Levent Güzel
com
PERİYODİK SİSTEM
Periyodik sistem elementlerin belli özelliklerine göre
sınıflandırılıp sıralandığı tablodur. Günümüzde
kullandığımız periyodik sistem temelleri Mendeleyev ve
Meyer tarafından atılmıştır. Ancak Mendeleyev’in
çalışmaları daha çok ilgi görmüştür.
Mendeleyev’in Periyodik Sistemi
Mendeleyev elementleri artan kütle numaralarına göre
sıralamıştır. Benzer elementlerin alt alta getirerek grupları
oluşturmuştur. Henüz keşfedilmemiş elementler için
boşluklar bırakmıştır. Şekli günümüzde kullandığımız
periyodik sisteme benzemese de mantığı benzerdir.
Moseley ve Modern Periyodik Sistem
Moseley elementlerin kütle numaralarını belirlemek için
bir yöntem geliştirdi. Mendeleyev’in periyodik sisteminin
atom numaralarına göre yeniden düzenlenmesini
önermiştir. Moseley in düzenlemesi modern periyodik
sistemdeki en önemli değişikliktir.
Periyodik sistemdeki düşey sıralara (sütunlara) grup denir.
8 tane A, 8 tane de B grubu vardır. Ancak 8B grubu 3
sütundan oluşur. Aynı gruptaki elementlerin kimyasal
özellikleri birbirine benzer. UPAC her bir sütuna bir
leguzel@gmail.
Ancak periyodik sistemin son halini alması için soy gazların
ve f bloğunun sisteme ilave edilmesi gerekmiştir.
Modern Periyodik Sistem
Moder periyodik sistem elementlerin artan atom
numaralarına göre sıralanmasıyla elde edilmiştir.
Kimyasal özellikleri benzer elementler alt alta getirilmiştir.
Periyodik sistemdeki yatay sıralara periyot denir.
Periyodik sistemde 7 tane periyot bulunur.
1. periyotta 2 element
2. ve 3. periyotta 8’er element
4. ve 5. periyotta 18’er element (4. Periyotta B grubu
başlar)
6. ve 7. periyotta 32’şer element yer alır. (6. periyotta
Lantanitler 7. periyotta Aktinitler yer alır)
numara vererek 1 den 18’e kadar numaralardan oluşan
grup adlarını kullanmayı önermektedir. A grubu Baş grup,
B grubu Yan grup olarak adlandırılır.
1
Levent Güzel
Periyodik sistem de bazı grupların özel isimleri vardır.
ELEMENTLERİN SINIFLANDIRILMASI
Elementler, metaller, geçiş metalleri, yarı metaller,
ametaller ve soy gazlar şeklinde sınıflandırılır. B grubu
METALLER VE ÖZELLİKLERİ
1. Yüzeyleri parlaktır.
2. Isı ve elektriği iyi iletirler.
3. Ametallerle birleşerek iyonik bileşikleri
oluştururlar. Kendi aralarında alaşım denilen
karışımları oluştururlar.
4. Bileşiklerinde elektron vererek pozitif (+) yüklü
iyon oluştururlar. (1A metalleri +1, 2A metalleri
+2, 3A metalleri +3 yüklü iyon oluştururlar.)
5. Tel ve levha hâline getirilebilirler.
6. Oda sıcaklığında civa (Hg) hariç hepsi katıdır.
7. Serbest halde atomik yapılıdır. (Na, Fe, Au, … )
8. Oksijenle oluşturdukları bileşikleri bazik özellik
gösterir.
leguzel@gmail.com
(yan grup) elementlerine geçiş metalleri denir. Lantanit
ve aktinitlere (en alttaki iki satır) ise iç geçiş metalleri
denir.
AMETALLER VE ÖZELLİKLERİ
1. Katı hâlde olanların yüzeyleri mattır.
2. Isı ve elektriği iyi iletmezler. (Grafit hariç)
3. Metallerle birleşerek iyonik bileşikleri,
ametallerle birleşerek kovalent bileşikleri
oluştururlar.
4. İyonik bileşiklerde negatif (-) yüklü iyonlar
oluştururlar. Kovalent bileşiklerde pozitif (+) ya
da negatif (-) yüklü olabilirler.
5. Katı olanlar kırılgandır.
6. Oda sıcaklığında gaz (H2, N2), sıvı (Br2) ya da katı
(C, S, P) hâlde bulunabilirler.
7. Doğada molekül hâlinde bulunurlar. (H2, N2, O3,
P4, S8)
8. Oksijenle oluşturdukları bileşikleri asidik özellik
gösterir.
2
Levent Güzel leguzel@gmail.com
GEÇİŞ METALLERİ VE ÖZELLİKLERİ Örnek 1:
B grubunda bulunan elementlerdir. Tamamı metaldir. A
grubu (baş grup) metallerinden farklı olarak;

1. Genellikle bileşiklerinde farklı pozitif yüklü

iyonlar oluşturabilir. (Örneğin demir +2 ve +3
yüklü iyonlar oluşturur.)
2. Çoğu geçiş metalinin bileşiği renklidir.

