A.

Pengenalan
Islam memainkan peranan penting dalam sistem perundangan Malaysia. Penghapusan undang-
undang Islam semasa campur tangan kuasa-kuasa imperial barat (melibatkan Portugis, Belanda
dan British) yang bermula pada abad ke-15 tidak menyebabkan berakhirnya pengaruhnya yang
menghidupkan semula dengan kemerdekaan Malaysia pada tahun 1957 dan meneruskan
kenaikannya. Pada masa yang sama kemerdekaan Malaysia, konsep hak asasi manusia
mendapat mata wang di arena antarabangsa dengan pengisytiharan Deklarasi Hak Asasi
Manusia Sejagat (UDHR) oleh Perhimpunan Agung Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu pada
tahun 1948. Proses dekolonisasi dan penggubalan UDHR berkongsi dorongan yang sama, iaitu
Perang Dunia II - kesengsaraan yang disebabkan dan berakhirnya. Kebangkitan dan
pengembangan peranan Islam dalam pentadbiran keadilan adalah untuk beberapa orang yang
tidak sesuai dengan tuntutan nilai-nilai hak asasi manusia antarabangsa. Pertembungan antara
kemajuan peranan Islam dalam pentadbiran keadilan di Malaysia dengan kepentingan yang
semakin meningkat dimainkan oleh nilai-nilai hak asasi manusia antarabangsa dipertimbangkan
dalam makalah ini dengan melihat terlebih dahulu sejarah pentadbiran undang-undang Islam.

B. Sejarah Pentadbiran
Sebelum kedatangan kuasa-kuasa kolonial barat di Kepulauan Melayu padaabad ke-15, pengaruh
Islam telah meluas di bahagian dunia itu. Pengaruh Islam tidak hanya terhad kepada tahap
peribadi tetapi diperluaskan kepada tadbir urus dan sistem perundangan. Bercakap mengenai
Malaysia, proses awal Islamisasi terganggu padaabad ke-18 dengan kedatangan British di
Semenanjung Tanah Melayu. 1 Kuasa penjajah, terutamanya British, bukan sahaja
mengeksploitasi sumber semula jadi, tetapi juga mengenakan undang-undangnya sendiri untuk
mengeksploitasi wilayah penjajah dengan lebih baik. Dalam menjajah negeri-negeri Melayu
British, lebih suka menggunakan kaedah pemerintahan tidak langsung. Di bawah kaedah ini,
British mengekalkan Ketua Negara wilayah tetapi meletakkan pegawai British sebagai penguasa
de facto. 3 Walaupun terma perjanjian antara British dan Raja-Raja Tanah Melayu mengecualikan
British daripada mencampuri urusan berkaitan Islam dan adat istiadat Melayu, dalam praktiknya
British tidak mempunyai keraguan dalam campur tangan dalam hal ehwal Islam. Undang-
undang telah digubal untuk birokratisasi pentadbiran hal ehwal Islam. Walaupun undang-
undang tersebut boleh disifatkan sebagai pemodenan pentadbiran hal ehwal Islam, kesannya
juga adalah untuk mengurangkan bidang pentadbiran undang-undang Islam kepada perkara-
perkara undang-undang peribadi. 4 Pandangan Positivist undang-undang di mana undang-
undang yang digubal, berbeza dengan undang-undang yang tidak bertulis, memerintah cara
tertinggi bahawa undang-undang Islam yang sebahagian besarnya tidak diodifikasi ditugaskan ke
luar. Pembaharuan Syariah ini adalah salah satu perubahan asas yang dibawa oleh kuasa
empayar British. 5 Undang-undang Islam dibingkai dalam penalaran undang-undang Inggeris dan
difosil dalam preseden kehakiman. Hasilnya menjadi undang-undang Anglo- Muhammadan.
Sehingga kemerdekaan Persekutuan Tanah Melayu pada tahun 1957, apabila undang-undang
wilayah, Islam telah dikurangkan dalam amalan kepada perkara-perkara undang-undang
peribadi.
C. Pentadbiran Pasca Kemerdekaan
Sembilan Raja-Raja yang memimpin sembilan negeri Melayu adalah sembilan negeri yang
merdeka dan berdaulat. Walau bagaimanapun, sebenarnya, British dan bukan Raja-Raja yang
mengawal pentadbiran negeri-negeri melalui pejabat Residen British yang ditempatkan di setiap
negeri untuk memberi arahan kepada Raja-Raja kecuali dalam hal-hal adat dan agama Melayu.
Di samping itu, negeri-negeri Melayu telah dikelompokkan bersama-sama secara pentadbiran di
bawah apa yang dikenali sebagai Negeri-Negeri Melayu Bersekutu (FMS) dan Negeri-Negeri
Melayu Tidak Bersekutu (UFMS). Atas dasar kumpulan pentadbiran ini semasa pentadbiran
British bahawa Tanah Melayu yang merdeka dibentuk sebagai sebuah persekutuan. Ini bermakna
9 Negeri Melayu bersetuju untuk bersatu membentuk satu unit persekutuan tanpa kehilangan
identiti mereka sendiri dan mengekalkan beberapa kuasa autonomi. Adalah penting untuk
mengambil perhatian terhadap kedudukan ini kerana salah satu kuasa autonomi yang dikekalkan
oleh Raja-Raja adalah kedudukan mereka sebagai Ketua Agama Islam di negeri masing-masing.
