Tüm Ayt Tekrar - Asıl

AYT KİMYA
GENEL TEKRAR
ATOM
5%
ORGANİK PERİYODİK SİSTEM GAZ
31% 11% 6%
ÇÖZELTİ
10%
ENERJİ
6%
ELEKTROKİMYA
9% KÇÇ DENGE
ASİT BAZ
ORGANİĞE 3% 6% 5%
GİRİŞ
4%
HIZ
4%
https://www.youtube.com/c/paraksilenkimya
www.youtube.com/paraksilenkimya
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
instagram.com/paraksilen
1.4dimetilbenzen@gmail.com
SPEKTRUM BOHR ATOM MODELİ

▶ Bir delikten giren güneş ışığı (beyaz ışık) prizma- Bohr atom modeli ilk defa yörüngelerden bahseden
dan geçip fotoğraf filmine düşürüldüğünde kırmı- modeldir, bu modele göre:
zıdan mora kadar bir dizi renge ayrılır. İlk olarak ▶ Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıkta ve
Newton’un keşfettiği bu renk dizesine spektrum belirli enerjiye sahip yörüngelerde bulunur. Bu
Paraksilen Kimya
denir yörüngelere enerji düzeyi (seviyesi), katman
▶ Bu spektrum sürekli spektrumdur yani tüm görü- veya kabuk denir
nür bölge renkleri vardır. ▶ Enerji düzeyi bir tam sayı ile belirtilir. Çekir-
değe en yakın enerji düzeyi 1 olmak üzere sayı
(n = 1, 2, 3, 4...) veya harflerle (n=K, L, M, N...)
ifade edilir.
▶ Güneş ışığı prizmadan geçirilmeden önce bir ▶ Çekirdeğe en yakın kabuk minimum, en uzak-
gazın içerisinden geçirilirse gaz ışık enerjisinin bir taki kabuk maksimum enerjiye sahiptir.
bölümünü gaz absorblar (emer, absorption;em- ▶ Temel hâlde atom kararlıdır ve ışın yaymaz.
me). ▶ Elektronun dışarıdan enerji alarak daha yüksek
enerji düzeyine geçmesine atomun uyarılmış
Paraksilen Kimya
▶ Bu durumda spektrumda gazın emdiği bölgelerde

siyah çizgiler oluşur. Bu tip spektruma absorbsi- hâli denir.
yon spektrumu denir. ▶ Atom uyarılmış hâlde kararsızdır. Kararlı olmak
için düşük enerjili temel hâle geçer. Temel hâle
geçerken aldığı enerjiyi ışıma olarak geri verir.
▶ Yayılan ışığın enerjisi, iki enerji düzeyi arasın-
daki enerji farkına eşittir.
BOHR ATOM MODELİ’NİN SINIRLILIKLARI
▶ Isıtılan bir gazdan çıkan ışınlar fotoğraf filmine ▶ Bohr atom modeli yalnızca 1H, 2He+ , 3Li2+ gibi
düşürülürse siyah bir film üzerinde yer yer renkli tek elektronlu taneciklerin spektrumlarını
çizgiler oluşur. Bu spektruma emisyon (yayma) açklayabilmiştir.
Paraksilen Kimya
spektrumu denir. ▶ Atom spektrumlarında bazı çizgilerin parlak,

bazı çizgilerin daha soluk olduğunu açıklaya-
mamıştır.
▶ Fizik kurallarına göre çekirdek çevresindeki
dairesel yörüngede belirli hızla dönen elektron-
ların çekirdeğe düşmesi gereklidir, Bohr bunun
sebebini açıklayamamıştır.
▶ Absorbsiyon spektrumu ve emisyon spektrumun- ▶ Bohr elektronların neden belirli enerjiye sahip
daki çizgiler atom için kararkteristiktir ve hep yörüngelerde bulunması gerektiğini, yörüngele-
aynı yerde çıkar. Bir atomun absorbsiyon spektru- re arasında neden bulunamayacağını açıklaya-
mu ile emisyon spektrumunu üst üste çakıştırılır- mamıştır.
Paraksilen Kimya
sa sürekli spektrum elde edilir. MODERN ATOM MODELİNİN GELİŞİMİNE

KATKIDA BULUNAN BİLİM İNSANLARI.
▶ James Clerk Maxwell --> elektromanyetik ışıma
▶ Max Planck --> Enerjini kuantlı oluşu
▶ Albert Einsetin --> Fotoelektrik olay
▶ Louis De Broglie --> Elektronun dalga özelliği
▶ Werner Heisenberg --> Belirsizlik ilkesi
▶ Erwin Schrödinger --> Schrödinger denklemi
2
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
Enerji
Paraksilen Kimya
1
3
KUANTUM SAYILARI
1. Baş Kuantum Sayısı;
0
▶ n ile gösterilir ve elektronun çekirdeğe olan 1
ortalama uzaklığını belirler. 2
▶ Enerji düzeyi veya kabuk olarak da adlandırılır
▶ 1,2,3,4,5,... gibi tamsayılarla veya K,L,M,N,O,... 0
Paraksilen Kimya
gibi harflerle gösterilir.

▶ Elektronun bulunduğu temel enerji seviyesidir. 1 0
2. Açısal Momentum (Yan, İkincil) Kuantum

Sayısı;
▶ l ile gösterilir
▶ Orbitalin şeklini ve bir enerji düzeyinde kaç

tane alt enerji düzeyi olduğunu belirler.
▶ Başkuantum sayısı ile beraber orbitalin enerji-

Paraksilen Kimya
sini belirler.
▶ n. enerji düzeyinde açısal momentum kuan-

tum sayısı en fazla (n-1) olabilir. Yani:
n=1. enerji düzeyinde l= 0 olur
n=2. enerji düzeyinde l= 0 ve 1 olur.
n=3. enerji düzeyinde l= 0,1 ve 2 olur. ▶ Orbitallerin şekli her yörüngede aynıdır yani l=O
n=4. enerji düzeyinde l= 0,1,2 ve 3 olur. değerinde olan s orbitali her yörüngede küresel-
dir.
▶ Açısal momentum kuantum sayısı genellikle ra- ▶ Orbitallerin büyüklüğü ise her yörüngede farklı-
kam ile değil harf ile gösterilir: dır. Çekirdeğe en yakın enerji düzeyindeki (n=1)
Paraksilen Kimya
0 yerine s (sharp) orbitaller çekirdek trarafından çok çekildiği için

1 yerine p (principal) hacimce küçüktür, enerji düzeyi arttıkça orbital
2 yerine d (diffuse) büyür.
3 yerine f (fundamental) ▶ Yani 2. enerji seviyesindeki s orbitali 1. enerji
seviyesindeki s orbitalinden hacimce daha büyük-
tür.
▶ Orbitalin hacimce daha büyük olması daha çok
elektron almasını sağlamaz, s orbitali tüm enerji
seviyelerinde aynı sayıda elektron alır.
3
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
3. Manyetik Kuantum Sayısı;

▶ ml ile gösterilir.
▶ Manyetik kuantum sayısı alt enerji düzeyinde
kaç tane orbital olduğunu ve bu orbitallerin s2
hangi yönlerde olduğunu belirleyen kuantum (l=0)
Paraksilen Kimya
O
sayısıdır.
▶ ml -l ile + l arasındaki tam sayı değerlerini alır. p 6
(l=1)
-1 O +1
d10
(l=2) -2 -1 O +1 +2
f14
(l=3) -3 -2 -1 O +1 +2 +3
Paraksilen Kimya
Enerji 4. Spin Kuantum Sayısı;

▶ ms ile gösterilir.
4 ▶ Elektronun dönüş yönünü belirtir.
-2 -1 0 +1 +2
▶ Her orbitale giren iki elektrondan birinin spini
0 +1/2 diğerinin ise -1/2 dir.
-1 0 +1
3
0
2 -1 0 +1
Paraksilen Kimya
-1/2 +1/2 -1/2

0 ve
+1/2
1
0
ELEKTRON DİZİLİMİ
▶ Her bir manyetik kuantum sayısı bir orbitale ▶ AUFBAU kuralına göre elektronlar düşük ener-
karşılık gelir, yani s alt enerji düzeyi 1 orbital- jili orbitalden başlayarak yerleşir, düşük enerjili
den, p alt enerji düzeyi 3 orbitalden, d alt enerji orbitali doldurmadan yüksek enerjili orbitale
düzeyi 5 orbitalden f alt enerji düzeyi 7 orbital- geçmezler.
den oluşur. ▶ Bir orbitalin enerjisi (n+l) değeri ile doğru oran-
▶ Her bir orbital bir çember veya kare ile gösteri- tılıdır.
Paraksilen Kimya
lir. ▶ (n+l) değeri aynı olan orbitallerin enerjisi n değe-

ri ile doğru orantılı olarak artar.
▶ Bir orbital birbirine zıt yönde dönmek şartı ile

en fazla iki elektron alabilir.
▶ Bu nedenle yarı dolu orbital veya şeklin-
de gösterilir.
▶ Tam dolu orbital ise veya şeklinde gös-
terilir.
4
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
▶ Yani aufbau kuralına göre elektronlar yukarıdaki
sıra ile dolmalıdır, yukarıdaki sıra aynı zamanda
orbitallerin enerji sıralamasıdır.
Mg : 1s2 2s2 2p6 3s2
12
Paraksilen Kimya
V : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3
23
▶ HUND kuralına eş enerjili orbitallere elektron İzoelektronik Tanecikler

yerleşirken öncelikle her bir orbitale aynı spinli bir ▶ Elektron sayısı ve dizilimi aynı, proton sayısı
elektron yerleştirilir. farklı taneciklerdir
▶ Eş enerjili orbitallerin tamamı yarı dolu hale ▶ Proton sayısı farklı olduğu için farklı elemente
geldikten sonra zıt spinli ikinci elektronlar yerleş- aitlerdir ve kimyasal özellikleri farklıdır.
tirilir. ▶ Aynı dizilime sahip odlukları için kimyasal
Örneğin p1 ‘in olası elektron yerleşimleri: özellikleri birbirine benzer ancak aynı değil
farklıdır.
▶ Katyonların izoelektronik olma durumunda
şekillerinden herhangi biri gibi olabilir. yanda belirttiğimiz dizilim kurallarına dikkat
Paraksilen Kimya
p2’ nin elektron yerleşimi ise: edilmelidir;
şekillerinden herhangi biri gibi olabilir ancak p2 yerle-

şimi: şeklinde veya şek-
linde olamaz.
Küresel Simetri
DİKKAT ▶ Orbitallerin uzayda eşdeğer kullanımıdır.
• Pauli ilkesine göre bir atomda herhangi iki elekt- ▶ Bir atomun son orbitali tam dolu veya yarı dolu
ronun 4 kuantum sayısının 4ü de aynı olamaz! ise o atom küresel simetriktir.
Paraksilen Kimya
• Bu nedenle aynı orbitale giren iki elektronun baş ▶ Küresel simetrik atom, küresel simetrik olmaya-
kuantum sayısı, açısal momentum kuantum sayı- na göre daha kararlıdır ve elektronunu daha sıkı
sı, manyetik kuantum sayısı aynı olduğu için spin çeker.
kuantum sayısı farklı olmak zorunadır. ▶ Küresel simetri iki yerde elektron diziliminde
istisna oluşmasına sebep olur;
S2d4 ile biten atom s1d5 olarak
İyonların Elektron Dizilimi S2d9 ile biten atom s1d10 olarak dizilir.
▶ Elementlerin periyodik tablodaki yerleri bulunur-
ken iyon dizilimi yapılmaz, nötr dizilim yapılılr Dikkat edilmesi gereken aynı durum s ile p arasında
▶ Negatif iyonların elektron dizilimi sorulduğunda olmaz. Yani s1p6 diye bir dizilim sözkonusu değildir,
doğrudan elektron sayısı dizilir. doğru olanı s2p5’tir.
Paraksilen Kimya
F- : 1s2 2s2 2p6 Uyarılma

