STUDY GUIDE: WIKA 7 Pangunahing Etnikong grupo sa

Pilipinas:
Kultura
 Ilocano
 kabuuang paraan ng pamumuhay
 Pangasinense
ng mga tao bilang kasapi ng  Kapampangan
komunidad at lipunan.  Tagalog
 Bikolano
Lipunan  Bisaya
 pangkat ng tao na may karaniwang  Muslim

nabubuong pag-uugali, ideya, at mga ISABELA

saloobin, namumuhay sa isang tiyak Yógad
na teritoryo, at itinuturing ang mga  kilalá rin ang mga Yógad sa tawag na
sarili bilang isang pamayanan o yunit. Kaggi
Pangalan ng kanilang wika:

Natatanging grupo Yógad

 Ito ay mga grupong umusbong  ang mga Yogad ay orhinal na

naninirahan sa Mindanao.
na may natatanging paniniwala na
Ang mga yogad ay may
iba sa karaniwang mga samahan o
pisikal na katangian na
pangkat.
katulad ng mga Indonesian.

Etnolingwistikong Grupo Kabuhayan:

 Ang pangkat etniko ay grupo ng  Agrikultura

 Pangangaso
mga tao na may mga pagkakatulad o
pagkakahawig sa kultura, lengguwahe, Kasuotan:
tradisyon, at paniniwala.
 Nakasuot ng pula at
 109,581,078 populasyon  asul na damit
 110 etnolingwistikong
Literatura:
grupo ang Pilipinas.
 The Yogads are said to be unaware
 Hilagang Luzon(Cordillera of their own literature.
Administrative Region, 33%)
 Parte ng Visayas (6%) Paniniwala:
 Mindanao (61%) Noon naniniwala sila sa animismo ngunit ng
dumating ang mga kastila
naimpluwensyahan ang kanilang kaugalian
at mga gawi.
Iba’t ibang ritwal ng mga Yogad:
 Pag-aasawa o kasalan
 Bagong panganak na sanggol
 Binyag
 Pagsasaka/Agrikulura
 Pagpapagaling sa may sakit
sa bahay (blessings)
 Patay o kapag may namatay;
LUZON
ANG MGA ILOKANO
Iloko (o Iluko, Iloco, puwede ring Ilokano o
Ilocano) ay isa sa mga pangunahing wika ng
Republika ng Pilipinas.
Ang terminong "Ilocano" ay nagmula sa
salitang "i-" (mula sa) at "looc" (cove o
bay), na kapag pinagsama ay
nangangahulugan ng "Tao ng bay".
Ang mga Ilocano ay matatagpuan sa:
 Hilagang Kanluran ng Luzon Apat na
lalawigan- Ilocos Norte,Ilocos Sur, La
Union at Pangasinan.
Mga mamayan:
 Nakatira sa baybaying dagat at
kapatagan
 Pangkat etniko ng "Isneg” at
“Tingguan”sa Cordilleramountain
 Masinop, matipid, masipag at
mapagkumbaba.
 “Panagdayaw" pagpapakita ng
respeto sadamdamin ng kapwa
 Relihiyon. Karamihan sa mga Ilokano
ay mga Romano Katoliko, at mga
Aglipayan, na nagmula sa Ilocos
Norte.
Pangunahing hanapbuhay:
 Pagsasaka, Pangingisda,Paglililok at
Paghahabi.
 Bawang, tabako, palay, mais, bulak,
tubo at manga.
 Bangus, hito, dalag, hipon at
alimasag.
Pagkain: Pinakbet
Paniniwala:
 Karamihan ng mga Ilokano ay
Romano Katoliko, at gaya ng mga
regular na Pilipino, ay naniniwala sa
mgasanto. Ihinahalo ang paniniwala
ng kristiyanismo at mga
"supernatural" kababalaghang mga
espirito't tradisyon.
Tradisyon at Kamatayan:
 Isang kahoy ng "atong" ang
sinusunog sa labas ng bahay ng
namatayan. Pinapatay ang apoy
gamit ang "whitewine".
 Ang katawan ng patay ay nilalagay
sa loob ng bahay
 Naglalagay ngpera sa kabaong. Ito
ay nagsisilbing bayad sa "ferry man"
kailangan nila pumunta sa tahanan
ng namatay gamit ang ibang daan.
 Pagdating sa bahay ay kailangan
maghugas ng kamay at mukha
upang matanggal ang kamatayan sa
kanila.
KALAHAN
 Kalinguya
 Tao sa gubat
 I – taga DINAGEN- gadangkal na tambo na may
maliit na buto ng ANONGYA sa
Kalahan – gubat
magkabilang butas.
IKALAHAN – tawag sa mga tao.
Paggawa:
Lokasyon:
Lalaki
 Matataas na lugar ng Acacia, Kahel
Nagpapahinga sa bahay pagkatapos na
at Kayapa, Nueva Vizcaya.
sila’y: Makapagbakod, Makapagbungkal
Kasuotan: Makapag- araro
Babae
Magtatanim , Mag- aalaga ng pananim,
Mag- aani , Magtrabaho kahit na may
sakit.
Kasalan:
Kimbal na kasalan

 Kapag may nakitang nais maging

asawa ang lalaki, humahanap siya ng
taong magsasabi ng intensyon niya
sa babae.
Paniniwala:
Wika
 PAGPAPAHAYAG NG KALIKASAN
Kallahan – wika ng Kalahan may
 PANGGAGAMOT
dayalekto ito na Tinoc o Kalangoya.
 PAGGAWA
 PAG-AASAWA Tradisyon at Ritwal

Pagpapahayag ng Kalikasan:  Isang semi-relihiyoso na kapistahan

at ritwal na maaaring ginamit upang
 Mga ulap payapain ang mga diyos, diyos at
 Langit , araw at buwan espiritu ng mga ninuno para sa
 Mga hayop pagpapagaling ng karamdaman.
Panggagamot:
TAGAPAMAGITAN – tumutuklas kung
sino ang sanhi ng sakit at kung paano ito
magagamot. Ang mga KANKANA-EY

