ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ 

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑΣ 
ΕΙΔΗ ΦΩΝΗΤΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ 

  Α) Χορωδιακού Χαρακτήρα : 
1. Λειτουργία : θρησκευτικού περιεχομένου 
2. Μαδριγάλι/Μοτέτο : θρησκευτικού και κοσμικού περιεχομένου 
3. Διάφορα είδη τραγουδιών : θρησκευτικά (γρηγοριανά, βυζαντινά, κοράλ), λαϊκά (κάλαντα, μοιρολόγια) 

Β) Με σολίστες, ορχήστρα και χορωδία :  
1. Όπερα / Οπερέτα : κοσμικού περιεχομένου 
2. Ορατόριο : θρησκευτικού περιεχομένου 
3. Καντάτα : θρησκευτικού ή κοσμικού περιεχομένου 
4. Διάφορα είδη ύμνων : θρησκευτικού ή κοσμικού περιεχομένου 

Γ) Για 1 σολίστα και οργανική συνοδεία : 
1. Μουσική δωματίου με συνοδεία πιάνου : Λήντ, Ραψωδία, Ελεγεία, Μπαλάντα. 
2. Με συνοδεία λαϊκών οργάνων : Λαϊκά ή έντεχνα τραγούδια 

ΕΙΔΗ ΟΡΓΑΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ 

  Α) Μουσική συναυλιών : 
1. Μουσική για ορχήστρα :  
a. Συμφωνία 
b. Κοντσέρτο (γκρόσο ή κοντσέρτο για συμφωνική ορχήστρα) 
c. Σούιτα (περιέχει χορούς ανάλογους με κάποια εποχή ή τόπο) 
d. Εισαγωγή (ουβερτούρα) 
e. Συμφωνικό ποιήμα 
f. Μουσική Μπαλέτου 
2. Μουσική για ένα σολίστα και συνοδεία ορχήστρας : 
a. Κοντσέρτο (κοντσερτίνο) 
b. Καπρίτσιο 
c. Φαντασία 

Β) Μουσική δωματίου : 
1. Για μικρό σύνολο οργάνων : 
a. Σονάτα  :  συνήθως  ένα  έγχορδο  ή  πνευστό  που  συνοδεύεται  –  ανάλογα  με  την  εποχή  –  από  λαούτο, 
τσέμπαλο, κιθάρα εκκλησιαστικό όργανο ή πιάνο. 
b. Τρίο/Κουαρτέτο/Κουιντέτο  κλπ  :  αποτελείται  απο  έγχορδα  ή  πνευστά,  πιθανόν  να  συμμετέχει  και  το 
πιάνο. Στη νεότερη μουσική δεν υπάρχει κάτι το καθορισμένο. 
c. Ντιβερτιμέντο : μικρή ορχήστρα εγχόρδων. Σπανιότερα σε συνδιασμό τρίο (3 έγχορδα ή 3 πνευστά). 
2. Για έναν εκτελεστή :  
a. Περίοδος  Μπαρόκ  :  Φούγκα,  Τοκκάτα,  Πρελούδιο,  Παραλλαγές  (βαριασιόνς),  Ροντό,  Κανόνας,  Σουϊτα, 
Σονάτα. 
b. Κλασσική περίοδος : Σονάτα, Παραλλαγές, Ροντό, Φαντασία. 
c. Ρομαντική  περίοδος  :  Σονάτα,  Παραλλαγές,  Impromtu,  Ραψωδία,  Νυχτερινό,  Μπαλλάντα,  διάφοροι 
μεμονωμένοι χοροί όπως Βάλς, Πολωνέζα, Μαζούρκα, Ζίγκ, Πόλκα. 
ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΟΡΦΗΣ 
• Κανόνας 
• Ριτσερκάρε  Η φούγκα και το ριτσερκάρε είναι συγγενικές μορφές.  Η μεν φούγκα είναι 
μονοθεματική το δε ριτσερκάρε είναι διθεματικό. 
• Φούγκα 
• Πασσακάλια  Συγγενικές μορφές : βασίζονται στη συνεχή επανάληψη ενός σύντομου μουσικού 
θέματος. 
• Σακόν 

ΟΜΟΦΩΝΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΜΟΡΦΗΣ 
• Μορφή Ασματική (μικρή ή μεγάλη) 
• Μορφή κοράλ 
• Μορφή Ροντό 
• Μορφή Παραλλαγών 
• Μορφή Σουϊτας 
• Μορφή σονάτας 

Οι  παραπάνω  μορφολογικές  κατασκευές  μπορούν  να  εφαρμοστούν  σε  οποιοδήποτε  είδος  μουσικής  σαν  επιμέρους 
κατασκευαστικά στοιχεία.  

