme,
 Investicije,
 Tač ost,
98
www.scribd.com/.../ProjektovanjeRACIONALIZACIJA
217
 Pouzdanost,
Zahtjevi:
 “a što a je kriteriju a do ro opisati arija tu,

 Bez preklapanja kriterijuma,
 dez eđuso e za is osti kriteriju a,
 Definisanje funkcije cilja,
 Izbor metoda vrednovanja,
 Ispitivanje osjetljivosti
. Preze ta ija projekta logističkog e tra
5.6.Prvi logistički e tar u dos i i Her egovi i BIHATEAMMember of Rail Cargo Austria
218
Fi a dIHATEAM os o a a je .godi e kao dio aust ijske špedite skeku e “ hie , Otte &
Co. Na je a je ila p užiti pu i t a spo t ologističkise is fi a a u dos i i He ego i i. dili
smo pionir u organizaciji zbirnog transporta roba iz Europe prema BiH i obrnuto. 99
Uporedo se razvijao carinski odjel i odjel avio i pomorskog transporta
ČLAN“TVO I A“OCIJACIJE
Ve početko .godi e fi aje e tifi i a a i postaje las ik I“O e tifikata za

upravljanje procesom rada. Ubrzo poslije togai a postaje po os i čla IATA – eđu a od e
organizacije za avio- a spo t i FIATA i di idual i čla eđu a od e o ga iza ije špedite a. Uz
do a u li e u za a lja je
špedi ijo i s o lo a o ko pleti ali pot e e e tifikate i li e e za svoj rad. Naravno, da

i se s e o o postiglo ilo je pot e o uložiti og o a s edst a za eduka iju i t e i ge
uposle ika, što se i da as ko ti ui a o p o odi u ilju
p uža ja što st uč ije i k alitet ije usluge.
O NASTANKU LOGISTIČKOG CENTRA
Uporedo sa raz oje poslo ih akti osti ađala se ideja za fi a si a je izg ad je

jed og ode og logističkog e t a u “a aje u. U zo je o a ideja ila p etoče a u odluku, tako
da su sva finansijska sredstva, akumulirana od osnivanja, usmjeravana u ovaj fond. 2004. godine
fi a “ hie , Otte & Co. “a s i s oji k e ka a, uključuju i i dIHATEAM, postaje dio
porodice OBB – Aust ijske d ža e željez i e, k oz fi u Rail Ca go Aust ia AG RCA . O o je io
p esud i t e utak u koje aša odluka o izg ad ji p og logističkog centra u BiH poprima
99
http://www.logistika-info.net/index_files/StorageSystems.pdf
219
sasvim realne oblike. Uz akumulaciju koju je stvorio BIHATEAM i sredstva RCA u oktobru
2007.godine u naselju Doglodi – “a aje o, ot o e je p i i aj ode iji logistički e ta u diH.
O LOGISTIČKOM CENTRU
O jekat aspolaže sa . paletnih mjesta u zatvorenom prostoru, 1.200
ka ela ija i . ot o e og skladiš og p osto a. Po ed o jekta je lastiti pa ki g

p osto za uposle ike sa oko a. pa ki g jesta. P ije i toko izg ad je šila se eduka ija
kadrova i razvijao jedan od najsavremenijih warehouse management software-a (WMS) za
up a lja je ado skladišta.
ŠTA JE POSTIGNUTO DO DANAS
D ije godi e poslije ot a a ja e t a, ože o e i da s o dostigli aj iši ogu i i o u

p uža ju skladiš o-logističkih usluga. P o eso upravlja najmodernija mehanizacija i vrhunski
o uče i ljudi. Naš WM“ je az ije do k aj jih g a i a i u ogu osti s o šiti auto atsko
faktu isa je s ih iz še ih usluga u uta skladišta. U eđu e e u s o, zajed o sa aši
partnerima Osterreichische Post Aust ijske pošte az ili dist i u iju u uta ijele dos e i
He ego i e, i to u oku od sata. Ti e je ko pleti a a paleta aših usluga.
Ot a a je o og logističkog e t a dodat i sti ula s su do ili i ostaliodjeli, kao što su