 Isa sa mga lalawigan ng

bulubundukin sa bahaging Norte ng
 Luzon ay ang lalawigan ng Benguet
kung saan naninirahan ang mga
Kankana-ey.
Katangian ng mga Kankana- ey:
 Payak, mapagkumbaba, masipag,
may sariling paniniwala at malamig
ang ulo.
Wika
 KANKANA-EY rin ang tawag sa wika
ng mga Kankana-ey. Ang kankana-ey
ay isang wikang South-Central
Cordilleran na kabilang sa
Austronesian Family.
Pananamit:
- Kumbinasyon ng kulay ng itim, puti at
pula.
- Disenyo ng kanilang mga damit ay
tiktiko, matamata, sopo, at
kulibangbang.
Paghahanap- buhay:
 Pagmimina
 Pagsasaka
Kasalan:
 Dinaraos sa tahanan ng babae.
 Sa pamamagitan ng kanilang mga
magulang, mga kamag-anak na
nakatatanda sa kanila at kaharap
ang isang tinatawag na pari, pari
nila, ang kasal ay pinag-titibay.
Mga Pangitain:
 Mga ahas, butiki, o ilang ibong
tumatawid sa mga kalsada ay mga
palatandaan ng malas.
 Kung may isang bato na nahiwalay
at gumulong pababa sa bukid, o ang
isang tao ay natisod, tiyak na
kasunod ang ilang mga kalamidad.
MGA SEREMONYA NG KANKANA-EY:
 Mangilin, Mansiyanun, Siling, Pugas,
Sagausan, Lawit, Bindian.
“Sa kabila ng ulap ay may sisikat na
araw.”
VISAYAS
Islang Siquijor
Kasaysayan:
Ayon kay Tikos (Siquijor Today, 1999)
nadiskubre ang islang ito ni Esteban
Rodriguez sa ekspedisyon ni Legazpi
noong 1565.
Siquijodnon – tawag sa mga tao.
“Katagusan”
Hango sa ngalan ni King Kihod
“Sikihod”
6 na bayan ng Islang Siquijor:
 Enrique Villanueva
 Larena
 Maria
 Lazi
 San Juan
 Siquijor
Paniniwala at Kaugalian
Panganganak:
 Kung malapit na ang panganganak,
isinturon sa may puson ang habak
 na galing sa “kupo” o sa unggoy para
hindi mahirapan sa panganganak.
Kamatayan:
 Kung may namatay ay dadasalan ito
ng siyam na araw at apatnapung
araw ang pagrorosaryo
 Bawal magwalis ang namatayan
kung may nakaburol
 Ipinagababawal ang pagliligo at
paglalaba sa loob ng bahay
 Babasagan ng baso ang ilalim ng
ataul para wala ng susunod na
mamatay at iba pa...
Paglilibing:
 Daraan sa ilalim ng ataul ang lahat
ng miyembro ng namatayan upang
hindi sunod-sunod ang mamamatay
sa pamilya
 Ang mga natunaw na kandila sa
simula ng lamay hanggang sa
katapusan ay ipasok sa nitso upang
malayo sa kamatayan ang pamilyang
namatay.
 Kung titirhan ang libingan ng walang
pahintulot, magkakasakit ang titira.
Pag-iwas sa pagbubuntis:
 Maiiwasan ang pagbubuntis sa
pamamagitan ng paggamit ng lumay
(gayuma). Nagagawa ito kapag
isinisinturon ang buyo maalapit sa
puson para hindi mabuo ang bata.
Kilala ang buyo sa Ingles bilang betel
leaf pepper at ikmo naman sa
Tagalog.
Pag-aalaga at Pagdidisiplina sa Anak:
 Kailangang ilagay sa may pintuan
ang pusod ng bata upang lumaki
siyang hindi mahiyain.
 Huwag pigain ang lampin sa unang
laba para ang bata ay hindi lumaking
malikot.
Panggagamot:
 Hindi nanggagamot sa ibang lugar
sapagkat paparusahan ng sukod.
 Ang librito (booklet) ay hindi
ipinapakita sa ibang tao at walang
ibang makakabasa kundi ang
manggagamot lamang.
 Hindi dinadala sa loob ng simbahan
ang lumay dahil nawawalan ito ng
kapangyarihan.
Pamahiin:
 Pag hindi pa kasal, hindi dapat na
pumunta sa malalayong lugar ang
ikakasal dahil may mangyayaring
masama. Kailangan maghintay ng
tatlong araw bago umalis.
 Pagkagaling sa simbahan, patuluyin
ang bagong kasal, suklayan at
painumin ng bulaklak ng dapo o
orkids na kulay puti
 Pagkatapos ng kasal, kailangan na
matulog sa bahay ng babae ang
bagong kasal para maayos ang
kanilang buhay mag-asawa.
 Maghanda ng tubig sa baso at ilagay
sa pintuan o bintana upang
mamalayang may magnanakaw na
papasok sa bahay.
 Sa pagpapatayo ng bahay, tiyakin na
nasa tamang buwan at tamang
petsa. Lagyan ng agnos ang bahay,
 kung walang agnos ay pera ang
ilalagay sa ilalim o haligi ng bahay.
Mga paniniwala sa aswang at mahika:
 Ang mahika ay sistema ng mga
paniniwala at kaugalian na
naniniwalang nakokontrol ng tao
ang likas at supernatural na
puwersang nakaaapekto sa kanyang
buhay.
 Ang aswang ay tao lamang ngunit
may kapangyarihan. Mahal na araw
kung sila ay nagsisilabasan dahil
wala si Kristo.
Espiritu o Anito
 Kung may malapit nang mamatay,
lalo na kung naghihingalo, diyan
magsisilabasan ang masasamang
Espiritu.
 Kung umuulan, naglalabasan ang
mga anito.
Lumay o Gayuma
 Ang mga lumay ay kinukuha sa
punongkahoy na kakikitaan ng
alitaptap. Dahil may nagmamay-
aring espiritu, ito’y espesyal kaya
kaunti lamang ang kinukuhang
bahagi ng puno.
Negosyo at Lumay
 Ayon sa mga impormante, kung may
Negosyo, para dumami ang iyong
suki, ilagay ang lumay sa iyong
pitaka.
Eksaminasyon (Board Exam) at Lumay
 Naniniwala ang mga Siquijodnon na
kung kukuha ng eksam, ilagay sa
panyo o bulsa ang lumay para hindi
makalimutan ang pinag-aralan.
Kapangyarihan (Gahum) Anting-anting
 Ang gahum (power) ay mutya galing
kay San Antonio at lagi itong
hinuhugasan.
 Librong maliit ang gahum na
nakasulat sa Latin. Maliit ito at kahit
mga bata ay hindi makakabasa kundi
ang albularyo lamang at maliwanang
ito.
 Ang kapangyarihan ay sa paraang
tawal(ritwal) na Latin at sa orasyon.
CEBU
Kasaysayan ng Cebu
 Cebu o maaring tawaging
"Sugbo" (maglakad sa tubig)
 Pinakamatandang syudad ng
Pilipinas
 Queen City of the south
 Maari silang tawaging "Cebuano
o Sugboanon"
Abril 14, 1521
- Unang misa ng mga kristyano
- Bininyagan si Rajah Humabon
kasama ng kanyang kasapi
- Isang krus ang itinirik- sagisag ng
kanilang pagyakap sa kristyanismo
Kauna-unahang Pilipinong hari't
reyna
-Rajah Humabon at kanyang asawa
Kauna-unahang simbahan sa Pilipinas
-Santo Niño Basilica (Kilala ngayon sa
pangalanag, "Basílica Menor del Santo Niño
de Cebú"
Rajahnate ng Cebu (Pre historical Period)
Sugbo, tinatawag ding "Cebu Rajahnate"
-indianized rajah (monarchical) sa Isla ng
Cebu bago dumating ang mga Espanyol
Visayan lengend
-Sri Lumay o Rajah Lumaya- Nagtatag ng
