CÁC NGUYÊN TẮC LẬP, TIẾN HÀNH HỢP ÂM CHO CA KHÚC

Thứ năm, 21/06/2012

Đắc Tâm

Trước khi đi vào chi tiết kỹ thuật hòa âm cho ca khúc, tôi xin
được phép giải thích cách hiểu của tôi về hòa âm, khác với
cách hiểu phổ biến hiện nay trên thế giới.

Hòa âm

Tôi hiểu hoà âm theo nghĩa là "việc phối hợp âm thanh, trong
đó gồm âm thanh mang tính nhạc và không mang tính nhạc,
nhằm tô điểm và làm đẹp thêm cho giai điệu hoặc ca khúc để
trình bày đến tai người nghe".

Do đó đối với tôi, hoà âm bao trùm các kỹ thuật: Chọn hợp âm
để soạn ra tiến hành hợp âm cho giai điệu/ca khúc. Hai là, viết
đối âm để soạn giai điệu phụ theo tiến hành hợp âm đã được
soạn ra cho giai điệu/ca khúc chính. Ba là phối khí - chọn nhạc
cụ để diễn tấu các giòng nhạc được soạn có đối âm và theo
tiến hành hợp âm của giai điệu/ca khúc chính. Bốn là, phối âm
hoặc hòa thanh - soạn giai điệu bè cho giọng người theo tiến
hành hợp âm đã có. Khi chọn hợp âm để tạo ra tiến hành hợp
âm cho giai điệu/ca khúc tức là đã thực hiện gần hết việc hòa
âm. Phần còn lại là soạn đối âm, phối khí và phối âm. Nhưng
theo như tôi cảm nhận, một giai điệu/ca khúc không hay thì
cho dù người soạn hòa âm có phù phép bằng kỹ thuật hòa âm
cách nào đi nữa thì vẫn là một giai điệu/ca khúc không hay.
Khi đã là giai điệu/ca khúc hay rồi, dù chỉ soạn hòa âm đơn
giản thì vẫn luôn là giai điệu/ca khúc hay.

Nhưng nói cho đúng hơn, một giai điệu/ca khúc đẹp luôn tiềm
ẩn nền hòa âm hay. Điều này được nhận thấy rõ trong các ca
khúc nổi tiếng của thế giới: giai điệu đẹp với nền hòa âm
không thể tách rời được. Nếu có ai thay đổi bất kỳ hợp âm
nào, sẽ làm què quặt ngay ca khúc này. Nhưng điều này
không bao giờ xảy ra đối với các ca khúc Việt Nam.

Soạn tiến hành hợp âm

Rất nhiều nhạc sĩ soạn hòa âm tại Việt Nam không biết cách
chọn hợp âm sao cho tạo thành tiến hành hợp âm hay để đệm
cho giai điệu/ca khúc. Cách họ làm là ghi hợp âm dựa theo
những nốt nhạc trong ô nhịp mà không hiểu "sự réo gọi nhau"
của các hợp âm. Nên hiểu là sự xuất hiện của hợp âm trong
một ô nhịp có liên quan đến hợp âm trong ô nhịp trước đó và
có ảnh hưởng đến hợp âm trong ô nhịp sau đó.

Có 4 nguyên tắc căn bản trong việc chọn và lập tiến hành hợp
âm.

Nguyên tắc thứ nhất: Vòng Quãng 5

Hợp âm gọi nhau xuôi và ngược theo như vòng bêntrái.

Khi chơi nhạc ngẫu hứng (tức là không được tập ráp với nhau
trước để đệm cho ca khúc), để dạo nhạc, các nhạc công
thường hay nói "đánh theo hợp âm vòng" để chỉ tiến hành hợp
âm theo vòng quãng 5 trên. Thí dụ: ca khúc có điệu thức Am
thì hợp âm vòng thông dụng sẽ là:

Am --> Dm --> G --> C --> F --> E7 --> Am

Nguyên tắc thứ hai: hợp âm thay thế nhau.

Để hợp âm có thể "hát" khi đệm cho giai điệu/ca khúc, nên
thay đổi hợp âm cho mỗi ô nhịp bằng cách thay thế hợp âm.
Việc biết thay đổi hợp âm sao cho hay trong mỗi ô nhịp cũng
sẽ dẫn dắt người biểu diễn hòa mình vào giai điệu/ca khúc.

Hợp âm thuận tự nhiên có 3 nốt nhạc tức là có thể dùng để

đệm cho một trong 3 nốt nhạc này. Như vậy, một nốt nhạc có
thể được đệm bằng 3 hợp âm.

Thí dụ: trong cung C, hợp âm thay thế được hợp âm C sẽ như
sau:
Và, hợp âm được chọn để thay thế hợp âm trước nên là hợp
âm sẽ gọi hợp âm kế tiếp theo vòng quãng 5.

Thí dụ: trong cung C, tiến hành hợp âm đơn giản có thể như
thế này:

C | C | Am | Am | Dm | G7 | C |

Để giúp hợp âm có thể "hát" hay hơn thì có thể dùng hợp âm
thay thế như sau:

C | Em | Am | F | Dm | G7 | C |

(hợp âm Em thay thế hợp âm C để gọi hợp âm Am; hợp âm

Dm thay thế hợp âm F để gọi hợp âm G7)

Và, hợp âm được chọn để thay thế hợp âm trước nên là hợp
âm sẽ gọi hợp âm kế tiếp theo vòng quãng 5.

Thí dụ: trong cung C, tiến hành hợp âm đơn giản có thể như
thế này:

C | C | Am | Am | Dm | G7 | C |

Để giúp hợp âm có thể "hát" hay hơn thì có thể dùng hợp âm
thay thế như sau:

C | Em | Am | F | Dm | G7 | C |

(hợp âm Em thay thế hợp âm C để gọi hợp âm Am; hợp âm

Dm thay thế hợp âm F để gọi hợp âm G7)

Nguyên tắc thứ ba: để việc chuyển hợp âm nghe mượt mà

thì giữa 2 hợp âm này phải có nốt giống nhau. Thí dụ: C và Em
có 2 nốt giống nhau là E và G; C và Am có 2 nốt giống nhau là
C và E; F và Dm có 2 nốt giống nhau là F và A.

Thí dụ trong cung C, tiến hành hợp âm đơn giản có thể như
thế này:

C | C | Am | Am | Dm | G7 | C |

thì có thể thay thế hợp âm theo nguyên tắc này như sau:

C | Am | F | Dm | D7 | G7 | C |

(Hợp âm Am có 2 nốt trong hợp âm C: C và E. Hợp âm F có 2

nốt trong hợp âm Am: A và C. Hợp âm Dm có 2 nốt trong hợp
âm F: F và A)

Nguyên tắc thứ tư: nếu các nốt của hợp âm trước chuyển
sang các nốt của hợp âm sau liền bậc nhau, tức theo quãng 2
thứ và trưởng thì sự chuyển hợp âm này cũng sẽ nghe mượt
mà.

Thí dụ: Eb chuyển sang C

Hiểu và ứng dụng được các nguyên tắc ghi hợp âm trên sẽ
giúp cho người làm hòa âm tạo ra được tiến hành hợp âm đẹp
và cũng sẽ giúp cho người viết ca khúc tạo ra được những giai
điệu có nền hòa âm đẹp.