opracowanie: mgr Weronika Wilk

Referat dla rodziców w ramach pedagogizacji

„Rodzina pierwowzorem zachowań promuzycznych dziecka”

Rodzina wywiera znaczący wpływ na rozwój człowieka od momentu poczęcia,

aż do uzyskania dojrzałości. Przeżycia okresu dzieciństwa mogą decydująco wpływać
na dalsze życie człowieka1. Według E.E. Gordona wrodzony potencjał muzyczny ujawnia
się tylko w sprzyjającym muzycznie środowisku, a wpływ tego środowiska, szczególnie
matki, powinien rozpocząć się bardzo wcześnie nawet już w okresie prenatalnym. Uważa,
iż są dwa najważniejsze okresy uczenia się muzyki:
1. Czas od pierwszych chwil po urodzeniu do ukończenia trzeciego roku życia,
w którym dziecko powinno odbierać nieformalne kształcenie.
2. Czas między trzecim a piątym rokiem życia, kiedy dom rodzinny i przedszkole
powinny realizować działania ustrukturowane, lecz wciąż nieformalne 2.
Podstawą do późniejszej edukacji jest to, czego dziecko nauczy się podczas pierwszych
lat życia. Najważniejszą szkołą jest dom rodzinny, a rodzice
zaś są najważniejszymi nauczycielami. Podstawowe przygotowanie rodziców
w kierowaniu i nauczaniu swych dzieci umiejętności muzycznych obejmuje:
 swobodne i płynne wykonywanie ciałem określonych ruchów,
 śpiewanie ze względnie poprawną intonacją,
 dobrze jeśli potrafią grać na jakimś instrumencie,
 poczucie odpowiedzialności za rozwój muzykalności własnego dziecka.
Dziecko uczy się zachowań muzycznych poprzez naśladownictwo. Robi to co robi matka
czy ojciec lub to co dziecko poznaje u ludzi, z którymi czuje się związane. Poprzez
wspólne śpiewanie, włączanie się do śpiewu innych, dziecko nastraja
się czy osiąga zgodność. Potem dziecko już nie naśladuje, lecz jest takie jak inni3.
W ujęciu H. Muszyńskiego środowisko rodzinne, które tworzą rodzice,
opiekunowie, rodzeństwo czy też pozostali członkowie rodziny, który maja bliski kontakt
z dzieckiem wywiera na nie wpływ w sposób systematyczny i ciągły,
w naturalnych warunkach współżycia. Oddziaływanie rodziny trwa przez dłuższy okres

1
B. Głowacz: Rola rodziny i nauczyciela w tworzeniu twórczej aktywności muzycznej. Internet,
www.literka.pl
2
E.E. Gordon: Umuzykalnienie niemowląt i małych dzieci. tłum. E. Kuchtowa, A. Zielińska, Kraków 1997,
Wyd. Zamiast Korepetycji, s. 5.
3
B. Głowacz: Rola rodziny i …Internet, www.literka.pl
1
życia dziecka. Początkowo jest ona jedynym, a później dominującym obszarem
zaspokajania jego potrzeb i pragnień. Utrzymująca się długo niesamodzielność dziecka
umożliwia rodzicom wywieranie na nie różnorodnego wpływu4.
Prawidłowo ukształtowana rodzina jest dla dziecka tzw. grupą odniesienia, z którą
świadomie identyfikuje się ono jako członek wspólnoty, a także przyjmuje kultywowane
postawy, poglądy oraz wzory postępowania i zachowania. Reguły i nakazy życia
rodzinnego przyswojone przez jej członków sprawiają, że rodzina wywiera znaczący
wpływ na wewnątrzrodzinne i wewnątrzrodzinne postępowania oraz zachowania należącej
do niej osoby5.
Rodzina odgrywa szczególną role w kształtowaniu zdolności, umiejętności,
zainteresowań muzycznych i muzykalności dzieci, a co za tym idzie wpływa
na ich rozwój muzyczny. Niestety, często dzieje się tak, że rodzice zatroskani wyłącznie
dobrem materialnym, zbyt mało uwagi poświęcają stymulacji upodobań czy zainteresowań
muzycznych dziecka. Nie zdają sobie sprawy z tego, że ich postawa, własny przykład
kształtuje postawę dziecka wobec muzyki. Wkład środowiska rodzinnego w rozbudzenie
potrzeby obcowania z muzyką, czerpania za jej pośrednictwem doznań, przeżyć i wrażeń
estetycznych jest istotny i przyczynia się do pełniejszego rozwoju muzycznego dziecka.
Rozwój ten dokonuje się poprzez różne formy umuzykalnienia w rodzinie należą do nich:
śpiew, wspólne muzykowanie na instrumentach, spontaniczny ruch czy słuchanie muzyki.
Pamiętać należy, że warunkiem rozwoju muzycznego młodego i nie tylko młodego
człowieka jest obcowanie z muzyką własnego kręgu kulturowego. Ważniejszy jednak dla
wspomnianego rozwoju wydaje się „dialog muzyczny” jednostki ze środowiskiem
społeczno-kulturowym, w którym wzrasta, a szczególnie z osobami, które
w bezpośrednich kontaktach przekazują jej właściwe dla danej kultury znaczenia i symbole
muzyczne, postawy, sposoby i potrzeby obcowania z muzyką, formy jej wykonywania,
a także rozbudzają upodobania i zainteresowania muzyczne6.
B. Kamińska z punktu widzenia rozwoju muzycznego do najważniejszych funkcji
rodziny zalicza: dostarczenie dziecku wczesnych doświadczeń ważnych
dla jego rozwoju muzycznego, przekazywanie dziecku dorobku kultury muzycznej,
dzielenie przeżyć i przekazywanie znaczeń muzycznych w wyniku bezpośrednich
interakcji muzycznych z osobami emocjonalnie bliskimi, budzenie i zaspokajanie potrzeb
muzycznych, uczenie nowych wzorców aktywności i zachowań, przekazywanie systemu