Sugbo
-Menor de edad na prinsipe ng Tamil Chola
dynasty
-Pinadala ng kanilang marajahmula (hari)
upang magtatag ng base para sa mga
pwersang ekspedisyon.
-Naghimagsik at nagtatag ng kanyang
sariling independiyenteng pulitika.
Capital city ng Sugbo - Singhapala (modern
Mabolo City)
Religion- Synkretong anyo ng Hinduismo,
Budismo, at Animismo.
-Pagjalo ng dalawa o higit pang mga sistema
ng paniniwala sa relihiyon
Pundasyon ng Rajahnate
Sri Lumay
- kalahating Tamil at kalahating Malay
-Chola king mula sa Sumatra, na nanirahan
sa Visayas , at nagkaroon ng ilang anak na
lalaki.
-Nakilala sa kanyang mahigpit na mga
patakaran sa pagtatanggol laban sa mga
Moro (Muslim na raiders at slavers mula sa
Mindanao.)
-Gumagamit ng taktika ng pinaso na lupa sa
pakikipaglaban — nagbunga ng pangalang
Kang Sri Lumayng Sugbu ( "ang dakilang
apoy ni Sri Lumay") na kalaunan ay pinaikli
sa "Sugbu" (pinaso na lupa)
-Namatay sa labanan sa pakikipaglaban sa
mga Muslim na Moro na kilala bilang
"magalos" (tagasira ng kapayapaan)
Paghahari ni Sri Bantug
-Bunsong anak ni Sri lumay
-Humalili sa kanyang ama
-Namuno sa Singhapala
-Namatay siya sa sakit
-Humalili ang kanyang nakakatandang
Kapatid na si Sri Parang
Sri Parang
-isang baldado at hindi kayang pamahalaan
ang kanyang pulitika
-Ibinigay niya ang kanyang trono sa anak ni
Sri Bantug na kanya ding pamangkin na si
"Sri Humabon"
Paghahari ni Sri Humabon
Naging mahalagang sentro ng kalakalan
-Ang daungan (port) ng sugbo ay naging
lugar sa kalakalan (trading)
-Nagmula ang modernong Castilian na
pangalan na "Cebú" — sibu o sibo (to trade)
Labanan sa Mactan
-Naganap noong 27 Abril 1521
-Rajah Humambon na kinabibilangan ng
Portuges na explorer na si Ferdinand
Magellan nakipaghimagsik laban kay
Lapulapu
-Nagtapos ang labanan sa pagkamatay ni
Ferdinand Magellan
LAPU-LAPU
-Isang datu (pinuno) ng Mactan sa Visayas
sa Pilipinas.
-Itinuturing bilang unang bayaning Pilipino
dahil sa kanyang pagtutol sa kolonisasyon
ng imperyal na Espanyol
FERDINAND MAGELLAN
- isang eksplorador na Portuges na naglayag
para sa Espanya.
-Unang nakadiskubre sa Pilipina
-Nasawi sa Labanan sa Mactan
Paghahari ni Rajah Tupas at subsumation
ng Espanyol
-Anak ni Sri Parang na kilala rin bilang Rajah
Tupas na humalili kay Rajah Humabon
bilang hari ng Cebu
-Ang pamahalaang Hindu ay natunaw sa
panahon ng paghahari ni Rajah Tupas
Pamana ng Rajahnate
-Ang Indianization ay nag-iwan ng mga
marka sa wika at kulturang Cebuano
> Sanskrit
Paniniwala at Kaugalian ng Cebuano
Sa Pag-aasawa
1. Monogamya- iisa lamang ang asawa
2. Ligal na paghihiwalay- kamatayan lang
ang makapaghihiwalay sa dalawang taong
ikanasal sa harap ng diyos
3 . Bugay- "dowry" -hinihingi ng magulang
ng babae sa magulang ng lalaki
4. Pagbibigay handog - Kaugalian ng
pagbibigay handog sa pagdalo ng kasal
Ang dalaga't binata sa Cebu ay nararapat
na dumaan sa mga sumusunod bago
magpakasal:
1. Pag-ila-ila
2. Pangulitawo (panliligaw)
3. Ang panagtrato (mutual decision na mag
uyab)
4. Pamalaye
5. Pagrehistro
6. Kasal
Mga paniniwala tungkol sa bagong kasal
1. Kailangan tumigil sa bahay at hindi paalis
alis dahil malapit sa peligro ang ikakasal
2. Bawal I sulat ang damit pangkasal dahil
baka di matuloy
3. Kailanging tiyakin na isa sa ikanasal ang
unang makayakap sa unang baitan ng
simbahan para sya ang maging dominante o
masusunod sa bahay. (Taman 9 ni ang
paniniwala, basaha lng sa akng report since
understandable namn to and nka
summarize nato)
Paniniwala at Kultura
•Babaylan, Albularyo, Mananampit -
Manggagamot, nagpapaalis ng nga espirito
na sumasanib sa ibang tao
•Mambabarang- may kakayahang
pahirapan ang Isang tao
•Manghuhula- may kakayahang makita ang
mga pangyayari
•Aswang- nilalang na maaring magpanggap
ng babae, lalaki, o anumang hayop
•Manananggal- nilalang na lumilipad sa -Cruzan Crabs
gabi, may kalahating katawan
-Bakasi
•Pusang itim- kamalasan
-Pagawaan ng gitara
•Kapre- naninirahan sa puno
Ibang Paniniwala
Ang Barotac Nuevo sa Iloilo
-Maghagis ng piso kapag nakakita ng patay
 Isang bayan sa lloilo na may
para iwas malas
tatlumpu't apat na kilometro ang
-Bawal magputol ng kuko at kuko layo sa lungsod.
 Bundok "Balabag”
-Bawal mag walis sa gabi
 Dating nayon ng Dumangas.
Paglilibing  "Barotac" ibig sabihin ay “maputik”
-Magbiak ng bato pra walang sumunod Wika
-itaas ang kabaong, mga pamilya ay daraan Karay-a /Hiligaynon o Wikang Ilonggo
sa ilalim
Paniniwala
Pagdidisiplina
Tungkol sa Pagdadalan- tao:
-Sinasanay sa maayos na pag uugali
 Kapag lalabas sa hapon ang babaeng
-Pagiging masunurin nagdadalantao, kinakailangang
maglagay siya ng tuwalya o
-Pagbigay galang
anumang bagay sa ulo.
-Pagiging totoo  Ang buntis ay di dapat magpagupit
ng kanyang buhok.
-Pagmano
 Ang babaeng buntis ay
-sinasanay ang batang babae sa gawaing kinakailangang lumabas ng bahay
bahay bago sumakabilang buhay ang
naghihingalo.
Kapistahan
Tungkol sa pagsilang ng sanggol:
Sinulog Festival
 Pagpapakulo sa tubig ng nadampot
-Ginaganap sa ikatlong linggo ng enero na bagay at kinukuha ng asawa o
taon2 sinuman sa pamilya.
Wikang Sebwano  "Padungan". Ito ay ang paggawa ng
kaunti ng mga mabibigat na trabaho
-Hango sa wikang kastilla sa bahay ng kapapanganak lang na
-Maraming hiram na salita ss ingjes ina.
 Paggawa ng kaunti ng mga
Produkto mabibigat na trabaho sa bahay ng
-Letchon ng Cebu kapapanganak lg na ina.
Binyag:
 Kapag ang isang bata ay umiyak
habang ito ay binibinyagan, lalaki
itong pilyo, malikot at matigas ang
ulo.
 Ang ninong at ninang ay dapat
magbigay ng pera sa bata upang
maging magaan ang pera sa inaanak
at madali itong yumaman.
 Pinaniniwalaang sa binyag ng
kambal, kinakailangang ipasok ang
bata sa magkabilang pinto upang
walang mamatay sa kanila.
Pag-aalaga ng bata:
 Pagbibili sa bata – kapag ang isang
pamilya ay namatayan ng mga anak
