Μπαρδάκας Δημήτρης – Άγγελος, Γ’ Εξάμηνο

Τεχνικές Φωτογραφίες ΙΙΙ (2017-’18)

Άσκηση 2 (Θ)
Εκφώνηση: Να εξετάσετε το έργο των φωτογράφων William Eggleston και Luc
Choquer, να σχολιάσετε τις φωτογραφίες τους και να εξηγήσετε τι σημαίνει:
“Οι φωτογραφίες του Αμερικάνου William Eggleston είναι τόσο απόλυτα
έγχρωμες, ώστε η απουσία χρώματος θα τις εξαφάνιζε. Σε αντίθεση με το έργο
του Luc Choquer, που παρά την έντονη απουσία του χρώματος, υπάρχει και
χωρίς αυτό.”
Απάντηση:
William Eggleston

Ο William Eggleston είναι διάσημος Αμερικανός φωτογράφος,

γεννηθείς το 1939. Ευρέως αποδεκτή είναι η προσφορά του στην
έγχρωμη φωτογραφία, καθώς την ανέδειξε σε θεμιτό εκτιθέμενο
αντικείμενο όσον αφορά στις καλλιτεχνικές γενικότερα και
φωτογραφικές ειδικότερα εκθέσεις - γκαλερί.

Οι πρωτόλειες φωτογραφικές του απόπειρες ήταν άμεσα

επηρεασμένες από τη δουλειά του Αμερικανού φωτογράφου Robert
Frank και απ' την Αποφασιστική Στιγμή (βιβλίο του Γάλλου
φωτογράφου Henri-Cartier Bresson.) Αρχικά φωτογράφιζε σε
μαυρόασπρο, μέχρι που άρχισε να πειραματίζεται με το χρώμα το
1965-'66 έπειτα απ' την εισαγωγή του στο μέσο απ' τον William
Christenberry. Το φιλμ διαφάνειας χρώματος έγινε το κυρίαρχο μέσο
του στα τέλη της δεκαετίας του 1960. Η εξέλιξη του Eggleston ως
φωτογράφου φαίνεται πως έλαβε χώρα ξεχωριστά από άλλους
καλλιτέχνες. Ο John Szarkowski ήταν ο πρώτος που εκτίμησε την
πρωτοτυπία στο έργο του Eggleston, ενώ στο Φωτογραφικό Συνέδριο
του Μουσείου Μοντέρνας Τέχνης του Σαν Φρανσίσκο (MoMA),
πρωτοστάτησε στην αγορά μιας φωτογραφίας του Eggleston.

Ο Szarkowski ήταν ο ίδιος που το 1976 έδωσε στον Eggleston την

ευκαιρία να παρουσιάσει μια σόλο έκθεση των έργων του στο MoMA.

Οι φωτογραφίες του Eggleston για την εποχή τους ήταν, αν μη τι

άλλο, ριζοσπαστικές και ρηξικέλευθες. Η γενική άποψη του κοινού για
εκείνη την έκθεση, ήταν μάλλον αρνητική. Τα θέματα του Eggleston
θεωρήθηκαν υπερβολικά αφαιρετικά και φορμαλιστικά, καθώς ο ίδιος
έδωσε βάρος κυρίως στη ζωντανή, κορεσμένη αναπαράσταση των
χρωμάτων στις εικόνες του, και όχι τόσο στη λήψη ορισμένων “καλών
φωτογραφιών”, σύμφωνα με τα δεδομένα του τι θα εθεωρείτο ως
“τέχνη” απ’ τους κριτικούς και το κοινό της εποχής του.

Οι κριτικοί θεώρησαν προσβλητική την έκθεση του Eggleston, η

οποία περιλάμβανε 75 εκτυπώσεις – θέματα με ζωντανά χρώματα. Δεν
μπορούσαν να κατανοήσουν για ποιό λόγο θα επέλεγε κανείς να
φωτογραφίσει τόσο βαρετά, κατά την άποψή τους, θέματα, όπως ήταν
λόγου χάρη, ένα παιδικό τρίκυκλο, ένα βενζινάδικο κι ένα οικογενειακό
απογευματινό τραπέζι. Ένας συγγραφέας χαρακτήρισε την έκθεση
“ανώριμη και ετοιμόρροπη”. Οι δε Νιού Γιόρκ Τάιμς της έδωσαν το
“παράσημο” της πιο μισητής έκθεσης όλης της χρονιάς.