YARI METALLER VE ÖZELLİKLERİ

1. Kimyasal özellikleri ametallere, fiziksel özellikleri
metallere benzer. Örnek 2:
2. Parlak ya da mat olabilirler.
3. Oda koşullarında tamamı katıdır.
4. Elektriği metallerden az, ametallerden çok
iletirler.
5. Sıcaklık arttıkça elektriksel iletkenlikleri artar.
6. Elektronik sanayinde kullanılırlar.
7. Bor (B), silisyum (Si), germanyum (Ge), arsenik
(As), antimon (Sb) ve tellür (Te) yarı metaldir.

SOY GAZLAR VE ÖZELLİKLERİ

1. 8A grubunda yer alırlar. Örnek 3:
2. Oda koşullarında tamamı gaz halindedir.
3. Elektron dizilimleri kararlıdır. Bileşik
oluşturmazlar.
4. Helyum (He) hariç son katmanlarında 8 elektron
bulunur.
5. Doğada atomik halde bulunurlar.
6. Helyum (He), neon (Ne), argon (Ar), Kripton (Kr),
Ksenon (Xe) ve radon (Rn) soy gazdır.

Periyodik Tabloda Yer Bulma

1. Elementin elektron dizilimi yazılır.
2. En büyük katman (en büyük baş kuantum sayısı)
periyodu, son orbital türü bloğu ve değerlik
elektron sayısı grup numarasını verir. Örnek 4:
3. Elektron dizilimi d orbitali ile bitiyorsa hemen
önündeki s orbitali ile sondaki d orbitali değerlik
orbitalidir.
4. Elektron dizilimi d orbitali ile biten elementlerde
değerlik elektron sayısı 8,9 ve 10 ise element 8B,
11 ise 1B, 12 ise 2B grubunda yer alır.

Uygulama 1:
2He, 7N, 12Mg, 18Ar, 21Sc, 23V, 27Co, 30Zn ve 34Se
elementlerinin periyodik tablodaki yerlerini bulunuz.

3
Levent Güzel leguzel@gmail.com
PERİYODİK TABLODA DÜZENLİ
DEĞİŞMELER
Anlatılacak düzenli değişimler bağ grup elementlerini
kapsar.

ATOM YARI ÇAPI

Atomların küre şeklinde olduğu düşünülür ve çap değişik
yöntemlerle ölçülür. Ancak atomların büyük kısmı
boşluktur. Bu nedenle atomun çapını ölçmek pamuk
yumağının çapını ölçmeye benzer. Aslında ölçülen şey
atom çekirdekleri arasındaki uzaklıktır. Bir atomun çapı
Uygulama 2:
bağ yapıp yapmamasına göre yada bağın türüne göre
Aşağıda periyodik tablodan bir kesit verilmiştir. Kesitte
değişiklik gösterir. Atomlar için van der Waals yarı çapı,
yer alan element atomlarının çapını büyükten küçüğe
kovalent yarı çap, metalik ve iyonik yarıçap söz
doğru sıralayınız.
konusudur.
Na Mg

van der Waals yarıçapı kovalent yarıçaptan daha

büyüktür. Uygulama 3:
8O, 15P ve 16S elementlerinin çapını büyükten küçüğe
ATOM YARI ÇAPI NASIL DEĞİŞİR? doğru sıralayınız.
Yarı çap yerine çap
ya da hacim de
kullanılabilir.

Aynı grupta aşağı İYON ÇAPLARI

doğru inildikçe • Bir atom elektron aldıkça elektron başına düşen
atoma yeni bir çekim kuvveti azalır. İyon çapı artar.
katman eklenir.
• Benzer biçimde bir atom elektron verdikçe elektron
Atom çapı artar. başına düşen çekim kuvveti artar. İyon çapı küçülür.
Aynı periyotta • Atomlar, hava yerine elektronlarla dolu balonlar gibi
soldan sağa doğru düşünülebilir. Atom elektron aldıkça şişen bir balon
gidildikçe katman sayısı değişmez. Ancak artan proton gibi çapı büyür. Elektron verdikçe havası boşaltılan
sayısı elektron başına düşen çekim kuvvetinin artmasına balon gibi çapı küçülür.
sebep olur. Atom içe doğru büzüşür. Atom çapı azalır.

Kardan adam modeliyle atom çapındaki değişimi akılda

tutmak daha kolaydır.

Aşağıdaki görseli inceleyiniz

Uygulama 4:
− 2+
9𝐹 , 10𝑁𝑒 ve 12𝑀𝑔 iyonlarının çaplarını büyükten
küçüğe doğru sıralayınız.

