ãîäèíà XV, áðîé 2-3 (56-57) / 2007 Èçäàíèå íà Íàöèîíàëíèÿ ïîëèòåõíè÷åñêè ìóçåé

50 ÃÎÄÈÍÈ ÍÀÖÈÎÍÀËÅÍ ÏÎËÈÒÅÕÍÈ×ÅÑÊÈ

ÌÓÇÅÉ

Íàó÷íà ñåñèÿ íà òåìà: “Èñòîðèÿ íà íàóêàòà è òåõíèêàòà Îòêðèâàíå íà þáèëåéíà èçëîæáà “50 íåïîçíàòè åêñïîíàòà îò
â Áúëãàðèÿ” ôîíäîâåòå íà Íàöèîíàëíèÿ ïîëèòåõíè÷åñêè ìóçåé”

Ïðåäñòàâÿíå íà þáèëåéíàòà ïîùåíñêà êàðòà, èçäàäåíà îò Äúðæàâíàòà àãåíöèÿ çà èíôîðìàöèîííè òåõíîëîãèè è ñúîáùåíèÿ

 ÁÐÎß: ÍÀÖÈÎÍÀËÍÈßÒ
ü 50 ãîäèíè Íàöèîíàëåí ïîëèòåõíè÷åñêè ìóçåé ÏÎËÈÒÅÕÍÈ×ÅÑÊÈ
ü Çíàåòå ëè :
ÌÓÇÅÉ ÏÐÅÄÑÒÀÂß:
– Çà èñòîðèÿòà íà âåëîñèïåäà – èíæ Åëåíà Èâàíîâà
– Çà èñòîðèÿòà íà ìîòîïåäà è ìîòîöèêëåòà – èíæ Åëåíà Èâàíîâà – 50 íåïîçíàòè åê-
– Çà Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà, ïëàíåòèòå è òåõíèòå ñèìâîëè – èíæ Åëåíà Èâàíîâà ñïîíàòà îò ôîíäîâåòå
– Äåñåòòå íàé-ñòðàííè íåùà âúâ Âñåëåíàòà – Êèðèë Åâñòàòèåâ
íà Íàöèîíàëíèÿ ïî-
ü Çàáàâíî ìåæäó÷àñèå – Ïðîñòîðà íà áàáàòà íà Ìèòêî è Îñåìòå îñìèöè
ëèòåõíè÷åñêè ìóçåé
ÏÎ ÁÚËÃÀÐÑÊÀ ÑËÅÄÀ
ü Áúëãàðèí îòêðè íàé-ãîëÿìàòà ïëàíåòà, èçâåñòíà äîñåãà – Èçëîæáà “Áúëãàð-
ü Êðàñîòàòà íà íàóêàòà – Êèðèë Åâñòàòèåâ ñêà ñëåäà â íàóêàòà”
ü Íîáåëîâèòå íàãðàäè çà ôèçèêà è õèìèÿ – 2007 ã.

Âåñòíèê "ÒÅÕÍÈÒÀÐ×Å" å ôèíàíñîâî ïîäïîìîãíàò îò Ôîíäàöèÿ "ÅÂÐÈÊÀ"

2 ÇÍÀÅÒÅ ËÈ ?
ÊÐÀÒÊÀ ÈÑÒÎÐÈß ÍÀ ÂÅËÎÑÈÏÅÄÀ
 ÄÀÒÈ
Äóìàòà “âåëîñèïåä” ïðî-
èçëèçà îò ëàòèíñêèòå äóìè
“Velox”- áúðç è “pes, pedis” –
êðàê
 îòêðèòèòå ïðåç 1935ã.
ñêèöè íà ãåíèàëíèÿ Ëåîíàð-
äî äà Âèí÷è ñà îòêðèòè ðè-
ñóíêè íà âåëîñèïåä, âåðèãà è
ñà÷ìåí ëàãåð. Òîé ñâúðçâà
êîëåëàòà åäíî ñëåä äðóãî, êà-
òî ðàçðàáîòâà òåõíè÷åñêè ðå-
øåíèÿ çà âåðèæíàòà ïðåäàâ-
êà è ñà÷ìåíèÿ ëàãåð. Ïðåç
1817ã. íåìñêèÿò ëåñíè÷åé
Êàðë Ôðèäðèõ áàðîí ôîí
Äðàéñ Çàóåðáðîí óñúâúð-
øåíñòâàë äâóêîëåñíàòà ìà-
øèíà íà ãðàô äüî Ñèâðàê îò
1791ã. êàòî èçîáðåòèë ïðåä-
íîòî âúðòÿùî ñå êîëåëî.
Ïðåç 1818ã. òîé ïàòåíòîâàë â
Ìàéíõàéì ñâîåòî èçîáðåòå-
íèå – âåëîñèïåäà, íàðå÷åí îò
íåãî “äðåçèíà”. Ïðàäåäèòå íà
âåëîñèïåäà íÿìàëè ïåäàëè,
à ñ êðàêà âåëîñèïåäèñòúò ñå
îòòëàñêâàë îò çåìÿòà – íå áè-
ëè èçîáðåòåíè ïåäàëèòå. Ïå-
äàëèòå ñ âúçâðàòíî-ïîñòúïà-
òåëíî äâèæåíèå ñå ïîÿâÿâàò
ïðåç 1839ã, ïàòåíòîâàíè îò
øîòëàíäåöà Êèðêïàòðèê Ìàê
Ìèëàí. Ïðåç 1853ã. ìàéñòî-
ðà íà êàðåòè Ïèåð Ìèøî ïà-
òåíòîâà ìîíòèðàíè íà ïðåä-
íîòî êîëåëî ïåäàëè, ñåäàë-
êàòà âúðõó ïðóæèíà è çàäíà-
òà ñïèðà÷êà. 1868ã. ôàáðèêà
“Ìàéåð è ÊΔ ïóñêà â ïðîäàæ-
áà âåëîñèïåä ñ âåðèæíà ïðå-
äàâêà íà çàäíîòî êîëåëî. Îò
1870ã. çàïî÷âà åïîõàòà íà
“ïàÿêà”, âåëîñèïåä ñ ãîëÿìî
ïðåäíî è ìàëêî çàäíî êîëå-
ëî-öåëòà å áèëà ñ åäíî çà-
âúðòàíå íà ïåäàëèòå äà ñå
èçìèíå ïî-ãîëÿìî ðàçñòîÿ-
íèå. Èìåííî ìîäåë íà òàêúâ
âåëîñèïåä ìîãàò äà âèäÿò ïî-
ñåòèòåëèòå â ÍÏÒÌ.
Åòî è íàé-âàæíèòå äàòè
ÊÐÀÒÊÀ ÈÑÒÎÐÈß ÍÀ ÂÅËÎÑÈÏÅÄÀ Â ÁÚËÃÀÐÈß
Ïúðâèòå ñâåäåíèÿ çà âå-
ëîñèïåäà â Áúëãàðèÿ äàòè-
ðàò ïðåäè Îñâîáîæäåíèåòî.
Áà÷î Êèðî, êîéòî âèæäà òà-
êúâ â Áóêóðåù, êàðà êîëàðÿ
íà Áÿëà ÷åðêâà äà ìó íàïðà-
âè ïîäîáíà òðèêîëêà. Ñ íåÿ
òîé îáõîæäà ñúñåäíèòå ñåëà,
íî íå å çàïàçåíî íèùî îò òîçè
âåëîñèïåä. Çà ñúçäàòåë íà
ïúðâèÿ áúëãàðñêè âåëîñèïåä
ñå ñìÿòà Ãåíî Àðàáàäæèÿòà
îò ãð. Íîâà Çàãîðà. Ðîäåíèÿò
îò èñòîðèÿòà íà âåëîñèïåäà:
1813 ã. – Êàðë Ôðèäðèõ
Êðèñòèàí Ëóäâèã Äðàéñ ôîí
Çàóåðáîðí, ãð. Êàðëñðóå, Ãåð-
ìàíèÿ – ñúçäàâà “äðåçèíà” –
äúðâåí âåëîñèïåä, ïðèäâèæ-
âàí ñ îòáëúñêâàíå îò çàìÿòà, ñ
âèëêà íà ïðåäíîòî êîëåëî çà
èçâúðøâàíå íà çàâîè.
1838 ã. – Êúðêïàòðèê Ìàê-
ìèëàí, Øîòëàíäèÿ – ïîñòàâÿ
ïåäàëè íà ïðåäíîòî êîëåëî
è ëîñò, êîéòî ñâúðçâà ïðåäíî-
òî è çàäíîòî êîëåëî. Äâèæåíè-
åòî íàïîäîáÿâà ïðèäâèæâàíå-
òî íà ñúâðåìåííèòå äåòñêè ëå-
êè àâòîìîáèëè.
1845 ã. Ð.Ó. Òîìïñúí, Øîò-
ëàíäèÿ – èçîáðåòÿâà ïíåâìà-
òè÷íàòà ãóìà
1850 ã. Ôèëèï Ìîðèö Ôè-
øåð, Îâåðíäîðô, Ãåðìàíèÿ –
ìîíòèðà ïåäàëèòå íà ïðåäíî-
òî êîëåëî, êîåòî ñòàâà çàäâèæ-
âàùî
1856 ã. Åðíñò Ìèøî, Ïà-
ðèæ, Ôðàíöèÿ – ïàòåíòîâà ñâîÿ
âåëîñèïåä, ãîëÿì óñïåõ íà Ïà-
ðèæêîòî èçëîæåíèå ïðåç 1857ã.,
1868 ã. Áðàòÿòà Ìèøî è àí-
ãëè÷àíèíúò Ëàëåìàí îñíîâà-
âàò ïúðâàòà ôàáðèêà çà âå-
ëîñèïåäè
31 ìàé 1868ã. Ïàðèæ, ïàðê
“Ñåí Êëó”– ïúðâî îôèöèàë-
íî íàäáÿãâàíå ñ âåëîñèïåäè.
1869 ã. Ñ. Ðóëåð, ÑÀÙ –
ìîíòèðà êúì çàäíîòî êîëåëî
ìàëêà ïàðíà ìàøèíà. Â ñú-
ùàòà ãîäèíà Ïèåð Ìèøî ìîí-
òèðà ìàëêà ïàðíà ìàøèíà “Ïå-
ðî” ïîä ñåäàëêàòà íà âåëîñè-
ïåäà – ïúðâè ìîòîðíè êîëåëà.
Ïúðâî ìåæäóãðàäñêî ñúñ-
òåçàíèå – Ïàðèæ-Ðóàí /126êì/
. Ïîáåäèòåë å Æàí Ìîîð, êîé-
òî äîñòèãà ñðåäíà ñêîðîñò îò
12,48 êì/÷.
1873 ã. Äæåéìç Ñòàðëè,
ïðåç 1862 ã. ìàéñòîð-êîëàð, âå-
ðîÿòíî å âèäÿë ñíèìêà íà âå-
ëîñèïåä èëè å íàáëþäàâàë
ïðåìèíàâàùè ïðåç Áúëãàðèÿ
âåëîñèïåäèñòè. Òàêà ïðåç 1880
ã. òîé ñúçäàâà äúðâåí âåëîñè-
ïåä ñ ãîëÿìî ïðåäíî è ìàëêî
çàäíî êîëåëî. Ãåíî Àðàáàäæè-
ÿòà îáèêàëÿ Íîâà Çàãîðà è
îêîëíîñòèòå é ñúñ ñâîÿ âåëî-
ñèïåä è ïðåäèçâèêâà âúçõèùå-
íèåòî è ó÷óäâàíåòî íà ñúãðàæ-
äàíèòå ñè. Îðèãèíàëúò íà “ïà-
Àíãëèÿ ïàòåíòîâà òàíãåíöè-
àëíî ðàçïîëîæåíèòå ñïèöè.
Òîé å ñúçäàòåë íà “õàé-óè-
ëúð” – êîíñòðóêöèÿòà ñ îñîáå-
íî ãîëÿìî ïðåäíî êîëåëî /äî
180 ñì./ è ìàëêî çàäíî êîëåëî
/30-50 ñì./.
1876 ã. Äæåéìç Ñòàðëè,
Àíãëèÿ ñúçäàâà òðèêîëêà “Ðî-
ÿë-Ñàëâî”, ñ äâå çàäâèæâàíè
íåçàâèñèìî åäíî îò äðóãî êî-
ëåëà, çàäâèæâàíà ñ ïåäàëè êàê-
òî ïðè âîäíîòî êîëåëî – ïî-áå-
çîïàñåí ìîäåë, òàêà èçîáðåòÿ-
âà äèôåðåíöèàëà – êîéòî íà-
ìèðà ïî-êúñíî ïðèëîæåíèå â
àâòîìîáèëîñòðîåíåòî.
Ïúðâî ïèñòîâî ñúñòåçàíèå
– Ïàðèæ, ãðàäñêèÿ õèïîäðóì.
1877 ã. Êóïúð, Àíãëèÿ – ðàç-
ïðåäåëÿ ñïèöèòå òàêà ÷å ïî-
äîáðå äà ïðèåìàò ðàäèàëíèòå
íàïðåæåíèÿ
1879 ã. Õàðè Ëàóñúí,
çàäâèæâà ñ âåðèæíà ïðåäàâ-
êà çàäíîòî êîëåëî
1880 ã. Õàíñ Ðåíàëä,
èçîáðåòÿâà “âòóëêîâî-ðîëêî-
âàòà” âåðèãà
1885 ã. Äæîí Êåìï Ñòàðëè,
Àíãëèÿ ñúçäàâà “Ðîóâúð” –
ïúðâàòà êîíñòðóêöèÿ â îñíî-
âàòà íà ñúâðåìåííèòå âåëî-
ñèïåäè - ñ êîëåëà ñ åäíàêúâ
äèàìåòúð, âèëêà íàêëîíåíà
íàïðåä, òðúáíà ðàìêà, ñåäëî-
òî å ìîíòèðàíî íà ïðóæèíà. Íà
ñëåäâàùàòà ãîäèíà ñúçäàâà
ò.íàð. “äàìñêî êîëåëî”.
1888 ã. Äæîí Áîéä Äúí-
ëîï, Øîòëàíäèÿ – ïàòåíòîâà
ïíåâìàòè÷íàòà ãóìà.
1894 ã. – Èçîáðåòåíî å ñâî-
áîäíîòî äâèæåíèå, êîëîåçäà-
÷úò íå å íåîáõîäèìî íåïðåêúñ-
íàòî äà âúðòè ïåäàëèòå
1895 ã. - Ïîùàëüîíèòå â ×è-
êàãî, ÑÀÙ, èçïîëçâàò âåëîñè-
ïåäè.
1899 ã. – Èçîáðåòåíè ñà
ïúðâèòå “ñêîðîñòè” çà âåëî-
ñèïåä.
ÿêà” ñå ñúõðàíÿâà â ìóçåÿ íà
ãð. Íîâà Çàãîðà, à êîïèÿ èìà
â ÍÏÒÌ è Ìóçåÿ íà ñïîðòà â
Ñîôèÿ.
 Áúëãàðèÿ ïîâå÷å îò 50
ãîäèíè ñå ïðîèçâåæäàò âåëî-
ñèïåäè â Áàëêàí ÀÄ. Ïúðâè ñà
äåòñêî-þíîøåñêèòå ìîäåëè
Áàëêàí, à äíåñ äðóæåñòâîòî
ïðîèçâåæäà òðàäèöèîííè ìî-
äåëè - ïúòíè÷åñêè, äàìñêè è
ìúæêè âåëîñèïåä, ñãúâàåìè
ïðîäúëæàâà íà ñòð. 3
Ôîíäàöèÿ “Åâðèêà”
å ôîíäàöèÿ îò êëàñè-
÷åñêè òèï, îñíîâàíà
ïðåç 1990 ãîäèíà îò äúð-
æàâíè è îáùåñòâåíè
îðãàíèçàöèè ñ öåë:
- ïîäïîìàãàíå íà äà-
ðîâèòè äåöà è ìëàäè
õîðà ïðè ðåàëèçèðà-
íåòî íà ïðîåêòè â îá-
ëàñòòà íà íàóêàòà,
òåõíèêàòà, òåõíîëî-
ãèèòå è óïðàâëåíè-
åòî;
- ïîäêðåïà íà ìëàäèòå
íîâàòîðè è ïðåäïðè-
åìà÷è;
- ðàçïðîñòðàíåíèå íà
íàó÷íè, òåõíè÷åñêè
è èêîíîìè÷åñêè çíà-
íèÿ;
- ïîäïîìàãàíå íà îáó-
÷åíèåòî è ñïåöèàëè-
çàöèÿòà, íà ìåæäó-
íàðîäíîòî ñúòðóäíè-
÷åñòâî â îáëàñòòà íà
íàóêàòà è òåõíèêàòà
- è äð.
Ôîíäàöèÿòà îñúùå-
ñòâÿâà ïåò ïðîãðàìè:
- Òàëàíòè;
- Èíôîðìàöèÿ, èçäà-
íèÿ, èçÿâè è ìåæäó-
íàðîäíî ñúòðóäíè-
÷åñòâî;
- Íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ;
- Íàñúð÷àâàíå íà ñòî-
ïàíñêè èíèöèàòèâè;
- Ðàçâèòèå.
Çà äåëîâè êîíòàêòè:
Ñîôèÿ 1000,
áóë. “Ïàòðèàðõ
Åâòèìèé” 1,
Òåë. 981-51-81,
981-37-99,
ôàêñ 981-54-83,
e-mail: evrika@einet.bg
www.evrika.org

