ORGANİK KİMYAYA GİRİŞ

LEWİS YAPISI İki atom arasında 1 çift e – paylaşılmışsa tekli

bağ , 2 çift e – paylaşılmışsa ikili bağ , 3 çift
Atomların değerlik elektronlarının birer nokta ile
paylaşılmışsa üçlü bağ oluşur.4 bağ
gösterilmesine Lewis elektron nokta gösterimi
oluşamaz.
denir.

 Bir tek nokta ile gösterilen e – lara İlk e – ortaklığı ile oluşan bağlar en sağlamdır,
eşlenmemiş (ortaklanmamış ) elektronlar kararlıdır ve sigma bağı (  ) adını alır. 2. ve 3.
denir ve bağ yapımına katılan elektronlardır. bağlar zayıftır ve pi bağıdır .() İki atom
Bağ yapımına katılmayan e – çiftine de arasında 1 tane  bağı oluşur.
ortaklanmamış e çifti denir.
 Kovalent bağda ortaklaşa kullanılan e –
çiftlerine ortaklanmış (eşlenmiş) e – çifti
yada bağlayıcı e – çifti denir.
 Molekülde sayısı en az olan atom ya da bağ
sayısı en fazla olan atoma merkez atom ,
diğer atomlara yan atomlar denir.  bağları geometrik şekli etkilemez , sadece
bağı kısaltır , geometrik şekli  bağı etkiler.
 Merkez atom birden fazla ise önce merkez
 Orbitallerin uç uca çakışması sonucu 
atomlar birbirine bağlanır , sonra yan
bağı , p orbitallerinin eksene dik örtüşmesi
atomlar uygun şekilde merkez atomlara sonucu  bağı oluşur.
paylaştırılır.
 bağı  bağı

  bağı zayıf olduğundan önce kopar.

 Bağ uzunluğu C – C ˃ C = C ˃ C  C

ÖRNEK 2
Aşağıdaki bileşikte sigma ve pi bağlarını
ÖRNEK 1 gösteriniz.
CH4 , HCN , C2H4 , C2H5OH moleküllerinin Lewis
nokta yapılarını gösteriniz. ( 1H , 6C , 8O , 7N )

REZONANS
SİGMA VE Pİ BAĞLARI
1
Bir molekülde yada iyonda atomların yeri
değiştirilmeden elektron çiftinin yer değiştirmesi
olayına rezonans denir.

 Doğrultu sayısı hibritleşme türünü verir.

 CH4 molekülünde doğrultu sayısı 4

olduğu için sp3 hibritleşmesine uğrar.

ÖRNEK 3

 C2H4 molekülünde doğrultu sayısı 3

olduğu için sp2 hibritleşmesi olur.

 C2H2 molekülünde doğrultu sayısı 2

olduğu için sp hibritleşmesine uğrar.

 Anorganik bileşiklerde de hibritleşme

doğrultu sayısı ile belirlenebilir. 2
doğrultu ve 2 elektron çifti dikkate
HİBRİTLEŞME
alınırsa 4 doğrultuya sahip olduğundan O
atomu sp3 hibritleşmesi yapar.
Farklı yapı ve enerjideki orbitallerin
kaynaşarak aynı enerji düzeyine sahip özdeş
orbitallere dönüşmesine hibritleşme
(melezleşme ) oluşan orbitaller de hibrit
orbitalleri denir.
 Pi bağları hibritleşmeye katılmaz.

ÖRNEK 4
2
 Aşağıdaki bileşikte 1,2,3 nolu C atomları
hangi hibritleşmeye uğramıştır ? 1A : LİTYUM ( 3Li )

Li – H

LiH molekülü
 Şekli doğrusal
 Açı yok , hibritleşme yok
 Bağı polar , molekül polar

2A : BERİLYUM ( 4Be )

MOLEKÜL GEOMETRİSİ

Molekül geometrileri , değerlik katmanı elektron

çiftleri itme kuramına ( VSEPR ) göre belirlenir.
Bu kurama göre, hibrit orbitalleri birbirinden
olabildiğince uzakta olmalıdır. Merkez atoma 2 BeH2 molekülü
yada daha fazla atomun bağlandığı  Molekül apolar
moleküllerde geçerlidir.  Şekli doğrusal
 Bağ açısı 180 0
 Merkez atom A, yan gruplar X,  Hibritleşme türü sp ( iki doğrultu )
ortaklanmamış elektron çifti E şeklinde  VSEPR gösterimi AX2
gösterilir.

