SV Micro

Samenvatting inleiding tot de micro
economie (economics Mankiw &

Taylor)
written by
yasserbenmessaoud
The Marketplace to Buy and Sell your Study Material

On Stuvia you will find the most extensive lecture summaries written by your fellow students. Avoid
resits and get better grades with material written specifically for your studies.
www.stuvia.com
Stuvia.com - The Marketplace to Buy and Sell your Study Material
Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com

Distribution of this document is illegal
2019 - 2020 Semester I
Samenvatting
Inleiding tot de micro-economie
INLEIDING TOT DE MICRO-ECONOMIE

1

Academiejaar: 2019 – 2020
Richting: Toegepaste Economische Wetenschappen
Datum: Semester I
Cursus: Economics – Mark P. Taylor & N. Mankiw Prof.: B. Heyndels
Inhoudsopgave – samenvatting (hoofdstukken in volgorde van HOC)
I. H1 - Ten principles of economics ........................................................................................................... 4 i.
Wat is economie? ..................................................................................................................................... 4 ii.
Hoe mensen keuzes maken ....................................................................................................................... 4 iii.
Hoe mensen interageren .......................................................................................................................... 5
II. H3 – The market forces of supply and demand ...................................................................................... 7 i.
Markt en marktvormen ............................................................................................................................ 7 ii.
De vraag ................................................................................................................................................... 7 iii.
Het aanbod ............................................................................................................................................... 9 iv.
Vraag en aanbod samen ......................................................................................................................... 10 v.
Prijzen als signaal ................................................................................................................................... 11
III. H4 – Elasticity and its applications ....................................................................................................... 12 i.
De prijs elasticiteit van de vraag ............................................................................................................. 12 ii.
Andere vormen van vraagelasticiteiten .................................................................................................. 15 iii.
Prijselasticiteit van het aanbod .............................................................................................................. 15 iv.
Toepassingen van de aanbod en vraag elasticiteit ................................................................................. 17
IV. H5 – Backround to demand: the theory of consumer choise ................................................................ 17 i.
Het standaard economische model ........................................................................................................ 17 ii.
De budgetbeperking -kan- ...................................................................................................................... 17 iii.
Wat de consument -wil- .......................................................................................................................... 19 iv.
Wat de consument -doet- ....................................................................................................................... 21 v.
Behavioural economics ........................................................................................................................... 22
V. H6 - Background to demand: Firms in competitive markets ................................................................. 23 i.
De kosten van productie ......................................................................................................................... 23 ii.
Soorten kosten ........................................................................................................................................ 24 iii.
Kosten op de lange termijn ..................................................................................................................... 28 iv.
Totale opbrengsten ................................................................................................................................. 28 v. -


Maximale- winst .................................................................................................................................... 29 vi.
Individuele aanbodcurve en marktaanbod ............................................................................................. 30
VI. H7 - Consumers, producers & the efficiency of markets ....................................................................... 31 i.
Normatieve vs. Positieve economie ........................................................................................................ 31 ii.
Consumentensurplus .............................................................................................................................. 32 iii.
Producenten surplus ............................................................................................................................... 33 iv.
Markt efficiëntie ..................................................................................................................................... 33 VII.
H13 - Firms’ production decisions ................................................................................................... 34

3


i. Gedrag van de producent ....................................................................................................................... 34 ii.
Isoquant en isokost ................................................................................................................................. 34 iii.
Optimalisatie -keuze- .............................................................................................................................. 35
VIII. H14 - Market structure I: Monopoly ................................................................................................ 36 i.
Waarom ontstaan er monopolies? ......................................................................................................... 36 ii.
Prijs en output beslissingen onder monopolie ........................................................................................ 37 iii.
Winstmaximalisatie bij de monopolist ................................................................................................... 39 iv.
Welvaart kost van een monopolie – deadweight loss- ........................................................................... 40 i.
Prijsdiscriminatie .................................................................................................................................... 40 ii.
Overheidsbeleid t.a.v. monopolies .......................................................................................................... 41
IX. H 15 - Market structures II: monopolistic competition ......................................................................... 42 i.
Concurrentie en winstmaximalisatie bij productdifferentiatie ............................................................... 42 ii.
Reclame en branding .............................................................................................................................. 43 iii.
Contesteerbare markten ......................................................................................................................... 44
X. H16 - Market structures III: Oligopoly .................................................................................................. 45 i.
Evenwicht bij duopolie ............................................................................................................................ 45 ii.
Speltheorie (algemeen) ........................................................................................................................... 46
XI. H19 - Interdependence and the gains from trade ................................................................................ 47 i.
De productiemogelijkheden curve. PPF .................................................................................................. 47 ii.
Internationale handel ............................................................................................................................. 48 iii.
Comparatieve voordelen ........................................................................................................................ 50 iv.
Determinanten van (internationale) handel ........................................................................................... 51 v.
Winnaars en verliezers bij internationale handel ................................................................................... 51 vi.
Handelsbeperkingen ............................................................................................................................... 52
XII. H10 - PUBLIC GOODS, COMMON RESOURCES AND MERIT GOODS .................................................. 54 i.
Soorten goederen ................................................................................................................................... 54 ii.
Public goods -publieke goederen- ........................................................................................................... 54 iii.
Common resources -Gemeenschappelijke hulpbronnen- ....................................................................... 55 iv.
Merit goods -verdienstegoederen- ......................................................................................................... 55
XIII. H11 - EXTERNALITIES AND MARKET FAILURE ................................................................................... 56 i.
Externe effecten ...................................................................................................................................... 56 ii.
Marktinefficiëntie ................................................................................................................................... 56 iii.

4

Private oplossingen voor externe effecten ............................................................................................. 57 iv.
Publieke oplossingen voor externe effecten ........................................................................................... 59
PART 1: INTRODUCTION TO ECONOMICS

I. H1 - Ten principles of economics
i. Wat is economie?
Het woord “economie” komt van het grieks, en betekend letterlijk “Hij die een huishouden
runt”. Een huishouden moet namelijk keuzes maken, “wie kijkt er tv?”, “wie doet de was?”,
wie gaat er koken?”. Een huishouden moet dus haar schaarse goederen verdelen onder de
verschillende leden, rekeninghoudend met elkaars vaardigheden en behoeften. – Deze
paralel kan dus worden doorgetrokken naar de samenleving. Een samenlmeving beslist
namelijk “wie welke job uitoefend.”, “wie groenten teelt.” “wie kleren maakt.”. De
samenleving moet beslissen hoe deze zaken worden toegekend. Ook wie er met een BMW
en wie met de bus gaat of wie er caviaar eet en wie droog brood, wordt bepaald door de
samenleving.
è Deze beslissingen kunnen we samenvatten als “het economische probleem” Het

beantwoorden van deze vraagen zou niet zo moelijk zijn moesten we met onbeperkte
productiefactoren (Natuur, Arbeid en kapitaal) zitten om onze behoeften te bevredigen.
è Schaarste zorgt er voor dat we keuzes moeten maken

Middelen moeten beheerd worden omdat ze schaars zijn, schaarste zorgt dat we niet
iedereen kunnen geven wat hij wil en dus niet iedereen de zelfde levensstandaard kan
hebben. (net zoals niet iedereen in het huishouden kan krijgen wat hij wil of doen wat hij wil)
Economie is de wetenschap die bestudeerd hoe de samenleving schaarse goederen verdeeld.

Economist onderzoekt:
Micro-economie Macro-economie
• Hoe mensen beslissingen nemen • Invloed op de economie als
geheel
• Hoe mensen interageren met elkaar
Bestudeert manier waarop huishoudens en Bestudeert fenomenen die de gehele
bedrijven beslissingen nemen en hoe ze in economie bestrijken specifieke markten met
elkaar omgaan
ii. Hoe mensen keuzes maken

M&T Principe 1 – Mensen moeten keuzes maken
“There is no such thing as a free lunch” – Om een keuze te maken, moet je de voordelen van
de ene optie afwegen tegen de voordelen van de andere optie

5

Een voorbeeld: Een student moet kiezen hoe hij zijn kostbare tijd besteed: of hij naar de les
gaat, thuis studeert of gaat voetballen. De student gaat zijn keuzen maken op basis van de
kosten en baten. Kosten-batenanalyse
Mensen zullen waarschijnlijk een juiste keuze maken, als ze alle hun keuzes begrijpen
M&T Principe 2 – Rationele mensen denken in de marge

Het is niet zo dat je moet kiezen om 24uur naar de les te gaan of 24 uur thuis te blijven. De
keuze die je maakt is om een uur extra naar de les te gaan en dus een uur minder thuis te
blijven. Dit noemt men het marginaal verschil
Een voorbeeld: De studenten beslist hoeveel elke keuze voor hem waard is (Hoeveel geld zou
iemand je moeten geven om niet naar de les te gaan (€28)/ thuis te studeren (€15)/ te
voetballen (€32))
M&T Principe 3 – De kosten van iets worden bepaald door datgene wat we opgeven om
het te krijgen
Om de beste beslissing te nemen, moet men de kosten en baten van verschillende
mogelijkheden tegen elkaar afmeten. “There is no such thing as a free lunch betekent in
essentie niet dat je niet gratis een maaltijd kan krijgen, maar er is wel een kost aan
verbonden. Je kan namelijk niet iets anders doen op dat moment. Dit noemen we de
opprtuniteitskost, ofwel de kost van het best mogelijke alternatief waaraan je verzaakt
Een voorbeeld: De student bepaald nu de opportuniteitskosten van iedere activiteit
(expliciete kosten (geld dat je moet betalen voor de activiteit) + impliciete kosten (de waarde
van het beste alternatief dat je niet kiest) naar de les te gaan (€ 0+€ 22)/ thuis te studeren
(€0+€28)/ te voetballen (€10+28))
Volledige uitwerking van het voorbeeld:
Marginale baten Marginale kosten

Expliciete kost Impliciete kost
Naar de les gaan €28 €0 €22 €6
Thuis studeren €15 €0 €28 -€13
Voetballen €32 €10 €28 -€6
è Naar de les gaan heeft hier dus de meeste waarde
M&T Principe 4 – Mensen reageren op prikkels

Omdat mensen steeds kosten en baten afwegen tegen elkaar, veranderd hun keuzes als de kosten
of baten veranderen.
Een voorbeeld: als voetballen plots maar 1 euro zou kosten, of je krijgt plots geld om naar de les
te gaan, veranderd de kosten-batenanalyse
iii. Hoe mensen interageren

M&T Principe 5 – Handel kan in ieders belang zijn
Zowel Amerika als China concurreren met Europa, Producenten uit deze verschillende
economieën richten zich vaak op dezelfde consumenten. Echter is het niet zo dat bij handel

6

tussen Europa en Amerika er een winnende en een verliezende partij is (zero-sum game).
Het tegendeel is waar, handel tussen landen kan beide economieën versterken. Bv. Neem
nu je familie, die concurreert ook met andere families als ze in de winkelen goederen gaan
kopen. Iedere familie wil namelijk de beste goederen tegen de laagste prijs kopen. Je familie
zou echter niet beter af zijn als ze zich zou isoleren van al de andere families. Dan zou je
namelijk alles zelf moeten verzorgen (eten, meubels maken, huis bouwen etc.)
Handel zorgt ervoor dat iedereen zich kan specialiseren in datgeen waar hij of zij het beste in is.
Landen zijn dus evenzeer elkaars concurrent als elkaars partner
M&T Principe 6 – Markten zijn vaak een goede manier om economische activiteit te organiseren
Na de val van het communisme zijn heel wat ex-communistische landen (Rusland, polen,
etc.) overgeschakeld naar een markteconomie, het grote verschil met het communisme is
dat bij een markteconomie, miljoenen bedrijven en huishoudens beslissingen nemen.
Bedrijven beslissen namelijk wie ze aanwerven en huishoudens bepalen dan weer waar ze
werken en hoe ze hun inkomen besteden. Deze interageren op een markt, waar prijzen en
eigenbelang hun beslissingen sturen. (Bij een communistisch systeem zijn het ambtenaren
die de economie plannen, wie wat produceert en hoeveel wordt door de overheid bepaald.
Planeconomie)
De markt die tot een evenwicht komt door vraag en aanbod, wordt beschreven door Adam
Smith als “the invisible hand”. Smith stelt dan ook dat mensen die deelnemen aan het
economisch proces, gemotiveerd wordt door eigenbelang. (It is not from the benevolence of
the butcher, the brewer, or the baker that we expect our dinner, but from their regard to
their own interest. ...) De onzichtbare hand leidt dit eigenbelang tot een bloeiende economie
M&T Principe 7 – Overheden kunnen de resultaten van de markt soms verbeteren.

We hebben de overheid nodig om de onzichtbare hand te beschermen een boer zal geen
graan zaaien als hij verwacht dat alles gestolen wordt. Markten werken enekl als de juiste
wetten gehandhaaft worden.
Ook kan het nodig zijn dat de overheid zelf op de markt ingrijpt, zoals het bevorderen van
efficientie en de welvaardsverdeling te herverdelen. ( om da taart te vergoten en om de
manier waarop de taart wordt verdeeld aan te passen) Marktfalen is de term die we
gebruiken om aan te duiden dat de markt er niet in slaat om middelen zo efficient mogelijk
te verdelen. marktfalen is een ongecompensserde impact van een individu op het welzijn van
een ander bv. Vervuiling. Een andere oorzaak van marktfalen kan zijn marktmacht wanneer
een persoon of onderneming de prijs bovenmatig kan beinvloeden. Goede regelgeving kan
marktfalen compenseren.
De onzichtbare hand kan ook falen in het evenredig verdelen van de welvaart. -De
samenleving moet zich afvragen wie krijgt wat er geproduceert wordt- Een markteconomie
beloond mensen die zaken produceren waar we voor willen betalen De reden dat de beste
voetballer veel meer betaalt wordt dan pakweg de beste schaaker is simpelweg omdat de
samenleving liever naar voetbal kijkt en er dus liever voor betaald

7

De onzichtabre hand zorgt er dus niet voor dat iedereen de zekerheid heeft om zich te
kunnen voeden of naar de dokter gaan ed. Hiervoor bestaat er dus wetgeving, belasting,
sociale zekerheid ed.
LET OP: Het ingrijpen van de overheid is niet altijd beter. Dit moet dus enkel gebeuren als het
marktfalen groter is dan het overheidsfalen.
*Note: M&T principe 8-10 beslaan macro-economisch gebied en zijn dus niet voor deze cursus
PART 2: Supply and demand: How Markets work

II. H3 – The market forces of supply and demand
i. Markt en marktvormen
Verzameling van alle kopers en verkopers
1) Monopoly (één bedrijf) Twee uitersten

2) Oligopolie (Enkele bedrijven bv. Een tankstation) Meest voorkomend bestaan niet in
3) Monopolistische concurrentie (veel bedrijven) realiteit
4) Volmaakte concurrentie (zeer veel bedrijven)
Macht om p te
kiezen
Prijszetter
100%
Prijsnemer
0%
Monopolie Oligopolie Monopolistische Volmaakte

concurrentie concurrentie
Volmaakte concurrentie
• Veel vragers & aanbieders • Homogene goederen