Perlembagaan Persekutuan yang digubal pada malam kemerdekaan Persekutuan Tanah
Melayu merangkumi pemahaman ini dengan secara khusus mewajibkan bahawa Raja-Raja adalah
Ketua Agama Islam di kawasan masing-masing. Oleh itu, perkara-perkara yang berkaitan dengan
Islam diletakkan di bawah kuasa perundangan dan pentadbiran setiap negeri. Perkara ini penting
dalam memahami mengapa setiap negeri menggubal undang-undang mereka sendiri yang
berkaitan dengan Islam dan persekutuan tidak mempunyai kuasa untuk menggubal undang-
undang perkara-perkara yang berkaitan dengan Islam bagi negeri-negeri. 6
Perundangan yang telah beroperasi sebelum Kemerdekaan terus diperkukuhkan dalam Persekutuan
Tanah Melayu. 7 Salah satu undang-undang utama yang berkaitan dengan Islam ialah Enakmen
Pentadbiran Undang-undang Islam. Salah satu badan yang ditubuhkan di bawah undang-undang
adalah Majlis Agama Islam atau Majlis Agama Islam yang terus beroperasi selepas kemerdekaan.
Ahli-ahli Majlis adalah dari peringkat tertinggi penjawat awam Negeri termasuk Setiausaha Kerajaan
Negeri, Penasihat Undang-Undang Negeri, Pegawai Kewangan Negeri, Mufti, Ketua Polis Negeri dan
mereka yang belajar undang-undang Islam. Majlis ini adalah badan-badan Islam utama kerana ia
membantu dan menasihati Raja-Raja mengenai perkara-perkara Islam. Walau bagaimanapun, ini tidak
termasuk perkara-perkara yang berkaitan dengan undang-undang Islam dan pentadbiran keadilan
kerana Mufti dan mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa dan kuasa ke atas perkara-perkara
tersebut. 8 Majlis juga mempunyai tanggungjawab untuk menggalakkan pembangunan ekonomi dan
sosial masyarakat Islam. Institusi utama kedua di bawah pentadbiran Islam adalah Mufti yang
dilantik oleh Raja yang fungsinya adalah untuk membantu dan menasihati Raja dalam hal-hal
undang-undang Islam. Mufti adalah peringkat kedua ketua kuasa undang-undang Islam. 10 Dalam
menghasilkan pendapat undang-undang, Mufti tidak bekerja bersendirian, beliau dibantu oleh
Jawatankuasa Fatwa yang ahli-ahlinya termasuk Penasihat Undang-Undang Negeri dan orang yang
berpengalaman dalam undang-undang Islam. 11 Pengeluaran fatwa bukan semata-mata berdasarkan
penentuan Mufti, tetapi kajian dan kajian terlebih dahulu dijalankan dan dibincangkan dalam
Jawatankuasa Fatwa untuk menyediakan fatwa. Fatwa yang disediakan kemudiannya dibawa
kepada Majlis Agama Islam untuk disyorkan kepada Raja untuk mendapatkan persetujuannya untuk
menerbitkan fatwa dalam penerbitan rasmi kerajaan (Warta). Fatwa yang diterbitkan adalah terikat
bagi setiap orang Islam di Negeri ini kecuali dalam hal-hal pematuhan peribadi seperti yang
dibenarkan di bawah undang-undang Islam. 12
Institusi ketiga di bawah pentadbiran undang-undang Islam ialah badan kehakiman Syariah. 13
Mahkamah dan hakim-hakim ditubuhkan dan dilantik oleh Raja. Ia mempunyai tiga peringkat
bermula dengan Mahkamah Rendah Syariah, Mahkamah Tinggi Syariah dan Mahkamah Rayuan
Syariah sebagai mahkamah puncak. Mahkamah Syariah mempunyai bidang kuasa jenayah ke atas
kesalahan-kesalahan terhadap ajaran agama Islam yang menerima definisi yang luas sebagai perintah
am atau injunksi, arahan atau peraturan kelakuan di bawah Islam. 14 Walau bagaimanapun, kuasa
hukuman mahkamah tidak melebihi denda lima ribu Ringgit Malaysia, penjara 5 tahun dan enam
sebatan rotan ringan. Kes-kes di Mahkamah Rendah Syariah dan Mahkamah Tinggi Syariah didengar
di hadapan seorang hakim. Walau bagaimanapun, di Mahkamah Rayuan Syariah, kes rayuan akan
didengar oleh panel hakim.
Peruntukan yang menubuhkan ketiga-tiga institusi ini adalah sistemisasi institusi sedia ada yang
telah pun ada sebelum atau semasa campur tangan British di Malaysia. Perundangan-
perundangan ini membawa penambahbaikan dan keseragaman di kalangan Negeri-negeri
institusi-institusi ini, seperti sistem mahkamah tiga peringkat dan pembentukan Jawatankuasa
Fatwa. Ini membawa kita kepada badan-badan yang bertanggungjawab dalam menghasilkan
peningkatan dan keseragaman ini. Salah satu badan tersebut ialah Jawatankuasa Kajian Undang-
Undang Syariah dan Sivil yang ditubuhkan pada tahun 1988. Jawatankuasa ini menghasilkan 6
undang-undang model yang berkaitan dengan pentadbiran undang-undang Islam seperti undang-
undang keluarga Islam, undang-undang keterangan Islam, prosedur jenayah Islam, prosedur sivil
Islam dan kesalahan jenayah Islam. Di bawah undang-undang model ini, mahkamah Syariah
dipisahkan daripada jabatan agama Islam untuk memastikan kebebasan badan kehakiman Islam.