ÊÐÀÒÊÀ ÈÑÒÎÐÈß ÍÀ
ÂÅËÎÑÈÏÅÄÀ Â ÁÚËÃÀÐÈß
ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 2
âåëîñèïåäè Ïèðèí è Îñúì,
äåòñêè âåëîñèïåäè ÂÄ1, ÂÄ4,
ÂÌÕ 16 è 20. Òåçè ìîäåëè ñà
íà ïàçàðà âå÷å íÿêîëêî ãîäè-
íè è ñà äîêàçàëè âèñîêîòî ñè
êà÷åñòâî è èçäðúæëèâîñò.
Íîâàòà êîëåêöèÿ âêëþ÷âà
ìîäåëè ñúñ ñúâðåìåííà êîí-
ñòðóêöèÿ è äèçàéí.
1880 ã - Ãåíî Àðàáàäæè-
ÿòà èçðàáîòâà ñâîÿ “Ïàÿê”,
(êîíñòðóêöèÿ áëèçêà äî ïðî-
èçâåæäàíèòå ïî òîâà âðåìå â
Åâðîïà), ñ ìîíòèðàíà ïîä ñå-
äàëêàòà çàäíà ñïèðà÷êà, ñòú-
ïåíêè íà çàäíîòî êîëåëî.
3 ÿíóàðè 1889 ã. – Â ãð.
Ñîôèÿ ñå ó÷ðåäÿâà ïúðâîòî
êîëîåçäà÷íî äðóæåñòâî â
Áúëãàðèÿ – “Ñîôèéñêè
êîëîåçäà÷åí êëóá”
1892 ã. – Äåìîíñòðàöèÿ
íà âåëîñèïåäà íà Ïëîâäèâ-
ñêîòî èçëîæåíèå.
3 àâãóñò 1902 ã. â ãð. Ðóñå
ó÷ðåäèòåëåí êîíãðåñ íà Áúë-
ãàðñêèÿ êîëîåçäà÷åí ñúþç
1912 ã. – Ãåíî Àðàáàäæè-
ÿòà ñúçäàâà ñàìîõîäíà
êîíñòðóêöèÿ íàïîäîáÿâà-
ùà äðåçèíà ( íå å çàïàçåíà)
1942 ã. Â ãð. Ëîâå÷ å ïîñ-
òðîåíà Äúðæàâíà ñàìîëåò-
íà ôàáðèêà, êîÿòî å ñ ðàç-
íîîáðàçíà ïðîèçâîäñòâåíà
äåéíîñò ïðåç Âòîðàòà ñâåòîâ-
íà âîéíà - ñåëñêîñòîïàíñêè
èíâåíòàð, ìîòîïåäè, âåëîñè-
ïåäè, ìîòîöèêëåòè, àâòîìî-
áèëè, õèäðîäèíàìè÷íè ïðå-
äàâàòåëè è äâèãàòåëíè ìîñ-
òîâå çà âëàãàíå â ìîòîêàðè è
åëåêòðîêàðè.
1965 ã. Ôàáðèêàòà â
ÊÐÀÒÊÀ ÈÑÒÎÐÈß ÍÀ ÌÎÒÎÏÅÄÀ È ÌÎÒÎÖÈÊËÅÒÀ Â ÄÀÒÈ
Èñòîðèÿòà íà ñúçäàâàíå-
òî íà ìîòîöèêëåòà å òÿñíî
ñâúðçàíà ñúñ ñúçäàâàíåòî íà
âåëîñèïåäà è àâòîìîáèëà.
1885 ã. Ñúçäàäåíî å ìî-
òîðíî êîëåëî îò Ãîòëèá
Äàéìëåð, Ãåðìàíèÿ – ïúðâî-
îáðàç íà ìîòîöèêëåòà.
1886 ã. Êàðë Áåíö, ñúçäà-
âà ìîòîðíà òðèêîëêà
1898 ã. Íà îñíîâàòà íà ìî-
òîðíàòà òðèêîëêà Äå Äèîí
Áóòîí, áðàòÿòà Âåðíåð ïóñ-
êàò â åêñïëîàòàöèÿ äâóêîëå-
ñåí ìîòîöèêëåò “Âåðíåð”, ñ
äâèãàòåë íàä ïðåäíîòî êîëå-
ëî, ïðèâåæäàí â äâèæåíèå
ãð.Ëîâå÷ ïðèåìà èìåòî
Áàëêàí, âúâ âðúçêà ñ ïðîèç-
âåæäàíèòå âåëîñèïåäè è ìî-
òîïåäè. Âêëþ÷âà 6 çàâîäà, â
ò.÷. è Çàâîä çà äâóêîëåñíè
ïðåâîçíè ñðåäñòâà. Ïúðâè ñà
ïðîèçâåäåíè äåòñêî-þíîøåñ-
êèòå ìîäåëè Áàëêàí
1982 ã. â ãð. Ëîâå÷ ïðîèç-
âåæäà ìîäåë íà ñãúâàåì âå-
ëîñèïåä, ñ ïî-ãîëÿìî çàäíî
êîëåëî.
1997 ã. ñëåä ïðèâà-
òèçàöèÿ, Áàëêàí ÅÀÄ å ñ
ïðåäìåò íà äåéíîñò: ïðîãðå-
ñèâåí ìîíòàæ è ñåðâèç íà ëå-
êè àâòîìîáèëè, ïðîèçâîäñòâî
íà êàðíè âúçëè è âåëîñèïå-
äè, òúðãîâèÿ â ñòðàíàòà è
÷óæáèíà, òðàíñïîðòíà äåé-
íîñò. Òðàäèöèîííèòå ìîäåëè
ñà ïúòíè÷åñêè äàìñêè è ìúæ-
êè âåëîñèïåä, ñãúâàåìè âå-
ëîñèïåäè Ïèðèí è Îñúì, äåò-
ñêè âåëîñèïåäè ÂÄ1, ÂÄ4,
ÂÌÕ 16 è 20. Òåçè ìîäåëè ñà
íà ïàçàðà âå÷å íÿêîëêî ãîäè-
íè è ñà äîêàçàëè âèñîêîòî ñè
êà÷åñòâî è èçäðúæëèâîñò.
Íîâàòà êîëåêöèÿ âêëþ÷âà
ìîäåëè ñúñ ñúâðåìåíåí äè-
çàéí. Âåëîñèïåäèòå ñà êîì-
ïëåêòóâàíè ñúñ ñêîðîñòè Øè-
ìàíî îò ñåðèèòå ÒÓ40 Mega
Range, ALTUS, C050, àëóìè-
íèåâè äæàíòè, ãóìè Good
Year. Îñâåí öåëè âåëîñèïå-
äè ïðåäïðèÿòèåòî ïðåäëàãà è
äîñòàâêà íà âåëîñèïåäíè ðà-
ìè è âèëêè, øèðîêà ãàìà ðå-
çåðâíè ÷àñòè, êàêòî è ìîíòàæ
íà âåëîñèïåäè ñ ìàòåðèàëè
íà êëèåíòà.
èíæ Åëåíà Èâàíîâà,
óðåäíèê
ïîñðåäñòâîì ðåìúê
1898 ã. Â Ðóñèÿ å ïðîâåäå-
íî ïúðâîòî ñúñòåçàíèå ñ åä-
íîìåñòíè òðèöèêëåòè ñ ìîù-
íîñò íà äâèãàòåëÿ 1,75 ê.ñ. íà
ðàçñòîÿíèå 38 âåðñòè. Áåëÿåâ
ïðåìèíàâà ðàçñòîÿíèåòî ñúñ
ñðåäíà ñêîðîñò 24,5 êì/÷.
1901 ã. Èçðàáîòåí è ïðèêà-
÷åí å ïúðâèÿ êîø êúì ìîòî-
öèêëåòà.
1903 ã. Ñúçäàäåíà å êîì-
ïàíèÿòà Õàðëåé Äåéâèäñúí
îò Óéëÿì Õàðëåé è ïðèÿòåëè-
òå ìó Àðòóð è Óîëòúð Äåéâèä-
ñúí
1905 ã. Êîíñòðóèðàí å ïúð-
ÇÍÀÅÒÅ ËÈ ? 3
ÂÅËÎÑÈÏÅÄÈÒÅ Â ÍÀÖÈÎÍÀË-
ÍÈß ÏÎËÈÒÅÕÍÈ×ÅÑÊÈ ÌÓÇÅÉ
Ñîëàðåí âåëîñèïåä, ñòàíäàðòåí âåëîñèïåä Áàëêàí, 60-
òå ã., ñ ìîíòè-
ðàí ôîòîâîë-
òàè÷åí (ñëúí-
÷åâ) ìîäóë, çà-
ðåæäàù àêó-
ìóëàòîð, êîé-
òî îò ñâîÿ
ñòðàíà çàõðàí-
âà äâèãàòåë
12V. Àêóìóëà-
òîðúò ìîæå äà
ñå çàðåæäà è â
åëåêòðè÷åñêà-
òà ìðåæà.
Ïðîáåãúò ñ åä-
íî çàðåæäàíå
å îò 20 äî 50 êì, à âåëîñèïåäúò ìîæå äà ðàçâèå ñêîðîñò äî
20 êì/÷.
Ñúçäàäåí ïðåç 1995 ã. îò èíæ. Áîðèñ Öåíêîâ.
Âåëîñèïåä îò
ïëàñòìàñà, åêñïåðè-
ìåíòàëåí ìîäåë, èç-
ðàáîòåí îò øâåäñêà-
òà ôèðìà ÈÊÅÀ ïðåç
1982 ã. è ïîäàðåí íà
ÍÏÒÌ îò Äèìèòúð Ãà-
÷åâ, ôèðìà “ÀÐÊÀ Äè-
çàéí”.
Âåëîñèïåä ñ êîíóñíè ïðåäàâêè, áåëãèéñêî ïðîèçâîäñòâî
âèÿò ÷åòèðè öèëèíäðîâ ìî- îáåì 125 ñì3 â Ìîñêîâñêèÿ è
òîöèêëåò ñúñ ñúåäèíèòåë è âå- Êîâðîâñêèÿ çàâîä
ðèæíî ïðåäàâàíå 1956 ã. Â “Çàâîä 14”, ãð.
1912 ã. Êàðäàí îòêðèâà Ëîâå÷ çàïî÷âà ïðîèçâîä-
êàðäàíà. ñòâîòî íà ìîòîöèêëåòè â
1914 ã. Äå Áîí ïðèëàãà òå- Áúëãàðèÿ. Ïúðâèÿò å ÇÌÑ-
ëåñêîïè÷íàòà âèëêà 250, åäíîöèëèíäðîâ, ñ ìîù-
1928 ã. Ïðîèçâåäåíè ñà íîñò íà äâèãàòåëÿ 12 ê.ñ., à
ïúðâèòå 6 ìîäåëà ìîòîöèêëå- ïðåç 1959 ã. çàïî÷âà ïðîèç-
òè â Çàâîäèòå â Èæåâñê îò ÈÆ- âîäñòâîòî íà íåãîâà ìîäèôè-
1 äî ÈÆ-6. Ïî-êúñíî çàïî÷âà êàöèÿ - êðîñîâ ìîòîöèêëåò ñ
ïðîèçâîäñòâîòî íà ÈÆ-7 – 293 250 ñì3 äâèãàòåë. Ñúùàòà ãî-
ñì3, 1938 ã. - ÈÆ-8, Èæ-9. äèíà çàïî÷âà ïðîèçâîäñòâî-
1931 ã. Â Õàðêîâ - ÒÈÇ-ÀÌ- òî íà Áàëêàí -50.
600 ñ îáåì íà öèëèíäúðà - 350
ñì3
1946-1950 ã. ìîòîöèêëåòè ñ ïðîäúëæàâà íà ñòð. 4
4 ÇÍÀÅÒÅ ËÈ ?