9
▶ Elektronun bulunduğu konumdan daha üst
▶ Pozitif yüklü iyonlarda (özellikle atom numarası enerjili konuma geçmesine uyarılma denir.
20’den büyükse) nötr haldeki elektron dizilimi yapı- ▶ Uyarılmış atom;
lıp, element kaç elektron vermişse o kadar elektron Kararsızdır
silinir. Yüksek enerjilidir
▶ Bir element elektron verirken en dıştaki (çekirdeğe Elektronunu daha kolay verir
en uzak olduğundan dolayı) yörüngeden verir; Fiziksel özelliği değişmiştir
5
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
PERİYODİK SİSTEMDE YER BULMA PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ
ATOM YARIÇAPI
Değerlik Orbitali ve Değerlik Elektronları
• Bir A grubu elementi için (elektron dizilimi s veya A R T A R
p ile biten atomlar için) en yüksek enerji düzeyin-
Paraksilen Kimya
• Bir elementin yörünge sayısı onun periyot
deki orbitallerine değerlik orbitalleri, değerlik orbi-
numarasını verir. Bu nedenle periyodu bü-
tallerindeki elektronlara değerlik elektronları denir. A
yük olanın yörünge sayısı dolayısıyla ato-
• B grubu elementleri için (elektron dizilimi d ile bi-
mun çapı da büyüktür.
ten atomlar için) ise değerlik orbitalleri ns ile (n-1) R
• Aynı periyottaki elementlerden proton sayısı
d orbitalleridir.
fazla olan (yani sağda olan) elektronlara T
• Değerlik elektronları en yüksek enerji düzeyindeki
daha fazla çekim uygulayacağı için proton
elektronlar olduğundan atom çekirdeğinin çekim A
sayısı fazla olan elementin çapı küçüktür.
gücünden daha az etkilenir.
• Farklı periyottaki elementlerde sol veya sağ-
• Tepkimeye katılan, kimyasal bağ oluşturan; bağ R
da olmasına bakılmaz periyodu büyük olan
oluşturmak için alınan, verilen, ortaklaşa kullanılan
elementin çapı da büyük olur.
elektronlar değerlik elektronlarıdır.
Paraksilen Kimya
• Bu nedenle aynı değerlik elektron sayısına sahip

olan elementler, benzer kimyasal özellikleri göste-
rir. ATOMİK YARIÇAP Atomik Yarıçap
• Periyodik sistem bu özellikler göz önünde bulun- 0,53 Å
• Atom çekirdeğinden en dış
durularak düzenlendiği için elementin değerlik katmandaki elektrona olan
elektronunun sayısı periyodik sistemdeki grup uzaklıktır. +
numarasını verir. • Hidrojenin atomik yarıçapı
• Elementlerin bulunduğu en yüksek enerji düzeyi 0,53 Å dır.
ise periyodik sistemdeki periyodunu belirtir.
KOVALENT YARIÇAP
Kovalent Çap
YER BULMADA İSTİSNALAR • Birbiri ile kovalent bağ yapmış 0,74 Å
Paraksilen Kimya
▶ He : 1s2 Helyum gazı soygaz olduğu için aynı iki atom çekirdeği arasın-
2
değerlik elektron sayısı 2 olmasına rağmen daki mesafenin yarısıdır
• Hidrojenin kovalent yarıçapı + +
8A grubundadır.
▶ Periyodik sistemde 3 tane 8B grubu vardır, 0,37 Å dır.
bunların elektron dizilimleri s2d6 , s2d7 ve s2d8
ile sonlanır. VAN DER WAALS YARIÇAPI
▶ Küresel simetriden dolayı s1d10 ile sonlanan • Birbirine bağlı olmayan iki atomun en yakın çe-
elementler 1B grubundadır. kirdekleri arasındaki uzaklığın yarısıdır.
▶ s2d10 ile biten elementler 2B grubundadır. • Hidrojen atomunun Van der Waals yarıçapı 1,20
Å dır.
Paraksilen Kimya
+ +
6
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
İYONİK YARIÇAP İYONLAŞMA ENERJİSİ

• İyonik yarıçap, iyonik bağlı bileşikteki bir iyo-
nun yarıçapıdır. • Gaz haldeki bir elementin son yörüngesindeki 1
• İyonik bağlı bileşiklerde iyonlar aynı büyük- elektronu koparabilmek için, elemente verilmesi
lükte değildir. Bu nedenle iyon yarıçapı iyonlar gereken enerjiye iyonlaşma enerjisi denir.
Paraksilen Kimya
arasındaki uzaklığın yarısı değildir.
X(g) + İE1 g X+(g) + 1e-
Ca atomu Yarıçapı O atomu Yarıçapı Ca2+ İyon Yarıçapı • Bir elementten 1 elektron kopardıktan sonra ikinci
1,75 Å 0,75 Å 1,0 Å elektronu (iki elektronu değil) koparmak için veril-
mesi gereken enerji 2. İyonlaşma enerjisidir;
+ + +  + +
X+(g) + İE2 g X2+(g) + 1e-
O2- İyon Yarıçapı
1,40 Å
• Aynı mantıkla 6. İyonlaşma enerjisi 5 elektron
METALİK ÖZELLİK kopardıktan sonra altıncı elektronu koparmak için
Paraksilen Kimya
verilmesi gereken enerjidir.

A R T A R A
• Metaller elektron verme eğilimi yüksek olan R X5+(g) + İE6 g X6+(g) + 1e-
elementlerdir. T
• Bir elementin kolay elektron verebilmesi için • Bir element elektron verdikçe geri kalan elektron-
A larına uyguladığı elektron başına çekim arttığı için
çapının büyük olması gereklidir.
R geri kalan elektronları koparmak güçleşir.
A AMETALİK ÖZELLİK
• Yani ardışık gelen iyonlaşma enerjileri daima artar;
R İE1 < İE2 < İE3 < İE4 < İE5 < İE6 <….
T • Ametaller elektron alma eğilimi yüksek olan
Paraksilen Kimya
elementlerdir. • Bir elementten 2 elektron koparmak istiyorsak bi-

A
• Bir elementin kolay elektron alabilmesi için rinci iyonlaşma enerjisi ve ikinci iyonlaşma enerji-
R çapının küçük olması gereklidir. sinin toplamı kadar enerji vermemiz gerekir. Aynı
şekilde 6 elektron koparmak istiyosak ilk 6 iyon-
A R T A R
laşma enerjisinin toplamı kadar enerji vermemiz
gerekir.
X(g) + Q g X2+(g) + 2e- Q = İE1 +İE2
• Bir elemente enerji vererek tüm elektronlarını

koparabiliriz bu nedenle bir elementin nötr haldeki
Paraksilen Kimya
elektron sayısı yani atom numarası kadar iyonlaşma

enerjisi vardır
Element İE1 İE2 İE3

1
H 1312 - -
2
He 2372 5250 -
7
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
• Element son yörüngesindeki elektronları

verince soygaza benzeyeceği için elektron
vermesi güçleşir. Bu nedenle element soygaza
benzediği anda iyonlaşma enerjisinde aşırı
artış gözlenir;
Paraksilen Kimya
ELEKTRON İLGİSİ
• Tablodaki elementler incelendiğinde sodyu-
mun 1. İle 2. İyonlaşma enerjileri arasında • Gaz halindeki nötr bir atomun bir elektron
yaklaşık 9-10 kat artış vardır. Bu sodyumun 1A alması sırasında gerçekleşen enerji değişi-
A
grubunda olması nedeniyledir. İlk elektronunu mine elektron ilgisi denir.
Paraksilen Kimya
verince soygaza benzeyen soydum 2. Elektronu R • Elektron ilgisi genellikle ekzotermiktir

soygaz düzenine ulaştığı için çok zor vermiştir. X(g) + e- g X-(g) + Eİ
• Aynı şekilde alüminyumun 3. İyonlaşma ener- T • Bir element elektronu ne kadar çok çekiyor-
jisi ile 4 iyonlaşma enerjisi arasında aşırı bir sa o kadar çok almak isteyeceği için elektron
A
artış vardır. Bunun sebebi alüminyumun 3A ilgisi çap ile ters orantılı olarak artar.
grubunda olmasıdır. 3 elektron verince soyga- R • Soygazların elektron ilgisi yoktur.
za benzediği için 4. İyonlaşma enerjisi 3. den • İstisna olarak klorun elektron ilgisi flordan
çok büyüktür. fazladır.
• Kükürtün iyonlaşma enerjileri incelendiğinde
A R T A R
ise aşırı artış yoktur. Bunun sebebi kükürtün
6A grubunda olmasıdır, kükürtteki aşırı artış 6
Paraksilen Kimya
ile 7. İyonlaşma enerjileri arasında olacaktır.

• Böyle bir tablo verildiğinde artışların en bü- ELEKTRONEGATİFLİK
yüğünü değil 3,5 - 4 kattan daha fazla artmış
olması şartını arıyoruz. • Bir atomun bağ elektronlarını kendine
A
çekme yeteneğinin ölçüsüdür
• İyonlaşma enerjisinin periyodik tablodaki • Elektronegatifliği en yüksek olan element
değişimine baktığımızda ise çekirdek ken- R flordur.
dine yakın olan elektronu daha fazla çeke- • Elektronegatifliği en düşük element 1A
ceği için atomun çapı büyüdükçe elektron T grubundaki fransiyumdur.
A
koparmak kolaylaşır. A
• Soy gazların elektronegatifliği yoktur.
R • Bu nedenle periyodik tabloda iyonlaşma • Çapı küçük olan atom elektronlara daha
Paraksilen Kimya
enerjisi çap ile ters orantılıdır. R fazla sahip çıkacağı için çap ile ters oran-
T • Soldan sağa artış sırasında 2A ve 5A (küre- tılıdır.
A
sel simetriden dolayı) elektronlarını bek-
lenenden daha çok çekerler, bu grupların
A R T A R
R iyonlaşma enerjileri kendilerinden bir sonra
gelen 3A ve 6A’dan daha yüksektir;
• 1A<3A<2A<4A<6A<5A<7A<8A
A R T A R
8
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
OKSİT VE HİDROKSİTLERİN BAZLIĞI

A R T A R A
• Metallerin (Al,Cr,Zn,Sn,Pb,Be hariç) oksitleri R

bazik özelliktedir. T
Paraksilen Kimya
• Bazik oksitler su ile tepkimeye girerek bazlara
A
dönüşürler.
• Metal oksitler bazik olduğu için metalik özellik R
arttıkça oksitin bazlık kuvveti artar.
OKSİTLERİN VE HİDROJENLİ BİLEŞİKLERİN s Bloku Elementleri

ASİTLİĞİ
• 1A, 2A grubu elementleri ve He’yi içerir.
• Ametallerin oksijence zengin (CO2, N2O5 gibi) • Tamamı küresel simetriktir.
oksitleri asidik oksit, oksijence fakir (CO, N2O gibi) • Buılunduğu periyotta çapı en büyük elementleri
oksitleri ise nötr oksittir. içerir
Paraksilen Kimya
• Asidik oksitlerin suda çözünmesi sonucu asitler • 1A daima +1 (hidrojen -1de alabilir.) 2A ise
oluşur. daima +2 değerliktedir.
• Ametal oksitlerde asidik karakter sağa ve yukarıya • Bloktaki metaller çok aktif oldukları için mine-
doğru artar. ral yağ içinde veya vakumlu kaplarda saklanır-
• Oksitler dışında halojenlerin hidrojenli bileşikleri lar.
de (HF, HCl, HBr, HI) asittir.
• Halojenlerin hidrojenli bileşiklerinde yukarıdan
aşağıya doğru asitlik kuvveti artar. p Bloku Elementleri
• 3A, 4A,5A,6A,7A ve He hariç 8A grubu ele-

mentlerini içerir.
Paraksilen Kimya
• Blokta metal, ametal, yarımetal ve soygazlar

mevcutur.
• 3A grubu genelde +3 değerliklidir ancak aşağı
inildikçe p’deki 1 elektronu verip +1 olma eğili-
mi artar.
• 4A’nın ilk üyesi olan C -4 ile +4 arasında de-
ğerlik alabilir, grubun diğer üyeleri +2 veya +4
değerlik alır.
• 5A grubunun ilk iki elementi olan N ve P -3 ile
+5 arasında değişen değerlik alırken grubun
diğer üyeleri +3 veya +5 alırlar.
Paraksilen Kimya
• 6A grubunun ilk elementi olan oksijen flor ile

yaptığı OF2 bileşiğinde +2 değerliğe sahipken
diğer bileşiklerinde genellikle -2 değerliklidir.
• 7A grubunun ilk elementi olan flor tüm bileşik-
lerinde -1 değerlik alırken diğer halojen grubu
elementleri -1 ile +7 arasında değişen değerlik-
ler alabilirler.
9
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
d Bloku Elementleri
• 4. periyottan itibaren başlar

• 2A’dan sonra 3B ile başlar 2B grubu ile biter.
• 2 tane 8B grubu olduğu için blok 10 sütundan
Paraksilen Kimya
oluşur.
• En kalabalık bloktur.
• d bloku metalleri diğer metallere göre daha sert
ve erime noktası diğer metallerden daha yüksek-
tir.
• B grubu elementleri bileşiklerinde birden fazla
pozitif iyon yüküne sahip olabilirler.
f Bloku Elementleri
• 6. ve 7. periyotta bulunur. GAZLAR

Paraksilen Kimya
• f bloku elementlerine iç geçiş elementleri veya iç Gazların Genel Özellikleri

geçiş metalleri de denir.
• 1. yatay sırasına lntanitler, 2. yatay sırasına akti- • Maddenin en düzensiz hâlidir.
nitler denir. • Tanecikler arası boşlukları çok fazladır.
• Isı ve elektriği iyi iletirler, erime ve kaynama nok- • Gaz tanecikleri çok hızlı hareket eder.
taları yüksektir. • Tanecikleri arasında çekim kuvvetleri, katı ve
• Genellikle +3 iyon yüküne saahiplerdir. sıvılarınkine oranla çok azdır.
• Gaz molekülleri arasında etkileşim yok denecek
kadar az olduğundan moleküller birbirinden ba-
ğımsız hareket eder.
• Gazlar bulundukları kapları tamamen kapladık-
Paraksilen Kimya
larından hacimleri kabın hacmine eşittir, şekilleri

de kabın şekline benzer.
• Gazlar sıkıştırılabildiklerinden düşük sıcaklık ve
yüksek basınçta sıvılaşabilir.
• Gazlar birbirleriyle her oranda karışarak homojen
karışımlar oluşturabilir.
• Yoğunlukları katı ve sıvılara göre daha düşüktür.
• Gaz molekülleri öteleme, dönme ve titreşim hare-
ketlerini yapabilir.
• Gaz taneciklerinin kapladıkları hacimler molekül-
ler arasındaki boşluklar yanında ihmal edilir.
Paraksilen Kimya
• Gaz molekülleri birbirleri ile çarpıştıklarında

taneciklerin hızları ve yönleri değişebilir. Fakat
ortalama hızları değişmez çünkü çarpışmalar
esnektir.
10
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
GAZ YASALARI
2V 3V 2V
N
1. BOYLE YASASI (P-V İLİŞKİSİ) M
P atm Boş Boş
Paraksilen Kimya
1. kap 2. kap 3. kap
Şekildeki sistemde M musluğu açılıp sabit sıcaklıkta
basınç dengesi kurulduktan sonra kapatılıyor. Daha
sonra sabit sıcaklıkta N musluğu açılıp basınç dengesi
P1.V1=P2.V2 kuruluyor.
P
Buına göre son durumda 1. kaptaki basıncın 3. kaptaki
basınca oranı kaçtır?
a
Paraksilen Kimya
b
T2
T1
c d e V
İçinde gaz bulunan birden fazla kabın, tepkime

vermeden karıştığı sorularda,
Paraksilen Kimya
P1.V1 + P2.V2 + ..... = Ps.Vs

denklemi kullanılır.
DİKKAT !
Bu tip sorularda sıcaklık sabit değilse,
P1.V1 + P2.V2 + ..... = Ps.Vs