transport, avio i pomo ski, a i je je... V lo je až o e i da ko ište je usluga o og logističkog
e t a fi a a st a a uštede – % u od osu a t oško e skladište ja i a ipula ija u
lastitoj ežiji. Nažalost u diH još ije saz ela s ijest d se logističke ad je p epuste
spe ijalizi a i ku a a, ako što je aša. Ali situa ija se s aki d a o ije ja i las i i iz
Aust ije az išljaju o o i i esti ija .
220
LITERATURA
1 da ja i M., Ruži M.: „I teropera il ost ko u ika io ih siste a hit ih služ i u lokal oj zajednici,
TELFOR, 2007.
2 da ja i , M.: Ko u ika io i i že jeri g , “ao ra aj o-teh ički fakultet Do oj, .
3 Bayles D. L., E-commerce logistics and fuJillment: delivering the goods, Prentice-Hall International (UK),
cop. 2001.
4 dijedi , A: AUTOMATIZACIJA POSLOVNIH PROCESA NA BENZINSKIM STANICAMA NIS JUGOPETROLA, Y
UNG i nfo 2 003 , Zlatibor, 02.-05.12.2003
5 doš jak, I.: I telige t i tra sport i susta i , “ eučilište u )agre u, .;
6 doš jak, I.: I telige t i tra sport i susta i I, Fakultet prometnih znanosti, Zagreb, 2007.godina.
7 Bowersox, J. Donald i Closs J. David: Logistics management. McGraw-Hill Co. New York,1996.
8 doži V. i Ači o i “.: Marketi g logistika , Eko o ski fakultet u deogradu
9 Čauše i , “., doš jak, I.: “usta sko i že jerst o u tra sportu i ko u ika ija a, U i erzitet u “araje u
Fakultet za sao račaj i ko u ika ije, “ eučilište u )agre u Fakultet pro et ih z a osti, “araje o, .
10 D. R. Woods, Process Design and Engineering Practice, Prentice Hall, 1994.
11 Deljanin, A: Pisana predavanja iz predmeta Logistika i ITS
12 Do a o a , T.: OPTIMI)ACIJA LOGI“TIČKIH PO“LOVNIH PROCE“A U G.O.L.D. “U“TAVU, . HrOUG,
Rovinj – 16. - 20. listopada 2007.
13 F. Šef, Ž. Oluji : Projektira je pro es ih postroje ja, SKTH/kemija u industriji, Zagreb, 1988.
14 Graudi a,V., Gru dspe kis,J. : „Te h ologies a d Multi-Agent System Architectures for Transportation
a d Logisti s “upport: A O er ie , I ter atio al Co fere e o Co puter “yste s a d Te h ologies -
CompSysTech’ .
15 Gr o,A: Ko er ijal a podjela GP“ uređaja, časopis '')aštita'', roj , .g;
16 Gustin, C. "Distribution information sistems",1994.
17 I ako i , .: Špedi ija i logistika, Fakultet pro et ih z a osti, )agre ,
18 Jalo či , E: diplo ski rad:“trategija upra lja ja sao ra aje u IT“-u, Sarajevo,2008;
19 Keen, P. & Scott-Morton M.: "Dicision support sistems: An organizational perspective", Reading mass.
Addison - Wesley publishing co.1978.,
20 Kiso, F: Multimodlani transport, Inter a preda a ja, Fakultet za sao ra aj i ko u ika ije, “araje o, .
godina.
21 Lambert D. & Stocs J. :Strategic logistics management. McGraw-Hill Co., New York.,1993.
22 Libermann,N. P.: Process Design For Reliable Operations, Gulf Publishing, 1984.
