თავი 10.

მეცნიერებატევადი პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის შეფასების

მეთოდი

ამ თავში განხილულია:
10.1. ახალი საქონლის კონკურენტუნარიანობის შეფასება
10.2 ინოვაციური პარამეტრების დადგენა ექსპერტული მეთოდის საფუძველზე

10.1. ახალი საქონლის კონკურენტუნარიანობის შეფასება

საწარმოს კონკურენტული პოზიციის ანალიზი ბაზარზე გულისხმობს არა

მხოლოდ მისი ძლიერი და სუსტი მხარეების გარკვევას, არამედ იმ ფაქტორების
შეფასებას, რომლებიც ამა თუ იმ ხარისხით გავლენას ახდენენ მყიდველების
დამოკიდებულებაზე საწარმოს მიმართ. ფაქტორი არის მთავარი რესურსი, რომელიც
გავლენას ახდენს წარმოების, ეკონომიკური საქმიანობის შედეგზე.
დარგში ანალოგიური პროდუქტის მწარმოებელი ახალი კონკურენტების
გაჩენას ეღობება შემდეგი ფაქტორები:
 ტრადიციული მწარმოებლის მიერ საქონლის საპატენტო დაცვა;
 ახალი მწარმოებლისათვის წარმოების გაზრდილი მასშტაბით შემოსვლა
ბაზარზე, რაც ბევრ დანახარჯებთან და რისკთანაა დაკავშირებული;
 ძველი ფირმების მყარი იმიჯის არსებობა ბაზარზე;
 ძველი და ახალი მწარმოებლის საქონელთა ტექნიკური სისტემების
შეუთავსებლობა.
სრულმასშტაბურ საბაზრო ურთიერთობებზე გადასვლასთან ერთად იცვლება
საქონელმწარმოებელთა საქმიანობის შეფასების კრიტერიუმები. უპირატესობა
ენიჭება პოტენციური მომხმარებლის მოთხოვნების დამაკმაყოფილებელ
მახასიათებლებს. ფირმის წარმატებისათვის ბაზარზე მთავარ პირობას წარმოადგენს
მისი პროდუქციის კონკურენტუნარიანობა.
კონკურენტუნარიანობა განისაზღვრება როგორც მომავალში კონკურენტულ
ბაზარზე საქონლის ეკონომიკურად ხელსაყრელი რეალიზაციის უნარი. არსებობს
კონკურენტუნარიანობის განსაზღვრის ვიწრო და ფართო გაგება. პირველის
თანახმად, სიახლის კონკურენტუნარიანობა განისაზღვრება მისი ტექნიკურ-
საექსპლუატაციო პარამეტრებით, ხარისხით. ფართო გაგებით, სიახლის ზოგადი
კონკურენტუნარიანობა, მისი ხარისხის გარდა, განისაზღვრება ფირმის საქონლის
მარკეტინგული შესაძლებლობებითაც, რომელთაც მიეკუთვნება:
 სიახლეზე კონკურენტუნარიანი ფასის დაწესების შესაძლებლობა;
 ფირმის გამსაღებლური ქსელის შექმნა და ასევე საიმედოდ და სასწრაფოდ
საქონლის მიწოდების უზრუნველყოფა;
 სიახლის გაყიდვის შემდგომი სერვისის მოცულობა და ხარისხი;
 სიახლის რეკლამირების ხარჯები.
მეცნიერებატევადი პროდუქციის შეფასების მეთოდიკა შემდგომში
მდგომარეობს:
  კონკურენტუნარიანობა უნდა შეფასდეს საქონლის დამუშავებისას ტექნიკური
ფორმირების სტადიაზე;
 საქონლის კონკურენტუნარიანობის საფუძველს წარმოადგენს იდეალური
სამომხმარებლო მოდელის შექმნა, რომელიც აკმაყოფილებს პერსპექტიულ
მოთხოვნებს;
 სიახლის ტექნიკურ-ეკონომიკური პარამეტრების დონე უნდა შეფასდეს
სავარაუდო კონკურენტების პროდუქციის ტექნიკურ-საექსპლუატაციო
დონესთან მიმართებაში;
 კონკურენტუნარიანობის შეფასებისათვის შერჩეული პარამეტრები უნდა
შეფასდეს დანიშნულების მიხედვით.
მომხმარებლის მოთხოვნილებების დამაკმაყოფილებელი ინოვაციური
პროდუქტის შესაქმნელად საჭიროა ინფორმაციის შეგროვება.
კონკურენტუნარიანობის ფაქტორები არის კომპანიების საწარმოო–
ეკონომიკური საქმიანობის პროცესებისა და საზოგადოების სოციალურ-
ეკონომიკური ცხოვრების გამოვლენა, რაც იწვევს წარმოების ხარჯების
აბსოლუტური და ფარდობითი ღირებულების ცვლილებას და რის შედეგად,
იცვლება საწარმოს კონკურენტუნარიანობის დონე.
სამეცნიერო–ტექნიკური დონე და წარმოების ტექნოლოგიის სრულყოფის
ხარისხი, უახლესი გამოგონებებისა და აღმოჩენების გამოყენება, წარმოების
ავტომატიზაციის თანამედროვე საშუალებების დანერგვა დიდ გავლენას ახდენს
საწარმოს კონკურენტუნარიანობის დონეზე.
ბაზარზე საინვესტიციო პროექტების ეფექტურობის ანალიზი კონკურენტული
პოზიციები მოიცავს იმ ფაქტორების გარკვევას, რომლებიც ახდენენ გავლენას
მყიდველების დამოკიდებულებაზე საწარმოსა და მის პროდუქტებზე და შედეგად
ფირმის წილის ცვლილება გაყიდვებში კონკრეტულ ბაზარზე: ქვეყანა, დარგი ან
მსოფლიო სასაქონლო ბაზარი. ეს ფაქტორები შეიძლება ჩამოყალიბდეს