Undang-undang model ini kemudiannya dipertimbangkan oleh setiap badan perundangan Negeri
untuk digubal sebagai undang-undang negeri. Badan perundangan Negeri terdiri daripada Dewan
Undangan Negeri dan Raja (atau gabenor bagi Negeri-negeri yang tidak mempunyai Raja).
Kerja-kerja institusi-institusi ini, iaitu Majlis Agama Islam, Mufti dan Mahkamah Syariah
memberi kesan kepada kehidupan umat Islam yang seterusnya mungkin menanggung kenikmatan
hak oleh penduduk.

D. Rejim Hak Asasi Manusia di bawah Perlembagaan Persekutuan

Suruhanjaya yang diamanahkan untuk menggubal Perlembagaan Persekutuan Malaysia
berpendapat bahawa undang-undang sedia ada di Tanah Melayu pada masa itu akan dapat
memberikan perlindungan yang mencukupi di bawah kebebasan persekutuan tanpa perlu
memasukkan Rang Undang-Undang Hak.15 Suruhanjaya percaya bahawa ketuanan
perlembagaan dan kecekapan mahkamah untuk melindungi hak-hak tersebut akan
mengelakkan sebarang subversif. Walau bagaimanapun, Suruhanjaya telah memasukkan
dalam drafnya bab mengenai kebebasan asas. Bab ini menyediakan, antara lain, hak untuk
hidup, kebebasan dari perhambaan dan kebebasan beragama.
Untuk menggubal peruntukan-peruntukan ini, Perlembagaan mengisytiharkan dirinya sebagai
tertinggi dan bahawa mana-mana undang-undang yang tidak konsisten dengan Perlembagaan
adalah tidak sah.16 Bagi Menteri Dalam Negeri v Jamaluddin bin Othman, keputusan
Mahkamah Agung dalam membatalkan perintah tahanan pencegahan di bawah Akta
Keselamatan Dalam Negeri 1960 yang kini dimansuhkan terhadap orang Melayu yang
memeluk Kristian dan didakwa bertanggungjawab untuk penukaran agama beberapa orang
Islam menunjukkan keunggulan kebebasan beragama berbanding keselamatan negara.17
Sebaliknya, amalan agama juga terhad. Mahkamah Agung bersetuju bahawa pihak berkuasa
mempunyai kuasa untuk melarang pemakaian tudung muka oleh wanita Islam dalam
perkhidmatan awam atas alasan ketenteraman awam, memakai yang menurut pandangan
seorang Mufti hanya boleh dipuji.18
Begitu juga, Mahkamah Persekutuan (mahkamah yang menggantikan Mahkamah Agung)
membenarkan pemecatan 3 kanak-kanak sekolah rendah dari sekolah kerana kegagalan
mereka untuk mematuhi peraturan sekolah yang melarang pemakaian serban (serban)
terhadap bantahan mereka bahawa pemecatan itu adalah pelanggaran kebebasan untuk
mengamalkan agama mereka.19 Sama seperti kes penjawat awam, Mahkamah Persekutuan
mengambil kira hakikat bahawa pemakaian serban hanya terpuji, tidak wajib.
Sekatan terhadap kebebasan beragama tidak terhad kepada orang Islam. Mahkamah Malaysia
telah memutuskan bahawa beberapa sekatan ke atas orang bukan Islam adalah
berperlembagaan dengan mengambil kira kedudukan utama Islam dalam Perlembagaan
Persekutuan. Dalam kes yang dibincangkan secara meluas, Mahkamah Persekutuan
memutuskan bahawa larangan oleh Kementerian Dalam Negeri terhadap penerbitan
mingguan Katolik Malaysia dalam menggunakan perkataan "Allah" dalam seksyen bahasa
Melayunya sebagai terjemahan untuk Tuhan Kristian adalah sah.20
Kesaksamaan adalah salah satu jaminan di bawah Perlembagaan Persekutuan. Di bawah
jaminan ini, perlembagaan melarang diskriminasi berdasarkan jantina, bangsa dan agama.
Walau bagaimanapun, Perlembagaan tidak memerlukan persamaan undang-undang untuk
semua kumpulan etnik atau agama.21 Pengecualian kepada hak kesaksamaan dibuat untuk
undang-undang peribadi. Pada masa Independent, terdapat undang-undang yang berbeza
yang berlaku untuk kumpulan etnik yang berbeza dan penganut agama yang berbeza. Ahli-
ahli etnik Cina misalnya telah menggunakan peraturan yang membenarkan poligyny dan
peraturan-peraturan tertentu ini tetap terpakai kepada mereka walaupun orang Cina adalah
agama Kristian. Seorang Hindu Ceylonese di sisi lain dikatakan monogami.
