¬ø.

u≤\>√bÕ˝Ÿ
(10.6.1952 ` 8.10.2009)

Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
 e÷ e÷≥
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ eTq sêÁwüº+˝À >∑‘· eT÷&ÉT <äXÊu≤›\T>± ˇø£ $•wüºyÓTÆq Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ
e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ Á|ü#·Ts¡D »]–+~. kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ˝À Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ bÕÁ‘· >∑T]+∫, Vü≤≈£îÿ\
ne>±Vü≤q, Ä#·s¡D >∑T]+∫ düe÷»+‘√, sê»´+‘√, $|ü¢y√<ä´eT+‘√ ˇø£
Á|ü#·Ts¡D dü+|òüT´: 22 y˚T<Û√eT<∏äq+ »]–+~. á ø£èwæøÏ u≤\>√bÕ˝Ÿ πø+Á<ä _+<äTe⁄. Ç<˚ eTq sêÁwüº
nø√ºãsY 2010 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï <˚X¯+˝ÀH˚ eTT+<äT es¡Tdü˝À ì*|æ+~.
ø±|”\T: 2000 qø£‡˝…’≥T ñ<ä´eT+ô|’ Á≈£Ls¡yÓTÆq nD∫y˚‘·≈£î e´‹πsø£+>± |ü⁄{Ϻq Vü≤≈£îÿ\
yÓ\: 100 s¡÷bÕj·T\T
ø£esY: ÁXÊeDY ñ<ä´eT+ ø±\Áø£eT+˝À Ä#·s¡D˝À ‘·q ø±s¡´s¡+>±ìï $düÔè‘·+ #˚düT≈£î+≥÷
&ç{Ï|æ: ¬ø.$.ÄsY e∫Ã+~. <ä[‘·, Ä~yêd”, Ád”Ôyê<ä ñ<ä´e÷\T ˝ÒeHÓ‹Ôq Á|üC≤kÕ«$Tø£
eTTÁ<äD: qe´ Á|æ+≥sY‡ Äø±+ø£å\≈£î nqT>∑TD+>± ‘·q ø±sê´#·s¡DqT ô|+#·T≈£î+≥÷ e∫Ã+~. Ç~
düVü≤» düŒ+<äq>± »]–+<˚ ø±˙, Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT bÕÁ‘· >∑T]+∫, ne>±Vü≤q
Á|ü‘·T\≈£î: >∑T]+∫ |ü⁄qsê˝À#·q‘√ »]–+~ ø±<äT. ø±ì Ä#·s¡D˝À $düÔè‘·yÓTÆq á
mdt. JeHé ≈£îe÷sY ø±s¡´s¡+>±ìï $|ü¢y√<ä´eT ne>±Vü≤Hê #·Á≥+˝À ÇeT&ÉÃ&É+e\¢ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT
3`12`117/m`2/1, |æ.mdt. ø±\˙, ÁbÕ<Ûëq´‘·˝À¢ e÷s¡TŒ sê˝Ò<äT. ø±s¡´ø£s¡Ô\≈£î $|ü¢e |ü]uÛ≤wü kÕúq+˝À Vü≤≈£îÿ\
>∑DÒwtq>∑sY, sêeT+‘·|üPsY, |ü]uÛ≤wü n\e&É˝Ò<äT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ ˇø£ Hê>∑]ø£‘ê $\Te>± >∑T]Ô+|ü⁄
ôV’≤<äsêu≤<é ` 500 013 sê˝Ò<äT. e´edüú e÷s¡TŒ kÕúq+˝À e´edüú\ e÷s¡TŒ nC…+&Ü ø±˝Ò<äT. Vü≤≈£îÿ\
bò˛Hé: 040`27039519 ñ<ä´eT+˝À ne>±Vü≤q≈£î, Ä#·s¡D≈£î eT<Ûä´ e⁄qï á ‘˚&ÜqT >∑T]Ô+∫q
u≤\>√bÕ˝Ÿ <ëìø=ø£ dü«‘·+Á‘·yÓTÆq ‘ê‹«ø£ ne>±Vü≤q, Ä#·s¡D nedüs¡eTì
düVü≤#·s¡, qy√<äj·T, ~X¯ ãTø˘ Vü≤Ödt\T uÛ≤$+#ês¡T. düe÷» |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ b˛sê{≤\T, ñ<ä´e÷\T #ê˝≤ eTTK´eTì
e÷ yÓuŸôd’{Ÿ: www.humanrightsforum.org #Ó|üPÔH˚ yê{Ï |òü*‘·+>± |ü⁄fÒº q÷‘·q $\Te\ e´ed”úø£s¡D, yê´|æÔ, <ëìì
u≤\>√bÕ˝Ÿ s¡#·q\ ø√dü+: www.balagopal.org Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îqï Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq
n+X¯+>± u≤\>√bÕ˝Ÿ uÛ≤$+#ês¡T.