 
 

 
ΟΙ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΕΣ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΦΟΡΜΕΣ 
 

ΜΙΜΗΣΗ 
Μια βασική τεχνική της πολυφωνικής τέχνης είναι η μίμηση.  

Η  μίμηση  βασίζεται  στο  οτι  μέσα  σε  ενα  σύνολο  απο  φωνες  που  συνδυάζονται  μεταξύ  τους  αντιστικτικά,  κάποιες 
μελωδικές  ενότητες  που  έχουν  ήδη  παρουσιαστεί  απο  κάποια  φωνή,  είναι  δυνατόν  να  επαναληφθούν  απο  κάποια 
άλλη.  

Οι μιμήσεις διακρίνονται σε κανονικές και ακανόνιστες.  

1. Κανονικές  μιμήσεις  :  Διατηρούν  αναλλοίωτα  όλα  τα  διαστήματα  της  αρχικής  μελωδίας.  Τέτοιες  μιμήσεις 
γίνονται συνήθως σε ταυτοφωνία ή σε απόσταση οκτάβας.  
• Κανονικές θεωρούνται και οι μιμήσεις στις οποίες η τα διαστήματα της αρχικής μελωδίας διαατηρούν 
την  ονομασία  τους  (π.χ  2ης,  3ης  κλπ)  χωρίς  όμως  απαραίτητα  να  διατηρούν  και  την  ιδιότητά  τους  (π.χ 
μεγάλα, καθαρά, αλλοιωμένα). Τέτοιες μιμήσεις γίνονται σε διαστήματα άλλα απο αυτά της οκτάβας ή 
της ταυτοφωνίας, χωρίς να μεσολαβήσει μετατροπία. Σε περίπτωση που μεσολαβήσει μετατροπία, τα 
διαστήματα παραμένουν αναλλοίωτα με τη χρήση σημείων αλλοίωσης.  
2. Ακανόνιστες  μιμήσεις  :  Μιμήσεις  στις  οποίες  η  απομίμηση  της  αρχικής  μελωδίας  γίνεται  ελεύθερα,  χωρίς 
πιστή διατήρηση των διαστημάτων.  

Η μίμηση μπορεί να εφαρμοστεί με διάφορες μορφές : 

1. Με ευθεία κίνηση 
2. Με αντίθετη κίνηση 
3. Με ανάποδη κίνηση  
4. Με αντίθετη και συγχρόνως ανάποδη κίνηση 

Οι φθόγγοι που σχηματίζουν τη μίμηση μπορούν να είναι αντίστοιχης αξίας με τους φθόγγους της αρχικής μελωδίας. 
Υπάρχει  όμως  και  η  δυνατότητα  η  μίμηση  να  γίνει  με  σμίκρυνση  ή  μεγένθυση  των  αρχικών  αξιών.  Η  σμίκρυνση  ή 
μεγένθυση μπορεί να συνδυαστεί με τις παραπάνω κινήσεις.  

Τέλος, η μίμηση χωρίζεται σε απλή και συμπυκνωμένη : 

1. Απλή μίμηση : το άκουσμα της αρχικής μελωδίας και της απομίμησης γίνεται διαδοχικά. 
2. Συμπυκνωμένη  (μίμηση  σε  stretto  )  :  το  άκουσμα  της  αρχικής  μελωδίας  και  της  απομίμησης  γίνεται 
ταυτόχρονα. Η μίμηση αρχίζει πρίν τελειώσει η αρχική μελωδία.  

Η αίσθηση της μίμησης μπορεί να δημιουργηθεί και απο μια μόνο φωνή που εξελίσσεται αυτομιμούμενη.  

 
ΚΑΝΟΝΑΣ 
Είναι  μορφή  μουσικής  σύνθεσης  που  βασίζεται  αποκλειστικά  και  μόνο  στη  συνεχή  και  απολύτως  πιστή  μίμηση  που 
γίνεται  μεταξύ  των  υπο  συνδυασμό  φωνών  που  περιέχει.  Ανάλογα  με  τον  αριθμό  των  φωνών  που  συνδυάζονται  ο 
κανόνας μπορεί να είναι δίφωνος, τρίφωνος, τετράφωνος κλπ. 