Dalam erti kata lain, pengukuhan ketuanan perlembagaan tidak bermakna bahawa prinsip hak
asasi manusia yang ex facie mengatasi semua peruntukan lain. Perhatian sewajarnya
diberikan kepada pluraliti undang-undang dan kebebasan komuniti agama untuk mentadbir
hal ehwal mereka.22 Malah peruntukan perlembagaan yang menyediakan undang-undang
persekutuan mengatasi undang-undang negeri tidak boleh difahami hanya pada makna
venirnya.23 Undang-undang Persekutuan tidak dapat mengalahkan undang-undang negeri
yang digubal dalam kecekapan perundangan negeri-negeri. Jika tidak, Akta Membaharui
Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian) 1976 boleh dikatakan sebagai undang-undang
sedia ada walaupun undang-undang keluarga Islam yang digubal oleh negeri-negeri. Ini jauh
dari kebenaran. Jika ini adalah kedudukan yang diambil di Malaysia, ia menjadikannya
peruntukan perlembagaan yang berlebihan yang secara khusus membolehkan negeri-negeri
menubuhkan mahkamah Syariah dan mengkodifikasikan undang-undang Islam. Di samping
itu, Perlembagaan Persekutuan juga membenarkan pewujudan Mahkamah Anak Negeri oleh
dua negeri di Borneo, iaitu Sabah dan Sarawak yang menggunakan undang-undang adat
pribumi ke atas anak negeri. Oleh itu, Perlembagaan membayangkan tiga sistem mahkamah
di Malaysia. Tidak hanya ada tiga undang-undang yang berbeza dalam tiga sistem pengadilan
yang berbeza kerana terdapat lebih daripada 60 kumpulan etnik di Sabah dan Sarawak seperti
Melanaus, Iban, Bidayuh, Kadazan-Dusun, Bajau dan Murut yang mungkin mempunyai
undang-undang adat mereka sendiri. Tanpa mengira pemahaman tentang "kesaksamaan di
hadapan undang-undang", jika diperoleh daripada prinsip kesaksamaan di bawah kebebasan
asas perlembagaan, ia pastinya tidak bermakna satu undang-undang peribadi untuk semua
masyarakat di Malaysia.

E. Interplay antara Pentadbiran Undang-undang Islam dan Hak Asasi Manusia

Oleh kerana Perlembagaan Persekutuan yang mengandungi peruntukan mengenai kebebasan
asas adalah undang-undang tertinggi, setiap undang-undang di Malaysia adalah tertakluk
kepada Perlembagaan Persekutuan. Ini termasuk undang-undang yang mengawal selia
pentadbiran undang-undang Islam dan undang-undang Islam yang dikodkan. Oleh itu,
undang-undang Islam yang dikodkan seperti enakmen mengenai mufti dan kesalahan Islam
dinilai mengikut kerangka perlembagaan.24
Kebanyakan enakmen dalam mentadbir hal ehwal umat Islam dimasukkan dalam peruntukan
pentadbiran Undang-undang Islam yang diperuntukkan di bawah setiap Negeri Majlis Hal
Ehwal Agama Islam. Enakmen-enakmen ini menyatakan bahawa setiap Majlis
bertanggungjawab untuk membantu dan menasihati Raja-Raja Negeri masing-masing, dan
Majlis adalah kuasa utama dalam hal-hal Islam (kecuali mengenai perkara-perkara undang-
undang Islam dan pentadbiran keadilan) di sebelah Raja. Majlis ini juga terlibat dalam
pembangunan ekonomi dan sosial masyarakat Islam.25
Enakmen undang-undang juga diikuti dengan penubuhan Mahkamah Syariah yang mentadbir
undang-undang Islam secara amnya ke atas orang Islam dalam hal-hal undang-undang Islam.
Selain daripada menubuhkan mahkamah, ia disediakan untuk pelantikan dan kelayakan
hakim dan peguam Syarie. Ia mungkin misalnya memerlukan hakim dan peguam Syariah
hendaklah beragama Islam.26 Satu lagi set ratifikasi yang digubal kesalahan Islam seperti
hubungan seks luar nikah dan makan di tempat awam pada bulan puasa.27 Negeri Kelantan
dan Terengganu menggubal undang-undang yang dilabel sebagai qisas dan hudud walaupun
ini hanya tinggal dalam buku statut tanpa pelaksanaan.28 Isu dibangkitkan mengenai
kesesuaian pentadbiran undang-undang Islam dengan hak asasi manusia. Isu asas pertama
adalah kewujudan pluraliti undang-undang khususnya undang-undang peribadi, undang-
undang yang bergantung pada status individu - misalnya identiti undang-undang agama dan
etnik. Oleh kerana undang-undang Islam dan adat Melayu adalah undang-undang wilayah
dan undang-undang tanah di Negeri-Negeri Melayu,29 patutkah kita mengatakan undang-
undang dan undang-undang Inggeris yang dikenakan undang-undang dan undang-undang
agama dan etnik lain menjadi undang-undang yang berbeza? Dalam membincangkan
kepelbagaian undang-undang, biasanya undang-undang Islam dilihat sebagai undang-undang
yang dialihkan dari arus perdana. Walau bagaimanapun, undang-undang perkahwinan seperti
yang ditunjukkan dalam Akta Pembaharuan Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian)
telah digubal pada tahun 1976 dan hanya dikuatkuasakan pada tahun 1982. Sebaliknya,
undang-undang Islam dan adat istiadat Melayu telah diterapkan dan bahkan diiktiraf oleh
hakim-hakim penjajah untuk menjadi undang-undang yang berlaku dari abad ke-15. Oleh itu,
seruan untuk mempunyai undang-undang kesatuan dan untuk semua tertakluk kepada Akta
Pembaharuan Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian) 1976 oleh seksyen tertentu
masyarakat mungkin harus menjadi panggilan untuk kembali kepada undang-undang Islam
sebagai undang-undang wilayah. Sudah tentu ini bukan niat mereka yang membuat panggilan
tetapi sebaliknya, niatnya adalah untuk undang-undang Islam ditolak dan Akta Pembaharuan
Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian) 1976 untuk memerintah tertinggi. Sebaliknya,
jika undang-undang Islam dianggap sebagai undang-undang yang terpakai, penganut agama
lain mempunyai pilihan untuk memilih undang-undang dan adat mereka sendiri mengikut
pluralisme di bawah undang-undang Islam.30 Oleh itu, dalam sejarah undang-undang
Malaysia awal, masyarakat bukan Islam dibenarkan untuk menggunakan undang-undang
peribadi mereka sendiri.