23 Mari ko i )., Mili P., Mari ko i D., Petro i G.,: Modelira je isokoregal og skladišta i rad ih iklusa
regal e dizali e , Drugi srpski se i ar TIL , Niš .
24 Mari ko i )., Mili P., Mari ko i D., Petro i G.,: ) or ik rado a, Maši ski fakultet U i erziteta u Nišu,
Niš, .
25 Marko i D.: Auto atizo a a isokoregal a skladišta, diplo ski rad, Maši ski fakultet U i erziteta u
Nišu, Niš, .
26 Meha o i , M.: Pisa a preda a ja iz pred eta: Pla ira je u sao ra aju,Fakultet za sao ra aj i
komunikacije, Sarajevo, 2009;
27 Ogorel , A.: Logistika: Orga izira je i upra lja je logistič ih pro eso , Eko o sko--poslovna
fakulteta, Maribor, 1996., str. 1.
28 Ross D. F. Introduction to e-Supply Chain Management: Engaging Technology to Build Market-Winning
221
Business Partnerships, ST. LUCIE PRESS, A CRC Press Company, 2003.
29 “okolija, K: Nadzor i regulisa je esto og sao ra aja, I ter a preda a ja, Fakultet za sao ra aj i
komunikacije, Sarajevo, 2009. godina.
30 “toji .M.: Ko ti ual i siste i auto atskog upra lja ja,Fakultet Teh ičkih Nauka, deograd
31 Su Hamed, Stephen G. Hall, Steve W. Morgan, and Stuart J. Parker: Practical process intergration an
introduction to pinch tecnology, Aspen technology, Inc., 1998.
32 “u oti , M.: I teropera il ost i for a io ih ko u ika io ih i logističkih siste a u sao ra aju i
transportu, radni material magistarske teze, Doboj, 2009.
33 Šu j, N: Diplo ski rad: Upotreba naprednih metoda za upravljanje voznim parkom u cestovnom
sao ra aju,“araje o ;
34 Vido i , M.: "Mogu ost po oljša ja perfor asi logističkih siste a opti iza ijo operati og pla ira ja
nekih klasa pretovarnih procesa", Doktorska disertacija, Saobra aj i fakultet, deograd, .
35 )ele ika, R., Jako i , L. i Lipič ik, M.: Pro et e i logističke z a osti u kaleidoskopu ko pati il osti i
ko ple a tar osti , Hr atska gospodarska re ija, I že jerski iro, )agre , , .
36 Zelenika, R.: Logistički susta i, Eko o ski fakultet u Rije i, .;
37 )r i , Đ.: Fa rička postroje ja, Maši ski fakultet, deograd,
INTERNET IZVORI:
1. www.info-kod.hr
2. www.logistika-info.net
3. www.its.dot.gov
4. www.gis.com/whatisgis/index.html
5. www.scribd.com/doc/6815524/6-LOGISTICKI-INFORMACIONI-SISTEMI
6. www.knowledge-bank1.org/marketing_logistika_fps_2_iu_06/lekcije/lekcija4.pdf
7. www.clm1.org
8. www.scribd.com/doc/6815515/3-FORMIRANJE-INFORMACIONOG-TOKA
9. www.logistickisistemi.com
10. www.logistic.com
11. www.infotrend.hr/clanak/2008/6/razvoj-inteligentnih-transportnih-sustava
12. www.hr.wikipedia.org/wiki/Logistika
13. www.bestlogistika.blogspot.com
14. www.logistika.bloger.hr
15. www.its-croatia.hr
222
POPIS SLIKA
Slika 1: Historijski razvoj logistike ............................................................................................................... 10

