D E M I U R G s p ó ł k a z o g r a n i c z o n ą o d p o w i e d z i a l no ś c i ą S p . k .

Z s i e d z i b ą w P o z n a n i u p r z y u l . P ł o w i e c k a 1 1 / 2 , 6 0 - 2 7 7 P o z n a ń
w w w . d e m i u r g . c o m . p l ; b i u r o @ d e m i u r g . c o m . p l ; t e l . / f a x 0 0 4 8 6 1 6 6 2 1 1 4 0 ;
S Ą D R E J O N W O W Y P O Z N A Ń - N O W E M I A ST O I WI LD A W P O Z N A NI U , V I I I WY D Z I A Ł
G O S P O D AR C Z Y K R AJ O W E G O R E J E SR T U S ĄD O W E G O
K R S 0 0 0 0 3 8 6 7 1 0 , NI P 7 7 9 - 2 3 - 9 3 - 0 7 0 , R E G O N 3 0 1 7 4 9 3 8 6 ,
I N G O d d z i a ł w P o z n a n i u 4 5 1 0 5 0 1 5 2 0 1 0 0 0 0 0 9 0 9 0 1 9 2 8 3 3

PROGRAM PRAC

KONSERWATORSKICH

ODTWORZENIE MOSTU WJAZDOWEGO DO FORTU VII

I NWESTYCJA
PRZY UL.POLSKIEJ W POZNANIU

ADRES
UL. POLSKA, POZNAŃ
I NWESTYCJI

WIELKOPOLSKIE MUZEUM WALK

I NWESTOR NIEPODLEGŁOŚCIOWYCH
ul. Woźna 12, 61-777 Poznań

AUTORZY I M I Ę I N AZ WI SK O PODPIS

Opracow ani e
mgr Przemysław Jurkiewicz
hi st orii obiekt u

Opracow ani e Dyplomowany

konserwator rzeźby i
programu prac mgr Katarzyna Wypych
detalu
konserw at orski ch architektonicznego

DATA SIERPIEŃ 2011 EGZEM PLARZ … / …

NR KONTRAKTU 000662
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

1. SPIS ZAWARTOŚCI

DEMIURG 2
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

1. SPIS ZAWARTOŚCI 3
2. HISTORIA OBIEKTU 4
3. STAN ZACHOWANIA OBIEKTU 13
4. ZAŁOŻENIA PRAC KONSERWATORSKICH 16
5. PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH 18

DEMIURG 3
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

2. HISTORIA OBIEKTU

DEMIURG 4
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Fort VII w Poznaniu – rys historyczny. Przemysław Jurkiewicz