Bagi kesalahan Syariah, satu cabaran telah dibuat terhadap kesahihannya atas dasar bahawa
kebebasan beragama seperti yang termaktub dalam Perlembagaan Persekutuan bermaksud
kebebasan umat Islam untuk bertindak bertentangan dengan perintah di bawah undang-
undang Islam dan bebas daripada didakwa di bawah kesalahan Syariah. Sekiranya hujah ini
diterima, kesalahan Syariah boleh dikatakan tidak boleh dikuatkuasakan kerana mana-mana
orang Islam yang didakwa di bawah kesalahan Syariah boleh berkeras untuk menuntut
kebebasan beragamanya untuk tidak mematuhi perintah agamanya dan dengan itu tidak boleh
didakwa. Mahkamah Persekutuan mendapati bahawa di bawah kerangka perlembagaan,
Negeri-negeri diberi kecekapan untuk menggubal kesalahan Syariah dan mahkamah Syariah
mempunyai bidang kuasa dan kuasa untuk mendengar pendakwaan dan menjatuhkan
hukuman kepada pihak yang bersalah. Oleh itu, untuk mengatakan bahawa kebebasan
beragama bermakna orang Islam boleh bebas daripada didakwa di mahkamah Syariah adalah
tidak masuk akal dan akan menjadikan Perlembagaan Persekutuan tidak bermakna.31
Cabaran yang lebih langsung terhadap keperlembagaan kesalahan Syariah telah dibuat dalam
Muhamad Juzaili bin Mohd Khamis & Ors v Kerajaan Negeri Sembilan & Ors.32 Dalam kes
ini beberapa lelaki Islam telah membentuk diri mereka sebagai wanita dengan memakai
pakaian feminin dan memakai solekan. Mereka ditangkap dan didakwa di bawah Seksyen 66
Enakmen Kesalahan Syariah (Negeri Sembilan) 1992 di Mahkamah Syariah. Peruntukan itu
menjadikannya sebagai satu kesalahan bagi mana-mana orang lelaki yang di ruang awam
memakai pakaian wanita atau berpakaian sebagai wanita. Mereka pergi ke mahkamah sivil
yang mencabar perlembagaan seksyen 66 kerana ia tidak konsisten dengan, antara lain, hak
untuk hidup dan hak untuk kesaksamaan.33 Mahkamah rayuan perantaraan menetapkan
bahawa peruntukan itu tidak berperlembagaan dengan mendiskriminasi dan menindas
terhadap transeksual. Walau bagaimanapun, mahkamah rayuan akhir membatalkan keputusan
atas alasan prosedur.34 Oleh itu, atas undang-undang substantif, ia adalah peluang yang
terlepas bagi Mahkamah Persekutuan untuk memberikan kenyataan akhir mengenai isu hak
asasi manusia ini.
Pentadbiran undang-undang Islam secara amnya tidak melintang berbanding orang bukan
Islam. Perlembagaan Persekutuan juga tegas bahawa dalam hal-hal kesalahan, mahkamah
Syariah hanya mempunyai bidang kuasa ke atas orang Islam. Walau bagaimanapun, sebagai
mahkamah undang-undang, kerja-kerja pentadbiran keadilan Syariah melibatkan proses
penemuan, pengumpulan bukti dan penguatkuasaan perintah. Proses-proses ini mungkin
berkaitan secara langsung atau tidak langsung dengan orang bukan Islam. Keluarga si mati
boleh memberi keterangan sama ada amalan si mati semasa hayatnya selaras dengan amalan
seorang Muslim atau Buddha dalam menentukan akidah si mati.35 Walau bagaimanapun,
bagi sesetengah orang bukan Islam, bahkan memberikan bukti kepada mahkamah Syariah
adalah menjijikkan dan dianggap sebagai melanggar kebebasan beragama. Sekiranya
mahkamah Syariah adalah mahkamah yang mempunyai bidang kuasa yang kompeten dalam
sesuatu perkara, adalah dipersoalkan untuk menolak untuk memberi keterangan semata-mata
atas alasan bahawa orang itu tidak mempercayai undang-undang yang digunakan oleh
mahkamah. Mungkin terdapat lebih daripada beberapa orang Islam dan bukan Islam yang
tidak percaya kepada undang-undang yang digunakan oleh mahkamah sivil. Sudah tentu tidak
dapat dibayangkan bagi orang tersebut untuk dikecualikan daripada hadir di hadapan
mahkamah sivil.36
Sekatan untuk memeluk Islam di bawah pentadbiran undang-undang Islam adalah satu lagi
isu yang bermasalah. Undang-undang memperuntukkan bahawa seorang Muslim terus
dianggap sebagai seorang Muslim sehingga mahkamah Syariah mengisytiharkan sebaliknya.
