3.2.3. Yarı iletken dedektörleri Gazlı dedektörler birçok radyasyon türü için verimli değildir.

Çünkü
radyasyonun gaz içindeki menzili katılara göre çok fazladır. Radyasyonun iyi soğurulması için katı
yapıda dedektörlere ihtiyaç vardır. Verimli bir dedektör için, yapımında kullanılan malzemenin iki
önemli şartı sağlaması gerekir. Birinci şart: Yeterli elektron birikimi için yüksek elektrik alana
dayanırken, radyasyon olmadığında da akım geçirmemesi gerekir. Bu şart malzemenin yalıtkan
olmasını gerektirir. İkinci şart: Gönderilen radyasyon malzemenin atomlarından kolayca elektron
sökebilmelidir. Bu şart ise malzemenin iletken olmasını gerektirir. Bu şartlarda kullanılacak en ideal
malzeme bir yarı iletken olacaktır. En çok kullanılan yarı iletkenler germanyum ve silisyumdur. Yarı
iletkenler normalde elektriği iletmeyen materyallerdir, çünkü bunların kristalleri akımı taşımak için
serbest yüklenmiş tanecikleri yeterince içermezler. Fakat kristaldeki atomlar iyonlaştığı zaman
iletkenlik kazanırlar (Knoll, 1989)

Yarı iletkenler p ve n tipi yarı iletkenler olarak ikiye ayrılır. Travelent (dört değerlikli) yapıdaki silikon
kristaline pentavelent (beş değerlikli) yapıdaki fosfor eklenirse, fosfor atomu kristal örgü içerisindeki
bir silikon atomunun yerini alacaktır. Bu safsızlık atomunun beş değerlikli olması sebebiyle, dört
tanesi silikonla kovalent bağ yaparken bir tanesi boşta kalacaktır. Bu tip negatif yük taşıyıcılarının yani
elektron fazlalığına sahip verici durumdaki yarı iletkenlere n-tipi yarı iletken denir. Eğer silikon
atomuna üç değerlikli bir safsızlık atomu katılırsa bu durumda bir silikon atomunun bağı aynı valans
bandındaki elektronun iletim bandına geçmesi sonucu oluşan deşik gibi bir boşluk oluşturacaktır. Bu
tip alıcı durumdaki yarı iletkenlere p-tipi yarı iletken denir. Yarı iletken dedektörlerinin çalışma
prensibini sahip oldukları deşik ve elektron miktarları belirler. Germanyum veya silisyumdan yapılmış
n ve p tipi iki yarı iletken birbirine temas ettirilirse hareket eden yükler temas yüzeyi civarında birleşip
nötrleşecektir. Bu durumda temas yüzeyi civarında yüksüz bir katman oluşturacaktır. Katıhal
dedektörlerinin hassas hacmini oluşturan bu katmana boşaltılmış katman denir. Bu katmandan geçen
iyonize radyasyon elektron-deşik çiftleri oluşturacaktır. Uygulanan elektrik akımı sayesinde bu yükler
süpürülerek dış devrede bir akım olacaktır. Bu da yük direnci üzerinde bir puls oluşturacaktır. Yarı
iletkenlerin bu çalışma prensibi şematik olarak Şekil 3.5’te gösterilmiştir. Yarı iletken dedektörler
genellikle gama spektrometrelerinde radyo çekirdekleri ayırt etmek için kullanılır. Farklı radyasyon
enerjilerini de çok iyi ayırt eder. Yarı iletken dedektörlerin avantajları şunlardır: Çok düşük ölü
zamana sahip olmaları nedeniyle çok yüksek sayma hızına sahiptirler. Dedektör cevabı, iyonlaştırıcı
parçacıkların boşaltılmış tabakada bıraktıkları enerji ile orantılıdır. Yüklü parçacıklar için çok iyi enerji
ayırma kabiliyetine sahip olan yarı iletken dedektörler parçacık spektrometresi için uygundur.
Yaklaşık 25 – 300 V gibi çok düşük voltajlarda çalışır (TAEK, 1985).

1
2