Slika 2: Mentalna mapa logistike ................................................................................................................ 12
Slika 3: Prikazuje logistički p i ipi.............................................................................................................. 14
“lika : Pozi ija ik ologistička poslo a logistika siste ....................................................................... 14
“lika : Te de ija k eta ja učeš a t oško a logistike ............................................................................... 18
“lika : IT“ kao adog ad ja klasič og p o et og siste a ....................................................................... 23
“lika . Video siste za adzo sao a aja, e ide ti a je p ek šaja i detek iju egista skih ta li a......... 38
Slika 5. Detekciona zona pasivnih infracrvenih senzora ............................................................................. 39
Slika 6. Mikrotalasni radar .......................................................................................................................... 39
“lika .Akustič i se zo i .............................................................................................................................. 40
Slika .Optički se zo i ................................................................................................................................. 40
Slika 9. Lasersko-radarski senzori................................................................................................................ 41
Slika 10. Induktivna petlja ........................................................................................................................... 42
Slika 11. Senzori za detekciju vremenskih uslova ...................................................................................... 43
“lika . Os o i odel susta a za lo i a je i a ođe je .......................................................................... 51
Slika 2. Globalni pozicijski sustav ................................................................................................................ 52
“lika . “usta usklađi a ja ka ata sa pozi ijo ozila .............................................................................. 55
Slika 6. Izgled orbita satelita ....................................................................................................................... 60
Slika 7. Diferencijski GPS sustav .................................................................................................................. 60
Slika 8. Pozicioniranje satelita ..................................................................................................................... 61
“lika . U eđaj za i stala iju u uta ozila .................................................................................................. 61
“lika . GP“ u eđaj u ozilu ....................................................................................................................... 62
Slika 11. Izgled najpovoljnije rute putovanja .............................................................................................. 62
Slika 12. GPS navigacija ............................................................................................................................... 63
Slika 13. Input-output model procesa u terminalu ................................................................................... 67
“lika . Va ija ija d e e pot až je u te i alu..................................................................................... 69
Slika 15. Terminalni informacijski sustav .................................................................................................... 71
Slika 16. Dekompozicija procesa u terminalu ............................................................................................. 72
“lika . Najuži e ta g ada ....................................................................................................................... 73
Slika 18. Primjer City logistike ..................................................................................................................... 73
Slika 19. Primjer City logistike ..................................................................................................................... 74
Slika 20. Osnovne komponente Fleet Board sustava .................................................................................. 76
“lika . Postupak p uža ja po o i u slučaju poja e otkaza toko o a lja ja t ansportnog zadatka ... 78
“lika . Ko po e te i fu k ije logističo-informacijskog sistema ............................................................... 80
Slika 2. Piramida informacionog sistema .................................................................................................... 82
“lika .Metodološki ok i az oja i fo a ijskih teh ologija u ik o logistički siste i a .................... 85
“lika . Fu k io al ost aspodjele logističkih i fo a ija.......................................................................... 97
Slika 5.St uktu a logističkog i fo a io og siste a ................................................................................ 103
223
“lka . Os o a st uktu a logističkog i fo a io og siste a ................................................................. 105
Slika 7. Forme razmjene podataka,odnosno, forme povezivanja informacionih sistema ........................ 107
“lika . I fo a io i tok i tok ate ijala u logističko siste u .............................................................. 109
“lika . P o esi a je pot ošačke po udž i e iz ugla pot ošača .............................................................. 113
“lika . P o edu a p ije a i ealiza ije po udž i e ................................................................................ 118
“lika . P o edu e u p ojekto a ju logističkog i fo a io og siste a ................................................. 120
“lika . P ototipi a je logističkih i fo a io ih siste a tip I p ototip ................................................ 123
Slika 16. Povezanost faza u projektovanju LIS .......................................................................................... 126
“lika . Te i ološko azg a iče je i fo a io og i ko u ika io og dijela LIK“-a ............................ 129
Slika. 18. Uporedna analiza elektronske i tradicionalne logistike ............................................................. 131
Slika. 19. Arhitektura interoperabilnosti................................................................................................... 133
“lika . Ka e a za adzo sao a aja ....................................................................................................... 140