• Perfecte informatie • Vrager & aanbieder handelen
onafhankelijk

8

• Vrager & aanbieder zijn prijsnemer • Vrager & aanbieder nemen alle kosten en baten in
aanmerking
ii. De vraag
De individuele vraag hoeveel een consument bereid (en in staat) is te kopen bij verschillende
prijzen
De marktvraag Hoeveel alle consumenten bereid (en in staat) is te kopen bij verschillende prijzen
Prijs en vraag zijn aan elkaar gebonden, je kan ze dan ook in functie van elkaar voorstellen:
De vraagfunctie: qD = f(p) “hoeveel goederen willen consumenten kopen bij een gegeven
prijs” De inverse vraagfunctie: p = f(qD) “welke prijs zijn consumenten bereid te betalen voor
een gegeven q”
De Wet van de vraag: De gevraagde hoeveelheid zal dalen als de prijs stijgt en omgekeerd
Je kan de relatie tussen vraag en prijs voorstellen door een vraagschema te maken
De tabel toont hoeveel de individueel gevraagde hoeveelheid is bij een bepaalde eenheidprijs.
(3.0) Voorbeeld: individuele vraag
De vraagcurve geeft het verband weer tussen individuele vraag en de prijs

Voorbeeld 3.0 is dus de individuele vraag, om de marktvraag te bepalen moet je al de individuele
vraagcurves optellen.
(3.1) Voorbeeld: marktvraag

€1,20 p
Vraag Persoon 1 p €1,20
€1,00
€1,00
€0,80
€0,80
€0,60
€0,60
€0,40
€0,40
€0,20
€0,00 €0,20
€0,00 q
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 q
Vraag
Vraag
Vraag Persoon 2

9

Marktvraag
p
€1,20
€1,00
€0,80
€0,60
€0,40
€0,20
€0,00 q
0 3 6 9 12 15 18 21 24 27 30
Vraag
Verandering van de prijs, kan zorgen voor een verschuiving van de vraagcurve bij een
complementair goed
Stel dat een complementair goed verandert in prijs, zal de vraagcurve zelf verschuiven bv.
Suiker is duurder, vraagcurve koffie verschuift naar links
Ook als andere variabelen (inkomen, reclame, verwachtingen, trends ed.) Wijzigen anders
dan de prijs zoals het inkomen dat stijgt en dus ook de vraag, dan heb je ook een
verschuiving van de vraagcurve, voor dezelfde prijs is er namelijk meer vraag. LET OP: dit is
enkel in het geval van normale goederen. Bij bv. River cola zie je het omgekeerde effect,
hoe rijker je wordt hoe minder je het koopt. Dit noem je dan inferieure goederen.
Er kan ook een verschuiving op de vraagcurve plaatsvinden:

De verandering van de prijs heeft dus een effect op de vraag, hier zijn 2 redenen voor:
• Inkomenseffect Stel nu dat de prijs van een goed keldert, dan kan je met je inkomen
veel meer van dat goed kopen, maar je kan ook meer andere goederen kopen met
het uitgespaarde bedrag. De prijsverandering heeft dus een effect op de vraag van
andere goederen, er zal dus een verschuiving zijn op hun vraagcurve, door de
toegenomen vraag. (Koopkracht neemt toe)
• Substitutie effect als de prijs van koemelk daalt, zal de vraag van een verwant goed,
bv. geitenmelk dalen en de vraag naar koemelk toenemen om geitenmelk te
vervangen. (En omgekeerd) Verschuiving op de vraagcurve
iii. Het aanbod

Het individuele aanbod is de hoeveelheid dat een producent wil (en in staat is te) verkopen tegen
een bepaalde prijs
Het marktaanbod is de hoeveelheid dat alle producenten willen (en in staat zijn te) verkopen tegen
een bepaalde prijs
Wet van het aanbod: De hoeveelheid dat wordt aangeboden stijgt als de prijs stijgt, en omgekeerd
(3.3) voorbeeld: individueel aanbod

1 p
0 €5
Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com €4
€3
€1
€0
4
aanbodschema
Prijs aanbod
€5 20
€4 16
€3 12
€2 8
€1 4
De aanbodcurve geeft het verband weer tussen de prijs en het individuele aanbod van een
producent. Voorbeeld 3.3 is dus het individueel aanbod, om het marktaanbod te bepalen
moet je de individuele aanbodcurves optellen. (Zie voorbeeld 3.1, zelfde principe)
De verandering van de prijs van een complement goed, zorgt voor een verschuiving van de
aanbodcurve. Bv. De verkoop van melk, als de prijs van voedsel voor koeien daalt zal het
produceren van melk winstgevender worden. Producenten willen voor iedere gegeven prijs
dus meer aanbieden. De aanbodcurve verschuift dus naar rechts.
Bij goederen in Joint suply heb je dit ook, als de winstgevendheid van bv. een schaap stijgt,
zullen er meer schapen gefokt worden en bij gevolg ook meer wol zijn. De aanbodcurve
verschuift dus naar rechts
Er zal een verandering op de vraagcurve plaatsvinden als de prijs of de aangeboden hoeveelheid

wijzigt
iv. Vraag en aanbod samen

Marktevenwicht is de situatie met een prijs waar gevraagde hoeveelheid en aangeboden
hoeveelheid gelijk zijn. (Hier snijden de vraagcurve en de aanbodcurve elkaar voorbeeld 3.4)

1
1
(3.4) voorbeeld: evenwicht voor vraag en aanbod

p
€5,00
€4,50
€4,00
€3,50
€3,00
€2,50
€2,00
€1,50
€1,00
€0,50
€0,00 q
0 2 4 6 8 10 12 14 16 18 20 22
De evenwichtsprijs is hier dus €3,00 en de evenwichtshoeveelheid 12q
Wet van vraag en aanbod betekent dat de prijs zich aanpast tot de gevraagde hoeveelheid en
de aangeboden hoeveelheid aan elkaar gelijk zijn
De markt zal in evenwicht blijven tot ofwel de vraagcurve ofwel de aanbodcurve veranderd.
Aangezien het soms even kan duren tot de markt opnieuw in evenwicht is, ontstaat er
tijdelijk een surplus of shortage.
Een overschot of surplus (rode rechte en rode pijl)

In voorbeeld 3.4 kan je zien dat als het aanbod toeneemt en de vraag constant blijft, de
consument en de producent niet hetzelfde willen. De consument wil namelijk maar 12q
terwijl de producent er 16 wil verkopen.
Er ontstaat dus een surplus van 4q. Uiteindelijk zal er een nieuw evenwicht ontstaan p2,5 en
q14. Dit om de simpele reden dat producenten niet met onverkochte goederen willen blijven
zitten en dus hun prijs zullen laten zakken
Een tekort of shortage (groene rechte en groene pijl)

In voorbeeld 3.4 kan je zien dat als de aangeboden hoeveelheid zakt, de consument er 12 wil en
de producent er 8 aanbiedt.
Er is dus een tekort van 4q. later ontstaat dus een nieuw evenwicht in p3,5 en q10. Verkopers
gaan namelijk de kans grijpen om hun prijzen te laten stijgen, zonder dat ze klanten verliezen
(Er haken wel mensen af, maar aangezien er een vraagoverschot is ga je wel nog steeds meer
verkopen)

1
2
Het prijsmechanisme zorgt er dus voor dat er een nieuw evenwicht ontstaat Bv. Rusland
koopt geen Belgische peren meer -> aanbod blijft gelijk maar vraag zakt. Dus de prijs van
peren zakt om weer een nieuw evenwicht te bekomen.
v. Prijzen als signaal

Zowel kopers als verkopers reageren als de prijs veranderd. Een verandering in prijs is namelijk
een signaal.
Voor kopers zegt de prijs wat ze moeten opgeven (meestal geld) om het voordeel van het
goed te bekomen. Dit noemen we de marginale baten. Bv. Ik wil 10 euro betalen om naar
de cinema te gaan dan is de waarde van die 10 euro groter dan de waarde van het beste
alternatief waaraan je verzaakt (opportuniteitskost). Zie M&T1 & 3. Stel dat de prijs voor de
cinema plots 15 euro bedraagt, dan ga ik misschien liever iets anders doen. Dit om de
simpele reden dat de marginale baten niet meer opwegen tegen de marginale kosten. Als de
prijs stijgt/daalt veranderd voor de koper dus de kosten-batenanalyse. H
Voor verkopers zegt de prijs hoe winstgevend een product is. Voor de meeste bedrijven is
het verhogen van de productie namelijk een extra kost. De eventuele winst is een beloning
voor het genomen risico. Als de prijs stijgt is dit voor de producent een teken dat hij zijn
productie moet verhogen omdat hij weet dat hij de meer productie zal kunnen verkopen.
Als de prijs daalt, is dit een teken voor de producent om de productie terug te schroeven om een
surplus te voorkomen.
III. H4 – Elasticity and its applications

i. De prijs elasticiteit van de vraag
Een van de beste mogelijkheden om de gevraagde hoeveelheid te beinvloeden is de prijs.
Maar in welke de vraag beinvloed wordt door de prijs hangt af van de elasticiteit.
• Inelastisch: de vraag is ongevoelig voor de prijsverandering
• Elastisch: de vraag is zeer gevoelig voor de prijsverandering
Prijselasticiteit van de vraag betekent dus hoe sterk de gevraagde hoeveelheid veranderd ten
gevolge van de prijs
elastisch Inelastisch
-∞ -1 0
Eenheids-
elastisch
Waar hangt de elasticiteit vanaf? (5)

• Substituten
1
3
Goederen die gemakkelijk substitueerbaar zijn, zijn doorgaans meer elastischer. Als je
een goed niet gemakkelijk kan vervangen door iets anders, is de vraag inelastischer.
Bv. Als er maar één frietkraam in het dorp is, zorgt een prijsstijging waarschijnlijk niet
voor (een groot) klantenverlies (Inelastisch)
MAAR, als er meerdere kramen zijn, zorgt een prijsstijging voor een (groot) klantenverlies
aan de naburige kramen. (Elastisch)
• Noodzakelijk vs. Luxe
Noodzakelijke goederen hebben doorgaans een inelastische vraag, luxegoederen
kunnen we gemakkelijker links laten liggen waardoor de vraag elastischer is. Bv. Als
de prijs van benzine met 10% stijgt, zullen mensen dit toch blijven kopen aangezien
het noodzakelijk is om hun wagen te kunnen gebruiken
MAAR, als de prijs van een jacht met 10% stijgt, zullen mensen hun aankoop
uitstellen *LET OP: noodzakelijk en luxe zijn relatieve begrippen, ze kunnen dus per
consulent verschillen.
• Definitie markt
Hoe breder de markt gedefinieerd wordt, hoe inelastischer de vraag omdat het makkelijker
is olm een substitutie te vinden.
Bv. Als de prijs van Fanta stijgt, zullen mensen eerder naar andere frisdranken gaan
MAAR als de hele markt dranken in prijs stijgt, hebben mensen geen andere keuze en
zullen ze wel blijven kopen. Er is namelijk geen ander alternatief
• Aandeel in het inkomen
Hoe groter het aandeel in het inkomen, hoe elastischer de vraag is
Bv. Als de prijs van zout met 10% stijgt, gaan mensen zout blijven kopen. De prijs van zout
blijft in verhouding met ons inkomen namelijk zeer laag.
MAAR als de prijs van een wagen met 10% stijgt, zullen mensen hun aankoop eerder
gaan uitstellen of een andere vervoersmethode kiezen. Een wagen is namelijk een
redelijk groot aandeel uit het budget van de meeste mensen
• Tijdshorizon
Hoe langer de periode, hoe prijsgevoeliger men is en dus hoe elastischer de vraag.
Bv. Bij de prijsstijging van benzine heeft op korte termijn geen impact op de vraag
MAAR als dit voor een zeer lange tijd hoog blijft, zullen mensen naar alternatieven zoals
elektrische wagens Berekenen van de prijselasticiteit:
ε = elasticiteit
% 𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏 𝒈𝒆𝒗𝒓𝒂𝒂𝒈𝒅𝒆
𝒉𝒐𝒆𝒗𝒆𝒆𝒍𝒉𝒆𝒊𝒅 𝜺=

1
4
% 𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏 𝒑𝒓𝒊𝒋𝒔
(4.0) voorbeeld: berekenen van de prijselasticiteit
Vraagcurve
€6
€5
€4
€3
€2
€1
€0
4 8 12 16 20
vraag
Stel: we laten de prijs van goed x zakken met €1, dan gaat de gevraagde hoeveelheid van 8 naar
12. -> functie: p=6 – ¼ q

1
5
? @? ; )
]
W8
4,6 = WB ∙
8
B
-> afleiden naar p dus functie q= - D Z
D B D Z
]^^_‘a[E
p= 6-1/4q helling = -1/4

1
6
De vorm van de vraagcurve Perfect elastisch Perfect

inelastisch
Tips & tricks
p p p p p
Een vlakker verloop van
de vraagcurve wijdt bij
gegeven p & q op een
hogere prijselasticiteit q q q q
q
-∞ -1 0
Let op: deze tip geldt enkel als de
Schaal en p & q gelijk zijn
Eenheidselastisch
Voor ondernemingen is het kennen van de prijselasticiteit belangrijk, als ze de prijs willen
veranderen is het belangrijk dat ze kunnen inschatten in hoeverre dit een impact zal hebben
op de vraag.
De totale opbrengst is afhankelijk van de prijselasticiteit. Zo is het mogelijk dat bij een hoge
elasticiteit, een prijsverlaging kan leiden tot een hogere opbrengst (en omgekeerd)
• Als de vraag Inelastisch is, dan bewegen de prijs en de totale opbrengsten in dezelfde
richting. Dus hoger p is hogere opbrengst en lager p lagere opbrengst
• Als de vraag elastisch is, dan bewegen de prijs en de totale opbrengst in tegengestelde
richting. Dus hogere p is lagere totale opbrengst en lagere p is hogere totale opbrengst
• Als de vraag eenheidselastisch is, dan blijft de totale opbrengst gelijk bij een verandering in
p
We kunnen dit grafisch voorstellen:

- Inelastisch
TR= €240
TR= €100
- Elastisch

1
7
TR= €200 TR=

€100
ii. Andere vormen van vraagelasticiteiten

a) Inkomenselasticiteit
Hoe sterk de gevraagde hoeveelheid verandert ten gevolge van de wijziging in het inkomen
𝒉𝒐𝒆𝒗𝒆𝒆𝒍𝒉𝒆𝒊𝒅 𝜺 =
% 𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏
𝒊𝒏𝒌𝒐𝒎𝒆𝒏 Als:
ε <0 -> inferieure goederen
ε >0 -> normale goederen
b) Kruisprijs-elasticiteit van de vraag

Hoe sterk de gevraagde hoeveelheid q1 verandert ten gevolge van een wijziging in de prijs van
een ander goed p2
𝒉𝒐𝒆𝒗𝒆𝒆𝒍𝒉𝒆𝒊𝒅 𝜺 =
% 𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏
𝒑𝟐 Als:
ε <0 -> complementen (suiker voor koffie)
ε >0 -> normale goederen (margarine in plaats van boter)
iii. Prijselasticiteit van het aanbod

Prijselasticiteit van het aanbod betekent hoe sterk de aangeboden hoeveelheid verandert ten
gevolge van de wijziging in de prijs
% 𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏 𝒂𝒂𝒏𝒈𝒆𝒃𝒐𝒅𝒆𝒏
𝒉𝒐𝒆𝒗𝒆𝒆𝒍𝒉𝒆𝒊𝒅 𝜺=