Salah satu tujuan keperluan ini adalah untuk mengelakkan kekeliruan yang dicipta oleh
tuduhan yang tidak bertanggungjawab terhadap seorang Muslim bahawa dia bukan lagi
seorang Muslim. Di Malaysia ini telah berlaku berkaitan dengan politik kepartian di mana
sebuah parti politik boleh menuduh ahli-ahli parti politik lain sebagai kafir kerana mereka
tidak berkongsi objektif, cara dan perjuangan yang sama untuk menegakkan Islam di
Malaysia.37 Oleh itu adalah satu kesalahan untuk menuduh orang Islam lain sebagai orang
bukan Islam. Tujuan lain adalah untuk memberi kejelasan dan mencegah pengisytiharan diri
secara melulu sebagai orang bukan Islam untuk mengelakkan tanggungjawab terhadap
kesalahan Syariah. Ini kerana jika seseorang itu bukan Islam, mahkamah Syariah tidak
mempunyai bidang kuasa ke atasnya dan dia tidak boleh didakwa atas kesalahan Syariah
seperti seks luar nikah (zina). Ada yang cuba mengelakkan pendakwaan dengan
mengisytiharkan diri mereka sebagai murtad.38 Kesan daripada keperluan ini adalah bagi
mereka yang benar-benar ingin murtad, mereka perlu memohon kepada mahkamah Syariah
untuk pengisytiharan bahawa mereka bukan lagi seorang Muslim. Ada yang menganggap ini
sebagai persyaratan yang tidak perlu dan rumit yang melanggar kebebasan mereka untuk
memilih agama mereka. Azalina bte Jailani mengadu bahawa syarat tersebut melanggar
kebebasan beragamanya.39 Menurutnya akuan berkanun yang dibuatnya yang
mengisytiharkan dirinya sebagai seorang Kristian sudah cukup untuk undang-undang
menganggapnya sebagai seorang Kristian. Tuntutan ini adalah munasabah. Walau
bagaimanapun, di Malaysia kepercayaan seseorang, terutamanya iman sebagai seorang
Muslim mempunyai kesan undang-undang dan pentadbiran. Undang-undang peribadi
seseorang termasuk liabilitinya di bawah kesalahan Syariah, kelayakannya untuk tindakan
afirmatif dalam pendidikan, lesen dan pekerjaan seperti yang diberikan oleh Perlembagaan
Persekutuan, kelayakannya untuk menjadi Menteri Besar (Ketua Menteri) adalah bergantung
secara langsung atau tidak langsung mengenai statusnya sebagai seorang Muslim. Oleh itu,
adalah sama munasabah untuk mempunyai mahkamah undang-undang untuk menentukan
secara sah kepercayaan seseorang. Oleh kerana mahkamah Syariah adalah mahkamah yang
mempunyai kepakaran untuk penentuan tersebut, mahkamah Syariah adalah tempat untuk
pergi.
Azalina bte Jailani juga mengadu bahawa mahkamah Syariah boleh menolak untuk
memberikan perisytiharan sedemikian kerana hakim Syariah menganggap murtad sebagai
jenayah. Ini adalah masalah utama mengenai murtad; ketidakpercayaan mahkamah Syariah.
Sekali lagi, jika mahkamah Syariah adalah mahkamah yang mempunyai bidang kuasa yang
kompeten, ia akan menjadi masalah jika litigan enggan tunduk kepada bidang kuasanya.
Walaupun dengan penemuan oleh suruhanjaya siasatan rasuah, "membetulkan" pelantikan
kehakiman dan kolusi antara ahli politik, ahli perniagaan dan hakim di mahkamah sivil,
masih tidak masuk akal bagi pihak untuk mengatakan bahawa mereka enggan menyerahkan
diri mereka atas bidang kuasa mahkamah sivil semata-mata berdasarkan ketidakpercayaan
mereka terhadap mahkamah.40 Begitu juga, litigan yang relevan yang sepatutnya hadir di
hadapan mahkamah Syariah tidak boleh menolak untuk melakukan perkara yang sama
berdasarkan perasaan tidak percaya. Mungkin ada kes-kes di mana permohonan untuk
pengisytiharan murtad tidak mudah datang. Walau bagaimanapun, mahkamah Syariah
apabila berhadapan dengan rayuan tersebut memberikan permintaan tersebut. Oleh itu,
kenyataan bahawa hampir mustahil bagi setiap permintaan untuk murtad diberikan
perisytiharan sedemikian adalah salah. 41
Kes-kes di atas menunjukkan bahawa bahasa hak asasi manusia berada di tempat yang baik
dalam wacana pentadbiran undang-undang Islam bukan sahaja dalam perbualan awam tetapi
juga di mahkamah. Mahkamah kadang-kadang telah membuat keputusan yang kuat tetapi
pada yang lain boleh dilihat menyebelahi isu ini dengan bergantung pada alasan prosedur. 42
Peningkatan intensiti wacana hak asasi manusia hanya boleh bermakna lebih banyak kes akan
dibawa ke mahkamah yang mempersoalkan pentadbiran undang-undang Islam dalam bahasa
hak asasi manusia. Ini sudah tentu baik bagi pentadbir untuk berjaga-jaga untuk memastikan
pematuhan terhadap perlindungan hak asasi manusia.