 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ #ê]Á‘·ø£ <äèwæºì ø£*Œ+#·&ÜìøÏ Äj·Tq #˚dæq ø£èwæ á
yê´kÕ\˝À ø£ì|ædüTÔ+~. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À ≈£î~+#·ã&ç ndüeTÁ>∑+>± neT˝Ö‘·Tqï
Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&Ü >∑‘·ø±\|ü⁄ b˛sê{≤\T, dü+düÿs¡D\ |òü*‘·+>± e∫Ãqy˚. n$
bÕ\≈£î\T ã\e+‘·+>± >∑T]Ô+∫qy˚ ‘·|üŒ, ñ<ës¡+>± <äj·T‘√ Á|ü»\≈£î Ç∫Ãq$
ø±e⁄. yê{Ï˝Àì $TqVü‰sTT+|ü⁄\T ‘=\–+∫, düeTÁ>∑+>± neT\T
#˚sTT+#·Tø√e&ÜìøÏ »s¡>∑e\dæq ø£èwæ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ m|ü⁄Œ&Ó’Hê düπs
Á|ü<Ûëq ø±s¡´s¡+>∑y˚T. bÕ\ø£ esêZ\T mìï $TqVü‰sTT+|ü⁄\T Ç∫ÃHê,
eÁø°ø£s¡D\≈£î >∑T]#˚dæHê Á|üC≤‘·+Á‘· e´edüú\T, $\Te\T, Á|üÁøÏj·T\T yê{Ïø£y˚
$\TyÓ’q$. yê{Ïì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚ <äèw溑√ ø±ø£
|ü]s¡øÏå+#·T≈£îH˚ <äèw溑√ #·÷&Ü*. sêC≤´+>∑+˝À bı+<äT|ü]∫q Vü≤≈£îÿ\˙ï
b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± e∫Ãqy˚. Ä Vü≤≈£îÿ\≈£îqï b˛sê≥ H˚|ü<∏ë´ìï ìs¡+‘·s¡+
düe÷C≤ìøÏ >∑Ts¡TÔ#˚j·T&É+ <ë«sêH˚ es¡Ôe÷q+˝À »s¡T>∑T‘·Tqï Á|üC≤b˛sê{≤\≈£î
kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ kÕ~Û+#·>∑\+. n|ü⁄Œ&˚ e÷s¡TŒø√dü+ »s¡>±*‡q ø£èwæøÏ
neø±XÊ\qT düJe+>± e⁄+#·Tø√>∑\T>∑T‘ê+. yê{Ïì ‘·èD°ø£]ùdÔ >∑‘êìπø ø±<äT,
es¡Ôe÷HêìøÏ, uÛÑ$wü´‘·TÔ≈£î ≈£L&Ü qwüº+ »s¡T>∑T‘·T+<äì m+‘√ düŒwüº+>± $e]dü÷Ô
e#êÃs¡T u≤\>√bÕ˝Ÿ.
