IDZ DO

PRZYKADOWY ROZDZIA
SPIS TRECI

KATALOG KSIEK
KATALOG ONLINE

Linux. Komendy
i polecenia
Autor: ukasz Sosna
ISBN: 83-7361-480-X
Format: B6, stron: 78

ZAMW DRUKOWANY KATALOG

TWJ KOSZYK
DODAJ DO KOSZYKA

CENNIK I INFORMACJE
ZAMW INFORMACJE
O NOWOCIACH
ZAMW CENNIK

CZYTELNIA
FRAGMENTY KSIEK ONLINE

Wydawnictwo Helion
ul. Chopina 6
44-100 Gliwice
tel. (32)230-98-63
e-mail: helion@helion.pl

Pierwszy kontakt z Linuksem moe by dla uytkownika Windows lekkim szokiem

bardziej skomplikowana procedura instalacyjna, zupenie inne zasady korzystania
z wielu funkcji i mnogo moliwoci konfiguracji to najczstsze rda problemw.
Jednak najwiksze kopoty sprawia praca z poleceniami i komendami.

Jeli chcesz mie zawsze pod rk przydatn cig,

signij po ksik Linux. Komendy i polecenia.
Znajdziesz w niej informacje o zastosowaniu i skadni polece systemowych.
Nauczysz si korzysta z konsoli tekstowej, poznasz polecenia pozwalajce na
zarzdzanie systemem plikw, administrowanie systemem i zarzdzanie kontami
uytkownikw i dowiesz si, jakich parametrw wymagaj poszczeglne komendy.
Szybko znajdziesz wszystkie potrzebne Ci wiadomoci.

Spis treci
Wprowadzenie do systemu Linux ........................................5
Czym jest Linux .................................................................................. 5
Dostpne dystrybucje; jak wybra odpowiedni dla siebie......... 6
Instalacja systemu ............................................................................... 7
Instalacja przy uyciu pyty CD................................................. 8
Instalacja przy uyciu dyskietki................................................. 8
Uwagi do procesu instalacji........................................................ 9

Korzystanie z komputera
pracujcego pod kontrol systemu Linux.........................11
rodowisko pracy ............................................................................. 11
Logowanie si do systemu .............................................................. 12
Logowanie si w trybie tekstowym......................................... 13
Logowanie si w trybie graficznym ........................................ 14
Bezpieczne wyczanie i restart komputera ................................. 15
Uytkownicy systemu Linux .......................................................... 16
Co znajduje si w poszczeglnych katalogach systemu ............ 17
Gdzie jest miejsce na twoje pliki .............................................. 18
Dyski i partycje w systemie ............................................................ 19
Pomoc na stronach MAN ................................................................ 20

Zarzdzanie zasobami komputera.....................................20

Pliki i katalogi w systemie............................................................... 20
Wywietlanie zawartoci katalogu ................................................ 22
Polecenie dir ................................................................................ 22
Polecenie vdir.............................................................................. 23
Polecenie ls .................................................................................. 24
Przechodzenie pomidzy katalogami............................................ 32
Tworzenie katalogw....................................................................... 34
Usuwanie katalogw........................................................................ 35
Tworzenie plikw ............................................................................. 36
Spis treci

Usuwanie plikw.............................................................................. 37
Wywietlenie zawartoci pliku....................................................... 38
Zmiana dat modyfikacji plikw i dostpu do nich ..................... 39
Kopiowanie plikw i katalogw .................................................... 42
Przenoszenie plikw i katalogw oraz zmiana ich nazwy ........ 45
Nadawanie praw dostpu do plikw i katalogw...................... 47
Tworzenie dowiza symbolicznych ...................................... 50
Tworzenie aliasw...................................................................... 51
Zmiana hasa ..................................................................................... 52
Zmiana powoki ................................................................................ 53
Uzyskiwanie informacji o typie pliku ........................................... 53
Zmiana waciciela i grupy pliku................................................... 54
Wyszukiwanie plikw i katalogw ............................................... 56
Ustalanie zajtego i wolnego miejsca na partycjach ................... 62
Ustalanie, ile miejsca zajmuje plik lub katalog ............................ 63
Polecenia more i less ........................................................................ 64
Czyszczenie terminala ............................................................... 66
Montowanie i odmontowywanie systemw plikw .................. 66
Przeczanie si na konto innego uytkownika........................... 68
Uzyskiwanie informacji o sprzcie ................................................ 69
Polecenie arch.............................................................................. 69
Polecenie uname ......................................................................... 69
Informacje o uytkowniku ........................................................ 71
Kto jest obecnie zalogowany .................................................... 72
Informacje o pamici systemowej ............................................ 72