sa maagang gulang ang sunod na
bata ay tilang ganon rin, ang isang
seremonya ng pagbibili ng bata ay
idinaraos.
 Abay – sino man ay hindi
hinahayaang magbigay ng puna o
biro tungkol sa bata na siyang
dahilan kung bakit siya
magkakasakit.
 Panagang – pinagsusuotan ang bata
ng kwintas na may ngipin ng buwaya
para panlaban sa masasamang
espirito.
Pagliligawan, Pagnonobyo, Pag-
aasawa:
 Pinaniniwalaan na kapag umaawit
habang nagluluto ang isang dalaga,
ang mapapangasawa niya ay isang
matandang tila lolo na siya.
 Ang pagharap sa nagtatahip ng bigas
ay mabubunga sa pagkakapag –
asawa sa isang matanda.
 Maaring malaman kung maging
tapat sa suyuan ang kasintahan sa
pamamagitan ng pagtingin lamang
sa kuko ang isang markang puti ang
giliw at ang madami ay magiging
talusaling sa pag - ibig.
Pamahiin
Kamatayan, Pagbuburol, Libing,
Pagdarasal:
 Ang isang bata ay bawal magsuklay
ng buhok sa gabi dahil makakadali
daw ito sa buhay ng kanilang
magulang.
 Ang pagpasok ng itim na paruparo sa
bahay ay babala na may namatay na
kamag anak.
Panahon at mga Elemento:
 Nahuhulaan ng taga kuha ng tubo sa
Iloilo at antique kung ang panahon
ay magiging mabuti o masama sa
pagmamasid ng sidlang kawayan na
siyang pinag – iipunan ng katas ng
niyog.
 Kapag nakita ang ilang mga bituing
tila wari’y patungo sa buwan, may
bagyong darating.
 Kapag ang isang ibong tinatawag na
kanuyos ang makitang napunta sa
hilaga, may bagyo sa timog, kung ito
ay patimog ang bagyo ay nasa
hilaga.
Hayop, Insekto:
 Kapag kumukulog, sinuman ay di
hinahayaang makipaglaro sa pusa
sapagkat ito ay konduktor ng kidlat.
 Ang tsonggo ay inaakalang isang
dating taong pinalo ng sandok sa
pagsuway ng magulang.
Pagkain:
 Ang mga platong ginamit sa pagkain
ay di dapat pinagpatong patong para
 hindi magkaroon ng patong patong
na utang.
 Huwag kakain ng maya’t maya kung
di magiging abut – abot ang mga
utang.
 Ang pagkain ng itlog na nauntol ang
pagkapisa ay nagdala ng pagkabigo
sa mga binabalak.
Aswang at Iba pang mga Kakatwang
Nilalang:
 Ang mga asuwang ay mga
kakatwang nilalang na nakalilipad.
 Sinasabi na ang mga ito ay
nagtataglay ng kapangyarihang
patayin ang isang tao sa
pamamagitan ng pagtingin lamang
dito o pagkain sa atay nito.
 Magagawa rin ng asuwang na
papagkasakitin ang isang tao.
Halaman at Pagsasaka at Pangingisda:
 Ang mga magsasaka sa Pototan,
Iloilo ay gumagawa ng pagluluhod-
luhod tulad ng isang pari habang
gumigiik ng bigas bago magpatuloy.
 Nilalayon ng suklay ang pagkakaroon
ng kaayusan ng mga halaman; ang
bunga ay para sa masaganang ani, at
ang habihan ay para sa magandang
uri ng butil.
 Tanglad - Mabangong damong
inilalagay sa sabaw, manok o karne,
dinuguan, at iba pa.
 Sa pagtatanim ng bigas, ito muna
ang itinatanim sa unang punlaan at
ito ay sinusundan ng mga murang
halaman.
Anting-Anting at mga Di-
pangkaraniwang Kapangyarihan:
 Sa hating gabi ng Biyernes Santo,
ang mga tao ay gumagawa ng lahat
ng paraan upang makakuha ng
bahagi ng damit, buhok o anumang
kagamitan ng Santo Interio.
 Ang mga taong naninirahan sa may
baybay ay karaniwang
mapapaniwalaan sa mga anting
anting.
 Para sa mga babaylan at albularyo,
ang Biyernes Santo ay pinakaabalang
araw dahil nagpupunta sila sa mga
yungib at bundok upang manguha
ng mga damong-gamot at balat ng
mga kahoy.
Sugal, Sabong:
 Bakal ng Sapatos ng Kabayo
 Anumang Bagay na kambal
 Kapag may butiking lumukso sa
bulsa
Kaugalian
Pagpapatayo at Paglipat ng Bahay:
 Pagtatayo ng pasag-ang(unang
poste) ay malapit sa sentrong ulunan
ng bakunawa(astrologo).
 Pagpupuno ng anumang butas sa
unang poste, ang isang suklay at
sasampung sentimo ang inilalagay sa
kailaliman ng butas.
 Ang hagdanan ay papaharap sa
silangan o sinisikatan ng araw.
 Lumipat ng tirahan sa mga tatlong
araw kapag kabilugan ng buwan o
walong araw pagkaraan ng bagong
buwan.
Iba’t Ibang Okasyon:
 Bagong taon - Kinailangan kumpleto
ang lahat ng bagay o pangangailan.
 Sa Dumangas, sa ika-12 ng
hatinggabi,kinakalansing ng mga tao
ang 12 perang barya.
  Sa Guimbal naman, sa hatinggabi sa
Bagong Taon, kinakailangang
gumising at makinig na mabuti
saunang ingay sa mga hayop.
Samut-saring Paniniwala:
 Ang bagong damit ay sinusuot muna
sa simbahan bago sa ibang
pagkakataon upang ito ay magtagal.
Kultura at Tradisyon
Kapistahan at Kasayahan:
Pasungay ( bullfight)
- San Joaquin, Iloilo
- idinaraos ang pasungay tuwing ikatatlong
sabado ng Enero.
Dinagyang
- Idinaraos ito tuwing huling linggo ng
Enero.
- Pumapaikot ang kasayahan sa pagbibigay-
parangal sa milagrosang Imahe ng Santo
Nino.
Kapistahan ng Nuestra Senora de la
Candelaria sa Jaro.
 Idinaraos ito tuwing Pebrero 2
 Ito ang pinakamarangya at
pinakamalaking pagdiriwang na
panrelihiyon sa kanlurang bisaya.
Paraw Regatta
- Sa tuwing ikatlong linggo ng Pebrero ito
ginaganap.
- Isa itong paligsahan sa karera ng mga
Bangka na idinaraos sa pagitan ng kipot ng
Iloilo at Guimaras.
- Ito ay pinasimulan noong 1973.
Nagpapagunita sa libangan ng mga Ilonggo
noon pa mang ika-16 na siglo.
Ang Pagtaltal sa Guimaras
- Tuwing Biyernes Santo.
- Isang pangkuwaresmang pagtatanghal sa
Jordan, Guimaras na hinango sa dula ni
Oberammergau sa Timog Bavaria,
Alemanya.
Ang Parada at Karera ng Kalabaw
- Ginaganap ito tuwing Mayo 3.
- Ang parada at paligsahan ng karera ng
kalabaw ay isang tampok ng kapistahan sa
Pavia, Iloilo.
AKLAN (BATAAN)
Sining at Kultura
Ati-atihan ay isang napakasayang
pagdiriwang na pinagkapuri ng mga
aklanon.
 Ginaganap taon-taon tuwing buwan
ng Enero sa bayan ng Kalibo, Ibajay,
Batan, Makatao, at Altyas.
 Ang pinakamasaya sa lahat ng
pagdiriwang ay ang ginaganap sa
kalibo tuwing ikalawang linggo
pagkatapos ng pista ng tatlong hari.
 Masayang umiindak at pag sayaw-
sayaw habang sumisigaw ng “Viva
Kay Senyor or Santo Nino” o “Hala
bira, puwera pasma”.