T1 T2 Ts
denklemi kullanılır.
Paraksilen Kimya
11
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
2. CHARLES YASASI (V-T İLİŞKİSİ)
Paraksilen Kimya
V1 = V2
T1 T2
Paraksilen Kimya
3. GAY - LUSSAC YASASI (P-T İLİŞKİSİ)

Paraksilen Kimya
P1= P2
T1 T2
4. AVOGADRO YASASI (n-V İLİŞKİSİ)
Paraksilen Kimya
V1 V2
=
n1 n2
12
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
İDEAL GAZ DENKLEMİ GAZLARDA KİNETİK TEORİ
▶ Gaz molekülleri gelişigüzel ve sürekli hareket eder,

birbirleriyle ve kap yüzeyiyle çarpışır. Bu çarpış-
malar hızlı ve esnektir (Brown hareketi).
Paraksilen Kimya
▶ Gaz molekülleri arasındaki uzaklık gazın öz
hacmine göre çok büyük olduğu için gazların öz
hacmi ihmal edilir.
▶ Gaz molekülleri arasındaki uzaklık oldukça faz-
ladır. Bu nedenle gaz moleküllerinin birbirleriyle
çarpışma anı dışında aralarında hiçbir zayıf etkile-
şim olmadığı varsayılır.
▶ Gaz moleküllerinin kinetik enerjileri mutlak sıcak-
DİKKAT ! lıkla doğru orantılıdır. Bu nedenle aynı sıcaklıktaki
İdeal gaz denklemi işlem için kulla- gaz moleküllerinin ortalama kinetik enerjileri
birbirine eşittir.
Paraksilen Kimya
nılacaksa,
▶ Kinetik enerjileri eşit olan gaz moleküllerinden
P : Atmosfer molekül kütlesi küçük olanın hızı daha fazladır.
V: Litre ▶ Bir gaz, kinetik teori varsayımlarına ne kadar
T: Kelvin olmalıdır. yakın davranıyorsa ideal gaz olmaya da o kadar
R: 22,4 veya 0,082 yakındır.
273
DİKKAT !
▶ Bir gazın ortalama kinetik
enerjisi sadece mutlak sıcaklığa
DİKKAT ! bağlıdır, gazın cinsi, mol kütlesi,
Paraksilen Kimya
Yoğunluk sorularında: hızına bağlı değildir!!

▶ Bir gazın boşluğa karşı genleş-
P. MA = d. R. T mesine efüzyon denir. Efüzyon
hızı ile difüzyon hızı aynı for-
formülü de kullanılabilir. müllerle yapılır.
GRAHAM DİFUZYON YASASI

Paraksilen Kimya
13
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
GAZ KARIŞIMLARI
1. KISMİ BASINÇ GERÇEK GAZLAR
Gazların kinetik teoriye göre davranabilmesi için
▶ Bir gaz karışımında bulunan her bir gazın tek başı- “ideal” olması gerekir. İdeal gaz molekülleri arasındaki
na yaptığı basınca o gazın kısmi basıncı denir. çekimin ihmal edildiği gazdır. Doğada ideal gaz yoktur
▶ Bir gazın kısmi basıncı mol sayısı ile doğru orantı-
Paraksilen Kimya
ancak her gazın ideal davrandığı sıcaklık ve basınç ara-
lıdır, lığı vardır. Bir gazın ideal davranış gösterebilmesi için;
▶ Düşük basınç,
▶ Yüksek sıcaklık,
▶ Geniş hacim,
▶ Düşük molekül kütlesi,
▶ Düşük moleküller arası çekim,
▶ Apolar,
▶ Yoğunlaşma noktası düşük
olmalıdır.
Paraksilen Kimya
2. SU ÜZERİNDE TOPLANAN GAZLAR DİKKAT !

▶ Sıvıların buhar basıncı bulunduğu kabın hacmine ▶ GERÇEK GAZIN BASINCI
bağlı değildir. PV=nRT İLE HESAPLANAN
▶ Sıvı buhar dengesi olan bir kabın hacmi arttırılır- BASINÇTAN DÜŞÜK HACMİ
sa sıvı buharlaşarak oluşan boşluğu doldurur, bu İSE BÜYÜKTÜR.
nedenle basıncı değişmez.
▶ Aynı şekilde sıvı buhar dengesi olan bir kabın JOULE - THOMSON OLAYI
hacmi azaltılırsa buhar yoğunlaşarak sıvılaşır, bu
nedenle basınç değişmez.
▶ Gazlar dar bir hacimden geniş bir hacme ge-
▶ Buhar basıncı kabın hacmine bağlı olmadığı için
Paraksilen Kimya
çerken genleşirler, genleşme enerji alınan bir

ideal gaz denklemi veya bu denklemden çekilen
olay olduğu için bu olay sırasında gaz etrafını
denklemlere yazılamaz.
soğutur.
▶ Sıvı buhar dengesi bulunan bir kapta toplam ba-
▶ Tam tersi olarak büyük bir hacimden dar bir
sınç verilirse, buhar basıncı çıkarılarak sadece gaz
hacme sıkıştırılan gaz ortamı ısıtır.
basıncı ideal gaz denklemlerinde kullanılabilir.
▶ Joule - Thomson olayında kullanılacak olan
A
soğutucu akışkanların:
* Buharlaşma gizli ısısı yüksek
Serbest
B * Kritik sıcaklığı yüksek
Piston
C * Kaynama noktası düşük
Ar * Kimyasal yönden pasif
Paraksilen Kimya
olmalıdır.
H2O
▶ Yukarıdaki sistemde piston A noktasına çekilirse;

* Ar gazının basıncı azalır.
* Su buharlaşır.
* Sıvı molekülü sayısı azalır buhar molekülü sayısı
artar.
* Sıcaklık sabit ise buhar basıncı ve birim hacimdeki
buhar molekülü sayısı değişmez.
14
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN ETKİLEŞİMLERİ
▶ Çözünen madde çözücü içinde dağıldığı zaman
çözünme süreci
başlar. Çözünme süreci üç basamakta gerçekleşir
Paraksilen Kimya
1. Çözünen tanecikleri arasında etkileşim zayıflar.
2. Çözücü tanecikleri arasındaki etkileşim zayıflar.
3. Çözücü ve çözünen molekülleri etkileşir. Etkileşi-
min şiddeti ne
kadar fazla ise çözünme oranı da o kadar fazla olur.
▶ Çözünen madde ile çözücü molekülleri birbirine
ne kadar çok benziyorsa, çözünme o kadar fazla 0,4 M 200 ml NaBr çözeltisi ile 0,6 M 300 ml CaBr2
olur. Yani “polar madde polar maddede, apolar çözeltisi bir çökelme olmaksızın karıştırılıyor.
madde apolar maddede iyi çözünür.” Buna kısaca
“Benzer benzeri çözer.” de diyoruz. Paraksilen Kimya
Son çözeltide Br- iyon derişimi kaç mol/L olur?
FARKLI DERİŞİMLERDE ÇÖZELTİ HAZIRLANMASI
İstenen derişimde çözelti hazırlamak için aşağıda belir-

tilen adımların izlenmesi gerekir.
• Çözünecek katı madde hassas olarak tartılır.
DİKKAT • Tartılan madde ölçülü cam balon joje içerisine akta-
1. İyonik maddeler polar çözücülerde iyi çözünürler. rılır.
2. Hidrojen bağı taşıyan bir bileşik, polar olduğu için polar
maddeleri çözer ancak hidrojen bağı taşıyan bileşikleri daha iyi
• Balon jojeye katı maddeyi çözmek için bir miktar su
ilave edilerek dikkatlice çalkalanır.
Paraksilen Kimya
çözer.
• Katı maddenin tamamı çözündükten sonra balon
jojenin ölçü çizgisine kadar su ilave edilir.
ÇÖZÜNEN MADDE MİKTARI VE DERİŞİM • Balon jojenin ağzı kapatılarak çözelti etiketlenir.
BİRİMLERİ
MOLARİTE
MOLALİTE
1 kilogram (1000 g) çözücüde çözünmüş maddenin
mol sayısına molalite denir. Molalite “m” ile gösterilir.
Molalitenin birimi mol/kg’dir. Birim kısaltılarak “mo-
lal” olarak da belirtilebilir.
Paraksilen Kimya
15
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
KOLİGATİF ÖZELLİKLER
KÜTLECE YÜZDE (%) DERIŞIM
Çözeltilerde çözünen türün (atom, iyon veya molekül)
toplam derişimine, bağlı olarak değişen özellikleri de
vardır. Bu özellikler buhar basıncı alçalması, donma
noktası alçalması, kaynama noktası yükselmesi ve oz-
Paraksilen Kimya
motik basınçtır. Bu özelliklere koligatif özellikler denir.
RAULT YASASI:
HACIMCE YÜZDE (%) DERIŞIM
• Raoult Yasası’na uyduğu varsayılan çözeltilere ideal

Paraksilen Kimya
çözelti denir. Gerçek çözelti ise Raoult Yasası’na

MOL KESRI uymayan çözeltilerdir.
• Sıvı sıvı çözeltilerinde buhar basıncı her bir sıvı-
nın kendi buhar basıncı ve mol kesrinin çarpılıp,
sonuçların toplanması ile bulunur, mesela A ve B
sıvılarından oluşan bir karışmın buhar basıncı şöyle
hesaplanır;
PKARIŞIM = XA . PA + XB . PB
Paraksilen Kimya
DİKKAT
İyonik katılar ile hazırlanan sıvı çözeltilerde

karışımın buhar basıncı hesaplanırken iyonların
toplam molü dikkate alınır.
PPM
Paraksilen Kimya
16
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
KAYNAMA NOKTASI YÜKSELMESİ (Ebüliyoskopi) OZMOTİK BASINÇ

▶ Bir sıvıda uçucu olmayan bir madde çözülürse ▶ Kaynama noktası yükselmesi ve donma nok-
kaynama noktası yükselir. tası düşmesi gibi ozmotik basınç da çözelti-
▶ Kaynama noktasındaki yükselme toplam tanecik nin derişimine bağlı özelliklerinden biridir.
Paraksilen Kimya
derişimi ile doğru orantılıdır. ▶ Ozmoz olayında çözeltiden çözücü mole-
küllerin geçişine izin veren ancak çözünenin
geçişini engelleyen küçük gözenekli, yarı
geçirgen bir zar bulunur.
▶ Bu yarı geçirgen zardan seyreltik çözeltiden
derişik çözeltiye seçimli olarak çözücü geçişi
olur. Bu olaya ozmoz denir.
▶ Derişik çözelti üzerindeki basınç artarsa
çözeltideki çözücü bu kez seyreltik tarafa geç-
meye başlar ve ters ozmoz meydana gelir.
▶ U borunun her iki tarafında derişimler eşit
Paraksilen Kimya
olursa çözeltiler izotoniktir. Eşit değilse yük-

sek derişimli çözelti hipertonik, düşük deri-
şimli çözelti ise hipotonik olarak adlandırılır.
DONMA NOKTASI ALÇALMASI (Kriyoskopi)

▶ Çözeltinin donmaya başladığı sıcaklık saf çözücü-
nün donma noktasından düşüktür.
▶ Kaynama noktasının yükselmesi için çözünenin
uçucu olmaması gerekirken donma noktası için
Paraksilen Kimya
böyle bir ayrım yoktur.

