DENEY 6

Lewis Nokta Yapıları ve VSEPR

1. Giriş

Bu deneyde moleküllerin Lewis Nokta yapıları belirlenecek ve VSEPR kuralları

ile molekülün geometrisi ve polaritesi tayin edilecektir.

2. Lewis Nokta Yapıları

Değerlik elektronları, dolu olmayan kabuktaki elektronların toplamıdır.

Atomların değerlik elektronları, periyodik çizelgedeki grup numaralarına eşittir.
Örneğin N ve O atomunun değerlik elektronları sırası ile 5 ve 6 dır. Atomların
Lewis yapılarını elde etmek için elementin sembolleri etrafına değerlik elektron
sayısı kadar nokta konulur.

C N O F

Değerlik bağı kuramına göre kovalent bağlar değerlik elektronların

ortaklaşa kullanılması ile oluşur. Molekülü oluşturan atomlar çevresindeki
elektron sayısını 8’e tamamlayıncaya kadar elektronlarını ortaklaşa
kullanır.(Oktet kuralı). Hidrojen atomu için dublet kuralı geçerlidir. Kovalent
bağ bir çift elektronu temsilen bir çizgi ile gösterilir.

H F H F

Lewis yapısı oluşturma kuralları

1.adım: molekülün toplam değerlik elektron sayısı (V) tespit edilir.

CO2 : C → 4 x 1 = 4 e- (karbonun 4 değerlik elektronu vardır)
O → 6 x 2 = 12 e- (oksijenin6 değerlik elektronu vardır)
V = 16 e-

2.adım: Molekülün iskelet yapısı çizilir, yani, merkez atom seçilir ve

çevresindeki atomlar ile tek bağ oluşturulur. Genellikle, moleküldeki en
elektropozitif atom merkez atomudur.

3.adım: Toplam değerlik elektronları, moleküldeki bütün atomlar oktet kuralını

sağlayacak şekilde atomlar etrafına yerleştirilir. PCl3 de V = 5 + 3x7= 26

Cl P Cl
Cl

3a. Toplam elektron sayısı yeterli değilse, tek bağ yerine ikili veya üçlü bağlar
oluşturulur. O2 molekülünde V = 2x6 = 12

O O O O

3b. Toplam elektron sayısı fazla ise, artan elektronlar merkez atomu etrafına
konur. Bunlara hipervalent bileşikler veya genişlemiş kabuklar adı verilir.
XeF4 de V = 36. Kırmızı noktalar, oktet fazlası elektronları gösterir:

F Xe F

Bağ derecesi, iki atom arasındaki bağ sayısıdır. Diğer bir değişle, iki atom 2
elektron paylaşırsa tek bağ, 4 elektron paylaşsa çift bağ, 6 elektron paylaşırsa
üçlü bağ meydana gelir. Bağ derecesi arttıkça bağ uzunluğu azalır.
Lewis yapılarında atomlar üzerindeki sanal yükleri belirlemek için formal yük
kavramı kullanılır. Bir molekülde atomlar üzerindeki formal yüklerin toplamı
molekülün (veya iyonun) yüküne eşit olmalıdır.

Formal yük = Grup No –( bağ sayısı + lp elektron sayısı)

Bazı molekülde birden çok Lewis yapısı yazılabilir. Bu durumda gerçek yapı bu
Lewis gösterimlerinin bir rezonans melezidir.

SO bağ derecesi . 1.5

3. Değerlik Kabuğu Elektron Çiftleri İtmesi (VSEPR)

VSEPR, bir moleküldeki elektron çiftleri arasındaki itme kuvvetlerini dikkate

alarak molekül şeklini tahmin etmekte kullanılan kurallardır. Bu kuralların
uygulanmasında Lewis nokta gösterimi esastır. Molekülün Lewis yapısı hâtâlı
ise, bulunacak molekül geometrisi de yanlış olur.

VSEPR kuralları:

1. Molekülün Lewis nokta yapısı yazılır. Bu gösterime bakılarak merkez atomu

çevresindeki ortaklanmamış elektron çiftleri, diğer bir değişle yalın çiftler, (lp)
ve bağ yapan elektron çiftleri (bp) tespit edilir.

2. lp ve bp sayılarına bakılarak molekül düzeni molekül düzeni ABnEm belirlenir.

Burada A, merkez atomu; B diğer atomları; E, yalın çifleri temsil eder. n ve m
tam sayı değeri alan sabitlerdir. Ortaklanmamış elektron çiftlerinin bulunmadığı
moleküller ideal geometriler aşağıda verilmektedir.
 AB2: Doğrusal AB5: Üçgen çiftpiramit
AB3: Düzlem üçgen AB6: Sekizyüzlü
AB4: Dörtyüzlü AB7: Beşgen çiftpiramit

3. Elektron çiftleri arasındaki itme şu sırayı izler.

lp - lp > lp - bp > bp - bp
üçlü bağ>ikili bağ>tekli bağ

4. Elektronegatif sübstitüentler, daha az s karakterine sahip hibrit orbitalini

tercih eder. Elektropozitif sübstitüentler, daha fazla s karakterine sahip hibrit
orbitalini tercih eder. (Bent kuralı). Diğer bir değişle, Elektronegatif
sübstitüentler bağ elektronlarını kendine çeker , bağın p karakterini arttırır ve
bağ açısının azalmasına neden olurlar.