Ο  κανόνας  χρησιμοποιείται  και  σαν  αυτοτελές  μικρό  μουσικό  έργο  αλλά  και  σαν  απόσπασμα  σε  μεγαλύτερες 
συνθέσεις όπως είναι η φούγκα ή η σονάτα.  

1. ΑΠΛΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ : 
• Οι πιο απλοί κανόνες είναι αυτοί στους οποίους η φωνή που κάνει τη μίμηση επαναλαμβάνει επακριβώς 
(σε ταυτοφωνία ή οκτάβα) την μελωδική γραμμή που παρουσιάστηκε απο την αρχική φωνή.  
• Παρόμοιοι είναι και οι κανόνες  στους  οποίους  η μίμηση  αρχίζει και συνεχίζεται  μια  2η, 3η,  4η  κλπ  επάνω 
απο την αρχική μελωδική γραμμή. Τέτοιοι κανόνες ονομάζονται κανόνες στην 2η, 3η, 4η κλπ.  

2. ΣΥΝΘΕΤΟΙ ΚΑΝΟΝΕΣ : 
• Σε  πιό  σύνθετους  κανόνες  η  μίμηση  γίνεται  με  διάφορες  μορφές  όπως  σμίκρυνση,  μεγένθυση,  αντίθετη 
κίνηση, ανάποδη κίνηση κλπ. 
• Καρκινικός  Κανόνας  :  κανόνας  που  βασίζεται  σε  ανάποδη  κίνηση.  Η  απομίμηση  του  αρχικού  μελωδικού 
μοντέλου γίνεται απο το τέλος προς την αρχή του.  
• Κλειστός  Κανόνας  (perpetual)  :  απο  ένα  ορισμένο  σημείο  του  κανόνα  γίνεται  συνέχεια  επιστροφή  στην 
αρχή του χωρίς αυτό να διακόπτει την απόλυτα πιστή μίμηση μεταξύ των υπο συνδυασμό φωνών.  
• Ανοιχτός  Κανόνας  :  ο  κανόνας  που  έχει  συνεχώς  ανανεούμενη  μελωδική  κίνηση.  Δεν  έχει  καθόλου 
επαναλήψεις μέχρι την τελική πτώση.  
• Ελεύθερος ή Αποσπασματικός Κανόνας (Invention) : δεν έχουν μια αυστηρά προκαθορισμένη εξέλιξη. Δύο 
ή περισσότερες φωνές υπερτοποθετούνται κάνοντας μιμήσεις μεταξύ τους χωρίς άλλους περιορισμούς. Η 
ανάπτυξη αυτού του είδους σύνθεσης γίνεται παίρνοντας σαν σημείο εκκίνησης ένα ή το πολύ δύο απο τα 
αρχικά μέτρα κάποιας μελωδίας.  

ΤΟ ΡΙΤΣΕΡΚΑΡΕ  
Το Ριτσερκάρε (=αναζητώ στα Ιταλικά) είναι μια απο τις πολλές ονομασίες διάφορων οργανικών συνθέσεων του 17ου 
αιώνα που φτιάχνονταν με βάση τις μιμήσεις. Παλαιότερα (16ος αιώνας) η ονομασία ricercare δινόταν στις μεταγραφές 
των μοτέτων ή μαδριγαλιών που γινόντουσαν με σκοπό να μπορούν να εκτελεστούν απο ένα μόνο όργανο (συνήθως το 
λαούτο).  Με τον Frescobaldi το ριτσερκάρε έγινε ενα είδος οργανικής μουσικής με μια ιδιαίτερα πλούσια πολυφωνική 
γραφή.  

Σύντομα  το  ριτσερκάρε  πέρασε  σε  αχρηστία  καθώς  πολλοί  προτίμησαν  μια  παρόμοια  μορφή,  τη  Φούγκα  (fuga  = 
κυνήγι).  

Η  κύρια  διαφορά  μεταξύ  ενός  ριτσερκάρε  και  μιας  φούγκας  είναι  οτι  η  κατασκευή  του  πρώτου  βασίζεται  σε  πολλά 
επιμέρους  θέματα  (είναι  δηλαδή  πολυθεματικό  είδος  γραφής)  ενώ  της  φούγκας  στην  κατά  το  δυνατόν  μεγαλύτερη 
αξιοποίηση ενός και μόνου κυρίου θέματος (μονοθεματικό είδος γραφής).  