შემდეგნაირად:
1) კომერციული პირობები: კომპანიის შესაძლებლობაა მომხმარებელს
მიაწოდოს სამომხმარებლო ან კომერციული სესხები, ფასდაკლება საპრეისკურანტო
ფასებზე, ფასდაკლება პროდუქციის დაბრუნებისას; კომპანია, რომელმაც გამოიყენა
თავისი ეკონომიკური რესურსი; საქონელგაცვლის (ბარტერული) დასრულების
გაფორმების შესაძლებლობა;
2) გაყიდვების ქსელის ორგანიზება: მაღაზიების ქსელის ადგილმდებარეობა,
სუპერმარკეტები, მათი ხელმისაწვდომობა მყიდველთა ფართო ფენისათვის;
პროდუქციის დემონსტრირება/ჩვენების ჩატარება გამოფენებსა და ბაზრობებზე;
სარეკლამო კამპანიების ეფექტურობა, „საზოგადოებასთან ურთიერთობის“ (პაბლიკ
რილეიშნზ) საშუალებების გამოყენება;
3) პროდუქციის ტექნიკური მომსახურების ორგანიზება: გაწეული
მომსახურების მოცულობა, გარანტიის შეკეთების პირობები, გარანტიის შემდგომი
მომსახურების ღირებულება და სხვა;
4) მომხმარებელთა მიერ კომპანიის აღქმა, მისი ავტორიტეტი და რეპუტაცია,
პოტენციური მყიდველების ინფორმირება კომპანიის, მისი პროდუქციის
ასორტიმენტისა და მომსახურების შესახებ; ფირმის გავლენა მყიდველების
ყურადღების მიქცევის მიზნით მის პროდუქტებზე; მყიდველთა აზრის გამოკითხვა.
5) ბაზარზე კონიუნქტურის განვითარების ტენდენციების ზემოქმედება
კომპანიის პოზიციაზე.
საქონელმწარმოებელი ფირმების კონკურენტუნარიანობის დონე დიდწილად
განისაზღვრება იმით, თუ რა პროდუქტებით ვაჭრობენ ისინი, სად და როგორ
მოიხმარენ მას. ფირმის კონკურენტული პოზიცია ბაზარზე ასევე დამოკიდებულია
სახელმწიფოს მხრიდან იმ მხარდაჭერასა და დახმარებაზე, საკრედიტო გარანტიების,
დაზღვევის, გადასახადებისგან გათავისუფლების, საექსპორტო სუბსიდიების
უზრუნველყოფის, ბაზრის კონიუნქტურის მდგომარეობის შესახებ და ა.შ.
საექსპორტო საქონლის კონკურენტუნარიანობის შეფასებისას აუცილებელია
გავითვალისწინოთ ისეთი შემაფერხებელი ფაქტორები, როგორიცაა:
 ტექნიკური და ეკონომიკური ინფორმაციის ნაკლებობა, ვინაიდან
მწარმოებლები ძირითადად კონკურენტების ბროშურებსა და კატალოგებს
იყენებენ;
 შეკვეთები ხანგრძლივი ვადები და ხშირი ჩავარდნები მის შესრულებაში;
 უცხოელ მომხმარებლებთან საკმარისად განვითარებული საქონლის
გასაღების ქსელების არქონა;
 კონკურენტების მიერ მოხმარების ხარჯების დონის არაობიექტური
შეფასება და ა.შ.
მწარმოებლის პოზიციის შესახებ პროდუქტის შეფასების მიდგომა
ტრადიციულია და გამოხატავს, პირველ რიგში, გაყიდვების სტრატეგიას, მათი
უპირობო მომგებიანობის მიღწევას. ამავე დროს, გამყიდველებმა აუცილებლად უნდა
გამოიყენონ თავიანთი საქონლის კონკურენტუნარიანობის შეფასება მყიდველების
თვალსაზრისით, როგორც საბაზრო კონკურენციის პირობებში მათი მუშაობის ერთ -
ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პირობა.
შეფასებები მოიცავს:
ეკონომიკური პოტენციალი და ეკონომიკის ზრდის ტემპები;
მეცნიერებისა და ტექნოლოგიის განვითარების დონე;
შრომის საერთაშორისო დანაწილებაში მონაწილეობა;
შიდა ბაზრის დინამიურობა და ტევადობა;
სოციალურ-ეკონომიკური და შიდა პოლიტიკური მდგომარეობა;
ფინანსური სისტემის მოქნილობა;
ეკონომიკის სახელმწიფო რეგულირება;
შრომითი და მატერიალური რესურსების უზრუნველყოფა და
რესურსების კვალიფიკაციის დონე.
ნებისმიერი დამოუკიდებელი საწარმოს ან ფირმის კომერციული საქმიანობის
სფეროში წარმატების ძირითადი საკვანძო მომენტებია:
 ბაზარზე სტაბილური ფინანსური პოზიციის მოპოვება; მოწინავე
ტექნოლოგიის ხელმისაწვდომობა და საკუთარი სამეცნიერო–კვლევითი და
საცდელ–საკონსტრუქტორო სამუშაოების მაღალი პოტენციალი;
  მარკეტინგული კვლევის ჩატარებისა და ეფექტურად გამოყენების უნარი;
გაყიდული საქონლის ხარისხისა და ფასის შეცვლის (მანევრირების) უნარი,
მთელი რიგი მომსახურების გაწევით, მათ შორის: ინჟინერინგული,
საკონსულტაციო, ტექნიკური და სატრანსპორტო მომსახურების,
კავშირგაბმულობის, საშუამავლო რგოლები და სხვათა ჩათვლით;
 მიწოდებისა და გაყიდვების საკუთარი ქსელის ხელმისაწვდომობა,
რომელსაც ემსახურება გამოცდილი სპეციალისტები; ეფექტური სარეკლამო