F. Globalisasi Hak Asasi Manusia

Perbincangan di atas melihat hubungan antara hak asasi manusia di bawah kerangka
perlembagaan Malaysia dan pentadbiran undang-undang Islam. Ia tidak lengkap dalam era
globalisasi ini jika tiada pertimbangan diberikan kepada instrumen hak asasi manusia
antarabangsa. Salah satu instrumen tersebut ialah Deklarasi Universal Hak Asasi Manusia
1948 (UDHR) yang membuahkan hasil melalui resolusi Perhimpunan Agung Pertubuhan
Bangsa-Bangsa Bersatu. 43 UDHR yang merupakan perisytiharan dan bukan perjanjian
mengandungi tiga puluh peruntukan mengenai hak asasi manusia yang meliputi hak sivil dan
politik, dan hak ekonomi, sosial dan budaya.44
Satu soalan telah dibangkitkan di mahkamah Malaysia mengenai sama ada UDHR adalah
sebahagian daripada undang-undang Malaysia. Mahkamah Malaysia telah memberikan mesej
bercampur-campur dalam hal ini di mana seseorang boleh mencari kes-kes yang menjawab
soalan dalam afirmatif dan dalam tindak balas negatif.45 Sebagai resolusi yang mengandungi
prinsip-prinsip asas hak asasi manusia antarabangsa, UDHR harus diberi perhatian. Walau
bagaimanapun, Mahkamah Persekutuan sebagai mahkamah puncak memutuskan bahawa
oleh kerana Malaysia berpegang kepada prinsip dualisme di mana undang-undang
antarabangsa tidak dimasukkan secara langsung kepada undang-undang perbandaran,46
ketiadaan sebarang tindakan transformasi untuk memasukkan UDHR ke dalam undang-
undang Malaysia, bermakna mahkamah Malaysia tidak terikat dengan UDHR.47
Malaysia telah meratifikasi dua perjanjian berkaitan hak asasi manusia iaitu Konvensyen
Penghapusan Segala Diskriminasi Terhadap Wanita 1979 (CEDAW) pada 4 Ogos 1995 dan
Konvensyen Hak Kanak-Kanak 1989 (CRC) pada 19 Mac 1995. Negara ini telah menggubal
Akta Kanak-Kanak 2001 untuk mematuhi dan mengubah CRC menjadi undang-undang
Malaysia. Berkenaan dengan CEDAW, Malaysia meminda Artikel 8 Perlembagaan
Persekutuan untuk memasukkan "jantina" sebagai salah satu alasan yang tidak boleh
digunakan untuk diskriminasi dan meminda undang-undang lain untuk memastikan
kesaksamaan jantina seperti hak untuk menerima pencen terakru oleh seorang janda
(penjawat awam) yang berkahwin semula.
Dalam meratifikasi CEDAW, Malaysia telah, dari awal, membuat pengisytiharan bahawa
penyertaan negara itu tertakluk kepada pemahaman bahawa peruntukan CEDAW tidak
bertentangan dengan undang-undang Islam dan Perlembagaan Persekutuan.48 Tafsiran
deklaratif oleh Malaysia adalah selaras dengan Konvensyen Vienna yang membolehkan
negeri-negeri mengisytiharkan maksud dan sejauh mana negara menerima kesan perjanjian
itu.49 Sebagai contoh, CEDAW memperuntukkan wanita mempunyai hak untuk memilih
pasangan untuk berkahwin.50 undang-undang Malaysia, sebaliknya, mengehadkan pilihan
untuk wanita Islam kepada lelaki Islam.51 Begitu juga, terdapat juga keperluan untuk wali
yang boleh dianggap sebagai menyekat kebebasan untuk berkahwin untuk wanita Islam.
Selain itu, jika kita mempertimbangkan status mana-mana instrumen antarabangsa, walaupun
perjanjian yang diratifikasi, badan perundangan Malaysia perlu mengubah undang-undang
antarabangsa menjadi undang-undang domestik agar ia boleh dikuatkuasakan di mahkamah
undang-undang di Malaysia. Sama seperti kedudukan UDHR yang telah dibincangkan di
atas, terdapat keputusan bercampur-campur yang dihasilkan oleh mahkamah berkenaan
dengan penguatkuasaan CEDAW. Dalam menyokong kesaksamaan gender dan komitmen
yang diberikan oleh kerajaan di peringkat antarabangsa, Mahkamah Tinggi mengisytiharkan
bahawa adalah menjadi kewajipan mahkamah untuk mempertimbangkan bahawa CEDAW
mempunyai kesan undang-undang di mahkamah Malaysia.52 Walau bagaimanapun,
Mahkamah Rayuan mengesahkan semula doktrin transformasi di mana ratifikasi atau
penyertaan tidak mencukupi untuk menguatkuasakan perjanjian di peringkat domestik.53
Badan perundangan perlu bertindak atas keputusan eksekutif.
Walau bagaimanapun, ini bukan akhir perkara dalam menangani perjanjian antarabangsa.
Perjanjian hak asasi manusia baru-baru ini khususnya mempunyai sebahagian besar masa
termasuk mekanisme pemantauan dalam rangka kerjanya. Jawatankuasa CEDAW yang
terdiri daripada pakar bebas bertanggungjawab dalam memantau pematuhan konvensyen.54
Negara anggota CEDAW perlu mengemukakan laporan kepada Jawatankuasa mengenai
langkah-langkah yang diambil untuk mematuhi konvensyen. Walaupun secara teknikal
Jawatankuasa tidak mempunyai kuasa untuk menguatkuasakan pandangannya, ia masih boleh
menegaskan tekanan politik terhadap pematuhan dengan cadangannya kepada Perhimpunan
Agung Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu. Baru-baru ini, delegasi kerajaan Malaysia telah
dipersoal oleh Jawatankuasa CEDAW di Geneva.55 Dalam hal ini isu universalisme dalam
hak asasi manusia perlu dipertimbangkan.