ÊÐÀÒÊÀ ÈÑÒÎÐÈß ÍÀ ÌÎÒÎÏÅÄÀ È ÌÎÒÎÖÈÊËÅÒÀ Â ÄÀÒÈ

ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 3
 Íàöèîíàëíèÿ ïîëèòåõ-
íè÷åñêè ìóçåé ñà ïðåäñòàâå-
íè: ìîòîïåä Áàëêàí - 50 ñì3
è ìîòîöèêëåò Áàëêàí - 250
ñì3.
Áàëêàí - 50 ñì3, ìîòî-
ïåä, Áúëãàðèÿ, Ëîâå÷ -
1963 ã., äâèãàòåë “Ëþëèí” 50,
äâóòàêòîâ, 1-öèëèíäðîâ,
îáåì íà äâèãàòåëÿ 49,1 ñì3,
D öèëèíäúð- 40 ìì., ñòåïåí
íà ñãúñòÿâàíå 7, ìîùíîñò
ïðè 5500 îá./ìèí.-2,3 ê.ñ., ñú-
åäèíèòåë ìíîãîäèñêîâ, ðàáî-
òåù â ìàñëî. Ñêîðîñòè-3,
Ñòàðòåð-êðà÷íè ïåäàëè, êàð-
áóðàòîð Ê-12, ðú÷íî ïðåâ-
êëþ÷âàíå íà ñêîðîñòòà, ïðåä-
íà è çàäíà âèëêà ñ òåëåñêî-
ïè÷íî îêà÷âàíå. V ìàêñ - 60
êì/÷., ðàçõîä íà ãîðèâî-1,6-1,8
ë/100 êì., ñïèðà÷êà íà ïðåä-
íîòî êîëåëî ñ ðú÷åí ëîñò, à
çàäíàòà ñïèðà÷êà ñ ùàíãà è
êðà÷íè ïåäàëè. Ïîëó÷åí å îò
Ìèðîí Ò. Ìèðîíîâ.
Áàëêàí - Ñ-2, 250 ñì3, ìî-
òîöèêëåò, Áúëãàðèÿ, Ëîâå÷,
Çàâîä 14 - 1966 ã., äâèãàòåë 2-
òàêòîâ ñ âúçäóøíî îõëàæäàíå,
1-öèëèíäðîâ, D öèë.- 70 ìì.,
ðàáîòåí îáåì-247,3 ñì3, ìîù-
íîñò ïðè 4800 îá/ìèí. - 12,5
ê.ñ., V ìàêñ - 110 êì/÷., ðàçõîä
íà ãîðèâî-3,3-3,5ë /100 êì,
êàðáóðàòîð ñ äèôóçîð 29/24Í.,
Çàïàëâàíå äèíàìî-àêóìóëà-
òîðíî, àêóìóëàòîð-6V, 7À/÷.,
Äèíàìîìàøèíà - 6v, 45w, ñúå- ìîñò íà ðåçåðâîàðà - 16 ë.
äèíèòåë - ìíîãîäèñêîâ, êîð- Ïîëó÷åí å îò Ìèðîí Ò. Ìèðî-
êîâ, ðàáîòè â ìàñëåíà áàíÿ. íîâ.
Ñêîðîñòè - 4, Ïðåäíà è çàäíà èíæ Åëåíà Èâàíîâà,
âèëêà -òåëåñêîïè÷íè. Âìåñòè- óðåäíèê

Ëþáîïèòíî: Ìèíèäâèãàòåë ïðåâðúùà îáèêíîâåíî êîëåëî â ìîòîïåä

"RevoPower" å ìå÷òàòà íà âñåêè ïî-ìúðçåëèâ ïî÷èòàòåë íà äâóêîëåñíî-
òî âîçèëî

Åäíî çàìåíÿíå íà ñòàíäàðòíàòà ïðåäíà ãóìà ñ íîâîòî èçîáðåòåíèå îñèãóðÿâà

ñêîðîñò äî 35êì/÷ íà ðàâíà íàñòèëêà. "RevoPower" ïðåäñòàâëÿâà ìàëúê äâóòàêòîâ
áåíçèíîâ äâèãàòåë ñ âúòðåøíî ãîðåíå. Òîé å ñ 23 ê.ñ. è ñå ìîíòèðà ìåæäó ñïèöèòå íà
êîëåëîòî. Äåáåëèíàòà ìó å áëèçî 8 ñì., à ðàçõîäúò ìó íà ãîðèâî å ñêðîìåí - îêîëî 4
ëèòðà çà 320 êì. Ãîëÿì ïðîáëåì ìîæå äà ïðåäñòàâëÿâà åäèíñòâåíî íåãîâàòà òåæåñò,
çàùîòî íå å ìíîãî ëåñíî äà ñå óïðàâëÿâà êîëåëî, ÷èÿòî ïðåäíà ãóìà òåæè ïîâå÷å îò
5êã. "RevoPower" èçëåçå íà ïàçàðà â íà÷àëîòî íà 2007 ã. Çà äà çàáðàâèòå çà ïåäàëèòå
ùå òðÿáâà äà ïëàòèòå ïðèáëèçèòåëíî 400$.