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq≈£îqï #ê]Á‘·ø£ |ü⁄Hê<äT*ï, ãVüQfi¯‘ê«ìï >∑T]Ô+#·&É+ <ë«sêH˚
$$<Ûä Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T eTT+<äT≈£î ‘Ó#˚à Äø±+ø£å\≈£î düe÷q ÁbÕ<Ûëq´‘·ì∫Ã
$XÊ\yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï ì]à+#·>∑\T>∑T‘êeTì #ÓbÕŒs¡T u≤\>√bÕ˝Ÿ.
sê»ø°j·÷\T, b˛sê{≤\T ‘Ó*j·Tì, nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·THêïeTH˚ düŒèVü≤ ôd’‘·+
˝Òìyê] Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ≈£L&Ü b˛sê&É&É+ <ë«sê e÷Á‘·y˚T Vü≤≈£îÿ\≈£î
kÕs¡«»˙q‘·qT, kÕ~Ûø±s¡‘·qT Áb˛~ #˚j·T>∑\eTì yê~+#ês¡T. sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\ nedüsê\ y˚Ts¡πø |üì#˚j·T&É+ e\q Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·qqT ‘êqT
m+‘·>± ≈£î~+#·T≈£î+{À+<√ #·÷bÕsêj·Tq. Ä#·s¡D˝À, ÁbÕ<Ûëq´‘·\˝À Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ Ä‘·à$XÊ«dü+ >∑\ dü«‘·+Á‘· ñ<ä´eT+>± m<ä>±*‡q nedüsêìï m+‘√
eTT+<äT>± >∑T]Ô+∫q e´øÏÔ u≤\>√bÕ˝Ÿ.
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ˇø£ m‘·TÔ>∑&É>± ø±≈£î+&Ü, <ëq+‘·≥<˚ ø±+øÏå+#·<ä>∑Z
sê»ø°j·T $\Te>± >∑T]Ô+∫q ‘·sê«‘· kÕe÷õø£ yÓ’K]˝À, sêC≤´+>∑
j·T+Á‘ê+>∑+˝À, Á|üC≤ ñ<ä´e÷\˝À Ä $\Te\qT ô|+bı+~+#ê*. n<˚
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ ne⁄‘·T+~. Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝…’Hê Á|üC≤‘·+Á‘·
$\Te\qT j·T<Ûë‘·<∏ä+>± Ä#·]+#ê\ì u≤\>√bÕ˝Ÿ n_ÛÁbÕj·T|ü&ܶs¡T. dü«‘·+Á‘·
ne>±Vü≤q, ndæÔ‘·«+ >∑\ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ yêdüÔe+ ø±yê\H˚ ÄX¯j·T+‘√H˚
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ @sêŒ≥T˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ ø°\ø£ bÕÁ‘· b˛wæ+#ês¡T.
e÷s¡Zìπs›X¯q+ #˚j·T&Éy˚T ø±<äT eTT+<äT+&ç q&ç|æ+#ês¡T. nìï s¡+>±\˝À ˝≤π>
Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT d”«ø£]+#·&É+˝Àq÷ yÓqø£ã&çq uÛ≤s¡rj·T düe÷»+˝À
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq #ê]Á‘·ø£ ø£èwæ #˚j·÷*‡q ø£s¡Ôe´+ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\≈£î ñ+<äì
uÛ≤$+#ês¡T.
ˇø£ kÕe÷õø£ Ä~Û|ü‘·´ s¡÷bÕìï Vü≤≈£îÿ\ <äèwæºø√D+ qT+&ç $eT]Ù+∫q
yêfi¯ófl >∑‘·+˝À ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ø±ì yÓTT‘·Ô+ kÕe÷õø£ Ä~Û|ü‘·´ s¡÷bÕ\‘√
e´eVü≤]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT Ä#·s¡D˝À Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ñ+&Ée\dæq yÓ’K] >∑T]+∫
düTBs¡Èø±\+ bÕ≥T #·s¡Ã #˚dæ, düe÷»+ yÓTT‘·Ô+˝ÀqT Ä˝À#·q*ï πs¬ø‹Ô+∫qyê&ÉT
u≤\>√bÕ˝Ÿ. ø±ì dü«‘·+Á‘· Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤q, ø£s¡Ôyê´\ >∑T]+∫
u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dæq Á|ü‹bÕ<äq\T Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+˝À n‘·´~Ûø£
düuÛÑT´\T ÄyÓ÷~+#·˝Ò<äT. dü«‘·+Á‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ nedüs¡+ ˝Ò<äH˚
sê»ø°j·T uÛ≤eC≤˝≤ì<˚ nø£ÿ&É ô|’#˚sTT nsTT´+~. Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷ìøÏ dü«+‘·
>=+‘·Tø£ ñ+&Ée\dæq nedüsêìï dæús¡+>± q$Tàq u≤\>√bÕ˝Ÿ e÷qe Vü≤≈£îÿ\
y˚~ø£ <ë«sê <ëìì Ä#·]+∫ #·÷bÕs¡T.
Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ ãVüQeTTK+>± ìs¡+‘·s¡+ »s¡>±*‡q Á|üÁøÏj·T>± >∑T]Ô+∫q
‘·sê«‘· Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ @<√ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ dü+<äs¡“¤+ $~Û+∫q |ü]~Û˝ÀH√,
ø=ìï |ü⁄s√>±$T X¯≈£îÔ\T ø√s¡T≈£îH˚ |ü]$T‹˝ÀH√ |üì#˚j·T&É+ nkÕ<Ûä´+.
Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ dü÷ú\+>± düs¡« Ä~Û|ü‘·´ X¯≈£îÔ\≈£î e´‹πsø£+>± »]π>~. n$
>∑‘·ø±˝≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ø£s¡&ÉT>∑{Ϻq ‹s√>±$T X¯≈£îÔ\T ø±e#·TÃ, q÷‘·q+>±
Ä~Û|ü‘·´+˝ÀøÏ edüTÔqï esêZ\T ø±e#·TÃ, uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À n~Ûø±sêìøÏ e#˚à X¯≈£îÔ\T
ø±e#·TÃ. n~Ûø±sêìï dü+<˚Væ≤+#·ì yêfi¯ófl, Ä~Û|ü‘ê´ìï Á|ü•ï+#·ìyêfi¯ófl Vü≤≈£îÿ\
ø±s¡´ø£s¡Ô\T ø±C≤\s¡T. Ä~Û|ü‘·´+, n~Ûø±s¡+, es¡Z Á|üjÓ÷»Hê\T sêC≤´+>∑
j·T+Á‘ê\˝À e÷Á‘·y˚T ñ+{≤j·TH˚ ne>±Vü≤q≈£î ø±\+ #Ó*¢+~. n$ @
s¡÷|ü+˝À e⁄Hêï, @ kÕúsTT˝À e⁄Hêï e´‹πsøÏ+#ê\H˚ Äø±+ø£å Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ |ü⁄Hê~. Vü≤≈£îÿ\ ø£èwæ n~Ûø±s¡+ ø√dü+ »]π> Á|üj·T‘·ï+ ø±<äT.
Ä~Û|ü‘·´ n~Ûø±sêìøÏ e´‹πsø£+>± Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\ ø√dü+ »]π>~. á
$düÔè‘· Á|üC≤‘·+Á‘· Äø±+ø£å\qT ÇeTT&ÉTÃø√>∑\ $XÊ\yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï
ì]à+#·&ÜìøÏ u≤\>√bÕ˝Ÿ #˚dæq ø£èwæ á yê´kÕ\˝À #·÷&Ée#·TÃ.
Á|üC≤ñ<ä´e÷\ ne>±Vü≤q, Ä#·s¡D˝‘√ ø£\>±|ü⁄\>∑+>± ø£*dæb˛sTTq
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤qqT bıs¡\T bıs¡\T>± $&ÉBdæ, n+<äT˝À sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\ nedüsê\ qT+&ç Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT y˚s¡T#˚dæ, Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ dü«+‘· ndæú‘·«+, ne>±Vü≤q ñ+&Ü*‡q nedüsêìï düŒwüº+>±
#·÷ô|&É‘êsTT á yê´kÕ\T. sê»ø°j·T |ü]uÛ≤wüqT e÷Á‘·y˚T yê&ÉT‘·Tqï Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìï #·≥º|üs¡yÓTÆq, sê»ø°j·T, kÕe÷õø£, HÓ’‹ø£ yê<äq\ düy˚Tàfi¯q+>±
>∑T]Ô+#ê*‡q nedüsêìï n$ düŒwüº+ #˚kÕÔsTT. Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D nH˚ø£
s¡+>±\˝À, nH˚ø£ kÕúsTT˝À¢ »s¡>±*‡q ø£èwæ>± Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ns¡ú+
#˚düTø√yê\ì dü÷∫kÕÔsTT.
