GENEL KİMYA

2. HAFTA
1
Potasyumun doğal üç izotopu 39K, 38,963707 akb, 40K 39,963999
,akb ve 41K dir. 39K ve 41K un doğadaki bolluk yüzdeleri, sıra ile
% 93,2581 ve % 6,7302 dir. 41K izotopunun kütlesini bulunuz.
Üç izotopun yüzde bolluk toplamı %100 olduğu için, 40K’in bolluk
yüzdesi; %100-%93,2581-%6,7302 = % 0,0117

Potasyumun ortalama atom kütlesi: 39,0983

39,0983 akb=(0,932581 x 38,963707 akb) + (0,000117 x 39,963999
akb )+( 0,067302 x 41K )
=36,3368 akb + 000468 akb+(0,067302 x 41K)

41K = 40,962 akb

Slid 2 of 19
9.Bölüm
Periyodik Çizelge ve Bazı Atom Özellikleri
İÇİNDEKİLER
1. Elementlerin Sınıflandırılması: Periyodik Yasa ve
Periyodik Çizelge
2. Metaller, Ametaller ve Bunların İyonları
3. Atomlar ve İyonların Büyüklüğü
4. İyonlaşma Enerjisi
5. Elektron İlgisi
6. Manyetik Özellikler
7. Elementlerin Periyodik Özellikleri
3
Elementlerin Sınıflandırılması: Periyodik
Yasa ve Periyodik Çizelge
Periyodik cetvel elementlerin kimyasal ve fiziksel
özelliklerini periyodik olarak gösteren çizelge.

• 1869’da Dimitri Mendeleev ve

Lother Meyer, birbirinden
bağımsız olarak aynı periyodik
yasayı önerdiler.
Elementler artan atom kütlelerine göre
sıralandıklarında kimyasal ve fiziksel bazı
özellikleri periyodik olarak tekrarlanmaktadır.
• Lothar Meyer isimli araştırmacı,

1886 yılında, Mendeleev'den bağımsız olarak, atom

kütlelerine göre bir periyodik tablo oluşturmuş ve "valans

(değerlik, dış kabuk)" kavramını ortaya atmıştı.

Moseley, elementleri atom numarası artışına
göre sıralanmıştır ve yalnızca tam sayı olan
değerler çizelge yer alması olasıdır.
Moseley, x-ışınlarının frekansı ile elementlerin
çekirdeklerindeki yük sayısı ve Mendeleev’in
periyodik çizelgesindeki yerleri arasında bir
ilişkinin olduğunu buldu.
• Günümüzde kullandığımız tablo, yeni elementlerin
de yerleştirilebilmesine olanak tanıyan
Mendeleev'in periyodik tablosudur.
• Ancak ilk halinden farklı olarak, elementler atom
kütlesine değil, atom numarasına göre
düzenlenmiştir.
• Buna göre periyodik tabloda, soldan sağa ve
yukarıdan aşağıya doğru atom numarası artar.
• Sıklıkla, buna paralel olarak bağıl atom kütlesi de
artış gösterir.
• Tablodaki yatay sıralar «periyot», düşey sıralar ise
“grup” olarak adlandırılır.
• Mendeleev’in periyodik çizelgesi sekiz gruptan
oluşmakta ancak modern periyodik çizelgelerde
elementler 18 grup olarak düzenlenmektedir.
• Bir elementin periyot numarası,
o elementin sahip olduğu elektronların bulunduğu en
yüksek enerji seviyesini gösterir.
• Bir elementin grup numarası,
o elementin son yörüngesindeki elektron sayısını
yani değerlik elektronlarını gösterir.
Alkali Metaller Periyodik Tablo Soygazlar

Toprak Alkaliler Baş Grup

Halojenler

Geçiş Metalleri

La
Ac

Lantanit ve Aktinitler
Periyodik Cetvelde Periyot ve Grup Bulma

• Periyodik cetvelde bir elementin periyot ve grubunu

bulmak için o elementin elektronlarının
yörüngesindeki dağılımı yazılır.
• Son yörüngesi periyodunu, son yörüngedeki elektron
sayısı grubunu belirtir.
• Örnek: Atom numarası 11 olan Na elementinin
periyot ve grubunu bulunuz.
• 11 Na : 1s 2 2s2 2p6 3s1