ÇÀ ÑËÚÍ×ÅÂÀÒÀ ÑÈÑÒÅÌÀ, ÏËÀÍÅÒÈÒÅ È ÒÅÕÍÈÒÅ ÑÈÌÂÎËÈ

Ìåæäóíàðîäíèÿò àñòðî-
íîìè÷åñêè ñúþç ïðèçíàâà 8
ïëàíåòè â íàøàòà Ñëúí÷åâà
ñèñòåìà. Ïðåç 2006 ã. ñ÷èòà-
íèÿò çà 9-òà ïëàíåòà â Ñëúí-
÷åâàòà ñèñòåìà Ïëóòîí è ñ÷è-
òàíèÿò çà íåãîâ ñïúòíèê Õà-
ðîí ñà êëàñèôèöèðàíè êàòî
ïëàíåòè-äæóäæåòà. Åòî ïëà-
íåòèòå, ïîäðåäåíè ïî íàðàñ-
òâàùî ðàçñòîÿíèå îò Ñëúí-
öåòî:
– Ìåðêóðèé
– Âåíåðà
– Çåìÿ, ñïúòíèê Ëóíà
– Ìàðñ, äâà ñïúòíèêà:
Äåéìîñ è Ôîáîñ
– Þïèòåð, 63 åñòåñ-
òâåíè ñïúòíèêà
– Ñàòóðí , 49 åñòåñ-
òâåíè ñïúòíèêà
– Óðàí , 27 åñòåñòâå-
íè ñïúòíèêà
– Íåïò óí, 13 åñòåñ-
òâåíè ñïúòíèêà
Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà ñú-
äúðæà Ñëúíöåòî, îñåì ïëà-
íåòè, ñïúòíèöè íà ïëàíåòèòå
è ãîëÿì áðîé ìàëêè òåëà (êî-
ìåòè è àñòåðîèäè). Îðáèòèòå
íà ïëàíåòèòå ñà åëèïòè÷íè, ñ
èçêëþ÷åíèå íà Ìåðêóðèé, êîé-
òî èìà êðúãîâà îðáèòà.
Îðáèòèòå íà âñè÷êè ïëàíå-
òè ëåæàò íà åäíà ïëîñêîñò, íà-
ðå÷åíà åêëèïòèêà. Åêëèïòèêà-
òà å íàêëîíåíà íà 7 ãðàäóñà
êúì ïëîñêîñòòà íà ñëúí÷åâèÿ
åêâàòîð.
Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà ñå íà-
ìèðà íà îêîëî 26 000 ñâåòëèí-
íè ãîäèíè îò öåíòúðà íà íàøà-
òà ãàëàêòèêà Ìëå÷íèÿ ïúò â
åäèí îò ñïèðàëíèòå ðúêàâè,
ïî-áëèçî äî ðúáà íà ãàëàêòè-
êàòà. Öÿëàòà ñëúí÷åâà ñèñòå-
ìà ñå çàâúðòà âåäíúæ îêîëî
öåíòúðà íà ãàëàêòèêàòà íè çà
îêîëî 250 ìèëèîíà ãîäèíè.
Âúòðåøíè ïëàíåòè ñà Ìåð-
êóðèé, Âåíåðà, Çåìÿòà è Ìàðñ,
÷èèòî îðáèòè ñà ðàçïîëîæåíè
âúòðå â ïîÿñà íà àñòåðîèäèòå
Âúíøíè ïëàíåòè ñà Þïè-
òåð, Ñàòóðí, Óðàí, Íåïòóí,
Ïëóòîí, ÷èèòî îðáèòè ñà ðàç-
ïîëîæåíè èçâúí ïîÿñà íà àñ-
òåðîèäèòå.
Ñèìâîëèòå íà ïëàíåòèòå
Îò äúëáîêà äðåâíîñò çà
âñÿêî ÷îâåøêî ñúùåñòâî –
îñîáåíî çà æðåöèòå, ìàãîâåòå,
àñòðîëîçèòå, àëõèìèöèòå è
ôèëîñîôèòå – íåáåñíèÿò ñâîä
å áèë íå ïðîñòî ïðîñòðàíñòâî
ñ äàëå÷íè çâåçäè, à ñôåðà,
ïúëíà ñ òàéíè çíàöè, êîèòî íå
âñåêè å ïðèçâàí äà ðàçãàäàå.
Åòî îñíîâíèòå àñòðîëîãè÷íè
ñèìâîëè íà ïëàíåòèòå.
ÇÅÌß – îáîçíà÷àâà
ñå ñ êðúã è êðúñò (îò
õðèñòèàíñêàòà ñèì-
âîëèêà). Òàêà çàïî÷-
íàëè äà îáîçíà÷àâàò Çåìÿòà
îò êðàÿ íà 16 âåê, êîãàòî òÿ áè-
ëà ïðèçíàòà çà ïëàíåòà.
ÑËÚÍÖÅ – Ñèìâî-
ëúò íà ñëúí÷åâèÿ
äèñê ñå ñâúðçâà ñ
åãèïåòñêè éåðîãëèô.
Ñ òîçè çíàê àëõèìèöèòå îçíà-
÷àâàëè çëàòî è íåäåëÿ (îò ëà-
òèíñêîòî dies Solis – “äåí íà
Ñëúíöåòî”), êîÿòî ðèìëÿíè-
òå ïîñâåùàâàëè íà Ñëúíöå-
òî.
ËÓÍÀ – Èçîáðàæåíèå-
òî íà Ëóíàòà ïðîèçõîæ-
äà îò åãèïåòñêè éåðîã-
ëèô. Çà ñðåäíåâåêîâ-
íèòå àëõèìèöè è àñòðîëîçè
òîâà áèëî ñèìâîë íà ñðåáðî-
òî è ïîíåäåëíèê (îò ëàòèí-
ñêîòî dies Lunae – “äåí íà Ëó-
íàòà”).
ÂÅÍÅÐÀ – â ÷åñò íà
ðèìñê àòà áîãèíÿ íà
ëþáîâòà è êðàñîòàòà.
Ïúðâîíà÷àëíî ñèìâî-
ëúò èçîáðàçÿâàë îãëåäàëî
èëè ìúíèñòî (íàïðå÷íàòà ëè-
íèÿ å äîáàâåíà ïî-êúñíî, çà
äà íÿìà åçè÷åñêè âèä). Ñ òî-
çè çíàê àëõèìèöèòå îçíà÷à-
âàëè ìåä. Çíàêúò îçíà÷àâàë
ïåòúê (â ëàòèíñêèÿ dies
Veneris – “äåí íà Âåíåðà”; àí-
ïðîäúëæàâà íà ñòð. 5