▶ Uçucu olan maddeler ilave edildiğinde de donma
noktası düşer. Örneğin araba radyatörlerinde antif-
riz olarak kullanılan etandiol uçucu bir maddedir
Paraksilen Kimya
17
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ÇÖZÜNÜRLÜĞE ETKİ EDEN FAKTÖRLER
1. Sıcaklık
Paraksilen Kimya
Paraksilen Kimya
ÇÖZÜNÜRLÜK 2. Basınç
Paraksilen Kimya
Çözünürlük
▶ Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram çözücüde Gaz
çözünen madde derişimine çözünürlük denir.
▶ Çözünürlük birimi genellikle g/100 g su olarak
kullanılır.
▶ Maddelerin çözünürlüğü sıcaklık, basınç, çözü-
cünün türü ve ortak iyon etkisi ile değişebilir.
Katı, Sıvı
▶ Çözünürlük maddelerin kimlik özelliğidir. Bir
başka deyişle ayırt edici özelliğidir.
Basınç
Paraksilen Kimya
18
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
3. Ortak İyon ENTALPİ (H)

▶ Bir sistemdeki taneciklerin titreşim, öteleme,
NaCl
dönme vb. hareketleri nedeniyle oluşan kinetik
enerjileri ve birbirleriyle etkileşiminden doğan
potansiyel enerjilerinin toplamını maddenin
Paraksilen Kimya
toplam enerjisini oluşturur. Sistemin sahip olduğu
bu toplam enerji ısı kapsamı, potansiyel enerji,
tepkime ısısı veya entalpi olarak tanımlanır, H
1M
KCl
Su
1M
Şekerli Su
1M
Na2SO4
harfi ile gösterilir.
A B C D ▶ Sabit basınç altında gerçekleşen bir tepkimede alı-

nan ya da verilen ısı miktarına entalpi adı verilir.
}
4. Cins ▶ Bir tepkimenin entalpi değişimi
Paraksilen Kimya
* Maddelerin fiziksel haline

BAĞLIDIR
* Ortamın sıcaklık ve basıncına
* Madde miktarına
}
▶ Bir tepkimenin entalpi değişimi BAĞLI
* Tepkimenin izlediği yola
* Tepkimede kullanılan katalizöre
DEĞİLDİR
Paraksilen Kimya
▶ Bir tepkimede entalpi doğrudan ölçülemez ancak

sistemin ilk entalpisi ile son entalpisi arasındaki
fark yani entalpi değişimi ölçülebilir.
Saf X katısının sudaki çözünürlüğünün sıcaklığa
bağlı olarak değişimi yukarıda verilmiştir. ▶ Bu nedenle kimyasal tepkimelerde entalpiden
değil entalpi değişiminden (∆H) bahsedilebilir.
Buna göre X katısı ve bu katının saf suyla oluştu-
racağı çözeltilerle ilgili olarak verilen aşağıdaki ▶ Bir tepkimenin entalpi değişimi:
ifadelerden hangisi yanlıştır?
Paraksilen Kimya
A) 20oC’de hazırlanan 70 gram doygun çözel- ΔH = (Ürünlerin entalpi toplamı) – (Girenlerin entalpi toplamı)
tide 20 gram X çözünmüştür.
B) X katısı suda çözünürken ısı açığa çıkar.
C) 50oC’de hazırlanan 60 gram çözeltide 5 Formülü ile hesaplanır.
gram X çözünmüşse, 5 gram daha X çözebilir.
D) 20oC’de 100 gram su ile hazırlanan doy-
gun çözelti 50oC’ye ısıtılırsa 30 gram X çöker.
E) 20oC’de hazırlanan 70 gram doygun çözel-
ti 50oC’de halen doygun olur.
19
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ENDOTERMİK TEPKİMELER EKZOTERMİK TEPKİMELER

P.E P.E
H2 + O2
Paraksilen Kimya
H
H22O
O
2
T.K.
H2 + ½ O2 g H2O + 285kj
H2O + 285kj g H2 + ½ O2 T.K.
H2 + ½ O2 g H2O ∆H = -285 kj
H2O g H2 + ½ O2 ∆H = +285 kj ▶ Ekzotermik tepkimelerde ürünlerin toplam
▶ Endotermik tepkimelerde ürünlerin toplam entalpisi girenlerin toplam entalpisinden
entalpisi girenlerin toplam entalpisinden
Paraksilen Kimya
küçüktür.
büyüktür. ▶ Ekzotermik tepkimeler ısıca yalıtılmış kap-
▶ Bu nedenle (Ürün - Giren) yaptığımızda tep- larda gerçekleşirken bulundukları ortamın
kime entalpisi pozitif (∆H>O) çıkar. sıcaklığı artar.
▶ Endotermik tepkimeler ısıca yalıtılmış kap- ▶ Ekzotermik tepkimelerde ∆H<O olur.
larda gerçekleşirken bulundukları ortamın ▶ Ekzotermik tepkimelerde enerji bakımından
sıcaklığı düşer. ürünler kararlıdır ancak yüksek sıcaklıkta
DİKKAT girenler daha kararlıdır.
Herhangi bir sıcaklık söylenmiyorsa veya soğuk-
ta kararlılık soruluyorsa düşük enerjili maddeler,
yüksek enerjili maddelerden daha kararlıdır. BAZI EKZOTERMİK OLAYLAR
Paraksilen Kimya
Yüksek sıcaklıkta ise yüksek enerjili maddeler

daha kararlıdır. - Gazdan katıya doğru olan hal değişimleri
- Gazların suda çözünmesi
▶ Yani endotermik tepkimelerde enerji bakı- - Bazı katıların suda çözünmesi
mından girenler daha karalıdır ancak yüksek - Bazı atomların elektron alması
sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır. - Bazı sentez tepkimeleri
- Bağ oluşumu
BAZI ENDOTERMİK OLAYLAR - Azot hariç yanma olayları
- Nötralleşme tepkimeleri
- Katıdan gaza doğru olan hal değişimleri - Genellikle metal asit tepkimeleri
- Birçok katının suda çözünmesi
- Bir atomdan elektron koparılması(iyonalşma ener-
Paraksilen Kimya
jisi)
- Birçok analiz tepkimesi
- Bağ kırılması
- Azotun yanması
20
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
STANDART OLUŞUM ENTALPİSİ DİKKAT

▶ Bir tepkimenin türü neyse entalpisi de aynı ismi
▶ Belirli bir basınç ve sıcaklıkta bir bileşiğin, ele- alır. Yani yanma tepkimesinin ısısına; molar yanma
mentlerinden oluşmasısırasındaki ısı değişimi- ısısı, nötrleşme tepkimesinin ısısına molar nötrleş-
ne oluşum entalpisi (oluşum ısısı) denir ve ΔHf me ısısı, çözünme tepkimesinin ısısına molar çö-
şeklinde gösterilir.
Paraksilen Kimya
zünme ısısı denir.
▶ Dikkat edilmesi gereken hangi ısı olursa olsun tep-
▶ 25oC sıcaklık ve 1 atm basınçta(yani standart kimenin denkleştiği katsayıya bağlıdır.
şartlarda) bir bileşiğin, elementlerinden oluşması ▶ Yani:
sırasındaki ısı değişimine standart oluşum en-
talpisi (standart oluşum ısısı) adı verilir ve ΔHfo H2SO4 + 2NaOH gNa₂SO₄+2H₂O
şeklinde gösterilir. tepkimesi için ΔH = X dersek
▶ Elementlerin standart koşullarda en kararlı hâlle- H2SO4 için molar nötrleşme ısısı = X
rinin oluşma entalpisi “sıfır” kabul edilir. Paraksilen Kimya
NaOH için molar nötrleşme ısısı = X/2 olur.
BAĞ ENERJİLERİ İLE ENTALPİ HESAPLANMASI
▶ Bir bağı kırabilmek için gerekli minimum

enerjiye bağ enerjisi denir.
▶ Bağın kırılması endo oluşması ekzotermiktir.
▶ Bir tepkimede tüm bağların enerjileri bilini-
yorsa kırılan ile oluşan bağların (yani giren
madde ile çıkan madde ) enerjileri arasındaki
fark tepkime entalpisini verir.
Paraksilen Kimya
∆H = Reaktiflerin Bağ enerjisi – Ürünlerin Bağ enerjisi

▶ Bir tepkimenin entalpi değişimi:
DİKKAT!
formülü ile hesaplanır.
▶ Bir bağın koparılması için gereken enerji ne
kadar büyükse bağ o kadar sağlamdır.
DİKKAT ▶ Bağ uzunluğu ne kadar kısa ise bağ da o
Elementlerin en kararlı doğal hâllerindeki standart kadar sağlamdır.
oluşum entalpileri sıfır kabul edilir. Standart şartlarda ▶ Bağ oluşurken paylaşılan elektron çifti sayısı
birden fazla allotropu olan elementlerin en kararlı al- arttıkça bağ uzunluğu kısalır, bağ kuvveti
lotropları esas alınır. artar. Bu nedenle üçlü bağlar ikili bağlardan,
Paraksilen Kimya
ikili bağlar da tekli bağlardan daha kısa ve

Örneğin oksijen molekülü (O2) 25 oC ve 1 atm’de al- sağlamdır.
lotropu olan ozondan (O3) daha kararlıdır. Oksijen
molekülünün standart oluşum entalpisi sıfıra eşit iken
ozon için bu değer sıfırdan farklıdır.
21
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
TEPKİME ISILARININ TOPLANMASI (HESS YASASI) ▶ Bir tepkimede yeterli kinetik enerjiye sahip
türler çarpıştıklarında atomlar arasındaki
▶ Hess yasası entalpisi bilinen tepkimeleri kullana- bağlar kopar ya da zayıflar. Atomlar yeniden
rak entalpisi bilinmeyen tepkimelerin entalpisini düzenlenirken yüksek enerjili kararsız atom
hesaplamak için kullanılır. grupları (ara ürün) oluşur. Bu şekildeki atom
Paraksilen Kimya
▶ Bir tepkime ters çevrilirse entalpisinin işareti gruplarına aktifleşmiş kompleks denir.
değişir ▶ Tepkimeye girenlerin aktifleşmiş kompleks
▶ Bir tepkime bir sayı ile çarpılırsa entalpisi de aynı oluşturmaları için sahip olmaları gereken en
sayı ile çarpılır düşük enerjiye ileri tepkimenin aktifleşme
▶ Birden fazla tepkime toplanırsa entalpileri de enerjisi (Eai), ürünlerin aktifleşmiş kompleks
toplanır. oluşturmalarını sağlayacak en düşük enerjiye
ise geri tepkimenin aktifleşme enerjisi (Eag)
denir.
Paraksilen Kimya
KİMYASAL TEPKİMELER VE ÇARPIŞMA TEORİSİ

▶ Bir kimyasal tepkimede ürün oluşması ancak
reaktiflerin çarpışması ile mümküdür.
▶ Tepkimeye giren kimyasal türler ne kadar çok çar-

pışıyorsa tepkime o kadar hızlı gerçekleşir.
▶ Her çarpışma ürün vermez, bir çarpışmada ürün

oluşabilmesi için çarpışmanın,
* Yeterli enerjide
Paraksilen Kimya
* Uygun doğrultuda
olması gereklidir.
▶ Toplam çarpışma sayısına göre çok az çarpışma

ürünle sonuçlanır. Kimyasal tepkimeye neden
olan çarpışmalara etkili veya etkin çarpışma denir.
▶ Kimyasal tepkimenin hızı etkin çarpışma sayısı ile

doğru orantılıdır.
Paraksilen Kimya
▶ Tepkimenin gerçekleşebilmesi için çarpışan tane-

ciklerin sahip olmaları gereken minimum toplam
kinetik enerjiye eşik enerjisi (aktifleşme enerjisi)
denir (Ea ile gösterilir).
▶ Bir tepkimenin aktifleşme enerjisi tepkimeye

giren maddelerin türüne bağlıdır ve sıfırdan bü-
yüktür.
22
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
TEPKIME HIZLARININ ÖLÇÜLMESI
MADDE MİKTARI TEPKİME HIZI
▶ Bir kimyasal tepkimenin hızını tepkime ▶ Bir tepkimede birim zamanda madde mikta-
sırasında değişimini izleyebildiğimiz, basınç, rında meydana gelen değişimeye tepkime hızı
hacim, iletkenlik, renk, pH gibi özelliklerle denir
ölçeriz.
Paraksilen Kimya
▶ Basınç (veya hacim) değişimi; tepkimede gaz N2 + 3H2 g 2NH3
maddelerin katsayısı ile kabın basıncı (veya
hacmi) doğru orantılıdır.
N2(g) + 3H2(g) g 2NH3(g)
▶ İletkenlik değişimi; tepkimedeki iyonların

katsayıları ile iletkenlik doğru orantılıdır.
Paraksilen Kimya
AlCl3(k) + su g Al3+(suda) + 3Cl-(suda)
▶ Reaktif maddelerin miktarı zamanla azalır.

▶ Renk değişimi; Tepkimede renkler maddele- Tepkime hızının negatif çıkmaması için reak-
rin altına yazılır, bilmek zorunda değiliz. tiflerin başına – işareti konur. Ürünlerde böyle
bişey yoktur.
C2H4(g) + Br2(suda) g C2H4Br2(k) ▶ Harcanma ve oluşma hızları tepkimedeki kat-
sayılarla doğru orantılıdır.
Renksiz Kahverengi Renksiz

▶ pH değişimi; pH ile asit mol sayısı veya H+ DİKKAT!!