Fort VII jest przykładem XIX-wiecznej architektury militarnej, myśli inżynierskiej i jednym z
najtragiczniejszych miejsc martyrologii ludności polskiej.
O budowie fortyfikacji w XIX w. w Poznaniu zdecydował fakt, iż miasto znajdowało się
zaledwie ok. 60 km. od granicy z Rosją i jako stolica prowincji miało ważne znaczenie
strategiczne. Od 1828 roku Prusacy budowali cytadelę - Fort Winiary a następnie fortyfikacje
poligonalne wokół miasta do 1869 roku.
Kiedy w połowie XIX w. do artylerii wprowadzono lufy gwintowane i artyleria mogła
prowadzić ostrzał na coraz dalsze odległości, zbudowane wcześniej fortyfikacje nie
zabezpieczały wystarczająco centrum miasta przed ogniem nieprzyjaciela. 24 czerwca 1872
r. zapadła decyzja o budowie wokół Poznania kolejnego pierścienia fortyfikacji w systemie
fortowym ześrodkowanym zakładającym otoczenie miasta pierścieniem samodzielnych
fortów. Miały na nią wpływ również doświadczenia wyniesione z wojny francusko-pruskiej w
latach 1870-1871. Prace zaczęto jesienią 1876 r. od kładzenia fundamentów fortów VII, VIII i IX
i budowy drogi rokadowej. W pierwszym etapie budowy twierdza fortowa powstała w formie
szkieletowej ze stosunkowo rzadko rozmieszczonymi fortami na obwodzie obronnym. W latach
1876-1883 zbudowano 12 fortów (9 głównych i 3 pośrednie) oddalonych od 3,3 do 5,3 km od
centrum miasta. W drugim etapie, w latach 1887-1896, zmodernizowano już istniejące forty,
zbudowano 6 kolejnych fortów pośrednich nowszego typu (w latach 1887-1890) oraz 43
schrony międzypolowe i Baterię Bogdankę. Przekształcono w ten sposób twierdzę w
pierścieniową.
Fort VII jest przykładem standardowego mniejszego symetrycznego fortu głównego
Bhielera. Jest fortem artyleryjskim jednowałowym. Zbudowany został w latach 1876-1880
przez firmę G. Stammer & Co, która również zbudowała forty VIII i IX. Świadczą o tym tablice
wmurowane w sieni bramnej w tych fortach. Oficerami inżynierami pełniącymi nadzór nad
budową byli Hauptmann Gross, Leutnant Reeps i Leutnant Clausius. Załogę fortu stanowiły 2
kompanie piechoty oraz obsługa dział, razem 800 osób.
W osi fortu znajduje się brama wjazdowa oraz poterna główna osłonięta wielkim trawersem
dzielącym fort na dwie symetryczne części.. W części szyjowej są koszary z bramą wjazdową,
mostem nad fosą oraz mostem zwodzonym o konstrukcji wahadłowej w sieni bramnej. Fort
posiada trzy kaponiery, dwie barkowe i jedną czołową oraz dwa kojce w załamanych
odcinkach koszar szyjowych. Otoczony jest suchą fosą z przeciwskarpą z łukami próżnymi i
galeriami strzeleckimi naprzeciw kaponier. Skarpę tworzy wolno stojący mur Carnota ze

DEMIURG 5
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

strzelnicami oraz od strony szyi mur z łukami próżnymi po bokach koszar. Fort jest jednym z
dwóch fortów głównych obok Fortu IX, które nie otrzymały wału dla piechoty. Pozostałe były
wyposażone w krótki odcinek wału nad kaponierą czołową lub długi na odcinkach obu czół
(forty V i VI). Pod wałami barków znajdują się dwa wojenne magazyny prochowe. Na
wałach w trawersach ukryte są remizy artyleryjskie i schrony pogotowia. Na Forcie VII
zbudowano również trzy stanowiska artyleryjskie typu nadbrzeżnego dla armat Ring Kanonen
o kalibrze 15 cm.
W 1879 roku zaczęto stosować w amunicji proch bezdymny, a w 1884 roku do użycia
wprowadzono granaty burzące wz.83, w wyniku czego nowo wybudowane forty stały się
nieodporne na nowy rodzaj pocisków. Sztuka fortyfikacyjna przeżywała w tym czasie głęboki
kryzys. Również zmieniły się metody walki o forty. XVIII-wieczny atak regularny Vaubana
ustępował miejsca atakowi przyśpieszonemu opracowanemu przez Sauera. Odpowiedzią na
te zmiany była modernizacja fortu w latach 1887-1889. Większa część koszar szyjowych,
poterna główna oraz blok czołowy fortu zostały wzmocnione w tzw. konstrukcji
trójwarstwowej. Ściany czołowe i boczne osłonięto korytarzem wypełnionym piaskiem i drugą
ścianą. Na pierwotne sklepienie ceglane o grubości 1 m położono amortyzującą metrowej
grubości warstwę piasku i 1,2-metrową warstwę betonu, która pełniła rolę płyty detonacyjnej.
Blok czołowy osłonięto również poprzecznym korytarzem. Schrony pogotowia na wałach, ze
względu na to, iż byłyby zbyt widoczne od strony przedpola, wzmocniono w inny sposób.
Cieńszą warstwę betonu o grubości 60 cm położono bezpośrednio na sklepienie ceglane, a
warstwę piasku położono na blasze falistej pod stropem opartej na pogrubionych ścianach.
W ramach modernizacji m.in. zamurowano i zasypano wyjście z koszar szyjowych na prawy
majdan. Zbudowano czwarty schron pogotowia nad koszarami szyjowymi oraz
przebudowano i wzmocniono kaponiery. W koszarach szyjowych przebudowano okna i od
wnętrza zamontowano pancerne osłony. Bardzo ważną zmianą była budowa po bokach
fortu sześciostanowiskowych baterii artyleryjskich dla ciężkiej artylerii, którą przeniesiono z
wału fortu. Każda z nich wyposażona została w dwukondygnacyjny schron amunicyjny z
windą amunicyjną połączony z fosą poterną. Po zewnętrznej stronie fortu dodano przedstok,
a na stoku bojowym zamontowano przeszkody z drutu kolczastego.
W 1902 roku w związku z decyzją cesarza o rozbiórce wewnętrznych fortów ich nazwy
zostały przeniesione na forty zewnętrzne. Fort VII otrzymał nazwę Fort Colomb.
Przed pierwszą wojną światową w stajniach fortu znajdujących się w przeciwskarpie przy
pochylni do fosy urządzono siłownię z silnikami Diesla i generatorem prądu stałego. W
koszarach szyjowych wprowadzono wentylację mechaniczną – wentylatory osłonięte były
pancernymi perforowanymi płytami.