Administrowanie systemem ................................................73

Poziom uruchomienia systemu ...................................................... 73
Demony usug ................................................................................... 74
Uruchamianie i zatrzymywanie............................................... 74
Ustawianie demonw do startu w odpowiednim trybie..... 75
Uytkownicy...................................................................................... 76
Grupy.................................................................................................. 78

Skorowidz ..............................................................................79
4

Linux. Komendy i polecenia

Zarzdzanie
zasobami komputera
Pierwsz rzecz, ktr powiniene pozna, jest zarzdzanie zasobami twojego komputera; musisz nauczy si tworzy i usuwa elementy na dysku, zmienia ich atrybuty oraz wykonywa
wiele innych czynnoci, ktre pomog ci w poruszaniu si po
strukturze katalogw i pozwol w atwy sposb dotrze do interesujcych ci plikw.

Pliki i katalogi w systemie

W Linuksie, inaczej ni w takich systemach operacyjnych jak
choby systemy z rodziny Microsoft Windows, nie jest wymagane stosowanie w nazwach plikw specjalnych rozszerze,
okrelajcych m.in. to, jaki program powinien zosta uyty do
otwarcia pliku. Zawarto pliku i program, jaki naley zastosowa do jego otwarcia, jest w Linuksie ustalana na podstawie
nagwka MIME pliku. Mimo to, jeeli z jakiegokolwiek powodu
odczuwasz potrzeb nadawania plikom rozszerze, moesz to
robi cho, jak wspomniaem, rozszerzenia te nie s konieczne,
ich stosowanie nie jest take niewskazane.
W nazwach plikw i katalogw moesz stosowa dowolne znaki
alfanumeryczne (litery i cyfry), a oprcz tego znak kropki (.),
mylnika (-) i podkrelenia (_). Z wszystkimi innymi znakami
postpuj ostronie; zazwyczaj s one zarezerwowane dla specjalnych funkcji systemu.
W nazwach plikw i katalogw moesz uywa take spacji i nie
bdzie to powodowa wikszych problemw, bdzie jednak po
Zarzdzanie zasobami komputera

C:\Andrzej\PDF\Linux. Komendy i polecenia\linuxlk-05.doc

27 kwi 04

prostu niewygodne. Komendy, w ktrych bdziesz odwoywa

si do plikw lub katalogw zawierajcych spacje bd po prostu dusze i atwiej bdzie popeni bd podczas wpisywania
nazwy pliku.
Trzeba take pamita o tym, e znak kropki nie powinien by
znakiem rozpoczynajcym nazw pliku czy katalogu. Napisaem
wprawdzie nieco wczeniej, i jego stosowanie jest dozwolone,
trzeba jednak pamita o tym niezwykle wanym zastrzeeniu;
nazwy plikw i katalogw nie powinny rozpoczyna si od znaku kropki, w kadym innym jednak miejscu moe on wystpi.
Przyczyn tego ograniczenia jest to, e w Linuksie znak kropki
na pocztku nazwy pliku jest zarezerwowany dla ukrytych plikw
i katalogw na przykad plik o nazwie .ukryty_plik bdzie
plikiem ukrytym.
Niezwykle istotna jest take wielko stosowanych przez nas
liter. W omawianym systemie wielkie i mae litery s rozpoznawane jako osobne znaki. Jeli wic tworzysz katalog lub plik,
zapamitaj, czy jego nazw wpisae wielk, czy ma liter
bdzie ci to potrzebne, kiedy bdziesz chcia si do niego w przyszoci odwoa.
Wywietlany przez system znak $ (jeli korzystasz z konta
zwykego uytkownika) # (jeeli pracujesz jako administrator systemu) jest znakiem zachty. Oto przykad
jego uycia:
[lukasz@linux /]$