1
8
Inelastisch Elastisch
0 1 ∞
Eenheids-
Waar hangt de elasticiteit vanaf? (5) elastisch
• Stockage mogelijkheden
%
𝒗𝒆𝒓𝒂𝒏𝒅𝒆𝒓𝒊𝒏𝒈 𝒊𝒏 𝒑𝒓𝒊𝒋𝒔
Als een onderneming zijn goederen relatief goedkoop en gemakkelijk kan stockeren, dan
is de prijselastisch, als dit moeilijk of duur is dan is de prijs inelastisch.
Bv. Bloemen kan je niet stockeren, je kan ze dus ook niet snel op de markt brengen
als de prijs hoger is MAAR bloempotten daarentegen kan je wel stockeren, en ze op
de markt brengen als de prijs hoger is
• Tijdsperiode
Hoe langer de tijdsperiode die we beschouwen, hoe elastischer het aanbod. Op korte
tijd is het aanbod vrij inelastisch omdat je op korte termijn een vaste productiefactor
hebt die je niet kan wijzigen.
Bv. Op korte tijd kan je je restaurant niet plots vergroten om meer klanten te bedienen,
op lange termijn kan je echter wel verbouwen.
• Productiecapaciteit
Als de productiecapaciteit nog niet volledig benut is, is het aanbod elastisch, als je
100% van je productiefactoren gebruikt is het aanbod inelastisch omdat je niet
direct kan uitbreiden
Bv. wanneer we in een slechte economische periode zitten en we slechts 60% van
onze productie gebruiken, kunnen we snel inspelen op extra vraag. Maar als het
economisch goed gaat en we 100% gebruiken, kunnen we niet snel inspelen op extra
vraag.
• Grootte van de bedrijfssector
Het aanbod is meer elastisch in kleine ondernemingen dan in grote
Bv. Een kleine meubelmaker zal bij een hogere vraag, meer materialen kunnen
inkopen om hieraan te voldoen. Terwijl als een groot bedrijf plots heel veel
grondstoffen gaat opkopen, gaat dit een impact hebben op de prijs van die
grindstoffen en dus gaan de kosten per eenheid stijgen. Dit is niet voordelig voor de
onderneming
• Factoren mobiliteit
Bv. je bent een boer en kweekt graan, maar plots gaat de prijs van sla door het dak,
het is relatief gemakkelijk om van graan naar sla productie te gaan. Het aanbod van
sla is dus meer elastisch.
*NOTE: het berekenen van de prijselasticiteit gebeurt met dezelfde methode als die van de
vraag, zie dus pagina 12 – ook dezelfde tip op p 13 geldt voor het aanbod
• Als het aanbod inelastisch is, leidt een verhoging van de prijs, tot een hoger aanbod dat
proportioneel kleiner is. De totale opbrengst stijgt weinig
1
9
• Als het aanbod elastisch is, leidt een verhoging van de prijs tot een hoger aanbod dat
proportioneel groter is. De totale opbrengst stijgt veel
We kunnen dit grafisch voorstellen:

- Inelastisch
TR= €500
TR= €320
- Elastisch
TR= €320
TR= €750
iv. Toepassingen van de aanbod en vraag elasticiteit

De belangrijkste toepassing van de elasticiteit is eigenlijk het maximaliseren van de
opbrengsten. Een goed voorbeeld hiervan is trein tickets. In de meeste landen varieert de
prijs van een treinticket afhankelijk van het moment van de dag. In de ochtend kost een
ticket van Brussel naar Amsterdam €100, s’ middags is dit slechts €50. De prijselasticiteit van
de vraag in de ochtend is dan ook redelijk inelastisch. Mensen die s’ochtends met de trein
reizen doen dit meestal uit noodzaak, zo moeten ze bevoordeeld op hun werk geraken. Ze
zullen dus een ticket kopen, of de prijs €100 is of €110 speelt hier geen rol. De vraag naar
tickets is s ’middags veel elastischer. Rond die tijd nemen de mensen meestal de trein omdat
ze bevoordeeld naar vrienden of familie gaan. Als de prijs dan €100 zou zijn, zouden er meer
mensen een andere manier zoeken om te reizen, of hun reis uitstellen.
IV. H5 – Backround to demand: the theory of consumer

choise
i. Het standaard economische model
Het standard economische model betekent dat mensen oneindig veel willen maar beperkt
worden door hun financiele situatie, ze gaan dus proberen hun nut te maxiamliseren met
hun gegeven budget.
Wil Oneindig veel
+ Nut/geluk maximaliseren
Kan Beperkt

2
0
= Inkomen, prijzen
Doen Gedrag
Consumptie
*NOTE: het standaard economische model gaat uit van volgende zaken:
- Consumenten maken rationele keuzes
- Meer is beter dan minder
- Consumenten willen hun nut maximaliseren
- De consument handelt uit eigenbelang en houd geen rekening met een ander
Waarde is een pelangrijk concept bij het analyseren van het koopgedrag van mensen. De
waarde van iets kan ook verschillen van persoon tot persoon. Ook is er een belangrijk
verschil met nut, bv. Je vraagt aan iemand om 5 films te rangschikken van 1-10, elk punt
stekt extra nut voor. Wat je echter niet kan zeggen is dat als iemand film 1, 5ptn geeft en
film 3, 10ptn, dat die film 2 keer zoveel waarde heeft voor die film. Stel nu dat film 1, 10 euro
kost dan wil dit dus niet zeggen dat die persoon 20 euro wil betalen voor film 3. De waarde is
dus wat iemand wil opgeven om dat goed te verkrijgen. Als je iets niet wil kopen voor een
gegeven prijs, denk je dus dat je met dat geld iets anders kan doen dat meer waarde/nut
oplevert.
ii. De budgetbeperking -kan-

Mensen willen oneindig veel, maar de mogelijkheden worden beperkt door bevoordeeld budget.
Algemeen: budgetrecht= p1.x1 + p2.x2 = inkomen m

- De opportuniteitskost
Dit is de hoeveelheid van 1 goed dat je moet afstaan om 1 eenheid van het andere goed te krijgen
Algemeen: waarde van het beste alternatief waaraan je verzaakt
Formule: p1.x1/p2 Uit voorbeeld 5.0:
Pizza: 10 euro, cola: 2 euro
Opportuniteitskost van 20 pizza = 100 blikjes cola -> (10.20)/2 (zie oranje pijlen voorbeeld 5.0)
Opportuniteitskost van 1 pizza = 5 blikjes cola -> (1.10)/2
- Verandering in inkomen qpizza

Budgetrechte pizza-cola hoger inkomen
160
140
120
2
100
80 1
Downloaded by: randaharbish1
60 | randa.harbish@gmail.com
Distribution of this
40 document is illegal
0 q
0 100 200 300 400 500 600 700 cola800
q
Budgetrechte pizza-cola
2019 - 2020 Semester
verandering I
in prijs
160 pizza
Door een hoger inkomen, kan je meer kopen. 140 De budgetrechte zal dus hoger komen te liggen (meer
naar rechts) (5.1) voorbeeld: 120
Inkomen: van 1000 euro naar 1500 euro DUS: 100 als je 0 cola koopt, kan je nu 150 pizza kopen i.p.v.
80
100. Als je 0 pizza koopt kan je nu 750 cola kopen i.p.v. 500
60
40
20
- Verandering in prijs 0 q
Als de prijs van één goed veranderd, zal de rechte 0 veranderen,
100 200 maar300
wel in een
400 punt500 hetzelfde 600
cola
blijven. Namelijk waar de hoeveelheid van het prijs gewijzigde goed 0 is.
(5.2)Voorbeeld: (blauw naar oranje)
Stel de prijs van cola gaat van €2 naar €5. Dan kunnen we bij 0 pizza’s nog maar 200 cola kopen. Bij
0 cola kan je wel evenveel pizza kopen. Je rechte kantelt dus naar binnen.
Als de prijs van beide goederen veranderd, hangt de verandering van de budgetrechte af van de
relatieve prijswijziging van de twee goederen
(5.2)Voorbeeld: (blauw naar grijs)
De prijs van cola gaat van €2 naar € 4 en de prijs van pizza van € 10 naar €7.
Nu kan je 140 pizza’s kopen bij 0 cola en 250 cola bij 0 pizza
iii. Wat de consument -wil-

Net zoals we met de budgetrechte de combinaties aanduiden die dezelfde kost hebben, gebruiken
we een indifferentiecurve om de punten aan te duiden die voor de consument hetzelfde nut
hebben (hij is er even blij mee).
*Note: we gaan uit van volgende Axioma’s (aanvaarde beweringen)

1. Vergelijkbaarheid:
-ofwel verkiest consument A boven B
-ofwel verkiest consument B boven A
-ofwel is hij indifferent tussen A en B
2. Transitiviteit (equivalente relaties):
A > B, B > C Dus kan je afleiden dat A > C
A = B, B = C Dus kan je afleiden dat A = C
De kenmerken van een indifferentie curve: (4)
• Hoger gelegen indifferentiecurves worden verkozen boven lager gelegen curves. Aangezien
de consument liever meer
heeft, zal hij de hoger gelegen q
indifferentiecurve pizza-cola hoger is beter
idifferentiecurve verkiezen 500 pizza
omdat dit hem meer geeft.

400
• Indifferentiecurves hebben een -100
negatieve helling 300

+25
De curve heeft een negatieve 200

helling, simpelweg omdat je een -15
100
bepaalde hoeveelheid van goed +25
U=8 U = 12
U=4
x moet opgeven om meer van 0 qcola
0 50 100 150 200 250 300
goed y te krijgen

2
2
• Indifferentiecurves kunnen elkaar niet snijden

Aangezien elk punt op een curve eenzelfde nut aanduiden, zou dit betekenen dat 2
snijdende curves hetzelfde nut hebben.
• Indifferentiecurves buigen naar binnen
De helling van de curve geeft weer hoeveel iemand van goed x wil opgeven om 1
eenheid van goed y erbij te krijgen. In het begin is de curve meestal steiler. Als je veel
van iets hebt wil je er namelijk veel van afgeven om een beetje van iets anders te
krijgen. Als je weinig van iets hebt wil je er minder van afgeven om iets anders te
krijgen, dus vlakt de curve af.
*Note: het nut “U” die aan een curve gegeven wordt heeft geen absolute betekenis.
Hiermee probeert men gewoon een verschillend nut voor de consument aan te duiden. Bv.
U = 3 heeft een lager nut dan U=1, maar je zou ze ook U = 100 en U= 300 kunnen noemen
Uitzonderlijke indiferentiecurves:
OF
• Perfecte substituten qy
Perfecte substituten
15
Bij perfecte substituten, blijf je
hetzelfde nut behouden als je na
10
het afnemen van goed x, je
-5
dezelfde hoeveelheid van goed y
5
terugkrijgt. Bv. je moet 1 blauw +5
potlood afgeven om 1 zwart 0 qx
potlood te krijgen. Je bent even 0 2 4 6 8 10 12
gelukkig met een zwart als een
blauw. OF
qy
12
Perfecte complementen
• Perfecte complementen
10
Bij perfecte complementen, word
8
je enkel gelukkiger als je van beide
6
producten evenveel krijgt.
4
Bv. Een linker en rechter schoen, je 2
bent niets met een extra linker 0 qx
schoen als je er geen rechter krijgt. 4,8 5 5,2 5,4 5,6 5,8 6 6,2
Je nut gaat dus pas omhoog als je
er van beide evenveel hebt.
Nut en marginaal nut:

Nut (U)= voldoening ten gevolge van de consumptie van bepaald goed/dienst
Marginaal nut (MU) = Bijkomende voldoening t.g.v. consumptie van extra eenheid van een
bepaalde goed/ dienst
U
5
Afnemend marginaal nut (MU)
Als je veel van iets hebt, word je ‘minder’
4
‘extra’ blij wanneer je er nog meer van
3
krijgt. Bv. je hebt 1 appel, dan ben je heel
blij als je er nog een krijgt. Maar als je nu 2
1000 appelen hebt, dan word je niet echt 1
gelukkiger van een extra appel. 0 qx
0 1 2 3 4 5 6

2
3
Berekenen van het marginaal nut:

∆𝑈
𝑀𝑈 =∆→E ∆𝑄
𝑑𝑈
=
𝑑𝑄
De marginale substitutievoet:
De marginale substitutievoet geeft de hoeveelheid van 1 goed dat je wil afstaan (vandaar het
minteken) om één eenheid van het andere goed te krijgen
*Note: hier gaat het over “wil afstaan”. Dit verschilt dus met de budgetrechte, die stelt namelijk voor
wat je “moet” afstaan.
Als we van punt C naar punt B gaan,

zien we dat de consulent 10 cola’s wil qpizza
indifferentiecurve pizza-cola MRS
opgeven om 7 pizza’s te krijgen. We 25
weten echter dat het marginaal nut 20 A
van pizza zal afnemen naarmate we er
15 B
meer van krijgen. We starten met veel 12
cola en weinig pizza, we willen dus ook 10
veel cola opgeven voor pizza. Maar van C

5
punt B naar punt A willen we dus veel 0 qcola
minder cola opofferen voor pizza. 0 5 10 15 20 25
De marginale substitutievoet is afhankelijk van het marginaal nut. In ons voorbeeld meet de
MRS hoeveel pizza we willen opgeven voor 1 eenheid cola. Bv. als het marginaal nut van
pizza tweemaal die van cola is, dan hebben we. Dan hebben we 2 eenheden cola nodig om 1
stuk pizza te compenseren. De MRS is in dit geval -2
De MRS is dus gelijk aan het marginaal nut van een goed gedeeld door het marginaal nut van een
ander goed.
𝑀𝑈r
𝑀𝑅𝑆 = −
𝑀𝑈s
iv. Wat de consument -doet-

Evenwicht -doe- wordt gevonden waar de budgetrechte -kan- raakt aan de hoogst bereikbare
indifferentiecurve -wil-.
qpizza
Optimale keuze
Het optimum: 500
400 INLEIDING TOT DEOptimale

MICRO-ECONOMIE 2 de
keuze/ gegeven
beperkingen (budget) is dit de
300 4
keuze die het meeste nut
200 oplevert
0 q
Stuvia.com - The Marketplace to Buy
0 and Sell50your Study100
Material 150 200 250 cola300
𝑀𝑈r 𝑃r 𝑀𝑈r 𝑀𝑈s

= 𝑜𝑓 =
𝑀𝑈s 𝑃s 𝑃r 𝑃s
è Want in het optimum zijn de helling van de budgetrechte (relatieve prijs van pizza en cola) en
die van de indifferentie curve (MRS) gelijk. Dat is wat de formule voorstelt
In het voorbeeld op de grafiek is dus het marginaal nut van de laats bestede euro aan pizza &
cola gelijk aan elkaar
Stel nu dat we het punt beschouwen waar de budgetrechte de blauwe curve snijdt.
Op dat punt is het marginaal nut van de laatst beste euro aan cola kleiner dan die van pizza.
Het is dus rationeel om meer geld aan pizza te geven en minder aan cola
Verandering van het inkomen

Optimale keuzeverandering van het inkomen
qy
Een hoger inkomen zal dus leiden tot 500
zowel een hogere consumptie van goed 400 X3 Inkomens offercurve
1 als van goed 2 X2 (inkomens expansiepad)

300
*Note: bij inferieure goederen zal de 200 X1 C
consumptie afnemen als het inkomen A B
stijgt. Dit kan je zien aan het inkomens 100

expansie pad. Inferieure goederen 0 qx hebben een dalend pad 0 50 100 150 200 250 300
De curve van engel

De Engelcurve geeft de relatie tussen qy de
vraag naar een goed en het
inkomen van de consument
zo zal de vraag naar bv. voeding bij een X3 C’ hoger inkomen niet heel
hard stijgen, B’ maar bv. de vraag naar luxe wel X2
X1 A’
Verandering van het inkomen
Zoals we weten zal bij een verandering qx van de prijs, de budgetcurve 0 50 100
150 200 250 300 veranderen. We verkrijgen dus een
nieuw optimum op een andere budgetcurve
Inkomens en substitutie effect (H3)

Het inkomenseffect: wanneer je koopkracht stijgt, ga je meer kunnen kopen van alle goederen bv. de prijs
van cola €4 halveert en is nu €2, je bent nu eigenlijk een beetje rijker, je kan namelijk zowel meer pizza als
cola kopen.