DEMIURG 6
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

W latach 1913-1914 przeprowadzono kolejne modernizacje fortu. Polegały one na

zabetonowaniu całkowitym lub częściowym po jednym oknie w pomieszczeniach
wzmocnionej części koszar szyjowych, oraz przebudowie niektórych wejść na labiryntowe
wraz z osadzeniem drzwi przeciwpodmuchowych. Dodano betonowe przelotnie przy
schronach pogotowia. Zmodernizowano kaponiery, montując w niektórych strzelnicach płyty
pancerne z zasuwami. Naprzeciw kaponier barkowych przy drodze krytej zbudowano dwa
betonowe schrony – wartownie, a przy lewej baterii dwa schrony mobilizacyjne.
W czasie I wojny światowej Twierdza Poznań nie była oblegana, a znaczenie XIX-
wiecznych fortyfikacji systematycznie malało w związku z rozwojem techniki wojskowej,
pojawieniem się lotnictwa i broni pancernej.
W okresie międzywojennym fort został nazwany Fortem Majora Floriana Dąbrowskiego
i pełnił funkcję obiektu magazynowego. W 1939 r. wojsko polskie wybudowało dwa
żelbetowe schrony obserwacyjno-bojowe oraz dwa pancerne dzwony obserwacyjne.
Jednak decyzja naczelnego wodza Rydza Śmigłego o wycofaniu Armii Poznań na pozycje
obronne ok. 100 km na wschód przekreśliła możliwość obrony fortu i miasta.
Kiedy hitlerowcy zajęli Poznań, już 10 października 1939 r. utworzyli na terenie fortu
pierwszy na ziemiach okupowanej Polski obóz koncentracyjny. Później nazwa obozu została
zmieniona jeszcze dwukrotnie: najpierw na obóz przejściowy a od połowy 1941 r. na więzienie
policyjne i obóz pracy wychowawczej. Jednak warunki egzystencji więźniów i sposoby
znęcania się nad nimi były tak samo straszne. Szacuje się, że w ciągu całego okresu
funkcjonowania obozu przeszło przez niego co najmniej 18 000 osób.
W październiku 1939 r. w Forcie VII po raz pierwszy w historii użyto do masowego
mordowania ludności cywilnej gaz. Był to tlenek węgla, którym zagazowano część
pacjentów ze szpitala psychiatrycznego w Owińskach i z ośrodka opieki dla starców i osób
zniedołężniałych znajdującego się przy ul. Grobla 26 w Poznaniu.
W aktach Urzędu Stanu Cywilnego miasta Poznania zachowało się 479 aktów zgonów
więźniów Fortu VII. Szacuje się jednak, że na samym tylko forcie zginęło ok. 4500 a wielu
innych ginęło w lasach w okolicach Poznania, gdzie wykonywano masowe egzekucje, oraz
w innych obozach koncentracyjnych, do których byli przewożeni.
27 kwietnia 1944 r. obóz został zlikwidowany a więźniowie przeniesieni do obozu w
Żabikowie pod Poznaniem. Do Fortu przeniesiono oddział fabryki Telefunkena. Fosy fortu
zostały zadaszone i urządzono w nich hale produkcyjne.
Fort VII został wykorzystany przez Niemców do obrony Poznania przed Armią
Czerwoną a zdobyty 22 lutego 1945 roku. Po wojnie fort zajęło wojsko polskie.
W 1963 roku dzięki staraniom ZBoWiDu otwarto w lewej części fortu Miejsce Pamięci
Narodowej. Muzeum w Forcie VII powstało w 1979 r a oficjalne otwarcie nastąpiło w 1980
DEMIURG 7
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