Przed znakiem zachty wystpuj nazwa uytkownika i nazwa

hosta oraz cig znakw okrelajcy biec lokalizacj w systemie plikw. W tym przypadku:
uytkownikiem jest lukasz,
host, na ktrym pracujemy, to linux,
katalog, w ktrym si znajdujemy, to / (katalog gwny).
6

Linux. Komendy i polecenia

Wywietlanie zawartoci katalogu

Wywietlanie katalogw, zwane inaczej listowaniem ich zawartoci, mona w systemie Linux wykona za pomoc kilku polece.
System posiada bardzo rozbudowany program sucy do wykonywania tego typu zada jest nim polecenie ls.

Polecenie dir
Polecenie to moe przypomina jedno z polece systemu operacyjnego MS-DOS i wszyscy uytkownicy, ktrzy znaj to rodowisko, zapewne poczuli si jak w domu. Jednak wynik dziaania tego polecenia w Linuksie rni si od tego z systemu
DOS. W Linuksie wywietlana po wykonaniu tego polecenia
lista plikw i katalogw jest prezentowana w postaci linii, a nie
w kolumnie. Trzeba przyzna, e taki zapis utrudnia nieco
odczytanie drzewa katalogw i orientacj w nim, szczeglnie
w przypadku, gdy uytkownik przyzwyczajony jest do prezentowania go w postaci znanej z MS-DOS. Oto przykad wykonania polecenia dir w systemie Linux:
[lukasz@linux /]$ dir
bin boot dev etc home initrd lib lost+found
misc mnt opt proc root sbin tmp usr var

Polecenie vdir
Wykonanie polecenia vdir powoduje wywietlenie bardziej
szczegowych informacji o zawartoci biecego katalogu; oprcz
nazw plikw i katalogw podawane s informacje o typie elementu, prawach dostpu do niego, jego wacicielu oraz kilka
innych, ktre omwi na przykadzie polecenia ls. Oto przykad
wykonania polecenia vdir:
[lukasz@linux /]$ vdir

Zarzdzanie zasobami komputera

drwxr-xr-x
2
17:47 bin
drwxr-xr-x
3
2003 boot
drwxr-xr-x
20
17:03 dev
drwxr-xr-x
62
17:03 etc
drwxr-xr-x
5
21:07 home
drwxr-xr-x
2
2003 initrd
drwxr-xr-x
9
18:06 lib
drwx-----2
2003 lost+found
drwxr-xr-x
2
2003 misc
drwxr-xr-x
4
2003 mnt
drwxr-xr-x
2
2003 opt
dr-xr-xr-x
76
2004 proc
drwxr-x--22
21:01 root
drwxr-xr-x
2
2003 sbin
drwxrwxrwt
21
17:05 tmp
drwxr-xr-x
15
2003 usr
drwxr-xr-x
19
2003 var

root

root

4096 lis 28

root

root

4096 lip

root

root

118784 lut 14

root

root

4096 lut 14

root

root

1024 wrz 13

root

root

4096 sty 25

root

root

4096 lis 28

root

root

root

root

4096 sty 28

root

root

4096 lip

root

root

4096 sty 25

root

root

0 lut 14

root

root

4096 sty

root

root

8192 lip

root

root

4096 lut 14

root

root

4096 lip

root

root

4096 lip

16384 lip

Polecenie ls
Program ten jest bardzo rozbudowany i posiada wiele parametrw, ktre pokrtce postaram si omwi. Wykonanie samego
polecenia ls (bez dodatkowych parametrw) da efekt identyczny

Linux. Komendy i polecenia

z tym, jaki powodowao wykonanie omwionego poprzednio

polecenia dir. Aby uzyska wicej informacji na temat zawartoci katalogu, powinnimy zastosowa polecenie ls wraz z parametrem -l. Wykonanie tego polecenia w takiej postaci daje
wynik identyczny z wynikiem dziaania polecenia vdir.
Jako parametr mona poda ciek dostpu dla katalogu, ktrego zawarto chcemy wywietli. Jeeli jej nie podamy, zawsze wywietlona zostanie zawarto katalogu biecego tego,
w ktrym si obecnie znajdujemy.
W zaprezentowanym tu przykadzie polecenie ls wywoane
z parametrem /etc spowoduje wywietlenie zawartoci katalogu etc; uyte w drugiej linii przykadu polecenie ls wywoane
bez parametru wywietli natomiast zawarto katalogu biecego, ktrym jest w tym przypadku katalog gwny.
[lukasz@linux /]$ ls /etc
[lukasz@linux /]$ ls