G. Kesejagatan Hak Asasi Manusia dan Universalisme dalam Hak Asasi Manusia
Mashood Baderin memerhatikan bahawa perbezaan mesti dibuat antara kesejagatan hak asasi
manusia dan universalisme dalam hak asasi manusia.56 Kesejagatan hak asasi manusia
merujuk kepada kualiti sejagat atau penerimaan global idea hak asasi manusia, sementara
"universalisme dalam" hak asasi manusia merujuk kepada tafsiran dan penerapan idea hak
asasi manusia. Kesejagatan hak asasi manusia telah dicapai dengan penggunaan UDHR pada
tahun 1948 dan penerimaan bahasa hak asasi manusia dalam hubungan antarabangsa.
Sebaliknya, universalisme dalam hak asasi manusia tidak dicapai dengan ketiadaan
konsensus "nilai sejagat" yang sama untuk tafsiran dan penerapan undang-undang hak asasi
manusia. Hujah relativist budaya masih didengar dalam wacana hak asasi manusia. Ambil
contoh, larangan tudung di Eropah. Mahkamah Keadilan Eropah di Luxemburg memutuskan
pada bulan Mac 2017 bahawa syarikat boleh melarang pekerja memakai tudung Islam di
tempat kerja dan ini tidak merupakan diskriminasi atau pelanggaran kebebasan beragama.
Asas penghakiman adalah untuk membolehkan syarikat dan perniagaan menunjukkan
berkecuali agama dan politik. Ini harus dibaca bersama dengan pertimbangan lain yang
menyokong dasar yang sesuai dengan budaya dan cara hidup negara-negara Eropah yang
sekular. Sudah tentu penghakiman Mahkamah Keadilan Eropah tidak dikongsi oleh rakyat
Malaysia di mana pemakaian serban oleh orang Sikh dianggap sebagai manifestasi kebebasan
beragama mereka. Penganut Hindu di Malaysia juga telah menyatakan bahawa mereka
sepatutnya boleh memakai tanda di dahi mereka. Pendekatan relativist ini juga diambil dalam
membaca perlembagaan Jerman dengan menegakkan larangan mempersoalkan holocaust
terhadap orang Yahudi dalam Perang Dunia II walaupun dalam karya akademik.57 Sekatan
terhadap kebebasan bersuara tidak boleh diterima di Amerika Syarikat. Bukan tujuan artikel
ini untuk membahaskan ketepatan atau keinginan penghakiman mahkamah supranasional
tertinggi di Eropah atau mahkamah negara Eropah. Apa yang perlu diketengahkan ialah bagi
mahkamah supranasional dan negara Eropah, perlindungan budaya, cara hidup, ideologi
politik dan sensitiviti majoritarian adalah alasan yang sah dalam membentuk penerapan hak
asasi manusia mereka, termasuk hak kesaksamaan dan kebebasan beragama. Oleh itu,
mahkamah di negara dan wilayah lain juga harus diberi ruang dan margin penghargaan dalam
membentuk penerapan hak asasi manusia di negara mereka.

H. Concluding Remarks
Kedudukan Islam dalam kehidupan awam, terutamanya dalam pentadbiran keadilan, akan terus
diperdebatkan di Malaysia. Dokumen asas yang menetapkan persekutuan Malaysia dalam bentuk
Perlembagaan Persekutuan jelas memperuntukkan Islam mendapat tempat dalam kehidupan
awam, termasuk dalam hal pentadbiran keadilan dan hal ehwal Islam. Perlembagaan
membenarkan pengkodan undang-undang Islam dan penubuhan mahkamah Syariah. Apa yang
perlu diperdebatkan ialah bidang enakmen tersebut terhadap kehidupan umat Islam dan hasil
yang dihasratkan daripada hubungan antara hak asasi manusia dan pentadbiran undang-undang
Islam. Negara-negara Islam lain juga menghadapi isu-isu hak asasi manusia yang saling berkaitan
dan penerapan undang-undang Islam. Walaupun tidak semua negeri yang mempunyai penduduk
majoriti Muslim meletakkan pentadbiran undang-undang Islam di arus perdana seperti di
Malaysia, negeri-negeri masih perlu menghadapi isu Islam dan hak asasi manusia.58 Di Indonesia
misalnya, undang-undang keluarga Islam boleh digunakan untuk orang Islam.59 Beberapa isu,
seperti perkahwinan antara agama dan pembubaran perkahwinan atas alasan murtad,
menjemput isu hak asasi manusia.60 Lebih banyak isu timbul di wilayah khas Aceh di mana
wilayah khas itu menubuhkan mahkamah Syariah untuk mentadbir undang-undang Islam
termasuk kesalahan Syariah.61 Memerhatikan apa yang berlaku di negara-negara Islam, ada yang
berpendapat bahawa badan perundangan dan badan kehakiman mempunyai keupayaan untuk
membentuk undang-undang Islam agar selaras dengan undang-undang hak asasi manusia
antarabangsa.62 Walau bagaimanapun, kerana apa yang berlaku di Malaysia, badan
perundangan dan badan kehakiman setiap negara harus diberi ruang untuk membentuk undang-
undang mereka sendiri
.