roku. Fort został wpisany do Rejestru Zabytków 19 czerwca 1964 r. pod nr A-180 z. (granice
fortu: postanowienie nr 503 z 8.12.2005 r.), oraz w ramach zespołu fortyfikacji Twierdzy Poznań
(18 fortów) wpisanych do rejestru zabytków 25 maja 1983 r. pod numerem A-245.
Zgodnie z ostatnio przyjętą koncepcją fort powinien zostać odrestaurowany w takiej
formie, jak wyglądał w okresie funkcjonowania obozu. Cennym źródłem informacji na temat
wyglądu fortu w tym okresie jest 6-minutowy film odnaleziony kilka lat temu w Niemczech i
zakupiony przez Muzeum Martyrologiczne w Żabikowie. Widzimy na nim koszary szyjowe z
napisem nad bramą wjazdową „Konzentrationslager Posen”, płot – kratę forteczną i bramę
kratową przed mostem. Podobna brama znajdowała się przy pochylni z placu broni do fosy.
W miejscach, gdzie krata forteczna dochodziła do murów placu broni, nad fosą znajdowały
się wystające pręty uniemożliwiające próbę przejścia po drugiej stronie płotu. Podobne
znajdowały się przy moście. Fragment takiego płotu oraz przeszkoda z zaostrzonych prętów
zachowały się z prawej strony placu broni na Forcie IX. Bramy kratowe nie zachowały się na
żadnym forcie głównym, ale podobne możemy zobaczyć jeszcze na fortach pośrednich:
Forcie IIIa, VIIIa (poszerzona) oraz na Forcie IXa.
Z tego względu odtworzenie takich płotów i bramy kratowej na Forcie VII jest bardzo
istotne. Wzbogaci walory edukacyjne obiektu i będzie robić wielkie wrażenie na
zwiedzających. Na zdjęciach z 1945 r. widoczny jest już napis nad bramą koszar szyjowych
„Fort Colomb” i brak płotu fortecznego oraz bramy kratowej przed mostem.
Prawdopodobnie została ona zlikwidowana w związku z adaptacją fortu na potrzeby fabryki
Telefunkena.
Bardzo ważnymi źródłami do historii fortu a także wyglądu mostu są projekty z
berlińskiego Geheime Staatsarchiv Preußischer Kulturbesitz (Zespół Kartenabteilung. Posen III
dawne sygnatury: ZSM III 5007-5015, 5237, 5239, 5347). Na planach widzimy, że pierwotnie
most miał się opierać na dwóch filarach, ale w wyniku zmian w projekcie otrzymał jeden filar.
Jest to most stały łączący plac broni z bramą wjazdową w górnej kondygnacji koszar
szyjowych. Jest zbudowany w konstrukcji metalowej wsparty na ceglanych przyczółkach i
środkowym filarze. Ma stalową konstrukcję złożoną z belek dwuteowników, zaś płyta jego
wykonana była z drewnianych kłód. W ramach modernizacji został wzmocniony warstwą
betonu. Plac broni nie był pokryty twardym materiałem (kostka, kamienie, płyty) ze względu
na niebezpieczeństwo powstania odłamków w czasie ostrzału.

