1.

კონსტიტუციის სამართლებრივი დაცვის მნიშვნელობა და საკონსტიტუციო

კონტროლის არსი

კონსტიტუცია სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანესი სამართლებრივი და

პოლიტიკური დოკუმენტია. ის ქვეყანაში უმაღლესი იურიდიული ძალის მქონე
სამართლებრივი აქტია. იგი არის სახელმწიფოს ის ძირითადი კანონი, რომლისგანაც
გამომდინარეობს ყველა სხვა კანონი თუ სამართლებრივი აქტი. მაშასადამე, მას უნდა
შეესაბამებოდეს ყველა მათგანი. პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევა, როდესაც
კონსტიტუციის უზენაესობა ირღვევა და მოქმედი სამართლებრივი აქტები არ
შეესაბამება კონსტიტუციურ ნორმებს.
სამართლებრივი სახელმწიფოს ძირითადი დამახასიათებელი ნიშნებია
კანონის უზენაესობა, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა,
ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის რეალიზაცია, საზოგადოებაში
დემოკრატიულობისა და კონსტიტუციურობის რეჟიმის დამკვიდრება და
შენარჩუნება. ამისათვის საჭიროა კონსტიტუციის სამართლებრივი დაცვის ეფექტური
სისტემის არსებობა.
რას ნიშნავს ცნება - ,,კონსტიტუციის სამართლებრივი დაცვა?“. იგი
გულისხმობს მთელი რიგი იურიდიული მექანიზმების არსებობას, რომელთა
დახმარებითაც სახელმწიფო უზრუნველყოფს კონსტიტუციურ ნორმათა შესრულებას
და კონსტიტუციური კანონიერების რეჟიმის დაცვას. ხოლო უფრო ფართო გაგებით
იგი გულისხმობს, იმ აუცილებელი პირობების შექმნას და შესაბამისი გარანტიების
უზრუნველყოფას, რომელთა მეშვეობითაც სახელმწიფო ორგანოთა მიერ მიღებული
კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ნებისმიერი სამართლებრივი აქტი იქნება გაუქმებული.
კონსტიტუციის დაცვა და მის ნორმათა შესრულება ყველა სახელმწიფო ორგანოსა თუ
თანამდებობის პირის ვალდებულებაა. ამ მხრივ განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა
ეკისრებათ უმაღლეს სახელმწიფო ორგანოებს: სახელმწიფოს მეთაურს, პარლამენტს,
მთავრობას და სასამართლოებს. კონსტიტუციის დაცვა განსხვავებული
სამართლებრივი მექანიზმებით ხორციელდება თუმცა სამართლებრივი დაცვის
ძირითად ინსტიტუტად საკონსტიტუციო კონტროლია მიჩნეული.
სანამ უშუალოდ საკონსტიტუციო კონტროლზე გადავალთ
მნიშვნელოვანია ტერმინთა განმარტება. ერთამანეთისგან უნდა გავმიჯნოთ
,,საკონსტიტუციო კონტროლი“ და ,,კონსტიტუციური კონტროლი“. ხშირ შემთხვევაში
ქართულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლიტერატურაში ორივე ტერმინი ერთი
მნიშვნელობით იხმარება და ერთმანეთის იდენტურად აღიქმება. თუმცა
სამართლებრივი თვალსაზრისით მათ შეიძლება განსხვავებული დატვირთვა მიეცეს.
,,კონსტიტუციურ კონტროლში“ იგულისხმება კონსტიტუციით დაფუძნებული
სახელმწიფო კონტროლის სახეები და შესაბამისი ინსტიტუტები. აღნიშნული ტერმინი
ერთდროულად მოიცავს სახელმწიფო ორგანოების მიერ განხორციელებულ
საპარლამენტო, სამთავრობო და სასამართლო კონტროლს, რაშიც ასევე მოიაზრება
საკონსტიტუციო სასამართლო. რაც შეეხება ,,საკონსტიტუციო კონტროლს“, იგი
კონტროლის იმ სფეროს მოიცავს, რომელიც საკანონმდებლო და კანონქვემდებარე
აქტებისა და ხელისუფლების ორგანოების ქმედებათა კონსტიტუციასთან
შესაბამისობას ისახავს მიზნად. კონსტიტუციური კონტროლი უფრო ფართო ცნებაა
და მოიცავს საკონსტიტუციო კონტროლსაც, მაგრამ საქართველოს კანონმდებლობა
ტერმინ ,,საკონსტიტუციო კონტროლს ამკვიდრებს“
კონსტიტუციური კონტროლის ზოგადი ცნება შეიძლება ასე
ჩამოვაყალიბოთ - კანონების შემოწმება მათი კონსტიტუციასთან შესაბამისობის
თვალსაზრისით. ყველა ქვეყანაში ხშირია შემთხვევები, როდესაც კონსტიტუციის
უზენაესობის პრინციპი შეიძლება, დაირღვეს. ზოგჯერ სამართლებრივი აქტები არ
არის კონსტიტუციური ჩარჩოების შესაბამისი, ზოგიერთ შემთხვევაში კი, პირდაპირ
ეწინააღმდეგება მას. სწორედ ამგვარი შემთხვევებისას აუცილებელი ხდება
კონსტიტუციის და მის მიერ დამკვიდრებული სამართლებრივი წესრიგის დაცვა.
კონსტიტუციის დაცვას ემსახურება საკონსტიტუციო კონტროლი. მისი დაცვის
ინსტიტუციური მექანიზმი თვით კონსტიტუციით არის გარანტირებული. იგი
ზღუდავს ხელისუფლების თვითნებობას და ითხოვს, რომ მისი მოქმედებები
მხოლოდ ადამიანის ძირითადი უფლებების ინტერესებიდან გამომდინარეობდეს,
რადგან კონსტიტუციის ძირითადი ღირებულება არის სწორედ ადამიანი. თუმცა,
იმისათვის, რომ კონსტიტუციით გარანტირებული სიკეთეები დაცული იყოს,
აუცილებელია კონსტიტუციის უზენაესობის დაცვა და მისი მუდმივი კონტროლი.
მაშასადმე, საკონსტიტუციო კონტროლი არის კომპეტენტური სახელმწიფო
ორგანოების საქმიანობა, ერთი მხრივ, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან
შესაბამისობის შემოწმების მიზნით, როდესაც ეს ორგანოები უფლებამოსილნი არიან,
გააუქმონ გამოვლენილი შეუსაბამობანი და, მეორე მხრივ, კონსტიტუციური ნორმების
აღსრულებისას წარმოქმნილი კომპეტენციური და კონსტიტუციური მნიშვნელობის
მქონე სხვა სადავო საკითხების გადაჭრის მიზნით, როდესაც გარანტირებულია
კონსტიტუციის უზენაესობა, ხელისუფლების შტოებს შორის წონასწორობა და
ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა. ყოველივე ეს წარმოადგენს
საკონსტიტუციო კონტროლის არსს.
 2. საკონსტიტუციო კონტროლის განვითარების ისტორია

საკონსტიტუციო კონტროლის ჩანასახი, როგორც სახელმწიფო საქმიანობის

დამოუკიდებელი მიმართულება, შუა საუკუნეების დიდ ბრიტანეთში შეინიშნება.
მაგალითად, მე-17 საუკუნეში საიდუმლო საბჭო უფლებამოსილი იყო, გაებათილებინა
და იურიდიულად ძალადაკარგულად გამოეცხადებინა გაერთიანებული სამეფოს
კოლონიების საკანონმდებლო
ორგანოების მიერ გამოცემული კანონები, თუ ისინი ეწინააღმდეგებოდა ინგლისის
პარლამენტის კანონებს ან საერთო სამართალს
საკონსტიტუციო კონტროლის ჩამოყალიბება უკავშირდება 1803 წელს,
კონკრეტულად კი აშშ-ის უმაღლესი სასამართლოს გადაწყვეტილებას საქმეზე-
Marbury v. Madison მართალია, 1803 წლამდეც აშშ-ის სასამართლოების პრაქტიკაში
შეიმჩნეოდა აქტების კონსტიტუციურობის თაობაზე მსჯელობა, თუმცა მხოლოდ
ფრაგმენტულად და არა სისტემურად. აღნიშნულ საქმეზე სასამართლომ შექმნა
საერთო სასამართლოების მიერ საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელების
პრეცედენტი. აშშ-ის უმაღლესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ კონგრესის მიერ
მიღებული კანონი ეწინააღმდეგება აშშ-ის კონსტიტუციით გარანტირებულ ადამიანის
უფლებას. მოსამართლე მარშალის მიერ დაისვა საკვანძო კითხვა, თუ რომელ მათგანს
უნდა მინიჭებოდა უპირატესობა. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ
კონსტიტუცია არის "ქვეყნის ძირითადი და უზენაესი კანონი" და რომ
"საკანონმდებლო ხელისუფლების ნებისმიერი აქტი, რომელიც ეწინააღმდეგება
კონსტიტუციას, მოკლებულია იურიდიულ ძალას" და სასამართლოს შეუძლია მისი
არაკონსტიტუციურად ცნობა. აღნიშნული მსჯელობის შედეგად სასამართლომ
საკუთარ თავს თვითონვე მიანიჭა კანონების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის
დადგენის უფლებამოსილება. აღსანიშნავია გარემოება, რომ აშშ-ის კონსტიტუციაში
არც მაშინ და არც დღეს არ არის ჩანაწერი სასამართლოების მიერ საკონსტიტუციო
კონტროლის განხორციელების შესახებ. მოსამართლე მარშალმა აღნიშნული პრაქტიკა
განსაკუთრებული კრიტიკის ან წინააღმდეგობის გარეშე დაამკვიდრა, თუმცა ამას წინ
დაძაბული პერიოდი უძღოდა
საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალური ორგანოს შექმნის იდეა ჰანს
კელზენს
ეკუთვნის. მას მიაჩნდა, რომ არაკონსტიტუციური სამართლებრივი აქტის
ძალადაკარგულად
გამოცხადების ფუნქცია უნდა გააჩნდეს როგორც პარლამენტისგან, ისე ნებისმიერი
სხვა სახელმწიფო ხელისუფლების შტოსგან დამოუკიდებელ ორგანოს. ასეთი კი, მისი
აზრით, შეიძლებოდა, ყოფილიყო სასამართლო, ტრიბუნალი, რომელიც, თავის მხრივ,
დაკომპლექტებული იქნებოდა კომპეტენტური და ავტორიტეტული იურისტებისგან.
კელზენის ნააზრევმა დიდი გავლენა იქონია ავსტრიის კონსტიტუციის
ჩამოყალიბებისას და 1920 წელს კონტინენტური სამართლის ქვეყნებში
საკონსტიტუციო კონტროლის პირველი პრეცედენტი გაჩნდა. მაგრამ აღსანიშნავია ის,
რომ კელზენმა ეს მოდელი შეიმუშავა ავსტრიისთვის მაგრამ პირველად ჩამოყალიბდა
ჩეხოსლოვაკიაში ამის შემდეგ კი ავსტრიაში. რასაც შეუერთდა 1921 წელს
ლიხტენშტეინი, 1927 წელს საბერძნეთი და 1931 წელს ესპანეთი
განვითარეობის მეორე ტალღა დადგა მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ,
როდესაც ჩამოყალიბდა საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოები ცენტრალურ
ევროპაში: 1947 წელს იტალიაში, 1949 წელს გერმანიაში და ა.შ მათ სხვადასხვა
სახელით მოიხსენიებდნენ მაგალითად, საკონსტიტუციო საბჭო, საკ. პალატა ან
ტრიბუნალი
ხოლო განვითარების მესამე ტალღა იყო საბჭოთა კავშირის დაშლის
პერიოდი. ეს
განსაკუთრებით შეინიშნებოდა ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპაში
კომუნისტური რეჟიმების დაცემის შემდეგ. საბჭოთა კავშირში კონსტიტუციას ჰქონდა
სომბოლური დატვირთვა და შესაბამისად არ არსებობდა საკონსტიტუციო
კონტროლის განმახორციელებელი ორგანო. ასეთი ორგანოები პოსტ საბჭოთა
სივრცეში შეიქმნა 1991 წლიდან მათ შორის საქართველოში 1995 წლის 24 აგვისტოს
კონსტიტუციით.
 3. საკონსტიტუციო კონტროლის მოდელები

თითოეული სახელმწიფო თავისი სამართლებრივი სისტემის, პოლიტიკური

რეჟიმისა და საზოგადოებრივი განწყობების გათვალისწინებით ირჩევს
საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების მოდელს. ცხადია, ყველა მათგანს აქვს თავისი
უპირატესობები, დადებითი და უარყოფითი მხარეები. საკონსტიტუციო კონტროლი
სხვადასხვა სახელმწიფოში განსხვავებული ფორმით ხორციელდება. თითოეულ
მათგანში კონტროლის ფუნქციებით აღჭურვილია სხვადასხვა სუბიექტი, რომლებსაც
განსხვავებული საკონტროლო უფლებამოსილებები აქვთ მიკუთვნებული.
დღეისათვის მსოფლიოში საკ. კონტროლის 4 ძირითადი მოდელი შიძლება
გამოვყოთ. კერძოდ:

1. დიფუზიური საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების მოდელი

დიფუზიური საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების მიხედვით,
უზენაესი/უმაღლესი სასამართლო, როგორც სამოქალაქო, სისხლის და
ადმინისტრაციულ საქმეთა განმხილველი საკასაციო/უმაღლესი
სასამართლო, ასევე განიხილავს და წყვეტს კონსტიტუციურსამართლებრივ
დავასაც. ამ მოდელის პროტოტიპია ამერიკის შეერთებული შტატების
უმაღლესი სასამართლო, შესაბამისად, მას იურიდიულ ლიტერატურაში
ამერიკულ ან ანგლო-საქსურ მოდელსაც უწოდებენ. ამ მოდელის
მიხედვით, საკონსტიტუციო კონტროლი ხორციელდება საერთო
სასამართლოების მიერ კონკრეტული საქმეების განხილვის დროს.
დიფუზიური მოდელის მიხედვით, საერთო იურისდიქციის ნებისმიერ
სასამართლოს შეუძლია, ცნოს კანონი არაკონსტიტუციურად, ხოლო თუ
საქმე უზენაეს სასამართლოში გასაჩივრდება და იგი კანონს ასევე
კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ აღიარებს, მაშინ უზენაესი სასამართლოს
ეს გადაწყვეტილება უკვე სავალდებულოა ყველა სხვა სასამართლოსთვის.
ფორმალურად, უზენაესი სასამართლოს მიერ არაკონსტიტუციურად
ცნობილი კანონი აგრძელებს მოქმედებას. მართალია, ამ კანონს არცერთი
სასამართლო აღარ იყენებს შემდეგ თავის საქმიანობაში, მაგრამ იმისათვის,
რომ კანონმა ოფიციალურად შეწყვიტოს მოქმედება, იგი უნდა გააუქმოს
პარლამენტმა. ამ მოდელის პირობებში საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება
არ არის განცალკევებული საერთო სამართალწარმოებისგან და იგი
ფაქტობრივად საერთო სასამართლოთა მთელ სისტემას მოიცავს. თვით
მოდელისთვის დამახასიათებელი სიტყვიდან გამომდინარე,
„დიფუზიური“ ნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება ერთი
რომელიმე ორგანოს მიერ კონკრეტული სამართალწარმოების გამოყენებით
და კონცენტრირებულად კი არ ხორციელდება, არამედ იგი გაფანტულია
მთელი სასამართლო სისტემის შიგნით.
 საკონსტიტუციო კონტროლის დიფუზიური მოდელი ხასიათდება
ოთხი ძირითადი ნიშნით:
1. საკონსტიტუციო კონტროლი ატარებს უნივერსალურ ხასიათს. იგი
ვრცელდება არა მხოლოდ კანონებზე, არამედ ყველა ნორმატიულ
აქტზე;
2. საკონსტიტუციო კონტროლი არასისტემატიზებულ ხასიათის
ატარებს. იგი ხორციელდება დროგამოშვებით, აქვს კონკრეტული ხასიათს
და შესაძლებელია, განხორციელდეს ნებისმიერი დონის საერთო
სასამართლოს მიერ ნებისმიერი საქმის განხილვისას, რომელიც ეხება
მოქალაქეთა კანონიერ ინტერესებს;
3. საკონსტიტუციო კონტროლი ატარებს კაზუალურ ხასიათს. მისი
განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ კონკრეტული საქმის განხილვის
პროცესში, როდესაც ერთ-ერთი მხარე მიიჩნევს, რომ მეორე მხარის
მოთხოვნა ეფუძნება კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ნორმას;
4. საკონსტიტუციო კონტროლი ატარებს შეზღუდულ შედარებით
ხასიათს. სასამართლოს გადაწყვეტილება სავალდებულოა მხოლოდ
მოდავე მხარეებისთვის, არ ვრცელდება სხვა სუბიექტებზე და არ შეიძლება
მისი შემდგომი გამოყენება ანალოგიური საქმეების განხილვისას.
ამ მოდელის დადებით მხარედ მიიჩნევა დასმულ საკითხთან
დაკავშირებით სამართლიანობის შეუფერხებელი, სწრაფი აღდგენის
შესაძლებლობა. უარყოფითია ის, რომ უკვე განხილული საკითხი
პრაქტიკაში შესაძლოა, ხელმეორედ დადგეს,ასეთ საკითხზე კი
სასამართლომ ისევ უნდა იმსჯელოს და მიიღოს გადაწყვეტილება, რადგან,
როგორც აღვნიშნეთ, ამ მოდელის პირობებში გადაწყვეტილება
კონკრეტულია და მხოლოდ მხარეებზე ვრცელდება. მართალია, შესაძლოა,
რომ ეს გადაწყვეტილება „პრეცედენტის“ საფუძველზე იქნეს მიღებული,
თუმცა, ამავდროულად გამორიცხული არაა ახალი გადაწყვეტილების
მიღების შესაძლებლობა, რაც, თავის მხრივ, ისევ არ ატარებს
ზოგადსავალდებულო ხასიათს და შემოიფარგლება პირთა კონკრეტული
წრით. დიფუზიური მოდელის არჩევით სასამართლო სისტემა პირდაპირ
უარს ამბობს აბსტრაქტულ კონტროლზე, რადგან მოსარჩელე საერთო
იურისდიქციის სასამართლოს ვერ მიმართავს მანამ, სანამ კონკრეტული
დავა არ წარმოიშვება და შესაბამისი კანონი არ დაარღვევს კონსტიტუციით
გარანტირებულ მის უფლებას. შესაბამისად, დიფუზიური კონტროლის
უარყოფით მხარედ შეიძლება, ჩაითვალოს ის ფაქტი, რომ ნორმის
არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ სამართალწარმოება ვერ დაიწყება
თუ კონკრეტული უფლების დარღვევას ადგილი არ აქვს.
2. კონცენტირებული საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების მოდელი
 დიფუზიური მოდელისგან განსხვავებით, საკონსტიტუციო
მართლმსაჯულების კონცენტრირებული მოდელის მიხედვით, საკონსტიტუციო
მართლმსაჯულებას კონცენტრირებულად ახორციელებს ამისთვის სპეციალურად
შექმნილი ორგანო. აღნიშნული ორგანოს ფუნქციაა სპეციალური, საერთო
სასამართლოებისგან განსხვავებული სამართალწარმოება, რომელსაც ის
ახორციელებს დამოუკიდებლად - საკონსტიტუციო სამართალწარმოების გზით. ამ
მოდელში მოიაზრება არამხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოები როგორც ასეთი,
არამედ არსებობს ისეთი სპეციალიზებული ორგანოები, როგორებიცაა ე.წ.
კვაზისასამართლო ორგანოები, მაგალითად, საკონსტიტუციო საბჭო ან
საკონსტიტუციო კომიტეტი, პალატა და სხვა. ამ მოდელის თავისებურებას
წარმოადგენს საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობა საერთო
მართლმსაჯულების სისტემისგან, კარგად ორგანიზებული, სპეციალიზებული
ორგანოს არსებობა, რომელიც უფლებამოსილია, აკონტროლოს ნორმატიული
აქტების მთელი სისტემის კონსტიტუციურობა. ასეთი სისტემა საკმაოდ ქმედითია,
რაც იქედან გამომდინარეობს, რომ მის მიერ არაკონსტიტუციურად გამოცხადებული
სამართლებრივი აქტები უნდა გაუქმდეს. კონცენტრირებული მოდელის
შემთხვევაში, საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების ორგანოების მიერ კანონის
არაკონსტიტუციურად ცნობა ნიშნავს ამ კანონის მოქმედების გაუქმებას
პარლამენტის დამატებითი გადაწყვეტილების გარეშე. საერთო სასამართლოებისგან
განსხვავებით, საკონსტიტუციო სასამართლო არ უდგას სათავეში სასამართლოების
ინსტანციურ სისტემას. ძირითად შემთხვევებში ის ერთადერთია ქვეყანაში. იმ
ფედერაციულ სახელმწიფოებში, სადაც ფედერაციულ სუბიექტებს აქვთ თავიანთი
საკონსტიტუციო სასამართლოები, ეს სასამართლოები დამოუკიდებლები არიან,
თუმცა მათი კომპეტენცია შეზღუდულია. გერმანიის მაგალითზე შეიძლება, ნათლად
გაშუქდეს აღნიშნული საკითხი. მიუხედავად იმისა, რომ ყველა ფედერალურ მიწას
თავისი მიწის საკონსტიტუციო სასამართლო აქვს, ისინი განიხილავენ კონკრეტული
მიწის კანონების შესაბამისობას შესაბამისი მიწის კონსტიტუციასთან, ხოლო
გერმანიაში გამოცემული ყველა სამართლებრივი აქტის კონსტიტუციურობის
შემოწმება შეუძლია მხოლოდ გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო
სასამართლოს. კონცენტრირებული მოდელი, დიფუზიურისგან განსხვავებით, არ
ეყრდნობა კონკრეტულ პრეცედენტს. სასამართლოს მიერ მიღებული
გადაწყვეტილება კი ვრცელდება არა მხოლოდ მოსარჩელეზე, არამედ
არაკონსტიტუციური ნორმის ძალადაკარგულად გამოცხადებით მთელს სისტემაზე
ახდენს ზეგავლენას.

საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების ევროპულ მოდელს მე-19 საუკუნეში

ჩაეყარა საფუძველი. 1849 წელს გერმანიის ლიბერალმა რეფორმატორებმა
ფრანკფურტში ე.წ. „წმინდა პავლეს ეკლესიის“ სხდომაზე წარადგინეს
კონსტიტუციის პროექტი, რომელიც შეიცავდა არა მარტო ადამიანის უფლებათა
ჩამონათვალს, არამედ ითვალისწინებდა მათი დაცვის გარანტიებს. აღნიშნული
მექანიზმი მოიაზრებდა ისეთი სპეციალური სასამართლოს შექმნას, რომელსაც
ცენტრალური და მიწების/ლანდების საკანონმდებლო და აღმასრულებელი
ხელისუფლების საკონსტიტუციო კონტროლის ექსკლუზიური უფლებამოსილება
ექნებოდა. საინტერესოა, რომ წარდგენილი პროექტი მოქალაქეებსაც ანიჭებდა
უფლებას, გაესაჩივრებინათ ხელისუფლების წარმომადგენელთა
არაკონსტიტუციური ან უსამართლო ქმედებები. ეს ნორმა გაცილებით გვიან,
დაახლოებით ერთი საუკუნის შემდეგ ამოქმედდა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება არის საბოლოო,

სავალდებულო ხასიათის და ვრცელდება ყველაზე. ქართულ ლიტერატურაში
სახელდება რამდენიმე უპირატესობა კონცენტრირებული მოდელის სასარგებლოდ:

 დიფუზიური მოდელის პირობებში, განსხვავებით

კონცენტრირებულისგან, ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმების
საკითხი დგება მხოლოდ კონკრეტული დავის განხილვისას. ხოლო
როცა საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება არის ერთ ორგანოში
კონცენტრირებული, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეიძლება,
მიმართოს მოსარჩელემ კონკრეტული დავის გარეშე კანონის
არაკონსტიტუციურობის საფუძვლით.
 დიფუზიური მოდელის პირობებში, საერთო სასამართლოებში
კონკრეტულ საქმეთა განხილვა შესაძლებელია მხოლოდ საერთო
სასამართლოების ინსტანციების გავლით, რაც შესაძლოა, საკმაოდ დიდი
ხანი მიმდინარეობდეს, რადგან საერთო სასამართლოები სხვა
კატეგორიის დავებსაც განიხილავენ და ასევე, საკმაოდ ძვირიც დაჯდეს
სამივე ინსტანციაში დავა. საკონსტიტუციო სასამართლო კი მხოლოდ ამ
ტიპის დავებს განიხილავს და დროშიც უფრო ეფექტურად
ახორციელებს ამას.
 მნიშვნელოვანი საკითხია, რომ დიფუზიური მოდელის მიხედვით,
სასამართლოს არ აქვს კანონის ძალადაკარგულად გამოცხადების
უფლება, რაც თავისთავად აბსურდულიც შეიძლება იყოს.
კონსტიტუციური კონტროლის ცენტრალიზებულ მოდელში
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებს აქვთ მონოპოლია
კონსტიტუციის საბოლოო ინტერპრეტაციაზე, რაც, თავის მხრივ,
სამართლებრივ უსაფრთხოებას ამყარებს. მოქალაქეებს აღარ აქვთ
კონსტიტუციის განმარტების სხვაგვარი მოლოდინი.
 ძირითადი უპირატესობა, რაც კონცენტრირებულ მოდელს გააჩნია, არის
სამართალწარმოების მაღალი ხარისხის უფრო დიდი და რეალური
 ალბათობა. გაცილებით ეფექტურია მართლმსაჯულება, როდესაც იგი
ხორციელდება სპეციალიზებული სასამართლოს მიერ და არ არის
შეჯერებული ერთი ტიპის სასამართლო ორგანოს კომპეტენციის
ფარგლებში.
 სპეციალიზებული სასამართლო ორგანო იძლევა კონსტიტუციური
სამართლებრივი კონფლიქტის უფრო დეტალურად და ამომწურავად
შესწავლის შესაძლებლობას, რაც ნაკლებად წარმოსადგენია საერთო
სასამართლოების პირობებში, თუნდაც გამომდინარე მოსამართლეთა
შესაბამისი კომპეტენციიდან.
 მნიშვნელოვანია, რომ კონცენტრირებული მოდელის პირობებში
გადაწყვეტილება საყოველთაო ხასიათს ატარებს. იგი არ არის
შეზღუდული პირთა წრით და ვრცელდება ყველაზე. ამასთან, ნორმა
პირდაპირ ცხადდება არაკონსტიტუციურად და დამატებით სხვა
ორგანოსთვის მიმართვა აღარ არის საჭირო.
 საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა, როცა
საერთო სასამართლოებში მოქმედებს ინსტანციურობის პრინციპი. ამის
გამოც პრიორიტეტულია კონცენტრირებული მოდელი.
 დიფუზიური მოდელის დადებით მხარედ შეიძლება ჩაითვალოს
მთელი სასამართლო სისტემის უფლებამოსილება, იმსჯელოს
კანონების კონსტიტუციურობაზე, რაც იმას ნიშნავს, რომ საერთო
სასამართლოც მუდამ ორიენტირებულია კონსტიტუციის დაცვაზე,
ყოველდღიურ რეჟიმში თვალყურს ადევნებს და მსჯელობს კანონების
კონსტიტუციურობაზე.

3. ე.წ. შერეული მოდელი

ზემოთ დავასახელეთ ორი ძირითადი მოდელი, თუმცა ყველა ქვეყნის

მაგალითზე შექმნილი საკონსტიტუციო კონტროლის ინსტიტუტი ზემოთხსენებული
კლასიკური ვარიანტების სტრუქტურასა და ხასიათში ვერ თავსდება, ამიტომ ბევრი
სახელმწიფო თავისებურად ავითარებს საკონსტიტუციო კონტროლის სისტემას.
ზოგიერთ ქვეყანაში დამკვიდრდა საკონსიტუციო კონტროლის ე.წ. შერეული
მოდელი, რომლის პირობებშიც საკონსიტუციო კონტროლი ხორციელდება როგორც
სპეციალიზებული ორგანოს, ასევე საერთო სასამართლოების იურისდიქციის მიერ.

4. საპარლამენტო მოდელი

და ბოლოს, ტოტალიტარული სოციალიზმის სახელმწიფოთა კონსტიტუციები

ამკვიდრებენ კონტროლის საპარლამენტო მოდელს. ამ სახელმწიფოებში
საკონსტიტუციო კონტროლს პარლამენტები და მათი მუდმივმოქმედი კოლეგიური
ორგანოები ახორციელებენ, როგორებიცაა: სახელმწიფო საბჭო, რესპუბლიკის
პრეზიდიუმი, უზენაესი საბჭოს პრეზიდიუმი და სხვ. კონტროლის ეს ფორმა
დაფუძნებულია პარლამენტის უზენაესობის იდეაზე, რომლის თანახმადაც არცერთ
სხვა ორგანოს არ აქვს უფლება, განიხილოს პარლამენტის, როგორც უმაღლესი
სახალხო წარმომადგენლობითი ორგანოს, მიერ მიღებული კანონების
კონსტიტუციურობის საკითხი.

4. საკონსტიტუციო კონტროლის სახეები და ფუნქციები

სახეები:

მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის დაცვის ვალდებულება აქვს ყველა

საჯარო თუ კერძო, იურიდიულ თუ ფიზიკურ პირს, სამთავრობო თუ
არასამთავრობო ორგანიზაციას, რიგ შემთვხვევბში სამართლებრივი აქტები
შეიძლება არ ერგებოდეს კონსტიტუციურ ჩარჩოებს, რაც აუცილებელს ხდის
კონტიტუციის და მის მიერ დამკვიდრებული სამართლებრივი წესრიგის დაცვას.

საკონსტიტუციო კონტროლის მნიშვნელობა განუზომელია კონსტიტუციური

ღირებულებების დაცვისთვის. რაც უფრო ეფექტიანი და ქმედითია საკონსტიტუციო
კონტროლი, მით უფრო მაღალია კონსტიტუციური ღირებულებების დაცვის
პერსპექტივაც. საკონსტიტუციო მართლმსაჯულება შესაძლებელია იყოს
კონკრეტული ან აბსტრაქტული როგორც მატერიალური, ასევე ფორმალური,
რეალური და არარეალური. საკონსტიტუციო კონტროლის სახეები და
განხორციელების ფორმები პრაკტიკაში უკეთ ჩანს და სხვადასხვა ნიშნით
შესაძლებელია მათი კლასიფიკაცია.

1. დროის მიხედვით:

წინასწარი (პრევენციული) კონტროლისას ხდება აქტის კანონიერ ძალაში

შესვლამდე მისი კონსტიტუციურობის წინასწარი შემოწემბა. პრევენციული
კონტორლის უფლებამოსილება საქართველოს საკონსიტუციო სასამართლოს
ერთადერთ შემთხვევაში გააჩნია, როცა იგი 60.4.„ე“ მუხლის საფუძველზე,
პარლამენტის წევრთა არანაკლებ 1/5-ის წარდგინების საფუძველზე განიხილავს
რატიფიცირებას დაქვემდებარებული საერთაშორისო ხელშეკრულების
კონსტიტუციურობის საკითხს. გარდა ამისა, ლიტერატურაში კონტორლის ერთ-ერთ
საშუალებად განიხილება პრეზიდენტის ვეტოც. კანონპროექტზე ხელის მოწერამდე
ვეტოს უფლების მქონე პრეზიდენტს შეუძლია შეამოწმოს ამ აქტის
კონტიტუციურობაც. თუმცა, როდესაც პრეზიდენტი სარგებლობს ვეტოს უფლებით
საქმე გვაქვს ზედამხედველობასთან და არა კონროლთან, გამომდინარე იქდენა, რომ
ვეტო, როგორც წესი, სუსპენზიურ ხასიათს ატარებს და იგი შეიძლება გადალახულ
იქნეს პარლამენტის წევრთა კანონით განსაზღვრული უმრავლესობის მიერ.

წინასწარია კონტროლი, როდესაც სამართლებრივი აქტის შემოწმება ხდება მის

ძალაში შესვლამდე. შემდგომი (რეპრესიული) კონტროლი ნიშნავს კანონიერ ძალაში
შესული აქტის შემოწმებას, როდესაც საკითხი ამა თუ იმ აქტის კონსტიტუციურობის
თაობაზე განიხილება ამ აქტის ძალაში შესვლის შემდეგ. კონტორლის ამ სახეებს აქვთ
როგორც დადებითი, ისე უარყოფითი მხარეები. წინასწარი კონტროლის
სასარგებლოდ უნდა ითქვას, რომ იგი, ფაქტობრივად, სადავო სამართლებრივი აქტის
პროექტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შემოწმების საშუალებას იძლევა, რაც
ამცირებს ალბათობას, რომ უკვე ძალაში შესული აქტი კონსტიტუციასთან შეუსაბამო
აღმოჩნდეს. თუმცა წინასწარ საკ. კონტროლს აქვს ნაკლიც, კერძოდ, კონტროლის ამ
ფორმის განხორციელების შემთხვევაში კონტროლის ორგანო იძულებულია
იმსჯელოს იმ აქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე, რომელიც ჯერ კიდევ არ შესულა
ძალაში და არც ამ აქტის მოქმედებით გამოწვეული შესაძლო შედეგები არაა
ცნობილი.

2. ადგილის მიხედვით:

შინაგან კონტროლს ახორციელებს თავად აქტის გამომცემი ორგანო, ხოლო

გარეგანი კონტროლი ხროცილდება სხვა (არა აქტის მიმღები) ორგანოს მიერ. აქედან
გამომდინარე, შინაგანი კონტროლი, როგორც წესი, პრევენციული კონტროლის
ფორმით ხორციელდება. რაც შეეხება გარეგან კონტროლს, როგორც წესი, მომდევნო
კონტროლის ფორმით ხორციელდება. ამის ნათელი მაგალითია საკონსტიტუციო
სასამართლო.