ÇÀ ÑËÚÍ×ÅÂÀÒÀ ÑÈÑÒÅÌÀ, ÏËÀÍÅÒÈÒÅ È ÒÅÕÍÈÒÅ ÑÈÌÂÎËÈ
ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 4
ãëèéñêîòî Friday èäâà îò Ôðèã
èëè Ôðåéí, íîðâåæñêèÿ åêâè-
âàëåíò íà Âåíåðà). Èçïîëçâà
ñå â áîòàíèêàòà è çîîëîãèÿ-
òà çà îçíà÷àâàíå íà æåíñêèÿ
èíäèâèä, âúâåäåí îò øâåä-
ñêèÿ áèîëîã Êàðë Ëèíåé â
ñðåäàòà íà 18 âåê
ÌÀÐÑ – íàé-áëèç-
êàòà äî Çåìÿòà ïëà-
íåòà áèëà íàðå÷åíà
â ÷åñò íà ðèìñêèÿ
áîã íà âîéíàòà, çàðàäè ÷åð-
âåíèêàâèÿ îòòåíúê, êîéòî
ñìÿòàëè, ÷å ïðèëè÷à íà êðúâ.
Ñèìâîëúò ïðåäñòàâëÿâà ùèò
è êîïèå íà Ìàðñ. Ñúùî òàêà
ñèìâîë íà âòîðíèê (àíãëèé-
ñêàòà äóìà Tuesday èäâà îò
èìåòî íà òåâòîíñêèÿ áîã Òèó,
êîãîòî îòúæäåñòâÿâàëè ñ
Ìàðñ; â ëàòèíñêèÿ dies Martis
– “äåí íà Ìàðñ”). Çíàêúò ñú-
îòâåòñòâà íà æåëÿçîòî, ìåòà-
ëúò, êîéòî â íàé-ãîëÿìà ñòå-
ïåí ñå àñîöèèðà ñ Ìàðñ. Îò
ñðåäàòà íà 18 âåê ñ òîçè ñèì-
âîë â áèîëîãèÿòà îáîçíà÷à-
âàò ìúæêèÿ èíäèâèä.
ÌÅÐÊÓÐÈÉ – Ãúðöèòå
íàðè÷àëè òàçè ïëàíåòà
Õåðìåñ, â ÷åñò íà ñâîÿ
áîã íà òúðãîâèÿòà, ïîê-
10-ÒÅ ÍÀÉ-ÑÒÐÀÍÍÈ ÍÅÙÀ ÂÚÂ ÂÑÅËÅÍÀÒÀ!
1. Òúìíà ìàòåðèÿ
Ó÷åíèòå ñìÿòàò, ÷å òúìíà-
òà ìàòåðèÿ ñúñòàâëÿâà ïî-ãî-
ëÿìàòà ÷àñò îò ìàòåðèÿòà
âúâ Âñåëåíàòà. Òÿ íå å áèëà
âèæäàíà èëè çàñè÷àíà ñúñ
ñúâðåìåííèòå òåõíîëîãèè.
Ñïîðåä íÿêîè òÿ ñå ñúñòîè îò
íåóòðèíî, ñïîðåä äðóãè - îò
÷åðíè äóïêè, à òðåòè ñìÿòàò,
÷å âúîáùå ìîæå äà íå ñú-
ùåñòâóâà!
2. Åêçîïëàíåòè
Äî ñêîðî åäèíñòâåíèòå
ðîâèòåëÿ íà ïàñòèðèòå è ïúò-
íèöèòå; ñ òîâà èìå íàçîâàâà-
ëè è ïîñëàíèêà íà áîãîâåòå. Â
Ðèì ãî íàðè÷àëè Ìåðêóðèé.
Ñèìâîëúò ïðåäñòàâëÿâà êàäó-
öåé, “òîÿãàòà íà ïîñëàíèêà”, ñ
äâåòå çìèè, îáâèòè îêîëî íå-
ãî. Àëõèìèöèòå ïîíÿêîãà îáîç-
íà÷àâàëè æèâàêà è ñðÿäàòà (â
ëàòèíñêèÿ dies Mercurii – “äåí
íà Ìåðêóðèé”). Â áèîëîãèÿòà ñ
òîçè ñèìâîë îáîçíà÷àâàò âñå-
êè õåðìàôðîäèòåí îðãàíèçúì,
íàïðèìåð äúæäîâíèÿ ÷åðâåé,
êîéòî èìà êàêòî ìúæêè, òàêà è
æåíñêè ðåïðîäóêòèâíè îðãàíè
ÓÐÀÍ – ñåäìàòà ïëà-
íåòà, îòêðèòà ïðåç
1781 ãîäèíà îò àíãëèé-
ñêèÿ àñòðîëîã Óèëÿì
Õåðøåë, íàðå÷åíà â ÷åñò íà
ãðúöêèÿ áîã íà íåáåòî, ñúïðóã
íà Ãåÿ (áîãèíÿòà íà Çåìÿòà).
Ñèìâîëúò îçíà÷àâà “ïëàíåòà
Õåðøåë”, çíàêúò íàïîìíÿ äâå
“Í” – ïúðâàòà áóêâà îò àíãëèé-
ñêîòî èçïèñâàíå íà èìåòî íà
Õåðøåë
ÞÏÈÒÅÐ – Ñèìâîëúò
íà íàé-ãîëÿìàòà ïëàíå-
òà (íàðå÷åíà â ÷åñò íà
ãëàâíèÿ áîã â ðèìñêàòà
ìèòîëîãèÿ), ïðîèçõîæäà îò
ãðúöêàòà áóêâà çåò (Z). Íàïðå÷-
íàòà ëèíèÿ, êîÿòî ïðàâè çíà-
ïîçíàòè íè ïëàíåòè ñà áèëè òå-
çè îò Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà, íî
ïðåç ïîñëåäíèòå 15 ãîäèíè àñ-
òðîíîìèòå îòêðèõà ìíîãî
ò.íàð. åêçîïëàíåòè, êîèòî îáè-
êàëÿò îêîëî äðóãè çâåçäè. Òå
âàðèðàò îò âíóøèòåëíè ãàçîâè
ãèãàíòè äî ìàëêè ñêàëèñòè ñâå-
òîâå, êàòî ïîâå÷åòî ñà íåãîñ-
òîïðèåìíè, íî â áúäåùå ñå íà-
äÿâàìå äà îòêðèåì ïîíå åäíà,
êîÿòî äà ïðèëè÷à íà Çåìÿòà.
3. Ãðàâèòàöèîííè âúëíè
Îáùàòà òåîðèÿòà íà îòíî-
ñèòåëíîñòòà íà Àéíùàéí ïðåä-
ñê àçâà ñúùåñòâóâàíåòî íà
ÇÍÀÅÒÅ ËÈ ?
êà ñõîäåí ñ êðúñò, å äîáàâåíà
â íà÷àëîòî íà 15 âåê). Ñ òîçè
çíàê îáîçíà÷àâàëè öèíêà è
÷åòâúðòúê (àíãëèéñêîòî
Thursday ïðîèçõîæäà îò “äåí
íà Òîð”, êàêòî ïðåâåëè îò ëà-
òèíñêè dies Jovis – “äåí íà
Þïèòåð”). Þïèòåð è Òîð áèëè
áîãîâå íà ãðúìîòåâèöèòå; èìà-
ëî âðåìå, êîãàòî òîçè äåí íà-
ðè÷àëè Thundersadày – “äåí íà
ãðúìîòåâèöèòå”). Â áèîëîãèÿ-
òà ñå îáîçíà÷àâà ìíîãîãîäèø-
íî ðàñòåíèå.
ÑÀÒÓÐÍ – Ãðúöêèÿò ôè-
ëîñîô Àðèñòîòåë ÿ íà-
ðåêúë ïëàíåòàòà Õðîíîñ
â ÷åñò íà ìèòîëîãè÷íèÿ
âëàäåòåë íà òèòàíèòå è ñèí íà
Óðàí. Ðèìëÿíèòå ÿ íàðåêëè
Ñàòóðí, áîãà íà ïîñåâèòå è
ïîêðîâèòåë íà çåìåäåëèåòî,
êîéòî â òÿõíàòà ìèòîëîãèÿ îò-
ãîâàðÿë íà áîã Õðîíîñ. Èçîá-
ðàçÿâàëè Ñàòóðí ñúñ ñúðï èëè
êîñà – â çíàêà ñå âèæäà ñúð-
ïà. Ñèìâîë íà ñúáîòàòà (àí-
ãëèéñêîòî Saturday ïðîèçõîæ-
äà îò dies Saturni, äåí êîéòî
ðèìëÿíèòå ïîñâåùàâàëè íà
Ñàòóðí). Çà àëõèìèöèòå òîé
áèë ñèìâîë íà îëîâîòî.
ÍÅÏÒÓÍ – Òðèçúáå-
öúò ïðåäñòàâëÿâà
ñèìâîë íà ðèìñêèÿ
âúëíîâè äåôîðìàöèè â òúêàí-
òà íà ïðîñòðàíñòâî-âðåìåòî,
äâèæåùè ñå ñúñ ñêîðîñòòà íà
ñâåòëèíàòà è äúëæàùè ñå íà
êîñìè÷åñêè ñúáèòèÿ. Çà ñúæà-
ëåíèå òå ñà ïðåêàëåíî ñëàáè,
çà äà ãè çàñå÷åì, íî ìîùíè êà-
òàñòðîôè êàòî ñëèâàíå íà ÷åð-
íè äóïêè áè òðÿáâàëî äà ñúç-
äàâàò äîñòàòú÷íî ñèëíè ãðàâè-
òàöèîííè âúëíè.
4. Ãàëàêòè÷åñêè
êàíèáàëèçúì
Ñúñåäêàòà íà Ìëå÷íèÿ ïúò
5
âëàäåòåë íà âîäèòå, â ÷èÿòî
÷åñò áèëà íàðå÷åíà ïëàíåòà-
òà. Îòêðèòà îò äâàìà íåìñêè
àñòðîíîìè Éîõàí Õàëå è Õåí-
ðèõ Àðåñò ïðåç 1846 ã. Äðóã
ñèìâîë, ïðåäñòàâëÿâàù ìî-
íîãðàì îò L è V, áèë ñúçäà-
äåí îò ôðåíñêèòå àñòðîíîìè,
çà äà îòáåëåæàò ïî òîçè íà-
÷èí Óðáåí Ëåâåðüî, èç÷èñëèë
òåîðåòè÷íî ñúùåñòâóâàíåòî
è ìåñòîðàçïîëîæåíèåòî íà
ïëàíåòàòà, êúäåòî òÿ è áèëà
îòêðèòà.
ÏËÓÒÎÍ – Ñèìâîëúò
íà ïëàíåòàòà-äæóäæå
èìà äâîéíî çíà÷åíèå:
ê àòî ìîíîãðàì, îò
ïúðâèòå äâå áóêâè íà ïëàíå-
òàòà, íàðå÷åíà â ÷åñò íà ðèì-
ñêèÿ áîã íà ïîäçåìíîòî öàð-
ñòâî, è êàòî èíèöèàëèòå íà
àìåðèêàíñêèÿ àñòðîíîì Ïåð-
ñèâàë Ëîâåë, êîéòî ñå îïèò-
âàë äà äîêàæå ñúùåñòâóâà-
íåòî íà òàçè ïëàíåòà è â ÷è-
ÿòî îáñåðâàòîðèÿ òÿ áèëà îò-
êðèòà íà 18 ôåâðóàðè 1930 ã.
Ëîâåë íàðåêúë ñâîÿòà íåèç-
âåñòíà ïëàíåòà “ïëàíåòàòà
Õ”, è ñåãà òàêà íàðè÷àò âñè÷-
êè îùå íåîòêðèòè ïëàíåòè íà
Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà.
Èíæ. Åëåíà Èâàíîâà,
óðåäíèê
- Àíäðîìåäà - â ìîìåíòà
“ÿäå” åäèí îò íåéíèòå ñàòå-
ëèòè. Â íåÿ èìà îñòàíêè è îò
ïðåäèøíè ïîãëúùàíèÿ íà ïî-
ìàëêè ãàëàêòèêè. Òîâà ÿâëå-
íèå å èçâåñòíî êàòî ãàëàêòè-
÷åñêè êàíèáàëèçúì è íå å
ðÿäêî ñðåùàíî. Ñëåä îêîëî
3 ìèëèàðäà ãîäèíè ñúùàòà
òàçè Àíäðîìåäà ùå ñå ñáëúñ-