Πλέον, αρκετές δεκαετίες αργότερα, η κοινή γνώμη και άποψη έχει

αλλάξει ριζικά όσον αφορά στην προαναφερθείσα έκθεση του
Eggleston. Η αξία της επανεξετάστηκε και επανεκτιμήθηκε στο πέρας
του χρόνου. Ο Thomas Weski, ένας εκ των εφόρων της αναδρομικής
έκθεσης έργων του Έγκλεστον στο μουσείο Γουίτνι (Whitney Museum
of American Art) της Νέας Υόρκης το 2008, δήλωσε χαρακτηριστικά ότι
κατά την άποψή του, οποιοσδήποτε ασχολείται σήμερα με την
έγχρωμη φωτογραφία, “έχει κατά κάποιον τρόπο επηρεαστεί απ’ τον
Μπιλ” (αναφέρεται, φυσικά, στον Eggleston.) Πέρα απ’ τη
φωτογραφία, τη στιλιστική επιρροή που τους έχει ασκήσει ο Eggleston
έχουν παραδεχτεί και πολλοί σπουδαίοι σύγχρονοι σκηνοθέτες, όπως ο
David Lynch, οι αδελφοί Coen και η Sofia Coppola.

Εδώ, λοιπόν προκύπτει το εξής ερώτημα: ποιά ακριβώς ήταν τα κύρια

αισθητικά και στιλιστικά χαρακτηριστικά των φωτογραφιών του
Έγκλεστον; Απάντηση στο ερώτημα θα δοθεί με την εξέταση μερικών
εκ των διασημότερων φωτογραφιών του:

1) The Red Ceiling/Greenwood, Mississippi (1973)

2) Ανώνυμη/Biloxi, Mississippi (1975)

3) Ανώνυμη/Los Alamos (1968)

4) Memphis/(Rosa Sleeping) [1971]
 5) Ανώνυμη (λήφθ. μεταξύ 1983-’86)

Σχόλια – συμπεράσματα:
Οι φωτογραφίες του Eggleston κατά πλειοψηφία δεν έχουν σαφές
θέμα, ούτε σκοπεύουν να περάσουν κάποιο συγκεκριμένο μήνυμα. Στο
παράδειγμα 1, βλέπουμε απλώς το ταβάνι ενός δωματίου. Στο
παράδειγμα 2, βλέπουμε μια κοπέλα να στέκεται στη μπάρα μιας
καντίνας, κρατώντας ένα χαρτονόμισμα στο χέρι της. Στο παράδειγμα
4, βλέπουμε το τραπέζι σε κάποιο ακαθόριστο ταχυφαγείο, και ούτω
καθεξής. Σε καμιά απ’ τις φωτογραφίες του Eggleston δεν ενυπάρχει
ένα, λόγου χάρη, άμεσο πολιτικό σχόλιο, κάποιο βαθύτερο νόημα ή
συμβολισμός. Τα θέματα είναι εξαιρετικά απλά και καθημερινά, αν και
σε ορισμένες περιπτώσεις, οι φωτογραφίες του Eggleston θα
μπορούσαν να χαρακτηριστούν ιδιαίτερα μυστηριώδεις και
αφηγηματικές. Εντούτοις, η παρατήρηση που ο καθένας και η καθεμιά
θα ήταν σε θέση να κάνει παρατηρώντας το έργο του Eggleston, είναι η
εξής: οι φωτογραφίες είναι αισθητικά ωραίες, ευχάριστες στο μάτι. Πιο
συγκεκριμένα, οι φωτογραφίες είναι έντονες, με πετυχημένες
χρωματικές αντιθέσεις. Αυτή ακριβώς η πανδαισία χρωμάτων, είναι
και το μεγαλύτερο ατού του Eggleston. Φωτογραφίες που τράβηξε
πριν τέσσερις δεκαετίες άνετα ξεγελούν για σημερινές, λόγω της
ζωντάνιας τους. Η επιτυχία τους οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην
υψηλή τεχνική του Eggleston και στην ιδιαίτερη διαδικασία μεταφοράς
βαφής (dye-transfer process) που εφάρμοζε ώστε να καταφθάνει στα
εκθαμβωτικά χρωματικά αποτελέσματα που επιθυμούσε.