 ati-ati ay nangangahulugan na “gaya
ng mga ati” ang maiitim na mga
unang tao ng panay.
 Malaya ang bawat isa sa pagpili niya
ng maging gustong kaayusan o
kasuotan.
 Habang sumisigaw ng “Viva kay
Senyor Santo Nino”
 ang iba naman ay sumasagot ng
“Viva”.
 Ang pagdiriwang ay nagging
kompleto kapag nakapasok na sa
simbahan at makahalik sa imahen
ng Santo Niño sa altar at mahaplos.
 Pinakamahalagang bahagi ng
pagdiriwang ay ang prusisyon na
karaniwang nagsisimula sa ika-5 ng
hapon sa huling araw ng
pagdiriwang.
 Karamihan ay nagdadala ng sulo
mula simbahan hanggang sa malibot
ang bayan
 Pagkatapos ay babalik sa simbahan
kung saan humahalik muna sila sa
Santo Niño bago umuwi.
Kailan nagsimula ang ati-atihan:
Unang Bersion:
 Bago dumating ang Kastila
mayroong iba't ibang tribo ng mga
Ati na naninirahan sa Aklan. Ang
pagdiriwang na ito ang ginaganap
taon-taon upang gayahin ang mga
Ati, nagpapahid ang mga nais
makipagdiwang ng itim.
 Ati o maiitim na unang tao Malay o
Maray ibig sabihin ay Malaynon.
 Ngayon, ang tawag sa pagdiriwang
ay Ati-Atihan.
Ikalawang Bersion:
- Tungkol sa kampana ng Madianos na
natanggap ng kura paroko galing sa
isang napakagandang babae sa tabing
dagat.
- Ang kampana ay putting-puti at
napakalaki (20 lalaki ang nagbuhat).
- Isang batong simbahan ang ipinatayo
para paglagyan nito.
- Isang magandang babae na may dala-
dalang Sto. Nino ang nagpakita sa
mamamayan at nagpayo na magpahid
sila ng itom na uling sa kanilang mukha
at katawan.
- Isang datung nainggit at itinapon ang
kampana sa ilog, mula noon ang ilog ng
Aklan ay palaging bumabaha at
maraming nasisirang pananim.
- Sto. Nino o Ati-Atihan ang tawag sa
taun-taung isang banal na seremonya.
Ikatlong Bersion:
- Nanggaling sa isang paring matagal
nang kuraparuko ng Ibajay.
- Nagmula raw ang Santo Nino Ati-
Atihan sa pamamagitan ng isang
milagro.
- Kapilyang Casia ang kapeyang
pinagkunan ng imahe ng Sto Nino.
- Ang Ati-Atihan ay nagsimula noong
ika- 13 siglo.
- Mula noon, ang Ati-Atihan ay
ipinagdiriwang na tuwing ikalawang
lingo pagkatapos ng pista ng Tatlong
hari.
ISANG MAIKLING KASAYSAYAN NG
AKLAN
- Nagsimula noong ika-13 siglo nang
dumating ang isang pangkat ng mga
sultan na galing sa Borneo.
- Ang pangkat ay binubuo nina Raha
Sumakwil, Bankaaya, Paiburong, at
Datu Puti ang pinakapuno.
- Binili ang Panay sa Hari ng mga Ati na
si Haring Marikudo.
- Sa pamamagitan ng isang gintong Kasuotan
salakot at isang gintong kuwintas.
- Isang konpederasyon ang binuo at
tinatawag nilang "Katilingban ni
Madyaas"
- Binubuo ng tatlong lalawigan, Irong-
Irong (ngayon ay lloilo), hamtik
(Antique), Aklan (Aklan) sa pamumuno
ni Raha Sumakwel
- Ang pinakapuno ng lalawigan ng
Aklan ay si Raha Bankaaya
- Ginawa na kabesera ang Madyaos
(Ngayon ay Marianos, Numancia).
Pagpakasal at Pag-aasawa
- Noong 1213, ang lalawigan ng aklan ay
maayos na binuo.  Ang pag-aasawa ay isang paraan
lamang ng mga Mandaya upang
- Ito ang anak niyang mga lalaki na si
masunod ang kayamanan o pamana
Datu Paiburong, Datu Balinganga,
ng mga magulang.
Balinsosa, at Daguob.
 Ang mga babae ay pinapaboran
- Si dagu-ob ay natatag sng kaniyang kapag sila ay gimbubayan.
sariling pamahalaan sa Capiz
Ang gustong mag-asawa ay
- Nang namatay si Dagu-ob pinalitan ito madedetermina kapag;
ni Hagnaya
 Ang lalaki ay marunong mangaso,
- Ang nagsipalit sa kanya ay datu na magtayo ng bahay, magsaka, at iba
namuno sa Capiz si Dinagandan pa
 Ang babae ay marunong magluto,
- Kung saan iniurong niya ang kanyang magtanim, at gumawa ng iba pang
pamahalaan sa Aklan sa bayan ng gawain sa bahay.
Batan.
Hakbang sa Pag-aasawa at Pagpakasal:
MINDANO
Pagdali-dali, Pagatud-atod, Pagkagon,
Ang Mandaya Pagtawas, Pagbutang ng Sukat, Pag-
 Sangab, Caraga, Davao Oriental ol’lonan, Pagtutuonan, Pagdudul’logan,
Pagdadal’laan.
Man - tao
Panganganak
Daya - itaas na bahagi ng ilog
 Ang mga Mandayang babae ay
Tinatawag na Inhabitants of the palaging hinahaplasan o pinapahiran
Uplands ng mga halamang gamot.
 Pagkasilang ng bata, ito ay pipikpikin
o kaya’y kukurutin upang umiyak na
palatandaang buhat ang bata.
Pagkatapos ng panganganak:
 Bibigyan ang mananabang ng mga
gamit o di kaya’y pera o hayop
bilang pasasalamat.
 Pagkalipas ng tatlong araw, ang ina
at sanggol ay pwede nang maligo.
 Sa ikatlong araw ang pamilya ay
maghahanda para sa gagawing
bunong.
Pagdidiriwang ng Kaarawan
 Ang pagdiriwang ng kaarawan ay
hindi sinusunod. Tanging bunong
(bagong silang) lamang ang kanilang
ipinagdiriwang.
 Noong unang panahon, kapag may
ipinanganak na sanggol, ang ama ay
agad magtatanim ng punongkahoy
sa kanilang bakuran.
Ang Kamatayan at ang Paglilibing
 Naniniwawla sila na kung may
namatay, ito ay kinuha na ni Ibol’l.
 Babalutin ang patay ng kumot at
gagawan ng ritwal bago umalis sa
bahay.
 Sa pag-uwi, pinahugas ng kamay ang
nakipaglibing sa palanggana na may
halong mga halaman.
Pananampalataya
 May ritwal silang ginagawa bilang
paraan ng kanilang pagsasalamat at
paghingi ng kapatawaran sa kanilang
kasalanan kay Magbabaya (God).
 Ang Mandaya ay lubsang naniniwala
na ang lahat ng bagay ay talagang
may nagmamay-ari.
Gamot
 Ang kagubatan ay nagsisilbi nilang
palengke at parmasiya sapagkat
amut sila kumukuha ng kanilang
pang-araw-araw na pagkain at amut.
Paniniwala sa Sakit
 Paniniwala nila na kapag may sakit
ang tao, may masamang espirito ang
sumanib, dumapo o di kaya’y
nakialam sa katawan nito.
Pampaganda
 Ang mga babae ay dapat kompleto
sa gamit, mula sa byatataan
(embroidered blouse), linangaw
(kuwintas), balikog (hikaw),
pamulang (set ng pulseras), kurbata
(breast cover made of beads) at iba
pa.
Pagluto
 Ang pagluluto ng Mandaya ay di-
pangkaraniwan. Ang lahat ay
niluluto sa kawayan. Kung bigas ang
lulutuin ito ay tinatawag na
yumbol’l.
 Kapag ang mga ulam ay niluluto sa