Na : 3. Periyot ve 1A grubundadır.
9.2 Metaller ve Ametaller ve İyonları
• Metaller
– Çoğu metaller ısı ve elektriği iyi iletir.
– Dövülebilir ve tel haline getirilebilir.
– Oldukça yüksek e.n.’na sahiptirler.
• Ametaller
– Isı ve elektriği iletmezler.
– Dövülemez katılardır (kırılgan).
– Bir kısım ametaller oda sıcaklığında gaz
halindedirler.
Metaller soygaz yapısına ulaşabilmek için e- verir,
Ametaller soygaz yapısına ulaşabilmek için e- alır.
• Yarımetaller

- Metal ile Ametaller arasında basamak şeklinde yer alır.

- Her iki grubunda özelliklerini taşırlar.

- Hepsi KN yüksek katıdır.

- B, Si, Ge, As, Sb, Te, Po, At

Elementlerin fiziksel ve kimyasal özellikleri,
esas olarak elektron dağılımları ile özellikle de
değerlik elektronlarının bulunduğu dış kabuk
elektronları tarafından belirlenmektedir.

Baş grup elementlerinin aynı periyotta ve

birbirlerine yakın olan elemanları, farklı
değerlik elektron dağılımına sahip olduğundan
oldukça farklı özelliğe sahiptirler.
P,S ve Cl
Geçiş serisinde içinde, elektron dağılımlarının
farklılığı çoğunlukla iç kabuktadır. Bu nedenle
aynı periyottaki geçiş elementlerinin komşuları
arasında bazı benzerlikler vardır.
Etkin Çekirdek Yükü

Zet çekirdeğin gerçek yükü ile elektronlar tarafından perdelenen

yük arasındaki fark

Periyot boyunca Zet artar, böylece dış kabuk elektronları ile

çekirdek arasındaki çekme etkisi daha kuvvetli olacaktır. Bunun
sonucu olarak atomlar periyot boyunca büzülerek küçülürler
Etkin Çekirdek Yükü

Geçiş serisi boyunca atom yarıçapları çok fazla değişiklik

Göstermemektedir;
Etkin çekirdek yükü periyodik özelliklerin değişiminde çok önemlidir. Etkin
çekirdek yükü büyüdükçe iyonlaşma enerjisi artar. Metalik karakter de
iyonlaşma enerjisinin dolayısıyla etkin çekirdek yükünün bir sonucudur. Bu
yüzden metalik özellikler iyonlaşma enerjisi ile ters orantılı olarak değişir.

Periyodik tabloda bir periyot boyunca soldan sağa doğru gidildikçe iyonlaşma
enerjisi artarken metalik karakter azalır. Bir grup boyunca yukarıdan aşağı
doğru inildikçe iyonlaşma enerjisi azalırken metalik karakter artar. Buna göre
IA grubu elementleri metalik karakteri en yüksek olan gruptur.

Grubun son üyesi fransiyum (Fr) ise metalik karakterin en belirgin olduğu
elementtir. VIIA grubu elementleri ise ametal karakteri yüksek olan gruptur.
Grubun ilk üyesi flor (F) ise ametal karakterin en belirgin olduğu elementtir.
Alkali Metaller
Alkali Metaller (Baş grup metalleri)
• Periyodik cetvelin 1A grubu elementleridir
• Li , Na , K , Rb , Cs , Fr bu grubun elementleridir.
• En yüksek temel enerji düzeylerinde bir elektron vardır.
• Bileşiklerinde (+1) değerlik alırlar.
• Yumuşak, bıçakla kesilebilen, hafif metallerdir.
• Elektrik akımını ve ısıyı iyi iletirler, öz kütleleri düşüktür.
• Erime ve kaynama noktaları diğer metallerden düşüktür.
• Grupta yukarıdan aşağıya doğru erime ve kaynama noktaları
düşer.
• İyonlaşma enerjileri, en düşük olan elementlerdir.
• Tepkime verme yatkınlıkları çok fazladır.
• Doğada daha çok bileşikleri halinde bulunurlar.
Toprak Alkali Metaller
Toprak Alkali Metaller (Baş grup metalleri)