2
5
Inkomenseffect Substitutie-effect Totaal effect

Cola + + +
Pizza + - + / - hangt af welk sterker is
Substitutie-effect: Als de prijs van goed A stijgt en dat van B (wat een substituut is) niet, ga je minder van
A en meer van B consumeren. Bv. de prijs van pizza zakt van €10 naar €6, je gaat nu minder pizza kopen
omdat pizza relatief duurder is Grafisch:
v. Behavioural economics
Behavioural economisch bestudeert hoe “echte” mensen zich gedragen in keuzeprocessen. Het
standaard economische model gaat er namelijk van uit dat mensen beschikken over volledige informatie.
MAAR in het echte leven is dit NIET zo en nemen mensen beslissingen op basis van beperkte informatie
en soms zelfs foute informatie.
Dit heet Bounded Rationality
Ook met volledige en juiste informatie nemen mensen soms nog “foute” beslissingen. Dit heet
Bahavioural biases
Hoe kan dit? Bias I

- Zelfoverschatting bv. 93% van de bestuurders vindt dat hij een betere chauffeur is dan de
mediaan
- Overdreven gewicht aan levendige voorbeelden bv. Informatie die je van een vriend krijgt over
een smartphone weegt veel harder door…
- Mensen zijn niet gemakkelijk geneigd om van idee te veranderen bv. Dezelfde informatie kan
de ene persoon ervan overtuigen dat iets goed is en een andere dat iets slecht is
- Mensen zoeken naar voorbeelden die hun bestaande overtuiging bevestigen Bv. Een warme
winterdag wordt gezien als bewijs voor de opwarming van de aarde. vuistregels
- Ankeren
Evalueren van een prijs op basis van enkele recente ervaringen
Bv. Je kijkt naar de 3 laatste cijfers op je studentenkaart. Studenten met een laag cijfer zullen
minder willen betalen dan mensen met een hoog cijfers.
- Availability heuristic
We maken een keuze die gebaseerd is op de kans dat er iets risicovol gaat gebeuren. Het
probleem is echter dat ons vermogen om het risico in te schatten beïnvloed kan worden. Stel
nu dat er iets veel in het nieuws komt, dan gaan we her risico dat die nog eens gebeurt veel
hoger inschatten. Bv de media heeft de voorbij 3 jaar altijd gesproken over sneeuwstormen in
een vakantie gebeid. Het zou goed kunnen dat er in jaar 4 geen komt, maar omdat je dat die 3
jaar lang al hebt gehoord, ga je het risico hoger inschatten en dus meer beschermingen kopen
- The Representativeness heuristic
Mensen nemen beslissingen op basis van welk beeld ze in hun hoofd hebben. Bv. je vriend heeft
net 10.000 euro gewonnen met een kraslotje. Jij gaat een kraslotje kopen omdat je denkt dat de
kans vrij groot is dat jij ook gaat winnen.
- Persuasion heuristics
- Simulation heuristics -> niet te kennen voor deze cursus (BA2)
- Framing

2
6
V. H6 - Background to demand: Firms in competitive

markets
i. De kosten van productie
Wil Oneindig veel
+ Winstmaximalisatie Kan Beperkt
= Is er vraag, is het technisch haalbaar?
Doen Gedrag
Bepaalde hoeveelheid produceren en verkopen
Kost als opportuniteitskost

De opportuniteitskost is de kost van het beste alternatief waaraan je verzaakt. Deze kosten moeten ook in
rekening worden gebracht. Bv. als Pablo €1000 uitgeeft aan bloem voor pizza’s te maken, dan kan die die
duizend euro niet aan iets anders geven. Hij heeft al de andere mogelijkheden opgeofferd om bloem te
kunnen kopen.
Een opportuniteitskost is de som van expliciete kosten en impliciete kost, bij impliciete kosten is er geen
geld transactie nodig. Bv. Pablo beslist om 10 uur in zijn restaurant te werken, dit levert hem 500 euro per
uur op. Maar Pablo had ook 10 uur kunnen werken als programmeur, hiermee zou hij 100 euro per uur
kunnen verdienen. Die 100 euro die hij niet verdient door in zijn restaurant te werken is hier de
opportuniteitskost.
Er is dus een verschil tussen:

Boekhoudkundige analyse, dit zijn alleen expliciete kosten.
Economische analyse, dit is de opportuniteitskost (impliciet + expliciet) de economische analyse is een
belangrijke analyse, omdat het Pablo’s beslissing zal beïnvloeden, bv. stel dat hij plots €1000 kan
verdienen met programmeren. Het zou rationeel zijn om te stoppen met pizza’s en te gaan programmeren
(6.0) voorbeeld: impliciete en expliciete kosten.

Kost boekhoudkundig Economisch
Bloem Ja (exp) Ja (exp)
Tomaten Ja (exp) Ja (exp)
Kaas Ja (exp) Ja (exp)
Mixer Ja (exp) Ja (exp)
Oven Ja (exp) Ja (exp)
Werkuren personeel Ja (exp) Ja (exp)
Werkuren uitbater nee Ja (impl)
infrastructuur nee Ja (impl)
*Note: infrastructuur is een belangrijke opportuniteitskost, stel nu dat het restaurant van Pablo €100.000
kost en de spaarrente staat op 2%, dan zou hij €2.000/ jaar mislopen omdat hij een gebouw heeft gekocht.
Die €2.000 rekenen we dus ook als impliciete kost.
ii. Soorten kosten

Er zijn twee periodes waarin we kosten kunnen beschouwen:

2
7
- De korte termijn: op deze termijn is er tenminste een productiefactor vast. Bv. je kan niet op
L Q MP
Q
Productiefunctie
0 0 160
50 140
1 50 120
40 100
2 90 80
30 60
3 120 40
20
0 L
4 140 20 0 1 2 3 4 5 6
5 150 10
Meerproductie
MP
1 dag je restaurant 60
vergroten 50
- De lange termijn: op deze
40
termijn zijn alle
productiefactoren variabel 30
20
• De productiefunctie en 10
marginaal product (MP)
0
0 1 2 3 4 5 6 7L
(6.1)voorbeeld: de productiefunctie en -10
marginaal product -20
We stellen Q = f(K,L) -> de output is
afhankelijk van de hoeveelheid kapitaal (k) en arbeid (L)
Belangrijk: Dit voorbeeld beslaat de korte termijn met als vaste productiefactor kapitaal.
We nemen als voorbeeld studenten (arbeid) die bier tappen (tapkraan is kapitaal)
Je ziet dus dat de extra productie die een extra student veroorzaakt, afneemt en zelf negatief gaat
worden. Dit komt door de beperking van het kapitaal. Je hebt namelijk maar 1 tapkraan. Hoe meer
studenten je hebt, hoe meer ze elkaar in de weg gaan lopen en op elkaar gaan moeten wachten voor
die ene tapkraan te gebruiken.
Marginaal product is de extra output die door één extra input eenheid gecreëerd wordt. Wet van
afnemend marginaal product betekent dat op korte termijn, je vaste productiefactor een beperking is,
hierdoor neemt het marginaal product af
∆𝑄
𝑀𝑃 =

2
8
∆𝐿
• Totale kosten (TC)

Er bestaan twee types kosten:
Variabele kosten: Kosten die toenemen bij een toenemende output
Vaste kosten: Kosten die je altijd hebt, en dus niet afhankelijk zijn van de output
Op lange termijn zijn alle kosten variabel
Aangezien elke bijkomende eenheid van arbeid (L); evenveel kost, maar steeds minder meer productie
oplevert, (dalend MP). Betekent dit dus dat arbeidskost per eenheid toeneemt.
TC en VC zijn dus convex ten gevolge van afnemend MP (zie voorbeeld 6.2 volgende p)
De totale kosten (TC) bestaan dus uit de variabele (VC) en vaste kosten (FC)
(6.2) voorbeeld: kostenfunctie

We stellen Q = f(K,L) -> de output is afhankelijk van de hoeveelheid kapitaal (k) en arbeid (L) Belangrijk:
Dit voorbeeld beslaat de korte termijn met als vaste productiefactor kapitaal.
L Q FC VC TC TC,VC,FC
Kostenfunctie
100
0 0 30 0 30 Tc
80
1 50 30 10 40
60
Vc
2 90 30 20 50
40
3 120 30 30 60 20 Fc
4 140 30 40 70 0 Q
0 20 40 60 80 100 120 140 160
5 150 30 50 80

2
9
ATC =TC/Q
Minimum efficiënte schaal, MC snijdt ATC in minimum van de ATC-curve. (Laagste punt) Op dit punt
wordt er een hoeveelheid geproduceerd tegen de laagste kost per eenheid.
MC is stijgend omdat MP afneemt.

è De arbeidsKOST (variabele kost) per eenheid neemt namelijk toe

3
0
ATC is eerst dalend, omdat je je vaste koste kan spreiden over de output, maar uiteindelijk nemen de
meerkosten van de variabele kosten de bovenhand, waardoor je gemiddelde totale kosten weer zullen
L FC VC AVC AFC
Kostenfunctie
0 30 0 35 MC,ATC
1 30 3 3 30 30
2 30 8 4 15 25 MC
3 30 15 5 10 20
ATC
4 30 24 6 7,5 15
AVC
5 30 36 7,2 6 10
Minimum efficiënte
toenemen. (op lange termijn heeft dit 5 schaal AFC
Q
een andere reden) 0
0 2 4 6 8 10 12
• Gemiddelde variabele kosten (AVC) en gemiddelde vaste kosten (AFC)

ATC = TC/Q --- AVC = VC/Q --- AFC = FC/Q
ATC = AFC +AVC
(6.4) voorbeeld: gemiddelde variabele koste (AVC) en gemiddelde vaste kosten (AFC) ATC en MC van
voorbeeld 6.3
Hier kan je dus duidelijk zien dat de gemiddelde vaste kosten per eenheid afnemen en de gemiddelde
variabele
kosten toenemen. De ATC curve begint te stijgen op het punt waar de helling van AVC groter is dan die van
AFC OF vanaf dat de MC curve groter is dan de ATC curve
• Meest typische vorm van de kostencurve
Kostenfunctietypische vorm Kostenfunctietypische vorm

600ATC 300MC,ATC
MC
500 250
400 200
300 150
ATC
200 100
100 50
Q 0 Q
0
0 1 2 3 4 5 6 0 1 2 3 4 5 6
In ons theoretische model, neemt het marginaal product onmiddellijk af en de marginale kost onmiddellijk
toe wanner de output stijgt. In het echt is dit meestal niet zo, meestal zal je zien dat het marginaal product
toeneemt in het begin. Want meerdere werknemers kunnen de taken verdelen en dus efficiënter werken.
Hierna zal het MP beginnen afnemen en MC toenemen.
Maar uiteindelijk kent elk bedrijf deze theoretische verschijnselen:

- De marginale kosten zullen uiteindelijk beginnen stijgen als de output toeneemt
3
1
- De ATC curve heeft een U- vorm

- De MC curve snijdt de ATC curve in het minimum efficiënte punt
iii. Kosten op de lange termijn

Aangezien alle kosten op de lange termijn variabel zijn, kan je niet zeggen dat de ATC afneemt omdat de
vaste kosten gespreden worden over de output.
Redenen moeten niet zeer gekend zijn voor BA1, 2 voorbeelden op grafiek voldoende.
ATC
ATC op KT met 1 ATC op KT met 2 ATC op KT met 3

productielijn productielijnen productielijnen ATC op LT
Schaalvoordelen
Door specialicatie Constante
etc. schaalopbrengsten Schaalnadelen
Door communicatieproblemen
Alle KT curves liggen op
etc.
of boven de LT curve
Q
iv. Totale opbrengsten

De opbrengsten die je kan genereren, hangen af van de marktvorm, als Monopolist ben je
namelijk prijszetter, terwijl je in volmaakte concurrentie geen invloed kan uitoefenen op de prijs. Je
bent namelijk prijsnemer. Volmaakte concurrentie • De totale (TR), gemiddelde (AR) en marginale
opbrengsten (MR)
(6.5) voorbeeld: Totale (TR), gemiddelde (AR) en marginale opbrengst (MR)
Q P TRP.Q AR MR
TR,AR,P
0 6 0 30 TR
27
24
1 6 6 6 6 21
18
2 6 12 6 6 15
12 AR = MR = P
9
3 6 18 6 6 6
3
0 Q
4 6 24 6 6 0 1 2 3 4 5 6
6 Opbren
5 6 30 6 fu
De gemiddelde opbrengst (AR) is de gemiddelde opbrengst per verkocht goed

𝑇𝑅
3
2
𝐴𝑅 =
𝑄
De marginale opbrengst (MR) is de meeropbrengst die je realiseert als je een goed meer verkoopt
∆𝑇𝑅
𝑀𝑅 =
∆𝑄

3
3
v. -Maximale- winst
De boekhoudkundige winst van een onderneming, is wat er overblijft wanneer alle
expliciete kosten zijn afgetrokken van de totale opbrengsten
De economische winst is meestal lager dan de boekhoudkundige winst omdat daar ook nog
de impliciete kosten worden afgetrokken van de opbrengsten
∏ = TR – TC
De winst zal toenemen tot (MR) gelijk is aan (MC). Hier is de winst maximaal. Daarna zal de winst
beginnen afnemen, produceren van een extra goed zal meer kosten dan dat het je opbrengt. Niet
produceren is soms winstgevender (minder verlieslatend) dan wel produceren Ook hier maken we een
onderscheid tussen Lange termijn en korte termijn.
Korte termijn: sluiting Lange termijn: exit/markt verlaten
Bij Q > 0 Bij Q > 0
∏ = TR – TC (TR-VC-FC) ∏ = TR – TC (VC)
Bij Q = 0 (geen productie) Bij Q = 0 (geen productie)
TR = 0 (want je produceert niks, dus je resultaat is 0) TC = TR = 0 (want je produceert niks, dus je resultaat is 0)
FC ( je totale kosten zijn gelijk aan je vaste kosten, TC =0 ( Dit is 0, aangezien op lange termijn al de
aangezien de variabele kosten 0 zijn bij geen productie) productiefactoren variabel zijn)
DUS: ∏= -FC DUS: ∏= 0
Je gaat je bedrijf sluiten indien: Je gaat de markt verlaten indien:

TR-VC-FC < -FC TR-TC < 0 ( als je dus verlies maakt (negatieve winst))
(Wanneer het verlies (de winst) bij productie van 1 goed TR < TC ( Als je dus meer kosten hebt dan omzet)
groter (kleiner) is dan bij geen productie) P < ATC
TR<VC ( Wanneer de prijs lager is dan de gemiddelde totale
( wanneer je opbrengst kleiner is dan de variabele kost) kosten,)
P < ATC Bij elk van deze situaties ga je dus de markt verlaten,
( Wanneer de prijs lager is dan de gemiddelde totale om verder verlies te vermeiden
kosten,)
Bij elk van deze situaties (die eigenlijk hetzelfde

betekenen) ga je dus je bedrijf sluiten en dus 0
produceren. Je betaald wel nog je vaste kosten, maar dit
is voordeliger dan produceren

INLEIDING TOT DE MICRO-ECONOMIE 29
vi. Individuele aanbodcurve en marktaanbod

Individueel korte termijn:
MC,MR wanneer prijs
/MR lager is dan de
MC
variabele kosten, ga je 0
MR = P produceren.(sluiten).
P2
Boven ATCga je produceren
MR = P waar de winst optimaal is en
p1 ATC
dus waar MR=MC=P
AVC Tussen je ATC en AVC ga je
wel nog produceren, zodat
P < AVC je je verlies kan
= sluiten minimaliseren
Q=0 Q1 Q2 Q
Individueel lange termijn:
MC,MR Op lange termijn ga je niet

MC produceren zolang je
opbrengsten/prijs/MR
MR = P kleiner is dan je ATC. Want
op lange termijn zijn al je
kosten variabel.
ATC MR = P
p1 Bij verliesga je voor een
EXIT
P < ATC Boven je ATC ga je steeds

= EXIT verkopen bij een prijs/ MR
=MC voor maximale winst
Q=0 Q1 Q
Het marktaanbod korte termijn: (dus er is een vast aantal bedrijven want op kt kan je niet
zomaar een bedrijf starten)
Aanbod 1 bedrijf Markt van X identieke bedrijven

3
5
MC,MR MC,MR
Op korte termijn is het
marktaanbod gewoon
MC S
de optelsom van de
(identieke) bedrijven
die actief zijn op een
p1 p1 bepaalde markt
AVC
Q=0 Q1 Q Q=0 X . Q1 Q
Het marktaanbod korte termijn: (dus er is een variabel aantal bedrijven want op LT kan je
een bedrijf starten of de markt verlaten -EXIT-)
Aanbod 1 bedrijf Markt (extra bedrijven zolang winst op KT)
MC,MR MC,MR
Aangezien er op lange
MC termijn bedrijven
kunnen bijkomen,
zullen er bedrijven de
p1
markt betreden zolang
Winst p1
ATC S er winst gemaakt
wordt. Daarom is het
aanbod op lange
termijn gelijk aan ATC
Q=0 Q Q=0 Q
Soms kan de aanbodcurve op lange termijn ook hellend zijn

- Sommige grondstoffen zijn beperkt beschikbaar
Bv. de graanmarkt. Iedereen kan kiezen om boer te worden. Er is echter maar een
beperkt hoeveelheid vruchtbare grond beschikbaar. Als veel mensen boer worden, zal
de prijs van de grond stijgen en dus ook de kosten van de boer. Als de vraag naar
graan dus plots stijgt, kan het aanbod niet stijgen als de prijs van graan niet stijgt.
Anders zou de groter kost niet gecompenseerd kunnen worden.
- Bedrijven hebben verschillende kostenfuncties
Bv. schilders. Iedereen kan schilder worden. Maar niet iedereen heeft dezelfde kosten.
Sommige werken sneller, sommige trager, ze gebruiken andere materialen etc.
mensen die tegen een lage kost kunnen produceren zullen in de markt blijven en
anderen zullen de markt verlaten. Als de vraag stijgt, kan het aanbod enkel stijgen als
er nieuwe schilders bijkomen die dus tegen hogere kosten zullen werken. Hierdoor zal
de prijs dus stijgen en de aanbodcurve hellend zijn
PART 3: MARKETS, EFFICIENCY AND WELFARE

VI. H7 - Consumers, producers & the efficiency of
markets

3
6
*Note: voor dit hoofdstuk is de samenvatting enkel gebaseerd op de slides uit het
hoorcollege van Prof.B. Heyndels. Begrippen die in de cursus “economics” staan en niet op
de slides zijn niet te kennen voor het examen.
i. Normatieve vs. Positieve economie

Je kan economie op twee manieren analyseren:
- Positieve analyse:
Hoe werken markten? Prijsmechanisme geeft antwoord op…. Wat, hoe etc.
Er is een duidelijk antwoord, je kan nagaan of ze kloppen
- Normatieve analyse
Is de uitkomst van de marktwerking goed? Etc.
Dit is niet toepasbaar, je kan niet nagaan of ze kloppen
Je hebt een criterium nodig dat zegt wanneer een uitkomst “goed” is
Wij bepalend goed = efficiënt en rechtvaardig
a) Pareto-efficiëntie = het criterium dat wij gebruiken

Een uitkomst is Pareto-efficiënt indien het niet mogelijk is om iemand beter af te maken,
zonder daartoe minstens één iemand slechter af te maken.
LET OP: Pareto efficiënt betekend niet dat iets rechtvaardig is. Als ik 1 flesje water afneem
van iemand met 5 flesjes water om iemand te redden die sterft van de dorst. Zegt Paereto
niet doen.
ii. Consumentensurplus
a) Reservatieprijs & consumentensurplus
Reservatieprijs = maximum dat de koper bereid is te betalen (Bv. Tijdens een veiling)
Consumentensurplus €199
€1000 Bv. Er zijn vier kopers voor een product, het de2
€800 hoogste bod bepaald de prijs. Paul biedt namelijk
€700 800euro, dus zal John 801 euro betalen.alOok
€500 was hij bereid 1000 euro te betalen.
199euro is dus
hetconsumentensurplus
John Paul Georg Ringo

e
Het consumentensurplus is dus het verschil tussen het hoogste bod en het 2de hoogste

3
7
Pn
De marktvraagcurve, drukt de
6
gecreëerd consumentensurplus betalingsbereidheid uit van al de
consumenten
Consumentensurplus
2
Vergroot consumentensurplus
1 D
16 20 q
Bv. Als je tot een evenwichtsprijs van 2 euro komt, heb je een vraag van 16. Bij iedereen die
bereid was meer te betalen dan 2€, is er dus een consumentensurplus
Als de prijs verder zakt, vergroot je het consumentensurplus van personen die al meer wouden
betalen en creëer je er een bij
mensen die minder dan 2 euro wouden betalen
Het consumentensurplus meet “hoe goed” een allocatie is volgens de consument zelf. Het is
een maatstaf van de welvaart
iii. Producenten surplus
a) Marktaanbod: producente surplus
De aanbodcurve geeft weer,
Pn
hoeveel goederen er op de markt
S
Gecreëerd producenten worden gebracht gegeven een
surplus
bepaalde prijs.
4
Vergroot producenten
surplus
3
Producenten surplus
16 24 q
bv. De mensen die een hamburger

kunnen produceren voor 1 euro zijn heel
blij. Want hun winst is 2 euro(surplus) als
de prijs naar 4 euro gaat stijgt hun
surplus naar 3. De mensen die tegen 3
euro een hamburger kunnen

3
8
produceren, hebben nu ook een surplus

van 1 euro
Het producente surplus is eigenlijk hun financiële winst
iv. Markt efficiëntie

a) Marktevenwicht
1. De markt alloceert aanbod naar kopers die er het meest waarde aan hechten. (Lees,
het meeste voor willen betalen)
2. Markt alloceert vraag naar verkopers die het goedkoopst kunnen produceren
3. Markt produceert een hoeveelheid goederen die de totale welvaart maximaliseert
(soms consumenten en soms producenten surplus)
Marktevenwicht is bijgevolg Efficiënt -> “is dit goed?”
Positieve analyse: de marktwerking is efficiënt…
Normatieve analyse: dit is wenselijk… indien we de voorkeuren van de consument centraal
stellen… maar is het rechtvaardig? (antwoord op die vraag moet je in BA1 niet geven)
Consumentensurplus
pn
b) Geen marktevenwicht Consumentensurplus dat
wordt gecreëerdbij de
Stel q < q*, opbrengst q+1 is groter dan de productie van q+1
productiekost.
p S
De markt gaat dus zeggen dat je best een
extra eenheid produceert, aangezien het je Producenten surplus
minder kost om te maken dan waarvoor je p* dat wordt gecreëerd bij
q+1
hem gaat verkopen
Een verkoop bij een prijs die lager is dan de D
reservatieprijs en hoger dan de prijs Producenten
surplus
waartegen producenten willen aanbieden,
verhoogt de welvaart q q* q
Producenten surplus dat wegvalt bij
= Pareto-verbetering productie q+1 (kleiner dan of gelijk aan
gecreëerde)
Het marktmechanisme zorgt hier vanzelf voor,

dit is de onzichtbare hand (Adam Smith)
PART 6: FIRM BEHAVIOUR AND MARKET STRUCTURES

VII. H13 - Firms’ production decisions
i. Gedrag van de producent
Wil Bepaalde hoeveelheid q, zo goedkoop mogelijk produceren
+ Zoveel mogelijk produceren
Kan Technisch mogelijke opties en betaalbare opties
= Isoquant / isokost
Doen Gedrag
3
9
Hoe produceren
ii. Isoquant en isokost

Isoquant is een voorstelling van combinaties inputfactoren die ons toelaten eenzelfde Q te
produceren bv. Je kan 100 bloempotten produceren met 1 machine en 30 arbeiders, maar
ook met 3 machines en 8 arbeiders. Je zoekt de goedkoopste combinatie van inputfactoren
(7.0) voorbeeld: isoquant van bedrijf X om een output van 60 te behouden
• De marginale transformatievoet (MRTS)

De marginale transformatievoet geeft de hoeveelheid van een productiefactor die je nodig
hebt om één eenheid van een andere te compenseren.
- De MRTS is gegeven door de helling van de isoquant (RICO)
− zB {
- MRTS = zB |
K
1
4
0
Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com Q =4 L
Distribution of this document is illegal 1 2
In dit voorbeeld is de MRTS gelijk aan 4, je moet namelijk 4-eenheden K krijgen om het verlies
van 1 eenheid L te compenseren en dus dezelfde productie te houden.
De iso-kosten curve, verbind de combinaties K & L die evenveel kosten voor een gegeven
budget.
(7.1) voorbeeld: iso-kosten curve - Kosten voor het produceren van bier
Loon (PL) = €2, Kapitaalkost (PK) = €10, TC = €2. qK + €10.qL
K = TC/PK – Pl/PK. L K = 100 – 1/5. L K = 80 – 1/5. L
K
TC = €800 TC = €1000 100
L K L K
80
0 100
0 80
100 80 TC = €1000
100 60
TC = €800
200 60
400 500 L
200 40
300 40
300 20
400 20
400 0
500 0
Bij elk punt dat op de iso-kosten curve ligt, is de totale kost (TC) hetzelfde. (net zoals de
budgetrechte)
De helling van de rechte, is de verhoduing van de prijs van arbeid tegenover die van kapitaal.
In voorbeeld 7.1 is de helling -0,2. Dus om 1 uur extra arbeid te kunnen gebruiken maar toch
niet mpeer kosten te hebben, moeten er 0,2 uren kapitaal ingeleverd worden. Om 1 uur extra
kapitaal te gebruiken, moeten er 1,2 arbeidsuren geschrapt worden.
iii. Optimalisatie -keuze-

a) De producent minimaliseert kosten
Een producent wil zo goedkoop mogelijk produceren.
- Beperking door hoeveelheid
Dit wil zeggen dat we een gegeven hoeveelheid
K moeten produceren tegen en zo laag mogelijke prijs
De producent kan dus op de isoquant zien welke

mogelijke combinaties hij kan maken om zijn
hoeveelheid Q te produceren
4
1
Q = Q*
Leg dan de isoquant op de isokosten, de plek waar de isoquant de isokost raakt (die zo dicht
mogelijk bij 0) is de combinatie dat de producent het best gebruikt om zo goedkoop
mogelijk te produceren
(zelfde principe als budgetrechte en idifferentiecurve)
- Beperking door budget

Dit wil zeggen
K
dat we zoveel
mogelijk willen
produceren
tegen een
gegeven budget
Q = Q3 De
Q = Q1
Q = Q1
Het evenwicht is waar MPL / PL = MPK/PK

producent kan dus verschillende isoquanten nemen
(verschillende hoeveelheden om te produceren)
Als hij die dan over de budgetrechte legt (voor het

bepaalde budget) kan hij zien waar de hoeveelheid
maximaal is voor zijn gegeven budget, daar waar de
isoquant en isokost elkaar raken.
Helling isokost = PL/PK , Helling isoquant = MPL/MPK
VIII. H14 - Market structure I: Monopoly
Monopolie
• Één aanbieder
• Aanbieder is prijszetter (veel marktmacht) 100% marktaandeel
• Geen goede substituten

4
2
i. Waarom ontstaan er monopolies?