DEMIURG 8
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Fragment projektu wzmocnienia fortu z 1889r. Dawna sygn. ZSM III 5347

Zdjęcie fortu z 1945 r. Ze zbiorów Wielkopolskiego Muzeum Walk Niepodległościowych w

Poznaniu

DEMIURG 9
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Fragment projektu z 1876 r. z zaznaczonymi zmianami wprowadzonymi w trakcie budowy.

Dawna sygn. ZSM III 5012

DEMIURG 10
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Fragment projektu z 1876 r. Widoczny most i nowa oprawa bramy wjazdowej.

Dawna sygn. ZSM III 5012

DEMIURG 11
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Bibliografia:

Biesiadka J., Gawlak A., Kucharski S., Wojciechowski M., Twierdza Poznań.
O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku, Poznań 2006
Biesiadka J., Wojciechowski M., Twierdza Poznań – część II: Twierdza fortowa 1876 - 1914,
odcinek 1, w: Forteca nr 9, 2002, s. 2-9, odcinek 2, w: Forteca nr 10, s. 4-14
Ehrhardt T., Posen. Ein nationalpolitisches Kapitel der deutschen Festungsgeschichte, cz. I w:
Deutschen Soldatenjahrbuch 1972, s. 210-225; cz. II w: Deutschen Soldatenjahrbuch 1973, s.
214-226
Jurkiewicz P., Twierdza fortowa Poznań 1876 – 1914, maszynopis, Biblioteka Wydz. Historii
Uniwersytetu Poznańskiego, Poznań 2002
Jurkiewicz P., Twierdza fortowa Poznań 1876-1914, w: Kronika Miasta Poznania, nr 1 2005, s. 26-
43
Langer T., Muzeum Fortu VII, w: Nurt nr 9 1989 s. 28-30
Olszewski M., Fort VII w Poznaniu, Poznań 1974
Poznańskie fortyfikacje, red. Polak B., Poznań 1988
Strzelczak J., Nad historią Fortu VII, w: Nurt nr 9 1989, s. 21-24
Wojciechowski P., Fort VII – dokumentacja historyczno-architektoniczna, Zakład Architektury
Politechniki Poznańskiej, maszynopis, Poznań 1977
Wojciechowski P., Gurawski J., Jakubowski M., Cieślak P., Kuczma P., Studium ochrony
konserwatorskiej XIX-wiecznego systemu fortyfikacyjnego Poznania, t. II, maszynopis, Poznań
1992

DEMIURG 12
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

3. STAN ZACHOWANIA OBIEKTU

DEMIURG 13
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Zły stan techniczny mostu

stał się pretekstem do podjęcia
działań w kierunku zatrzymania
procesów destrukcyjnych oraz
przywrócenia dawnego wyglądu tej
części obiektu jakim jest kompleks
Fortu VII .
Największym problemem jest
stabilność konstrukcji mostu, obserwuje
się bowiem znaczny stopień
skorodowania stalowych elementów
nośnych oraz pęknięć konstrukcyjnych i rozwarstwienia wątku ceglanego na środkowym
filarze. Obserwuje się także atak mikro i makroflory w spoinach muru.

Most zbudowany jest z kliku rodzajów materiałów, które podlegają w rożny sposób
działaniu czynników niszczących. Głównym budulcem mostu są:
 cegły pełne ceramiczne łączone zaprawą cementowo-wapienną z których
wzniesione są filar środkowy i dwa przyczółki oraz wypełniona jest nimi płyta
mostu;
 granitowe bloki , stanowiące bezpośrednie oparcie pod stalowe belki na
środkowym filarze;
 elementy stalowe, z których wykonane są belki nośne , ruszt pomiędzy
belkami, nitowane blachy stanowiące opierzenia boczne krawędzi płyty
mostu.
Czynnikami powodującymi destrukcję
wszystkich w/w materiałów budowlanych są
czynniki atmosferyczne , ale główną rolę ogrywa
tu woda, której niszczące działanie odbywa się
na kilku płaszczyznach :
 przyczynia się do wymywania
lepiszcza z zapraw mineralnych,
które tracą swoje właściwości
wiążące;
 nagromadzona w porach cegieł i