და საზოგადოებასთან ურთიერთობის სისტემების დანერგვა;
 კონკურენტი-ფირმების ძლიერი და სუსტი მხარეების ანალიზი, ობიექტური
ინფორმაციის საფუძველზე.
კონკურენტუნარიანი პროდუქციის გამოშვებით, მწარმოებელი იკავებს მყარ
ადგილს ბაზარზე. წარმოებული საქონლის კონკურენტუნარიანობისთვის ბრძოლაში
იგი გამოიყენება ფასების მეთოდებთან და არასაფასო მეთოდებთან ერთად.
გამოვლენილი საქონლის კონიუნქტურაში, ბაზრის ცვლილებების
იდენტიფიკაციის საფუძველზე ხდება საქონლის იმ ჯგუფების შერჩევა, რომლებიც
უფრო მეტად შეესაბამება მომხმარებლის მოთხოვნილებებს.
შემდგომში, მნიშვნელოვანია ახალი კონკურენტი–პროდუქტების ბაზარზე
გამოსვლის პროგნოზები. ამავე დროს, გამოირჩევა ის სიახლეები, რომელთა
გაყიდვის ალბათობა აშკარაა და რაც გამოიწვევს კონკურენციას კონკურენტებს
შორის. ამის შემდეგ ფორმირდება ტექნიკური მოთხოვნები ახალი საქონლის
შესაბამის მაჩვენებლებზე. დასასრულს, შეფასების შედეგები დგინდება ახალი
პროდუქტის პარამეტრებისა (მაჩვენებლების) და იმ ტექნოლოგიების შესაბამისობა,
რომელთა გარეშეც შეუძლებელია ახალი პროდუქტის გამოშვება.
კონკურენტებთან შედარებით საბაზრო პოზიციების მოპოვების მთავარი
პუნქტია წარმოებული საქონლის დროული განახლება, ახალი ტიპის პროდუქციის
მომზადება და ორგანიზება. დღევანდელ მსოფლიოში, ახალი პროდუქტების შექმნა
და წარმოება გადამწყვეტია საწარმოს კეთილდღეობისთვის.
სტატისტიკური მონაცემების თანახმად, ახალი პროდუქტების შემუშავების
შემდეგ, მისი გაყიდვების ზრდის ტემპი დაახლოებით ორჯერ აღემატება
კონკურენტების მიერ წარმოებულ პროდუქტებს. ახალი პროდუქციის გამოშვებით
და შემოთავაზებული პროდუქციის ასორტიმენტის გაფართოებით, ფირმები
ცდილობენ შეამცირონ ერთ პროდუქტზე დამოკიდებულება, რამაც ნებისმიერ დროს
შეიძლება გამოიწვიოს ზოგიერთი ფირმის გაკოტრება, ბაზრის არაპროგნოზირებადი
ცვლილებების გათვალისწინებით.
პროდუქციის ხარისხი და მოხმარების ფასი არის მნიშვნელოვანი და მთავარი,
მაგრამ არა კონკურენციის ერთადერთი ფაქტორი; ეს არ არის საკმარისი იმისათვის,
რომ შეიზღუდოს შეფასების დონეზე კონკურენტუნარიანობის პროდუქტის ბაზარზე;
ბაზარზე აქტიური მდგომარეობის ფორმირება და იმიჯის მოპოვება, ვლინდება
მიწოდებასა და მოთხოვნას შორის მდგომარეობაზე (კერძოდ: მყიდველების
დაკრედიტება, სავაჭრო ქსელის განვითარება, სარეკლამო საქმიანობა და სხვა). ამავე
დროს, ყურადღება უნდა გავამახვილოთ იმ ფაქტზე, რომ პროდუქტის ხარისხი არის
მთავარი კონკურენტუნარიანი ფაქტორი.
გაყიდვებისა და მოხმარების ფასის (გაყიდვის ფასი და სამომხმარებლო
ხარჯები), ასევე ხარისხისა და მოხმარების ფასის ერთდროული გაუმჯობესების
მიღწევა შესაძლებელია სისტემის ორგანიზების მართვის კონტექსტში, რომელიც
ცნობილია როგორც „ხარისხის უნივერსალური მართვა“.
თუ ხარისხი გაგებულია, როგორც მომხმარებლისათვის აუცილებელი
პროდუქტის ელემენტების და თვისებების ერთობლიობა, მაშინ ფასი ფართო
გაგებით არის გაგებული, როგორც ყველა სუბიექტური ან ობიექტური ხარჯი,
რომელიც დაკავშირებულია პროდუქტის-ხარისხის მატარებელი შეძენასთან. ფასი
შეიძლება ანაზღაურდეს ნაღდი ან უნაღდო ანგარიშსწორებით მყიდველის
ნებისმიერი სხვა ხარჯების ფორმით.
მარკეტინგული კვლევის ჩატარება კონკურენტულ ბრძოლაში საწარმოს
პოზიციისა და მისი ინდივიდუალური პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის
შესახებ არის ინფორმაციის შეგროვება და ანალიზი, რომელიც აუცილებელია
კონკურენტული სტრატეგიების შესარჩევად. ამ უკანასკნელის არჩევანი
განისაზღვრება შემდეგი ორი პრობლემების კვლევების შედეგებით. პირველ რიგში,
აუცილებელია დავადგინოთ მოცემული დარგის გრძელვადიანი მიმზიდველობა.
მეორე, საჭიროა დადგინდეს კომპანიისა და მის მიერ წარმოებული პროდუქტების
კონკურენტული პოზიცია დარგის სხვა საწარმოებთან შედარებით.
ნახაზი 10.1 ასახავს ხუთ კონკურენტულ ძალას, რომლებიც განსაზღვრავენ
ინდუსტრიის მიმზიდველობას და მოცემული ფირმის პოზიციას ამ ინდუსტრიაში
კონკურენციაში