• Periyodik cetveli 2A (2.grup) grubunda yer alan

elementlere toprak alkali metaller adı verilir.
• Be, Mg, Ca, Sr, Ba, Ra bu grubun elementleridir.
• Bileşiklerinde +2 değerliklidirler.
• Isı ve elektrik akımını iyi iletirler.
• Alkali metallerden daha sert olup erime ve kaynama
noktaları daha yüksektir.
• İyonlaşma enerjileri alkali metallerden daha yüksektir.
Soygazlar
Soygazlar

• Periyodik cetvelin 8A (18. grubu) grubu elementleridir.

• He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn bu grubun elementleridir.
• Bir atomun değerlik kabuğunda bulunabilecek max. Elektrona
sahiplerdir. He, (1s2) ve diğer soy gazlarda (ns2np6)
• Kimyasal tepkimeler girmeye yatkın değillerdir.
• Erime ve kaynama noktaları çok düşüktür. Grupta yukarıdan
aşağıya gidildikçe erime ve kaynama noktaları yükselir.
• Doğada çok az bulunurlar.
• İyonlaşma enerjileri, periyotlarında en yüksek olan
elementlerdir.
Halojenler
Halojenler (Baş grup ametal elementleri)
• Periyodik cetvelin 7A (17.grup) grubunda yer alan
elementlerdir.
• F, Cl, Br, I, At, bu grubun elementleridir.
• Bileşiklerinde -1 ile +7 arasında çeşitli değerlikler
alabilirler.
• Ancak F bileşiklerinde sadece -1 değerlik alır.
• Erime ve kaynama noktaları grupta aşağıdan
yukarıya doğru azalır.
• Elektron alma istekleri en fazla olan elementlerdir.
• Tümü renkli, zehirli ve tehlikelidir.
• Element halinde 2 atomlu moleküllerden oluşurlar.
(F2, Cl2 , Br2 , I2 , At2 )
Geçiş Elementleri
Geçiş Elementleri

• Geçiş elementleri değerlik elektronları d orbitallerinde

bulunur ve bu elementler 2A (2.grup) ve 3A (13.grup)
grubu arasında yer alır.
• Periyodik cetvelin 21 atom numaralı skandiyum (Sc)
ile başlayıp 30 atom numaralı çinko (Zn) ile biten sıradaki
elementler ile bunların altında kalan tüm elementler, geçiş
elementleri grubuna girer.
• Erime ve kaynama noktaları çok yüksektir.
• Elektrik akımını ve ısıyı iyi iletirler.
Geçiş Elementleri

• Geçiş elementlerinin farklı değerlikli birçok bileşikleri

vardır. Geçiş elementlerini diğer metallerden
farklandıran özellik yalnız s orbitalinden değil, tam
dolu olmayan d orbitalinin de bileşik oluşturma ile ilgili
olmalarıdır.
• Periyodik cetvelin altına iki sıra halinde yazılan
elementlere İç Geçiş Elementleri (f-blok elementleri)
ya da İç Geçiş Metalleri denir. Lantanitler ve aktinitler
olarak adlandırılır.
9.3 Atom ve İyonların Büyüklüğü
Atom Yarıçapları
• Bir atomda en üst enerji seviyesindeki
elektronların atom çekirdeğine olan ortalama
uzaklığına Ortalama Atomik Yarıçap denir.
• Periyodik cetvelde soldan sağa doğru gittikçe
atom numarası (çekirdek yükü) arttığından en
dıştaki elektron daha çok çekilir, ortalama atomik
yarıçap küçülür.
• Gruplarda ise yukarıdan aşağıya gidildikçe temel
enerji seviyesi arttığından dıştaki elektronlar daha az
çekilir, ortalama atomik yarıçap artar.
Atom Yarıçapları

• Elektron veren atomun yarıçapı küçülür.