Monopolies kunnen ontstaan door zogenaamde “barriers to entry”, dit zijn dingen die een
bedrijf tegen houden om een bepaalde markt te betreden. (4) 1. Toegang tot belangrijke
hulpbron
Een makkelijke manier om een monopolie te hebben is alle nodige hulbronnen bezitten
Bv. Als je eigenaar bent van alle diamantmijnen ter wereld. Dan heb je een monopolie
2. Wettelijke beperking op toegang
Overheid bepaald wie iets mag verkopen of aanbieden
- Het hebben van een patent
- Copyright op muziek
3. Kostenvoordeel natuurlijke monopolies
Natuurlijke monopolies ontstaan wanneer één bedrijf een markt tegen een lagere prijs zou
kunnen bedienen dan 2 of meer bedrijven zouden kunnen.
ATC Markt verzadigd
Minimum efficiënte
schaal
ATC
è Zoals je op de teken kan zien, ligt de goedkoopste manier om goederen te produceren

(de minimum efficiënte schaal) op bv 100.000 stuks. Maar de groene lijn stelt de
hoeveelheid voor dat de markt vraagt. Bv 60.000 stuks. Dan gaan er geen twee bedrijven
opereren op die markt, aangezien heft voor het eerste bedrijf al niet de goedkoopste
manier is om heel de markt te bedienen. 4. Externe groei
Door overnames, fusies etc.
Bv. als je jouw enige concurrent overneemt, ontstaat er vanzelf een monopolie
ii. Prijs en output beslissingen onder monopolie

P P
D
Q Q
Volmaakte Monopolie
concurrentie
De vraag van een monopolist is gelijk aan de

marktvraag, de enige manier om meer te
verkopen is het verlagen van de prijs. De
marktvraag is een beperking. (het grote verschil
met volmaakte concurrentie is dan ook dat de
monopolist de prijs kan bepalen. Een volmaakt

4
3
concurrent heeft een oneindig

elastische vraag tegen een vaste prijs)
• Totale opbrengsten (TR)

Voor elke extra Q moet de prijs zakken, dit is een kenmerk van monopolie
(14.0) voorbeeld: Totale opbrengsten(TR) en marktvraagcurve

inverse vraagfunctie: p=1,1 -Q/10
TR = P.Q -> TR = (1,1-Q/10).Q -> TR = 1,1Q-Q2/10
• Marginale opbrengst (MR)

De MR geeft een verandering in de TR bij een verhoging van Q weer. LET OP: in tegenstelling
tot een bedrijf in volmaakte concurrentie, neemt de marginale opbrengst voor de
monopolist steeds af (p>MR). Dit om de simpele reden dat wanneer je een eenheid meer
wil verkopen als monopolist, je de prijs moet laten zakken.
(14.1) voorbeeld: Afnemende marginale opbrengsten (MR) bij monopolie

4
4
TR is dus maximaal waar MR gelijk is aan

0
Wiskundig berekenen:
TR = 1,1Q-Q /10 (zie vb. 14.0) 𝑴𝑹
=
0 = 1,1 −
DUS: MR is steeds kleiner dan de prijs bij een monopolie

Q1 verhogen tot Q2 zorgt voor een output
effect. Je TR gaat hierdoor dus stijgen
(Goed Nieuws)

4
5
Je moet als monopolist wel je prijs laten zakken om die extra eenheden te verkopen. Dit
zorgt voor een daling van TR
(Slecht nieuws)
Zolang het goede nieuws groter is dan het slechte nieuws ga je meer produceren, of met
andere woorden zolang MR groter is dan 0 ga je extra produceren als monopolist.
Bij de monopolist is de MR < P

4
6
iii. Winstmaximalisatie bij de monopolist Wet van
Formule winst: ∏ = TR – TC OF ∏= (p-ATC).Q

4
7
iv. Welvaart kost van een monopolie – deadweight loss-

- Het niet efficiente marktevenwicht van een monopolie (Deadweight loss)
P Consumenten Deadweight
surplus loss
Je kan zien dat de monopolist in dit voorbeeld
1 gaat
Q
MC produceren omdat zijn
winst daar maximaal is.
Marktevenwicht
P1
niet efficiënt
Marktevenwicht Hij zou echter kunnen produceren tot waar MR =0, maar
efficiënt dat gaat hij niet doen want dan maakt hij minder winst.
Producenten
surplus Het deel van de markt dat hij dus laat liggen noemen we
Deadweight loss
D
Q1
MR Q
i. Prijsdiscriminatie
Prijsdiscriminatie is een situatie waarbij een bedrijf eenzelfde goed aan verschillende
consumenten gaat verkopen voor een verschillende prijs bv. De NMBS, kinepolis, goederen
die duurder zijn in Amerika dan in Europa. Solden etc.
Je geeft een nieuw boek uit, hiervoor heb

je twee soorten klanten. Namelijk de echte
fans, zij willen €30 euro betalen voor een
boek en dan heb je nog de gewone klanten
die het boek wel willen kopen voor €5.
Je vaste kosten zijn: 20 euro en je marginale

kosten 0 euro
(14.2)voorbeeld:
prijsdiscriminatie
Reservatie
prijs
€30

4
€5
8
5 25 Q
- Een enkele prijs
Bij een enkel prijs kies ik Stuvia.com
dus voor- €The
30Marketplace
euro of €5 to Buy and Sell your Study Material
P=30-> TR = 150 en winst is130 dus

P=5-> TR= 125 en winst is105 dus 2019 - 2020 Semester I
- Prijsdiscriminatie:
P=30 voor fans (door het
handtekening of met harde kaft etc.)
aan 30 te verkopen de
TR= 250 en de winst 230
eerste maanden, of met
P=5 voor niet fans (door de prijs later te laten zakken)
• Perfecte prijsdiscriminatie
Situatie waarin de monopolist de betalingsbereidheid (reservatieprijs) van iedere
consument kent.
De monopolist kan dus per consument een verschillende prijs aanrekenen en zo de winst
maximaliseren
LET OP: Dit is een theoretisch referentiepunt en komt niet voor in de praktijk
Grafisch: perfecte prijsdiscriminatie

Pn Pn
Consumentensurplus =0
Consumenten
Deadweight
surplus
P loss
Winst = producenten
Winst surplus
D D
MC MC
P*
Q MR Q Q* Q
MR
ii. Overheidsbeleid t.a.v. monopolies

a) Mogelijke maatregelen
- Competitie bevorderen
Bv. Belgische mededingingsautoriteit (geen kartels, overnames etc.)
- Regulering (natuurlijk monopolie)
Je kan zien dat het punt waar de winst maximaal, niet efficiënt is. Het heeft namelijk een
welvaartskost omdat de rest van de goederen die ook geproduceerd kunnen worden niet
worden geproduceerd. (zie iv. Welvaartskost van een monopolie p. 40)
De overheid kan dus 3 dingen doen:

p - Zeggen dat het bedrijf moet
produceren tegen marginale
kosten, maar dan gaat het niet
produceren
P*
4
ATC
9
Verlies LT = EXIT Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com
P=MC MC
D
- De overheid kan subsidies geven om zo

het verlies aan te zuiveren en dus wel te produceren tegen P=MC
è Probleem van deadweight loss van
belastingheffing - Produceren voor P =ATC
è Weer probleem van deadweight
loss van de hoge prijs, maar in mindere
maten
Het grote probleem van subsidies: bedrijven gaan geen moeite doen om kosten te
besparen.
- Publieke uitbating
Private uitabting (insentive om kosten te besparen) vs publieke uitbating (minder insentive
om kosten te besparen) è Slecht management door ambtenaren benadeelt dus de
belastingbetaler Er zijn ook weinig manieren voor de belastingbetaler om te zorgen voor
een ander management. Verkiezingen is hun instrument, maar dan is dit probleem maar
een heel klein deel van hun beslissing.
- Niets doen
Indien het marktfalen kleiner is dan het overheidsfalen
IX. H 15 - Market structures II: monopolistic

competition
Monopolistische concurrentie
- Veel vragers en veel aanbieders

- Productdifferentiatie (dus niet homogeen)
- Gemakkelijk toetreden tot de markt
- Perfecte informatie
i. Concurrentie en winstmaximalisatie bij productdifferentiatie
De vraagcurve bij monopolistische concurrentie is negatief geheld, iets minder stijl dan bij
een monopolie, maar ook niet zo vlak als een volmaakte concurrentie à Dit betekent dat
wanneer je je prijs verhoogt je maar een beetje klanten verlies en
niet allemaal zoals bij volmaakte concurrentie alles kwijtraakt
• Monopolistische concurrentie op korte termijn

5
p Ook hier geld net zoals bij een monopolie, dat de
winst maximaal is waar MR en MC snijden 0
Winst. verlies
MC Distribution of this document is illegal
ATC
P2 Stuvia.com - The Marketplace to Buy and Sell your Study Material
MR D p
Q1 Q
- Lange termijn MC
Als een bedrijf economische winst maakt
(d.w.z. als je hiermee meer kan verdienen dan ATC
met iets anders) dan komen er meer bedrijven
bij, want andere menen willen ook meer D
verdienen. D’
è Als er bedrijven bij komen, gaat de vraag naar
Q
jouw pintjes (individuele onderneming) naar
beneden.
Er blijven bedrijven bij komen zolang er winst wordt gemaakt, wanneer de individuele vraag
gelijk is aan ATC (winst 0) komen er geen bedrijven meer bij.
Verschillen tussen volmaakte concurrentie en monopolistische concurrentie:

- Q= meeste efficiënte schaal vs. Q is lager dan meest efficiënte schaal
- P = Mc vs. P = MC x(1+markup)
ii. Reclame en branding

In volmaakte concurrentie werd geen reclame gemaakt omdat de prijs bepaald werd door
vraagen en aanbod en de vraag voor een individuele onderneming oneinidig elastisch is.
In monopolistsiche concurrentie gaan we wel aan reclame doen omdat er product

diffrentiatie is en de producten dus niet hetzelfde zijn.
De sociale waarde van reclame

Voordelen (verdedeging) Nadelen (kritiek)
Informatie verstrekken Manipuleren van voorkeuren (reclame is
psychologisch eerder dan informatief
Stimuleert concurrentie (hoe meer informatie de Ondermijnt concurrentie
consument heeft, hoe minder marktmacht een (Consument overtuigen dat goederen meer
bedrijf heeft) verschillen en zo marktmacht creëren)
Asymmetrische informatie
Dit is een groot economisch probleem, aangezien de verkoper vaak over meer
informatie beschikt dan de koper, weet hij best wel of een product goed is of niet.
Het probleem is dat hij dit niet gewoon kan vertellen aangezien je als consument
denkt van “dat zal wel” “dat kan jij wel zeggen” ze gaan dus proberen op andere
manieren te communiceren dat een product goed is.
Reclame als teken van kwaliteit

Het is dan ook rationeel om aan te nemen dat een product goed is wanneer er veel reclame
voor wordt gemaakt. Reclame maken kost namelijk handen vol geld, een bedrijf zou hier
niet zo een hoge bedragen tegenaan gooien als hun product van een mindere kwaliteit zou
zijn. Consumenten zouden namelijk het product dankzij de reclame wel kopen, maar het
nadien niet opnieuw kopen. Het bedrijf zou dus nooit de kost van de reclame
tergugverdienen.
5
1
Branding
Reclame en branding zijn nouw verbonden. Je hebt in de meeste markten dan ook 2
soorten bedrijven. De eerste soort, zijn bedrijven die producten verkopen met bekenden
merknaam.
De tweede soort zijn bedrijven die gewone (relatief-onbekende) substituten verkopen. Bv.
CocaCola tegenover 365 cola van Delhaize. De bedrijven met bekende merknamen zijn vaak
duurder en spenderen ook veel meer aan reclame.
Branding is eigenlijk de indentiteit van een bedrijf, en hoe ze zich difrencieren van de
concurrent.
De sociale waarde van branding
Voordelen (verdedeging) Nadelen (kritiek)

Goed indicator van kwaliteit Branding zorgt ervoor dat consumenten
verschillen zien, waar er in realiteit geen zijn.
Een bedrijf heeft een reden om de verwachtingen Ze zijn slecht voor de economie omdat de
van de consument in te lossen, slechte elementen consument irrationele keuzes maakt
zullen anders met hun naam geassocieerd
worden
iii. Contesteerbare markten

Nu gaan we ervanuit dat prijs- en aanbodbeslissingen een functie zijn van de marktstructuur
(monopilie, oligopolie….) een alternatieve kijk is er vanuit gaan dat dit afhangt van de
contesteerbaarheid van de markt.
Bij deze verklaring, gaan we ervanuit dat het gedrag van bedrijven af hangt van de dreiging
dat nieuwe bedrijven toetreeden bij de markt
Hoe makkelijker je tot een markt kan toetreden hoe conesteerbaarder hij is.
Als een markt makkelijk toegankelijk is, dan gaat de winst op lange termijn naar 0 omdat er
steeds bedrijven bij komen en een deel van de winst opnemen.
Bedrijven zullen (volgens deze theorie) dus hun winsten beperken om andere bedrijven te
ontmoedigen de markt te betreden.
Dit doen ze aan de hand van:

- entry limit pricing, dit is de situatie waarin bedrijven prijzen lager houden dan ze
kunnen om nieuwe bedrijven in hun markt te vermijden.
- Predatory of destroyer prices is de situatie waarin een bedrijf tijdelijk de prijs

onder de gemiddelde kosten laat zakken, om zo te proberen de concurrent uit de
markt te drijven.

5
2
Ook kunnen bedrijven zelf toetredingsbarrierèrs creëren.
- Competative adventage, dat zijn de voordelen die een bedrijf kan ontwikkelen
tegenover andere bedrijven. Bv. denk aan een efficienter productieproces - Het
creëeren van overcapaciteit om zo de prijs omlaag te halen.
Sommige bedrijven gebruiken een makkelijk betreedbare markt ook om “snel” hun graante
mee te pikken.
Cream-skimming is een situatie, waarin een bedrijf de waardevolle delen in een markt
indentificeert, tot de markt toe treed en deze waardevolle delen exploiteert om dan de
markt weer te verlaten.
X. H16 - Market structures III: Oligopoly
Oligopolie
Bij een Oligopolie heb je slechts enkele verkopers (zowel homo- als heterogene producten).
è Door het klein aantal bedrijven, gaat iedere onderneming rekening houden met de
reactie van een andere onderneming (strategische interactie)
Het deel van de markt dat door deze grote bedrijven worden ingenomen, wordt uitgedrukt
in een concentratie graad en concentratie ratio.
Bv. CocaCola, Pepsi en Dr. Pepper bezitten 90% van de amerikaanse markt voor frisdrank. Dit
kan je dus uitrdrukken als CR-3 = 90%
è Op basis van dit soort statistieken, gaat de overheid bepalen over er teveel
kartelvorming is of teveel monopolies. En al dan niet ingrijpen
i. Evenwicht bij duopolie
*Note: wij beschouwen als oligopoly een duopolie met homogene goederen
a) Interdependentie
Omdat markten met een oligoloplie gedomineerd worden door een klein aantal
bedrijven, betekent dit ook dat een actie van het ene bedrijf ook invloed heeft op het
andere en omgekeerd. Bij elke beslissing zal het bedrijf dus rekening houden met wat
ze denkt dat het andere bedrijf zal doen.
Uitleg adhv een voorbeeld: Saartje en maxim zijn de enige op het eiland met een waterput
(duopolie). Ze kunnen dus twee dingen doen:
- Ofwel spannen ze samen en vormen ze dus een kartel. (coopertaief gedrag) De
twee bedrijven handelen dus als 1 en hebben een monopolie. Op deze manier
gaan ze dus hun winst maximaliseren

5
3
- Ofwel handelen ze iedere appart. Dan gaat Saartje bevoorbeeld beslissen om 10

eenheden meer te produceren. Hierdoor gaat ze ook meer winst maken. Maar
voor Maxim is dit nadelig, door het extra aanbod gaat de eenheidsprijs naar
beneden en maakt hij dus minder wisnt. Maxim wil dus ook meer verdienen, hij
gaat ook 10 eenheden extra verkopen en meer winst maken, de winst van Saartje
gaat echter weer dalen. Hun winst is uiteindelijk weer gelijk aan elkaar maar
minder dan de
beginsituatie.
Coöperatief gedrag Niet-coöperatief evenwicht
Saartje Maxim Saartje Maxim
30 30 40 30 40?
Winst: 2000 1500

Winst: 1800 1800 1600 1600 50?
Allebei slechter af
1500
dan in situatie 1
Het nieuwe evenwicht dat onstaat, noemen we het Nash evenwicht.