კონკურენტები დარგში
კონკურენცია მოქმედ ფირმებს შორის

პოტენციური კონკურენტები ახალი კონკურენტების ჩამოსვლის

საფრთხე

კლიენტები კლიენტების გარიგების უნარი

შემცვლელები შემცვლელების გამოვლენა

მომწოდებლები მომწოდებლების გარიგების უნარი

ნახაზი 10.1 კონკურენციის კონცეფცია

 პროდუქტის ბაზარზე დანერგვის საწყისი პირობები მოიცავს პროდუქტის
კონკურენტუნარიანობის ანალიზს. პროდუქციის კონკურენტუნარიანობა ფასდება
ორი კრიტერიუმის საფუძველზე: მოხმარების მომგებიანი ეფექტი (სასარგებლო
ეფექტი) და მოხმარების ფასი (სამომხმარებლო ღირებულება).
პროდუქტის სასარგებლო ეფექტი გამოიყენება ხარისხის კომპლექსური
მაჩვენებლები:
 გარკვეული შეზღუდვების პირობებში, პროდუქტის მიერ დაკავებული ბაზრის
წილი ფუნქციურად დამოკიდებულია მის კონკურენტუნარიანობაზე;
 პროდუქციის კონკურენტუნარიანობა დაკავშირებულია ამ პროდუქტებიდან
მიღებულ მოგებასთან;
 ხარისხი არის „მთავარი კონკურენტუნარიანი ფაქტორი“.
განსაზღვრებიდან გამომდინარე, პროდუქტის ხარისხი ახასიათებს მის
კონკურენტუნარიანობას და ფასდება სამომხმარებლო პარამეტრებით:
მარეგულირებელი (რეგულირდება კანონით: ტოქსიკურობა,
ხანძარსაწინააღმდეგო და სხვა);
შესადარებელი ან „მძიმე“ (გაზომვადი: მწარმოებლურობა, ენერგიის
მოხმარების დონე, ზომები და სხვა);
„რბილი“ (შეფასებულია ექსპერტების მიერ წერტილოვანი შეფასების მეთოდის
გამოყენებით: დიზაინის დონე, გამოყენების სიმარტივე,
რემონტისუნარიანობა, და ა.შ.).
დინამიური გარე გარემოს და მზარდი მომხმარებლის მოთხოვნილებების
გათვალისწინებით, პროდუქციის მუდმივად გაუმჯობესებისა და ასორტიმენტის
გაფართოების ამოცანა განსაკუთრებით აქტუალური ხდება. ახალი პროდუქტის
შემუშავებისას საჭიროა ყურადღებით შეფასდეს მოთხოვნა პროდუქტის სხვადასხვა
თვისებებზე: 1) ფიზიკური: ტექნიკური პარამეტრები, გემო, წონა, ძალა, ფორმა, ფერი,
სუნი; 2) სიმბოლური: სტატუსი, პრესტიჟი, კლასი; 3) ესთეტიკური: სტილი, კლასი,
სილამაზე, მოხდენილობა; 4) დამატებითი: მონტაჟი, მორგება (კორექტირება),
რემონტი, გაცვლის უფლება, ლიკვიდურობა და ა.შ.
მომხმარებელთა მზარდი მოთხოვნილებებით, ესთეტიკური, სიმბოლური და
დამატებითი თვისებები სულ უფრო მნიშვნელოვანი ხდება. ამავდროულად,
სამომხმარებლო ბაზრების განვითარებასთან ერთად, მყიდველების მგრძნობელობა
ფასისადმი და მწარმოებლების კონცენტრაცია საქონლის თვისებებზე, რათა
შემცირდეს წარმოების ხარჯები და საქონლის დიფერენციაცია მოთხოვნილებების
შესაბამისად. სამომხმარებლო და წარმოების ხარჯები იზრდება (ნახ. 10.1).
კონკურენტუნარიანობის შესაფასებლად გამოიყენება ინდიკატორების სისტემა,
რომელიც შედგება ბაზრის მდგომარეობის ინდიკატორებისგან.
ბაზრის მდგომარეობის მაჩვენებლები მოიცავს:
1. გაყიდვების ზრდის ინდექსი:
P(t )
R1(t)= (1)
P(t-1)
 სადაც, Р(t) და P(t-1) არის გაყიდვების მოცულობა t და (t-1) პერიოდებში (წლები),
შესაბამისად.

წვლ ილ ი კლ იენტ ის განვით არ ებაში

კლ იენტ ის საქმიანო ბაში შეტ ანილ ი წვლ ილ ი

საქო ნლ ისა დ ა მო მსახუ რ ების სტ ატ უსი

მაღ ალ ი ხარ ისხის პრ ო დ უქცია დ ა მო მსახურ ება

ხარ ისხიანი უსაფ რ თ ხო პრ ო დ უქცია

პრ ო დ უქტ ები , რ ო მლ ებიც აკმაყო ფ ილ ებენ მო მხმარ ებლ ის მო თ ხო ვნებს

ნახაზი 10.1 საქონლის კონკურენტული უპირატესობების დინამიკა და გაცვლის

მონაწილეების ქცევა

2. პროდუქციის გაყიდვის დონე:

V(t)
R2(t)= (2)
P(t)
სადაც, V(t) არის საწარმოს მიერ t დროს წარმოებული მომსახურების მოცულობა.
ამ მაჩვენებელს აქვს შემდეგი თვისებები.
R2(t)>1, ე.ი. სტანდარტულ სიტუაციაში, მეტის რეალიზება შეუძლებელია,
ვიდრე წარმოება. ეს მაჩვენებელი არის საწარმოს შემდგომი სტრატეგიის არჩევის
ინდიკატორი.
თუ R2(t)=1 (ან 1-თან ახლოს), უნდა დაისვას საკითხი საქონლის წარმოების
ზრდის შესახებ.
თუ R2 (t)>1 (და ერთზე მეტი), ეს მიუთითებს პრობლემასა და საწარმოს
სტრატეგიის შეცვლის აუცილებლობაზე.
3. ბაზრის გაჯერების დონე:
R3(t)= R 1(t) R 1 ¿ ¿ (3)