3A : BOR ( 5B )

BH3 molekülü
 Molekül apolar
 Şekli eşkenar üçgen (düzlemsel üçgen )
 Bağ açısı 120 0
 Hibritleşme türü sp2 ( üç doğrultu )
 VSEPR gösterimi AX3

4A : KARBON ( 6C )

2. PERİYOT ELEMENTLERİNİN YAPISI

3
 H2O molekülü
 Molekül polar
 Şekli kırık doğru ( açısal )
 Bağ açısı 104,5 0
 Hibritleşme türü sp3 ( dört doğrultu = 2
CH4 molekülü +2)
 Molekül apolar  VSEPR gösterimi AX2E2
 Şekli düzgün dörtyüzlü ( tetrahedral )
 Bağ açısı 109,5 0
 Hibritleşme türü sp3 ( dört doğrultu )
 VSEPR gösterimi AX4 7A : FLOR ( 9F )

5A : AZOT ( 7N ) HF molekülü
 Şekli doğrusal
 Açı yok , hibritleşme yok
 Bağı polar , molekül polar

NH3 molekülü 1. C2H4 molekülü

 Molekül polar
 Şekli Üçgen piramit
 Bağ açısı 107 0  Molekül apolar
 Hibritleşme türü sp3 ( dört doğrultu = 3  Şekli eşkenar üçgen (düzlemsel üçgen )
+1)  Bağ açısı 120 0
 VSEPR gösterimi AX3E  Hibritleşme türü sp2 ( üç doğrultu )
 VSEPR gösterimi AX3

6A : OKSİJEN ( 8O )
2. C2H2 molekülü

4
 XF3 bileşiği polardır.X’ in atom numarası
 Molekül apolar aşağıda verilenlerden hangisidir ? ( 9F )
 Molekül şekli doğrusal a)11 b) 12 c) 13 d) 15 e) 16
 Bağ açısı 180 0
 Hibritleşme türü sp ( iki doğrultu )
 VSEPR gösterimi AX2

ÖRNEK 5
BeH2 ile SH2 moleküllerinin aşağıdaki
niceliklerinden hangileri aynıdır ? ( 1 H , 4 Be , 16
S)
a) Polarlıkları
b) Molekül şekilleri
c) Kaynama noktaları
d) Değerlik elektron sayıları
e) Bağ sayıları
ÖRNEK 6
XH3 bileşiği üçgen piramit , YH2 bileşiği ise kırık
doğru geometrisine sahiptir.X ve Y elementleri
2.periyotta yer aldığına göre, aşağıdaki
bilgilerden hangisi yanlıştır
a) Bağ açısı XH3 bileşiğinde daha geniştir.
b) Her iki bileşikte suda iyi çözünür.
c) X ’ in atom numarası Y ‘ den büyüktür.
d) Her iki bileşikte dipol sıfırdan farklıdır.
e) X ‘ in 1. İyonlaşma enerjisi Y ‘ den büyüktür.
ÖRNEK 9
I. X ve Y elementlerinin oluşturduğu bileşiğin
formülü X2Y4 dür.
II. Bileşikte bileşke kuvvet sıfırdır.
III. Merkez atomlar arasında 1 ve 1 bağı
vardır.
Bu bilgilere göre ;
X atomları hangi hibritleşmeye uğramıştır ?
a) sp b) sp2 c) sp3 d) sp3d e) sp3d2
ÖRNEK 10
CH2O bileşiği için , aşağıdaki bilgilerden
hangisi yanlış olur ? ( 1H , 6C , 8O )
a) Bağ açısı 120 0 dir.
b) C atomu sp3 hibritleşmesi yapar.
c) Molekülün geometrisi eşkenar üçgendir.
d) 3 sigma , 1 pi bağı bulunur.
e) Molekül polardır.

ÖRNEK 7
Aşağıdaki moleküllerden hangisinde molekül içi
bağlar polar olduğu halde , molekül apolardır ?
( 1 H 6 C 7 N 8 O 17 Cl )
a) CCl4 b) H2O c) NH3 d) N2 e) HF

ÖRNEK 8
ÖRNEK 11

5
 12X ile 9Y atomları arasında oluşan kararlı ve canlı kalıntılarıdır minerallerdir. (tuz,asit,baz
bileşik ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi ( petrol doğalgaz.. ) oksitler, su gibi )

yanlıştır ?
Erime ve kaynama Erime ve kaynama noktaları
a) Erime noktası yüksektir Noktaları genellikle genellikle yüksektir.
b) Bağ açısı 180 0 dir. düşüktür.
c) X atomu sp2 hibritleşmesine uğramıştır.
d) Eşlenmemiş elektronu bulunmaz. Tepkimleri yavaştır. Tepkimeleri hızlıdır.

e) XY2 bileşiğinin geometrisi apolardır.