• İzotop atomlarda (proton sayıları aynı olan
atomlarda) kütle numarası büyük olan atomun
yarıçapı daha küçüktür.
• Elektron sayıları aynı olan atomlarda proton
sayısı büyük olan atomun yarıçapı daha küçüktür.
• Öncelikle bağ yapmış atomlarla
ilgilendiğimizden, atom yarıçapları, kimyasal
bağlarla bağlı iki atom arasındaki uzaklık olarak
dikkate alınır.
 Kovalent Yarıçap: Tek bir
kovalent bağla bağlanmış
eşdeğer iki atomun çekirdekleri
arasındaki uzaklığın yarısıdır.
Metal Yarıçapı: Kristal
haldeki katı metalde yan yana
bulunan iki atomun çekirdekleri
arasındaki uzaklığın yarısı
olarak belirlenir.
İyon Yarıçapı: İyonik bağla
bağlanmış iyonların çekirdekleri
arasındaki uzaklıktır.
İyon Yarıçapları

Kimyasal tepkimeler sonucunda elektron veren veya alan atomlar,

iyon adını alır.
Elektron verenler katyon(pozitif iyon), alanlar ise anyon(negatif
iyon) olarak adlandırılır.

Katyonlar oluştukları
atomlardan daha küçüktürler.

Eşit sayıda elektron içeren

(izoelektronik) katyonlarda,
iyon yükü fazla olan katyon
boyut olarak daha küçüktür.
İyon Yarıçapları

Anyonlar kendilerini
oluşturan atomlardan daha
büyüktürler.

Eşit sayıda elektron içeren

(izoelektronik) anyonlarda,
negatif yükü fazla olan
anyon boyut olarak daha
büyüktür.
Atom ve İyon Yarıçapları
 Örnek

Büyüklüklerine göre sıralayınız.

F-, Mg2+, Ne, Na+, O2-
 Perdeleme ve Girinim
• Çekirdeğin dış elektronları çekme gücünün iç
elektronlarca engellenmesine perdeleme denir.
Çekirdek yükü (çekirdeğin bir e üzerine etkili olan
yükü) azalır ve Z et değerine iner
s ˃p ˃ d ˃ f
• Etkin çekirdek yükü (Z et ), perdeleme sonucu
değerlik e- larının hissettiği çekirdek yükü
• Çekirdeğin dış e- üzerindeki çekim gücü azaldığında e-
nun bulunduğu orbitalin enerjisi artar.
s <p < d < f
• Elektronların çekirdeğe yaklaşabilme yeteneği; girinim
s ˃p ˃ d ˃ f
9.4 İyonlaşma Enerjisi

✓ Gaz halinde nötral bir atomdan bir elektron

uzaklaştırmak için verilmesi gerekli enerjiye
iyonlaşma enerjisi (I) denir. Kaybedilen elektronlar
atom üzerinde en gevşek konumda olan elektrondur.

✓ Elektronu çekirdekten uzaklaştırmak için enerji

verilmesi gerekeceğinden olay endotermiktir.

✓ Hidrojen dışında diğer bütün atomlardan birden fazla

elektron kopartmak mümkündür.
 • Bir atomdan ilk elektronu koparmak için gerekli olan
• enerjiye, Birinci İyonlaşma Enerjisi (Ii 1) denir:
X(g) + Eİ 1 X+(g) + e-
+1 yüklü iyondan bir elektron koparmak için gerekli enerjiye,
İkinci İyonlaşma Enerjisi denir:
• X+(g) + Eİ 2 X+2(g) + e-

+2 yüklü iyondan bir elektron (üçüncü elektron) koparmak için

gereken enerjiye de; Üçüncü İyonlaşma Enerjisi denir:

X+2(g) + Eİ 3 X+3(g) + e-
İyonlaşma Enerjisi

• Bir atomda kaç tane elektron bulunuyorsa o kadar

iyonlaşma enerjisi vardır.
• Bunlardan en küçüğü birinci iyonlaşma enerjisidir.
• Çünkü ilk kopan elektron yüksüz bir atomdan
kopmaktadır.
• İkinci elektron +1 yüklü bir iyondan koptuğu için bir
elementin ikinci iyonlaşma enerjisi, birinci iyonlaşma
enerjisinden daha büyüktür.
• Atom çapı küçülmekte, elektron koparmak
güçleşmektedir.
İyonlaşma Enerjisi