 
Η ΦΟΥΓΚΑ 
Είναι  είδος  μουσικής  σύνθεσης  που  βασίζεται  απόλυτα  στην  τεχνική  της  μίμησης.  Η  κύρια  διαφορά  της  απο  άλλα 
αντιστικτικά  είδη  είναι  οτι  το  κύριο  θέμα  της  παρουσιάζεται  διαδοχικά  απο  όλες  τις  υπο  συνδυασμό  φωνές  με  μια 
σχετικά  συμμετρική  περιοδικότητα  σε  διάφορες  τονικότητες  οι  οποίες  λίγο‐πολύ  είναι  προκαθορισμένες  εκ  των 
προτέρων.  

Τα Υποχρεωτικά στοιχεία μιας Φούγκας : 
1. ΘΕΜΑ : μια σύντομη μελωδία κατάλληλη για να χρησιμεύσει για διάφορες αντιστικτικές διεργασίες. 
2. ΑΠΑΝΤΗΣΗ : το άκουσμα του θέματος μια 5η καθαρή ψηλότερα ή μια 4η καθαρή χαμηλότερα.  

Τα ΜΗ υποχρεωτικά στοιχεία μιας Φούγκας : 
1. ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ (coda) : μερικές νότες που είτε για λόγους ρυθμικής ισορροπίας είτε για λόγους τονικής συνέπειας 
πιθανότατα χρειάζεται να προστεθούν στο τέλος του θέματος ή της απάντησης.  
2. ΑΝΤΙΘΕΜΑ  :  μια  δευτερεύουσα  μελωδία  φτιαγμένη  με  βάση  τους  κανόνες  της  αναστρεφόμενης  αντίστιξης, 
ώστε να μπορεί να ακούγεται ταυτόχρονα (ψηλότερα ή χαμηλότερα) με το θέμα ή την απάντηση.  

Η φούγκα χωρίζεται σε διάφορα ευδιάκριτα μέρη : 

Τα Υποχρεωτικά μέρη μιας Φούγκας : 
1. ΕΚΘΕΣΕΙΣ : παρουσιάζονται απο τις συνδυαζόμενες φωνές όλα τα στοιχεία που  συνθέτουν τη φούγκα (θέμα‐
απάντηση‐αντίθεμα).    Κάθε  έκθεση  γίνεται  σε  διαφορετική  τονικότητα.  Οι  τονικότητες  πρέπει  να  είναι 
γειτονικές  και  να  ΜΗΝ  απέχουν  πάνω  απο  1  σημείο  αλλοίωσης.    Οι  συνηθέστερες  τονικότητες  που 
χρησιμοποιούνται είναι :  
a. 1η έκθεση : η κύρια τονικότητα 
b. 2η έκθεση : η σχετική μείζονα ή ελάσσονα 
c. 3η έκθεση : η υποδεσπόζουσα               
η
d. 4  έκθεση : η αρχική τονικότητα 

Σε  κάθε  μια  απο  τις  εκθέσεις  η  παρουσίαση  των  στοιχείων  της  φούγκας  (θέμα‐απάντηση‐αντίθεμα)  γίνεται 
διαδοχικά  απο  όλες  τις  φωνές  που  συμμετέχουν  και  που  πρέπει  να  βρίσκονται  απο  αρμονική  άποψη  σε  μια 
σταθερή  σχέση:  Το  μέν  θέμα  στις  τονικότητες  που  παρουσιάστηκαν  παραπάνω,  η  δέ  απάντηση  μια  5η 
ψηλότερα.  

2. ΕΠΕΙΣΟΔΙΑ : έχουν πιο ελεύθερη σύνθεση απο την έκθεση. Έχουν διμερή σκοπό : απο τη μία να δημιουργήσουν 
στον  ακροατή  κάποιο  αίσθημα  χαλάρωσης  μετά  απο  την  ένταση  της  θεματικής  πυκνότητας  της  έκθεσης  και 
απο την άλλη να οδηγήσουν με όσο το δυνατόν πιο φυσιολογικό τρόπο στην προκαθορισμένη τονικότητα της 
επόμενης έκθεσης.  Συχνά τα επεισόδια δεν είναι τίποτε άλλο απο αρμονικές αλυσίδες στις οποίες είναι πιθανό 
να περιέχονται διάφορα μικρά αποσπάσματα απο το θέμα ή την απάντηση ή απο το αντίθεμα ή την προέκταση 
ή και απο όλα μαζί.  

