STANDART MODEL

ÖTESİ YENİ FİZİK

MUSA ÖZCAN
TTP 8 (CERN TÜRK ÖĞRETMEN ÇALIŞTAYI 8)

21-27 OCAK 2018

1
 Bugünü anlamak için, geçmişe bakmak.
Büyüğü anlamak için, en küçüğe bakmak.

*TTP 8 Güncel sorunlar Gökhan ÜNEL 2

 STANDART MODEL
NEDİR?

Standart model, temel parçacıklar

ve bu parçacıklar arasındaki
etkileşimler hakkındaki bütün
bilgimizi içeren bir kuramlar
bütünüdür.

3
Standart model temel parçacıklar

Gökhan ÜNEL'in hazırladığı Standart Model Parçacıkları Dizini 4

 GURUPLAR

Standart model altında isimlendirilmiş

17* parçacık vardır. Bu parçacıklar,
fermiyonlar ve bozonlar olarak iki ana
guruba ayrılır. Fermiyonlar madde
parçacıkları, bozonlarsa bu parçacıklar
arasındaki etkileşimlere aracılık eden
kuvvet parçacıklarıdır.

*Kuarkların renklerini ve karşıt parçacıkların tümünü dahil edersek toplam 61 tane parçacık vardır. 5
 KUARKLAR

Standart modelde altı tür kuark vardır:

u, d, c, s, t, b. Bu fermiyonlar, doğada serbest
halde bulunmazlar. Ancak bir araya gelerek
çeşitli parçacıkları oluştururlar. Bir kuark ve
bir antikuark iceren parcacıklara mezon, üç
kuark içeren parçacıklaraysa baryon denir.
Kuarklardan oluşan parçacıkların
genel adıysa hadrondur.

6
 LEPTONLAR

Doğada serbest halde bulunan fermiyonlara lepton

denir. Bu gruba giren parçacıkların en bilinen örneği
elektrondur. Lepton kelimesi Yunancadaki leptos
kelimesinden türetilmiştir. İnce, zarif, hafif, küçük
gibi anlamlara gelir. Leptonlar genel olarak adlarının
ima ettiği gibi hadronlardan daha hafiftir. Ancak 1975
yılında keşfedilen tau bu duruma bir istisna teşkil
eder. Taunun kütlesi protonunkinin iki katı kadardır.

7
 ETKİLEŞMELER

*TTP 8 Güncel sorunlar Gökhan ÜNEL 8

 KISACA STANDART MODEL

 Maddeyi oluşturan parçacıkları

(Kuarklar & leptonlar)
 Bu parçacıkların etkileşimini
(Kuvvet taşıyıcılar)
 Kütlenin nasıl kazanıldığını
 Uzay-zaman

9
 STANDART MODEL
DOĞRU MU?

Doğruluğu deneylerce kanıtlandı.

Açıklayamadığı şeyler var.

10
STANDART MODELİN
EKSİKLERİ

11
 1- Kütle sorunu

Parçacıklara kütlesini veren nedir?

Neden farklı parçacıklar farklı kütlelere
sahiptir?

12
2- Çeşni sorunu

Neden her şeyi aynı ancak

sadece kütleleri farklı olan 3
parçacık ailesi vardır?

13
 3- Kuvvetler farklılığı

 Neden kütle çekim kuvveti diğerlerinden zayıf?

 Elektromanyetik kuvvet ile zayıf nükleer kuvvet

birbirine benzer iken Yeğin nükleer kuvvet bunlara
benzememektedir?

 Tüm bu kuvvetleri birleştirebilecek olan tek kuram

nedir?

14
 4- Madde karşıt madde asimetrisi

 Evrenin başlangıcında madde ve anti madde eşit iken

günümüzde görebildiğimiz (gözlemlediğimiz) her şey neden
maddeden oluşmuştur? Anti maddeye ne oldu?
 Karanlık maddenin olduğunu deneysel olarak biliyoruz ama
yapısını bilmiyoruz. Karanlık madde üst kuarklardan mı
oluştu?
 Karanlık enerji evrenin ivmelenerek genişlemesinden
sorumludur.

15
Karanlık madde ve karanlık enerji

Karanlık madde nedir?

Yapıtaşı nedir?
Karanlık maddenin
var olduğu dolaylı
biçimde deneysel
olarak kanıtlandı.
Karanlık enerji nedir?