Najbardziej przydatnym parametrem polecenia ls jest l; dziki

jego wykonaniu otrzymamy kompletny zestaw informacji na
temat zawartoci katalogu i typach zawartych w nim elementw.
Zanim przedstawi reszt najwaniejszych parametrw tego
polecenia, wyjani, jak interpretowa zdobyte w ten sposb informacje. Oto przykad wykonania polecenia ls z parametrem l:
[lukasz@linux /]$ ls -l
drwxr-xr-x
2 root
17:47 bin
drwxr-xr-x
3 root
2003 boot
drwxr-xr-x
20 root
17:03 dev
drwxr-xr-x
62 root
17:03 etc
drwxr-xr-x
5 root
21:07 home

Zarzdzanie zasobami komputera

root

4096 lis 28

root

4096 lip

root

118784 lut 14

root

4096 lut 14

root

1024 wrz 13

drwxr-xr-x
2
2003 initrd
drwxr-xr-x
9
18:06 lib
drwx-----2
2003 lost+found
drwxr-xr-x
2
2003 misc
drwxr-xr-x
4
2003 mnt
drwxr-xr-x
2
2003 opt
dr-xr-xr-x
76
2004 proc
drwxr-x--22
21:01 root
drwxr-xr-x
2
2003 sbin
drwxrwxrwt
21
17:05 tmp
drwxr-xr-x
15
2003 usr
drwxr-xr-x
19
2003 var

root

root

4096 sty 25

root

root

4096 lis 28

root

root

root

root

4096 sty 28

root

root

4096 lip

root

root

4096 sty 25

root

root

0 lut 14

root

root

4096 sty

root

root

8192 lip

root

root

4096 lut 14

root

root

4096 lip

root

root

4096 lip

16384 lip

Wywietlone w tym przykadzie informacje, zdobyte wskutek

wykonania polecenia z parametrem l, zinterpretujemy na podstawie pierwszej linii wyniku:
drwxr-xr-x
17:47 bin

2 root

root

4096 lis 28

kolumna 1: typ elementu i prawa dostpu do niego

(drwxr-xr-x);
kolumna 2: liczba powiza do tego elementu (2);
kolumna 3: waciciel pliku (root);
kolumna 4: grupa, ktra zostaa przypisana do tego pliku
(root);

10

Linux. Komendy i polecenia

 kolumna 5: rozmiar elementu (4096);

kolumna 6: data modyfikacji (lis 28 17:47);
kolumna 7: nazwa elementu (bin).

Rozpoznanie typu elementu

Zapis drwxr-xr-x z kolumny pierwszej skada si z czterech
zasadniczych elementw. Pierwsza litera zawsze okrela typ
elementu.
Oto symbole oznaczajce typy elementw:
- zwyky plik;
b specjalny plik blokowy;
c specjalny plik znakowy;
d katalog;
l dowizanie symboliczne;
p nazwany potok;
s gniazdo.
A zatem, jak mona wnioskowa po zapisie drwxr-xr-x, rozpatrywany obiekt jest katalogiem.

Interpretacja praw dostpu

Niech przykadem, przy pomocy ktrego wyjani, na czym
polega system praw dostpu w systemie Linux, bdzie ten wiersz
przykadowego wyniku wykonania polecenia ls, ktry dotyczy
katalogu var:

Zarzdzanie zasobami komputera

11

drwxr-xr-x
2003 var

19 root

root

4096 lip

Prawa dostpu okrelane s tu poprzez litery r, w i x, nastpujce po definiujcej typ elementu literze d (katalog). Kada litera
na odpowiedniej pozycji informuje o tym, kto i jakie prawa posiada dla tego pliku lub katalogu.
Zwr uwag na to, e w naszym przykadzie litery x oraz r
wystpuj trzykrotnie. Taki zapis okrela uprawnienia wedug
schematu: uytkownik-grupa-inni. Litery oznaczajce uprawnienia maj rne znaczenia w zalenoci od tego, czy stosuj
si do plikw, czy do katalogw.
W przypadku katalogw oznaczaj nastpujce prawa:
r do przeszukania zawartoci;
w do zmiany zawartoci;
x do wejcia do katalogu.
Jakie zatem uprawnienia przypisane s do katalogu var z naszego przykadu? Okrela je nastpujcy zapis:
rwx r-x r-x

Oznacza to, e waciciel katalogu ma prawo na jego przeszukanie, zmian jego zawartoci i wejcie do katalogu, zgodnie
z zapisem rwx.
Grupa, ktra zostaa przypisana do tego elementu, ma prawa do
wejcia do katalogu i przeszukania go, zgodnie z zapisem r-x.
Take wszyscy inni uytkownicy maj prawa do wejcia do
katalogu i przeszukania go, zgodnie z zapisem r-x.
Jak ju wspomniaem, w przypadku plikw prawa dostpu
okrelane s przez te same symbole, jednak rna jest ich interpretacja. Tym razem litery r, w i x oznaczaj nastpujce prawa:

12

Linux. Komendy i polecenia

 r do odczytania pliku;
w do modyfikacji pliku;
x do uruchomienia pliku.
Rozwamy przykad z nastpujcymi prawami dostpu do pliku:
rw- rw- r

Ten zapis informuje o tym, i waciciel pliku ma prawo do jego

odczytywania oraz do zmiany jego zawartoci, zgodnie z zapisem rw-.
Take grupa, ktra zostaa przypisana do pliku, ma prawo do jego
odczytywania i zmiany jego zawartoci, zgodnie z zapisem rw-.
Wszyscy inni uytkownicy maj prawa jedynie do odczytania
zawartoci pliku, zgodnie z zapisem r--.
Przejdmy teraz do omwienia kolejnych parametrw, ktrych
mona uy z poleceniem ls.
-a
Polecenie ls wykonane z parametrem a wywietli wszystkie pliki i katalogi w danej lokalizacji. Pokazane zostan
take pliki ukryte, ktre w przypadku wywoania ls bez
tego parametru nie s widoczne. Oto przykad wykonania
ls z parametrem a; widzimy w nim take dwa symbole
. (kropka) i .. (dwie kropki), ktre oznaczaj odpowiednio katalog biecy i nadrzdny:
[lukasz@linux linux]$ ls -a
. .. katalog plik1 plik2
.ukryty_plik

plik_kopii~

-A
Parametr ten pozwoli zobaczy wszystkie elementy w podanej lokalizacji, wraz z plikami ukrytymi, jednak w tym

Zarzdzanie zasobami komputera

13

przypadku w wyniku nie bd widoczne symbole .

i .., ktre oznaczaj katalog biecy i nadrzdny:
[lukasz@linux linux]$ ls -A
katalog plik1 plik2 plik_kopii~
.ukryty_plik

-B
Uycie parametru B spowoduje ukrycie plikw kopii zapasowych, ktre znajduj si w danym katalogu. Pliki te
mona rozpozna po znaku tyldy (~) wystpujcym na
kocu nazwy. Jak wida, plik plik_kopii~ nie zosta tutaj
pokazany:
[lukasz@linux linux]$ ls -B
katalog plik1 plik2

-d
Jeeli w danym katalogu zawarte s pliki i katalogi podrzdne, polecenie ls wykonane bez parametru d spowoduje wywietlenie ich wszystkich. Jeeli jednak zastosujemy
parametr d, zostan wypisane tylko elementy rozpoznane
jako katalogi:
[lukasz@linux linux]$ ls -d
katalog