4
Levent Güzel leguzel@gmail.com
İYONLAŞMA ENERJİSİ Örnek 5:
Gaz halindeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için
gerekli olan minimum enerjiye iyonlaşma enerjisi (İE) ya
da 1. iyonlaşma enerjisi (İE1) denir.

1 elektronunun kaybetmiş gaz halindeki +1 yüklü iyondan

bir elektron daha koparmak için gereken minimum
enerjiye 2. iyonlaşma enerjisi (İE2) denir.

𝑋(𝑔) + İ𝐸1 → 𝑋 + (𝑔) + 𝑒 −

İE1<İE2<İE3<…
𝑋 + (𝑔) + İ𝐸2 → 𝑋 2+ (𝑔) + 𝑒 −
𝑋 2+ (𝑔) + İ𝐸3 → 𝑋 3+ (𝑔) + 𝑒 −
1. Genel olarak iyonlaşma enerjisi kardan adam
modelinin tersi yönde artar ve azalır.
2. Aynı grupta aşağı inildikçe iyonlaşma enerjisi
azalır.
3. Aynı periyotta sağa gidildikçe iyonlaşma enerjisi
artar. Ancak bu artış düzenli değildir. Artıştaki
düzensizlikler 3 aşağı 5 yukarı ile daha kolay
hatırlanır.
Aynı periyotta iyonlaşma enerjisi değişimi;
𝟏𝑨<𝟑𝑨<𝟐𝑨<𝟒𝑨<𝟔𝑨<𝟓𝑨<𝟕𝑨<𝟖𝑨
İYONLAŞMA ENERJİLERİ VE GRUP NUMARASI
şeklindedir. Bu düzensizliğin sebebi küresel simetridir.
Bir elementin art arda gelen iki iyonlaşma enerjisi
Aşağıdaki grafik atom numarasına göre iyonlaşma arasında en az 5 katlık bir artış varsa son katmanındaki
enerjisinin değişimini göstermektedir. tüm elektronların koparıldığı kopan son elektronun bir alt
katmandan koptuğu var sayılabilir.

Bu yöntemle elementlerin değerlik elektron sayıları (son

katmandaki elektron sayısı) ve grup numarası
belirlenebilir.

Uygulama 6:

Uygulama 5:
7N, 14Si, 15P ve 16S elementlerinin 1. iyonlaşma enerjilerini
büyükten küçüğe doğru sıralayınız. Aşağıdaki soruları yandaki tabloya göre cevaplayınız.

1. X, Y ve Z elementleri hangi gruptadır?

2. Kimyasal özellikleri benzer olan elemenler var

mıdır? Varsa hangisinin atom numarası daha
büyüktür?

5
Levent Güzel leguzel@gmail.com
ELEKTRON İLGİSİ Örnek 6:
Gaz halindeki nötr bir atomun bir elektron alması halinde
meydana gelen enerji değişimidir.

1. Enerji pozitif ya da negatif işaretli olabilir.

𝑋(𝑔) + 𝑒 − + 𝐸İ → 𝑋 − (𝑔) (Negatif elektron ilgisi)

𝑌(𝑔) + 𝑒 − → 𝑌 − (𝑔) + 𝐸İ (Pozitif elektron ilgisi)

2. Genellikle ametallerin elektron ilgisi metallerden

yüksektir.
3. Soy gazların elektron ilgileri düşüktür.
4. Kardan adamın tersi yönde artar ve azalır.
5. Düzenli değişmeyebilir. (Cl’nin elektron F’den
daha yüksektir)

ELEKTRONEGATİFLİK
Bir elementin kimyasal bağdan elektron çekme gücünün
göstergesidir.

1. Kardan adamın tersi yönde artar ve azalır.

2. Soy gazların elektronegatifliği tanımsızdır. Örnek 7:
3. Elektronegatifliği en yüksek element flor (F) dur.
4. Düzenli değişmeyebilir.

METALİK VE AMETALİK AKTİFLİK

Periyodik tabloda 2. periyotta soldan sağa gidilirse
metalle başlanır. Yarı metal, ametal ile davam eder. Soy
gazla sonlanır.

1. Metalik aktiflik soldan sağa doğru azalır.

4A grubunda yukarıdan aşağı inilirse ametalle başlanır.

Yarı metalle devam eder. Metalle sonlanır.

2. Metalik aktiflik yukarıdan aşağı doğru artar.

3. Ametalik aktiflik metalik aktifliğin tersidir.

OKSİDİN ASİDİK YA DA BAZİK ÖZELLİĞİ

1. Metallerin oksitleri genellikle (Na2O, Fe2O3)
baziktir.
2. Ametallerin oksitleri (CO2, SO3) genellikle
asidiktir.
3. Metalik aktiflik artarsa oksidin bazik karakteri de
artar.
4. Ametalik aktiflik artarsa oksidin asidik karakteri
de artar.