Τα ΜΗ υποχρεωτικά μέρη μιας Φούγκας : 
1. ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ (stretto) :  τα πιο ενδιαφέροντα στοιχεία της φούγκας (κατά προτίμηση το θέμα ή 
κάποιο χαρακτηριστικό μέρος του) χρησιμεύουν στη δημιουργία διάφορων μιμήσεων με βάση το τέχνασμα της 
υπερτοποθέτησης των μελωδικών γραμμών.  
2. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ  :  το  συνεχές  άκουσμα  μιας  νότας  (τονικής  ή  δεσπόζουσας)  για  μερικά  μέτρα  προς  το  τέλος  της 
φούγκας.  Παρουσιάζεται  συνήθως  απο  τη  χαμηλότερη  φωνή  ενώ  οι  υπόλοιπες  φωνές  συνεχίζουν  τους 
αντιστικτικούς συνδυασμούς τους. Είναι πολύ πιθανόν οι μιμήσεις της συμπυκνωμένης έκθεσης να είναι έτσι 
διαμορφωμένες ώστε να μπορούν να ακούγονται ταυτόχρονα με τον ισοκράτη.  
Η ΦΟΥΓΚΑ ΤΟΥ ΜΠΑΧ 
 

ΤΟ ΘΕΜΑ 
Το θέμα είναι όσο πιο σύντομο και χαρακτηριστικό γίνεται. Πολύ συχνά η σύντομη μελωδία που χρησιμεύει σαν θέμα 
χωρίζεται σε 2 μικρότερες : το κεφάλι και την ουρά.  

Συνήθως τα θέματα που χρησιμοποιούνται στη φούγκα είναι καθαρά διατονικά (χωρίς να αποκλείονται τα χρωματικά 
στοιχεία).  

Τα θέματα κατά προτίμηση ΔΕΝ περιέχουν μετατροπίες (χωρίς να αποκλείεται η μετατροπία στην δεσπόζουσα). 

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ 
Γίνεται πάντα απο άλλη φωνή απο αυτή που παρουσίασε το θέμα.  

Πραγματική Απάντηση : η απάντηση που γίνεται με πιστή μεταφορά του θέματος μια 5η ψηλότερα (ή 4η χαμηλότερα), 
χωρίς  να  γίνει  μετατροπία.  Σε  μια  τέτοια  περίπτωση  η  φούγκα  που  βασίζεται  σε  πραγματικές  απαντήσεις  λέγεται 
Πραγματική φούγκα.  

Τονική Απάντηση : στην απάντηση γίνονται αλλαγές στους φθόγγους ώστε να διατηρηθεί η τονικότητα και να γίνει η 
σύνδεση θέματος‐απάντησης φυσιολογικά. Μια φούγκα που βασίζεται σε τονικές απαντήσεις λέγεται Τονική φούγκα. 
Η τονική απάντηση χρησιμοποιείται συνήθως όταν : 

1. Το θέμα περιέχει σαν πραγματικό φθόγγο της αρμονίας του την δεσπόζουσα της κλίμακας. Η απάντηση 
τότε γίνεται με μίμηση στην 4η και όχι στην 5η.  
2. Το θέμα περιέχει μετατροπία. Όλοι οι φθόγγοι που στο θέμα τεκμηριώνουν τη μετατροπία (που γίνεται 
συνήθως στη δεσπόζουσα) πρέπει στην απάντηση να παρουσιαστούν στην αρχική τονικότητα με βάση 
τη μίμηση στην 4η και όχι 5η.  
3. Το  θέμα  περιέχει  χρωματισμούς  που  ξεκινούν  ή  καταλήγουν  στην  δεσπόζουσα  νότα  του  σαν 
πραγματική νότα της αρμονίας του. Μια και η μεταφορά της δεσπόζουσας νότας του θέματος πρέπει 
να γίνει στην 4η, όλοι οι χρωματισμοί προσαρμόζονται με βάση αυτό.  

Η ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ (CODA) 
Προστίθεται στο τέλος του θέματος ή της απάντησης για λόγους ρυθμικής ισορροπίας ή τονικής συνέπειας.  