Genellikle kendileri özgü Genellikle kokusuzdurlar.
kokuları vardır.

Genellikle yanıcıdırlar. Yanıcı değillerdir.

Doğadaki sayıları çok Doğadaki sayıları organik

ÖRNEK 12
I. BeH2 II. BH3 III. CH4
moleküllerinin hangilerinde merkez atom
oktetini tamamlamıştır ? ( 1H 4Be 5B 6C )
a) I b) II c) III d) I - II e) I - II - III
ORGANİK KİMYA
Organik maddeler yaşam gücü ( vitalizm ) ile
sadece canlı organizmalarda oluşabilen ,yapay
olarak sentezlenemeyen karmaşık bileşiklerdi.
Bu görüş 1828 de Wöhler ‘in anorganik
maddelerden üreyi elde etmesiyle değişti. Bu
sentez Organik Kimya için dönüm noktası kabul
edildi.
Yapısında en azından C ve H elemnetlerini
bulunduran bu elementlerin yanı sıra 0, N, S, F,
Cl gibi elementleri de bulunduran bileşiklere
organik bileşik denir. Organik olmayan
bileşiklere ise anorganik (inorganik) bileşik
denir.
Yapısında C içeren maddelere organik bileşik
denildiği için organik kimyaya Karbon Kimyası
da denilir. Ancak C içeren her madde organik
değildir .CO , CO2 , Na2CO3 , KCN bileşikleri
anorganiktir.
Organik ve anorganik bileşiklerin genel
özelliklerinden bazıları aşağıda verilmiştir.
fazladır. bileşiklerden daha azdır.
FORMÜL YAPILARI
Organik kimyada bileşik formülleri, basit formül,
molekül formülü, yapı formülü olarak 3 farklı
şekilde yazılabilir.
 Bir bileşiği oluşturan elementlerin türünü ve
en küçük tam sayılarla birleşme oranlarını
gösteren formüle basit (kaba) formül
denir. Basit formülde bileşiği oluşturan
atomların gerçek sayıları görülmez ve o
bileşiğin kim olduğu anlaşılamaz. CH kaba
formülüne sahip bileşik C2H2 (asetilen ) de
olabilir , C6H6 (benzen) da olabilir.
 Bir molekülde atomların türlerini ve gerçek
sayılarını gösteren formüle molekül
formülü yada kapalı formül denir.
Atomların türü , sayısı , mol sayıları , basit
formülü , elementlerin % bileşimi
bulunabilir Basit formülün tam sayılı
katlarıdır.
 Kapalı formülde, atomların birbirine
bağlanış biçimleri ve uzaydaki konumları
belli olmadığından , o bileşiğin hangi bileşik
olduğu belirlenemez çünkü aynı kapalı
formüle sahip bir çok organik bileşik
mevcuttur. (C2H6O  C2H5OH : alkol 
CH3 – O – CH3 : eter )

 Atomların birbirine bağlanış biçimlerini

ORGANİK BİLEŞİKLER ANORGANİK BİLEŞİKLER gösteren formüle açık formül yada yapı
Ana kaynağı canlılar Ana kaynağı doğadaki
6
 formülü denir. Organik kimyada açık Binlerce C atomu birbirine bağlanarak ,
formülün yazılması zorunludur. organik bileşikler oluşturabilir. Bu bileşikler
‫‌ ׀‌ ׀‌ ׀‬
düz zincirli , halkalı olabilir.
C3H8  CH3 -- CH2 – CH3  –C–C–C–
‫‌ ׀‌ ׀‌ ׀‬

C2H4 ( molekül formülü )  CH2 ( basit formülü ) 

H – C = C – H ( yapı formülü )
‫׀‌ ׀‬
H H

Diğer elementler , C atomu gibi uzun zincirli

C ATOMUNUN ÖZELLİKLERİ
Milyonlarca organik bileşiğin oluşmasının
nedeni C elementinin üstün bağ yapma
yeteneğidir.4A grubun da bulunan C , 4
değerlik elektronuna sahiptir ve 4 bağ
yapar.Kendi atomları arasında yaptığı bağlar ,
yapıda bileşik oluşturamaz. Bunun nedeni bağ
enerjilerinin düşük olmasıdır. C – C
arasındaki bağ enerjisi yüksek ve kararlıdır.
Ayrıca C atomunun elektronegativite
değerinin yüksek olması , kendi atomları
arasındaki çekim kuvvetini arttırarak
bileşiklerinin kararlı olmasını sağlar.