kawayan ang tawag nito ay lut’lut.
 Kapag ang isda o karne ay iihawin,
tinatawag itong sugba.
 Kung ito naman ay binalot sa dahon
ng saging at iihawin, tinatawag itong
bungos.
 Napakasarap nito kabag kompleto sa
katutubong sangkap.
Ilang Pamahiin
a. Kung may namatay, kailangang
maglagay ng apoy sa ibaba ng bahay
para hindi lapitan o makain ng aswang
ang patay.
b. Ang mga dalaga o buntis na babae ay
bawal kumain ng magkadikit na pagkain.
c. Hindi rin pwedeng kumain ng buguk o
hindi napisang itlog dahil ito raw ay
nakakatamad.
Mga Taboo
1. Bawal pagtawanan ang mga
nakikitang hayop na nagtatalik baka
kumulog at kumidlat.
2. Bawal makipag-asawa ng kapamilya
baka ang anak ay maging abnormal
3. Bawal tumawa kapag may kulog at
kidlat at baka ikaw ay kainin ng kidlat.
Konsepto sa oras
Ito ay naiihayag lamang sa pagmamasid
sa araw, mga bituin at sa nakapaligid na
mga hayop.
Konsepto sa Langit at sa Kabilang
Buhay
Unang leyer
Ugsuban - mga nilalang na nasa ilalim ng
lupa
Ibol’l - nagmamay- ari ng mga patay.
Ikalawang leyer
Mandal’luman - tumutukoy sa mga tao.
Ikatlong leyer
- tinatawag na pagawanan
- Magbabaya (God)
Mga Paniniwala sa Ilang Natural na
Kalamidad:
Lindol- Paniniwalaan ng Mandaya na
may nakatirang napakalaking kasili (eel)
sa ilalim ng lupa.
Eklipsi- Paniniwalaan ng Mandaya na
ang sanhi ng eklipsi ay ang pagkagat
daw ng ibong tambanakawa sa araw.
Bagyo- Ang Mandaya ay naniniwala sa
samot, ang malakas na hangin at ulan na
nananatili sa kalawakan at biglang
bumagsak sa isang lugar.
Kaamulan
Kaamulan Festival
Buikidnon
 Matatagpuan sa rehiyon ng Hilagang
Mindanao ang lalawigan ng
Bukidnon. Lungsod Malaybalay ang
kabesera nito.
 Kilala bilang Pineapple Capital of the
World
 Tinatawag din Food Basket of
Mindanao.
Kaamulan Festival ay isang ethniko na
kulturang pista na gaganapin taun-taon.
“Kaamulan” - mula sa wikang binukid
na “amul” na ang ibig sabihin ay
“lipunang pagtitipon” . May maraming
seremonyas: Pangampo, Tagulambong
hu Datu, Panumanod, Pansilig.
Pagpapakitang mga katutubong etniko
ang kanilang iba’t ibang mga katutubong
laro, sining, musika at mga sayaw na
bihirang masilayan.
Pinagsama-samang pagidiriwang ng 7
katutubong etniko:
Bukidnon, Higaunon, Talaandig, Manobo
Manobo, Matigsalug,Tigwahanon, at
- Ang Manobo ay isa sa mga
Umayamnon.
pinakamatandang tribo gating
Bukidnon bansa Maraming mga sagot
patungkol sa kung ano nga ba talaga
- Diyalekto ay binukid
ang ibig sabihin ng salitang Manobo:
- Panliligaw at pag-aasawa ay inaayos
Manobo – “tao o mga tao”,
ng magualng
Mansuba – “man at suba”
- Sining nila ng Bukidnon ay
ipinapahiwatig ng sayaw, tula, awit, Matigsalug
pagahahabig ng banig at buslo.
- Matig “place of origin” at Salug
Higaunon “River”
- Ang Matigsalug ay ang mga orihinal
- Nangagahulugang people of the
na naninirahan sa Ilog Salug
wilderness “Gaun”
- Ang tribo ay sikat sa mga tuntunin
nangangahuluganng bundok
ng paghabi, paggawa ng butil at
“Taong-bundok o taong taga
tagpi-tagpi.
bundok.
- Ang tribo ng Higa-onon ay kilala sa Tigwahanon
kanilang tradisyunal na tela, ang
- Nagmula sa salitang “guwa” o
hinabol.
“scatered” at sa ilog Tigwa kung
- Diyos nila na si Maybabaya.
saan sila nakatira
- Ang mga Higaunon ay mga
- Ang mga taong ito ay may mga tree
naninirahan sa baybayin na lumipat
house na tinatawag na batangan na
sa mga kabundukan.
itinayo sa gitna ng mga sanga ng
Talaandig isang tumutubo na puno na ang
puno ng puno ang nag-iisang poste
- Ang mga Talaandig ay isa sa grupo
nito.
ng mga katutubo sa Bukidnon
nanagpapatuloy pa rin sa Umayamnon
pagsasagawa ng kanilang kultura,
- mga taong nakatira malapit sa Ilog
kaugalian atpaniniwala, kahit sa
Umayam,
kabila nito ang malakas na pagdagsa
- Ang mga Umayamnon ay palipat-
ng modernisasyonat pagbabago.
lipat ng lugar dahil nakadepende sila
- Magbabaya - Diyos ng mga
sa kapaligiran upang mabuhay.
Talaandig
- Sa kabila ng ganitong uri ng
- We gather soil of different colors
pamumuhay, ang mga Umayamnon
and use white glue as paint binder -
ay magagaling sa paggawa ng mga
Datu Vic Megketay “Wayway”
palamuti sa katawan.
Saway.
Mansaka
- Nagmula sa "tao" na may literal na
nangangahulugang "una" at "saka"
na nangangahulugang "umakyat", at
nangangahulugang "ang unang mga
tao na umakyat sa mga
bundok/upstream".
- Unang tinawag na Manlorowa, ibig
sabihin ay “mga taong naninirahan
sa kagubatan”.
Lokasyon:
- Matatagpuan sa rehiyon ng Davao.
Ayon sa National Commission for
Culture and Arts (NCAA), ang mga
ito ay karaniwang matatagpuan sa
lalawigan ng Davao del Norte at ang
pinaka dominanteng ethnic group sa
Compostela Valley (ComVal)
province.
Relihiyon
- Muslim at ang Kristiyanismo ay
dinala ng mga misyonerong
Espanyol noong unang bahagi ng
1500s, ang ilan sa kanila ay nagpasya
na maging Kristiyano, at tinawag ang
kanilang sarili na "Mansaka."
Pananamit
Wika
- Mansaka (Mansaka: Minansaka) ay
isang wikang Austronesian ng
Mindanao sa Pilipinas. Ito ay
maaaring maunawaan sa Mandaya.
Kultura
- Pagsasaka, pangangaso, at
pangingisda. Kabilang sa mga ani sa
pagsasaka ang humay (bigas), batad
(mais), paruda (sweet potatoes),
wakag (tubers), kape, at abaka.
Lalaki: Ginagamit ang tutudaka, isang
kahoy na poste kung saan nakakabit ang
bai, isang uri ng halaman ng niyog, at
mga pala, na gawa sa isang uri ng
halaman ng niyog.
Ang mga babae ay naghahasik ng mga
buto at ang mga bata ay gumagamit ng
wawaris (walis ng kawayan) upang
takpan ang mga buto ng lupa.
Ang mga matanda: pagtatanim ng palay
ay nagtatapos sa pag-aalay sa mga
diwata (espiritu) sa agrikultura; ang
tagamaring (diwata ng puno ng bodbod
o balete).
B’LAAN
Pinagmulan
- Ang terminong B’laan ay tumutukoy
sa mga miyembro ng etnikong grupo
na noon ay tinatawag na;
Bira – an
Bara – an
Bi – la – an
Bi – la – an - nangangahulugang
“malandi” o “kalandian”.