4
B. Bonna: Rodzina i… s. 13.
5
Z. Tyszka, A. Wachowiak: Podstawowe pojęcia i zagadnienia socjologii rodziny [W:] B. Bonna: Rodzina
i… s. 13.
6
B. Bonna: Rodzina i ... s. 14-15.
2
wartości i norm obcowania z muzyką, udzielanie rad, pomocy i emocjonalnego wsparcia,
gdy dziecko tego potrzebuje7.
Rozwojowi muzycznemu małego dziecka sprzyja silna więź emocjonalna
z matką. Dziecko uczy się naśladując jej zachowania muzyczne, śpiew oraz sposoby
ekspresji. Inspiracja kulturowa rodzinnego domu w tym okresie rozbudza nie tylko
aspiracje lecz upodobania i zainteresowania muzyczne dziecka. Współcześnie zwraca się
uwagę na fakt, iż śpiew matki w okresie płodowym dziecka wywiera korzystny wpływ na
rozwój jego inteligencji muzycznej8. Wykształcenie muzyczne rodziców, a zwłaszcza
umiejętność gry na instrumencie jest czynnikiem sprzyjającym rozwojowi muzycznemu
dziecka. Wykształcenie muzyczne rodziców lub osób przebywających z dzieckiem jest
korzystnym czynnikiem jego rozwoju muzycznego z powodu cennych wzorów
do naśladowania. Rodzicom wykształconym muzycznie jest łatwiej oceniać muzyczną
poprawność dziecka, korygować je, udzielać pomocy w śpiewaniu i poruszaniu się zgodnie
z muzyką oraz w pierwszych próbach gry na instrumencie.
E. E. Gordon podkreśla, że to właśnie rodzice są najlepszymi nauczycielami
muzyki w pierwszych latach życia dziecka. Uważa, że nie jest przy tym ważny poziom ich
wykształcenia muzycznego, ale umiejętność poprawnego śpiewu względem intonacji oraz
poruszanie się zgodnie z rytmem muzyki 9. To rodzice sprawiają, że dzieci stają się małymi
artystami, odkrywają i budują swoje artystyczne zamiłowania i upodobania. Są
„budowniczymi” ich wrażliwości na otaczające piękno. Uczą ich słuchania i patrzenia,
odbierania sztuki i tworzenia z wykorzystaniem tkwiącego w nich twórczego potencjału10.
Środowisko rodzinne a upodobania dziecka
Rodzina ponosi ciężar odpowiedzialności za wychowanie oraz ukształtowanie
młodego człowieka. Od pierwszych chwil życia dziecka wpływa ona na formowanie
się jego osobowości, a rozbudzając naturalną ciekawość świata przyczynia się do rozwoju
pierwszych zdolności, upodobań i zainteresowań. W rodzinie dziecko uczy się trudnej
sztuki życia, w niej również kształtuje się jego system wartości i sposób w jaki spostrzega
świat11. W codziennym życiu dziecko przeżywa pierwsze doznania estetyczne, które
utrwalają się na całe życie, kształtują się lub wypaczają upodobania czy smak estetyczny 12.
Środowisko oddziałuje przez osoby, przekazujące jednostce postawy, wzory zachowań,
7
H. Kotarska, B. Kamińska: Testy osiągnięć muzycznych dla młodzieży szkolnej. Warszawa 1984, WSiP,
s. 43-44.
8
B. Bonna,: Rodzina i … s. 17.