Paraksilen Kimya
iyonu mol sayısı ters orantılıdır. ▶ Hesapladıklarımız maddelerin oluşma ve harcan-

ma hızlarıdır.
Mg(k) + 2H+(suda) g Mg+2(suda) + H2(g)
▶ Tepkime hızı katsayısı 1 olan maddenin hızına
eşittir.
▶ Sıcaklık değişimi; Endotermik tepkimelerde

ortam soğur, ekzotermiklerde ısınır.
Ba(k) + 1/2O2(g) g BaO(k) +548

Paraksilen Kimya
▶ Çözünme - Çökelme
HgNO3(suda) + KBr(suda) g KNO3(suda) + HgBr(k)
23
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
TEPKIME HIZ BAĞINTISININ YAZILMASI 2. BASINÇ VEYA HACIM

▶ Çarpışma teorisine göre reaktifler çarpışarak ▶ Basınç veya hacmin hız üzerinde direk bir etkisi
tepkimeyi devam ettirdiği için tepkime hızını re- yoktur ancak hız denkleminde yer alan maddele-
aktifler belirler yani hız üzerinde ürünlerin hiçbir rin derişimlerini etkiliyorsa hızı etkiler.
etkisi yoktur.
Paraksilen Kimya
▶ Genelleme yapılmak istenirse hız basınçla doğru,
▶ Bu nedenle tepkime hızı denklemine yalnız reak- hacimle ters orantılıdır.
tifler yazılır, reaktiflerden saf katı ve sıvı olanlar ▶ Basınç veya hacim değişimi hız sabitini etkilemez.
yazılmaz, gaz ve çözeltiler yazılır.
▶ Basamaklı (Mekanizmalı) tepkimelerde hız denk-
DİKKAT!!
lemi yavaş basamağın reaktiflerine göre yazılır.
Kaptaki toplam basıncın artması hızı etkilemek
▶ Hız denklemindeki derişim terimlerinin üsleri
zorunda değildir. Hızın artması için hız denklemin-
toplamına tepkimenin mertebesi (derecesi) denir.
de yer alan maddelerin kısmi basınçlarının artması
▶ Tepkimede ara basamakta oluşarak sonraki basa-
gerekir.
makların herhangi birinde harcanan maddeye ara
N2(g) + 3 H2(g) g 2NH3(g)
ürün denir.
Paraksilen Kimya
Yani yukarıdaki tepkime sabit hacimli bir kapta ger-

çekleşirken, kaba N2 veya H2 eklenirse basınç ve hız
artar ancak kaba inert bir gaz örneğin He eklenirse
basınç artarken hız sabit kalır.
3. SICAKLIK
▶ Sıcaklık arttıkça TÜM TEPKİMELERDE HIZ VE k

ARTAR.
▶ Sıcaklık reaktiflerin ortalama kinetik enerjisini art-
Paraksilen Kimya
tırdığı için eşik enerjisini geçmeyi kolaylaştırır, bu

nedenle istisnasız olarak fiziksel ve kimyasal tüm
HIZA ETKI EDEN FAKTÖRLER tepkimeler sıcakta daha hızlı gerçekleşir.
1. DERIŞIM
▶ Hız denkleminde yer alan maddenin derişimi

arttıkça hız artar
▶ Derişim hız sabitini (k) etkilemez.
▶ Sayısal yorumlama hız denklemi olmadan
yapılamaz.
Paraksilen Kimya
N2(g) + 3 H2(g) g 2NH3(g)

tepkimesi için aşağıdaki tabloyu tamamlayalım;
[N2] [H2] Tepkime Hızı

2 Kat Sabit
Sabit 2 Kat
1/2 Kat 2 Kat
4 kat 1/2 Kat
24
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
4. KATALIZÖR
▶ Tepkimenin hızını ve hız sabitini (k) arttırır.

▶ Tepkimeye girip değişmeden çıkar
Paraksilen Kimya
▶ Aktifleşmiş kompleksin türünü değiştirip enerjisi-
ni azaltır.
▶ Toplam tepkime denkleminde yer almaz
▶ Basamaklı tepkimelerde önce girer, sonra çıkar.
▶ Yavaş basamağa etki eder.
▶ Tepkimenin izlediği yolu değiştirir.
▶ Tepkimenin başlaması devam etmesi ve bitmesi DİKKAT!!!
için şart değildir. Bir tepkimede aktifleşmiş kompleksin türünü ve
enerjisini sadece katalizör değiştirebilir.
▶ Ürün miktarına ve verimine etki etmez.
Paraksilen Kimya
▶ Tepkime entalpisine etki etmez

▶ Negatif katalizöre inhibitör denir. 5. TEMAS YÜZEYI
▶ Temas yüzeyinin artması yani tanecik boyu-

tunun küçülmesi hızı ve hız sabitini (k’yi )
arttırır.
Paraksilen Kimya
6. REAKTFILERIN CINSI
▶ Reaktiflerinde iyon bulunduran tepkimeler

iyonsuz tepkimelerden hızlıdır.
▶ Zıt iyonlu tepkimeler aynı yüklü iyona sahip
tepkimelerden hızlıdır.
▶ Gazlar sıvılardan, sıvılar katılardan hızlıdır.
▶ Reaktifte kopması gereken bağ sayısı arttıkça
yani reaktif moleküller büyüdükçe hız azalır.
Paraksilen Kimya
▶ İleri aktifleşme enerjisi arttıkça hız azalır.

▶ Metal ve ametalin aktiflikleri arttıkça hız artar.
25
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE DENGENIN NICEL AÇIDAN İNCELENMESI

Dengenin herhangi bir olayda ileri yöndeki hız
ile geri yöndeki hızın eşit olduğu an olduğunu
N2 + H2 NH3 N2 + H2 NH3 N2 + H2 NH3
söylemiştik;
Paraksilen Kimya
Hız Hız Hız
İleri ve Geri
İleri Hız
İleri Hız Tepkime hızı
Maksimum
Azalıyor Eşit
Geri Hız
Artıyor
Zaman Zaman Zaman
▶ Herhangi bir olayda olayın ileri yöndeki gerçek-

leşme hızı ile geri yöndeki gerçekleşme hızının
Paraksilen Kimya
eşit olduğu duruma denge durumu denir.
▶ Fiziksel olaylarda (hal değişimi) meydana gelen

dengeye fiziksel denge, kimyasal olaylarda mey-
dana gelen dengeye kimyasal denge denir.
▶ Denge anında olayın kendisi ile tersi aynı anda

ve aynı hızda gerçekleştiği için olayda ölçülebilir
hiçbir değişiklik yoktur. Yani makroskobik özel-
likler (sıcaklık, basınç, hacim, renk, iletkenlik,
pH, vs…) sabittir.
Paraksilen Kimya
▶ Denge anında ortamda tüm maddeler var olmak

zorundadır, yani verim asla %100 olamaz.
KISMİ BASINÇLAR TÜRÜNDEN DENGE SABİTİ (KP)
▶ Denge anında tepkime tamamen durağan görü-
nümlüdür ancak sistem durağan değil dinamiktir.
Olaylar mikroskobik seviyede devam etmektedir
▶ Bir kimyasal tepkimede denge maksimum dü-

zensizlik ile minimum enerjili maddeler arasında
kurulur. Yani tepkimede düzensizliği maksimum
maddeler ile enerjisi minimum maddeler tepki-
Paraksilen Kimya
menin farklı taraflarında olmalıdır. Eğer iki mad-

de de aynı tarafta ise tepkime dengeye gelmesi
beklenmez.
▶ Maksimum Düzensizlik; Tepkimede düzensiz

maddenin (yani varsa gazın yoksa çözeltinin o da
yoksa sıvının) çok olduğu taraftadır.
▶ Minimum Enerji; Tepkimede ısının yazıldığı (en-

dotermikte giren, ekzotermikte ürün) taraftır.
26
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
DENGE DURUMUNUN DENETLENMESI DENGEYE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

(DENGE KESRI: QC) (LE CHATELİER YASASI)
1. DERIŞIM
▶ Bir kimyasal tepkimede ortamda tüm maddeler
varken sistemin dengede olup olmadığının belir-
▶ Dengede bulunan bir sisteme dengedeki madde-
Paraksilen Kimya
lenmesi gerekir.
lerden herhangi biri eklenirse, denge o maddeyi
▶ Bunu yaparken elimizdeki maddeler denge bağın- harcayacak şekilde ilerler.
tısında yerine yazılır ve denge sabiti hesaplar gibi
▶ Dengede bulunan bir sistemde dengedeki mad-
hesaplama yapılır. Bulunan sabite denge kesri (Qc)
delerden biri ortamdan çekilirse sistem çekilen
denir
maddeyi tekrar oluşturacak şekilde ilerler.
▶ Denge kesri, denge sabitine eşitse (Kc= Qc) sistem
▶ Yapılan etki , sistemin verdiği tepkiden her za-
dengededir.
man1 büyüktür; yani eklenilen maddenin derişimi
▶ Eğer denge kesri denge sabitinden küçükse son durumda artar, çekilen maddenin azalır.
(Kc>Qc)sistem henüz dengeye ulaşmamıştır. Den-
▶ Madde ekleyip çekmek denge sabitini etkilemez.
Paraksilen Kimya
geye ulaşmak için reaktiflerin harcanıp ürünlerin

oluşması gerekir. (yani denge sağa kayar)
▶ Eğer denge kesri denge sabitinden büyükse

(Kc<Qc )sistem dengeyi geçmiştir. Dengeye ulaş-
mak için ürünlerin harcanıp reaktiflerin oluşması A + B D C dengesine yapılan etkiler sonucu denge-
gerekir. (yani denge sola kayar) nin tepkisini ve maddelerin derişimlerinde meydana
gelen değişimleri inceleyelim;
DENGE TEPKİMELERİNİN TOPLANMASI

Paraksilen Kimya
▶ Dengedeki bir tepkime ters çevrilirse denge

sabitinin çarpmaya göre tersi alınır.
▶ Dengedeki tepkime bir sayı ile çarpılırsa, sayı

denge sabitine üs olarak gelir.
▶ Dengedeki tepkime bir sayıyla bölünürse,

denge sabitini o dereceden kökü alınır.
▶ Denge tepkimeleri toplanırsa denge sabitleri

çarpılır.
Paraksilen Kimya
27
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
1
NOT:
2. BASINÇ VEYA HACİM
KC = [X]Y
▶ Dengedeki bir sistemde hacmin azalması (veya
basıncın artması) gaz katsayısının çok olduğu ▶ TIPI TEPKIMELERDE ETKI = TEPKI OLUR.
tarafta derişimleri daha fazla arttıracaktır.
Paraksilen Kimya
▶ BU TIP TEPKIMELERDE EKLENILENIN TA-
▶ Bu nedenle hacim azalırsa denge gaz katsayısının MAMI HARCANIR VEYA ÇEKILENIN TAMA-
az olduğu tarafa kayar. MI OLUŞUR.
▶ Yapılan etki , sistemin verdiği tepkiden her za- ▶ HACIM AZALIRSA X’IN DERIŞIMI ESKI HA-
man1 büyüktür; yani hacim azalırsa dengedeki LINE DÖNÜNCEYE DEK X OLUŞUR.
tüm maddelerin derişimi artar, hacim artarsa
dengedeki tüm maddelerin derişimi azalır. ▶ KC DEĞIŞMEDIĞI SÜRECE BU TIP TEPKIME-
LERDE X MADDESININ DERIŞIMI DEĞIŞ-
MEZ.
Paraksilen Kimya
A + B D C tepkimesine yapılan etkiler sonucu denge- CaCO3(k) CaO(k) + CO2(g)

nin tepkisini ve maddelerin derişim ve mol sayıların-
da meydana gelen değişimleri inceleyelim;
Paraksilen Kimya
Sola
kayar
Paraksilen Kimya
28
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
3. SICAKLIK SUYUN OTOİYONİZASYONU ve Ksu

▶ Endotermik tepkimelerde ısıtmak sağa, ekzotermik ▶ Suyun kendi kendine iyonlaşmasına suyun otoi-
tepkimelerde sola kaydırır. yonizasyonu (otoprotolizi) denir ve tersinir tep-
kime olduğu için su molekülü iyonlarıyla denge
Paraksilen Kimya
hâlindedir:
▶SICAKLIK
KC’Yİ ET-
KİLER! H2O(s) D H+(suda) + OH-(suda)
▶ Endotermik tepkimelerde sıcaklıkla Kc doğru oran- 2H2O(s) D H3O+(suda) + OH-(suda)

tılı, ekzotermikte ters orantılıdır.
▶ Tepkime denge tepkimesi olduğu için bir denge

A + B D C + ısı tepkimesine yapılan etkiler sonucu sabiti vardır, bu denge tepkimesinin denge sabiti-
dengenin tepkisini ve maddelerin derişimlerinde mey- ne Ksu adı verilir.
Paraksilen Kimya
dana gelen değişimleri inceleyelim;

Ksu = [H+][OH-] veya Ksu = [H3O+][OH-]
▶ Saf suyun standart koşullarda (1 atm basınç ve 25

4. KATALİZÖR °C) deneysel olarak ölçülen yaklaşık iyonlaşma
sabiti Ksu = 1.10-14 tür.
Katalizör hem iler hem geri tepkimeyi aynı oranda
hızlandırdığı için dengeyi veya denge sabitini etkile- ▶ Saf suda, standart şartlarda (1 atm basınç ve 25
Paraksilen Kimya
mez. Dengeye ulaşma süresini kısaltır. °C) [H+] ve [OH-] iyon derişimleri 10-7 şer M
olur.
5. YABANCI MADDE EKLEME
▶ Dengedeki bir tepkimeye eklenen yabancı maddenin ▶ Ksu bir denge sabiti olduğu için sadece sıcaklıkla
direk dengeye etkisi yoktur ancak; değişir.
▶ Kap pistonluysa hacmi arttırır hacmi arttırdığı için ▶ Suyun içinde asit, baz veya tuz çözmek sudaki
dengeye etki edebilir. [H+] iyonu ile [OH-] iyonu derişimi çarpımını
değiştirmez, bu çarpım standart şartlarda daima
▶ Tepkimede asit var ve baz ekleniyorsa ortamdan 10-14’e eşittir.
asidi uzaklaştırır tam tersi baz var ve asit ekleniyorsa
Paraksilen Kimya
ortamdan asidi uzaklaştırır ve bu nedenle dengeye ▶ Suyun içinde asit çözersek H+ derişimi artar, H+
etki edebilir. ile OH- derişimi çarpımı değişmediği için OH- de-
rişimi azalır, baz çözdüğümüzde tam tersi gerçek-
▶ Suda gerçekleşen bir tepkimeyse eklenilen maddenin leşir.
direk kendisi olmasa bile iyonlarından biri tepkime-
de yer alıyor olabilir.
Yani eklenilen yabancı madde, tepkimedeki maddelerin

derişimi veya sıcaklığını etkilemiyorsa dengeye hiçbir
etkisi yoktur.
29
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
DİKKAT!!! ASIT BAZ TANIMLARI
Suyun iyonlaşması endotermik bir dengedir bu Arhenius Asit Baz Tanımı:

nedenle KSU değeri sıcaklık arttıkça artar.
▶ Suda çözününce ortama H+ iyonu veren maddeler
Paraksilen Kimya
Dikkat edilmesi gereken sıcaklık arttıkça saf suda asit OH- iyonu veren maddeler bazdır.
[H+] . [OH-] çarpımı değişir, [H+] ‘nın [OH-]’ye
▶
eşit olması değişmez.
H2SO4 4 2H+ + SO4-2
Örneğin bir t sıcaklığında
NaOH 4 Na+ + OH-
Ksu = 10 -10
olsun, bu sıcaklıkta saf suda

Bronsted - Lowry Asit Baz Tanımı:
[H+ ] = 10-5 M
Paraksilen Kimya
[OH-] = 10-5 M olur.