16
 SORUNLARIN ÇÖZÜM ADAYLARI

SÜPER SİMETRİ
Çeşni sorunu
EK
3 kuvvetin birleşmesi
BOYUTLAR
Yerçekiminin güçsüzlüğü
SİCİM 4 Kuvvetin birleşmesi
KURAMI Madde-Karşıt madde asimetrisi

Karanlık madde sorunu

BBK Karanlık enerji sorunu

17
 STANDART MODELDEN STANDART MODEL ÖTESİNE
SÜPERSİMETRİ

Madde parçacığı

Yeni Yeni Lepto- Yeni

kuarklar leptonlar kuarklar bileşenler

4. Aile BBK RS –ADD Küçük Birleşik

modelleri higgs modeller

18
 STANDART MODELDEN STANDART MODEL ÖTESİNE
SÜPERSİMETRİ

Kuvvet taşıyıcılar

Yeni ayar
bozonları

Ayar RS –ADD Küçük

kümesi K BBK higgs
modelleri

19
 STANDART MODELDEN STANDART MODEL ÖTESİNE
SÜPERSİMETRİ

EZ Bakışım Kırılması
Küçük Dinamik
higgs bakışım
kırılması

Yeni Yeni EZBK

2HÇM sayıllar yöntemleri

Teknirenk

BBK

20
 STANDART MODELDEN STANDART MODEL ÖTESİNE
SÜPERSİMETRİ

3+1 uzay-zaman

Yeni
boyutlar

RS –ADD
Teknirenk
modelleri

21
 SÜPER SİMETRİ

Fermiyonlar ve bozonlar arasında bir simetridir.

Yeni parçacıkların varlığını öngörür. Bilinen her SM parçacık için
spini farklı ve daha ağır bir s(üper) parçacık bulunduğunu söyler.

22
 EKBOYUTLAR

Uzayda 3’den fazla boyut olabilir. Ek boyutlar küçük ve kıvrılmış olabilir.

Bu tür boyutların varlığı parçacıkların etkileşimlerini değiştirebilir. Mesela
ek boyutların içine girildiğinde kütleçekim kuvveti artar.

TTP 8 Güncel sorunlar Gökhan ÜNEL

23
Ekstra boyutların kendi üzerlerine katlanmalarını örnek olarak sunulan bir model: Calabi-Yau manifoldu.
 SİCİM KURAMI

Süpersicim kuramı tüm parçacık ve kuvvetlerin çok küçük tek boyutlu (ya
da zar biçimli) sicimlerin 10 boyutta (bilgiğimiz 3 uzay boyutu + zaman +
6 ilave boyut) titreşmelerinin görüntüleri olduğunu öngörür.

24
Bilim teknik dergisi yeni ufuklara eki NİSAN 2007
 BÜYÜK BİRLEŞME KURAMI

Gözlemlediğimiz Elektrozayıf ve Güçlü kuvvetler aynı

kuvvetin farklı bakış açılarına göre izdüşümü olabilir.
Lepton sayısını 4QCD rengi olarak düşünebilir miyiz?
Patti-salam 1975
Bu kuram E6 birleşimi olabilir mi?
Gürsey 1976

Kısaca yeni parçacıklar öngörülüyor ve bu parçacıklar aranıyor.

25
 FİZİKTEKİ KURAMLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ

Elektrik
Işık Elektromanyetizma

Manyetik Elektrozayıf
etkileşim
Beta bozunumu
Zayıf etkileşim
Nötrino etkileşimi Standart
model
Proton
Nötron Yeğin etkileşim
Piyon ??? Büyük

???on birleşik kuram

???? Herşeyin
Mekanik Evrensel çekim
kuramı
Genel görecelik
Göksel
Uzay - zaman

Parçacıklar ve kuramlar kronolojik olarak verilmiştir. 26

 SONUÇ OLARAK

BHÇ (Büyük Hadron Çarpıştırıcısı)’nda standart model

ötesi yeni fizik adına herhangi bir yeni parçacık şimdilik
bulunamamıştır. Ama yeni bilgiler elde ediliyor.
Çıkan sonuçlar, hangi kuramın doğru olma olasılığının
daha az olduğunu bildiriyor.

27
CERN’DE EĞİTİM ALMA ŞANSI VEREN SAYGIDEĞER HOCALARIMIZA
VE BU VESİLE İLE TANIŞTIĞIM TÜM ARKADAŞLARIMA

28
 KAYNAKLAR

TTP 8 Güncel sorunlar Gökhan ÜNEL

TTP 8 Astrıparçacık fiziği Efe YAZGAN
P5’den 5 ayaklı plan particle physics project prioritization panel
TÜBİTAK Haziran 2017 standart model posteri
http://www.bilimteknik.tubitak.gov.tr/system/files/standartmodel
.pdf
Bilim teknik dergisi yeni ufuklara eki NİSAN 2007

29