9
H. Kotarska, B. Kamińska: Testy... [W:] Rodzina i… B. Bonna, s. 22.
10
J. Błońska-Charchut, Z. Botor: Rozwój dziecka poprzez sztukę i aktywność twórczą [W:] K. Krasoń, B.
Mazepa-Domagała (red.): Wymiary ekspresji... s. 155.
11
B. Bonna: Rodzina i przedszkole ... s. 13.
12
M. Kisiel: Muzyka w… s. 15.
3
budząc zainteresowania i stwarzając prezentację osiągnięć muzycznych. Można zatem
mówić o stymulującej funkcji rodziny czy przedszkola. Stymulacje mogą mieć różną
wartość. Jeżeli muzyka charakteryzuje się wysoką wartością artystyczną oraz gdy
towarzyszy jej atmosfera pozytywnych przeżyć estetycznych i emocjonalnych wówczas
mówimy o pozytywnej stymulacji rozwoju muzycznego. Stymulacje mogą być obojętne
dla dziecka, a nawet mogą budzić negatywne odczucia zniechęcając dziecko do zajęć
muzycznych czy do muzyki13.
Wspomagająca rola środowiska związana jest z emocjonalnym charakterem
oddziaływań, która polega na wyrażaniu zainteresowania aktywnością muzyczną
i osiągnięciami muzycznymi dziecka, jak również zachęcaniu go do aktywności oraz
zaufania i wiary w możliwości rozwoju, a także dzieleniu radości z osiągnięć,
a także podtrzymywaniu dziecka w trudnych momentach i chwilach niepowodzeń 14. Duży
wpływ środowiska rodzinnego na poziom i rozwój zdolności oraz umiejętności
muzycznych dziecka ma wpływ wykształcenie muzyczne rodziców, ogólna atmosfera
muzyczna panująca w domu, dotycząca oddziaływań rodziców i innych domowników
stymulujących rozwój umiejętności tj. wspólny śpiew, słuchanie muzyki, gra na
instrumentach, dodatkowe lekcje muzyki dla dziecka, aktywność muzyczna,
zainteresowania muzyczne rodziców i najbliższej rodziny oraz wysoki status społeczno-
ekonomiczny domu15.
Niezwykle ważny okres w rozwoju muzycznym dziecka to wiek między
4 tygodniem a 9 miesiącem życia. Jest to czas, w którym obserwuje się przejawy upodobań
akustyczno-muzycznych, takich jak: uważne przesłuchiwanie się muzyce, poszukiwanie
wzrokiem źródła dźwięku, wyraźne przejawy zadowolenia i radości w momencie
usłyszenia powtarzanej przez matkę melodii piosenki. W tym okresie życia, istotną rolą
jest obecność w najbliższym otoczeniu dziecka przynajmniej jednej muzykalnej osoby,
związanej z nią emocjonalnie. Reakcje emocjonalne u niemowląt obserwuje się bowiem
wówczas u tych dzieci, które maja bezpośredni kontakt z muzyką lub osobą, która
przejawia zainteresowania i upodobania muzyczne. Jeśli środowisko nie prowadzi działań
podtrzymujących rozwój upodobań czy zainteresowań, wówczas zdolności dziecka
zdecydowanie maleją16.
Rozpatrując problematykę wpływu rodziny na rozwój muzyczny, a także
na upodobania muzyczne dzieci, należy podkreślić, iż proces ten dokonuje