F F
Cl F F F
F P S
Xe
Cl F
F F F F
AB5 : Üçgen çift piramit AB4E : Bozulmuş dörtyüzlü AB4E2: Karedüzlem

En çok rastlanan molekül geometrileri aşağıda verilmektedir.

Elektron çifti Molekül düzeni Molekül Geometrisi Örnek

sayısı
2 AB2 Doğrusal CO2
3 AB3 Üçgen düzlem BCl3
“ AB2E Açısal (V şekli) SnCl2
4 AB4 Dörtyüzlü CH4
“ AB3E Üçgen piramit NH3
“ AB2E2 Açısal (V şekli) H 2O
5 AB5 Üçgen çiftpiramit PCl5
“ AB4E Bozulmuş dörtyüzlü SF4
“ AB3E2 T-şekli ClF3
“ AB2E3 Doğrusal XeF2
6 AB6 Sekizyüzlü SF6
“ AB5E Kare piramit BrF5
“ AB4E2 Kare düzlem XeF4
4. Moleküllerin Polarlığı

Gerçekte, çok az bağ tamamen iyonik veya kovalenttir. İki atom arasındaki
elektronegatiflik farkına ∆χ bakarak bir bağın daha çok iyonik mi yoksa kovalent
mi olduğunu tayin edilebilir.

Elektronlar iki atom tarafından eşit bir şekilde paylaşılıyorsa, veya ∆χ ≈ 0 ise
bağ apolardır. Eşit olarak paylaşılmıyorsa, ∆χ ≠ 0 , bağ polardır. Atomlardan
bir bağ elektronlarını kendisine çok çekiyorsa bu bağın iyonik olduğu
düşünülebilir.

∆χ ≤ 0 -0.4 Apolar kovalent bağ

0.5 ≤ ∆χ ≤ 1.6 Polar kovalent bağ
∆χ ≥ 1.7 İyonik bağ

Bağların polaritesi için elektronegatiflik farkına, moleküllerin polaritesi için ise

dipol momentlerine bakılması gerekir. Polar bir kovalent bağda yük
dağılımındaki farklılık dipol moment, µ, ile verilir. Dipol moment yük(δ) ve
uzaklığın (d) bir çarpımıdır. Dipol momenti olmayan bileşikler apolar
moleküllerdir. Bir molekülün polar olabilmesi hem bağlarının polar olması hem
de molekülde asimetrik yük dağılımının bulunması gerekir. Diğer bir değişle
bağların dipol moment vektörlerinin toplamı sıfır olmalıdır. Aynı atomlu ve
molekül düzeni AB2, AB3, AB4, AB5, AB6 olan bileşikler apolar, diğerleri polardır.

BF3 apolar
4. İşlemler

Molekül model seti kullanarak çeşitli bileşiklerin modellerini oluşturunuz ve

aşağıdaki çizelgeyi doldurunuz. Asistanınıza gösteriniz ve cevaplarınınız
doğruluğunu kontrol ediniz.

Moleküller Lewis Molekül Molekül Bağ açıları Polaritesi

yapısı Düzeni Geometrisi (tahmini)
BrF5
SO3
PBr4+
I3-
COCl2
SO(CH3)2
CCl4

5. Sorular

1. Oktet kuralında atomlar niçin çevresindeki elektron sayısını 8’e tamamlamak

ister?

2. Hangi atomlar “Oktet boşluğu olan bileşikler” bileşikler oluşturur? Bu

bileşiklere ait örnekler veriniz.

3. “Hipervalent bileşikler”i tanımlayınız ve örnekler veriniz. Hangi atomlar bu

bileşikleri oluşturur? Niçin?

4. Oktet kuralına uymayan başka bileşikler var mıdır? ClO2, NO2 molekülleri
oktet kuralına uyar mı? Açıklayınız.

5. Üçgen çiftpiramit geometrisinde ideal bağ açıları nedir? Bağlar eşit uzunlukta
mıdır? Değilse nedenini belirleyiniz.

6. Üçgen çiftpiramit geometrisinde yalın çiftler hangi konumu tercih eder? Niçin?
7. PCl3(CH3)2 molekülünün molekül geometrisini belirleyiniz. Cl atomları hangi
konumu tercih eder? Niçin?

8. CdCl2, SbCl5, TeCl4, PbCl2, AsCl3, TeCl2 moleküllerinin geometrilerini ve

polaritesini belirleyiniz.

9. PbCl6-, BrF4-, NH4+ iyonlarının geometrilerini ve polaritesini belirleyiniz.

10. SCN-, CO3-2, NO3- ve, N3- bileşiklerinin rezonans melezlerini yazınız. Lewis
gösterimlerinin rezonans melezine katkılarını tahmin ediniz.