-I wzorzec, --ignore=wzorzec
Dziki temu parametrowi moemy nie pokazywa plikw,
ktrych nazwy zawieraj zdefiniowany przez nas wzorzec.
Podobnie jak w systemie MS-DOS, take i tu moemy
uywa znakw oglnych, takich jak gwiazdka (*), ktra
zastpuje dowolny cig znakw (rwnie pusty), oraz znak
zapytania (?), ktry zastpuje dowolny pojedynczy znak.
W zaprezentowanym tu przykadzie wywietlona zostaa
zawarto katalogu, z wyczeniem tych elementw, ktrych nazwy zaczynaj si na liter p; pominite zostay
zatem plik1, plik2 i plik_kopii~:

14

Linux. Komendy i polecenia

[lukasz@linux linux]$ ls --ignore='p*'

katalog

wzorzec
Dziki podaniu wzorca nazwy elementu mona wywietli tylko te znajdujce si w danym katalogu elementy,
ktre pasuj do tego wzorca. Wzorce tworzy si w taki sam
sposb jak w systemie MS-DOS.
W tym przypadku chcemy, aby wywietlane byy elementy, ktrych nazwa rozpoczyna si od litery p:
[lukasz@linux linux]$ ls p*
plik1 plik2 plik_kopii~

W kolejnym przykadzie wykorzystaem take znaki zapytania, aby lepiej zobrazowa ich dziaanie. Taki zapis
pozwala na wywietlenie wszystkich elementw, ktrych
nazwa zaczyna si od litery p i skada si z piciu znakw:
[lukasz@linux linux]$ ls p????
plik1 plik2

-R, --recursive
Parametry te powoduj rekurencyjne wywietlenie zawartoci katalogu i jego podkatalogw. W biecym katalogu
z naszego przykadu mamy take podkatalog o nazwie katalog. Jak wida, po wydaniu polecenia ls z parametrem R
wywietlona zostaa take jego zawarto:
[lukasz@linux linux]$ ls -R
.:
katalog plik1 plik2 plik_kopii~
./katalog:
plik1_w_katalogu

-r, --reverse
Uycie tych parametrw powoduje odwrcenie kolejnoci
wywietlania w wyniku zawartoci katalogu. Najbardziej

Zarzdzanie zasobami komputera

15

opcja ta przydaje si w przypadku sortowania, podczas ktrego moemy odwrci domyln kolejno wypisywanych
elementw.
Dla wikszej jasnoci porwnajmy zawarto przykadowego katalogu w porzdku oryginalnym (bez opcji r) i odwrconym (z uyciem tej opcji):
[lukasz@linux linux]$ ls
katalog plik1 plik2 plik_kopii~
[lukasz@linux linux]$ ls -r
plik_kopii~ plik2 plik1 katalog

-S, --sort=size
Uycie tych parametrw powoduje posortowanie wyniku
wedug wielkoci plikw. Najwiksze pliki s wywietlane
jako pierwsze na licie, zaraz za katalogami:
[lukasz@linux linux]$ ls -S
katalog duzy_plik plik1 plik1.1

plik_kopii~

-t, --sort=time
Ten parametr sortuje wyniki wedug czasu ich modyfikacji.
Najnowsze pliki s wywietlane jako pierwsze:
[lukasz@linux linux]$ ls -t
duzy_plik katalog plik_kopii~

plik2

plik1

-u, --time=atime, --time=access, --time=use

W tym przypadku wyniki sortowane s wedug czasu
ostatniego dostpu do pliku. Pliki, do ktrych odwoano si
ostatnio, s wywietlane jako pierwsze.
[lukasz@linux linux]$ ls -u
duzy_plik plik1 plik2 katalog

plik_kopii~

-U, --sort=none
Uycie tego parametru zapewni, e zawarto katalogu nie
bdzie sortowana. Elementy wywietlone na licie wyst-

16

Linux. Komendy i polecenia

pi na niej dokadnie w takiej kolejnoci, w jakiej znajduj

si w katalogu.
[lukasz@linux linux]$ ls -U
plik1 plik2 katalog duzy_plik

plik_kopii~

-X, --sort=extension
Uycie tego parametru powoduje posortowanie plikw wedug ich rozszerze. Pliki, ktre takich nie posiadaj, zawsze s wypisywane jako pierwsze.
[lukasz@linux linux]$ ls -x
duzy_plik katalog plik1 plik2
plik.bbb

Zarzdzanie zasobami komputera

plik.aaa

17