Bila – nangangahulugang kaibigan.
- Sakop ng unang pangkat ng mga
Indonesian na dumating at
nanirahan sa Pilipinas mga 5,000 o
6,000 taon na ang nakaraan.
Uri ng mga B'LAAN:
“To Lagad” (Highlanders)
- Davao del Sur
- South Cotabato
- North Cotabato
- Sultan Kudarat
“To Baba” (Lowlanders)
- Saranggani
- General Santos
- Lake Buluan
- Davao del Sur
Hanap-buhay
- Pangunahing panghanap – buhay ay
ang pagkakaingin o Inigo sa sarili
nilang wika.
- Pagsasaka at pag – aalaga ng mga
hayop.
Wika
- Ang wikang B’laan ay mayroong
alpabeto o palatunugan.
Patinig - a, e, i, o, u
Katinig - b, d, f, g, h, k, l, m, n, s, t
Wala silang - c, p, x, w at z.
Politikal
Datu o village chief
- tinatawag na fulong (wise).
- itinuturing na pinuno sa isang lugar.
- tagapamagitan
- awtoridad sa pagpapatupad ng batas
at hustisya.
Paniniwala
D’wata (God)- pinakadakila sa lahat.
- Mele ( Planter)
- Langit (Heaven)
- Tana (Earth)
L’nilong (fairies) - mas mababa sa
D’wata.
- ipinagkatiwala sa kanila ang
kalikasan upang pangalagaan.
- Snalig (tagapangalaga)
- M’fun Mahin (owner of the sea)
- M’fun D’lag (owner of the forest)
BUHAY NG MGA B’LAAN PAGDATING
NG MGA KRISTIYANO
- Naging tenant o nangungupahan na
lamang.
- Naging katulong ng mga Kristiyano.
IMPLUWENSYA NG KRISTIYANISMO
- Tinatayang 40% ng mga B’laan ay
naging Kristiyano.
- Naging protestante na bahagi ng;
- Christian Missionary Alliance Church
of the Philipppines (CAMACOP)
- United Church of Christ of the
Philippines (UCCP)
- United Methodist Church, atbp. Ang
ilan naman ay Katoliko.
Mamanwa
Pinagmulan
- Ang salitang Aeta, Ayta, Agta (Ata),
Ate, at Ita ay galing sa salitang - ugat
na “it” na ang kahulugan ay
“maiitim” sa Tagalog at sa Cebuano
naman ay “itumon”.
- Mamanwa (first forest dwellers) –
galing sa salitang man (first) at
banwa (forest).
- Ang Mamanwa – mga taong taong
bundok na maiitim, kulot ang buhok,
at sarat ang ilong na may maiitim na
mga mata.
- Sila ay bantog sa tawag na
“Kongking” dahil sa kanilang kulot na
buhok.
- Kongking – galing sa salitang
“conquista” (the conquered ones).
- Mamanwa ang tawag sa mga Aeta
na naninirahan sa Mindanao.
- Matatagpuan sa Hilagang – Silangan
ng mga probinsya ng Surigao at
Agusan.
- Tinatawag rin silang Mamaw,
Amamanusa, Manmanua, Mamaua.
Materyal na Kultura
A. Kasangkapan
1. Clay Pot
2. Kawayan
3. Bao
B. PANGANGASO AT PANGINGISDA
1. Poisoned bow and arrows- ginagamit
nila hanggang 1908.
2. Nudyo o bushknife at sinagdan
(spear)
3. Tabak (small-spear like weapon) -
gamit sa pangingisda.
4. Nets (pangangaso) - panghuhuli ng
mga baboy ramo at usa.
C. KASUOTAN
1. Bark cloth
2. Girdle - kalalakihan
3. Grass skirt - kababaihan
4. Cotton G – String
MGA KAUGALIAN AT TRADISYON
SA BAHAY
- Nagtatayo sila ng kanilang mga
bahay malapit sa lugar na may
suplay ngtubig.
- Ang pagta-tattoo ay isa na nilang
kaugalian.
- Ang babae ang magluluto kung ang
lalaki ang magsisiga ng apoy.
- Doble ang parte ng isang babaeng
buntis kapag may nahuli ang
kalalakihan.
PAG-AASAWA
- Wala silang seremonya bago ang
kasalan.
- Nagbibigay ng bigay o bogay ang
mga lalaking gustong magpakasal
(pots, pans, gongs, bolos, pera,
atbpa).
- Ang lalaki ay hihingi ng tulong sa
kaniyang magulang upang
mapuntahanang napupusuang
babae- tinatawag itong pamadje.
- Pinapayagang mag-asawa muli ang
mga balo at pati na ang nag-divorce.
- Hindi pinapayagang mag-asawa ng
kapatid ng asawang namatay.
- Hindi maaaring lumabas ng bahay
ang ba-baeng engaged.
- Gumagamit sila ng gayuma o love
charm-lumay.
- Kapag nagloko ang babae may
karapatan ang lalaki na patayin ang
kalaguyo ng kaniyang asawa pati na
rin ang mismong asawa nito.
- Kapag lalaki naman ang nagloko,
magbabayad naman siya sa babae.