êà ñ íàøàòà ãàëàêòèêà è äâå-
òå çàåäíî ùå îáðàçóâàò íîâà
òàêàâà.
5. Íåóòðèíî
Òîâà ñà åëåìåíòàðíè ÷àñ-
ïðîäúëæàâà íà ñòð. 6
6 ÏÎ ÁÚËÃÀÐÑÊÀ ÑËÅÄÀ
10-ÒÅ ÍÀÉ-ÑÒÐÀÍÍÈ ÍÅÙÀ ÂÚÂ ÂÑÅËÅÍÀÒÀ!
ïðîäúëæåíèå îò ñòð. 5
òèöè áåç çàðÿä è ñ ïî÷òè íó-
ëåâà ìàñà, êîèòî ìîãàò áåç
óñèëèå äà ïðåìèíàò ïðåç êè-
ëîìåòðè îò îëîâî. Òå ñå îá-
ðàçóâàò â íåäðàòà íà çâåçäè-
òå è ïðè åêñïëîçèè íà ñâðúõ-
íîâè, êîãàòî çâåçäèòå óìèðàò.
Íà Çåìÿòà ìîæåì òðóäíî äà
ãè çàñè÷àìå â ñïåöèàëíè äå-
òåêòîðè, ðàçïîëîæåíè íà êè-
ëîìåòðè ïîä çåìÿ è âîäà.
6. Êâàçàðè
Êâàçàðèòå ñà èçêëþ÷èòåë-
íî ÿðêè îáåêòè, êîèòî ñâåòÿò
ÁÚËÃÀÐÈÍ ÎÒÊÐÈ ÍÀÉ-ÃÎËßÌÀÒÀ ÏËÀÍÅÒÀ,
ÈÇÂÅÑÒÍÀ ÄÎÑÅÃÀ
Êàòî îáåì TrES-4 íàäâè-
øàâà Þïèòåð ñúñ 70%, íî êà-
òî ìàñà îòñòúïâà äîñòà ïðåä
íàøèÿ ãèãàíò è ñúîòâåòíî
èìà ìíîãî ïî-ìàëêà ïëúò-
íîñò – 0,2 ã/êóá. ñì
Ìåæäóíàðîäåí åêèï àñ-
òðîíîìè, â êîéòî ó÷àñòâà è
áúëãàðèíúò Ãåîðãè Ìàíäó-
øåâ, îòêðè íàé-ãîëÿìàòà ïëà-
íåòà, èçâåñòíà íà íàóêàòà äî-
ñåãà.
ñúñ ñèëàòà íà ñòîòèöè ãàëàê-
òèêè. Òå ñå íàìèðàò íà ãðàíè-
öèòå íà ïîçíàòàòà íè Âñåëåíà
è ñïîðåä íàó÷íèòå òåîðèè
ïðåäñòàâëÿâàò ãèãàíòñêè ÷åð-
íè äóïêè â ñúðöàòà íà äàëå÷-
íè ãàëàêòèêè.
7. Åíåðãèÿ íà âàêóóìà
Ñïîðåä êâàíòîâàòà ìåõàíè-
êà ïðàçíèíèòå â ïðîñòðàíñòâî-
òî íå ñà àáñîëþòíî ïðàçíè.
Âúâ âñåêè åäèí êóáè÷åñêè ñàí-
òèìåòúð îò íèùîòî ñå ïîÿâÿ-
âàò ò.íàð. âèðòóàëíè ÷àñòèöè,
êîèòî áúðçî àíèõèëèðàò è èç-
÷åçâàò. Òàçè ñòðàííîñò íà
êâàíòîâèÿ ñâÿò ñúçäàâà àíòèã-
ðàâèòàöèîííà ñèëà, êîÿòî îò-
áëúñêâà ìàòåðèÿòà, íî âñå
îùå ìåõàíèçìèòå íà äåéñòâèå
ñà ñëàáî ïîçíàòè.
Èìåòî íà TrES-4 å ñúêðà-
ùåíèå îò “Transatlantic
Exoplanet Survey” – ìðåæà îò
òðè òåëåñêîïà â Àðèçîíà, Êà-
ëèôîðíèÿ è íà Êàíàðñêèòå îñ-
òðîâè.
Åêçîïëàíåòàòà (ò.å. ïëàíå-
òà èçâúí Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà)
ñå íàìèðà â ñúçâåçäèåòî Õåð-
êóëåñ, íà 1435 ñâåòëèííè ãî-
äèíè îò Çåìÿòà.
Ïðàâè ïúëíà îáèêîëêà íà
îðáèòàòà ñè çà îêîëî òðè è ïî-
ëîâèíà äíè, êîåòî îçíà÷àâà, ÷å
åäíà ãîäèíà òàì òðàå ïî-ìàë-
êî îò òóêàøíàòà êàëåíäàðíà
ñåäìèöà, ðàçêàçâà Áè Áè Ñè.
Êàòî îáåì TrES-4 å ñúñ
70% ïî-ãîëÿìà îò Þïèòåð, íî
êàòî ìàñà îòñòúïâà äîñòà ïðåä
íàøèÿ ãàçîâ ãèãàíò è ñúîòâåò-
íî èìà ìíîãî ïî-ìàëêà ïëúò-
íîñò – 0,2 ã/êóá. ñì.
Òåìïåðàòóðàòà íà ïîâúð-
õíîñòòà é å ìíîãî âèñîêà – íàä
1300 ãðàäóñà ïî Öåëçèé – çà-
8. Àíòèìàòåðèÿ
×àñòèöèòå, ñúñòàâëÿâàùè
îáèêíîâåíàòà ìàòåðèÿ, èìàò
ïðîòèâîïîëîæíè “ïàðòíüîðè”,
íàðå÷åíè àíòè÷àñòèöè. Ïðè
êîíòàêò íà àíòèìàòåðèÿòà ñ
ìàòåðèÿòà ñå îñâîáîæäàâà îã-
ðîìíî êîëè÷åñòâî ÷èñòà åíåð-
ãèÿ (ïî çàêîíà E = mc2). Èìà
ôóòóðèñòè÷íè èäåè çà êîñìè-
÷åñêè êîðàáè, êîèòî ùå ñå äâè-
æàò ñ òî÷íî òàêàâà åíåðãèÿ,
ïîëó÷åíà ïðè àíèõèëàöèÿ.
9. Ìèíè ÷åðíè äóïêè
Àêî ðàäèêàëíî íîâèòå òåî-
ðèè, ïðåäïîëàãàùè ñúùåñòâó-
âàíåòî íà ïîâå÷å îò 4 èçìåðå-
íèÿ è “áðàíè” ñà âÿðíè, òî èç
Ñëúí÷åâàòà ñèñòåìà òðÿáâà
äà èìà õèëÿäè ìèêðîñêîïè÷íè
÷åðíè äóïêè, ãîëåìè íå ïîâå-
÷å îò àòîìíî ÿäðî - ïúðâè÷íè
îñòàòúöè îò Ãîëåìèÿ âçðèâ.
ðàäè áëèçêîòî ðàçñòîÿíèå äî
çâåçäàòà ìàéêà, êîåòî ñå èç-
÷èñëÿâà íà îêîëî 7 ìëí. êì.
Áè Áè Ñè öèòèðà áúëãàð-
ñêèÿ àñòðîíîì, êîéòî îáÿñíÿ-
âà, ÷å TrES-4 å íàé-ãîëÿìàòà
åêçîïëàíåòà è ïðè ïðåìèíàâà-
íåòî ñè ïðåä çâåçäàòà ÿ çàòúì-
íÿâà ñ îêîëî 1%.
Èìåííî áëàãîäàðåíèå íà
òàçè îòñëàáåíà ñâåòëèíà –
÷ðåç ò.íàð. “òðàíçèòåí ìåòîä”,
– àñòðîíîìèòå óñòàíîâèëè ñú-
ùåñòâóâàíåòî íà íîâîòî íå-
áåñíî òÿëî.
Ä-ð Ìàíäóøåâ å çàâúðøèë
ÑÓ “Ñâ. Êëèìåíò Îõðèäñêè”
ïðåç 1989 ã. è äíåñ ðàáîòè â
îáñåðâàòîðèÿòà Ëîóåë âúâ
Ôëàãñòàô, ùàòà Àðèçîíà.
Ïîäðîáíîñòè çà îòêðèòèå-
òî, â êîåòî òîé èìà âîäåùà ðî-
ëÿ, ñà ïðåäîñòàâåíè çà ïóáëè-
ê àöèÿ â íàó÷íîòî èçäàíèå
“Àñòðîôèçèêúë äæúðíúë” ïîä
Ôèçèöèòå ñå íàäÿâàò äà óñ-
ïåÿò äà ñúòâîðÿò òàêèâà ìè-
íè ÷åðíè äóïêè â óñêîðèòåëè-
òå îò íàé-íîâî ïîêîëåíèå.
10. Ìèêðîâúëíîâî
ôîíîâî ëú÷åíèå
Òîâà ëú÷åíèå å îñòàòúê îò
Ãîëåìèÿ âçðèâ, êîéòî ñå ñìÿ-
òà, ÷å å äàë íà÷àëîòî íà Âñå-
ëåíàòà íè. Îòêðèòî å ïðåç
1960-òå ãîäèíè êàòî ðàäèî
øóì, èäâàù îò âñÿêî åäíî
íàïðàâëåíèå. Â ïîñëåäñòâèå
ñå îêàçâà íàé-ñèëíîòî äîêà-
çàòåëñòâî íà òåîðèÿòà çà Ãî-
ëåìèÿ âçðèâ. Ñïîðåä ïðåöèç-
íè ñêîðîøíè èçìåðâàíèÿ
òåìïåðàòóðàòà íà òîâà ëú÷å-
íèå å -270°Ñ.
Êèðèë Åâñòàòèåâ, óðåäíèê
çàãëàâèå “TrES-4: A Transiting
Hot Jupiter of Very Low
Density”.
Îò îáñåðâàòîðèÿòà îï-
ðåäåëÿò íîâîîòêðèòèÿ êîñ-
ìè÷åñêè îáåêò êàòî “òàé-
íñòâåí” è “ëþáîïèòåí”.
Ïðåä Space.com ó÷åíè-
òå ãîâîðÿò çà “àíîìàëèÿ”,
òúé êàòî íà òåîðèÿ ïëàíå-
òàòà áè òðÿáâàëî äà áúäå
íå ïî-ãîëÿìà îò Þïèòåð.
Çà íå ïî-ìàëêî èíòåðåñ-
íà ñå ñìÿòà è çâåçäàòà é,
âëÿçëà â ðåãèñòðèòå ïîä
èìåòî GSC02620-00648.
Ïðåäïîëàãà ñå, ÷å òÿ å
âðúñòíèê íà íàøåòî Ñëúí-
öå, íî å åâîëþèðàëà ïî-áúð-
çî çàðàäè ïî-ãîëÿìàòà ñè
ìàñà è å íà ïúò äà ñå ïðå-
âúðíå â “÷åðâåí ãèãàíò”.
Êèðèë Åâñòàòèåâ,
óðåäíèê
 ÇÀÁÀÂÍÎ ÌÅÆÄÓ×ÀÑÈÅ 7
Çàäà÷à ñ ïðîñòîð
(Ïðîñòîðà íà áàáàòà íà Ìèòêî): Çàäà÷à ñ îñåì îñìèöè :
Åòî åäíà ïðîñòà çàäà÷à çà åäèí ïðîñò ïðîñòîð. Â Ñ îñåì îñìèöè òðÿáâà äà ïîëó÷èòå
çåìÿòà ñà çàáèòè äâà êîëà, êîèòî ñòúð÷àò íà ïîâúð- ÷èñëîòî õèëÿäà (1000). Âúçìîæíè ñà
õíîñòòà 10 m. Îò âúðõîâåòå íà òåçè êîëîâå å ïóñíàòî âñè÷êè àðèòìåòè÷íè äåéñòâèÿ è çíàöè
âúæå ñ äúëæèíà 15 m. Äà, òî÷íî îò îíåçè, ñ êîèòî áà- çà ñêîáè ìåæäó îñìèöèòå.
áàòà íà Ìèòêî ñè ïðîñòèðà ïðàíåòî, âèæäàëè ñòå ãî ïî
ÒÂ-ðåêëàìè. Íî äà ñå âúðíåì íà çàäà÷àòà. Âúïðîñúò 8 + 8 + 8 + 8 + 8 + 8 + 8 + 8 = 1000 ?
å: “Êàêâî å ðàçñòîÿíèåòî ìåæäó äâàòà êîëà, àêî âúæåòî
â íàé-íèñêàòà ñè òî÷êà âèñè 2,5 m íàä çåìÿòà?”