İyonun yükü arttıkça atom çapı küçülür. İyonlaşma enerjisi

artar. Buna göre de;
EI1 < EI2 < EI3 < EI4
Al(g) Al+(g) + e- I1 = 580 kJ/mol birinci

Al+(g) Al2+(g) + e- I2 = 1815 kJ/mol ikinci

Al2+(g) Al3+(g) + e- I3 = 2740 kJ/molüçüncü

Al3+(g) Al4+(g) + e- I4 = 11,600 kJ/moldördünc

ü
İE (+) işaretli olup endotermiktir (Sistem enerji soğurur)
Atom numarasının fonksiyonu olarak birinci
iyonlaşma enerjileri
✓ Atom yarıçapı arttıkça
iyonlaşma enerjileri azalır.
✓ Elektron dağılımları çok kararlı
olan soy gazların iyonlaşmaları
için, kendilerinden önceki ve
sonraki elementlere göre çok
daha büyük enerji
gerekmektedir.
✓ Tüm gruplarda alkali metaller
en kolay iyonlaşırlar.
İyonlaşma Enerjisi

✓ bir grupta yukarıdan aşağıya inildiğinde atom

yarıçapı arttığından atomların elektron
kaybetmeleri daha kolay olur ve iyonlaşma
enerjisi azalır.
✓ Bir atom elektronlarını ne kadar kolay
kaybederse, metal özelliği o kadar fazladır.
✓ Kaybedilen elektron atom üzerinde en gevşek
konumda olan elektrondur.
 • Bir periyotta soldan sağa doğru çekirdek yükünün
artmasıyla dış tabaka elektronlarının daha çok
çekilmesi iyonlaşma enerjisinin artmasına neden
olur.

Slide 46 of 19
İyonlaşma Enerjisi

737.7 577.6 1012 999.6

1451
7733

12Mg 1s2 2s2 2p6 3s2

13Al 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1

15P 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3

16S 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
Örnek

As, Sn, Br, Sr elementlerinin birinci

iyonlaşma enerjilerinin artışına göre
sıralayınız.
Sr: 5. periyot 2A grubu
Br: 4. periyot 7A grubu
As: 4. periyot 5A grubu
Sn: 5. periyot 4 A grubu
Yarı çapı: Sr˃Sn>As>Br
İyonlaşma enerjisi (I1):Br˃As>Sn˃Sr
Örnek

Aşağıdaki atomların 1. iyonlaşma enerjilerinin

artışına göre sıralayınız.
Sr, Cs, S, F, As
Sr 2A 5 per
Cs 1A 6 per
S 6A 3per
F 7A 2 per
As 5A 4 per

Cs<Sr<As<S<F
 Örnek
Aşağıdaki atomların 1. iyonlaşma enerjilerinin artışına göre
sıralayınız. Sr, Cs, S, F, As
 Örnek
• Aşağıdaki elementlerin metal özelliklerini azalacak yönde
sıralayınız. Sc, Fe, Br, O, Ca, F, Te
9.5 Elektron İlgisi(Eİ), (Affinitesi)

✓ İyonlaşma enerjisi, atomdan bir elektron

uzaklaştırılması için enerji değişimidir.
✓ Diğer taraftan, atoma bir elektron katılması ile
ilgili enerji değişimini inceleyelim;
✓ Flor atomuna bir elektron katılması ile ilgili
termodinamik eşitlik;
F(g) + e- → F- (g) ΔHei= -328 kj/mol
9.5 Elektron İlgisi(Eİ), (Affinitesi)

• Gaz halindeki bir atomun elektron kazanması

sırasındaki entalpi/enerji değişiminin bir ölçüsüdür.

• Periyodik cetvelde soldan sağa, aşağıdan yukarıya

doğru gidildikçe elektron ilgisi artar, çünkü çekim
arttığı için elektronun bağlanması kolaylaşır.
• Elektron artı yüklü çekirdek tarafından
çekileceğinden dışarıya enerji verilir, olay
ekzotermiktir.
9.5 Elektron İlgisi(Eİ), (Affinitesi)

• Gaz halindeki bir atomun elektron kazanması

sırasındaki entalpi/enerji değişiminin bir ölçüsüdür.