Luc Choquer

Ο Luc Choquer είναι Γάλλος φωτογράφος, γεννηθείς το 1952. Το

1969 ολοκλήρωσε τις σπουδές του, οι οποίες θα τον προετοίμαζαν για
μια καριέρα στο Εμπορικό Πολεμικό Ναυτικό, προτού προχωρήσει στην
πανεπιστημιακή εκπαίδευση. Το 1975 εργάστηκε ως κοινωνικό-
πολιτιστικός εμψυχωτής σε μια ομάδα βοήθειας προς παραβάτες και
τοξικομανείς. Το ενδιαφέρον του για τη φωτογραφία εκδηλώθηκε απ’
το 1979 κι έπειτα, αφού ήρθε σε επαφή με το έργα των Robert Frank,
William Klein, και της Diane Arbus. Στην ηλικία των 28 ετών, αποφάσισε
να γίνει και ο ίδιος φωτογράφος, ασχολούμενος αρχικά με τη
φωτογραφία δρόμου στο Παρίσι. Φωτογραφίες του δημοσιεύτηκαν για
πρώτη φορά στο περιοδικό Photoreporter, όπου επισκεπτόμενος το
χωριό Ainay-le-Château στην Allier –το οποίο ήταν ιδιαιτέρως γνωστό
ήδη απ’ τον 19ο αιώνα για το νοσοκομειακό του κέντρο, που ήταν
ειδικευμένο στην ψυχιατρική- έφτιαξε μια φωτογραφική συλλογή
ατόμων με ψυχικές διαταραχές.

Το 1980 υπέγραψε τις εικόνες ενός θεάματος που παρουσιάστηκε

στην εφημερίδα Libération, ενώ ακολούθησε μια έκθεση φωτογραφιών
του στο Gdansk της Πολωνίας, το οποίο ήταν το πρώτο χωριό που
συνδέθηκε με τον αγροτικό κλάδο του συνδικάτου “Αλληλεγγύη”. Από
τότε κι ύστερα, είχε εκτενή συνεργασία με διάφορα περιοδικά, όπως
ήταν το Actuel, το Marie Claire, οι Times, το Newsweek, και άλλα. To
1989 εξέδωσε το πρώτο του φωτογραφικό βιβλίο, το Planète France,
ένα έγχρωμο πορτρέτο της γαλλικής κοινωνίας, από τον κόσμο της, απ’
τα κοινωνικά στρώματά της, απ’ τις πόλεις και τα προάστιά της. Το
βιβλίο του Ruskaïa που εκδόθηκε το 1991 και αφορούσε στις ρωσίδες
της Περεστρόικας, του απέσπασε το βραβείο Villa Medici. Το 1992, ο
Choquer κέρδισε το βραβείο Niépce, και έλαβε μέρος στην πρώτη του
αναδρομική έκθεση στο Εθνικό Μουσείο Φωτογραφίας της Γαλλίας.
Αναγνωρισμένος πλέον ως ένας απ’ τους σπουδαιότερους
εκπρόσωπους της Σύγχρονης Φωτογραφίας, άρχισε να διδάσκει στο
Πανεπιστήμιο Paris VIII. Το 2000, ξεκίνησε την επταετή έρευνα που θα
κατέληγε το 2007 στην έκθεση Πορτρέτα Γάλλων, την οποία
παρουσίασε στο μουσείο Montparnasse. Το βιβλίο που εκδόθηκε την
ίδια χρονιά, περιλαμβάνοντας τα θέματα της προαναφερθείσας
έκθεσης, επίσημα ονομάστηκε Portraits De Français, ωστόσο συχνά
αναφέρεται και ως Les Parisiens, σ’ έναν φανερό παραλληλισμό με το
πασίγνωστο βιβλίο του Robert Frank –που επηρέασε, εξάλλου, τον
Choquer στα αρχικά του στάδια ως φωτογράφου- The Americans.