▶ Bu tanıma göre proton (H+) veren maddeler asit,
DERİŞİM proton (H+) alan maddeler bazdır.
FORMÜL [H+] [OH-] [H+][OH-]
(M)
▶ Asit-baz tepkimelerinde proton, asitten baza
0,2 NaCl 1.10-14
aktarılır.
0,01 HCl 1.10-14 ▶ Proton veren asit konjuge bazına, proton alan baz
konjuge asidine dönüşür;
pH VE pOH KAVRAMLARI
Paraksilen Kimya
▶ Sulu çözeltide bulunan [H+] ve [OH-] değeri ge-

HA + B D A- + HB+
nellikle çok küçük sayılardır.
Asit + Baz Konjuge + Konujuge
▶ Bu küçük sayısal değerlerle uğraşırken karşılaşılan Baz Asit
işlem zorluğunu ortadan kaldırmak için kim-
yagerSoren Sorensen üslü sayılar yerine [H+] ve HSO4- + H2O D SO4-2 + H3O+
[OH-] iyonu derişiminin negatif logaritmasının
kullanılmasını önermiştir.
HSO4- + H2O D H2SO4 + OH-
▶ [H+]’nin negatif logaritmasına pH, [OH-]’in ne-
gatif logaritmasınapOH denilmiştir.
Paraksilen Kimya
• Asitlerin karşısında baz, bazların karşısında asit

[H+] . [OH-] = 10-14 gibi davranan maddelere amfoter madde denir.
-log ([H+] . [OH-]) = - log 10-14

- log ([H+]) + -log ([OH-]) =14
pH + pOH =14
30
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ASIT VE BAZLARIN 4. AMFOTER METAL + KUV. BAZ → TUZ + H2

ÖZELLIKLERI VE TEPKIMELERI (Al,Cr,Zn,Sn,Pb,Be)
▶ Asitler ekşi, bazlar acıdır. • Bu tepkimeyi Amfoter metaller dışındaki hiçbir

▶ Turnusolu asitler kırmızıya bazlar maviye çevirir. metal vermez.
Paraksilen Kimya
▶ Her ikisininde sulu çözeltisi iletkendir. • Amfoter metaller kuvvetli bazlar ile tepkimeye gi-
rer, zayıf bazlarla (örneğin NH3) tepkime vermez.
1. ASİT + BAZ → TUZ + H2O
• Amfoter metaller asitlerle de tepkimeye girer,
asitlerde kuvvetli veya zayıfın bir önemi yoktur,
asitlerin tamamı ile tepkimeye girer.
• Bu tepkimede baz olarak NH3 kullanılırsa su oluş-
maz, sadece tuz oluşur. • Yeterince baz varsa 1 mol metal tepkimeye girdi-
ğinde metalin değerliğinin yarısı mol sayıda H2
• Asit veya bazın cinsi-kuvveti bu tepkimeyi vermesi-
gazı oluşur.
ne engel teşkil etmez.
Paraksilen Kimya
5. Cu,Hg,Ag+ H2SO4 → TUZ + SU + SO2

• Asit olarak asidik oksit, baz olarak bazik oksit kul-
lanılırsa (oksitlerde hidrojen olmadığı için) tepki- • Bu tepkimeyi yarı soy metaller dışındaki hiçbir
mede su oluşmaz, sadece tuz oluşur. metal vermez
2. METAL + ASİT → TUZ + H2 • Diğer metallerde asit ne olursa olsun (H2SO4’de
dahil olmak üzere) H2 gazı açığa çıkar (Au, Pt
hariç)
• Bu tepkimeyi Cu, Hg, Ag, Au, Pt vermez. • Asidin derişik olması gereklidir, seyreltik H2SO4 ile
tepkime gerçekleşmez.
• Bu 5 metal hiçbir tepkimesinde asla H2 gazı açığa
6. Cu,Hg,Ag+ HNO3 → TUZ + SU + NO2
Paraksilen Kimya
çıkaramazlar.
• Bu tepkimeyi yarı soy metaller dışındaki hiçbir
• Bu beş metalden üçü (Cu,Hg,Ag) sadece H2SO4 ve
metal vermez
HNO3 ile tepkime verirken, Au ve Pt kral suyu dışın-
da hiçbir asit ile tepkime vermez. • Diğer metallerde asit ne olursa olsun (HNO3’te
dahil olmak üzere) H2 gazı açığa çıkar (Au, Pt
• Yeterince asit varsa 1 mol metal tepkimeye girdi-
hariç)
ğinde metalin değerliğinin yarısı mol sayıda H2 gazı
oluşur. • Asidin derişik olması gereklidir, seyreltik HNO3
ile gaz olarak NO açığa çıkar.
7. 1A ve 2A METALLERİ + SU → BAZ + H2
Paraksilen Kimya
(Li,Na,K,Mg,Ca)
• Bu tepkimeyi alkali ve toprak alkali metaller

3. CO3 Tuzu + Asit → Tuz + Su + CO2
2- dışında hiçbir metal vermez.
• Alkali ve toprak alkali metaller ayrıca asitlerin

tümü ile de tuz ve hidrojen gazı açığa çıkarırlar.
• Alkali metaller tepkimeyi daima verirken, top-

rak alkali metaller sadece sıcakta verir.
31
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ASİT VE BAZLARIN KUVVETİ

▶ Suda çözündüğünde %100 iyonlaştığı varsayılan
asit-baza kuvvetli asit-baz denir.
▶ Kuvvetli asit-bazın suda tamamen iyonlaştığı
Paraksilen Kimya
varsayıldığı için çözünme tepkimeleri tek yönlü
okla gösterilir.
▶ Suda kısmen iyonlaştığı varsayılan asit ve baza

zayıf asit-baz denir.
▶ Zayıf asitlerin ve bazların kısmen iyonlaşması

iyonlaşma denge sabiti ile ilgilidir. Suda kısmen
iyonlaştıkları için çözünme tepkimeleri çift yönlü
okla gösterilebilir.
Paraksilen Kimya
ASİT
BAZ
Paraksilen Kimya
SU
▶ Karşımıza sık çıkan zayıf asitler; -COOH, HCN,

HF, H2CO3 ,HNO2, H3PO4.
▶ Karşımıza sık çıkan zayıf bazlar; NH3,
▶ Zayıf asit ve bazlar suda az iyonlaştıkları için elekt-

riği kuvvetli olanlara göre daha az iletirler.
Paraksilen Kimya
▶ Zayıf asit bazlarda asit baz dengesini sağa kaydıran

her şey iyonlaşma %’sini arttırır.
▶ Dengeye su eklemek de dengeyi sağa kaydırıcı yani

iyonlaşma yüzdesini arttırıcı bir etkidir.
▶ İyonlaşma %’si ile Ka veya Kb karıştırılmamalıdır;

Denge sabiti (Ka, Kb) sadece sıcaklıkla değişir.
32
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ASİT GİBİ DAVRANAN TUZLARIN ASİT-BAZ ÖZELLİĞİ

KATYONLAR
▶ Asit ve bazların tepkimesinden oluşan iyonik
Zayıf bazların eşlenik asitleri ile çapları küçük, bileşiklere tuz denir.
yükleri büyük olan Fe3+, Cr3+, Cu2+ gibi katyonlar
Paraksilen Kimya
asidik özellik gösterir.
Kuvvetli Asit + Kuvvetli Baz g Nötr Tuz
NH3 gibi zayıf bazların eşlenik asitleri su ile tepki-
meye girdiklerinde Kuvvetli Asit + Zayıf Baz g Asidik Tuz
proton verici olarak davranır.
Zayıf Asit + Kuvvetli Baz g Bazik Tuz
▶ NH4NO3 asidik bir tuzdur. Kuvvetli bir asit

olan HNO3 ve zayıf bir baz olan NH3’ten olu-
şur.
Paraksilen Kimya
▶ Kuvvetli bir baz olan NaOH ve zayıf bir asit

olan HCN’nin tepkimesinden oluşan NaCN
bileşiği bazik bir tuzdur.
▶ Asidik veya bazik tuzların zayıftan gelen iyon-

ları su ile denge oluşturur.
▶ Bu tuzların zayıftan gelen iyonlarının su ile

oluşturduğu dengeye hidroliz denir.
BAZ GİBİ DAVRANAN
Paraksilen Kimya
ANYONLAR
NH4+(aq)+ H2O(s) D NH3(aq) + H3O+(aq)
Zayıf asitlerin eşlenik bazları olan bütün anyonlar
su ile tepkimelerinde proton alıcısı olarak davran-
dıkları için bazik özellik gösterir
Örneğin HCN’nin su ile tepkimesinden oluşan CN-

iyonu su ile tepkimeye girdiğinde eşlenik asidini
oluştururken OH- iyonu oluşmasına neden olur. CN-(aq)+ H2O(s) D HCN(aq) + OH-(aq)
Paraksilen Kimya
33
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
TAMPON ÇÖZELTİLER KUVVETLİ ASİT-BAZ TİTRASYONU
▶ Az miktarda asit ya da baz eklendiğinde ortamın 2H3PO4 + 3Mg(OH)2 g Mg3(PO4)2 + 6H2O
pH değerinin değişmesine direnç gösteren çözel-
tilere tampon çözeltiler denir ▶ Yukarıdaki nötrleşme tepkimesini inceleyecek
Paraksilen Kimya
olursak tepkime sonrasında ortamın pH’sini etki-
▶ Tampon çözeltiler zayıf eşlenik asit-baz çözeltile- leyecek herhangi bir madde yoktur.
rinden oluşur.
▶ Yani kuvvetli asit ve kuvvetli bazdan oluşan bir
▶ Tampon çözeltilere asetik asit ve eşlenik bazı nötrleşme tepkimesinde ortamın pH’sinin 7’den
olan, asetat iyonu içeren çözelti örnek verilebilir. farklı olması ancak reaktiflerden artan olması
Bu çözelti asetik asit (CH3COOH) ve sodyum halinde mümkündür.
asetatın (CH3COONa) uygun miktarlarının suda
çözünmesi ile elde edilir. ▶ Bu nedenle nötrleşme tepkimelerinde pH işlemi
yaparken tepkimedeki maddelerin toplam mol
▶ Sodyum asetat bir tuzdur ve suda aşağıdaki şekil- sayısı yerine, H+ ve OH- iyonlarının mol sayısı
de iyonlaşarak asetat iyonu oluşturur. üzerinden işlem yaparız.
Paraksilen Kimya
CH3COONa(k) g CH3COO-(aq) + Na+(aq) ▶ Eğer H+ ve OH- iyonlarının mol sayıları birbirine

▶ Asetik asit ve asetat iyonundan oluşan çözeltiye eşitse tam nötrleşme olmuştur ve pH 7dir.
asit eklenirse çözeltideki eşlenik baz olan asetat ▶ Eğer H+ iyonu mol sayısı OH- iyonlarının mol sa-
iyonları ile asit iyonları tepkimeye girer. yısından fazlaysa ortam asidik, tersi ise baziktir.
CH3COO-(aq) + H+(aq) D CH3COOH(aq)
▶ Tampon çözeltiye baz eklenirse OH- iyonları

asetik asit tarafındannötrleştirilir.
Paraksilen Kimya
CH3COOH(aq) + OH-(aq) D CH3COO-(aq) + H2O(s)
Canlı organizmalardaki birçok biyolojik süreçte de

ortamın pH değerihayati öneme sahiptir. Çeşitli
tampon sistemleri tarafından kanın pH’ı yaklaşık 7,4
ve mide öz suyunun pH’ı yaklaşık 1,5 civarında sabit
tutulur. Bu tamponların en önemlisi HCO3-/H2CO3
tampon sistemidir.
Paraksilen Kimya
34
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ÇÖZÜNME - ÇÖKELME TEPKİMELERİ

Mg3(PO4)2(k) D 3Mg2+(suda) + 2 PO43-(suda)
▶ Çözünürlük dengesi; iyonik bir katının suda çö- S mol/L 3S mol/L 2S mol/L
zünüp çökmesi sonucu oluşan dengeyi inceler.
▶ Sistem dengede olduğu için ölçülebilir her şey
Paraksilen Kimya
sabittir. Doygun Çözeltinin Mg2+
Derişimi iyon derişimi
}
▶ Çözünme ve çökelme aynı anda aynı hızda ger- (çözünürlük)
çekleştiği için kabın dibindeki katı başlangıçta bir 5S
noktada toplanmış olsa bile bir süre sonra kabın Toplam iyon
tabanına tamamen yayılır. derişimi
▶ Kçç bağıntısı yazılırken tepkimeye girenler katı Yukarıdaki sistem için:

olduğu için sadece ürünler yazılır
• Çözünürlük değeri S mol/L dir.
▶ Kçç sadece az çözünen tuzlarda hesaplanır.
Paraksilen Kimya
• Çözünürlük aynı zamanda çözeltinin derişi-

▶ Moleküler çözünen katılarda Kçç hesaplanmaz. midir. (çözelti doygun ise)
• Çözünürlük şu anlama gelir: 1 litre doygun

çözeltide en fazla S mol Mg3(PO4)2 tuzu çözü-
lebilir.
• Çözünürlük herhangi bir anda hesaplanmaz

çözeltinin mutlaka doygun olması gerekir.
• Çözünürlük 4 şeyden etkilenir :

Paraksilen Kimya
* Sıcaklık
* Basınç (sadece gazlarda)
* Ortak iyon
* Cins
• Kçç ÇÖZÜNÜRLÜK ÇARPIMI’dır.