13
B. Bonna: Rodzina i przedszkole... s. 14.
14
Tamże, s. 14.
15
R. Shuter-Dyson, C. Gabriel: Psychologia uzdolnienia muzycznego. Warszawa 1986, WSiP, s. 195-211.
16
B. Bonna: Rodzina i przedszkole ... s.17-18.
4
się poprzez różne formy aktywności muzycznej rodziców. Dokonuje się to poprzez
wspólne muzykowanie, które polega głównie na śpiewaniu piosenek. Dziecku należy
śpiewać podczas zabawy, zasypiania, pocieszania, kojenia bólu, świąt itp. Należy jednak
pamiętać o tym aby śpiewanie było spontaniczne, a nie wymuszone. Muzykę rodzice
powinni potraktować jak zabawę, ponieważ małe dzieci bardzo lubią zabawę, poprzez
którą aktywnie uczestniczą w rozumieniu otaczającego je świata. Dzieci mogą bawić
się i eksperymentować muzyką przez imitację wysokości tonu, ruchu, rytmu. Przy
kierowanym przez dorosłych doświadczaniu muzyki, zachęcie czy eksperymentowaniu,
naśladowania te stają się coraz dokładniejsze. W rodzinach ceniących śpiew, dziecko
zachęcane jest do śpiewania i chwalone za śpiew, a aprobata ze strony najbliższych staje
się źródłem podtrzymywania jego aktywności, upodobań czy zainteresowań. Stanowi
to również podstawę rozwoju motywacji do kształtowania umiejętności wokalnych
i stymuluje ogólny rozwój muzyczny. Kolejną formą wspólnego muzykowania
jest zespołowa gra na prostych instrumentach muzycznych. Dzieciom w wieku
3-6 lat powinno proponować się grę na instrumentach o niewielkim wymaganiach
technicznych. Rodzice powinni również pomóc dziecku w samodzielnym budowaniu
instrumentów, które mogą być wykorzystywane do akompaniamentu opowiadania, wiersza
czy teatrzyku kukiełkowego. Istotną formą pobudzającą rozwój muzyczny i wpływającą
na upodobania dzieci jest spontaniczny ruch do usłyszanej muzyki, który nie tylko
wyzwala określone stany emocjonalne lecz również je odzwierciedla. Dzieci na ogół
chętnie tańczą, znajdując w naturalnej ekspresji ruchowej dużą przyjemność. Rodzice
natomiast powinni podtrzymywać tę formę spontanicznego ruchu, a także się w nią
włączać, gdyż rytmiczne poruszanie się do muzyki rozwija umiejętności związane
z wyczuciem melodii określonych struktur rytmicznych i metrycznych oraz uwrażliwia
na zmiany tempa i dynamiki. Dorośli, którzy świadomie kierują rozwojem umiejętności
muzycznych dziecka powinni także pamiętać o wyrabianiu w nim nawyku słuchania
dobrej muzyki. Istotne jest to aby w miarę możliwości, słuchanie przebiegało wspólnie
i dotyczyło muzyki prezentowanej „na żywo” jak również dostosowanej
do możliwości percepcyjnych dziecka17.
Zdaniem E. Zwolińskiej rodzice powinni również zadbać o płytotekę
z odpowiednimi dla dziecka piosenkami, utworami, bajkami muzycznymi,
a w przypadku dzieci uzdolnionych muzycznie, o ich dalszą edukację w tym kierunku.

17
Tamże, s. 20-23.
5
Wspólne muzykowanie należy rozpocząć jak najwcześniej
i pamiętać, że osobisty przykład jest bardzo istotny dla dziecka18.
Jakość środowiska akustycznego może przyczynić się do wzbogacenia
doświadczeń słuchowych dziecka, a audycje muzyczne czy nagrania dają szansę rodzicom
stworzenia bogatszego środowiska muzycznego, które być może przyczyni
się do rozszerzenia upodobań muzycznych dziecka. Obecnie jednak zwraca się uwagę na
zagrożenia, jakie niesie ze sobą współczesne bogactwo środowiska akustycznego.
Wszechobecność i agresywność muzyki mechanicznej w domach, może prowadzić
do treningu w zakresie ignorowania muzyki, a także sprowadzenia jej do roli muzycznego
tła. Muzyka ta może mieć destrukcyjny wpływ na rozwój muzyczny dziecka i na jego
upodobania akustyczno-muzyczne. Jest to szczególnie ważne w pierwszych latach życia
dziecka, kiedy posiada ono wrażliwość na estetyczną jakość dźwięku19.

18
B. Bonna: Rodzina i… s. 23.
19
Tamże, s. 74-76.
6