Στιλιστικά, αυτό που διαχώρισε τον Choquer από άλλους

φωτογράφους της εποχής του, ήταν η ιδιαίτερη χρήση του φλας. Ενώ
το φλας γενικά απαγορευόταν στη σοβαρή φωτογραφία, ο Choquer το
χρησιμοποίησε με τέτοιο τρόπο, ώστε να προσδώσει στις φωτογραφίες
του έναν χαρακτηριστικό φωτισμό και ξεχωριστά χρώματα. Πράγματι,
η συντριπτική πλειοψηφία των φωτογραφιών του Choquer γίνονται
άμεσα αντιληπτές ως δικές του, ως αποτέλεσμα της συγκεκριμένης
τεχνοτροπίας του όσον αφορά στο φλας.

Παρατίθενται παρακάτω ορισμένες εκ των δημοφιλέστερων

φωτογραφιών του Choquer, και ακολουθεί σχολιασμός.
1) Απ’ τη συλλογή Planète France.
2) Aπ’ τη συλλογή Planète France.

3) Απ’ τη συλλογή Ruskaia.

4) Απ’ τη συλλογή Voyages.

 5) Απ’ τη συλλογή Planète France.

Σχόλια – συμπεράσματα – σύγκριση με Eggleston:

Οι φωτογραφίες του Choquer είναι αναμφισβήτητα καλλιτεχνικές,
ωστόσο θα μπορούσε κανείς να τις κατατάξει και στο φωτορεπορτάζ.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται πως εσκεμμένα προσπερνά
κάποιες βασικές φωτογραφικές τεχνικές, όπως είναι η εστίαση, το
white balance, τα ίσια κάδρα, και ούτω καθεξής. Η γενικότερα
“beatnik” προσέγγισή του ως προς τη φωτογραφία, όπως και η επιρροή
του απ’ τον Robert Frank, είναι φανερές.
Η προσέγγιση, λοιπόν, του Choquer ως προς τη φωτογραφία είναι
χωρίς καμιά αμφιβολία ανορθόδοξη. Εξάλλου, ένα απ’ τα κυριότερα
χαρακτηριστικά της φωτογραφίας του Choquer, είναι η ιδιαίτερη χρήση
του φλας, και κατά συνέπεια, τα ασυνήθιστα χρώματα που επετύγχανε
κατά τη λήψη. Θα ήταν, βέβαια, κρίσιμο να αναφερθεί ότι ο Choquer
φωτογράφιζε συχνά και σε μαυρόασπρο (βλ. παράδειγμα 5), δεν ήταν
δηλαδή τόσο αφοσιωμένος στο χρώμα όσο ο Eggleston, και προφανώς,
οι φωτογραφίες του δεν ήταν τόσο αφηρημένες και αυστηρά
φορμαλιστικές. Έχουν, συνήθως, συγκεκριμένα θέματα και περνούν
διάφορα κοινωνικοπολιτικά νοήματα. Σε γενικές γραμμές, επίσης, τα
χρώματα των φωτογραφιών του Choquer δεν είναι τόσο ζωντανά, όσο
εκείνα των φωτογραφιών του Eggleston.

Καταληκτικά, αν αφαιρούσαμε απ’ τις φωτογραφίες του Eggleston το

βασικότερο χαρακτηριστικό τους, δηλαδή το χρώμα, αυτό που θα
απέμενε θα ήταν, μάλλον, ελλιπές. Λειψό. Φωτογραφίες δίχως πολύ
νόημα, και χωρίς ιδιαιτέρως ενδιαφέροντα θέματα (με εξαιρέσεις στον
κανόνα, φυσικά). Η ζωντάνια του χρώματος ήταν που ανύψωσε την
αξία των φωτογραφιών του Eggleston, αυτός ήταν και ο σκοπός του
ίδιου εξάλλου. Απεναντίας, οι φωτογραφίες του Choquer είναι πολύ
πιο συγκεκριμένες, έχουν ενδιαφέροντα θέματα και περνούν
κοινωνικοπολιτικά μηνύματα. Αν αφαιρούσαμε το χρώμα απ’ τις
φωτογραφίες του Choquer, σίγουρα θα τις υποβαθμίζαμε, αλλά
ολάκερο το νόημά τους δεν θα χανόταν. Συνεπώς, το χρώμα είναι
βασικό χαρακτηριστικό των έργων και των δύο φωτογράφων,
εντούτοις ζωτικότερης σημασίας κρίνεται, κατά την άποψή μου, για το
έργο του Eggleston.