1. Όταν η προέκταση γίνεται στο θέμα : είναι συνήθως πολύ σύντομη. 
2. Όταν  γίνεται  στην  απάντηση  :  είναι  μεγαλύτερης  διάρκειας.  Ο  σκοπός  της  είναι  να  προσδώσει  κάποια 
μεγαλύτερη  ηχητική  ποικιλία  στην  έκθεση  της  φούγκας.  Σε  μια  τέτοια  περίπτωση  η  διαδοχική  είσοδος  των 
φωνών στην έκθεση παρουσιάζεται με βάση το παρακάτω σχήμα :  

  ΘΕΜΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ ΘΕΜΑ ΑΠΑΝΤΗΣΗ

 
ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΜΑ 
Μια δευτερεύουσα μελωδία φτιαγμένη επάνω στη μελωδία του θέματος με βάση τους κανόνες της αναστρεφόμενης 
αντίστιξης.  Σκοπός του είναι να συνοδεύει το θέμα σε κάθε παρουσίασή του συμπληρώνοντάς και εμπλουτίζοντάς το.  

Υπάρχουν  φούγκες  που  δεν  περιέχουν  καθόλου  αντίθεμα  και  άλλες  που  περιέχουν  περισσότερα  απο  ένα.  Εάν 
περιέχονται περισσότερα απο ένα, η παρουσίασή τους γίνεται περιοδικά, άλλοτε σε συνδυασμό με το θέμα και άλλοτε 
σε συνδυασμό με την απάντηση.  

Η ΕΚΘΕΣΗ 
Είναι  το  τμήμα  της  φούγκας  που  παρουσιάζονται  τα  βασικά  κατασκευαστικά  στοιχεία  της.    Στην  έκθεση  γίνεται  η 
διαδοχική εμφάνιση του θέματος και της απάντησης (και της προέκτασης –αντιθέματος εάν υπάρχουν), εναλλακτικά 
απο  όλες  τις  υπο  συνδυασμό  φωνές.    Οι  φωνές  είναι  συνήθως  2‐5.    Πολύ  σπάνια  είναι  περισσότερες.  Συνηθέστερες 
είναι οι 3φωνες και 4φωνες φούγκες.  

ΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ 
Το τμήμα της φούγκας που ακολουθεί αμέσως μετά την έκθεση. Σκοπός του είναι να ξεκουράσει τον ακροατή απο την 
μονοτονία των συνεχών ακουσμάτων του θέματος και της απάντησης που γίνεται στην έκθεση, αλλά και να οδηγήσει 
την εξέλιξη της φούγκας στην τονικότητα στην οποία θα γίνει η επόμενη έκθεση.  

Στο  επεισόδιο  μπορούν  να  περιέχονται  διάφορα  μικρά  αποσπάσματα  απο  τα  στοιχεία  που  χρησιμοποιήθηκαν  στην 
έκθεση.  

Θεωρητικά  οι  τονικότητες  που  χρησιμοποιούνται  στο  επεισόδιο  πρέπει  να  είναι  γειτονικές  της  τονικότητας  του 
θέματος. Μπορούν να γίνουν μετατροπίες και σε πιο μακρινές τονικότητες αρκεί να είναι φευγαλέες.   

Η κατασκευή ενός επεισοδίου μπορεί να είναι τελείως ελεύθερη. Συχνά όμως είναι βασισμένη σε : 

1. Σύντομες μιμήσεις 
2. Σύντομες  αρμονικές  αλυσίδες  στις  οποίες  κάθε  φωνή  βασίζεται  σε  κάποιο  δικό  της  ρυθμικό  και  μελωδικό 
σχήμα.  

Ο Μπάχ συχνά χρησιμοποιεί τα ίδια ευρήματα σε κάθε επεισόδια παρουσιάζοντάς τα με κάποια διαφορετική διάταξη.  

ΣΤΡΕΤΟ 
Η  τελευταία έκθεση της  φούγκας  που γίνεται αν είναι δυνατό με  μιμήσεις του θέματος βασισμένες  το τέχνασμα  της 
υπερτοποθέτησης  της  μελωδικής  γραμμής  του.  Δηλαδή  η  μίμηση  αρχίζει  πρίν  ακόμη  τελειώσει  ολόκληρη  η 
παρουσίαση του θέματος.   