ეს მაჩვენებელი უფრო ზუსტად ახდენს საწარმოს ორიენტაციას წარმოების

გაზრდის აუცილებლობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას, ვიდრე
ინდიკატორი R2(t).
მოცემულ მაჩვენებელს აქვს შემდეგი თვისებები. თუ R 3(t)>1, მაშინ კომპანიას
ცნობილი ალბათობით და სხვა თანაბარი პირობებით, შეუძლია გააფართოვოს
თავისი გაყიდვები ბაზარზე; წინააღმდეგ შემთხვევაში, საჭიროა უფრო ფრთხილი
მიდგომა და სპეციალური მოთხოვნის კვლევა.
ღირებულება R3(t)>1 უზრუნველყოფილი იქნება გაყიდვების მოცულობის
რეგულარული ზრდით და პროდუქტების ან მომსახურების გაყიდვების წინასწარ
განსაზღვრული დონით.
4. მარკეტინგის ეფექტურობა:
P(t )
R2(t)= (4)
Zm(t)
სადაც, P(t) არის გაყიდვების მოცულობა მეათე პერიოდში; Zm(t) - მარკეტინგული
ხარჯები. ეს მაჩვენებელი ახასიათებს „ანაზღაურების“ რაოდენობას (რეალიზაციის
ოდენობა) მარკეტინგული ხარჯების ერთეულზე. რაც უფრო მაღალია R 2, მით უფრო
ეფექტურია მარკეტინგი. გაითვალისწინეთ, რომ მცირე დროის ინტერვალით t (დღე,
კვირა, თვე), აუცილებელია შემოვიღოთ t, რომელიც ასახავს ბაზრის რეაგირების
დროს (რეაქციას) მიმდინარე მოვლენებზე. ამ შემთხვევაში, ფორმულა (4.4)
შეიცვლება შემდეგნაირად:
P(t )
R2(t)= (5)
Zm(t -1 )

5. წინააღმდეგობის ინდექსი ბაზარზე:

1
R3(t)= (6)
R 2 (t)
ცხადია, რომ ეს მაჩვენებელი R2 მაჩვენებლის საპირისპიროა; იგი ასახავს საშუალო
მარკეტინგულ ღირებულებას, რომელიც საჭიროა პროდუქტის ერთეულის
გასაყიდად. რაც უფრო მაღალია R3(t), მით უფრო რთულია პროდუქტის
(მომსახურების) პოპულარიზაცია ბაზარზე და უფრო მეტი ხარჯები იქნება საჭირო
ამისთვის.
ბაზარზე პროდუქტის კონკურენტუნარიანობის დონის დასადგენად სხვა მსგავს
პროდუქტებთან შედარებით, აუცილებელია კონკურენტუნარიანობის ინტეგრალური
მაჩვენებლის განსაზღვრა. ამისათვის პროდუქტის თითოეულ მახასიათებელს
ენიჭება წონის კოეფიციენტი, რომელიც განსაზღვრავს ამ კრიტერიუმის
მნიშვნელობას მომხმარებლისთვის, ხოლო ინდექსების ჯამი არ უნდა აღემატებოდეს
ერთს. ამის შემდეგ, ახალი პროდუქტის მახასიათებლების საცნობარო
მნიშვნელობებთან შესადარებლად, გაანგარიშება ხორციელდება ფორმულის
მიხედვით:
n
J¿ ∑ aiji (7)
❑

k=0

სადაც, J არის პროდუქტის კონკურენტუნარიანობის დონის საბოლოო შეფასება, ai

არის i- ე პარამეტრის შეწონილი კოეფიციენტი, Ji არის პარამეტრული ინდექსი.
Pi
J= (8)
Pi 0
 სადაც Pi არის განსახილველი პროდუქტის სამომხმარებლო თვისებების
რაოდენობრივი შეფასება, Pi0 არის საცნობარო პარამეტრის რაოდენობრივი შეფასება
მითითებული ფორმულა გამოიყენება იმ შემთხვევაში, თუ მოცემული პარამეტრი
უკეთესია მომხმარებლისთვის, უფრო დიდია მისი ღირებულება; თუ პირიქით:
ყველაზე მცირე მნიშვნელობა არის საუკეთესო, მაშინ გამოიყენება ფორმულა:

Pi0
J= (9)
Pi
თუ შედეგად მიღებული კომპოზიციური ინდექსი ერთზე მეტია, მაშინ ახალი
პროდუქტი (ინოვაციური პროდუქტი) უფრო კონკურენტუნარიანია ბაზარზე
ნიშნულთან შედარებით; თუ ინდექსი ერთზე ნაკლებია, ახალი პროდუქტი
ჩამორჩება საცნობარო პროდუქტს.

10.2. ინოვაციური პარამეტრების დადგენა ექსპერტული მეთოდის საფუძველზე

ექსპერტული მეთოდი სრულდება სპეციალისტთა საექსპერტო ჯგუფის მიერ

კოლექტიურ შეხედულებათა დამუშავებაში. ინოვაციური პარამეტრების
დადგენისას ძირითადად გამოვიყენეთ ექსპერტული შეფასების მეთოდი, რომლის
საშუალებითაც განვსაზღვრეთ ინოვაციის პარამეტრებს შორის ყველაზე წონადი
პარამეტრი. ვინაიდან ექსპერტთა შერჩევა საკმაოდ რთული ამოცანაა, ჯგუფის
ფორმირებისას ყურადღება გამახვილებული იქნა ექსპერტთა კომპეტენტურობასა და
ობიექტურობაზე. კერძოდ, ექსპერტთა ჯგუფი შეიძლება ფორმირებული იქნა
წამყვანი მეცნიერების, მეცნიერ-მკვლევართა მონაწილეობით, ასევე სპეციალისტე-
ბისა და კომპანიათა ხელმძღვანელების შერჩევით, რომელთა რაოდენობა ათ
ერთეულს შეადგენს.
ვინაიდან საექსპერტო მეთოდები დაკავშირებულია მაღალკვალიფიცი-
რებული სპეციალისტების მნიშვნელოვან დანახარჯებთან, ამიტომ მიზანშეწონილია
ექსპერტთა რიცხვი (N)Nგანისაზღვროს მოცემული სანდო ალბათობითა (α) და
ცდომილებით:

t2α ・S2
N = ―― , (2.1)
ɛ2
სადაც, tα – არგუმენტია;
S - შეფასების საშუალო კვადრატული გადახრაა;
ექსპერტების რაოდენობის განსაზღვრისათვის გამოიყენება საანგარიშო მეთოდი,
რომლის თანახმად, შეფასების სიზუსტე ɛ პროპორციულია ექსპერტთა რაოდენობის
რიცხვის N კვადრატული ფესვისა ე. ი. ɛ=√N. იგი ვთქვათ, ɛ=√100 = 10.
ექსპერტთა ჯგუფთან ჩატარდა ინდივიდუალური გამოკითხვა ანკეტის
საფუძველზე, ამასთან ექსპერტები სამუშაოს ასრულებენ საექსპერტო ჯგუფის სხვა
წევრებისაგან დამოუკიდებლად. ექსპერტთა ჯგუფის მიერ ათქულიანი სისტემით
ფასდება საქონელში ინოვაციის განმსაზღვრელი წინასწარ შერჩეული ისეთი
პარამეტრები, როგორიცაა: საქონლის დამზადების ხარისხი, საქონელში სიახლის
დონე, ნაწარმის გარეგნული სახე (შეფუთვა, დიზაინი), საქონლის ფასი, რეკლამა
და საქონლის გასაღება.
თუკი განვიხილავთ ექსპერტთა შეფასების შედეგებს ვნახავთ, რომ პირველმა
ექსპერტმა პირველ პარამეტრს მიანიჭა – 10 ქულა, მეორეს – 10, მესამეს – 8,
მეოთხეს – 8, მეხუთეს – 5, მეექვსეს – 5. მეორე ექსპერტმა ამ პარამეტრებს
შესაბამისად მიანიჭა: 10, 0, 10, 10, 10, 8; მესამემ – 9.5, 9, 8, 10, 9.5, 8;
მეოთხემ – 10, 10,10, 5, 8, 7; მეხუთემ – 10, 5, 8, 10, 9, 6; მეექვსემ – 10, 6, 8, 9, 7, 6;
მეშვიდემ – 8, 5,1.5, 4, 2, 2; მერვემ – 10, 10, 10, 10, 10, 10; მეცხრემ – 9, 10, 10, 8, 10, 8;
მეათემ - 10,10, 8, 8, 5, 4 (იხილეთ ცხრილი 10.1).
ქულათა ჯამმა ექსპერტების მიხედვით შეადგინა: პირველი ექსპერტისათვის 46;
მეორესათვის 48; მესამესათვის 54; მეოთხესათვის 50; მეხუთესათვის 48;
მეექვსესათვის 46; მეშვიდესათვის 22.5; მერვესათვის 60; მეცხრესათვის 55; მეათე
ექსპერტისათვის კი - 45; პირველ პარამეტრს ექსპერტებმა შესაბამისად მიანიჭეს
შემდეგი ქულები: 10,10, 9.5, 10, 10, 10, 8, 10, 9, 10; მეორე პარამეტრს
შესაბამისად: 10, 0, 9, 10, 5, 6, 5, 10,10, 10; მესამე პარამეტრს: 8, 10, 8, 10, 8,
8, 1.5, 10, 10, 8; მეოთხე პარამეტრს: 8, 10,10, 5, 10, 9, 4, 10, 8, 8; მეხუთეს
პარამეტრს: 5, 10, 9.5, 8, 9, 7, 2, 10, 10, 5 და მეექვსე პარამეტრს შესაბამისად: 5,
8, 8, 7, 6, 6, 2, 10, 8 , 4. პირველი პარამეტრის საშუალო შეფასება 9,65-ს
შეადგენს; მეორე პარამეტრის – 7,5 და ა.შ. მომდევნო პარამეტრების შესაბამისად:
8,15; 8,2; 7,5; 6,4.

ცხრილი 10.1
ინოვაციურ პარამეტრთა შეფასების შედეგები
#
ინოვაციური ექსპერტები
პარამეტრები საშუალოs
ჯამი