Başka atomlarla da tekli , ikili , üçlü bağ

yapar.

7
C ATOMUNUN ALLOTROPLARI

Aynı elementin farklı geometrilerde dizilerek , farklı özellikte maddeler oluşturmasına allotropi denir.C
nun elmas , grafit ve fulleren olmak üzere 3 allotropu vardır.

Elmas Grafit Fulleren Nanotüp

 Allotropların bazı kimyasal özellikleri ile , fiziksel özellikleri birbirinden farklıdır.

 Elmas çok sert ve saydam bir maddedir , grafit ise kırılgan ve saydam olmayan bir maddedir.
 Elmas ısıyı iyi iletirken elektriği iletmez.Grafit ise elektriği iletir.
 Yeni keşfedilmiş allotropu fullerenlerdir.C 60 molekülü
 Fullerenler top, çubuk, tüp ve halka gibi farklı yapıda bulunurlar.Elektronik sanayisinden tıbba kadar
çok geniş kullanım alanları vardır.Güneş pillerinin yapımında fullerenler kullanılmaktadır.

ELMAS
 Karbon atomlarının bağlanma şeklinden dolayı bilinen en sert maddedir.
 Düzgün dörtyüzlü yapıya sahip çok sağlam kristal yapılıdır.
 Sert olmalarından dolayı cam kesici, matkap ucu ve taş yontucu aletlerde kullanılır.

GRAFİT
 C atomları altıgen halkalardan oluşan tabaka şeklinde bulunur. Bu tabakalar arasındaki zayıf
bağlardan dolayı oldukça kırılgan yapıya sahiptir.
 Pi bağları içerir. Pi bağını oluşturan elektronların kısmi hareketi sayesinde elektriği iletir.
 Isıya dayanıklıdır.Döküm potalarının imalatında kullanılır.
 Kurşun kalem yapında kullanılır.
 Kuru pil ( kalem pil ) yapımında kullanılır.

FULLEREN
 Belirli sayıda C atomunun bir araya gelmesi ile oluşturulan top, tüp, çubuk ve halka şeklinde
sınıflandırılan allotroplardır.
 Fulleren yapısında, C atomları beşgen, altıgen,yedigen tabaka oluşturabilirler.
 Fullerenler; güneş pilleri, hidrojen yakıt depoları, kurşun geçirmez yelek yapımında kullanılır.

8
 GRAFEN
 C atomlarının altıgenler oluşturduğu, bal peteği yapısındaki allotroptur.
 Çelikten çok daha sert ve çok daha hafiftir.ayrıca çelikten daha esnektir.
 Saydamdır.
 Isıyı ve elektirği çok iyi iletir.
 Katlanabilir tablet, kirlenmeyen kıyafet,deri altı cihazları, süper küçük bilgisayar, elektronik
kağıtlar,hafif uçaklar,koruma ekipmanları yapımında kullanılır.

NANOTEKNOLOJİ

Grafite uygulanan özel işlemler sonucu oluşan nanometre boyutundaki tüplere nanotüp denir.
Nanotüpler, nanometrik boyutta silindirik tüpler şeklindedir.
Nanotüpler,
 ısı ve elektriği iyi iletir.
 Elmastan ve çelikten daha serttir.
 Nanotüplerin keşfi ile pek çok elektronik cihazın boyutları küçülmüş , özellikleri
artmıştır.Nanoteknoloji ile üretilmiş kumaşlar , kolay temizlenebilme ve leke tutmama özelliğine
sahiptir.Nano kumaşların askeriyede kullanılması için çalışmalar yapılmaktadır.Nano boyalar
sayesinde yüzeyler kolayca temizlenmekte ve daha uzun ömürlü olmaktadır.Yanmayan kumaşlar
itfaiyeciler tarafından kullanılmaktadır. Dokunmatik ekran, şarj edilebilir batarya yapımında
kullanılır.

ÖRNEK 13
9
 ÖRNEK 16

ÖRNEK 14

ÖRNEK 17

ÖRNEK 15

ÖRNEK 18

10