Paraksilen Kimya
▶ Kçç doygun çözeltide hesaplandığı için Kçç’yi • Kçç = [Mg2+]3 . [PO43-]2 formülü ile hesaplanır.
hesaplarken kullanılan derişim aynı zamanda o
• Bizim tuzumuz için çözünürlük çarpımı değe-
tuzun molar çözünürlüğüdür.
ri 108 . S5 tir.
▶ Başka bir deyişle molar çözünürlük 1 litre doy-
• Kçç bir denge sabitidir SICAKLIK VE CİNS
muş çözeltideki çözünen maddenin mol sayısıdır.
Kçç değerini ETKİLER ancak ORTAK İYON
Birimi mol/L ’dir.
Kçç değerini ETKİLEMEZ
35
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
Ortak İyon Etkisi

▶ Ortak iyon çözünürlüğü azaltır.
Paraksilen Kimya
Paraksilen Kimya
TUZLARIN ÇÖZÜNÜRLÜĞÜNE ETKİ EDEN

FAKTÖRLER
Sıcaklık
▶ Çözünürlüğe sıcaklığın etkisi maddenin çözünür-

Paraksilen Kimya
lük tepkimesine bağlıdır.
▶ Endotermik çözünen maddelerde çözünürlük

sıcaklık arttıkça artarken ekzotermik çözünen
maddelerde çözünürlük sıcaklık arttıkça azalır.
▶ Katılar genelde endotermik çözündüğü için sıcak-

lık arttıkça tuzların çözünürlüğü genellikle artar.
Paraksilen Kimya
36
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
İndirgenme-Yükseltgenme (Redoks) Tepkimeleri
▶ Elektron alışverişi sonucu gerçekleşen tepkimele-
re redoks tepkimeleri denir.
▶ Reaktif veya ürünlerinde bir tane dahi elementel
halde (Fe,H2...) madde bulunan kimyasal tepki-
Paraksilen Kimya
meler redoks tepkimesidir.
▶ Asit baz tepkimeleri, çözünme-çökelme tepkime-
leri redoks tepkimesi değildir.
▶ Redoks tepkimeleriden elektron verip değerliğini
arttıran madde yükseltgenmiştir.
▶ Sadece yükseltgenme olayının gösterildiği tepki-
melere yükseltgenme yarı tepkimesi denir.
H2 2H+ + 2e-

Na Na+ + e-
Paraksilen Kimya
▶ Redoks tepkimeleriden elektron alıp değerliğini

indirmiş olan madde indirgenmiştir.
▶ Sadece indirgenme olayının gösterildiği tepkime-
lere indirgenme yarı tepkimesi denir.

O2 + 4e- 2O2- ▶ 1A grubu metalleri (Li, Na, K) tüm bileşikle-

Ca2+ + 2e- Ca rinde +1 değerlik alır.
▶ 2A grubu metalleri (Be, Mg, Ca, Ba,Sr) tüm
▶ Yükseltgenmiş olan madde elektronunu başka bir bileşiklerinde +2 değerlik alır.
taneciğe verir, elektron verdiği taneciğin indirgen- ▶ B grubu metallerinden Ag daima +1, Zn daima
mesine sebep olduğu için indirgendir. +2 değerlik alır.
Paraksilen Kimya
▶ Flor tüm bileşiklerinde -1 değerlik alır.

2Na 2Na+ + 2e- (YÜKSELTGENME YARI TEPKİMESİ) ▶ Bilmemiz gereken kökler:
Cl2+ 2e- 2Cl- (İNDİRGENME YARI TEPKİMESİ)
2Na+ Cl2 2NaCl (REDOKS TEPKİMESİ) NH4+ (amonyum) OH- (Hidroksit)
NO3- (nitrat) ClO- (Hipoklorit)
MnO4- (Permanganat) CN- (Siyanür)
YÜKSELTGENME BASAMAĞI BULMA SO32- (Sülfit) SO42- (Sülfat)
▶ Redoks tepkimelerini denkleştirebilmek için CrO42- (Kromat) Cr2O72- (Dikromat)
öncelikle indirgenen ve yükseltgenen mad- MnO42- (Manganat) CO32- (Karbonat)
delerin yükseltgenme basamağını bulmamız C2O42- (Okzalat) PO43- (Fosfat)
Paraksilen Kimya
gereklidir. REDOKS TEPKİMELERİNİN DENKLEŞTİRİLMESİ

▶ Yükseltgenme basamağı bulma sırasında
bileşikteki elementlerin değerliklerini toplayıp
sıfıra, iyonlardaki elementlerin değerliklerini P + HNO3 + H2OgH3PO4 + NO
toplayıp iyon yüküne eşitleriz.
37
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
Standart Yarı Hücre İndirgenme Potansiyelleri ▶ Aktif metal elektron vermeyi daha çok istediği
için, kendinden daha pasif bir metalin iyonu
▶ Bir yarı hücrenin 25oC sıcaklık ve 1 atm basınçlı ile aynı çözeltide olursa kendisi yükseltgenir-
ortamda indirgenme eğiliminin ifade edildiği ken, pasif olan metal iyonunu indirger.
sayısal değere o yarı hücrenin standart elektrotpo-
Paraksilen Kimya
tansiyeli denir.
▶ Bu değere voltaj ya da standart indirgenme potan-
siyeli de denir ve Eo sembolüyle gösterilir.
▶ Bir elementin standart yükseltgenme potansi-
yeliyle standart indirgenme potansiyeli mutlak
değer olarak birbirine eşittir fakat birbirinin zıt
işaretlisidir.
▶ Yarı tepkimeler tek başına gerçekleşmediğinden
yarı hücre potansiyelleri de tek başına mutlak ▶ Şekildeki sistemde X+ çözeltisi Y ve Z metallerin-
olarak hesaplanamaz. den aktif ise hiç bir tepkime gerçekleşmez, çünkü
▶ Yarı hücre potansiyelleri hesaplanırken Standart yükseltgenme gerilimi yüksek olan metal zaten
Paraksilen Kimya
Hidrojen Elektrodu (SHE) referans elektrot olarak yükseltgenmiş durumdadır.

seçilmiş ve indirgenme potansiyeli sıfır kabul ▶ Z metali X metalinden aktif ise çubuk çözünür-
edilmiştir. ken kabın tabanında veya Z metalinin etrafında X
▶ Diğer bütün elektrot potansiyelleri referans elekt- katısı oluşur, çünkü yükseltgenme gerilimi büyük
rot olan SHE’ye göre hesaplanmıştır. olan metal yükseltgenmemiş durumdadır, Z metali
X+ iyonuna zorla elektron verir, Z yükseltgenirken
▶ Metalik aktiflik; metallerin elektron verme eğili-
X+ iyonu indirgenir.
minin, ametalik aktiflik ise ametallerin elektron
▶ Eğer Y metali X metalinden aktif ise kap aşınır ve
alma eğiliminin ölçüsüdür. bu kapta X’i saklayamayız.
▶ Metalik aktiflik standart indirgenme potansiyel- ▶ Soru bize Y metalinden yapılmış kapta X+ çözeltisi-
leri ile ters orantılı, ametalik aktiflik ise standart nin saklanabilme şartını soruyorsa tepkime olma-
indirgenme potansiyelleri ile doğru orantılıdır. ması yani kabın çözeltiden pasif olması gereklidir.
Paraksilen Kimya
Paraksilen Kimya
▶ Soy metaller, hidrojenden pasif oldukları hiç bir

▶ Yukarıdaki elementlerin aktiflik sıralaması Zn > tepkimeden hidrojen gazı açığa çıkaramazlar.
Fe > H2 > Cu > Ag şeklinde olur. ▶ Aktif metaller hidrojenden aktif oldukları için asit-
▶ SHE’ye göre standart indirgenme potansiyeli lerle hidrojen gazı oluşturur.
negatif (yükseltgenme potansiyeli pozitif) olan ▶ Metallerde aktiflik yükseltgenme potansiyelleri
metaller, aktif metaldir. ile doğru orantılıdır. Aktif metalin yükseltgenme
▶ Standart indirgenme potansiyeli pozitif olanlara potansiyeli pasif metalden büyüktür.
ise pasif metal (soy metal) denir.
38
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
PİL ELEKTRİK ENERJİSİ VE İSTEMLİLİK

▶ Kimyasal bir tepkimede açığa çıkan enerjiyi elekt- ▶ Çinko ve bakır metalleri kullanılarak oluşturulan
rik enerjisine çeviren sistemlere pil denir. pil sistemine Daniell pili denir
▶ Pilde kendi kendine gerçekleşen bir aktiflik tepki- ▶ Daniell pilinde olduğu gibi bulunduğu şartlarda
mesinden faydalanarak elektrik elde edilir. kendiliğinden gerçekleşen tepkimelere istemli
Paraksilen Kimya
tepkime, kendiliğinden gerçekleşmeyen tepkime-
lere istemsiz tepkime denir.
▶ İstemli tepkimelerin gerçekleştiği hücrevlere gal-
vanik hücre, istemsiz tepkimelerin gerçekleştiği
hücrelere elektrolitik hücre denir.
▶ Bir sistemin toplam potansiyeli sıfırdan büyük ise
o sistem istemli, küçük ise istemsizdir.
PİL POTANSİYELİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER

Paraksilen Kimya
▶ Bir pil sisteminde pil tepkimesini denge tepki-

mesi gibi düşünürsek, bu tepkimeyi sağa kay-
dıran her türlü etki pil potansiyelini arttırırken
sola kaydıranlar pil potansiyelini azaltır.
ANOT KATOT ▶ Bu nedenle dengedeki bir tepkimeye etki eden,
▶ Yükseltgenmenin ol- ▶ İndirgenmenin olduğu sıcaklık, (gaz varsa) basınç, derişim pil potan-
duğu yerdir yerdir
▶ Elimizdeki element- siyeline de etki eder.
▶ Elimizdeki elementler- lerden aktifliği az olan ▶ Hidrojen gazı bulunmayan pillerin potansiyel-
den aktifliği fazla olan katottur
anottur ▶ Aktiflik yükseltgenme lerine basınç etki etmez.
▶ Aktiflik yükseltgenme yarı pil potansiyeli ile ▶ Tüm pil tepkimeleri ekzotermiktir bu nedenle
yarı pil potansiyeli ile doğru orantılıdır. Yani ısıtmak pil potansiyelini daima azaltır.
Paraksilen Kimya
indirgenme potansiyeli
doğru orantılıdır. Yani büyük olan madde ▶ Pil potansiyeli elektrodun kütlesine, boyutları-
indirgenme potansi- katottur. na, derişim değişmiyorsa çözelti hacmine bağlı
yeli küçük olan madde ▶ KATOT DAİMA ÇÖ-
anottur. ZELTİDE YER ALIR. değildir.
▶ Anotta gerçekleşen ▶ Katotta gerçekleşen
tepkime NERST DENKLEMİ
tepkime X+n + ne- g X
X g X + ne
+n -
şeklindedir
şeklindedir ▶ Katotta çözeltideki
▶ Anotta çubuk çözü- katyonlar indirgenerek
nerek çözeltiye geçer; çubuğun üzerine yapı-
şır. Çubuğun üzerinde
çubuğun kütlesi azalır- çözeltideki madde ▶ Nerst denklemi bir pil sisteminde elektrolit çözelti-
ken çözeltideki + iyon birikir. Eğer çözeltide- lerin derişiminin 1M’den farklı olduğu durumlarda
(katyon) derişimi artar. ki madde H2 değilse
Paraksilen Kimya
çubuğun kütlesi artar. kullanılır.