3. ფორმის მიხედვით:

აბსტრაქტული კონტროლის შემთხვევაში ნებისმიერი პირი უფლებამოსილია,

შეიტანოს კონსტიტუციური სარჩელი სასამართლოში, იმისდა მიუხედავად, დაირღვა
თუ არა მისი უფლება. აბსტრაქტული კონტროლი საკონსტიტუციო კონტროლის
ორგანოების მიერ კონკრეტული სასამართლო დავისგან ან სხვა რაიმე კონკრეტული
გარემოებებისგან დამოუკიდებლად ხორციელდება, ანუ აქტის კონსტიტუციურობის
თაობაზე საკითხი შეიძლება ნებისმიერ დროს აღიძრას, მისი ძალაში შესვლის
მომენტიდან.

ხოლო, კონკრეტული საკონსტიტუციო კონტროლის არსებობისას, მხოლოდ იმ

შემთხვევაში ანიჭებს პირს სასამართლოსათვის სარჩელით მიმართვის უფლებას,
როდესაც დაირღვა ან შეიძლება დაირღვეს უშუალოდ მისი უფლებები. კონკრეტული
კონტროლის პირობებში საკითხი ამა თუ იმ აქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე,
როგორც წესი, განიხილება და წყდება კონკრეტული სასამართლო დავის
შემთხვევაში, ან დაკავშირებულია სამართლებრივი ნორმის რეალიზაციის პროცესში
წარმოშობილ კონკრეტულ გარემოებასთან. შესაბამისად, იგი ყოველთვის მომდევნო
ხასიათისაა.

4. განხორციელების აუცილებლობის მიხედვით:

სავალდებულო კონტროლი ნიშნავს, რომ აქტი ძალაში ვერ შევა თუ არ

შემოწმდება მისი კონსტიტუციასთან შესაბამისობა. ფაკულტატური კონტროლი
სახეზეა თუ სუბიექტი მოითხოვს ამა თუ იმ აქტის კონსტიტუციურობის შემოწმებას.
პირველ შემთხვევაში საკ.კონტროლის განხორციელება სავალდებულოა და იგი,
როგორც წესი, პრევენციული კონტროლის ფორმით ხორციელდება. სხვა სიტყვებით,
რომ ვთქვათ, ეს ნიშნავს, რომ აქტი ძალაში ვერ შევა, სანამ არ შემოწმდება მისი
კონსტიტუციურობა. მეორე შემთხვევაში კი, კონტროლის ჩატარება რომელიმე
სუბიექტის ნებაზეა დამოკიდებული. ფაკულტატური კონტროლი შეიძლება იყოს
როგორც წინასწარი, ასევე შემდგომი, ხოლო სავალდებულო კონტროლს მხოლოდ
მაშინ აქვს აზრი, როდესაც წინასწარ ხასიათს ატარებს.

5. სამართლებრივი შედეგის მიხედვით:

საკონსულტაციო კონსტროლისას საკ.სასამართლოს გადაწყვეტილებას არ აქვს

სავალდებულო ხასიათი. დამდგენი კონტროლისას საკ.სასამართლოს
გადაწყვეტილება სავალდებულო ხასიათს ატარებს და თუ დადგინდება აქტის
არაკონსტიტუციურობა, ის კარგავს ძალას. საქართველოს კანონმდებლობის
მაგალითზე შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ძირითადად საკ.კონტროლის ორგანოთა
გადაწყვეტილებები დამდგენი ხასიათისაა და არაკონსტიტუციური აქტი ან მისი
ნაწილი ძალას კარგავს გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან. თუმცა, გვაქვს
საკონსულტაციო კონტროლის შემთხვევაც, მაგალითად, როდესაც განიხილება
იმპიჩმენტის პროცედურის საკითხი.

6. შინაარსის მიხედვით:

ფორმალურია კონტროლი, როდესაც მოწმდება ნორმატიული აქტის მომზადებისა

და მიღებისთვის კონსტიტუციური ნორმებით დადგენილი პროცედურული წესების
დაცვა. მატერიალურია კონტროლი, როდესაც ადგილი აქვს ამა თუ იმ აქტის ან მისი
ცალკეული დებულების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დადგენის მიზნით
შინაარსობრივ შემოწმებას.

7. დროში მოქმედების მიხედვით:

დროში მოქმედების მიხედვით, განასხვავებენ საკ. კონტროლის ორგანოთა „ex

tunc“ და „ex nunc“ გადაწყვეტილებებს. პირველს ეძახიან გადაწყვეტილებას,
რომელსაც უკუქმედითი ძალა აქვს, ანუ არაკონსტიტუციური აქტი
ძალადაკარგულად გამოცხადდება მისი ან იმ კონსტიტუციური კანონის ამოქმედების
მომენტიდან, რომელთანაც წინააღმდეგობაშია აღნიშნული აქტი. მაგრამ, ვინაიდან ამ
შემთხვევაში ხშირად დგება ზიანის ანაზღაურების ან წარმოშობილი ურთიერთობის
თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენის საკითხი, რაც ხშირად შეუძლებელია,
პრაქტიკაში უფრო ხშირად გამოიყენება მეორე შემთხვევა. რაც ნიშნავს იმას, რომ
არაკონსტიტუციური აქტი ძალადაკარგულია მისი ასეთად გამოცხადების
მომენტიდან, ანუ მისი მოქმედება ვრცელდება მომავალზე და არა წარსულზე.

ფუნქციები:

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანოთა ფუნქციები 4 ძირითად კატეგორიად

შეიძლება დავყოთ:

1. სხვადასხვა სამართლებრივი აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის

შემოწმება და დარღვევების გამოვლენის შემთხვევაში სათანადო ზომების
გატარება მათ კონსტიტუციასტან შესაბამისობაში მოსაყვანად - სწორედ ეს
ამოცანა განსაზღვრავს საკონსტიტუციო კონტროლის არსსა და შინაარსს, მის
ძირითად დანიშნულებას, რადგან ამ ფუნქციის რეალიზებით საკ.კონტროლის
ორგანოები უზრუნველყოფენ სამართლებრივი სახელმწიფოს ისეთ
მნიშვნელოვან პრინციპს, როგორიც არის კონსტიტუციის უზენაესობა.
2. კომპეტენტური დავების განხილვა - აღნიშნული ფუნქცია, თავის მხრივ
უშუალო კავშირშია ხელისუფლების დანაწილების პრინციპთან, რომელიც
კონსტიტუციონალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებლური პრინციპია, რომლის
თანახმად, ერთიანი სახელმწიფო ხელისუფლება განაწილებულია
ერთმანეთისგან დამოუკიდებელ საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და
სასამართლო ხელისუფლებებს შორის. ამასთან, აღნიშნული პრინციპის
ქმედითობის უზრუნველსაყოფად ხელისუფლების სამი შტოს მხოლოდ
დამოუკიდებლობა და შეუვალობა საკმარისი არ არის, აუცილებელია, სამივე
აღჭურვილი იყოს ურთიერთკონტროლისა და ურთიერთბოჭვის
პროცედურებით. გამომდინარე აქედან, კონტროლის ერთ-ერთი
მნიშვნელოვანი ფუნქცია სწორედ ხელისუფლების ამივე შტოს შორის
შეკავება-გაწონასწორების რეჟიმის დაცვაა, რამაც უნდა უზრუნველყოს მათ
შორის კომპეტენციური ბალანსი.
3. ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვა - ამ როლს
განსაკუთრებით საკონსტიტუციო სასამართლოები ასრულებენ, ვინაიდან
ისინი განიხილავენ მოქალაქეთა კონსტიტუციურ სარჩელებს. აღსანიშნავია,
რომ, პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს
 საქმიანობის ძირითადი მიმართულება სწორედ „პირთა“ კონსტიტუციური
სარჩელების განხილვაა.
4. კონსტიტუციური მნიშვნელობის მქონე სადავო საკითხების გადაწყვეტა -
მაგალითად, პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის ან პრეზიდენტისა და სხვა
თანამდებობის პირთა ქმედებების კონსტიტუციურობის შემოწმება,
საქართველოს პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის ან ვადამდე
შეწყვეტის საკიტხის განხილვა. კონსტიტუციური მნიშვნელობის შეიზლება
ვუწოდოთ საკ.კონტროლის ორგანოების უფლებამოსილებას, განმარტონ
კონსტიტუციისა და სხვა ნორმატიული აქტების დებულებები. მსოფლიოს
სხვადასხვა ქვეყნების კანონმდებლობის ანალიზი გვაძლევს იმის თქმის
საფუძველს, რომ უმეტეს შემთხვევაში სახელმწიფოთა კონსტიტუციები და
კანონები არაფერს ამბობენ საკონსტიტუციო იურისდიქციის ორგანოების
უფლებამოსილებაზე, განმარტონ კონსტიტუციური ან სამართლის სხვა
ნორმები. მიუხედავად ამისა, იურ.ლიტერატურაში გავრცელებულია
მოსაზღება, რომ ამ სახელმწიფოებში საკონსტიტუციო იურისდიქციის
ორგანოები პრაქტიკულად მაინც ახორციელებენ კონსტიტუციურ ნორმათა
კაუზალურ განმარტებას. ეს განპირობებულია იმით, რომ თავიანთი
უფლებამოსილებების რეალიზაციის პროცესში ისინი, როგორც წესი, იყენებენ
ამა თუ იმ კონსტიტუციურ ნორმას და, შესაბამიასდ, განმარტავენ მათ. თუმცა
ამგვარი განმარტება უნდა განვასხვავოთ ოფიციალური განმარტებისგან, რაც
მხოლოდ განმარტების უფლების საკანონმდებლო რეგლამენტაციის
შემთხვევაში შეიძლება ჰქონდეს საკონსტიტუციო იურისდიქციის ორგანოს.

5. საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელები ორგანოს ადგილი

სახელისუფლებო სისტემაში

საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი ორგანოები არსებობს

არსპეციალიზებული და სპეციალიზებული, რომელთაც განსხვავებული ადგილი
უჭირავს სახელისუფლებო სისტემაში. არსებობს ძალაუფლების ჰორიზონტალური
და ვერტიკალური დანაწილება. ჰორიზონტალურის დროს ხელისუფლება
დანაწილებულია აღმასრულებელ, საკანონმდებლო და სასამართლოს შორის.
არასპეციალიზებული ორგანოები მიეკუთვნებიან ჰორიზონტალურ ხაზს.
მაგალითად, არსპეციალიზებული ორგანოა პარლამანეტი, საერთო სასამართლოები
და პრეზიდენტი.
 პარლამენტი. თანამედროვე დემოკრატიულ სახელმწიფოთა ძირითად
კანონებში, როგორც წესი, არაფერია ნათქვამი პარლამენტის უფლებამოსილებაზე
საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელების სფეროში. ტოტალიტარული
სოციალიზმის სახელმწიფოებში კი, პარლამენტი, როგორც უმაღლესი
წარმომადგენლობითი ორგანო, საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელი
ძირითადი ორგანოა და შესაბამისად, მისი უფლებამოსილებანი ამ სფეროში
კონსტიტუციურად არის განმტკიცებული. აღნიშნულ სახელმწიფოებში პარლამენტს
აქვს კონსტიტუციასთან შეუსაბამო სხვა ორგანოთა აქტების გაუქმების
უფლებამოსილება. რაც შეეხება დემოკრატიულ სახელმწიფოებში პარლამენტი
საკანონმდებლო პროცესის სხვადასხვა სტადიაზე, კანონპროექტის მომზადების,
განხილვის და მიღების პროცესში პარლამენტი უდიდეს სამუშაოს ასრულებს
სამართლებრივი აქტების პროექტების კონსტიტუციურობის შემოწმების
თვალსაზრისით და კონსტიტუციასთან შეუსაბამო სამართლებრივი აქტების
მიღებაზე უარით
პრეზიდენტს გააჩნია კონსტიტუციის სამართლებრივი დაცვის
განხორციელების მექანიზმი, რომელიც არის არა საკონტროლო არამედ
საზედამხედველო ბუნების. ამგვარი კონტროლის ტიპური ფორმაა ვეტო. მას შეუძლია
არაკონსტიტუციურ კანონზე დაადოს ვეტო და შენიშვნების სახით დაუბრუნოს
პარლამენტს. ხელისუფლების სხვა შტოსაც აქვს კონტროლის შესაძლებლობა ესენია
საერთო სასამართლოები. საერთო სასამართლოებს შეუძლიათ, საქმის განხილვის
პროცესში აღმოჩენილი არაკონსტიტუციური ნორმები წარადგინოს საკონსტიტუციო
სასამართლოში.
რაც შეეხება სპეციალიზებულ ორგანოს საკონსტიტუციო კონტროლის
სპეციალიზებული ორგანო არის დამოუკიდებელი, განცალკევებული სახელმწიფო
ორგანო, რომელიც მხოლოდ საკონსტიტუციო კონტროლის განსახორციელებლად
იქმნება და ფუნქციონირებს და რომლის საქმიანობაშიც ეს ფუნქცია უმთავრესია. მას
არანაირი კავშირი არ აქვს ძალაუფლების ვერტიკალურ და ჰორიზონტალურ
გამიჯვნასთან. ეს ორგანოებია: 1) საკონსტიტუციო სასამართლოები; 2)
კვაზისასამართლო ორგანოები (საკონსტიტუციო საბჭო, საკონსტიტუციო კომიტეტი,
საკონსტიტუციო-რელიგიური საბჭო); 3) ზოგიერთი სახელმწიფოს უზენაეს
სასამართლოში დაფუძნებული სპეციალური საკონსტიტუციო პალატები, რომლებიც,
ჩვენი აზრით, ასევე საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელ
სპეციალიზებულ ორგანოებად უნდა განვიხილოთ
იმას რომ საკონსტიტუციო კონტროლი ხორციელდება
ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი სპეციალიზებული ორგანოს მიერ აქვს თავისი
დადებითი და უარყოფითი მხარეები. კონტროლის ამ ფორმის უდაო ღირსებად უნდა
მივიჩნიოთ საკონსტიტუციო სასამართლოებში საქმეთა განხილვა შეჯიბრებითობისა
და საჯაროობის პრინციპებზე დაყრდნობით. დადებითი მხარეა ისიც, რომ
საკონსტიტუციო სასამართლოში მიმართვის უფლება, როგორც წესი, აქვს ნებისმიერ
ადამიანს, რომლის კონსტიტუციური უფლებაც არის დარღვეული. ხელისუფლების
არცერთ შტოს არ აქვს საშუალება ჩაერიოს მის საქმიანობაში და გარანტირებულია
მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა. ხოლო მის უარყოფით მხარედ შეიძლება
მივიჩნიოთ, რომ მას არ ყავს ზემდგომი ორგანო და თავის კომპეტენციას ახორციელებს
დამოუკიდებლად, შესაბამისად არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს
გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების პროცედურა, მისი ყოველი გადაწყვეტილება
საბოლოოა. ბუნებრივია, ყოველივე ეს, კიდევ უფრო მეტ პასუხისმგებლობას აკისრებს
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებს. ამასთან, არც იმის თქმა შეიძლება,
რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ყოველი გადაწყვეტილება იდეალურია, თუნდაც
იმიტომ რომ ხშირია შემთხვევები, როდესაც მოსამართლეებს განსხვავებული აზრი
გააჩნიათ. მაგრამ მაინც ვემხრობი, რომ საკონსტიტუციო კონტროლის
განმახორციელები ორგანოს ადგილი სახელისუფლებო სისტემის გარეთ უნდა იყოს
და სამართლაწარმოება მისგან დამოუკიდებლად ხორციელდებოდეს.

6. კონტროლის განვითარების ისტორია საქართველოში

საქართველოში საკონსტიტუციო კონტროლის არსებობის სათავედ 1921 წელი

უნდა მივიჩნიოთ, რადგან შეუძლებელია საკონსტიტუციო კონტროლზე საუბარი
კონსტიტუციის არსებობის გარეშე. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ 1918 წლის
დამოუკიდებლობის აქტის მიღების შემდგომაც მოხდა საკონტორლო–
საზედამხედველო იდეების აქტუალიზირება.

1918 წლის დამოუკიდებლობის აქტის მიხედვით

1919 წელს შეიქმნა უზენაესი სასამართლო, სენატი. სენატის ფორმირება

საკანონმდებლო ორგანოს მიერ ხდებოდა და იგი შედგებოდა სისხლის და
სამოქალაქო სამართლის დეპარტამენტებისგან. გარდა იმისა, რომ სენატი საკასაციო
ინსტანციის სასამართლო იყო, იგი თვალყურს ადევნებდა თანამდებობის პირების,
მთავრობის წევრებისა და თვითმმართველი ორგანოს წარმომადგენლების მიერ
კანონის დაცვას. სენატს უფლება ჰქონდა, რომ ზემოაღნიშნული პირების მიერ
გამოცემული აქტების მოქმედება შეეჩერებინა თუ დაინახავდა, რომ ისინი კანონს
ეწინააღმდეგებოდა. ასევე, სენატს კომპეტენციური დავების განხილვის
უფლებამოსილებაც ჰქონდა. რაღა თქმა უნდა, ეს ფუნქცია–მოვალეობები
საკონსტიტუციო კონტროლისგან განსხვავდება, თუმცა კონტროლის იდეის ჩანასახი
ნამდვილად იყო.