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

1 დამზადების ხარისხი X1 10 10 9.5 10 10 10 8 10 9 10 96.5 9.65

2 სიახლის დონე X2 10 0 9 10 5 6 5 10 10 10 75 7.5

3 გარეგნული სახე X3 8 10 8 10 8 8 1.5 10 10 8 81.5 8.15

4 ფასი X4 8 10 10 5 10 9 4 10 8 8 82 8.2

5 რეკლამა X5 5 10 9.5 8 9 7 2 10 10 5 75.5 7.55

6 საქონლის გავრცელება X6 5 8 8 7 6 6 2 10 8 4 64 6.4

ჯამი 46 48 54 50 48 46 22.5 60 55 45
 როგორც ცხრილიდან ირკვევა, შერჩეულ ინოვაციის პარამეტრებიდან
ქულათა მაქსიმალური მნიშვნელობა 10 ქულა შვიდმა ექსპერტმა მიაკუთვნა
საქონლის დამზადების ხარისხს; ნაწარმის სიახლის დონეს ქულათა მაქსიმუმი
მინიჭებული იქნა ხუთი ექსპერტის მიერ; ნაწარმის გარეგნულ სახესა და ფასს
ქულათა მაქსიმუმი მიანიჭა ექსპერტთა ჯგუფის მხოლოდ ოთხმა წევრმა; რაც
შეეხება რეკლამას ქულათა მაქსიმუმით მხოლოდ სამჯერ იქნა შეფასებული,
საქონლის გავრცელების არეალი ქულათა მაქსიმუმით შეფასდა მხოლოდ ერთხელ.
ქულათა მინიმალური მნიშვნელობებიდან აღსანიშნავია, რომ საქონლის
დამზადების ხარისხის ყველაზე დაბალი მნიშვნელობა არის რვა ქულა; სიახლის
დონე კი, მხოლოდ ერთ შემთხვევაში არ იქნა შეფასებული, თუმცა ყველაზე
დაბალი ხუთი ქულით ის შეფასდა ორჯერ; საქონლის ფასის დაბალ ქულას
შესაბამისად შეადგენს ოთხი ქულა; ექსპერტთა მიერ ყველაზე დაბალი 1,5 ქულით
მხოლოდ ერთ შემთხვევაში შეფასებული იქნა საქონელი გარეგნული სახე, თუმცა
სხვა ექსპერტების შეფასებები მოცემულ პარამეტრზე რვა ქულაზე ნაკლები არ არის;
რაც შეეხება საქონლის რეკლამას ყველაზე დაბალი შეფასება ორი ქულა მხოლოდ
ერთი ექსპერტის მიერ მიენიჭა, საქონლის გავრცელების არეალის ყველაზე დაბალი
შეფასება ორი ბალია, რომლითაც ის მხოლოდ ერთხელ შეფასდა.
მიღებულ პარამეტრთა წონადობის გამოსათვლელადDგამოიყენება
ფორმულა:
m
Σ(Pіј :Pсј )
ј=1
a1 = __________,
m
სადაც, a1 - პარამეტრის წონადობაა;
і - პარამეტრის ნომერი;
ј - ექსპერტის ნომერი;
m - ექსპერტთა რაოდენობა ჯგუფში;
Pіј - і პარამეტრზე ј ექსპერტის მიერ მინიჭებული ქულა;
Pсј –ј ექსპერტთა მიერ პარამეტრებზე მინიჭებულ ქულათა ჯამი.
აღნიშნული ფორმულის გამოყენებით პარამეტრთა წონადობის გამოთვლის
შედეგად შესაბამისად მიიღება:
10:46+10:48+9,5:54+10:50+10:48+10:46+8:22,5+10:60+9:55+10:45
a1 =—————————____________________________ =0,214
10
როგორც მიღებული შედეგებიდან ჩანს, საქონლის დამზადების ხარისხის
წონადობის მაჩვენებელმა შეადგინა 0,214; მომდევნო პარამეტრად შეიძლება
ჩაითვალოს საქონლის ფასი, რომლის წონადობის მაჩვენებელი 0,174-ის
(а₄=0,174) ტოლია; მესამე ეტაპზე ინოვაციურ პარამეტრად გამოდის ნაწარმის
გარეგნული სახე, რომლის წონადობის მაჩვენებელი 0,166-ის (а₃=0,166) ტოლია;
მეოთხე ინოვაციურ პარამეტრად საქონელში სიახლის დონე განიხილება, რომლის
წონადობა შესაბამისად 0,161-ს (а₂=0,161) შეადგენს; რეკლამის წონადობის
კოეფიციენტი შეადგენს 0,154-ს(а₅=0,154) და საქონლის გავრცელების არეალის
წონადობა 0,131-ის (а6=0,131)ტოლია (იხილეთ ცხრილი 10.2).
როგორც ვხედავთ, ინოვაციური პარამეტრები წონადობის მიხედვით,
თითქმის ერთნაირ მნიშვნელობებს იღებენ. ამიტომ ინოვაციური პარამეტრების
მნიშვნელობათა სიზუსტისათვის სასურველია წონადობის განსაზღვრა სხვა
მეთოდითაც. კერძოდ, ინოვაციური პარამეტრების მიერ მიღებულ ქულათა
შეპირისპირებით. პარამეტრთა შეპირისპირებისათვის გამოვიყენეთ ასეთი წესი,
კერძოდ: თუკი ექსპერტის მოსაზრებით შეფასებული მოცემული ინოვაციური
პარამეტრის შეფასება აჭარბებს მეორეს, იგი შევაფასოთ ორი ქულით. თუ კი
პარამეტრების ქულათა სიდიდეები თანაბარია, მაშინ შევაფასოთ 0 ქულით და თუკი
პირველი პარამეტრის ქულა ჩამორჩება მეორეს, იგი შევაფასოთ ერთი ქულით.
ცხრილი 10.2
ინოვაციური პარამეტრების წონადობის კოეფიციენტის განსაზღვრა

N ინოვაციური პარამეტრები წონადობის კოეფიციენტი ai

1 დამზადების ხარისხი 0,214

2 სიახლის დონე 0,161

3 გარეგნული სახე 0,166

4 ფასი 0,174

5 რეკლამა 0,154

6 საქონლის გავრცელება 0,131

ინოვაციურ პარამეტრთა წონადობის 1.000

ჯამობრივი მნიშვნელობა

პარამეტრთა ასეთი შეპირისპირებითა და შეფასებით მიღებული შედეგებით

(იხილეთ ცხრილი 10.3) ნათლად ჩანს, ინოვაციურ პარამეტრთა ქულები და საშუალო
მნიშვნელობა. კერძოდ: 11 (1,1); 13 (1,3); 13 (1,3); 13 (1,3); 18 (1,8); 11 (1,1); 14 (1,4); 12
(1,2); 14 (1,4); 8(0,8); 11 (1,1); 15 (1,5); 14 (1,4); 15 (1,5); 14 (1,4).
 ცხრილი 10.3
ინოვაციურ პარამეტრთა შეპირისპირების შედეგები
N პარამეტრთა ექსპერტები ჯამი საშუალო
შეპირისპირება 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 შეფასება
1 X1 და X2 0 2 2 0 2 2 2 0 1 0 11 1.1
2 X1 და X3 2 0 2 0 2 2 2 0 1 2 13 1.3
3 X1 და X4 2 0 1 2 0 2 2 0 2 2 13 1.3
4 X1 და X5 2 0 0 2 2 2 2 0 1 2 13 1.3
5 X1 და X6 2 2 2 2 2 2 2 0 2 2 18 1.8
6 X2 და X3 2 1 2 0 1 1 2 0 0 2 11 1.1
7 X2 და X4 2 1 1 2 1 1 2 0 2 2 14 1.4
8 X2 და X5 2 1 1 2 1 1 2 0 0 2 12 1.2
9 X2 და X6 2 1 2 2 1 0 2 0 2 2 14 1.4
10 X3 და X4 0 0 1 2 1 1 1 0 2 0 8 0.8
11 X3 და X5 2 0 1 2 1 2 1 0 0 2 11 1.1
12 X3 და X6 2 2 0 2 2 2 1 0 2 2 15 1.5
13 X4 და X5 2 0 2 1 2 2 2 0 1 2 14 1.4
14 X4 და X6 2 2 2 1 2 2 2 0 0 2 15 1.5
15 X5 და X6 0 2 2 2 2 2 0 0 2 2 14 1.4
ჯამი 24 14 21 22 22 24 25 0 18 26 196 19.6