“Âèæ! - êðàñîòàòà íà íàó-

êàòà. Òîâà áå ìîòîòî íà ïî-
êàçàíèÿ íåîáè÷àåí ñïåêòà-
êúë íà 20 ñåïòåìâðè 2007 ã.
â Ìëàäåæêè òåàòúð, Ñîôèÿ.
Ïðåäñòàâëåíèåòî âñúùíîñò å
åäèí íîâ íà÷èí çà äåìîí-
ñòðàöèÿ íà íàóêà íà æèâî -
ðàçëè÷åí, íåîáè÷àåí, çàâëà-
äÿâàù.
Ñúçäàòåëÿò íà science
made simple, Óåíäè Ñàäëúð,
êàçâà çà íåãî: “Òîâà å èñòèí-
ñêî ðàçäåëÿíå ñ òðàäèöèîí-
íàòà íàó÷íà ëåêöèÿ. Íàóêà-
òà ÷åñòî ñå ñâúðçâà ñ òðóäíè
äóìè è öèôðè, íî òÿ ìîæå äà
áúäå èñòèíñêè êðàñèâà. Íà-
äÿâàìå ñå, ÷å “Âèæ! - êðàñî-
òàòà íà íàóêàòà” ùå îòâîðè
î÷èòå çà íàóêà íà åäíà öÿëà
íîâà ïóáëèêà.”
Ïðåäñòàâëåíèåòî å íåî-
áè÷àéíî äîòîëêîâà, äîêîëêî-
òî å åäèí îïèò, ïðè òîâà óñ-
ïåøåí, ñúäåéêè ïî ðåàêöèÿ-
òà íà ìíîãîáðîéíàòà ïóáëè-
êà - çàëàòà áå èçïúëíåíà ñ
äåöà, ó÷åíèöè îò íà÷àëåí,
ÊÐÀÑÎÒÀÒÀ ÍÀ ÍÀÓÊÀÒÀ
ñðåäåí è ãîðåí êóðñ íà îáó÷å-
íèå, âúçðàñòíè - ïðåïîäàâàòå-
ëè è õîðà íà íàóêàòà..., äà ñå
çàìåíè ñëîâîòî ( â äîáðèÿ
ñìèñúë íà äóìàòà) ñ åäèí èí-
òåðàêòèâåí íà÷èí íà âçàèìî-
îòíîøåíèå ìåæäó àêòüîðè
(ó÷åíè) è ïóáëèêà (ó÷åíèöè,
ïðåïîäàâàòåëè), åäèí âèä ïàí-
òîìèìà íà íàó÷íè ôàêòè, ôå-
åðèÿ îò çâóê (ìóçèêà - îò äèñ-
êî, ïðåç ìåòàë äî ôèëìîâà),
öâÿò (åäíà ìíîãî åôåêòíà è
êðàñèâà èëþñòðàöèÿ íà äèñ-
ïåðñèÿòà íà ñâåòëèíàòà), ïðî-
æåêòèðàíè îáðàçè è ...ïóøåê
(îò èçïàðåíèÿòà íà ÷àéíèêà
è ëåòÿùèòå áàëîíè äî “äóå-
ëà” ñ èçñòðåëÿíèÿ ïóøåê - íà
ôîíà íà ìóçèêàòà íà Åíèî
Ìîðèêîíå îò Once Upon a
Time in the West!).
 êðàéíà ñìåòêà áÿõìå
ñâèäåòåëè íà åäèí çàâëàäÿ-
âàù ïîêàç è êîíòàêò, êúäåòî
ó÷åíèÿ (äâàìàòà “àêòüîðè” â
äåéñòâèòåëíîñò ñà äèïëîìè-
ðàíè õîðà íà íàóêàòà - Äåáè
Ñèðúï å äèïëîìèðàí èíæå-
íåð, à Ãàðåò Ñìèò èìà ìàãèñ-
òúðñêà ñòåïåí ïî Áèîõèìèÿ),
ñ åçèêà íà æåñòà, ìèìèêàòà
è òàíöà, “êàçâà” íà ïóáëèêà-
òà: “Åòî âè íàó÷íè ôàêòè, òå
òàêà äåéñòâàò, âèå âñåêèäíåâ-
íî ñòå ñâèäåòåëè íà ãîëÿìà
÷àñò îò òÿõ, âèå ìîæåòå äà ñè
ãè îáÿñíèòå è äà ñå çàïîçíà-
åòå ñ êðàñîòàòà íà íàóêàòà...
çàùîòî “science made
simple”.
È íèå çíàåì, ÷å å òàêà!
Êèðèë Åâñòàòèåâ,
óðåäíèê

1
Êðàñèâà íàóêà å ïðîåêò íà Áðèòàíñêè ñúâåò, êîéòî ñâúðçâà íàóêà, îáðàçîâàíèå è èçêóñòâàòà è öåëè äà âäúõíîâè ìëàäèòå õîðà äà ïîòúðñÿò ïðîôåñè-
îíàëíî ïîïðèùå â íàóêàòà, êàêòî è äà íàñúð÷è ìëàäèòå ó÷åíè äà îáùóâàò ñ øèðîêàòà àóäèòîðèÿ. Ðåãèîíàëíèÿò ïðîåêò Êðàñèâà íàóêà îáõâàùà 9
ñòðàíè îò þãîèçòî÷íà Åâðîïà - Àâñòðèÿ, Àçåðáàéäæàí, Áúëãàðèÿ, Ãúðöèÿ, Èçðàåë, Ðóìúíèÿ, Ñúðáèÿ, Òóðöèÿ è Õúðâàòñêà, êàêòî è Îáåäèíåíîòî
êðàëñòâî.Êðàñèâà íàóêà ñòàðòèðà íà 13 íîåìâðè 2006, êîãàòî çàïî÷íà îáó÷åíèåòî íà ïðåäñòàâèòåëè îò âñè÷êè ñòðàíè-ó÷àñòíè÷êè ïî ïðîåêòà ïî îðãà-
íèçàöèÿòà íà ïúðâîòî îò ñúáèòèÿòà - íàöèîíàëíèòå êîíêóðñè FameLab (Ëàáîðàòîðèÿ çà ñëàâà).

òî: êà... ☺
åòî å ñëåäíî- òóê èäâà îò íåâÿðíàòà êàðòèí-
òàðíà ðåøåíè- Öÿëàòà ðàáîòà â çàäà÷àòà
íî ñ åëåìåí- å ñúùî 10 ì.
çàíèìàâàìå, ïëþñ ðàçñòîÿíèåòî äî çåìÿòà
êà íÿìà äà ñå êè 10 ì, à ïîëîâèíàòà âúæå
øà ìàòåìàòè- äî äðóãà, òúé êàòî òå ñà âèñî-
ìàòèêà. Ñ âèñ- òå òðÿáâà äà ñà äîïðåíè åäíà
âèñøà ìàòå- ìÿòà, òî ñå îêàçâà, ÷å êîëîíè-
ìåíòàðíà è ñ âà, ÷å âúæåòî å 2,5 ì íàä çå-
÷èíà - ñ åëå- ì. Êàòî ñå âçåìå ïðåäâèä òî-
À åòî ãè è îòãîâîðèòå (ìîæå äà èìà è îùå, ðàçáèðà ñå):
ëåñíè ☺, íî èìà è òàêèâà, êîèòî ñà ïðîñòî "êðàñèâè".
øè ïî äâà íà- 15 ì, òî ïîëîâèíàòà âúæå å 7,5
Çàäà÷àòà ìîæå äà ñå ðå- Ñëåä êàòî âúæåòî å äúëãî
ãè ïóáëèêóâàì âñè÷êèòå. Íÿêîè îò ðåøåíèÿòà ñà ñðàâíèòåëíî
Çàäà÷àòà èìà ìíîãî ðåøåíèÿ, òàêà ÷å ïðîñòî íÿìà êàê äà
(Ïðîñòîðà íà áàáàòà íà Ìèòêî):
Ðåøåíèå íà çàäà÷àòà ñ ïðîñòîðà Ðåøåíèå íà çàäà÷àòà ñ îñåìòå îñìèöè:
8 ÍÀÃÐÀÄÈ