PAGBUBUNTIS
- Ang isang buntis ay di pwedeng
kumain ng ipinagbabawal sapagkat
makaka-apekto ito sa bata sa
sinapupunan.
- Bawal kainin ng babaeng buntis ang
dwarf deer, tuko at baboy ramo.
- May sariling midwife ang mga
kababaihang buntis.
- Pinuputol ang pusod ng bagong
silang na sanggol at huhugasan ng
malinis na tubig.
KAMATAYAN
- Takot mamatay ang mga Mamanwa.
Kung may patay ay ililibing kaagad.
- Magbasag ng pinggan sa kabaong
upang mapahinto ang susunod
nakamatayan o walang susunod sa
kanilang mamamatay.
- Pagtangon – ang mga nagbabantay
ay hindi matutulog dahil maaaring
dumating ang masamang kaluluwa
at palitan ang patay.
RELIHIYON
- Naniniwala sila sa isang Magbabaya.
- Sila ay mga nomadic na tao.
- Sinasamba nila ang mga lugar at
bagay na pinagkukuhanan nila ng
pagkain.
- Naniniwala silang ang buwan o ang
araw ay tahanan ng manlilikha nila.
RITWAL AT PAGDIRIWANG
- Pagdidiwatahan - nanalangin sila
tuwing full-moon.
- Moon- prayer - isang dasal na
pasalita na may kasamang tugtog at
sayaw ng mga katutubo.
- Bakayag – pagdiriwang para sa
kaluluwa ng namatay pagkatapos ng
libing.
IBA PA NILANG PANINIWALA
- Ang napakapulang bahaghari ay
nanga - ngahulugan ng kamatayan.
- Ang lindol ay pinaniniwalaang dahil
sa isang higanteng ahas.
- Ang kulog at kidlat ay ang galit ni
Magbabaya.
PAMAHALAAN
- Ginagalang ang mga asawa ng isang
lalaking lider sa pamayanan ng mga
Mamanwa.
- Ang pagiging lider ay hindi
namamana bagkus ay
pinagsusumikapan.
- Maaaring maging lider ang isang
babae.
MUSLIM SA MINDANAO
Yakan
 Isang grupong etniko sa katimugan
ng Pilipinas.
 Pangunahing pangkat ng mga
Muslim na nasa Basilan.
 Tinukoy ng mga Kastila ang mga
Yakan bilang Sameacas o itinuring
ang mga taong ito bilang "mahirap
lapitan" at kung minsan ay mga
taong mapusok na nakatira sa mga
burol.
Lokasyon
Basilan- isang pulo na nasa timog ng
lalawigan ng Zamboanga sa Mindanao,
Philippines.
Katangian ng mga Yakan
 Ang mga Yakan ay mayroong
tampok na mga katangian na mula
sa mga Malay.
 Maliit ang balangkas ng kanilang
pangangatawan.
 Kayumangging balat.
 Singkit na mga mata.
 Maiitim na mga buhok.
Kultura
Babaeng Yakan
 Kilala bilang pinakamahuhusay na
manghahabi sa Pilipinas at sa buong
Timog Silangang Asya.
Lalaking Yakan
 Magsasaka, sila ay naninirahan sa
mabundok na rehiyon sa loob ng
Basilan.
Mga PAMAHIIN, PANINIWALA at
RITWAL
 Imam - isa na nangunguna sa
mga mananamba ng Muslim sa
pagdarasal.
 Quran - ang banal na aklat ng
relihiyong Islam.
 Tawal – panalangin (prayer).
 Kah Dayang - circumciser.
 Pagtimbang - weighing ritual.
 Pagtamat - Quranic graduation
ceremony.
 Pag-islam – circumcision.
Ang pagsusuot ng anting-anting sa
balakang (hips) ng mga kabataang
babae.
KASAL
Pangantin Dende – bride.
Pangantin Lella – groom.
 Tatlong araw bago ang kasal, ay
hindi pwedeng magpakita ang lalaki
sa babae dahil pinaniniwalaang
nagdudulot ito ng kamalasan o hindi
pagtuloy ng kasal.
KAMATAYAN
 Ang pagkamatay na nakapikit ay
nangangahulugan ng mapayapang
paglalayag patungo sa kabilang
buhay.
 Samantalang ang pagkamatay na
nakadilat ang mga mata ay
nangangahulugan ng malas.
 4 kamatayan ritwal: paghuhugas ng
katawan, pagbabalot, tawal (prayer),
libing.
ANG MGA MERANAW
 Ang mga Meranaw o Maranao ay
mga muslim na naninirahan sa
Lanao na nasa kapaligiran ng
lawa ng lanao.
 “Ranao” ang Orihinal na
tawag sa lalawigan ng Lanao na
may kahulugang “Lawa o Lanaw”
at Maranaw o Meranaw ang
tawag sa mga naninirahan doon.
"Perspective on Maranao Society"
ni Casan Alonto (1974) - "Bantugan
o Darangan" . Pinangunahan ni
"Butuanon Kalinan" na buhat sa
 dakong silangan na tinatawag na
"Bombaran".
Mayo 22, 1959 - nahati sa dalawa
ang Lanao (Lanao del sur at Lanao
del norte) Batas Republika 2228.
Tatlong uri ng mga Meranaw:
 Namanang artistokrasya
(Malaibangsa)
 Malalaya (Pegawid)
 Mga alipin
 Ang nakakapag-ugnay sa lahat ng
Meranaw ay ang tinatawag nilang
"Adat at Taritib".
 Hindi magiging buo ang tungkol sa
Meranaw kung hindi babanggitin
ang "Maratabat o Amor Propio"
Tradisyon
Pag-aasawa
Poligamya - maaaring mag-asawa ng
higit sa ang lalaking Meranaw
Traditional na sayaw
Singkil - sayaw sa kasingkil, o sayao sa
kasingkil ay isang sikat na sayaw ng mga
Maranao.
Traditional na desinyo
Okir- ay mga disenyong maraming
pakurba-kurba na ginagawa ng mga
Maranao at Tausug ng Mindanao.
Tradisyonal na paglibing sa bangkay
Kailangan na sa loob ng 24 oras ay
mailibing na ang bangkay
Ritwal ng mga Meranaw
 Kadaolat sa Miyatay - Sinasagawa
ang ritwal na ito sa ikapitong araw
ng pagkamatay ng isang maranao.
 Kapangamamai sa tonong -
Pamamaraan ng pagtawag
sa mga espiritu ng kalikasan.
Pamahiin sa panaginip
1. Kung mananaginip kang ikaw ay
kinagat ng isang asong pula iyon ay
nangangahulugang malapit kanang
makapag-asawa at ang magiging
kapalad mo'y mayaman ngunit kung itim
na aso, ang magiging kapalad mo ay
alipin.
2. Kung mananaginip ka ng ikaw ay
lumalangoy sa malamig na dagat na
maitim ang tubig, nangangahulugan na
magkakasakit ka nang malubha.
3. Kung mapanaginip mong tumatai ka
ay nangangahulugang mawawalan ka ng
isang napakahalagang gamit.
4. Kung nanaginip ka na ang isa sa mga
ngipin mo ay naalis, nangangahulugan
na mamamatay ang isa sa mga
magulang mo.
5. Kung nanaginip ka nang walang damit
ang isang tao na kilala o kaibigan mo,
nangangahulugan na siya ay
magkakasakit nang malubha at mahirap
gamutin.
6. Kung nanaginip ka na ang kaibigan mo
ay mamamatay at pagkatapos ay sinabi
mo agad ito sa kanya, magiging totoo na
mamamatay siya o isang kamag-anak
mo ang mamamatay
7. Kung nanaginip ka na lumilipad ka,
isang mahalagang pangarap mo ay
malapit mo nang makamtan.
8. Kung nanaginip ka na ikaw ay nasa
magandang ayos o kalagayan, hindi
magtatagal at magkakasakit ka.
9. Kung ang isang buntis na nanaginip na
nasa palad niya ang isang bituin, ang
magiging anak niya aytatanghaling
reyna.
10. Kung nanaginip ka na ikaw ay
kinagat ng linta, ito'y nangangahulugan
na may isang taong magsasamantala sa
iyo.
Iba pang pamahiin ng mga Meranaw
 Inikadowa- Ang mga Meranaw
ay naniniwala na nauuri sa
dalawa ang tao. Ito ay ang hindi
nakikitang tao at ang ikalawa ay
ang mga nakikitang tao.
 Kapamangangai sa Tonong- Ito'y
pag-anyaya sa mga ispiritung
tinatawag na tonong
Kahulugan ng mga pangyayari nagawa
ng kalikasan
Lindol
Kulog at kidlat
Malakas na ulan at baha
Wika ng Meranaw
 Ang wika ng Meranaw ay
Maranaw.
Kilala ito dahil sa tono nitong matigas na
diin at tono nito.
Maguindanaon
Maguindanao, also spelled Magindanao
or Magindanaw, also called
Maguindanaon.
Lokasyon
Ang mga Maguindanaon ay nakatira sa
timog-silangang bahagi ng Mindanao.
Pinagmulan
Ang dalawang Magkapatid
• Tambunaway at Mamalu
• Maginged tano sa danao na ang
kahulugan ay "tumira tayo sa palibot ng
lawa."
• maginged ay nangangaahulugang,
"ang mga nakatira o titira" ang salitang
danao naman ay nangangahulugang
"lawa"
• tinatawag ang mga Maguindanaon na
"mga tao sa binabahang kapatagan"
• Midsanao!" na ang ibig sabihin ay,
"Napakalaking baha!”.
Shariff Muhammed Kabungsuwan
 ang unang Sultan ng
Maguindanao.
 Tubong Johore sa Maritime
Southeast Asia.
 ipinangaral niya ang Islam sa
mga katutubong tribo sa paligid
ng rehiyon.
Pagkain
 Bigas at sago.
 Mais at kamoteng kahoy
(taghirap).
 Kumakain din sila ng manok,
gulay, prutas, at isda.
 Espesyal na pagkain - tulad
ng putok, amik, panialam,
dudol, inti, pill, balabed, at
marami pang iba.
Sikat sa Paggawa
Gawang metal ang espada espada at
gongs
• iskultor o manlililok
• paghahabi or pagtatahi Filipino, Cebuano, at
Ingles.
Tradisyon
Pabpagubad (healing), Puwasa
(fasting), Hariraya Puwasa (breaking
of fast), Mauludin Nabi (birth of
Prophet Muhammad), Amon Jadid
(Muslim New Year) and other
occasions. Kanduli (thanksgiving) is
an imporatant occasion among
Maguindanaos of Bagumbayan.
Kasal
• Gaya ng ibang Islam ang mga lalaki
ay nagbibigay ng dowry sa pamilya
ng babae bago sila maikasal.
Kaugalian na ritwal sa patay
• Pagkatapos itong paliguan ay
ibinabalot ang katawan ng patay sa
isang putting tela na tinatawag na
“kafan”.
Paniniwala
- higante na si Legasi
- Talabusaw na ang kalahati ay
tao at ang kalahati ay
kabayo.
- busaw o asuwang na hindi rin
nakikita.
- Mantiyanak.
- tonong ang hindi nakikitang
ispiritu.
Dalawang uri ng tonong
- Saytan(masama)
- Jinn (hindi masama)
Wika
 Maguindanaw ang tawag
sa wika ng mga
Maguindanaon.
Marunong din silang mag