Nash evenwicht = A’s keuze optimaal is gegeven B’s keuze én indien B’s keuze optimaal
1500 is gegeven A’s keuze
è Niet cooperatief handelen wordt zekerder naarmate er meer bedrijven zijn. Het is
namelijk moeilijker om afspraken te maken met grote groep door de zogenaamde
freeriders. Deze zullen niet meewerken en toch willen profiteren van het werk van
anderen.
In dit voorbeeld is de hoeveelheid dus de strategische variabele, een onderneming kan

echter ook beslissen om de prijs te laten verieren.
- De prijs kan echter ook als variabele worden genomen:

Bevoorbeeld:
Bram en Boris verkopen water, beiden hanteren ze een evenwichtsprijs 40. Als bram beslist
om 41 euro te vragen en Boris zijn prijs bij 40 houd, is Bram bijna al zijn klanten kwijt. Bijna
omdat het product of de service niet 100% hetzelfde is. Als Bram zijn prijs laat zakken, gaat
Boris ook zijn prijs laten zakken. Boris wil namelijk niet al zijn klanten verliezen.
Prijs verlagen is inelastische vraag
Prijs stijgt is zeer elastsiche vraag è In beide gevallen daalt je opbrengst, de prijs zal dus
onveranderd blijven. Dit noemt men sticky prices. Waarom de prijs is zoals hij is, werd
bepaald door historische redenen.
Er gaat dus niet op prijs worden geconcureerd, maar wel op andere zaken.Zoals
Bv. vriendelijke service, ligging etc.
ii. BekenSpeltheorie (algemeen)
Ontken
B a) Het prisoner’s dillema
e Case: je hebt twee gevangen die net zijn opgepakt
k (-8,-8) (0,-20) en worden verhoord
e
n
O INLEIDING TOT DE MICRO-ECONOMIE
n 5
k (-20,0) (-1,-1) 4
e Distribution of this document is illegal
n
De getallen zijn het aantal jaren cel, linker getal is de rij speler en rechter getal de kollom
speler
Bekennen is de dominante strategie, want als B denkt dat A gaat ontkennen, kan hij
beter bekennen. Maar ook als hij denkt dat A gaat bekennen, kan hij ook beter
bekennen. Bekennen is een Nash-evenwicht (het nash-evenwicht is nooit de optimale
situatie, ze hadden beter alle 2 ontkent maar dit was niet rationeel)
Het cooperatief evenwicht is beide ontkennen
b) Tacit collusion (stilzwijgend samenwerken) Cooperatief gedrag is wel

mogekijk indien:
- Het spel een onbepaald aantal keer wordt herhaald
*als je al op voorhand weet hoevaak je gaat samenwerken, weet je ook dat je in het vlaatste
spel niet gaat samenwerken. Als je dat weet ga je in het voorlaatste spel ook niet
samenwerken…. En zo verder… je gaat uds niet samenwerken
- Er een oog om oog strategie heerst ( A & B volgen elkaar, bv. Als de ene 40
produceert, doet de andere dat ook)
Dit weten kan genoeg zijn om stilzwijgend samen te werken
PART 9: TRADE
XI. H19 - Interdependence and the gains from trade
a) Specialisatie en handel
Mensen gaan zich altijd specialiseren in hetgeen ze beter zijn. Bv. Ik kan beter schrijven en
een collega beter statistiek, dan ga ik dus schrijven en hij statistiek doen.
Soms ben je echter beter in alles, dan ga je je ook specialiseren in hetgeen waar je relatieve
voorsprong het grootste is. Bv. Ik kan 80% beter schrijven en 5% beter statistiek dan mijn
collega, ik ga dus schrijven en hij statistiek doen.
i. De productiemogelijkheden curve. PPF

De PPF geeft de goederencombinaties weer die kunnen worden geproduceerd mits alle
productiefactoren efficiënt worden ingezet.

5
5
Kapitaal-
goederen
A
C Efficiënte (A,C) en inefficiënte
B
productie (B)
Consumptiegoederen
De opportuniteitskost is gegeven door de (-) helling van de PPF
Alle punten die onder de PPF liggen, zijn inefficiënt en alle punten die boven de PPF liggen
zijn niet haalbaar omdat de middelen schaars zijn.
Vanaf dat de productie op de PPF ligt, worden we geconfronteerd met het economische
principe “mensen moeten keuzes maken” – je moet dan van het ene goed iets opgeven om
van het andere meer te kunnen produceren.
a) De vorm van de PPF

De concave vorm van de PPF weerspiegelt het feit dat productiefactoren initieel niet worden
ingezet voor de productie waarvoor de meeste geschikt zijn. Bv. in Engeland kan je kiezen
om appelsienen te produceren op een stuk grond, je hebt hier dan serres en een hele
installatie voor nodig. In Spanje kunnen ze dit ook maar dan zonder al deze investeringen
vanwege hun klimaat. De opportuniteitskost in Engeland is dan ook veel groter, waardoor ze
daar beter iets anders kunnen doen.
b) Verschuiving van de PPF
Kapitaal- Kapitaal-
goederen Groei in beide sectoren goederen Groei in een enkele sectoren
10
30 Consumptiegoederen Consumptiegoederen
De PPF weerspiegelt de totale productie Y. Bijgevolg leiden wijzigingen in de determinant

zoals gegeven in de productiefunctie- tot wijzigingen van de PPF curve.

5
6
ii. Internationale handel
Stel dat zewel handelen:

Bart & Lisa specialiseren zich in de activiteit waarin
ze productiever zijn. Daarna ruilen bv
tegen een prijs: 1 spotify
playlist = 1 hemd
Spotify
24
Lisa
12
Bart
Hemden
12 24
Wat als één van de twee partijen beter is in alles?

We bekijken twee boeren. Ze kunnen zowel vlees als aardappelen produceren.
Minuten nodig om 1 eenheid te produceren Hoeveelheod geproduceerd in 1 uur
Vlees Aardappelen Vlees Aardappelen

Boer 1 6 1,5 8 32

5
7
Boer 2 2 1 24 48
è Boer 2 is productiever in beide gevallen
Vlees
24
8 Boer 1
Boer 2
Aardappelen
32 48
Stel dat ze niet handelen:

Vlees Boer 1 Boer 2
24
V A V A
4 16 12 24
12
8 Boer 1
Boer 2
4
Aardappelen
16 24 32 48
Stel dat ze wel handelen: (dus (gedeeltelijk) specialiseren)
Productie Handel (bv) Consumptie wordt
Boer 1 Boer 1 Boer 2Boer 1 Boer 2

V A V A V V A A V A
0 32 +5 -1 5 -5 5 +15 1 7 13 27

5
8
Ruilvoet (prijs) 1V=3A
Vlees
24
8 Boer 1
Boer 2
Aardappelen
32 48
Alle partijen hebben dus baadt bij handel.
iii. Comparatieve voordelen

a) Absoluut en comparatief (relatief) kostenvoordeel.
Iemand heeft een absoluut kostenvoordeel, indien hij instaat is om een bepaald product te
produceren tegen lagere kosten (met minder input)
Bv. Bart die minder tijd nodig heeft om een hemd te strijken (en dus minder tijd moet
investeren)
Iemand heeft een comparatief kostenvoordeel, indien hij/zij in staat is om een bepaald
product te produceren tegen lagere opportuniteitskosten
Bv. Lisa moet ½ hemd opgeven om 1 extra playlist te maken, terwijl Bart 2 hemden moet
opgeven om 1 extra playlist te maken.
b) Comparatief kostenvoordeel en “gains from trade”

Iemand kan een absoluut kostenvoordeel hebben in de productie van beide
goederen (kijk naar voorbeeld met boeren), het is echter onmogelijk om een
comparatief kostenvoordeel te hebben voor beide goederen.
Bv. de opportuniteitskost van beide boeren
Vlees Aardappelen
Boer 1 4 aardappelen 0,25 Vlees
Boer 2 2 aardappelen 0,5 vlees
Hoewel boer 1 beter is in alles, heeft boer 2 een comparatief voordeel bij het produceren van
vlees.
Comparatieve kostenvoordeel creëren mogelijkheid tot ‘gains from trade’
è De totale productie neemt toe indien mensen zich specialiseren, deze toename komt
iedereen ten goede. Iedereen kan namelijk de goederen kopen tegen een prijs die
LAGER is dan de eigen opportuniteitskost.

5
9
Bv. ruilvoet is dus 1 vlees voor 3 aardappelen, boer 1 koopt dan vlees aan aangezien als hij
zelf
1 vlees zou produceren, 4 aardappelen zou moete, afstaan
Tenzij beide identieke opportuniteitskost hebben, is handel steeds voordeliger.
iv. Determinanten van (internationale) handel

Beginsituatie: eiland afgesloten van buitenwereld (dus enkel binnenlandse handel)
P
Binnenlands aanbod
Consumenten
surplus
Pe
Producenten
surplus
Buitenlands aanbod
Qe
Q
Nu hebben we 3 vragen:
1.Hoe veranderen p & Q op de binnenlandse markt?
2. Wie wint & wie verliest (en: wat is netto effect)?
3. Is belasting of quotum op import aangewezen?
Prijs heeft een groot effect op de vrije handel:

Als:
e wereld
P >P dan wordt isoland invoerder
e wereld
P <P dan wordt isloand uitvoerder
v. Winnaars en verliezers bij internationale handel

a) In geval van export

6
0
Pe < Pwereld
P
Consumenten
surplus
Binnenlands aanbod
Pwereld =Buitenlandse vraag (oneindig
elastisch)
Producenten
Pe
surplus 1. CS neemt af
2. PS neemt toe
Binnenlandse vraag 3. ToenamePS > afname CS-> “gains from trade”
Export
Binnenlandse Binnenlandse
Q
gevraagde aangeboden
hoeveelheid hoeveelheid
b) In geval van import

Pe >
P Pwerel
d
Binnenlands aanbod 1. CS neemt toe

Consumenten 2. PS neemt af
surplus 3. ToenameCS > afname PS -> “gains from trade”
Pe
Pwereld =Buitenlands aanbod (oneindig elastisch
)
Producenten
surplus
Binnenlandse vraag
Import
Q
aangeboden gevraagde

6
1
vi. Handelsbeperkingen
a) Invoerheffingen ‘tariffs’
P
Binnenlands aanbod
Consumenten
Pe surplus 1. CS neemt af
Pwereld+t
Pwereld Producenten Pwereld 2. PS neemt toe
surplus
Binnenlandse vraag 3. Overheid krijgt belastingsopbrengst
Import na heffing 4. Netto effect is negatief-> deadweightloss
Import zodner heffing
Q
b) Invoerquota
P
1.CS neemt af
Binnenlands aanbod
2.PS neemt toe
3. Licentiehouder verdient meer
Consumenten 4. Netto effect is negatief -> deadweightloss
Pe surplus
Pe-met-quota
Producenten Pwereld =Buitenlands aanbod (oneindig elastisch)
surplus
Binnenlandse vraag
Import met quota
Import zodner quota
Q
Algemeen:
1. Hoe veranderen p & Q op de binnenlandse markt? Prijs in Isoland wordt gelijk aan
(initiële) wereldprijs.
2. Wie wint & wie verliest (en: wat is netto effect)?
Indien wereldprijs < Isoland-prijs -> consumenetn winnen
Indien wereldprijs > Isoland-prijs -> producenten winnen
Winst > verlies dus maatschappelijke welvaart stijgt
3. Is belasting of quotum op import aangewezen?
Beide leiden tot welvaartsverlies (deadweight loss): vanuit efficiëntie-overwegingen zijn ze
dus ongewenst
c) Niet tarifaire beperkingen (enkel deze voorbeelden kunnen geven, niet uitleggen)
• Complexe regels en kwaliteitseisen
• Administratieve vereisten
• Herkomst-identificatie, voedselveiligheid
• Muntbeleid
6
2
Argument Tegenargument
Tewerkstelling “Vrijhandel vernietigt Negatieve
banen” tewerkstellingseffecten in
ene sector worden
gecompenseerd door
positieve effecten in andere
sector (in functie van
comparatieve voordelen)
Nationale veiligheid “Vrijhandel creëert Strategisch belang is
afhankelijkheid” hoogstens reëel voor een
heel beperkt aantal
sectoren
Infant-industry argument “Vrijhandel maakt het Moeilijk in de praktijk (en
opstartende sectoren vaak nauwelijks terug te
moeilijk” schroeven). Bovendien: als
winstgevend op LT dan kan
dit zonder protectie (cf.
internetbedrijven).
Oneerlijke concurrentie “Vrijhandel bevoordeelt Consumenten winnen meer
landen die hun industrieën dan producenten verliezen
subsidiëren”
Protectie als “Enkel vrijhandel met landen Als dreiging om
drukkingsmiddel die ... ook vrijhandel hebben” invoerbeperkingen te
hebben geen effect heeft,
dan kan je dreiging
intrekken (prestigeverlies) of
uitvoeren (welvaartsverlies).
PART 5: INEFFICIENT MARKET ALLOCATIONS

XII. H10 - PUBLIC GOODS, COMMON RESOURCES AND
MERIT GOODS
De markt is niet altijd instaat om goederen & diensten te alloceren in overeenstemming met
de wensen van de consumenten en producenten = marktfalen
i. Soorten goederen
Je kan ieder goed classificeren volgens 2 kenmerken
• Uitsluitbaarheid: Het gebruik van het goed kan worden beperkt tot diegene die
ervoor willen betalen.
• Rivaliteit: Zorgt het gebruik van het goed door de ene persoon ervoor dat een andere
persoon er minder van kan gebruiken.
6
3
Rivaal + uitsluitbaar = private goederen

Niet rivaal + Niet uitsluitbaar = publieke goederen
Rivaal + niet uitsluitbaar = gemeenschappelijke hulpbronnen. Bv. vissen zijn wel rivaal, als ik
een vis vang zijn er minder vissen om te vangen. Maar niet uitsluitbaar, door de grote van de
oceaan is het onmogelijk iemand ervan te weerhouden een vis te vangen.
Niet rivaal + uitsluitbaar = natuurlijk monopolie bv. de brandweer, als jij de brandweer niet
wil betalen kunnen ze perfect beslissen van niet te blussen. Maar het is niet rivaal, de kost
om 1 extra huis te beschermen is bijna 0. Ze zitten namelijk toch te wachten op 1 brand, of
het nu 100 huizen zijn die ze moeten in het oog houden of 101.
Rivaal Niet - rivaal

Uitsluitbaar Private goederen Natuurlijke
monopolies
Niet - uitsluitbaar Gemeenschappelijke Publieke
goederen goederen
ii. Public goods -publieke goederen-

Bublieke goederen zijn dus niet uitsluitbaar en ook niet rivaal bv. een dijk is een publiek
goed. Je kan niemand van de voordelen van de dijk uitsluiten. En de bescherming die er voor
een persoon is, doet niets af aan de bescherming voor een andere persoon.
a) Free rider probleem

Door de niet uitsluitbaarheid van het goed zitten we met het free rider probleem.
Vb.:
Niet-Bijdragen bijdragen Prisoners
Niet- dilema matrix
(12,12) (20,10)
Persoon Y
bijdragen Persoon
X
bijdragen
(10,20) (18,18)
Persoon X & Persoon Y beslissen om alle twee niet bij te dragen aan de financiering van
de dijk. Hun redenering is namelijk. Als ze niets doen is dat altijd het beste.
Het Nash-evenwicht is hier niet pareto efficient, we spreken van marktfalen è

Hier zal de overheid dus optreden om het pareto optilmale punt te bereiken.
*Note: kosten-baten analyse & optimale hoeveelheid van een publiek goed, zijn niet te kennen
voor examen
iii. Common resources -Gemeenschappelijke hulpbronnen-

Gemeenschappelijke goederen zijn niet uitsluitbaar maar wel rivaal. Dit zorgt voor een
probleem, The Tragedy of the Commons. Dit is wanneer gemeenschappelijke bronnen meer
worden gebruikt dan goed is voor de maatschapij. Bv. overbevissing

6
4
Waarom gebruiken mensen gemeenchappelijke bronnen teveel? Om de simpele reden dat

ze hun privé belang voor het maatschappelijk belang stellen. Bv. de visser zal eerst denken
aan zijn winst en dan pas aan het welzijn van dier en milieu.
Oplossing voor de uitbutting van gemeenschappelijke bronnen:

è Regulering: max aantal vissen vangen è Belasting:
belasting per gevagen vis
è Verhandelbare rechten: recht om in een gebied te mogen vissen
è Privatiseren: stukjes zee verkopen (in dit voorbeeld niet ideaal maar denk bv aan
landbouwgrond)
iv. Merit goods -verdienstegoederen-
Verdienstegoederen zijn eigenlijk goederen die wel door de markt voorzien zouden kunnen
worden, maar hierdoor ondergeconsumeerd zouden zijn. Bv. onderwijs. Als je dat aan de
markt over zou laten zou onderwijs veel meer kosten en zouden veel mensen denken dat het
niet de moeite is om onderwijs te genieten
Waarom? Wel, mensen kunnen de baten slecht inschatten omdat ze niet alle informatie
hebben bv. de baten van onderwijs worden pas jaren later duidelijk
a) Demerit goods
Dit zijn goederen die overgeconsumeerd zouden worden als je ze puur aan de markt over
laat. Denk aan alcohol, drugs etc.
Waarom? Weer omdat mensen niet alle informatie hebben. Niet iedereen kent de
negatieve gevolgen van drugs of alcohol op je lichaam
XIII. H11 - EXTERNALITIES AND MARKET FAILURE

i. Externe effecten
Dit zijn de effecten die een persoon of bedrijf heeft op derde en waar deze derde
gecompensserd wordt of waar ze niet voor hebben betaald
è Externe baten: positive effecten op derde è

Externe kosten: negatieve effecten op derde
Prijsmechanisme reflecteert enkel de private kosten/baten. è De onzichtbare hand

betekent dat mensen beslissingen maken waarbij ze rekening houden met hun private
kosten en private baten. De externe kosten en baten spelen meestal geen rol in de
besluitvorming

6
5
Bv. als je moet kiezen tussen het nemen van de wagen of niet, ga je de voordelen (snelle
verplaatsing, kies vertrekuur etc.) en de nadelen (benzine kosten, onderhoud etc.) die voor
jou gelden afwegen. De externe baten (andere hebben plaats op de trein omdat jij er niet
bent etc.) en externe kosten (vervuiling, file) kunnen jouw niets schelen.
Private baten + externe baten = sociale baten

Private kosten + externe kosten = sociale kosten
ii. Marktinefficiëntie
a) Externe kosten
Aangezien kopers en verkopers zich niets aantrekken van externe effecten, is het
marktevenwicht niet efficient voor de maatschapij in zijn geheel. Hier faalt de markt
Kost vanbv. vervuiling Sociale kosten

P
Na internalisering van de externe kosten
Aanbod (private kosten)
Welvaartsverlies
P1
P2
P Marktevenwicht
Vraag (private baten)
Qoptimum Qmarkt Hoeveelheid Q
Hoe lossen we dit op? Internaliseren van externe kosten è Dit betekent dat als de
omgeving bv 3 euro per eenheid last heeft van je productie, dan moet je een belasting
van 3 euro per eenheid betalen. De externe kost wordt nu dus een private kost. De
aanbodcurve verschuift dan naar die van de sociale kosten.
b) Externe baten

6
6
Sociale baten van

bv. onderwijs
Welvaartverlies
P1
Aanbod (private kost)
P2 Marktevenwicht
Na internalisering van externe baten

P
Vraag
(private
baten) Sociale baten
Hoe lossen we dit op? Internaliseren van externe baten è Door het geven van subsidies
gaan mensen tegen een hoger prijs kopen omdat ze toch een deel terugkrijgen. de
vraagcurve verschuift dus
c) Positionele externaliteiten
Deze treden op als de opbrengsten afhankelijk zijn van de relatieve voorsprong op anderen.
è Individuen gaan zich inspannen (en dus de kosten dragen) om hun positie te
verbeteren. Maar dit wordt geneutralisserd doordat andere hetzelfde doen
Bv. iedereen heeft een universitair diploma. Dus er is een hoog aanbod en werkgevers nemen
jou dus niet persee aan. Je haalt een 2 de diploma om je te onderscheiden van de rest. De
rest zal ook een 2 de diploma halen. Dus jij haalt er een derde etc….
iii. Private oplossingen voor externe effecten

• Sociale normen en moraliteit
Soms kunnen problemen van externe effecten worden opgelost door een morale
gedragscode. Bv. waarom gooien de meeste mensen hun afval niet gewoon op
straat? Wel omdat met hun ipvoeding is meegegeven dat dit niet aanvaard wordt
door de maatschapij. Onze opvoeding zorgt ervoor dat we dus ook stil staan bij de
impact van ons gedrag op anderen in de omgeving.
• Non-profit organisaties
Non-profit organisaties proberen ook externe effecten op te lossen. Bv. Greenpeace
is een organisatie dat dat met privé geld wordt gefinancierd om de externe kosten op
de natuur te minimaliseren
• Eigenbelang

6
7
De private markt kan het probleem ook oplossen door op eigenbelang te rekenen.
Bv. een appelboer en een bijen houder. Beide bedrijven zijn naast elkaar gevestigd.
De bijenhouder is positief voor de appelboer omdat zijn bijen de appelgroei
bevorderen. Maar ook de appelboer heeft een possitief effect op de bijenhouder. Het
nectar uit de appelboom zorgt er namelijk voor dat de bijen meer honing maken. De
appelboer zal echter steeds te weinig boomen planten en de bijenhouder zal steeds te
weinig bijen houden. De oplossing? Beide bedrijven zouden beter fuseren, als één
bedrijf zouden ze dan de externe effecten kunnen internaliseren. Zo kan de optimale
hoeveelheid bomen en bijen gekozen worden.
• Het Coase theorema
Als er zich een probleem stelt van externe kosten, dan zal de markt dit altijd kunnen
oplossen. Door de onderhandeling tussen beide partijen. Los van de toewijzing van
eigendomsrechten. Bv. Sofie wil graag een hondje hebben, lucas (buurman) vindt dit
nuet leuk. Als dat hondje begint te blaffen is dit een externe kost.
2 moegelijkheden (eigendomsrechten)
- De wet zegt: “iederee mag een hond hebben”
- De wet zegt “iedereen heeft recht op stilte”
Maar dat maakt eigenlijk niet uit volgens Coase
- De wet zegt: “iederee mag een hond hebben”:

Gaat die hond er komen? -> dit hangt af van hoeveel baad sofie heeft.
500 euro is haar dat waard. Lucas heeft hier 800 euro last van.
Oplossing: Lucas bied sofie 600 euro om de hond weg te doen. Rationeel doet ze
haar hond weg. -> we komen in een efficiente situatie waar ze beiden beter af zijn
Stel nu dat lucas 400 euro last heeft, dan gaat hij geen 600 euro bieden. Hij kan
dus geen bedrag bieden dat voor sofie voldoende is om de hond weg te doen en
voor hem niet meer is dan dat het blaffen hem kost. Resultaat: hond blijft.
Dit is ook een efficiente situatie, aangezien de baten van sofie groter zijn dan de
kosten voor een ander
- De wet zegt “iedereen heeft recht op stilte”:

Dus sofie heeft 500 euro baat en lucas 400 euro kost. Dan bied sofie 450 euro om
de hond te mogen houden. Rationeel is dit goed voor lucas, weer efficient
evenwicht.
Sofie heeft 500 euro baat en lucas 800 euro last. Dan zal sofie geen 800 euro
bieden want dat is een hoger kost dan wat het haar opbrengd. Dus er mag geen
hond zijn. Weer effcient evenwicht.
Belangrijk: ze kunnen onderhandelen zonder transactiekosten
a) Waarom zijn private oplossingen niet altijd mogelijk

- Transactiekosten
Stel dat de kosten van bv een advocaat of vredenrechter groter worden dan baat
van het opgeloste probleem…
6
8
- Onderhandelingsproblemen
Stel dat sofie 750 euro vraagt ondanks haar baat van 500 euro en lucas maar 550
wil betalen ondanks zijn kost van 800. Ze handelen niet rationeel - Coördinatie
belanghebbende
Indien er veel belanghebbende zijn, is het moeilijk om ze op een klijn te krijgen.
Bv. stel dat er 10 omwonende last hebben van de hond
- Asymetrische informatie
Actoren weet niet wat de baat en externe kost is. Ze hebben dan ook de neiging
om hierin te overdrijven
- Niet-rationeel gedrag
Schuldgevoel, sentimentele waarde, reacties van vrienden … kunnen een rol
spelen in de beslissing
iv. Publieke oplossingen voor externe effecten
a) Regulering
- De overheid kan een verbod opleggen. Bv. het is verboden om chelmisch afval te
dumpen. De ecterne kosten van chemisch afval op de omgeving zijn veel groter dan
baten voor de vervuiler
- Aangezien je niet elke vorm van vervuiling kan verbieden, kan de overheid je ook
verplichten om nieuwe technolgie zoals bv. een roetfilter te gebruiken om de
vervuiling terug te dringen.
- De overheid kan ook een quota opleggen. (maximum toegestane vervuiling)
b) “pigouviaanse” Belastingen en subsidies

Pigouviaanse belasting is een belasting om het effect van negatieve externe effecten
te corrigeren.
De belasting zorgt voor een internalisering van de kosten
Kost van bv. vervuiling Sociale kosten
P
Aanbod (private kosten)
Poptimum(+t)
t=x Marktevenwicht
Pmarkt
Belastingo
pbrengst
P-t
Vraag (private baten)
Alternatievie grafische voorstelling:

6
9
MC,MB
Marginale
reductiekosten
Verschuldigde Belasting vormt incentive om

* belasting = t.L vervuiling te beperken tot MB=MC
t=x
Het bedrijf zal de vervuiling blijven
verminderen tot dat de
X uitgespaarde belasting kleiner is dan
de marginale reductiekost
0 L* L Hoeveelheid
afvalstoffen
Terugdringen vervuiling zorgt voor

exponentieel stijgende kost
Economisten zijn een grotere fan van een Pigouviaanse belasting dan van regulering. Ste nu
namelijk dat de overheid een beperking van vervuiling oplegt van 300 ton
Marginale Marginale
Reductiekosten Reductiekosten
MC,MB Bedrijf A Bedrijf B
300 ton 500 ton Hoeveelheid

afvalstoffen
Je ziet dat je bij een quota niet de mleest efficiente oplossing hebt. Efficientie winst zou
mogelijk zijn door bedrijf A minder te laten vervuilen en bedrijf B meer.

7
0
De Pigouviaanse belasting werkt efficienter:

Marginale Marginale
Hoeveelheid
afvalstoffen
Bedrijven die makkelijker en goedkooper afval beperken, zullen dit eerder doen. Bedrijven
hebben ook een incentive om schonere technologie te ontwkillen (want minder belasting).
Terwijl bij het quotum, zullen ze hun best niet doen om minder te vervuilen dan
toegelaten.
c) Verhandelbare emmisierechten
De overheid kan ook een markt creeeren waar bedrijven of landen hun recht om te vervuilen
op kunnen verkopen. (toepassing Coase theorema!)
De evenwichtsprijs van de emissierechten zorgt voor een efficiente reductie in
vervuiling.
Marginale Marginale
Hoeveelheid
afvalstoffen
Wat bedrijf A minder vervuilt mag bedrijf B meer vervuilen.&

1
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

2

SV Micro

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

SV Micro

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Samenvatting inleiding tot de micro

economie (economics Mankiw &

The Marketplace to Buy and Sell your Study Material

Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com

2019 - 2020 Semester I

INLEIDING TOT DE MICRO-ECONOMIE

Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com

Wat is economie? ..................................................................................................................................... 4 ii.

Hoe mensen keuzes maken ....................................................................................................................... 4 iii.

Hoe mensen interageren .......................................................................................................................... 5

II. H3 – The market forces of supply and demand ...................................................................................... 7 i.

Markt en marktvormen ............................................................................................................................ 7 ii.

De vraag ................................................................................................................................................... 7 iii.

Het aanbod ............................................................................................................................................... 9 iv.

Vraag en aanbod samen ......................................................................................................................... 10 v.

Prijzen als signaal ................................................................................................................................... 11

III. H4 – Elasticity and its applications ....................................................................................................... 12 i.

De prijs elasticiteit van de vraag ............................................................................................................. 12 ii.

Andere vormen van vraagelasticiteiten .................................................................................................. 15 iii.

Prijselasticiteit van het aanbod .............................................................................................................. 15 iv.

Toepassingen van de aanbod en vraag elasticiteit ................................................................................. 17

IV. H5 – Backround to demand: the theory of consumer choise ................................................................ 17 i.

Het standaard economische model ........................................................................................................ 17 ii.

De budgetbeperking -kan- ...................................................................................................................... 17 iii.

Wat de consument -wil- .......................................................................................................................... 19 iv.

Wat de consument -doet- ....................................................................................................................... 21 v.

Behavioural economics ........................................................................................................................... 22

V. H6 - Background to demand: Firms in competitive markets ................................................................. 23 i.

De kosten van productie ......................................................................................................................... 23 ii.

Soorten kosten ........................................................................................................................................ 24 iii.

Kosten op de lange termijn ..................................................................................................................... 28 iv.

Totale opbrengsten ................................................................................................................................. 28 v. -

Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com

2019 - 2020 Semester I

Individuele aanbodcurve en marktaanbod ............................................................................................. 30

VI. H7 - Consumers, producers & the efficiency of markets ....................................................................... 31 i.

Normatieve vs. Positieve economie ........................................................................................................ 31 ii.

Consumentensurplus .............................................................................................................................. 32 iii.

Producenten surplus ............................................................................................................................... 33 iv.

Markt efficiëntie ..................................................................................................................................... 33 VII.

H13 - Firms’ production decisions ................................................................................................... 34

INLEIDING TOT DE MICRO-ECONOMIE

Downloaded by: randaharbish1 | randa.harbish@gmail.com

2019 - 2020 Semester I

Isoquant en isokost ................................................................................................................................. 34 iii.

Optimalisatie -keuze- .............................................................................................................................. 35

VIII. H14 - Market structure I: Monopoly ................................................................................................ 36 i.

Waarom ontstaan er monopolies? ......................................................................................................... 36 ii.

Prijs en output beslissingen onder monopolie ........................................................................................ 37 iii.

Winstmaximalisatie bij de monopolist ................................................................................................... 39 iv.

Welvaart kost van een monopolie – deadweight loss- ........................................................................... 40 i.

Prijsdiscriminatie .................................................................................................................................... 40 ii.

Overheidsbeleid t.a.v. monopolies .......................................................................................................... 41

IX. H 15 - Market structures II: monopolistic competition ......................................................................... 42 i.

Concurrentie en winstmaximalisatie bij productdifferentiatie ............................................................... 42 ii.

Reclame en branding .............................................................................................................................. 43 iii.

Contesteerbare markten ......................................................................................................................... 44

X. H16 - Market structures III: Oligopoly .................................................................................................. 45 i.

Evenwicht bij duopolie ............................................................................................................................ 45 ii.

Speltheorie (algemeen) ........................................................................................................................... 46

XI. H19 - Interdependence and the gains from trade ................................................................................ 47 i.

De productiemogelijkheden curve. PPF .................................................................................................. 47 ii.

Internationale handel ............................................................................................................................. 48 iii.