Πολλές φορές, αν το θέμα ολόκληρο δεν προσφέρεται γι’αυτό, χρησιμοποιείται μόνο ένα μέρος του (κεφάλι ή ουρά) 
είτε όπως έχει είτε σε σμίκρυνση, μεγένθυνση ή αναστροφή των διαστημάτων του.  

Στη  συμπυκνωμένη  έκθεση  δεν  είναι  υποχρεωτικό  να  συμμετέχουν  στη  μίμηση  όλες  οι  φωνές.  Αρκούν  2  φωνές  να 
συνδυάζονται σε στρέτο ενώ οι υπόλοιπες μπορούνα να συνδυάζονται σε ελεύθερη αντίστιξη.   

Το στρέτο μπορεί να είναι μίμηση στην ταυτοφωνία, στην οκτάβα, στην 4η, στην 5η κλπ. 

Υπάρχουν φούγκες που όλες οι εκθέσεις τους είναι σε στρέτο. Αυτές ονομάζονται Φούγκες‐Stretto. 

 
ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ 
Στην  μορφή  που χρησιμοποιείται απο τον Μπάχ  είναι  σχεδόν  πάντα  στο μπάσσο και  είναι είτε  στη δεσπόζουσα είτε 
στην τονική.  

Μπορεί να χρησιμοποιηθεί κάποιος ισοκράτης κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου, ή της συμπυκνωμένης έκθεσης. Οι 
πιό συνηθισμένοι είναι αυτοί που παρουσιάζονται στα εντελώς τελευταία μέτρα της φούγκας επισφραγίζοντας με την 
παρουσία τους το τέλος όλης της σύνθεσης.  

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΝΟ ΜΙΑΣ  ΤΕΤΡΑΦΩΝΗΣ «ΣΧΟΛΙΚΗΣ» ΦΟΥΓΚΑΣ 
Σχολική ονομάζουμε την απόλυτα προγραμματισμένη φούγκα. 

1. 1η ΕΚΘΕΣΗ : στην κύρια τονικότητα. 
• Διαδοχική είσοδος των φωνών με παρουσίαση θέματος‐απάντησης. 
• Κάθε  φωνή  που  τελειώνει  με  την  παρουσίαση  του  θέματος  ή  της  απάντησης  προχωρεί  στην 
παρουσίαση του αντιθέματος. 
2. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ : παρεμβολή λίγων μέτρων σε ελεύθερη αντίστιξη με μιμήσεις.  
• Τονική κατάληξη του επεισοδίου στην σχετική της αρχικής τονικότητας. 
η
3. 2  ΕΚΘΕΣΗ : στην σχετική προς την αρχική τονικότητα. 
• Δεύτερη  διαδοχική  παρουσίαση  του  θέματος,  της  απάντησης  και  του  αντιθέματος  με  διαφορετική 
σειρά παρουσίασης απο εκείνη της πρώτης έκθεσης.  
4. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ  :  Νέεοι  αντιστικτικοί  συνδυασμοί  με  μιμήσεις,  χωρίς  να  αποκλείεται  η  παρουσίαση  των  ίδιων 
ευρημάτων που παρουσιάστηκαν στο προηγούμενο επεισόδιο με κάποια διαφοροποιημένη μορφή.   
• Τονική κατάληξη του επεισοδίου στην υποδεσπόζουσα της αρχικής τονικότητας. 
η
5. 3  ΕΚΘΕΣΗ : στην υποδεσπόζουσα προς την αρχική τονικότητα. 
• Τρίτη διαδοχική παρουσίαση του θέματος, της απάντησης και του αντιθέματος με διαφορετική σειρά 
παρουσίασης απο εκείνη των άλλων εκθέσεων (εφ’οσων αυτό είναι εφικτό). 
6. ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ : Ισχύουνόσα προαναφέρθηκαν. 
• Τονική κατάληξη στην αρχική τονικότητα. 
7. ΣΥΜΠΥΚΝΩΜΕΝΗ ΕΚΘΕΣΗ:  Δημιουργία μιμήσεων σε στρέτο ή ακόμα κι ενός σύντομου κανόνα με βάση το 
θέμα ή κάποιο χαρακτηριστικό μέρος του.  
8. ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ  :  Ελεύθερη  αντίστιξη  ή  μια  τελευταία  ανακεφαλαίωση  των  πιο  ενδιαφερόντων  ευρημάτων  που 
παρουσιάστηκαν κατά την εξέλιξη της φούγκας, πάνω στο συνεχές άκουσμα μιας κρατημένης νότας.