1921 წლის კონსტიტუცია

1921 წლის 21 თებერვლის კონსტიტუცია, მიუხედავად იმისა, რომ თითქმის

არც კი უმოქმედია, ბრწყინვალე ნიმუშია დემოკრატიული სახელმწიფოს ძირითადი
კანონისა. მიუხედავად იმისა, რომ მასში ხარვეზები იყო, რადგან რიგი მიზეზების
გამო ნაჩქარევად მოუწიათ მისი დამტკიცება, მაინც ძალიან კარგი მცდელობა იყო
დემოკრატიული სახელმწიფოს შექმნისა. ამ კონტიტუციის მე–8 მუხლი
კონსტიტუციის უზენაესობას განამტკიცებდა და ამბობდა, რომ არ შეიძლება ისეთი
კანონი, დეკრეტი, ბრძანება იქნეს მიღებული, რომელიც კონტიტუციას
ეწინააღმდეგება. აღსანიშნავია, რომ ამ კონსტიტუციაში არ იყო ჩადებული
საკონტიტუციო კონტროლის ისეთი მეთოდი, რომელიც იტყოდა თუ რა ბედი
ეწეოდა კონსტიტუციასთან შეუსაბამო აქტებს. ვხვდებოდით ჩანაწერს, რომლის
მიხედვითაც კონსტიტუციის მიღებამდე არსებული კანონებდან მხოლოდ ისინი
რჩებოდა ძალაში, რომელიც კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგებოდა. თუმცა, ამ
ჩანაწერიდანაც კი არ ჩანს რომელ ორგანოს უნდა მიეღო ამის აღმოსაფხვრელად
ზომები.

ეს კონსტიტუცია განსაზღვრავდა, რომ კონსტიტუციისა და კანონების დაცვის

„თვალ–ყურის დევნება“ და მათი აღსრულება რესპუბლიკის მთავრობას ევალებოდა,
ხოლო კანონების დაცვისადმი „თვალ–ყურის დევნების“ უფლება ასევე ჰქონდა
სენატს–უზენაეს სასამართლოს. შესაბამისად, კონსტიტუციის დაცვის კონტროლზე
უფლებამოსილება ჰქონდა საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობას, თუმცა, თავის
მხრივ, მთავრობას ზედამხედველობდა პარლამენტი.

სენატს კანონის დაცვაზე თვალ–ყურის დევნების გარდა, კვლავაც აქვს

კომპეტენციური დავების გადაჭრის უფლებამოსილება. შესაბამისად, ფაქტობრივად
ის საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალიზირებული ორგანოსთვის
დამახასიათებელ უფლებამოსილებას იძენდა. თუმცაღა, დამფუძნებელ კრებაზე
კონსტიტუციის ტექსტის შემუშავებისას არ მიიჩნიეს მიზანშეწონილად ისეთი
ორგანოს არსებობა, რომელსაც კონსტიტუციის განმარტების უფლება ექნებოდა და
იტყოდა შეესაბამებოდა თუ არა კანონი კონსტიტუციას, რადგან ასეთ შემთხვევაში ის
პარლამენტზე მაღლა იდგებოდა და ეს დაუშვებელი იყო.

მთავრობის ცენტრალურ ორგანოებს ადგილობრივი თვითთმართველობის

მიერ მიღებული კანონების მიმართ ჰქონდათ საზედამხედველო ფუნქცია. არა
საკონტროლო, არამედ საზედამხედველო, რადგან თვითმმართველობის მიერ
მიღებულ კანონებში რაიმე შეუსაბამობის აღმოჩენის შემთხვევაში მთავრობას საქმე
სასამართლოში უნდა გადაეგზავნა, თავად არ იყო უფლებამოსილი გაეუქმებინა
აღნიშნული აქტი.

საბჭოთა პერიოდში

საბჭოთა პერიოდში საქართველოში ოთხი კონსტიტუცია იქნა მიღებული, 1922

1927, 1937 და 1978 წლებში. ძნელია მათ ქართული კონსტიტუცია უწოდო, რადგან
უფრო რუსული კანონის გადმოქართულებულ ვერსიას წარმოადგენდა და მხოლოდ
ფიქციური ხასიათის იყო.

საკონსტიტუციო კონტროლის მოდელი საბჭოთა კავშირში ეფუძნებოდა

იდეას, რომ კონტროლის განმახორციელებელი რაიმე სპეციალიზებული ორგანოს
შექმნა დაუშვებელი იყო, ვინაიდან ის პარლამენტის ზემდგომი იქნებოდა და ეს
გამართლებულად არ იყო მიჩნეული.

1922 წლის კონსტიტუციით უზენაესი ხელისუფლება მთლიანად გადაეცემოდა

მუშათა, გლეხთა და წითელარმიელთა დეპუტატების საბჭოების ყრილობას, ასევე
შეიქმნა ცენტრალური აღმასრულებელი კომიტეტი –ცაკი. კონსტიტუციის ტექსტში
ცვლილებების შეტანა და და კონსტიტუციის საფუძვლების დაწესება საბჭოების
მოვალეოა იყო, ხოლო ცაკი აღიარებული იყო კანონმდებელ, მგამგებელ და
მაკონტროლებელ ორგანოდ, მისი ფუნქცია კანონებისა და კონსტიტუციის
ცხოვრებაში გატარება იყო. მიუხდავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო კონტროლის
ორგანოზე პირდაპირ არაფერია ნათქვამი კონსტიტუციის ტექსტში, უნდა
ვივარაუდოთ, რომ ის ამ ორ ორგანოს გააჩნდა.

1927 წლის კონსტიტუციაში უმაღლეს ორგანოთა ორგანიზაცია 22 წლის

კონსტიტუციის მგსავსია. თუმცა, ცაკს აქ მეტი უფლებები აქვს, კერძოდ, ცაკის
პრეზიდიუმს 22 წლის კონსტიტუციით შეეძლო საბჭოების მიღებული
დადგენილებების შეჩერება, ხოლო 27 წლის კონსტიტიუციით მისი გაუქმების
უფლებამოსილებითაც აღიჭურვა, ამგვარად პრეზიდიუმი არა საზედამხედველო,
არამედ მაკონტროლებელი ორგანო გახდა.

1937 წლის კონსტიტუციაში საქართველობა სსრკ–ის შემადგენლობაში

დამოუკიდებელი სახელმწიფოს სტატუსით შევიდა. აუცილებელი იყო, რომ საბჭოთა
სახელმწიფოების კონსტიტუციები მოკავშირე სახელმწიფოს – რუსეთის სფრს–ის
კონსტიტუციის შესაბამისი ყოფილიყო. უმაღლესი საბჭო გახდა სახელმწიფო
ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო, ასევე ერთადერთი საკანონმდებლო ორგანო.
უზენაესი საბჭო ირჩევდა პრეზიდიუმს, რომელიც მის წინაშე იყო
ანგარიშვალდებული. რელურდა, კონტიტუციის შესრულებაზე კონტროლიც, ამ
კონსტიტუციის მიხედვით, უმაღლესი საბჭოსა და მისი პრეზიდიუმის ხელში იყო.

1978 წელს საქართველოს სსრ–ის მე–4 კონსტიტუცია იქნამიღებული. ამ

კონსტიტუციის მიხედვით, არაფერი შეცვლილა უმღლესი ხელისუფლების
ორგანოთა სისტემაში, შესაბამისად არც საკონსტიტუციო კონტროლის სფეროში
მომხდარა ცვლილებები. უმაღლესი საბჭო კვლავაც განუსაზღვრელი
უფლებამოსილებებით სარგებლობდა ამ საკითხში.

საქართველოს კონსტიტუციების ანალიზი გვიჩვენებს, რომ მთელს სსრკ–ში

საკონსტიტუციო კონტროლის საპარლამენტო მოდელი იყო დამკვიდრებული,
თუმცა ვინაიდან ამ კონსტიტუციებს ფიქციური ხასიათი ჰქონდა, კონტროლის
რეალურად არსებობაზე საუბარი ძნელია.

გარდამავალი პერიოდი

1978 წლის კონსტიტუციამ რეალურად 1992 წლამდე იმოქმედა, თუმცა

ქვეყანაში და სსრკ–ში განვითარებული პოლიტიკური პროცესების ფონზე, არაერთი
არსებითი ცვლილება იქნა მასში შეტანილი.

ახალი რედაქციით რესპუბლიკის კანონები უზენაესად ცხადდებოდა და

უზენაესი საბჭო უფლებამოსილი იყო შეეჩერებინა სსრკ–ს კანონების მოქმედება, თუ
მიიჩნევდა, რომ ისინი რესპუბლიკის ინტერესებს არ შეესაბამებოდა. უზენაეს საბჭო
მიმართავდა სსრკ–ს საკონსტიტუციო ზედამხედველობის კომიტეტს და ამ აქტის
მიმღებ ორგანოს, რომ შესაბამისობაში მოეყვანათ ეს ნორმა რესპუბლიკის
ინტერესებთან. შეთანხმების ვერ მიღწევის შემთხვევაში, საქართველოს
ტერიტორიაზე ამ ნორმის მოქმედება შეჩერებულად ითვლებოდა. ამ დათქმით,
უზენაესი საბჭო სსრკ–ის კანონებზე საზედამხედველო ფუნქციას იძენდა, თუმცა
ვინაიდან კანონის მოქმედების შეჩერებაზეა საუბარი, ეს უკვე კონტროლის
ფუნქციაში გადადიოდა.

1978 წლის კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციით უზენაესი საბჭოს

პრეზიდიუმი იყო აღჭურვილი უფლებით კონტროლი განეხორციელებინა
ავტონომიური რესპუბლიკის კანონებსა და კონსტიტუციებზე. მასში ცვლილებების
შეტანის შემდგომ, ეს უფლება მხოლოდ უზენაეს საბჭოს მიეკუთნა.

ერთ–ერთი უმნიშვნელოვანესი ცვლილების მიხედვით, უნდა შექმნილიყო

საქართველოს სსრ–ის საკონსტიტუციო ზედამხედველობის ცალკე ორგანო:
საქართველოს სსრ–ის საკონსტიტუციო ზედამხედველობის კომიტეტი. რეალურად,
ამ ორგანოს ფორმირება არ მომხდარა.
 1991 წლის ცვლილებებით, საქართველოს დამოუკიდებლობის აღდგენის
შემდგომ, შემოღებული იქნა სახელმწიფოს მეთაურის – პრეზიდენტის ინსტიტუტი.
მისი ფუნქციებიდან ერთ–ერთი კონსტიტუციისა და კანონების დაცვის გარანტად
ყოფნა იყო. ის კონტროლის სფეროში გარკვეული უფლებამოსილებებით იყო
აღჭურვილი, მას შეეძლო გაეუქმებინა მინისტრათა კაბინეტისა და საქვეუწყებო
დაწესებულებათა რიგი ბრძანებები და განკარგულებები და ასევე გარკვეულ
უფლებამოსილებას ფლობდა ავტონომირ რესპუბლიკათა კანონების მიმართაც. ასევე
აღჭურვილი იყო ვეტოს უფლებით.

ამრიგად, 1991 წლისთვის, საკონსტიტუციო კონტროლის უფლების მქონდეს

შეგვიძლია მოვიაზროთ უზენაესი საბჭო და პრეზიდენტი.

1992 წელს ხელისუფლება ძალისმიერი მეთოდით იქნა დამხობილი, 78 წლის

კონსტიტუციამ არსებობა შეწყვიტა და მიღებული იქნა დადგენილება, რომლის
მიხედვითაც 1921 წლის კონსტიტუციას უნდა ემოქმედა, თუმცა ის კონსტიტუცია
უკვე აღარ შეესაბამებოდა საქართველოს იმდროინდელ მდგომარეობას და
შესაბამისად ახალი კონსტიტუციის მიღება დადგა დღის წესრიგში. 1993-95 წლებში
ფაქტობრივად არ გვქვს კონსტიტუცია და შესაბამისად, ვერც საკონსტიტუციო
კონტროლზე ვისაუბრებთ ამ პერიოდში.

1995 წლის კონსტიტუცია

1995 წელს მივიღეთ დღეს მოქმედი კონსტიტუცია. ამ კონსტიტუციით

დემოკრატიული ინსტიტუტები დაფუძნდა. ცვლილებები შევიდა კანონის დაცვის
სფეროში და ახალი კონსტიტუცია საკონსტიტუციო კონტროლის მექანიზმებსაც
ითვალისწინებდა. კონსტიტუცია იქცა ქვეყნის უზენაეს კანონდა. მისი დაცვა
სავალდებულო იყო ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე, განურჩევლად ყველასთვის.
სავალდებულოა, რომ ნებსიმიერი კანონი თუ დადგენილება მის საფუძველზე იქნეს
გამოცემული.

აღნშნული კონსტიტუცია ადგენდა, რომ მისი ძალაში შესვლის შემდეგ, ძალაში

დარჩებოდა მხოლოდ ის საკანონმდებლო აქტეი, რომელიც მასთან იქნებოდა
შესაბამისი. კონსტიტუციის ძალაში შესვლიდან ორი წლის განმავლობაში
პრეზიდენტსა და პარლამენყტს უნდა უზრუნველყოთ ამ საკითხის განხორციელება.

შეიქმნა საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალიზებული ორგანო –

საკონსტიტუციო სასამართლო, რაც ნოვაცია იყო, ვინაიდან როგორც უკვე
განვიხილეთ, წინა კონსტიტუციები ამას დაუშვებლად მიიჩნევდა. საკონსტიტუციო
სასამართლოს უფლება–მოვალეობები ორგანული კანონით განისაზღვრა.
 ორგანული კანონი1996 წელს იქნა მიღებული, ამავე წელს მიიღეს კანონი
„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“. აღნიშნული კანონი არეგულირებს
სამართალწარმოების დაწყების და მისი განხორციელების ეტაპებს. ამას მოჰყვა
უფლებამოსილი პირების მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების შერჩევა და
1996 წლის 24 ივლისს პირველად დაკომპლექტდა საკონსტიტუციო სასამართლო 9
მოსამართლის შემადგენლობით.

2004 წელს მიღებული ცვლილებებით, საკონსტიტუციო კონტროლის

განხორციელება მხოლოდ სასამართლოს უფლება–მოვალეობებში აღარ შედიოდა და
ის პრეზიდენტის ხელშიც გადავიდა გარკვეულწილად. პრეზიდენტი
უფლებამოსილი იყო გაეუქმებინა მის მიმართ ანგარიშვალდებული ორგანოს
წარდგენილი აქტები, რომელიც კონსტიტუციასა და საერთაშორისო
ხელშეკრულებებს ეწინააღმდეგებოდა. თუმცა იმ დროს პრეზიდენტი
აღმასრულებელი ხელისუფლების მეთაური თავად იყოდა აღნიშნულ კონტროლს
საქვეუწყებო ხასიათი ჰქონდა. პრეზიდენტი აღჭურვილი იყო როგორც
საქართველოს, ასევე აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის აქტების გაუქმების
უფლებით, თუმცა რეალურად პრეზიდენტს ამ უფლებით არასდროს უსარგებლია.

გარკეული უფლებამოსილებით ამ სფეროში სარგებლობს საქართველოს

პარლამენტიც. ის ერთგვარ წინასწარ კონტროლს ახორციელებს და კანონის
მიღებამდე ვლადებულია შეაფასოს, ხომ არ ეწინააღმდეგება მის მიერ მიღებული
კანონი კონსტიტუციასა თუ სხვა ზემდგომ კანონებს. ამის უზრუნველსაყოფად
რკანონის მიღების იგი პროცედურებია აწერილი პარლამენტის რეგლამენტში. ასევე
პარლამენტს, როგორც პრეზიდენტს, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის
უფლებაც აქვს.

შესაბამისად, ვასკვნით, რომ საქართველოში საკონსტიტუციო კონტროლის

განხორციელება არაერთ ორგანოს შეუძლია, განსხვავებული ფორმითა და
მოცულობით. მათგან უმთავრესი, ცხადია საკონსტიტუციო კონტროლის
სპეციალიზებული ორგანო – საკონსტიტუციო სასამართლოა.

7. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სტატუსი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახელმწიფო ხელისუფლების

კონსტიტუციური ორგანოა, კონსტიტუციის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო
საკონსტიტუციო კონტროლის სპეციალიზებულ ორგანოდ არის აღიარებული, მისი
განსაკუთრებული სამართლებრივი სტატუსის შესახებ ვკითხულობთ ორგანულ კანონში
,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“: ,,საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო
ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობას,
კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და
თავისუფლებების დაცვას.“ ამ განმარტებით წარმოჩენილია საკონსტიტუციო
სასამართლოს მიზნები, ამოცანები და არსი. (თუმცა, საყურადღებოა გიორგი კახიანის
შენიშვნა, რომ ზემოთ მოცემული განმარტება უფრო სრულყოფილი იქნებოდა, თუ მასში
სახელმწიფო ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის რეალიზაციის
უზრუნველყოფაზეც იქნებოდა მითითებული, რასაც ეს უკანასკნელი კომპეტენციური
დავების გადაჭრის გზით უნდა ახორციელებდეს).

