letkenler ve Yaltkanlar

Hazrlayan: Ali Han Gnaydn

 Yeryzndeki

btn maddeler atomlardan olumutur. Atom ise ortada bir ekirdek ve bunun etrafndaki deiik yrngelerde hareket eden elektronlardan olumaktadr. elektrik ykne sahiptirler.Bir etkime yolu ile atomdan ayrlan elektronlarn bir devre ierisindeki hareketi, elektrik akmn oluturur. Elektronlarn her madde ierisindeki hareketi ayn deildir.

Elektronlar,negatif

Elektrik Akm
Elektrik

yklerinin hareketine elektrik akm denir. Eer ykl paracklar (elektronlar, protonlar, iyonlar...) hareket ediyorsa, elektrik akm var demektir. Elektrik ykleri kat cisimlerde (rnein kablolarda) serbest elektronlarn hareketi ile oluur.Kat madde iinde pozitif ykler hareketsizdir. Svlarda ve gazlarda ise hem pozitif hem de negatif iyonlar hareket eder. Fakat her durumda akmn yn pozitif yklerin yn veya negatif yklerin hareket ynnn tersi olarak alnr.

Elektron dizilimi: Uyarlmam bir atomdaki elektronlarn konumlarn gsterir. Elektron dizilimi bir atomun kararllk, iletkenlik gibi zellikleri hakknda bilgi verir. Bir elementin periyodik tablodaki yerine bakarak o elementin elektron dizilimi de anlalabilir.

Elektron hareketine gre maddeler e ayrlr: letkenler Yaltkanlar Yar iletkenler

letkenler:Bir maddenin iletkenliini belirleyen en nemli

faktr, atomlarnn son yrngesindeki elektron saysdr.Bu son yrngeye Valans Yrnge, zerinde bulunan elektronlara da Valans Elektron denir.Valans Elektronlar atom ekirdeine zayf olarak baldr.Valans yrngesindeki elektron says 4 ten kk olan maddeler iletkendir.

letkenlerin balca zellikleri: Elektrik akmn iyi iletirler. Atomlarn d yrngesindeki elektronlar atoma zayf olarak baldr. Is, k ve elektriksel etki altnda kolaylkla atomdan ayrlrlar. D yrngedeki elektronlara Valans Elektron denir. Metaller, baz sv ve gazlar iletken olarak kullanlr. Metaller, sv ve gazlara gre daha iyi iletkendir. Metaller de, iyi iletken ve kt iletken olarak kendi aralarnda gruplara ayrlr. Atomlar 1 valans elektronlu olan metaller, iyi iletkendir. Buna rnek olarak, altn, gm, bakr gsterilebilir. Bakr tam saf olarak elde edilmediinden, altn ve gme gre biraz daha kt iletken olmasna ramen, ucuz ve bol olduundan, en ok kullanlan metaldir. Atomlarnda 2 ve 3 valans elektronu olan demir (2 d elektronlu) ve alminyum (3 d elektronlu) iyi birer iletken olmamasna ramen, ucuz ve bol olduu iin gemi yllarda kablo olarak kullanlmtr.

 Yaltkanlar:

Yaltkan maddelerin atomlarnn valans yrngelerinde 8 elektron bulunur.bu tr yrngeler doymu yrnge snfna girdii iin elektron alp verme gibi bir istekleri yoktur.Bir elektrik akm tayabilecek serbest elektronlar da yoktur.

Yaltkanlar yle snflandrlabilir; Tabi yaltkanlar, Tabi organik yaltkanlar, Kat sentetik yaltkanlar, Sv yaltkanlar,

Gaz yaltkanlar.

Kat sentetik yaltkanlar, tabi reine, sentetik reine, kauuk, selloz veya silisli olabilir. Teknik elektrik birlii, elektrik makinelerinin yapmnda kullanlan yaltkanlarn snflandrlmasn standartlatrmtr. O snf : Ne ya emdirilmi ne de yaa daldrlm pamuk, ipek, kat ve benzeri organik maddeleri kapsar. A snf : Ya emdirilmi veya yaa batrlm pamuk, ipek, kt ve buna benzer organik maddeleri, ayrca emaye telin kaplamasn ierir. B snf : ine bir miktar topaklatrc madde katlm mika, amyant veya buna benzer organik maddeli yaltkanlar kapsar. C snf : Topraklatrc madde katlmam mika, porselen, cam, kuvars ve benzeri maddeleri ierir.

 Yar

iletkenlerle yaltkanlar arasnda kalan maddelerdir.Normal durumda yaltkan olan bu maddeler s, k, manyetik etki, elektriksel gerilim gibi d etkiler uygulandnda bir miktar valans elektronlar harekete geerek iletkenleirler. Uygulanan bu d etkiler kalktnda yar iletkenler tekrar yaltkan hale dner.Bu da elektronikte youn olarak kullanlmalarn salar. Yar iletkenlerin valans yrngelerinde 4 elektron vardr. Yar iletkenler germanyum, silisyum, selenyum gibi elementler olabildii gibi bakr oksit, galyum arsenid, kurun slfr gibi bileiklerde olabilirler. Tm yar iletkenler son yrngelerindeki elektron saysn 8e karma abasndadrlar.

letkenler: Elektrik iletkenlii bakmndan

Yar iletkenli elektronik devre elemanlarnda daha ok silisyum kullanlr. Silisyum ve Germanyum devre eleman retiminde saf olarak kullanlmaz. Bu maddelere katk katlarak Pozitif ve Negatif maddeler elde edilir. Pozitif (+) maddelere P tipi, Negatif (-) maddelerede N tipi maddeler denir. N tipi yar iletken: Arsenik maddesinin atomlarnn valans yrngelerinde 5 adet elektron bulunur. Silisyum ile arsenik maddeleri birletrildiinde, arsenik ile silisyum atomlarnn kurduklar kovalent badan arsenik atomunun 1 elektronu akta kalr. Bu sayede birleimde milyonlarca elektron serbest kalm olur. Bu da birleime Negatif Madde zellii kazandrr. N tipi madde bir gerilim kaynana balandnda zerindeki serbest elektronlar kaynan negatif kutbundan itilip pozitif kutbundan ekilirler ve gerilim kaynann negatif kutbundan pozitif kutbuna doru bir elektron ak balar.

Bor maddesininde valans yrngesinde 3 adet elektron bulunmaktadr. Silisyum maddesine bor maddesi enjekte edildiinde atomlarn kurduu kovalent balardan bir elektronluk eksiklik kalr. Bu eksiklie "Oyuk" ad verilir. Bu elektron eksiklii, karma "Pozitif Madde" zellii kazandrr. P tipi maddeye bir gerilim kayna balandnda kaynan negatif kutbundaki elektronlar p tipi maddeki oyuklar doldurarak kaynan pozitif kutbuna doru ilerlerler. Elektronlar pozitif kutba doru ilerlerken oyuklarda elektronlern ters ynnde hareket etmi olurlar. Bu kaynan pozitif kutbundan negatif kutbuna doru bir oyuk hareketi salar

P Tipi yar iletken:

KAYNAKLAR
Elektronik.nurtopu.com Onlinefizik.com Wikipedia.org