Slika 2a) i slika 2b): Pasivni infrared senzor i princip rada ........................................................................ 142
Slika 3 : Radar i radio senzor ..................................................................................................................... 143
Slika 4: Sistem lasersko-radarskih senzora ............................................................................................... 145
Slika 5 : Lasersko-radarski senzor ............................................................................................................. 146
Slika 6: Prikaz loop detektora.................................................................................................................... 147
Slika 1. Razliciti tipovi kranova koji se primjenjuju u VMS skladistima ..................................................... 150
“lika . K a u uli i k e e se a do joj ši i i odje je s go jo odji o - ši o u k o u ................ 150
Slika 3. Front zona VRS sa paletnim konvejerima ..................................................................................... 151
“lika . Dou le deep egali sa d ije palete u du i u ............................................................................. 152
Slika 5. Niskoregalni konvencionalni tip skladista koji koristi vozilo za obilazak skladišta ...................... 153
Slika 6. Dematic WMS – pod ža a s e tipič e skladiš e fu k ije ............................................................. 154
Slika 7. WMS sistem u sprezi sa kompleksnijim ERP sistemom ................................................................ 158
Slika 8. Forma za unos podataka o artiklima ............................................................................................ 160
Slika 9. Forma nadzornog modula za ulazne naloge ................................................................................. 160
Slika 10. Stavke naloga za ulaz i isporuku robe ........................................................................................ 161
Slika 11. Cijeli sistem WMS-a sa pratecom opremom .............................................................................. 163
Slika 12.Terminal opremljen laserskim citacima bar koda ....................................................................... 166
Slika 13. Prikaz uredjaja za lasersko ocitavanje bar koda ......................................................................... 167
Slika 14. Neophodna oprema za bar kod arhiviranje ................................................................................ 168
Slika 15. Postupak ocitavanja bar koda..................................................................................................... 169
Slika 16. Sistem - Hydra@Warehouse...................................................................................................... 171
Slika 17. Detaljan prikaz VMS-a................................................................................................................. 172
“lika . D pogled skladiš og egal og siste a ...................................................................................... 173
“lika . P ikaz iz 'ptičje pe spekti e' ........................................................................................................ 174
Slika 20. Primjer optimalnog slaganja paleta Pick alatom ........................................................................ 176
Slika 21. Prikaz G.O.L.D. WMS-a................................................................................................................ 177
Slika 22. Vocal modul - glasom upravljane operacije ............................................................................... 178
Slika 23. Mikrolokacija u skladistu obiljezena bar-kodom ........................................................................ 180
Slika 24. Rucni racunar za ocitavanje bar koda ......................................................................................... 181
Slika 25. Prikaz mobilnih uredjaja koji se koriste u skladistu .................................................................... 181
224
Slika 26. Primjer rukovanja magacinskim racunarom preko bezicne(wirelwss) mreze ............................ 182
Slika 27. Stampac za naljepnice kod manipulisanja robom ...................................................................... 183
Slika 28. Tipicni procesi u skladistu ........................................................................................................... 185
Slika 29. Standard Shiping Container Code ............................................................................................... 187
Slika 30. Postupak izdavanja robe FIFO standardom ................................................................................ 192
Slika 31. Paking lista koja se lijepi na svaku paletu ................................................................................... 193
Slika 32. Postupak pracenja sledivosti za svaki artikal posebno ............................................................... 194
Slika 33. Mjesto WMS sistema i sprega sa visim(ERP) postojecim sistemom.......................................... 197
Slika 34. Postignuti napredak u koriscenju skladisnih tehnologija ........................................................... 199
“lika . "Č o sta la" p og a a Fle si – definisanje Layouta ............................................................. 200
Slika 36. Sours (izvor) – karakteristike proizvoda..................................................................................... 202
Slika 37. Queue (red) – kapacitet i tok ..................................................................................................... 203
Slika 38. Elevator (regalna dizalica) – karakteristike ................................................................................ 204
Slika 39. Reck (Selektivni regal) – karakteristike ...................................................................................... 204
Slika 40. Prikaz podataka u excelu ............................................................................................................ 205
“lika . Pogled odozgo odela isoko egal og skladišta p ije a, skladiš a i otp e a zo a sa
opremom) ................................................................................................................................................. 206
“lika . Akso o et ijski pogled odela isoko egal og skladišta ......................................................... 206
“lika . Akso o et ijski pogled skladiš e zo e – visoki selektivni regali i regalne dizalice ................... 207
225