ცხრილი 10.4
ინოვაციურ პარამეტრთა წონადობები

N ინოვაციური X1 X2 X3 X4 X5 X6 ჯამი
პარამეტრები
1 X1 1.0 1.1 1.3 1.3 1.3 1.8 7.8
2 X2 0.9 1.0 1.1 1.4 1.2 1.4 7.0
3 X3 0.7 0.9 1.0 0.8 1.1 1.5 6.0
4 X4 0.7 0.6 1.2 1.0 1.4 1.5 6.4
5 X5 0.7 0.8 0.9 0.6 1.0 1.4 5.4
6 X6 0.2 0.6 0.5 0.5 0.6 1.0 3.4

თუ განვიხილავთ ვნახავთ (იხ. ცხრილი 10.4), რომ ყველაზე წონადი ჩამოთვლილ

ინოვაციურ პარამეტრებს შორის აღმოჩნდება საქონლის დამზადების ხარისხი 7,8;
მომდევნო პარამეტრს სიახლის დონის წონადობა შეადგენს – 7,0; საქონლის ფასის
წონადობა 6,4-ის ტოლია; ნაწარმის გარეგნული სახის (გაფორმება, დიზაინი)
წონადობა 6,0-ია, რეკლამა და საქონლის გავრცელების წონადობები შესაბამისად
შეადგენს 5,4-სა და 3,4-ს.
 კვლევის შედეგად მიღებული ინოვაციური პარამეტრების (In) მიხედვით
შევიმუშავეთ პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის დონის სკალა, რომელიც
ხასიათდება ინტერვალით 1–დან 10-მდე (1In10) და შედგება სამი
დონისაგან დაბალ კონკურენტუნარიანი, ინოვაციური პარამეტრით 1-დან 4
ქულამდე;
  საშუალო კონკურენტუნარიანი, ინოვაციური პარამეტრით 4-დან 7 ქულამდე;
 მაღალ კონკურენტუნარიანი, ინოვაციური პარამეტრით 7-დან 10 ქულამდე
(მსოფლიო ანალოგის პარამეტრი);
ინოვაციური პარამეტრი, კონკურენტუნარიანობის დაბალი ქულის შემთხვევაში
არ სარგებლობს მოთხოვნით ბაზარზე. პროდუქციის ინოვაციური პარამეტრი
კონკურენტუნარიანობის საშუალო ქულით სარგებლობს მოთხოვნით შიგა ბაზარზე
და პროდუქციის ინოვაციური პარამეტრი კონკურენტუნარიანობის მაღალი ქულით
შეიძლება ჩაითვალოს მსოფლიო საუკეთესო საქონელის ანალოგად, რომელსაც
შეუძლია დააკმაყოფილოს საგარეო ბაზარის მოთხოვნები.
ინოვაციური პარამეტრების მიხედვით პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის დონის
სკალა და მისი შემუშავების მეთოდიკა საშუალებას იძლევა, ზემოთ აღნიშნული
ინოვაციური პარამეტრების მეშვეობით ავაგოთ მოდელი, კერძოდ:
ინოვაციური პარამეტრების მიხედვით პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის
მრავალკუთხედის მოდელი, მიიღებს ასეთ სახეს, რომელიც ინოვაციური
პარამეტრების მნიშვნელობებიდან გამომდინარე მოიცავს სამ დონეს:
I დონე - დაბალი ინოვაციური პარამეტრის მნიშვნელობით 1-დან 4 ქულამდე;
პირველი დონის ძირითად ინოვაციურ პარამეტრებს მიეკუთვნება:
საქონლის გავრცელების არეალი.
II დონე - საშუალო ინოვაციური პარამეტრის მნიშვნელობით 4 -დან 7 ქულამდე.
მეორე დონის ძირითად ინოვაციურ პარამეტრებს მიეკუთვნება: რეკლამა;
ფასი; ნაწარმის გარეგნული სახე.
III დონე - მაღალი ინოვაციური პარამეტრის მნიშვნელობით 7 -დან 10Qქულამდე.
მესამე დონის ძირითად ინოვაციურ პარამეტრებს მიეკუთვნება:
საქონლის დამზადების ხარისხი და ნაწარმში სიახლის დონე.
კონკურენტუნარიანობის მრავალკუთხედი შეიძლება გამოვიყენოთ საქონლის
კონკურენტუნარიანობის შეფასებისას, რომლის მიხედვით ახალი საქონლის
წარმოებაში დანერგვისა და ათვისების ძირითადი მიმართულებები შეიძლება
განისაზღვროს, რაც ბაზარზე, მძაფრი კონკურენციის პირობებში კომპანიათა
წარმატებას განაპირობებს. კონკურენტუნარიანობის მრავალკუთხედი საშუალებას
იძლევა შევაფასოთ არა მხოლოდ საქონლის, არამედ საწარმოთა
კონკურენტუნარიანაობა როგორც რეგიონის, ისე ქვეყნის მიხედვითაც.