საკითხი იმის შესახებ, თუ ხელისუფლების რომელ შტოს მიეკუთვნება

საკონსტიტუციო კონტროლის ორგანო, სხვადასხვაგვარად წყდება საზღვარგარეთის
ქვეყნებში. საქართველოში სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო
კონტროლის, მართლმსაჯულებისა და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით,
ეს გვაძლევს საფუძველს, საკონსტიტუციო სასამართლო საქართვლოში სასამართლო
ხელისუფლების ორგანოდ განვიხილოთ, თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ განსხვავება
საკონსტიტუციო კონტროლსა და მართლმსაჯულებას შორის არსებითია.
(საკონსტიტუციო კონტროლის შედეგად მიღებული გადაწყვეტილებები, განსხვავებით
ჩვეულებრივი სამართალწარმოების პროცესში მიღებული გადაწყვეტილებებისგან,
როგორც წესი, საერთო ნორმატიულ ხასიათს ატარებენ)

საკონსტიტუციო სასამართლოს ორგანიზაცია.

ფორმირების წესი და შემადგენლობა:

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება 9 მოსამართლისგან -

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებისგან. მსოფლიოში საკონსტიტუციო
სასამართლოს მოსამართლეთა რაოდენობა 6-დან 19-მდე მერყეობს, ამ თვალსაზრისით
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო საშუალო რიცხოვნობის ორგანოა.
საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობის ფორმირების წესს განსაზღვრავს
კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-2 ნაწილი, რომლის მიხედვითაც, 9 მოსამართლეთაგან
3-ს ნიშნავს პრეზიდენტი, 3-ს ირჩევს პარლამენტი სრული შემადგენლობის არანაკლებ
3/5-ის უმრავლესობით, ხოლო 3 მოსამართლეს ნიშნავს უზენაესი სასამართლო
(ფორმირების ამგვარი მოდელი პარიტეტულობის პრინციპს ეფუძნება).

პრეზიდენტის მიერ დანიშვნა: საკონსტიტუციო სასამართლოს 9

მოსამართლიდან 3ს ნიშნავს პრეზიდენტი, კონსტიტუციის 53-ე მუხლის თანახმად,
აღნიშნული ნომინირება არ საჭიროებს თანახელმოწერას. შესაბამისად, პრეზიდენტი
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის დანიშვნას ერთპიროვნულად
ახორციელებს, პრეზიდენტის სტატუსი 2004 წლიდან შეიცვალა, ხოლო 2010 წლიდან
საქართველოს მთავრობამ აღმასრულებელი ხელისუფლების უმაღლესი ორგანოს
სტატუსი შეიძინა, პრეზიდენტს ჩამოსცილდა აღმასრულებელი ხელისუფლების
განხორციელების ძირითადი უფლებები, 2017 წლიდან კი საქართველოს პრეზიდენტს
მხოლოდ სახელმწიფოს მეთაურის სტატუსი დარჩა, იგი აღარ წარმოადგენს
ხელისუფლების აღარცერთ შტოს, რაც ნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს
მოსამართლეთა დაკომპლექტებაში აღმასრულებელი ხელისუფლება მონაწილეობას არ
იღებს.

პარლამენტის მიერ არჩევა: საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრს ნიშნავს

პარლამენტი. 2018 წლის რეფორმის შემდეგ პარლამენტი 3 წევრს ირჩევს სრული
შემადგენლობის 3/5-ის უმრავლესობით. პარლამენტის მიერ მოსამართლის არჩევის წესი
საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტით წესრიგდება. რეგლამენტის თანახმად,
პარლამენტს პარლამენტის თავმჯდომარე, ფრაქცია, უფრაქციო პარლამენტის წევრთა
არანაკლებ 7 კაციანი ჯგუფი წარუდგენს კანდიდატურას საკონსტიტუციო სასამართლოს
წევრის თანამდებობაზე. ფარული კენჭისყრის მეშვეობით პარლამენტის სრული
შემადგენლობის 3/5-ის უმრავლესობით, სხვა კანდიდატებზე მეტი ხმით ირჩევს
საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრს. სასამართლოს წევრის ასარჩევად ერთი და იმავე
კანდიდატურის წარდგენა შეიძლება მხოლოდ ორჯერ. კენჭისყრის წინ პლენარული
სხდომის თავმჯდომარე პარლამენტს აცნობს კანდიდატთა სიას და მათ წერილობით
თანხმობას. განხილვის დასრულების შემდეგ წევრობის კანდიდატთაგან თითოეულს
ცალკე ეყრება კენჭი. თუ მონაწილეობდა მხოლოდ 3 კანდიდატი და რომელიმე მათგანმა
ვერ მიიღო ხმების საჭირო რაოდენობა, პარლამენტის თავმჯდომარე, ფრაქცია,
უფრაქციო პარლამენტის წევრთა არანაკლებ 7 კაციანი ჯგუფი უფლებამოსილია,
კენჭისყრიდან 10 დღის შემდეგ პარლამენტს იგივე კანდიდატურა წარუდგინოს. თუ
არჩევისას 3ზე მეტი კანდიდატი მონაწილეობდა და კანდიდატთა საჭირო რაოდენობა
ვერ აირჩა, იმართება ხელახალი კენჭისყრა. ასეთ შემთხვევაში, კენჭი ეყრება იმ 3
კანდიდატს, რომლებმაც პირველ ტურში სხვა კანდიდატებზე მეტი ხმა მიიღეს.

უზენაესი სასამართლოს მიერ დანიშვნა: საკონსტიტუციო სასამართლოში

დასანიშნ კანდიდატებს უზენაესი სასამართლოს პლენუმზე ასახელებს უზენაესი
სასამართლოს თავმჯდომარე. კენჭისყრის შედეგად დანიშნულად ჩაითვლება ის სამი
კანდიდატი, რომელიც პლენუმის დამსწრე წევრთა ხმათა ორ მესამედს მიიღებს.
პლენუმი უფლებამოსილია, განიხილოს საკითხი, თუ მის სხდომას ესწრება პლენუმის
წევრთა არანაკლებ ორი მესამედისა. გადაწყვეტილება მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას
მხარი დაუჭირა სხდომის მონაწილეთა არანაკლებ ორმა მესამედმა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი თანამდებობის დაკავებამდე დებს ფიცს,

რაც არის მისი უფლებამოსილების დაწყების საფუძველი.
საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევა: 2016 წლამდე საკონსტიტუციო
სასამართლოს თავმჯდომარის დასახელება ხდებოდა საქართველოს პრეზიდენტის,
პარლამენტის თავმჯდომარისა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის
შეთანხმებული წინადადებით. იურიდიულ ლიტერატურაში გაკრიტიკებულია
მოსაზრება საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევის (დანიშვნის) შესახებ
არა თავად სასამართლოს მიერ. აღნიშნულია, რომ როდესაც თავმჯდომარე ირჩევა
(ინიშნება) სასამართლოს გარედან ამა თუ იმ კომპეტენტური ორგანოს მიერ, ეს ხდება,
სხვა მოსამართლეებთან შედარებით, მისთვის განსაკუთრებული სტატუსის მინიჭების
საფუძველი. შესაბამისად, თავმჯდომარე, არის მის ამრჩევ (დამნიშვნელ) პოლიტიკურ
ორგანოზე ორიენტირებული, შეუძლია გარკვეული ზეგავლენა მოახდინოს სხვა
მოსამართლეებზე, მით უმეტეს, თუ კანონმდებლობა მისი გადარჩევის
შესაძლებლობასაც ითვალისწინებს. დღესდღეობით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-
60 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს
თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლო, ხოლო
პროცედურას ორგანული კანონი განსაზღვრავს. საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა
წევრის მიერ ფიცის დადებიდან ან საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის
უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტიდან არაუგვიანეს 1 თვისა ტარდება
საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სხდომა. კანონის თანახმად, საკონსტიტუციო
სასამართლოს თავმჯდომარის უფლებამოსილების ვადის ამოწურვიდან ან
უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტიდან არაუგვიანეს 1 თვისა აირჩევა
შესაბამისად საკონსტიტუციო სასამართლოს ახალი თავმჯდომარე ან თავმჯდომარის
მოადგილე. ჩვეულებრივ, პლენუმის თავმჯდომარე აირჩევა 5 წლით, მაგრამ, თუ
არჩევის მომენტისთვის საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეობის ან მისი
მოადგილეობის კანდიდატის, როგორც სასამართლოს წევრის, უფლებამოსილების
ვადის ამოწურვამდე 5 წელზე ნაკლებია დარჩენილი, ის თანამდებობაზე აირჩევა
სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების დარჩენილი ვადით. თავმჯდომარის
კანდიდატურის წარდგენის უფლება აქვს სასამართლოს სულ ცოტა 3 წევრს,
სასამართლოს თავმჯდომარის უფლებამოსილების ვადის ამოწურვიდან ან
უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტიდან 2 კვირის ვადაში. სასამართლოს 1 წევრი
ხელს აწერს მხოლოდ ერთი კანდიდატურის წარდგენას. თავმჯდომარე და
მოადგილეები არჩეულად ჩაითვლებიან, თუ ფარული კენჭისყრის დროს თითოეულ
მათგანს მხარი დაუჭირა საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5-მა წევრმა. თუ
დავმჯდომარეობის კანდიდატად მხოლოდ 1 პირი დასახელდა და ვერ მიიღო
თავმჯდომარედ არჩევისთვის საკმარისი ხმები, 1 კვირის ვადაში დადგენილი წესით
სახელდება ახალი კანდიდატურა(ები), რომელიც არჩეულად ჩაითვლება თუ მხარი
დაუჭირა სასამართლოს არანაკლებ 5-მა წევრმა. თუ თავმჯდომარეობის კანდიდატად
დასახელდა 2 ან 3 პირი და ვერცერთმა მიიღო საკმარისი ხმები, იმავე დღეს იმართება
კენჭისყრის მეორე ტური, რომელშიც მონაწილეობის უფლება აქვს საუკეთესო შედეგის
მქონე ორ კანდიდატს, თუ მეორე ადგილზე ერთნაირი შედეგით ორი კანდიდატი
გავიდა, მე-2 ტურში სამივე კანდიდატი მონაწილეობს. თუ რომელიმე კანდიდატმა
მოხსნა თავისი კანდიდატურა კენჭი ეყრებათ დარჩენილებს. თუ კვლავ ვერ მიიღეს
კანდიდატებმა საკმარისი ხმები, 1 კვირის ვადაში, დადგენილი წესით სახელდება ახალი
კანდიდატურა და თავმჯდომარედ არჩეული კანდიდატი გამოვლინდება ამ პუნქტით
დადგენილი წესით. თუ კანდიდატმა, რომელსაც კენჭი თავმჯდომარის მოადგილის
თანამდებობაზე ეყრება, ვერ მიიღო ხმების საჭირო რაოდენობა, 3 დღის ვადაში
დადგენილი წესით სახელდება ახალი კანდიდატურა, რომელიც არჩეულად ჩაითვლება,
თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5-მა წევრმა დაუჭირა მხარი.
საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ ერთი და იმავე პირის ხელმეორედ
არჩევა დაუშვებელია.

მოადგილეთა/კოლეგიების თავმჯდომარეთა არჩევა: სასამართლოს

თავმჯდომარის მოადგილის კანდიდატურას ასახელებს თავად თავმჯდომარე.
წარდგენილი თავმჯდომარის მოადგილე არჩეულად ჩაითვლება, თუ ფარული
კენჭისყრის დროს მხარი დაუჭირა საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5-მა
წევრმა, თუ კანდიდატმა ვერ მიიღო ხმების საჭირო რაოდენობა, 3 დღის ვადაში
დადგენილი წესით სახელდება ახალი კანდიდატურა, რომელიც არჩეულად ჩაითვლება
ისევ 5 წევრის მხარდაჭერის შემთხვევაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მდივნის არჩევა: მდივანი შეირჩევა

სასამართლოს შემადგენლობიდან და მისი კანდიდატურის დასახელების
უფლებამოსილება, კოლეგიების თავმჯდომარის ანალოგიურად, აქვს საკონსტიტუციო
სასამართლოს თავმჯდომარეს. კანდიდატი მდივნის პოზიციაზე აირჩევა პლენუმის
მიერ ფარული კენჭისყრით, 5 წლის ვადით. არჩეულად ჩაითვლება მოსამართლე,
რომელსაც კენჭისყრაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5 წევრის
მხარდაჭერა ექნება.

8. საკონსტიტუციო სასამართლოს სტრუქტურა:

საკონსტიტუციო სასამართლოს სტრუქტურის ორი ძირითადი სახესხვაობა

არსებობს. ერთ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო საქმეებს განიხილავს ყველა
მოსამართლის შემადგენლობით და ერთიანი კოლეგიის ფორმატში (იტალია, ავსტრია
ბულგარეთი), მეორე შემთხვევაში, სასამართლო შემადგენლობა საქმეებს განიხილავს
შედარებით მცირე შემადგენლობით კოლეგიების, სენატის, პალატის ფორმატში
(გერმანია, ესპანეთი, პოლონეთი, საქართველო).
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება პლენუმისა და ორი კოლეგიისგან.
პლენუმის შემადგენლობაშია სასამართლოს ყველა წევრი, ხოლო კოლეგიების
შემადგენლობაში 4-4 მოსამართლეა გადანაწილებული.

ორგანული კანონის თანახმად, კოლეგიის შემადგენლობას საკონსტიტუციო

სასამართლოს თავმჯდომარის წარდგინებით ამტკიცებს პლენუმი. პარიტეტულობის
პრინციპის დასაცავად საჭიროა, რომ პრეზიდენტის, პარლამენტისა და უზენაესი
სასამართლოს მიერ განწესებული საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრები კოლეგიებში
რაც შეიძლება თანაბრად იყვნენ წარმოდგენილები. შესაძლებელია, ერთხელ
დაკომპლექტებული შემადგენლობა გადახალისდეს, სასამართლოს თავმჯდომარის
არჩევიდან 10 დღეში, ასევე შეიძლება კოლეგიების შემადგენლობა გადახალისდეს
სასამართლოს წევრთა რაოდენობის ორი ან ორზე მეტი წევრით შეცვლიდან ერთი თვის
ვადაში.

პლენუმს უძღვება საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე, ხოლო

კოლეგიების სხდომებს - თავმჯდომარის მოადგილე.

9. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის სტატუსი, უფლებამოსილების შეწყვეტა:

საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის სტატუსი არის

კონსტიტუციური მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით მოსამართლისთვის
კანონმდებლობით განსაზღვრული უფლებების, ვალდებულებებისა და გარანტიების
ერთობლიობა. კონსტიტუციის ახალ რედაქციაში საკონსტიტუციო სასამართლოს
პერსონალური შემადგენლობის აღსანიშნავად გამოიყენება ტერმინი ,,საკონსტიტუციო
სასამართლოს მოსამართლე“, რაც უფრო ზუსტად გამოხატავს ამ თანამდებობაზე პირთა
სამართლებრივ მდგომარეობას.

ცენზები: კონსტიტუცია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს

მოსამართლისთვის განსაზღვრავს მოქალაქეობრივ, ასაკობრივ, განათლების,
სპეციალობით მუშაობისა და გამორჩეული პროფესიული კვალიფიკაციის ცენზს.
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს
საქართველოს მოქალაქე 35 წლის ასაკიდან, რომელსაც აქვს უმაღლესი იურიდიული
განათლება, სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ 10 წლის გამოცდილება და
გამორჩეული პროფესიული კვალიფიკაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოს
მოსამართლე არ შეიძლება იყოს პირი, რომელსაც ადრე ეკავა ეს თანამდებობა.

უფლებამოსილების ვადები: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს

წევრი თანამდებობაზე განწესდება 10 წლის ვადით, ეს ვადა წარმოადგენს წევრის
დაცვის ინსტიტუციურ გარანტიას. უფლებამოსილების 10 წლიანი ვადის
ამოწურვისთანავე შეუწყდება უფლებამოსილება, მას ვადა არ გაუხანგრძლივდება საქმის
განხილვაში მონაწილეობის გამო მის საბოლოო გადაწყვეტამდე. თუმცა, წარმოიქმნა
საფრთხე, რომ შესაძლებელია მოსამართლის 10 წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ,
შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან ვერ მოხერხდეს მისი დროული
ჩანაცვლება (სასამართლოს წევრის თანამდებობაზე განწესების წესის სპეციფიკა ხშირად
ხდება დაგვიანების მიზეზი). არსებული რისკი, რომ დროულად ვერ ჩანაცვლდეს
მოსამართლე და მოსამართლეთა სათანადო რაოდენობის არარსებობის გამო,
სასამართლომ ვერ განახორციელოს მასზე კონსტიტუციით დაკისრებული
უფლებამოსილება, საფრთხეს უქმნის სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციური
ინსტიტუტის არსებობას, ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ძალადაკარგულად
გამოაცხადა ორგანული კანონის მე-18 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც
ითვალისწინებს სასამართლოს უფლებამოსილების შეწყვეტას 10 წლიანი ვადის
ამოწურვისთანავე იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ კანონით
დადგენილ ვადაში არ აირჩია ახალი წევრი და ეს სათანადო კვორუმის არარსებობის
გამო შეუძლებელს ხდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ
უფლებამოსილების განხორციელებას.