ÍÎÁÅËÎÂÀ ÍÀÃÐÀÄÀ ÇÀ ÔÐÀÍÖÓÇÈÍ È ÃÅÐÌÀ-

Àëáåð Ôåð å ðîäåí ïðåç
ìàðò 1938 ã. â Êàðêàñîí, Ôðàí-
öèÿ. Çàâúðøèë å ôèçèêà. Íàó÷åí
ñåêðåòàð å íà îòäåëà ïî ôèçè-
êà êúì Íàöèîíàëíèÿ öåíòúð çà
íàó÷íè èçñëåäâàíèÿ â Îðñå (Ïà-
ðèæ) îò 1995 ã.
Ôðàíöóçèíúò Àëáåð Ôåð
è ãåðìàíåöúò Ïåòåð Ãðþí-
áåðã ñà òàçãîäèøíèòå íîñèòå-
ëè íà Íîáåëîâàòà íàãðàäà çà
ôèçèêà. Îòëè÷èÿòà èì ñå äà-
âàò çà îòêðèâàíåòî íà “ãèãàí-
òñêîòî ìàãíèòîñúïðîòèâëå-
íèå - GMR” ( ò. å. ïðîìÿíàòà
íà åëåêòðè÷íîòî ñúïðîòèâëå-
íèå ïîä âëèÿíèå íà ìàãíèò-
íî ïîëå).
ÍÅÖ, ÁÅÇ ÊÎÈÒÎ ÍßÌÀØÅ ÄÀ ÈÌÀ MP3 È iPOD
Äâàìàòà ïîëó÷àâàò íàé-ïðåñ-
òèæíàòà íàãðàäà â ñâåòà íà íàóêà-
òà çà òåõíîëîãèÿ, èçïîëçâàíà çà ÷å-
òåíåòî íà èíôîðìàöèÿ, ñúõðàíå-
íà âúðõó êîìïþòúðåí õàðä äèñê,
ñúîáùèõà îò Íîáåëîâèÿ êîìèòåò.
Áëàãîäàðåíèå íà òîçè ïðîöåñ å
ñòàíàëî âúçìîæíî òâúðäèòå äèñ-
êîâå äà ñòàíàò çíà÷èòåëíî ïî-ìàë-
êè ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè.
Ìèëèîíè õîðà ïî ñâåòà èç-
ïîëçâàò òåõíîëîãèÿòà â ñâîèòå
êîìïþòðè, ëàïòîòè è äèãèòàëíè
ìóçèêàëíè è âèäåî ïëåúðè. MP3
è iPod íÿìàøå äà ñúùåñòâóâàò
áåç íåÿ. Òîâà å “åäíî îò ïúðâèòå
èñòèíñêè ïðèëîæåíèÿ îò îáëàñòòà
íà íàíîòåõíîëîãèèòå”, ñå êàçâà â
èçÿâëåíèåòî íà Êðàëñêàòà øâåä-
ñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå.
Ïðåç 1988 ã. Àëáåð Ôåð è
Ïåòåð Ãðþíáåðã íåçàâèñèìî
åäèí îò äðóã îòêðèâàò íàïúëíî
íîâ ôèçè÷åñêè åôåêò - ãèãàíòñêî-
òî ìàãíèòîñúïðîòèâëåíèå. Ïðè
íåãî ñëàáè ïðîìåíè â ìàãíèòíî-
òî ïîëå ïðåäèçâèêâàò ïî-ãîëåìè
èçìåíåíèÿ â åëåêòðè÷íîòî ñúïðî-
òèâëåíèå. Ïî òîçè íà÷èí èíôîð-
ìàöèÿòà, ñúõðàíåíà ïî ìàãíèòåí
ïúò âúðõó êîìïþòúðíèÿ õàðä
äèñê, ìîæå äà áúäå ïðåîáðàçóâà-
íà â åëåêòðè÷åñêè ñèãíàëè, êîèòî
êîìïþòþðúò ÷åòå. Îùå â ðàííè-
òå åòàïè íà ðàáîòàòà ñè äâàìàòà
ó÷åíè ðàçáèðàò, ÷å îòêðèòèÿòà èì
ùå èìàò îãðîìíî âëèÿíèå. Â ïúð-
âàòà ñè íàó÷íà ïóáëèêàöèÿ âúðõó
åôåêòà Ôåð ïðåäðè÷à, ÷å òîé ùå
èìà ìíîãî âàæíè ïðèëîæåíèÿ.
Ãðþíáåðã ïðàâè êðà÷êà íàïðåä è
ïîäàâà ìîëáà çà ïàòåíò.
“Ðàçâèòèåòî íà êîìïþòðèòå Ïåòåð Àíäðåàñ Ãðþíáåðã
ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè ïîêàçâà, å ïðîôåñîð â èçñëåäîâàòåëñêèÿ
÷å îòêðèòèåòî å äîïðèíåñëî ìíî- öåíòúð ”Þëèõ”â Ãåðìàíèÿ. Ðî-
ãî”, å ñïîäåëèë ãåðìàíñêèÿò ó÷åí äåí å ïðåç ìàé 1939 ã. â Ïèëçåí,
â èíòåðâþ çà øâåäñêèÿ êàíàë Ãåðìàíèÿ. Çàâúðøèë å ôèçèêà â
TV4. Ïðèëîæåíèåòî íà òîâà ÿâ- Òåõíîëîãè÷íèÿ óíèâåðñèòåò íà
ëåíèå ïðåäèçâèêà ðåâîëþöèÿ Äàðìùàä. Çàùèòèë å îñåì ïà-
â òåõíèêèòå çà èçâëè÷àíå íà äàí- òåíòà, èìà íàä 170 ïóáóëèêà-
íè îò òâúðäèòå äèñêîâå. Îòêðèòè- öèè. Ðàáîòè 32 ãîäèíè â èçñëå-
åòî îñâåí òîâà èãðàå âàæíà ðîëÿ äîâàòåëñêèÿ öåíòúð “Þëèõ”,
â ðàçëè÷íè ìàãíèòíè ñåíçîðè, ïðåäè ïðåç 2004 ã. äà ñå îòòåã-
êàêòî è â ðàçâèòèåòî íà íîâî ïî- ëè îò àêòèâíà äåéíîñò.
êîëåíèå åëåêòðîííè óñòðîéñòâà,
ïîñî÷âàò îò àêàäåìèÿòà.

Íîáåëîâèòå íàãðàäè ñå ïðèñúæäàò îò Êðàëñêàòà øâåäñêà àêàäåìèÿ íà íàóêèòå îò 1901 ã. Òå ùå áúäàò âðú÷åíè íà 10 äåêåìâðè, â
äåíÿ íà ñìúðòòà íà Íîáåë, îò êðàëÿ íà Øâåöèÿ Êàðë ÕVI Ãóñòàâ íà öåðåìîíèÿ â Ñòîêõîëìñêàòà êîíöåðòíà çàëà. Ïðåç òàçè ãîäèíà òå
ñà íà ñòîéíîñò ïî 10 ìèëèîíà øâåäñêè êðîíè (1,54 ìèëèîíà äîëàðà).
Ïúðâàòà Íîáåëîâà íàãðàäà çà ôèçèêà å âðú÷åíà íà ãåðìàíñêèÿ ôèçèê Âèëõåëì Ðüîíòãåí çà îòêðèâàíåòî íà íîâ âèä ëú÷è,
íàðå÷åíè íà íåãîâî èìå.
Ìèíàëàòà ãîäèíà îòëè÷èåòî ïîëó÷èõà àìåðèêàíöèòå Äæîí Ìåéäúð è Äæîðäæ Ñìóóò çà ðàáîòàòà èì, ïîçâîëÿâàùà äà ñå ïðîñëå-
äè ðàçâèòèåòî íà Âñåëåíàòà è äà ñå ðàçáåðå ïðîöåñúò íà âúçíèêâàíå íà Êîñìîñà, íà ãàëàêòèêèòå è çâåçäèòå.
Ñðåä ïî-èçâåñòíèòå ëàóðåàòè çà ôèçèêà äî 1982 ã. ñà Àíðè Áåêåðåë, Ïèåð è Ìàðèÿ Êþðè (1903), Ìàêñ Ïëàíê (1918), Àëáåðò
Àéíùàéí (1921), Íèëñ Áîð (1922), Ëåâ Ëàíäàó (1962), Ïüîòúð Êàïèöà (1978).

ÍÎÁÅËÎÂÀ ÍÀÃÐÀÄÀ ÇÀ ÕÈÌÈß ÏÎËÓ×ÀÂÀ ÃÅÐÌÀÍÅÖÚÒ

ÃÅÐÕÀÐÄ ÅÐÒÚË
Ãåðõàðä Åðòúë å îòëè÷åí çà
ðàçðàáîòêèòå ìó çà òâúðäèòå ïî-
âúðõíîñòè, íàìåðèëè ïðèëîæå-
íèå â ïðîìèøëåíîñòòà, ñúîáùè-
õà îò Íîáåëîâèÿ êîìèòåò.
Òàçè íàóêà å âàæíà çà õèìè-
÷åñêàòà ïðîìèøëåíîñò è ìîæå
äà íè ïîìîãíå äà ðàçáåðåì ðàç-
ëè÷íè ïðîöåñè êàòî ðúæäàòà, òî-
ïðîôåñîð å âúâ Ôàêóëòåòà ïî
âà êàê äåéñòâàò êàòàëèçàòîðèòå
ïðè àâòîìîáèëèòå è êàê ôóíêöè-
îíèðàò ãîðèâíèòå êëåòêè, ñúîáùè
Êðàëñêàòà íàó÷íà àêàäåìèÿ íà
Øâåöèÿ.
Âúïðåêè ÷å òîâà å 106-àòà Íî-
áåëîâà ñåäìèöà, òàçè ãîäèíà íî-
ñèòåëèòå íà íàãðàäàòà çà õèìèÿ
ñå îãëàñÿâàò çà 99-è ïúò, òúé êà-
òî íå ñà âðú÷âàíè ïðåç 1916,
1917, 1924, 1933 è 1940, 1941 è
1942 ã.
Åðòúë å èçñëåäâàë îêèñëåíè-
åòî íà âúãëåðîäíèÿ ìîíîîêñèä
âúðõó ïëàòèíà - ðåàêöèÿ, êîÿòî
ïðîòè÷à â êàòàëèçàòîðèòå íà íà-
øèòå êîëè è êîÿòî îñèãóðÿâà ìíî-
ãîêðàòíî íàìàëÿâàíå íà åìèñèè-
òå îò òÿõ. Íåãîâèòå èäåè îñèãóðÿ-
âàò íàó÷íàòà îñíîâà çà ñúâðåìåí-
íàòà õèìèÿ íà ïîâúðõíîñòòà. Ìå-
òîäîëîãèÿòà ìó ñå èçïîëçâà êàê-
òî â íàó÷íèòå èçñëåäâàíèÿ, òàêà
è â ïðîìèøëåíèòå ðàçðàáîòêè ñ
õèìè÷åñêè ïðîöåñè.
Åðòúë, êîéòî â äåíÿ íà îáÿ-
âÿâàíåòî íà íàãðàäàòà íàâúðøâà
71 ãîäèíè, å ñïîäåëèë â òåëåêîí-
ôåðåíòíà âðúçêà, ÷å òîâà å “íàé-
õóáàâèÿò ïîäàðúê, êîéòî ìîæå äà
ïîëó÷è ÷îâåê”. Äîïúëíèë å, ÷å íî-
âèíàòà ãî å îñòàâèëà áåç äóìè.
Ãåðõàðä Åðòúë å ðîäåí íà 10
îêòîìâðè 1936 ã. â ïðåäãðàäèå íà
Ùóòãàðò. Èìà äèïëîìà ïî ôèçè-
êà îò Òåõíè÷åñêèÿ óíèâåðñèòåò â
Ìþíõåí. Ïðåç 1973 ã., â ïðîäúë-
æåíèå íà 13 ãîäèíè, å äèðåêòîð
íà èíñòèòóòà ïî ôèçè÷åñêà õèìèÿ
“Ëóäâèã Ìàêñèìèëèàí”. Ãîñò-ïðî-
ôåñîð å â óíèâåðñèòåòèòå íà Óèñ-
êîíñèí è Êàëèôîðíèÿ. Çàñëóæèë
ôèçè÷åñêà õèìèÿ íà èíñòèòóòà
“Ôðèö Õàáåð” êúì èíñòèòóòà
“Ìàêñ Ïëàíê” - åäèí îò èçâåñ-
òíèòå èçñëåäîâàòåëñêè öåíòðî-
âå â Ãåðìàíèÿ.
Ãåðõàðä Åðòúë å ïúðâèÿò
ãåðìàíåö, êîéòî ïå÷åëè Íîáåëî-
âà íàãðàäà çà õèìèÿ îò 1988 ã.
íàñàì.
Ïúðâèÿò ëàóðåàò å õîëàíä-
ñêèÿò õèìèê ßêîá Âàíò Õîô –
çà îòêðèâàíåòî íà çàêîíèòå íà
õèìè÷íàòà äèíàìèêà è îñìî-
òè÷íîòî íàëÿãàíå íà ðàçòâî-
ðèòå. Ñðåä ïðî÷óòèòå íîáå-
ëèñòè çà õèìèÿ ñà: Ñâàíòå
Àðåíèóñ (1903), Úðíåñò Ðú-
äúðôîðä (1908), Ìàðèÿ Êþðè
(1911), Èðåí è Ôðåäåðèê Æî-
ëèî-Êþðè (1935), Îòî Õàí
(1944).

ÍÀÖÈÎÍÀËÅÍ ÏÎËÈÒÅÕÍÈ×ÅÑÊÈ ÌÓÇÅÉ

Ñîôèÿ, óë. “Îïúë÷åíñêà” 66; Ðàáîòíî âðåìå: 9 – 17 ÷.; Ïî÷èâíè äíè: ñúáîòà è íåäåëÿ
Çà èíôîðìàöèÿ: òåë. 9318 018, 8324 062, 8313 004. E-mail: polytechnic@abv.bg; www.polytechnicmuseum.org