Logistika I Inteligentni Transportni Sis

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Logistika I Inteligentni Transportni Sis

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2011

Doc.dr. Abidin Deljanin

1.DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA LOGISTIKE ................................................ 8

4.Razvoj inteligentnih vozila i automatizovanih prometnica ............................. 36

PRIMJENA ITS-A U LOGISTICI

INFORMACIONI LOGISTIČKI SISTEM

INTELIGENTNI TRANSPORTNI SISTEMI U TRANZICIJSKIM ZEMLJAMA I ZEMLJAMA

PRIMJENA INTELIGENTNIH TRANSPORTNIH SISTEMA U SKLADIŠNE TEHNOLOGIJE

PROJEKTOVANJE I I)GRADNJA LOGISTIČKIH SISTEMA U dIH

1.DEFINIRANJE OSNOVNIH POJMOVA LOGISTIKE

1.1. Pojma logistike

Poja logistika potiče od f a uskih i g čkih iječi:

logos →znanost o principima i oblicima pravilnog išlje ja i p osuđi a ja.

1.2. Definicija logistike

P e a defi i iji “a jeta za logistički e adž e t Council of Logistics Management) iz

1.2.1. Logistika kao znanost

1.2.2. Logistika kao poslovna funkcija

1.3. Razvoj logistike

Logistika je u početku bila vojna djelatnost koja se odnosila na dopremanje vojnika i

Slika 1: Historijski razvoj logistike

Upot e a iječi logistika u az ije i ze lja a zapada eo ič o se zo aši ila i počela

1.4. Podjela logistike

Sistemi logistike mogu biti:

1. Makrologistički siste – o uh ataju s e o e dijelat osti čija je os o a dijelat ost

2. Mikrologistička poslov a logistika siste - kompanije koje se bave proizvodnjom

4Doc.dr. Fadila Kiso: Multimodalani transport, Interna predavanja, Fakultet za saobraćaj i

Mentalna mapa logistike predstavljena je na slici 2 :

Slika 2. Mentalna mapa logistike

 tok svih sirovina od izvora do proizvodnje

1. teh ičko-teh ološko po ezi a je

Na sljede oj slici (slika 3) su prikazani logistički pri ipi:

“lika : Pozi ija ik ologistička poslo a logistika siste

Glavni cilj logistike a a e je opsk a poduze a :

 s pravim materijalima (robom)

Zadaci logistke nabave su :

 upravljanje protokom robe iz oro odgo araju ih susta a a a e

 odlučiti "proiz esti ili a a iti"

)a pla i a je p oiz od je eže o d ije st a i :

 ut rđi a je potre e količi e aterijala

3. Marketing logistika (Logistika prodaje i distribucije)

Ma keti g logistikaje te i sa ajši i z ače je u od osu a d uge te i e «To je

Upravljanje fizickom distribucijom i logistikom je u razvijenim zemljama je e afi isa a

U ap eđe je sao a aj e i f ast uktu e, pose o eže auto este, pe fo a si p e oz ih

Kriteriji za marketing logistiku:

Uslovi za zadovoljenje usluge:

Marketing logistika se od 4 osnovna podsistema:

1. podsistem procesa realizacije porudzbine

Podijela logistike prema oblasti:

Troško i logistike su s i t oško i koji astaju u o i toko i a p . p eh a e a

komunikacije, Sarajevo, 2008. Godina.

Cilje i p a e ja logističkih t oško a:

1. do ija je i fo a ija u odjelu t oško a logistike u ukup i t oško i a p oiz oda za

Direkt i troško i se od ose a o a lja je logističkih usluga sopst e i s edst i a tj. u ad oj

“lika : Te de ija k eta ja učeš a t oško a logistike

komunikacije, Sarajevo, 2008. Godina.

U susret svjetskoj ko ku e t osti, i p i at e ko pa ije i d ža e lasti t e a da u ap ijede

Os o e ka akte istike az oja logistike u udu osti su:

 Uloga drža ih lasti: Da i se zad žala ko ku e t ost i dust ija, d ža e lasti t e a da

 “pe ijalizo a a logistička isporuka: Jeda od p i jet ih t e do a u logistički

2.1. Razvoj inteligentnih transportnih sistema – ITS

Početko . stolje a p o et i se st uč ja i slažu da uspješ o ješa a je astu ih p o le a

Koncept inteligentnih informacijskih sustava II“ lizak je i fo atiča i a kao i azličite

Problemi gradske dosta e, o ečiš e ja i t oško a t a spo ta tak i su da je klasič i uild-only