უფლებამოსილების შეწყვეტა: ორგანული კანონით გათვალისწინებულია ის

შემთხვევები და საფუძვლები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს
უფლებამოსილება ვადამდე უწყდება. ასეთია: თუ იგი ზედიზედ 6 თვის განმავლობაში
ვერ ასრულებდა ან წელიწადში 3 თვის განმავლობაში არასაპატიო მიზეზით არ
ასრულებდა თავის მოვალეობას, თუ მან დაიკავა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
სტატუსთან შეუთავსებელი თანამდებობა ან ეწევა კანონით აკრძალულ საქმიანობას,
ასევე თუ მოსამართლემ დაარღვია სათათბირო ოთახის საიდუმლოება ან ჩაიდინა
მოსამართლისთვის შეუფერებელი საქციელი, თუ მან დაკარგა საქართველოს
მოქალაქეობა, სასამართლომ აღიარა შეზღუდულქმედუნარიანად ან მხარდაჭერის
მიმღებად ცნო, ასევე როდესაც მის მიმართ არსებობს კანონიერ ძალაში შესული
სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი, ასევე თუ გარდაიცვლება ან სასამართლო
აღიარებს გარდაცვლილად ან უგზო-უკვლოდ დაკარგულად. უფლებამოსილების
ვადამდე შეწყვეტის თაობაზე გადაწყვეტილებას იღებს საკონსტიტუციო სასამართლოს
პლენუმი დადგენილებით, რომელიც მიღებულად ჩაითვლება, თუ მხარს დაუჭერს
საკონსტიტუციო სასამართლოს სრული შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. საფუძველი
ასევე შეიძლება გახდეს პირადი განცხადება თანამდებობიდან გადადგომის თაობაზე,
ასეთ დროს პლენუმი რეგლამენტით დადგენილი წესით ამოწმებს მისთვის წარდგენილ
საბუთებს და მათში აღნიშნული ფაქტების დადასტურების შემთხვევაში, თავმჯდომარე
განკარგულებით აფორმებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების
შეწყვეტას. პლენუმის დადგენილება და თავმჯდომარის განკარგულება წევრის
უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტის თაობაზე დაუყოვნებლივ ეგზავნება
საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტს და უზენაეს სასამართლოს.

უფლებამოსილებები:

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის უფლებამოსილებები: საკ.

სასამართლოს თავმჯდომარე წარუდგენს პლენუმს დასამტკიცებლად სასამართლოს
რეგლამენტს და აპარატის დებულებას. თავმჯდომარის პრეროგატივას განეკუთვნება
საქმეების განაწილება და პლენუმის სხდომისთვის მომხსენებელი მოსამართლის
დანიშვნა კანონით დადგენილი წესით. ის ასევე წარადგენს თავმჯდომარის
მოადგილეებისა და სასამართლოს მდივნის კანდიდატურებს. თავმჯდომარეს შეუძლია
მოიწვიოს პლენუმი, გაუძღვეს მის სხდომებს, ხელი მოაწეროს პლენუმზე მიღებულ
გადაწყვეტილებას, განჩინებას, დასკვნას, საოქმო ჩანაწერსა და სხდომის ოქმს, ასევე
პლენუმის დადგენილებას. იგი საერთო ხელმძღვანელობას უწევს სასამართლოს
აპარატის საქმიანობას, თანამდებობაზე ნიშნავს და ათავისუფლებს აპარატის
მოხელეებს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე: სამოსამართლეო

საქმიანობის განხორციელების პარალელურად უძღვება კოლეგიის სხდომას,
საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის დავალებით ასრულებს თავმჯდომარის
ცალკეულ ფუნქციებს, თავმჯდომარის არყოფნის ან მის მირ მოვალეობის შესრულების
შეუძლებლობისას, ასრულებს მის მოვალეობას ერთ-ერთი მოადგილე, თუ იგი არ
ავალებს ამას რომელიმე მოადგილეს, საქმიანობას ახორციელებს უხუცესი მოადგილე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მდივანი: მდივანი ახორციელებს პლენუმისა

და კოლეგიების სხდომების მოსამზადებელ ღონისძიებებს, ორგანიზებას უწევს
პლენუმისა და კოლეგიების სხდომათა ოქმების წარმოებასა და გაფორმებას, ხელს აწერს
სასამართლოს აქტებს, ორგანიზებას უწევს სასამართლოს ოფიციალური
დოკუმენტაციის გადაგზავნას. მდივანი იღებს ზომებს სასამართლოს
გადაწყვეტილებათა აღსასრულებლად და თვეში ერთხელ მოახსენებს პლენუმს მათი
აღსრულების მიმდინარეობის თაობაზე. იგი ასევე ხელს უწყობს საჭირო ინფორმაციის
კომპიუტერული წესით დამუშავების სისტემის ჩამოყალიბებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს შიდა ორგანიზაცია და აპარატი: სასამართლოს

აპარატი იქმნება საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის უზრუნველყოფის
მიზნით. აპარატს ხელმძღვანელობს თავმჯდომარე. აპარატის სტრუქტურა,
უფლებამოსილება, ფორმირებისა და საქმიანობის წესი განსაზღვრულია დებულებით და
აპარატის სტრუქტურული ქვედანაყოფის დებულებით, დებულება დამტკიცებულია
პლენუმის მიერ, ხოლო სტრუქტურული ქვედანაყოფის დებულებებს ამტკიცებს
სასამართლოს თავმჯდომარე. აპარატი ანგარიშვალდებულია თავმჯდომარისა და
სასამართლოს წევრების წინაშე. აპარატში ფუნქციონირებს სტრუქტურული
ქვედანაყოფები: საორგანიზაციო დეპარტამენტი(პლენუმისა და კოლეგიის სხდომების,
მოსამართლეთა თათბირის ორგანიზაციული უზრუნველყოფა, ოფიციალურად
შემოსული და გასული კორესპონდენციის დამუშავება, რეგისტრაცია, სისტემატიზაცია
და დროულად მიწოდება აპარატის სტრუქტურული ქვედანაყოფის
ხელმძღვანელებისთვის, საქმეთა ნომენკლატურის შემუშავება, საქმეთა შენახვის
ორგანიზება, სასამართლოს აქტების სისტემატიზაცია, მომხსენებელი მოსამართლის
შერჩევის ელექტრონული სისტემის შექმნა და გამართული მუშაობის უზრუნველყოფა),
სამართლებრივი უზრუნველყოფისა და კვლევის დეპარტამენტი(შემოსული
სარჩელებისა და წარდგინებების ანალიზი და მოსამართლეებისთვის სამართლებრივი
რჩევების მიწოდება გადასაწყვეტ საქმესთან დაკავშირებით, განსახილველი საქმისთვის
მნიშვნელოვანი შედარებით-სამართლებრივი კვლევების განხორციელება, სასამართლოს
საქმიანობასთან დაკავშირებული სამართლებრივი აქტების პროექტების მომზადება),
ეკონომიკური დეპარტამენტი, ადამიანური რესურსების მართვის დეპარტამენტი,
საერთაშორისო ურთიერთობების დეპარტამენტი, პროტოკოლისა და საზოგადოებასთან
ურთიერთობის დეპარტამენტი, თავმჯდომარის ბიურო, მანდატურის სამსახური.

10. საკონსტიტუციო სასამათლოს უფლებამოსილების სახეობები და სტადიები

ნებისმიერი სახელმწიფო ორგანო გარკვეული მიზნისთვისიქნება,

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანი კი კონსტიტუციის უზენაესობის,
კონსტიტუციური კანონიეების და ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და
თავისუფლებების დაცვაა ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე. ამ მიზნის მისაღწევად
საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნია სათანადო უფლებამოსილებები, რომლებიც
გამომდინარეობს კონსტიტუციის 59,2 მუხლიდან, რომლის მიხედვითაც
საკონსტიტუციო სასამართლო საკონსტიტუციო კონტროლის განმხორციელებელი
ორგანოა, რასაც დადგენილი საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით
ახორციელებს. უფლებამოსილება არის სუბიექტისთვის კანონით მინიჭებული
უფლება, განახორციელოს გარკვეული მოქმედება, მიიღოს გადაწყვეტილება ამა თუ
იმ საკითხზე. უფლრბამოსილებათა ერთობლიობა კი ქმნის ორგანოს ან
თანამდებობის პირის კომპეტენციას ან იურისდიქციას. 2017 წლის საკონსტიტუციპო
რეფორმამდე, საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებები
გამომდინარეობდა კონსტიტუციითა და ორგანული კაონით, ხოლო, რეფორმის
შემდეგ, უფლებამოსილებები მხოლოდ კონსტიტუციიდან გამომდინარეობს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებები განსხვავდება

შინაარსისა და დანიშნულების მიხედვით, ამის შესაბამისად, უფლებები იყოფა
შემდეგ სახეებად: მატერიალურ-სამართლებრივი, პროცესუალური და
ორგანიზაციულად. მატერიალურ-სამართლებრივი უფლებამოსილება მოიცავს საკო
სასამართლოს განსჯად საქმეებს, ხოლო, დანარჩენი ორი კი არის დამხმარე
უფლებები ორგანოს მატე-სამ. უფლებამოსილებების განსახორციელებლად.
საქართველოსკონსტიტუციის 60 მუხლის 4 ქვეპუნქტისპეციალურინორმაა,
რომლიდანაც გამომდინარეობს საკო სასამართლოს 9 უფლებამოსილება, ამასთან
ერთად, კონსტ.48 მუხლით გარანტირებულია საკო სას. მეათე
უფლრბამოსილება,იმპიჩმენტის საკითხთან დაკავშირებით.

საკო სას უფლეამოსილებებია:

1. ნორმათა აბსტრაქტული კონტროლი - გამომდინარეობს კონსტ 60.4,ბ და

გულისხმობს საკო სას მიერ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის
შემოქმებას, რომელიც დაკავშირებული არ არის რომელიმე კონკრეტულ
საქმესთან. ამ დროს სუბიექტს არ მოეთხოვება იმის დასაბუთება რომ სადაო
ნორმატიული აქტი ან მისი ნორმა ზღუდავს ამ სუბიექტის კონსტიტუციით
გათვალისწინებულ უფლებამოსილებას ან ლახავს ადამიანის ძირითად
უფლბებს და ა.შ. საკმარისიაიმის არგუმენტირება, სადაო ნორმ აქტი ან ნორმა
არ შეესაბამება კონსტ ამა თუ იმ დებულებას.
2. ნორმათა კონკრეტული კონტროლი – დამახასიათებელია ამერიკული
მოდელისთვის. ამ დროს საერთო სასამართლო კონსტიტუციური
წარდგინებით მიმართავს საკონსტიტუციო სასამართლოს, რადგან ფიქრობს
რომ ნორმა რომელიც მან საქმის გადასაწყვეტად უნდა გამოიყენოს შესაძლოა
იყოს არაკონსტიტუციური.
3. კომპეტენციური დავების გადაწყვეტა – კონსტ კონტროლის ობიექტია ის
ნორმატიული აქტი, რომელიც არღვევს ამა თუ იმ სახელმწიფო ორგანოს
კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას.
4. ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვა – ფიზიკური ან იურიდიული პირის
ან სახალხო დრამცველის სარჩელით საკო სას იხილავს ნორმის შესაბამისობას
კონსტიტუციის მეორე თავით აღირებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან.
 ამ დროს ფიზიკური და იურიდიული პირები მიმართავენ საკუთარი
უფლბების დარღვევისთვის ან შესაძლო დარღვევისთვის, ხოლო, სახალხო
დამცველს მიმართავს ზოგადად ადამიანის უფლების დასაცავად და არ არის
საჭირო სახეზე გვქონდეს კონკრეტული დარღვევა.
5. საერთაშორისო ხელშეკრულებების კონსტიტუციურობის კონტროლი –
საერთაშორისო ხელშეკრულოებები კონტ კონტროლი ერთადერთი შემთხვევაა
როდსაც საკო სას ახორციელებს პრევენციულ კონტროლს, ანუ ხდება მათი
მიღებამდე შემოწმება. ამასთან ერთად, ის ყველა სახის საერთაშორისო
ხელშეკრულებაზე (სახელმწიფოთაშორისი, სამთავრობოთაშორისი,
უწყებათაშორისი) ვრცელდება.
6. დასკვნა იმპიჩმენტის თაობაზე - საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს
თანამდებობის პირის იმ ქმედებების შეფასებას კონსტიტუციასთან, რომელიც
აღნიშნულია წარდგინებაში.
7. დეპუტატის მანდატის კონსტიტუციურობის კონტროლი – ამ
უფლებამოსილების ფარგლებში საკო კონტროლი ორი მიმართულებით: 1.
პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების ცნობის, და 2 ვადამდე შეწყვეტის
ფარგლებში ხორციელდება
8. პოლიტიკური პარტიების კონსტიტუციურობის კონტროლი – საკო სას
კრძალავს პოლიტიკურ პარტიას თუ იგი არღვევს კონსტიტუციით
გათვალისწინებულ მოთხოვნებს: ა. მიზანია კონსტიტუციური წყობბილების
დამხობა ან ძალადობით შეცვლა. ბ. შექმნილია ტერიტორიული ან
რელიგიური ნიშნის მიხედვით. გ. ქმნის ან შექმნილი აქვს შეიარაღებული
ფორმირება,
9. რეფერენდუმისა და არჩევნების კონსტიტუციურობის კონტროლი – საკო სას ამ
უფლებამოსილების ფარგლებში განიხილავს უშუალო დემოკრატიის ორი
უმნიშვნელოვანესი ფორმის – რეფერენდუმისა და არშევნების დანიშვნა-არ
დანიშვნის, სარეფერენდუმო საკითხის, მათი ჩატარების
კონსტიტუციურობაზე წამოჭრილ დავებს.
10. ადგილობრივი თვითმართველობის უფლებების დაცვა – ადგილობირივი
თვითმართველობის ორგანოს წარმომადგენლის სარჩელის საფუძველზე
იხილავს ნორმის შესაბამისობას კონსტიტუციის მეცხრე თავთან, რომელიც
კონსტიტუციას ახალი რედაქციით დაემატა და მოიაზრებს ადგილობრივი
თვითმართველობის ორგანოთა ფორმირების ზოგად წესს.
 11. პრინციპები:

კანონიერების პრინციპი - კანონიერების პრინციპი სამართლის ზოგადი

პრინციპია. სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი
მოთხოვნაა, რომ მოქალაქესა და სახელმწიფოს შორის სამართლებრივი
ურთიერთობა კანონმდებლობის შესაბამისად იქნეს
მოწესრიგებული“.კანონიერების პრინციპი მოითხოვს, რომ მმართველობის
ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება უნდა გამომდინარეობდეს
მისთვის კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებიდან.
საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „კ“ ქვეპუნქტის
თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებები
კონსტიტუციით არის განსაზღვრული და შეუძლებელია სხვა საკანონმდებლო
აქტებით აღნიშნული უფლებამოსილებების გაფართოვება ან/და პირიქით,
მათი შემცირება. სწორედ აქედან გამომდინარე სამეცნიერო ლიტერატურაში
გამოითქვა მოსაზრება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო გარკვეულ
უფლებამოსილებებს, რომლებიც ორგანული კანონით არის
განსაზღვრული1470 ვერ განახორციელებს.

კოლეგიალობა - საქართველოს საკონსტიტუტიო სასამართლო საქმეს

განიხილავს და გადაწყვეტილებას იღებს კოლეგიური შემადგენლობის
ფორმატში - კოლეგიის ან პლენუმის მიერ. საკონსტიტუციო სასამართლოს
გადაწყვეტილებას ხელს აწერს საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე
საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრი. იმ შემთხვევაში, თუ კოლეგიის
თუ პლენუმის რომელიმე წევრი არ ეთანხმება სასამართლოს მიერ მიღებულ
გადაწყვეტილებას აყალიბებს შესაბამისად განსხვავებულ ან თანმხვედრ აზრს,
რომელიც, დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სწორედ საკუთარი
კოლეგებისადმი პატივისცემის დადასტურებით იწყება.
კოლეგიალობის პრინციპი - გულისხმობს კოლეგების პატივისცემას,
პროფესიული ღისების დაცვას. კოლეგიალობის პრინციპი მიზნად ისახავს
მოსამართლეთა შორის ურთიერთპატივისცემისა და პროფესიული
ღირებულებების ხელშეუხებლობას. აღნიშნული ერთი მხრივ, თავად
საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა შორის ურთიერთნდობის,
ასევე საზოგადოების მხრიდან პატივისცემის დამკვიდრებას ემსახურება.
კოლეგიალობის პრინციპი არეგულირებს ურთიერთობებს თავად
მოსამართლეთა შორის და აღნიშნული ვალდებულება მოსამართლეებს არა
მხოლოდ პროფესიული საქმიანობის განხორციელების დროს აქვთ, არამედ
მის ფარგლებს გარეთაც.
საქვეყნოობა - 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო
სასამართლოს გადაწყვეტილება ცხადდება საქვეყნოდ. მაგრამ აღსანიშნავია
ასევე, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმე განიხილება
ღია სხდომაზე. ორგანული კანონით განსაზღვრულია ის შემთხვევები,
როდესაც შესაძლებელია სხდომა დაიხუროს. კერძოდ, პირადი, პროფესიული,
კომერციული, სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვის მიზნით საკონსტიტუციო
სასამართლოს სხდომა ან სხდომის ნაწილი შესაძლოა დაიხუროს. თავის
მხრივ, აღნიშნული შეიძლება საკონსტიტუციო სასამართლოს ინიციატივით ან
მხარეთა შუამდგომლობის საფუძველზე მოხდეს.
განსხვავებული მოწესრიგება გვხვდება, როდესაც საკონსტიტუციო
სასამართლო საქმეს ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილავს. ორგანული კანონის
თანახმად, საქმის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხი ზეპირი
მოსმენის გარეშე განიხილება. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია
საქმე ზეპირი მოსმენით განიხილოს, თუ საქმის არსებითად განსახილველად
მიღებასთან დაკავშირებული გარემოებების გამორკვევა სხვაგვარად
შეუძლებელია. სასამართლო უფლებამოსილია ასევე მოსარჩელის ან/და
მოპასუხის წერილობითი მოთხოვნის საფუძელზე არსებითად განიხილოს
საქმე ზეპირი მოსმენის გარეშე.

თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი - საკონსტიტუციო

სასამართლოში საქმე შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპების
დაცვით ხორციელდება. საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული
კანონის თანახმად მოსარჩელე თავად განსაზღვრავს დავის საგანს, იმ სადავო
სამართლებრივ ნორმასა თუ ნორმებს, რომლებიც მისი აზრით ეწინააღმდეგება
საქართველოს კონსტიტუციას. თავის მხრივ, მას უფლება აქვს ასევე შეამციროს
მოთხოვნის მოცულობა, უარი თქვას სასარჩელო მოთხოვნაზე. ამ უკანასკნელ
შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმე წყდება, ისევე როგორც იმ
შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტი
გაუქმდა ან ძალადაკარგულად იქნა ცნობილი (გარდა „საქართველოს
საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის
29-ე მუხლის მე-7 პუქნტით განსაზღვრული შემთხვევისა). განსხვავებული
სიტუაცია გვხვდება მხოლოდ კონსტიტუციური წარდგინების დროს. კონსტ
სასამართლომ შეცვალა პრაქტიკა და მიიღო ფორმალურად არასწორი კონსტ
წარდგინება ( კონსტ მუხლი მითითებული იყო არასწორად) სასამართლოს
განმარტებით კონსტიტუციური წარდგინების ინსტიტუტის არსი ნათლად
აჩვენებს, რომ ის არ ემსახურება წარდგინების ავტორის ინტერესების დაცვას,
არამედ ორიენტირებულია კონსტიტუციის მოთხოვნებისა და დანაწესების
დაცვის ობიექტურ ინტერესზე სამართლებრივ სახელმწიფოში. საქმის
განმხილველი სასამართლოს მიერ წარდგინებით მიმართვის მიზანი არის
სამართალწარმოების მონაწილე პირების და ინსტიტუტების კონსტიტუციური
გარანტიების დაცვა. ამის ნათელი პრაქტიკული გამოვლინებაა საერთო
სასამართლოების წარდგინების განხილვის პროცესი საკონსტიტუციო
სასამართლოში, რაც მიმდინარეობს წარდგინების ავტორისა და სადავო
ნორმატიული აქტის მიმღები ორგანოს მონაწილეობის გარეშე.

მოსამართლის დამოუკიდებლობა და ხელშეუხებლობა -

საკონსტიტუციო სასამართლოს სრულყოფილი და ეფექტიანი
ფუნქციონირებისთვის აუცილებელი პირობაა თავად სასამართლოსა და
მოსამართლეების დამოუიდებლობა. სწორედ ამიტომ, უმნიშვნელოვანესია
მოსამართლეთა ხელშეუვალობის, შეუცვლელობის, მათ საქმიანობაში
ჩაურევლობის პრინციპის განმტკიცება, მატერიალური და სოციალური
უზრუნველყოფის მიზნით მოსამართლეთა შესაბამისი უფლებებით აღჭურვა,
ასევე მათთვის უსაფრთხოების გარანტიების მინიჭება და ა.შ.
საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის მე-4 მუხლის
პირველი პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი თავის
მოვალეობათა შესრულებისას დამოუკიდებელია. იგი ფაქტობრივ გარემოებებს
აფასებს და გადაწყვეტილებებს იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის
შესაბამისად. მის საქმიანობაში ჩარევა დაუშვებელია და ისჯება კანონით.“

მოსამართლის შეუცვლელობა - საქართველოს საკონსტიტუციო

სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი და
აღნიშნული 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე შეუწყდება
უფლებამოსილება. 2016 წლის ორგანულ კანონში შეტანილ ცვლილებებამდე
აღნიშნული ნორმა ითვალისწინებდა საქმის საბოლოო გადაწყვეტამდე
უფლებამოსილების ვადის გაგრძელების შესაძლებლობას. კერძოდ
დადგენილი იყო, რომ თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
უფლებამოსილების ვადა მთავრდებოდა იმ დროს, როდესაც იგი
მონაწილეობდა საქმის განხილვაში, უფლებამოსილების ვადა
გაუგრძელდებოდა საქმის საბოლოო გადაწყვეტამდე.
საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის დღეს მოქმედი
რედაქციის თანახმად, საქმეზე გადაწყვეტილების მიღების უფლება აქვთ ამ
საქმის განხილვაში უშუალოდ მონაწილე მოსამართლეებს. თუ
განმწესრიგებელი სხდომის ან/და საქმის არსებითი განხილვის
მიმდინარეობისას რომელიმე მოსამართლე სხვა მოსამართლით შეიცვალა, ამ
უკანასკნელის მოთხოვნის შემთხვევაში საქმის განხილვის იგივე ეტაპი
თავიდან იწყება.

12. მონაწილეები.
 საკო სამართალწარმოების მონაწილე იურიდიულად უშუალოდ არის
დაინერესებული საქმის არსები8თად განხილვით და გავლენას ახდენს
პროცესის მსვლელობაზე და შეგვიძლია ვუწოდოთ ნებისმიერ პირს რომელიც
უშუალოდ არის ჩართული საქმის განხილვაში. მათი ფუნქციებისა და
უფლებამოსილებების შესაბამისად გვაქვს სამი ჯგუფი, რომელიც აერთიანს
მონაწილეებს:
1. მხარეები
2. მხარეთა წარმომადგენლები
3. მხარეთა ინტერესების დამცველნი
საკონსტიტუციო სამართალწარმოებაში მონაწილეები პირობითად შეგვიძლია
დავყოთ სავალდებულოდ – რომლის გარეშეც შეუძლებელი იქნებოდა
პროცესის წარმართვა და არასავალდებულოდ ანუ ფაკულტატურ – რომელთა
ჩართვა მხარეთა ნებასურვილზეა. მაგრამ ეს დაყოფა რა თქმა უნდა პირობითია
და და არასავალდებულო წევრი შესაძლოა ადვილად გადაიქცეს
სავალდებულო წევრად.

მოსარჩელე – შეიძლება გახდეს პირი რომელიც საკონსტიტუციო

სასამართლოსთვის კონსტიტუციური სარჩელით მიმართვის უფლებით არის
აღჭურვილი. იგი აქტიური მონაწილეა და განსაზღვრავს კონსტ სარჩელის
მოთხოვნას, არსს და ა.შ. ამასთან ერთად მას ევალება სარჩელი წარადგინოს
კონსტ მოთხოვნათა სრული დაცვით, შესაბამისი გარემოებებისა,
არგუმენტებისა და მტკიცებულებების მითითებით. მოსარჩელე მისთვის
განსაზღვრულ საკო სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებამოსულების
ფარგლებში შესაძლოა იყოს:
1. პრეზიდენტი
2. მთავრობა
3. პარლამენტის არანაკლებ 1/5
4. საერთო სასამართლო
5. აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭო
6. სახალხო დამცველი
7. საქართველოს, უცხო ქვეყნის ან მოქალაქეობის არ მქონე პირი
8. იურიდიული პირი
9. თვითმართველობის ერთეული – საკრებულო

მოპასუხე – იგი საკო სამართალწარმოების პასიური მონაწილეა და

ჩაბმულია მოსარჩელის მიერ წარდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის მიერ.
მოპასუხე სარგებლობს უფლებითბ დაასაბუთოს საკუთარი პოზიცია და
გააქარწყლოს მოსარჩელის მოთხოვნნები. სპეციფიკიდან გამომდინარე
მოპასუხე როგორც წესი არის სახელმწიფო ხელისფულების ორგანო ან
თანამდებობის პირი.
მოპასუხე პირობითად შეგვიძლია დავყოთ კონსტიტუციით პირდაპირ
გათვალისწინებულ მოპასუხეებად ანუ როდესაც კანონში პირდაპირ არის
მითითებული ვინ იქნება მოპასუხე ასეთი დავის შემთხვევაში. ასეთი
შეიძლება იყოს პრეზიდენტი, მთავრობა, პარლამენტი, უმაღლესი საბჭო,
ცენტრალური ან არჩევნებზე პასუხისმგებელ საარჩევნო კომისია,
პოლიტიკური გაერთიანეთა.
არაპირაპირი მოპასუხეები კი არ არის გათვალისწინებული და
კონკრეტული დავის შესაბამისად წყდება. კომპეტენციური დავების
შემთხვევაში იქნება ის ორგანო, რომელმაც ეს ნორმატიული აქტი გამოსცა.
საერთაშორისო ხელშეკრულებების კონსტიტუციურობის და ადამიანის
ძირითად უფლებებთან შესაბამისობის კონტროლის დროს – მისი დამდები
ორგანო და ა.შ.

მხარეთა წარმომადგენლები – ნდობით აღჭურვილი პირი, რომლებისთვისაც

მხაეებს კანონით გადაცემული აქვს თავისი უფლებამოსილება.

მხარეთა ინტერესების დამცველნი – ადვოკატები და უმაღლესი იურიდიული

განათლების მქონე პირები

სხვა მონაწილეები:
კონსტ წარდგინების ავტორი - კონსტიტუცია სასამართლოსთვის
კონსტიტუციური წარგინებით მიმართვის 5 შემთხვევას უშებს, რომლითაც
მიმართვა ყოველ შემთხვევაში თითო განსხვავებულ სუბიექტს შეუძლია.
ისინი პროცესის არასავალდებულო მონაწილეები8 არიან და საკო
სასამართლოს საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე შეუძლია მათი ჩართვა.

თანამდებობის პირი - რომლის მიმართაც განიხილება საქმე საკონსტიტუციო

სასამართლოში.

მოწმე - რომლისთვისაც ცნობილია საქმისთვის მნიშვნელოვანი გარემოოება.

მისი მონაწილეობა ძალიან მნიშვნელოვანი სასამართლოსთვისა და საქმის
სწორად გადასაწყვეტად.

ექსპერტი, სპეციალისტი – მხარეთა მოთხოვნის ან საკო სასამართლოს

ინიციაიით ერთვებიან, საქმეში არსებული მტკიცებულებების გამოსაკვლევად.
 თარჯიმანი - პროცესში საჭიროებისამებრ.

13. კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების რეგისტრაცია და განაწილება

აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოება შედგება

ურთიერთკავშირსი მყოფი რამდენიმე სტადიისგან, თითოეული სტადია კი დროის
კონკრეტულ მონაკვეთში საკონსტიტუციო სასამართლოსა და სამართალწარმოების
მონაწილეების გარკვეული ქმედებბეის ერთობილობას წარმოადგნეს.
სამართალწარმოების სტადიების ასეთი თანამიმდევრობა კი მიზნად ისახავს
საკონსტიტუციო სასამრთლოს მიერ კონკრეტულ საქემზე საბოლოო
გადაწყვეტილების მიღებას და მის აღსრულებას.

არსებობეს საკონსტიტუციო სასამართალწარმოების შემდეგი სტადიები კერძოდ

1. საკონსტიტუციო სასამრთლოსადმი მიმართვა

2. კონტიტუციური სარჩელის/წარდინების წინასწარი ფორმალური შემოწმება და
რეგისტრაცია
3. კონტიტუციური სარჩელის/ წარდგინებისარსებითად განსახლიველად
მიღების საკითხის გადაწყვეტა
4. კონსტიტუციური სარჩელის/ წარდგინების არსებითად განსახილველად
მომზადება
5. სასამრთლო განხილვა.

განვიხილოთ კონსტიტუცი სარჩელის/ წარდგინების წინასწარი ფორმალური

შემოწმება და რეგისტრაცია.

საკონსტიტუციო სამასამართლოსადმი მიმართვის შემდგომი ეტაპია

კონსტიტუციური სარჩელის/ წარდგინების რეგისტრაცია, რომელსაც აწესრიგებს
საკ.სამ.შესახებ კანონის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი. თუმცა რეგისტრაციამდე
ხდება საკონსტიტუციო სასამრთლოს უფლებამოსილი თანამშრომლის მიერ
კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების და მათძე თანდართული საბუთების
ფორმალური იგულისხმება არა შინაარსობრივი მხარის შემოწმება. აღსანიშნავია
რომ კანონმდებელი არ აკონკნრეტებს თუ რას გულსიხმობს სამიქს მასალების
ფორმალრი მხარის შემოწმებაში, თუმცა შეგვიძლია ვივარაუდოთ რომ ამ
შემთხვევში საუბარია კონსტიტუციური სარჩელისა და წარდგინებისათის
საკ.სამ.შესახებ კანონის მე-16 მუხლით გათვალისიწნებული ფორმლაური მხარის
დაცვის შძემომწება. კერძოდ ეს რეკვიზიტები არის შემდეგი: საკონსტიტუციო
სასამაღთლსო დასახელება, მოსარჩელისა და მოპასუხის დასახლება და
მისამართები, სადავო სამაღთლებრივი აქტის დასახელება, საქართველოს
კონსტიტუციის დებულებანი, რომელთაც მმოსაღჩელის აზრით ეწინააღმდეგება
სადავაო აქტი, მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის შესახებ და
სხვა. და აუცილებლად აღნიშნულ კონსტიტუციურ საღცელს კანონმდებლობით
გათვალისიწნებული ყველა საბუთი უნდა ერთვოდეს, ზემოაღნიშNულიდან
გამომდიანრე, კონსტიტუციური საღჩელის რეგიგსტაციამდელი შემოწმება
მხოლდო საქმის მასალების ფომრლაური მხარის შემოწმებას მოიცავს.

მას შემდეგ რაც მოხდება ფორმალრუი მხარის შემოწემბა იწყება რეგისტრაცია,

რომელიც მნიშვნელოვანი იურიდიული ფაქტია, იქიდან გამომდიანრე, რომ
სწორედრეგისტრაციის მომენტიდან იწყება კონსტიტიცურიუ სარჩელის/
წარდგინების განხილვის ვადის ათვლა ( საკ. სამ კანონის 22-ე მუხლის 1 პუნქტი).

კანონმდებელი გამოყოფს სამ შემთხვევას, როდესაც შეიძლება მოხდეს საქმის

მასალების ფორმლაური მხარის შემოწმება.

1. ეს არის კონსტიტუციური სარჩელი/ წარდგინებისა რეგისტრაცია. როგორც

უკვე აღვნიშნე ფორმალური მხარის შემნოწმება რეგისტრაციის წინარე
პერიოდში აუცილებელი პროცესია, ამ დროს ხდება საქმის მასალების
ფორმლაური მხარის შემოწმება და თუ არ გამოვლინდება რაიმე სახის
უზსუტრობა რეგიტარცია უპირობოდ ხება.
2. მოიცავს ე.წ. ,,პირობითი’’ რეგიტრაციას, ,,პირობა კი, იმაში მდგოამროებს, რომ
თუ საქმის მასალების შემოწმებისას მათში არაასრებითი, ფორმალური
უზუსტობა აღმოჩნდა, კონსტიტუციური სარჩელის / წარდგინების
რეგისტრაცია შესაძლებელია მხოლოდ საკ.სასა,. მიდვნის თანხმობით. გარდა
ამისა, მოსარჩელეს კონსტიტუციური წარდგინების ავტორს ან მათ
წარმოამდგენელებს ეძლევათ 15 დღე უზუსტობის გამოსასწორებლად. და თუ
ამ მოცემულ ვადაში არ გამოსოწრდება, მაშინ რეგისტრაცია უქმდება.
მოცემული რეგისტარციის ეს პროცედურა არ არის მიზანშეწონილი, რადგან
კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების რეგისტრაციამდე საქმის
მასალების შემოწმებისას, მათში თუნდაც არაარსრებითი, ფორმლაური
უზუსტობის აღმოჩენის შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი თუ
წარდგინება რესგისტრაციაში არ უნდა ტარდებოდეს რა დროსაც მოსარჩელეს
კონსტიტუციური წარდგინების ავტორს ან მათ წარმომადგენლებს უნდა
მოეცეთ შესაძლებლობა გამოსწორონ უზუსტობა და მხოლოდ ამის შემდეგ
უნდა იყოს შესაძლებელი სარჩელის ან წარდგინების რეგიტსრაცია. მართალია
ერთი მხრივ, კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების არსებითად
 განსახილველად მიღების საკიტხი კონკრეტულ ვადაში გადაწყვეტის
სავალდებულო პირობის არარაებობის შემთხვევაში ,, პიორბითი’’
რეგისტარციის პროცედურა არ ამოშვებს რაიმე პრობლემებს, თუმცა მეორე
მხრივ კანონმდებლობა საქმის არსებითად განსახლიველად მიღების საკითხის
გადასწაყვეტად კონკრეტულ ვადას უნდა ადგენდეს. რადროსაც აღნიშნულმა
პროცედურამ შესაძლოა გარკვეული პრობლემები შემქნას.
3. რეგისტრაციაზე უარი, როდესაც ადგილი აქვს საქმის მასალებში არსებითი,
ფორმალური უზუსტობების აღმოჩენას. კანპონმდებლობა, ითვალისიწნებს
შემდეგს თუ რეგიტსრაციაზე უარი ითქვა, მოსარჩელეს წარდგნების ავტორს ან
მათ წარმომადგენელს უფლება აქვსთ მიმართონ საკონს. სასამ. მდივანს,
რომელიც უფლებამოსილია მიიღოს საბოლოო გადაწყვეტილება.