DEMIURG 14
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

zapraw, w czasie zamarzania powoduje zniszczenia mechaniczne przez ich

rozsadzanie;
 sprzyja rozwojowi mikroorganizmów, a co za tym idzie, związki chemiczne ,
powstające podczas metabolizmu glonów, porostów, wchodzą w reakcje ze
składnikami podłoża ceglanego i zapraw mineralnych , powodując
zwiększenie
rozpuszczalności lepiszcza i
obniżenie właściwości
mechanicznych
materiałów budowlanych.
 w obecności tlenu
stymuluje korozję stali, która
w wyniku procesów
elektrochemicznych
stopniowo ulega
degradacji tracąc właściwości mechaniczne, a widocznym objawem jest
rdza.

Ponad to powierzchnie kamienia

na środkowym filarze pokryte są
nawarstwieniami , a powierzchnie muru
przyczółków są przemalowane,
zakrywając naturalny kolor cegły.

Prawdopodobnie stalowa
balustrada mostu jest wtórna. Konstrukcja
balustrady odbiega od oryginalnej.

DEMIURG 15
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

4. ZAŁOŻENIA PRAC
KONSERWATORSKICH

DEMIURG 16
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Głównym założeniem prac konserwatorskich jest przywrócenie bezpieczeństwa

użytkowania mostu czyli przeprowadzenie wszystkich niezbędnych prac w celu stabilizacji
konstrukcji mostu.
Następnie zabezpieczenie zachowanych elementów zabytkowych mostu oraz
przywrócenie pierwotnych elementów wyposażenia mostu zgodnie z archiwalnymi
przekazami tj. rekonstrukcja bramy i płotu, rekonstrukcja balustrady mostu oraz położenie
nowej , zbliżonej do pierwotnej , nawierzchni płyty mostu.

DEMIURG 17
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

5. PROGRAM PRAC
KONSERWATORSKICH

DEMIURG 18
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

1. Przed podjęciem prac remontowych konieczne jest wykonanie szczegółowej

dokumentacji fotograficznej stanu zachowania obiektu przed konserwacją

2. Ze względu na daleko posunięty stopień zniszczeń elementów konstrukcji płyty mostu

planowane jest całkowity jej demontaż z zachowaniem elementów stalowych
opierzeń zewnętrznych oraz odzyskana zostanie cegła wypełniająca płytę.

Konserwacja murowanych przyczółków i filara środkowego

3. Ze względu na rozwarstwienie muru w górnej partii filara środkowego, należy tę część

przemurować z wykorzystaniem cegły klinkierowej i zaprawy murarskiej trasowo-
wapienną np. TKM firmy TUBAG.

4. Przed przystąpieniem do prac murarskich konieczne jest zdemontowanie granitowych

elementów z filara. Element ty należy oczyścić za pomocą wody pod ciśnieniem z
wykorzystaniem preparatów powierzchniowoczynnych , np. Karcher RM 740.
Po zakończeniu prac murarskich ponownie kamienie zostaną zamontowane na
szczycie filara.

5. Oczyszczenie powierzchni murowanych. Do tego celu zaleca się użycie wody pod
ciśnieniem z możliwością regulacji ciśnienia i wspomagająco - gotowych preparatów
chemicznych np. Alkutex Fassadenreiniger, f-my. Remmers, Baumit
FassadenReiniger , Covexan lub silniejszy Murolin firmy Coverax , Karcher RM 740.
Wskazane jest przeprowadzenie prób oczyszczania i na ich podstawie
wyselekcjonowania preparatu o najlepszej skuteczności działania.
W partiach muru pokrytego warstwą farby należy zastosować preparaty do usuwania
powłok malarskich. Również wskazane jest na podstawie prób wybranie preparatu
dającym najlepszy efekt oczyszczania. Do wyboru zaleca się wykorzystanie
preparatów: Skancol, Zmywacz V33 , Keim Dispersionsentferner , Baumit
AbbeizMittel , Rasant firmy Coverax.