▶ Çözeltide artan katyon
derişimini dengelemek ▶ Çözeltide katyonlar ▶ Derişim pilinde de pil potansiyeli nerst denklemi
indirgenip çubuğa ya- ile hesaplanır.
için tuz köprüsünün – pıştığı için, çözeltideki
iyonları (anyonları) bu katyon derişimi azalır. ▶ Denklemde:
kaba gelir. Azalan bu katyon Epil = Derişimleri 1M’den farklı pilin potansiyeli
▶ Anot elektron verdiği derişimini dengelemek Eopil = Anot ve katot tepkime ile hesaplanan, derişimlerin 1M
için elektron dış dev- için tuz köprüsünün olduğu standart pilin potansiyeli
katyonları bu kaba
rede anottan katoda gelir. n = Denkleşmiş tepkimede alınan veya verilen elektron sayısı
doğru akar. ▶ Pilin + kutbu katottur. (Anot 3 elektron verip katot 2 elektron alıyorsa n=6)
▶ Pilin – kutbu anottur. Q = Pil tepkimesinde denge kesri (ürünlerin derişimleri çarpımı
bölü girenlerin derişimleri çarpımı, gaz ve çözeltiler alınır.)
39
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
DERİŞİM PİLİ • Lityum iyon pillerinin bu özelliklerinden

▶ Aynı maddenin elektrotları ve aynı çözeltilerin başka kullanım avantajları şunlardır:
farklı derişimleri kullanılarak hazırlanan pil • Tekrar şarj edilerek defalarca kullanılabilir.
sistemine derişim pili denir.
▶ Derişim pili derişimler farklı olduğu için • Karbondioksit salınımı çok az olduğundan
Paraksilen Kimya
çalışır. ve toksik madde içermediğinden çevreye
▶ Derişim pilinde derişimi az olan madde anot- verdiği zarar azdır.
tur. • Kütlesinin küçük, ürettiği enerji miktarının
▶ Derişim pilinde derişim farkı arttıkça pil po- fazla olmasından dolayı dizüstü bilgisayar,
tansiyeli artar. tablet ve cep telefonu gibi elektronik eşya-
▶ Derişim pilinde derişimler eşitlenince pil larda yaygın olarak kullanılır.
çalışmaz.
KİMYASALLARDAN ELEKTRİK ÜRETİMİ

Pillerin Ömrü
Galvanik Piller
• Piller için ömür kavramını ay veya yıl olarak
Paraksilen Kimya
• Galvanik piller iki yarı hücrenin iletken tel ve

tuz köprüsüyle birbirine bağlandığı sistemler- tanımlamak yerine “çevrim ömrü” olarak ifade
dir. etmek daha doğrudur.
Lityum İyon Pilleri • Buna göre bir şarj (dolum) ve bunu takiben
yapılacak bir deşarj (boşaltma) işleminin karşılı-
• Bir pilin potansiyeli, pili oluşturan elektrotların ğına bir çevrim denilmektedir.
yükseltgenme potansiyellerinin farkı ile doğru • Şarj edilebilir pillerde 500-1500 çevrime ulaşıla-
orantılıdır. bilmektedir.
• Anot metalinin yükseltgenme potansiyeli ne • Pilin başlangıçta sahip olduğu enerji kapasitesi
kadar yüksek ve katot metalinin yükseltgen- her bir çevrim sonucunda bir miktar azalır.
me potansiyeli ne kadar düşük ise pil potan- • Bu nedenle pillerin şarj-deşarj döngüsü sağlan-
madan sürekli şarj edilmesi yıpranmayı hızlan-
Paraksilen Kimya
siyeli o kadar büyüktür.

dıran etkenlerden birisidir.
• Standart indirgenme potansiyeli en düşük • Uzun süre şarj edilmeyen pil, zamanla “derin
element olan lityum, anot yarı hücresinde boşalma” durumuna ulaşarak artık şarj edilemez
kullanılarak potansiyeli daha büyük pil elde hâle gelir ve ömrünü tamamlar.
etmek mümkündür. • Pillerin daha uzun süre ve verimli bir şekilde
• Lityum iyon pilleri 3,6 V’a kadar gerilim üre- kullanılabilmesi için aşağıdaki uyarılara dikkat
tebilir. edilmelidir:
• Elektrolit olarak çözelti yerine elektriği ilete- ▶ Öngörülen voltaj değerinin üzerindeki akımlar
bilen polimer yapıda katı bir madde kullanılır. çekilmemelidir.
Bu polimer madde, iyon geçişine izin verir- ▶ Kısa devrelere maruz bırakılmamalıdır.
▶ Ani ve aşırı voltajla yüklenmemelidir.
Paraksilen Kimya
ken elektron geçişini engeller.

▶ Çok düşük veya yüksek sıcaklıklarda kullanıl-
• Lityumiyon pillerinde lityum anot, TiS2 [titan- mamalıdır.
yum(IV) sülfür] katot olarak kullanılır ▶ Üreticisi tarafından tavsiye edilen şarj cihazları
ile şarj edilmelidir.
▶ Darbelere, şoklara, titreşimlere maruz bırakıl-
mamalıdır.
▶ Uzun süre şarjda tutulmamalıdır.
40
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
ELEKTROLİZ
▶ Elektrik enerjisini kimyasal enerjiye dönüştüren
elektrokimyasal hücreye elektrolitik hücre (elekt-
roliz hücresi), elektrolitik hücrede gerçekleşen
+ e-
e-
- + e-
e-
-
e- e-
olaya ise elektroliz denir. e- e- e- e-
Paraksilen Kimya
e- e- e- e-
▶ Elektroliz ile kendiliğinden gerçekleşmeyen bir e- e-
kimyasal tepkimeyi elektrik enerjisi yardımıyla
gerçekleştiririz.
▶ Bir pil sistemine en az ürettiği kadar akım veren
üreteç (devreye ters olarak) bağlanırsa, olaylar
tam tersine döner, buna pilin şarjı veya elektroliz
denir.
NaCl(s)
NaCl(suda)
Paraksilen Kimya
Paraksilen Kimya
ANOT KATOT
▶ (-)’ler toplanır ▶ (+)’lar toplanır
▶ Yükseltgenme olur ▶ İndirgenme olur
▶ Birden fazla madde ▶ Birden fazla madde
varsa elektron verme varsa elektron verme
Paraksilen Kimya
isteği fazla olan önce isteği az olan önce

açığa çıkar açığa çıkar
▶ Sık kullanılan anyon- ▶ Sık kullanılan katyon-
ların elektron verme ların elektron verme
isteği ; isteği;
I>Br>Cl>OH
metaller>H>Cu,Hg,Ag>Au,Pt
2X-n gX2 + 2ne-

X+n + ne- g X
41
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
FARADAY YASALARI Metal Kaplamacılık

▶ Herhangi bir elektrik devresinden geçen 1
F ‘lik yük, devreden geçen 1 mol elektrona
demektir.
Paraksilen Kimya
▶ 1 F’lik yük aynı zamanda 96.485 C’lik yüke
eşittir.
▶ Bir devreden geçen yük miktarı

Q = I. t (I=Amper, t=Saniye)
ile bulunduğu için herhangi bir devreden geçen HOFFMAN VOLTAMETRESİ

elektronun mol sayısı aşağıdaki bağıntılardan biri
ile hesaplanabilir.
Paraksilen Kimya
▶ Bir elektroliz sisteminde anot ve katottan ge-

çen elektronun mol sayısı eşit olmak zorun-
dadır.
▶ Seri bağlı elektroliz sistemlerinde de geçen
elektronun mol sayısı eşittir.
• Faraday’ın 2. kanununa göre farklı elektrolit-

lerden eşit miktarda elektrik yükü geçirildi-
ğinde anot veya katotta meydana gelen kütle • Suyun elementlerine ayrışması ancak elektro-
Paraksilen Kimya
değişimi iyonların eş değer kütleleri ile doğru lizle mümkündür.

orantılıdır. • Suyun elektrolizi Hoffman (Hofman) volta-
• Eş değer kütle bir maddenin mol kütlesinin metresi ile gerçekleştirilir.
tesir değerliğine bölünmesiyle elde edilir. • Saf su elektriği az ilettiğinden suyun elektrolizi
• Örneğin atom kütlesi 24 olan 2A grubu ele- sırasında elektriksel iletkenliğini artırmak için
menti olan magnezyumun tesir değerliği 2’dir. suya çok az miktarda sülfürik asit ilave edilir.
Bu nedenle Mg elementinin 1 eş değer kütlesi • Suyun elektrolizi sırasında anotta O2 gazı ka-
24/2 = 12 gramdır. totta H2 gazı açığa çıkar.
• 3A grubunda bulunan alüminyum için ise 1 • Katotta açığa çıkan H2 gazının hacmi (2V),
eşdeğer kütle 27/3 = 9 gramdır. aynı koşullarda anotta açığa çıkan O2 gazının
• Seri bağlı kaplarda toplanan maddelerin hacminin (V) iki katıdır.
Paraksilen Kimya
eşdeğer kütleleri eşittir. Yani seri bağlı kaplar-

da Mg2+ ve Al3+ iyonlarını elektroliz ettiğimiz
zaman 1 mol elektron geçtiğinde her iki kapta
da 1 eşdeğer gram madde toplanır.
42
www.paraksilen.com
fb.me/paraksilen
KOROZYON
• Bir maddenin çeşitli etkiler sonucunda kimyasal

olarak aşınmasına korozyon (paslanma, çürüme)
denir.
Paraksilen Kimya
• Her ne kadar seramik, ahşap, plastik vb. madde-
ler çevre şartlarından dolayı bozulma gösterse de
korozyon terimi genellikle metaller için kullanılır.
• Korozyondan korunmak için başvurulan yöntem-
ler şunlardır:
▶ Metalleri boyamak
▶ Korozyona dayanıklı malzemeler kullanmak
▶ Metali başka bir metalle kaplamak
▶ Katodik koruma sistemleri kullanmak
• Bir metali korozyondan korumak için metale, ak-
tifliği bu metalden daha fazla olan bir metal bağla-
Paraksilen Kimya
nır. Bağlanan bu metale kurban elektrot denir.

• Katodik korumada kurban elektrot anot işlevi
görür yani paslanacak olan metalin yerine kendisi
paslanır.
Paraksilen Kimya
KURBAN ELEKTROT KORUMA-

Paraksilen Kimya
SI GEREKEN METALDEN DAHA

AKTİF OLMAK ZORUNDADIR.
43

Tüm Ayt Tekrar - Asıl

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Tüm Ayt Tekrar - Asıl

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AYT KİMYA

SPEKTRUM BOHR ATOM MODELİ

▶ Bu durumda spektrumda gazın emdiği bölgelerde

spektrumu denir. ▶ Atom spektrumlarında bazı çizgilerin parlak,

sa sürekli spektrum elde edilir. MODERN ATOM MODELİNİN GELİŞİMİNE

gibi harflerle gösterilir.

2. Açısal Momentum (Yan, İkincil) Kuantum

▶ Orbitalin şeklini ve bir enerji düzeyinde kaç

▶ Başkuantum sayısı ile beraber orbitalin enerji-

▶ n. enerji düzeyinde açısal momentum kuan-

0 yerine s (sharp) orbitaller çekirdek trarafından çok çekildiği için

3. Manyetik Kuantum Sayısı;

Enerji 4. Spin Kuantum Sayısı;

-1/2 +1/2 -1/2

lir. ▶ (n+l) değeri aynı olan orbitallerin enerjisi n değe-

▶ Bir orbital birbirine zıt yönde dönmek şartı ile

▶ HUND kuralına eş enerjili orbitallere elektron İzoelektronik Tanecikler

p2’ nin elektron yerleşimi ise: edilmelidir;

şekillerinden herhangi biri gibi olabilir ancak p2 yerle-

F- : 1s2 2s2 2p6 Uyarılma

PERİYODİK SİSTEMDE YER BULMA PERİYODİK ÖZELLİKLERİN DEĞİŞİMİ

• Bu nedenle aynı değerlik elektron sayısına sahip

İYONİK YARIÇAP İYONLAŞMA ENERJİSİ

verilmesi gereken enerjidir.

elementlerdir. • Bir elementten 2 elektron koparmak istiyorsak bi-

X(g) + Q g X2+(g) + 2e- Q = İE1 +İE2

• Bir elemente enerji vererek tüm elektronlarını

elektron sayısı yani atom numarası kadar iyonlaşma

Element İE1 İE2 İE3

• Element son yörüngesindeki elektronları

verince soygaza benzeyen soydum 2. Elektronu R • Elektron ilgisi genellikle ekzotermiktir

ile 7. İyonlaşma enerjileri arasında olacaktır.

OKSİT VE HİDROKSİTLERİN BAZLIĞI

• Metallerin (Al,Cr,Zn,Sn,Pb,Be hariç) oksitleri R

OKSİTLERİN VE HİDROJENLİ BİLEŞİKLERİN s Bloku Elementleri

• 3A, 4A,5A,6A,7A ve He hariç 8A grubu ele-

• Blokta metal, ametal, yarımetal ve soygazlar

• 6A grubunun ilk elementi olan oksijen flor ile

• 4. periyottan itibaren başlar

• 6. ve 7. periyotta bulunur. GAZLAR

• f bloku elementlerine iç geçiş elementleri veya iç Gazların Genel Özellikleri

larından hacimleri kabın hacmine eşittir, şekilleri

• Gaz molekülleri birbirleri ile çarpıştıklarında

İçinde gaz bulunan birden fazla kabın, tepkime

P1.V1 + P2.V2 + ..... = Ps.Vs

P1.V1 + P2.V2 + ..... = Ps.Vs

2. CHARLES YASASI (V-T İLİŞKİSİ)

3. GAY - LUSSAC YASASI (P-T İLİŞKİSİ)

İDEAL GAZ DENKLEMİ GAZLARDA KİNETİK TEORİ

▶ Gaz molekülleri gelişigüzel ve sürekli hareket eder,

Yoğunluk sorularında: hızına bağlı değildir!!

GRAHAM DİFUZYON YASASI

2. SU ÜZERİNDE TOPLANAN GAZLAR DİKKAT !

çerken genleşirler, genleşme enerji alınan bir

▶ Yukarıdaki sistemde piston A noktasına çekilirse;

FARKLI DERİŞİMLERDE ÇÖZELTİ HAZIRLANMASI

İstenen derişimde çözelti hazırlamak için aşağıda belir-

HACIMCE YÜZDE (%) DERIŞIM

• Raoult Yasası’na uyduğu varsayılan çözeltilere ideal

çözelti denir. Gerçek çözelti ise Raoult Yasası’na

İyonik katılar ile hazırlanan sıvı çözeltilerde

KAYNAMA NOKTASI YÜKSELMESİ (Ebüliyoskopi) OZMOTİK BASINÇ

olursa çözeltiler izotoniktir. Eşit değilse yük-