14. სარჩელის/წარდგინების არსებითად განსახილველად მიღება

მას შემდეგ, როდესაც კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების

რეგიტსრაციის პროცესი დაიწყება, იმ მონეტიდან იწყება ახალი სტადია, კერძოდ
კონსტიტუციური სარჩელის და წარგდინების არსებითად განსახილველად მიღების
ან უარის საკითხის გადაწყევტა. ამიტომ აღნიშნული ეტაპი არის
სამართალწარმოების მნიშვვნელოვან სტადიას წარმოადგენს.

საყურადღებოა, რომ ადრე მოქმედი კანონმდებლობა არ შეიცავა პირდაპირ

მითითებებს განმწესრიგებელი სხდომის ზეპირი მოსმენით თუ პეზირი მოსმენის
გარეშე ჩატარების თაობაზე. თუმცა შესაძლებელია საკონს სამამართ კანონის
შესახებ’’ სხვადასხვა ნომრებიდან გამომდიანრე, ეს ორივე ფორმით იყო
შესაძლებელი( მე-20 მუხლის მეორე პუნქტი).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ კანონის 2006 წლის

დეკემბრის ცვლილებებით ცალსახად დამკვიდრდა ზოგადი წესი, რომლის
თანახმადაც, საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან
წარდგინების არსებითად განსახლიველად მიღების საკითხის გადაწყვეტა ხდება
ზეპირი მოსმენის გარეშე. საქართველოს საკონსიტუციო სასმართლოს შესახებ
ორგანულ კანონის 27(პრიმა) მუხლის პირველი პუნქტის ანალიზის საფუძელზე
აღვნიშნავთ, რომ საქმის არსებითად განსახლიველად მიღების შესახებ საკიტხი
წყდება გამწესრიგებელ სხდომაზე, რომელიც შეიძლება ჩატარდეს როგორც ზეპირი
მოსმების გარეშე ასევე ზეპირი მოსმენით. ამასთან ზოგადი წესის თანახმად,
განმწესრიგებელი სხდომა ზეპირი მოსმენის გარეშე ტარდება.
 ამდენად, მოცემული ნორმა 2 დათქმას აწესებს: პირველი არის ის, რომ
ზოგადი წესის თანხმად საკონს. სასამართლო სამიქს არსებითად განსახლიველად
მიღების საკითხს განიხილავს ზეპირი მოსმენის გაღეშე და მეორეც არის ის რომ
განმწესრიგებელი სხდომის ჩატარება ზეპირი მოსმენით საკონს. სასამართლოს
შეუძლია თავისი ინიციატივით ჩაატაროს თუ ამის საჭიროებას თავად ხედავს.
მოცემულ ნორმას უპირპსირდება საკ.სამ. მე-20 მუხლიკს მე-2 პუნქტი, რომლის
თანახმადაც, მოსარჩელის, წადგინების ავოტრის ან მათი წარმომადგენლების
წერილობითი განსაცხადების საფუძველზე სასამართლო ვალდებულია
განმწესრიგებელ სხდომაზე მოიწვიოს მოსარჩელზე, წარდგინების ავტორი მათი
წარმომადგენელები და ინტერესების დამცველნი, ანუ სასამრთლო ვალდებულია
ჩაატაროს განმწესრიგებელი სხდომა ზეპირი მოსმენით. აღნიშნული კოლიზია
ორგანული კანონის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს, რადგან ნორმატიულ აქტთა
იერარქიასი იურიდული ძალის მიხედვით, იგი ჩვეულებრივ კანონზე მაღლა დგას,
თუმცა იქიდან გამომდიანრე, რომ მხარე განაკუთრებით მოსარჩელე წარდგინების
ავტორი ან მათი წარმოამდგენელები უნდა სარგბელობდნენ უფლებით სურვილის
შემთვხვევაში მონაწილეობა მიიღონ განმწერსიეგებლი სხდომის მსველობაში და ეს
ყოველივე უნდა აისახოს ორგანულ კანონშიც.

როდესაც ხდება განმწერსიგებელი სხმოდის ზეპირი მოსმენით ჩატარებისას

(მოწერსიგებულია საკ. სამ კან მე-17მუხლის მე-4 პუნქტით) მიიღება საოქმო
ჩანაწერი ზეპირი მოსმენის ჩატარების შესახებნ. პლენუმის განმწესრიგებელი
სხმობის თარიღს ნიშნავს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე, ხოლო
კოლეგიისას შესაბამისი კოლეგიის თავმჯდომარე. აღსანიშნავია, რომ
საკონსიტუტიცო სასმართლოს თავმჯდომარე მისთვის რეგისტრირებული
კონსტიტუციური სარჩელის ან წარდგინების გადაცემიდან ხოლო კოლეგიის
თავმჯდომარე სარჩელის გადაცემიდან 5 დღის ვადაში რეზოლუციით ნიშნავენ
გამწერსიგებელი სხდომის თარიღს და მომხსენებელ მოსამართელს. გამწესრეგიბელი
სხდომის ჩატარებამდე მომხსენებელი მოასამართლე სწავლობს კონსტიტიტუციურ
სარჩელს ან წარდგინებას და არსკვევს, არსებობს თუ არა კანონმდებლობით
გათვალისწინებული რაიმე საფუძველი ან მათში მითითებული რომელიმე საკითხის
არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმისათვის. იგი აზუსტებს
საჭიროების შემთვევაში მხარეებთან ან მათ წარმომადგენლებთან საქმესთან
დაკავშირებულ საკითხებს, რის საფუძველზედაც ამზადებს განმწერსიგებელი
სხმოდისთვის განჩინების ან საოქმო ჩანაწერის პროქეტს. აღნიშნული პროქეტი
საქმის მასალებთან ერთად ეგზავენბა პლნემუის ან შესაბამისი კოლეგიიის
თავმჯდომარეს რომელიც უზრუნველყოფს განმწერსიგებელ სხდომაზე გასატან
პროექტს, მას უფლება აქვს წაარდგინოს თავისი პროექტი( კანონის მე-17 მუხლის მე-6
პუნქტი) რაც შეეხება ვადებს. განმწერსიეგბელი სხდომის თარიღი მისი
დანიშვნისთანავე ეცნობება საორგანიზაციო სამსახურს. თუ განმსწერიგებელი
სხმოდა ზეპირი მოსმენით ტარდება საორგანიზაციო სასმახური 3 დღის ვადაში
უგზავნის საკონს სამართა მონაწეილეებს შესაბამის საოქმო ჩანაწერს და
უზრნველყოფს მათ მოწვევას განმწესრიგებელ სხდომაზე. მაგრამ თუ
განმწესრიგებელი სხომა ზეპირი მოსმენის გარეშე არის დანიშნული ამის თაობაზე
მხარეთა ინფორმირებას რეგლამენტი არ ითვალისიწნებს.განმწესრიგებელი სხდომის
ჩატარების წესი აღწერილია საკ. სამაღთლოს რეგლამენტის 29- ე მუხლით.

საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ კანონის მე-28 მუხლის

თანამხად, კონსტიტუციური სარჩელი ან წარდგინება განსახილევლად არ მიღება
თუ 1. ფომრით ან შინარსით არ შეესაბამება ამ კანონით დადგენილ მოთხოვნებს 2.
შეტანილი არ არის უფლებამოსილი პირის ან ორგანოს (სუბიეტის მიერ). .3. მაში
მიტტებული არცერთი სადავო საკითხი არ არის საკონ საამართლოს განსჯადი. 4.
მასში მითითებული ყველა სადავო საკითხი უკბე გადაწყევტილია საკ. სამ მიერ.
გარდა ორგანული კანონის 21 ( პრიმა) გათვალსიიწნებული შემთვევევბისა. 5. მასში
მითითებული არცერთი სადავო საკითი არ არის გადაყწვეტილი საქ. კონს. 6.
არასაპატიო მიზეზიტ დარღვეულია მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა.

საკონსტიტუციო საამრტლოს რეგლამნეტის 30-ე მუხლით საოქმო ჩანაწერისა

და განჩინების მიღების წესია აღწერილი კერძოდ, საჩელის/წარდგინების არსებითად
განსახილველად მიღების საკითხს პლენუმი/კოლეგია წყვეტს ღია კენჭისყრით,
სათათბირო ტახში. მომსხნებელი მოსამართლე პლენუმს წარუდგენს პლენუმს ან
კოლეგიას საოქმო ჩანაწერის/ განჩინების პროექტს. განხილვის მონაწილე
მოსამართლე უფლებამოსილია კენწისყრაზე დააყენოს წინადადება საოქმო
ჩანაწერის პროექტიში ცვილებების ან დამატების შეტანის შეხაბე. ცვილება/ დმატება
მიღებულად ითვლება თუ მას მხარს დაუწერს დამსწრე მოსამართლეთა ნახევარზე
მეტი. ამის შემდეგ კენჭის ყრა ხდება ამ მოსმართლის მიერ წარდგენილ საქომოს
ჩანაწერის/ განჩინების პროექტზე.

როგორც ზემოტ აღვნიშნეთ, კონსტიტუცირუი სარჩელის ან წარდგინების

არსებითად განსახილევლად მიღება ფორმდება საკ საამრთლოს პლენუმის ან
კოლეგიის საოქმო ჩანაწრით, ხოლო უარის თქმისას პლენუმის / კოლეგიის
დასაბუთებული განჩინებით. ამასთან კანონმდებლობა სამართალწარმოების
განსახილველ სტადიაზე საკონ სამამართლოს მოქმედების ორ სხვა შემთხვევასაც
ითვალისწინებს კერძოდ. პირველი - განმწესრიგებელ სხდომაზე გამოიტანოს
განჩინება მიის ნაწილის არსებითად განსახილევლად მიუღებლობისა და სადავო
აქტის ან მისო ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ. ეს შესაძლებელია
მხოლოდ მაშინ, როდესაც საკ. სასამ მიერ უკვე ცნობილია არაკონსტიტუციურად
მიჩნევის თაობაზე ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნტის ,, კ’’
ქვეპუნტქი

და მეორე - ე.წ. სასამართლო პრაქტიკის შეცვლის მეზანიზმის რეალიზებას

უკავშირდება. ამ მექანიზმის თანახმად საკოს. სასამრთლო უფლებამოისლია
მიიროს მისივე პრაქტიკისგან განსახვებული აქტი. საკონსტიტუციო სასამრთლოში
შესაძლებელია შევიდეს კონს სარჩელი ან წარგიდნება, რომლის მსგავსი შინაარსის
მქონე კონს. სარჩელი ან წარგიდნების არსებითად განსახილევლად მირებაზე
სასამრთოს ადრე აქვს უარი ნათქვამი, ან აქვს უკვე განხილული.

საბოლოოდ აღვნიშნავთ, რომ კონს სარჩ და წარდგ არსებიტად განსახილევლად

მიღების საკითხის გადაწყვეტის სტადიაზე საკ საამრთლო უფლებამოსილია მიიღოს
შემდეგი სახის აქტები.

1. კონს სარცელის ან კონს წარდგინების არსებიტად განსახილევლად მირების

შესახებ საოქმო ჩანაწერი
2. კონს სარც ან კონს წარდგ არსებიტად განსახილევლად მირებლობის შესახებ
განჩინება
3. სავადო აქტის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ განჩინება

საქ საკ საამართლოს შესახებ ორგანული კანონის 25-2 მუხლის მე-5 პუნქთით
თანახმად, თუ საკონსტიცუიო სასამრთლო მიიჩნევს რომ ნორატიული აქტის
მოქმედებას შეუძლია გამოწიივოს ერთ-ერთი მხარისტის გამოუსწორბელი შედეგები,
მას შეუძლია საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე შეაჩროს სადავო აქტის ან მისი
სათაანდო ნაწილის მოქმედბეა.

15. საქმის მომზადება არსებითად განხილვისთვის

კონს სარჩელის და წარდგინების არსებითად განსახილვეალად მიღებით

იწყება სამართალწარმოების ახალი სტადია, რომელიც არის გ კონს სარჩელის და
წარდგინების არსებითად განსახილველად მომზადება. საოქმო ჩანაწერის გამოტანის
შემდგომი პროცედურები მოწესრიგებულია რეგამნეტის 32-ე მხულში.

საკონს სამართალ შესახებ კანონის 21-ე მხულის პირველი პუნქტის ,, ზ’’

ქვეპუნქტის თანახმად განისაზღვრება საოქმო ჩანაწერში მხოლოდ საქმის განხილვის
დაწყების სავარაუდო ვადა ხოლო თუ როგორ და როდის ხდება ზუსტი ვადის
დანიშნება აღნიშნული გაწერილია ორგანული კანონის 32-ე მუხლით. საოქმო
ჩანაწერი გამოცახდების შემდეგ გადაეცემა საორგანიზაციო სასამხურს, რომელიც 3
დღის ვადასი უზრუვნეყოფს მხარების შეტყობინებას სარჩჩელის/ წარგიდნების
არსებიტად განსახილევლად მიღების თაობაზე და უზგავნის მათ საქომო ჩანაწერის
ასლს. რეგლამენტი ზოგადად ადგენს როდის უნდა ეცნობოთ მხარეებს საქმის
არსებითად განხილვის თარიღი კერძოდ სამართალწარმოების მონაწეილეებს
მოწმეებს ექსპერტებს სპეციალისტებს და თარჯიმენს სასამართლო უწყებით ამის
თაობაზე ეცნობებატ5 სხდომის ჩატარებამდე არაუგვიანეს სამი დღისა. რაც შეეხება
საქმის განხილვის დაწყების სავარუდო თარიღის განსაზღვრას ამაზე რეგლამნეტის
32 მუხლის არაფერს ამბობს. თუმცა ამის მიუხედავად კანონმდებელი საქმის
განხივლის დაწყების დროსთან დაკავშირებით იმას მაინც ითვალისწინებს, რომ 1.
საკ სასამ. პლენუმის განსჯადი სამქის განხილვა კოლეგიის განსჯადი საქმის
განხილვაზე ადრე იწყება. 2. საკ სასამართლო რიგგარეშე განიხილავს: დავას
რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობის შესახებ: იმ საერთაშორისო
ხელშეკრუელბათა ან შეთანხმებატა კონსტიტუციოურობის საკითხს, რომლებიც
ექვემდებარება რატიფიცერბას და ასე შემდეგ რომელსაც აწესირგებს საკ სამართ
შესახებ ანონის მე-17 მუხლის მე-8 პუნქტ)

აღსანიშნავია რომ კონს სარჩელის და წარგიდნების არებისთად

განსახილებლად მომზადებაში მთავარი როლი მომხსენებლ მოსაამრთელს აკისრია. .
საქმის არსებითად განხილვამდე მომხსენებელ მოსამართელს შეუძლია გამოკითოს
მოსარჩელე, წარდგინების ავტორი ან მათი წარმოამდგენლები სარჩელში/
წარდგინებაში ჩამოყალიბებული მოთხოვნათა არსის შესახებ. ასევე მომხსენებელი
მოსამართლე არკვევს და წყვეტს საქმის არსებით განსხილვის სხდომაზე
სპეცილაისტის, თარჯიმნის მოწმის მოწვევის აუცილებლობას, აგვარებს საქმის
მომზადებასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს. სასამართლოს უწყება რომელიც
ეგზავნებათ საკ სამართალწარმოების მონაწილეებს ხელს აწერს მომხსენებლი
მოსამრთლე. , ხოლო სასამრთლო მდივანის ფუნქცია კი მდგომარეობს იმაში, რომ
იგი ახორიცლეებს პლენუმისა და კოლეგიების სხდომის მოსაზამდებელ
ღონისძიებებს, რისთვისაც აძლევბს სავალდებულო მითიტებებს საკონს სასამ აპარის
სესაბამის სტრუქტურულ დანაყოფებს.