6. Na podstawie dokładnego przeglądu stanu muru należy usunąć najbardziej

zdestruowane cegły i spoiny , które utraciły spoistość . W miejsce usuniętych cegieł
należy wstawić nowe, stosując pełne cegły klinkierowe o dobranej kolorystyce ,
montowane na zaprawę murarską trasowo-wapienną np. TKM firmy TUBAG.
DEMIURG 19
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

Natomiast ubytki w spoinach należy wypełnić zaprawą mineralną TKF firmy Tubag na
bazie wapna trasowego.

7. Występujące rysy w środkowym filarze należy wypełnić metodą iniekcji przy użyciu
zaprawy na bazie cementu trasowego Sto Trass Iniekt. Poza tym konstrukcja filara
zostanie wzmocniona klamrami wg. projektu konstruktorskiego.

8. Porośnięte partie muru należy pokryć preparatem biobójczy Algicid Keim lub
BFA Entferner f-my. Remmers. Preparaty te należy stosować zgodnie z instrukcją.

9. Powierzchniowe ubytki w cegle klinkierowej należy uzupełnić za pomocą gotowej

zaprawy mineralnej Funcosil Restauriemörtel f-my. Remmers lub TZV-p firmy Tubag, o
niskim uziarnieniu (do 1mm), barwionej w masie, zbliżonej właściwościami fizycznymi i
wizualnymi do oryginalnej cegły.

10. W celu zmniejszenie ich wrażliwości powierzchni muru na czynniki atmosferyczne

zaleca się przeprowadzenie zabiegu hydrofobizacji tych powierzchni wodnym
impregnatem w formie emulsji Funcosil WS f-my Remmers lub preparatem
rozpuszczalnikowym Keim Lotexan N

Konserwacja zachowanych, oryginalnych elementów stalowych opierzeń zewnętrznych.

11. Przed przystąpieniem do prac, należy szczegółowo zinwentaryzować zachowane

elementy. Następnie konieczne jest roznitowanie elementów blach tak aby odsłonić
ich powierzchnie w celu dokładnego ich oczyszczenia z produktów korozji i warstw
farb. Zaleca się oczyszczenie metodą piaskowania.
Oczyszczoną powierzchnię blach należy pokryć galwanicznie cynkiem i zabezpieczyć
farbą odporną na działanie czynników zewnętrznych. Zaleca się zastosowanie farb
podkładowej Galvinoleum 3202 przeznaczonej do powierzchni cynkowanych i faby
nawierzchniowej Alkythane 7500 firmy Noxan.
Następnie zgodnie z pierwotnym układem blach , opierzenie należy połączyć za
pomocą nowych dokładnie odwzorowanych wg oryginału nitów , również pokrytych
warstwami antykorozyjnymi. Ostatecznie opierzenia należy przymocować do nowej
konstrukcji płyty mostu.

DEMIURG 20
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;
 PROGRAM PRAC KONSERWATORSKICH MOSTU
W FORCIE VII POŁOŻONEGO PRZY ULICY POLSKIEJ W POZNANIU

12. Wykonanie dokumentacji fotograficznej wszystkich etapów prac konserwatorskich

13. Wykonanie opisowej dokumentacji konserwatorskiej po zakończeniu prac.

Uwaga

Wszystkie w/w materiały należy stosować zgodnie z kartami technicznymi przy zachowaniu
zasad technologicznych i zasad bhp. Prace powinny być prowadzone pod nadzorem
konserwatora zabytków.

DEMIURG 21
www.d emi urg.c om .pl
ul . Płowi ecka 11/ 2, 60- 277 Poznań , t el ./ fax 0048 61 662 11 40;