• Periyodik cetvelde soldan sağa, aşağıdan yukarıya

doğru gidildikçe elektron ilgisi artar, çünkü çekim
arttığı için elektronun bağlanması kolaylaşır.
• Elektron artı yüklü çekirdek tarafından
çekileceğinden dışarıya enerji verilir, olay
ekzotermiktir.
Elektron İlgisi (Affinitesi)

• Atomlara birden fazla elektron da ilave edilebilir.

• Ama ikinci elektron ilavesi endotermiktir.
• Elektron ilgileri de, iyonlaşma enerjilerinde olduğu
gibi atomun büyüklüğü ile ilişkilidir, bunun nedeni,
elektron atoma yaklaştıkça çekirdek yükünün
artmasıdır.
• Bu nedenle periyodik tablodaki elementlerin elektron
ilgileri sağa ve yukarı doğru gidildikçe artar.
Birinci Elektron İlgisi
İkinci Elektron İlgisi

O(g) + e- → O-(g) Eİ1 = -141 kj/mol

O-(g) + e- → O2-(g) Eİ2 = +744 kj/mol
Pozitif elektron ilgisine örnek, ametal atomları tarafından ikinci
elektronun alınmasıdır. Burada eklenen elektron nötür bir atoma değil
negatif bir iyon yaklaşmaktadır. Elektron ile iyon arasında güçlü bir
itme olur ve sistemin enerjisi artar. Böylece, oksijen gibi bir element
için birinci elektron ilgisi negatif iken ikincisi pozitiftir.

Eİ2 nin yüksek pozitif değeri, gaz halinde O2- nin oluşma şansının pek
olmadığını gösterir. Bununla birlikte, O2- iyonu, MgO(k) gibi iyonik
bileşiklerde bulunabilmektedir. Ancak, bunların oluşumu, enerji
açısından olabilir nitelikle diğer işlemlerle yürümektedir.
Elektronegatiflik

• Elektronegatiflik, bir kimyasal bağda atomun

elektronları çekme yeteneği (çekme kapasitesi)
olarak tanımlanır.
• Elektron ilgisi arttıkça elektronegatiflik artar.
• Elektron ilgisi fazla olan elementler daha
elektronegatiftir.
• Bilinen en elektronegatif element flordur (F).
• Elektronegatiflik periyodik cetvelde soldan sağa,
aşağıdan yukarıya doğru artar.
 9.6. Manyetik Özellikler

• Diyamanyetik bir atom ya da iyonda tüm elektronlar

eşleşmiştir ve bunlar birbirinin manyetik etkilerini yok ederler.
• Diyamanyetik bir tanecik manyetik alandan çok az etkilenir.

• Paramanyetik bir atom ya da iyon eşleşmemiş elektronlara

sahiptir ve birbirlerinin manyetik etkilerini yok etmezler.
• Eşleşmemiş elektronlar manyetik alanı etkileyerek, bir dış
manyetik alan etkisiyle, atom ya da iyonların birbirlerini
çekmelerine sebep olurlar.
• Ne kadar çok eşleşmemiş elektron varsa, çekme etkisi o denli
kuvvetli olur.
Paramanyetik
 Örnek

Aşağıdakilerden hangisinin paramagnetik ya da

diamagnetik olmasını beklersiniz
a) Na atomu
b) Mg atomu
c) Cl- iyonu
d) Ag atomu
 Örnek

Aşağıdakilerden hangisinin paramagnetik ya da diamagnetik olmasını

beklersiniz
 Örnek

Cr2+ ve Cr3+ dan hangisi daha çok eşleşmemiş elektrona

sahiptir.
Örnek
 Örnek
Aşağıdaki elektron dağılımlarını yazınız.
Rb+, Br-, O2-, Ba2+, Zn2+
 Örnek
Atom yarıçaplarını karşılaştırınız.
As, Br
Sr, Mg
Ca, Cs
 Örnek
K, Mg, Ga, Si, As, S elementlerinden hangisi aşağıdaki iyonlaşma enerjilerine
sahip olabilir.
I1= 735 kj/mol
I2=1445 kj/mol
I3=7730 kJ/mol
Mg
19K = 1 A
12 Mg= 2A
31 Ga= 3A
14 Si= 4A
33 As= 5A
16 S= 6A