#ê˝≤eT+~ Ä˝À#·Hê|üs¡T˝À¢ ø£ì|æ+#·ì düŒwüº‘· u≤\>√bÕ˝Ÿ sêdæq á
yê´kÕ˝À¢ ø={§º∫Ãq≥Tº ø£ì|ædüTÔ+~. dü+øÏ¢wüºyÓTÆq düe÷»+˝À Hê´j·÷Hê´j·÷\
eT<Ûä´ düŒwüºyÓTÆq $uÛÑ»q πsK ^j·T&É+ düT\uÛÑ+ ø±<äT. dü+|òüT]¸düTÔqï X¯≈£îÔ\ eT<Ûä´
@<√ ˇø£ |üø£å+ eVæ≤+#·&Éy˚T Hê´j·÷Hê´j·÷\≈£î ^≥TsêsTT>± Á|ü#ês¡+ »]π>,
ˇ‹Ô&ç ô|fÒº düe÷»+˝À Ç~ eT]+‘· ø£wüº+. dü+|òüT]¸düTÔqï X¯≈£îÔ\ eT<Ûä´ ñ+≥÷H˚,
düŒwüºyÓTÆq HÓ’‹ø£, Hê´j·T <äèwæºì ø£*– ñ+&Ü\+fÒ m≥Te+{Ï Á|ü˝ÀuÛ≤\≈£î
˝§+>∑ì Ä‘·à$XÊ«dü+ e⁄+&Ü*. ñ<˚«>±\≈£î, eTqTwüß\≈£î, |ü⁄düÔø±\≈£î <ä÷s¡+>±
e⁄+&ç @s¡Œs¡#·T≈£îqï $»„‘· ø±<äT Ç~. mH√ï ø£]ƒqyÓTÆq yêdüÔyê\qT, Væ≤+düqT,
n~Ûø±sêìï, Á|ü»\ ìdü‡Vü‰j·T‘·qT, ‘ê´>±\qT ìs¡+‘·s¡+ <ä>∑Zs¡>± |ü]o*+∫
@s¡Œs¡#·T≈£îqï Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\ <äèwæº á |ü⁄düÔø£+˝Àì Á|ü‹ nø£ås¡+˝À
ø£ì|ædüTÔ+~.
***
yê´dü+, ñ|üHê´dü+, ø£s¡|üÁ‘·+, dæ<ë∆+‘· |üÁ‘·+, bÕsƒ¡+, ìyê[, »yêãT,
dü+bÕ<äø°j·T+, Ç+≥s¡÷«´... Ç˝≤ _Ûqï s¡÷bÕ˝À¢ _Ûqï nedüsê\ø√dü+ sêdæq$
Çe˙ï. kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ M{Ïì eT÷&ÉT $uÛ≤>±\T #˚kÕ+. Vü≤≈£îÿ\ dæ<ë∆+‘·+
>∑T]+∫ #Óù|Œe˙ï ˇø£ uÛ≤>∑+, j·T÷ìe]Ù{°yê] e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø√s¡T‡ ø√dü+ 1. dü«‘·+Á‘· Ä#·s¡D nedüs¡+ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
sêdæq bÕsƒê\T ¬s+&Ée uÛ≤>∑+, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚dæ eTs¡DÏ+∫q 2. ≈£î\ e´edüú ` bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
yê]ô|’ sêdæq ìyê[ yê´kÕ\T eT÷&√ uÛ≤>∑+>± $uÛÑõ+#ê+. y˚s¡T y˚s¡T 3. eTq |üì ø£e#·+>± |üì#˚j·T&É+ ø±<äT . . . . . . . . . . . . 31
dü+<äsꓤ\˝À y˚s¡T y˚s¡T nedüsê\ø√dü+ sêdæq$ ø±e&É+ e\q düVü≤»+>±H˚ 4. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT <äèø£Œ<∏ä+: ø=ìï düeTdü´\T . . . . . 43
ø=ìï $wüj·÷\T |ü⁄qsêeè‘·yÓTÆ ñ+&Ée#·TÃ. nsTTHê <˚ìø£<˚ $\TyÓ’q~>±
uÛ≤$düTÔHêï+. 5. $|ü¢e Væ≤+dü ` Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+ . . . . . . . . . . . . . . . . . 79
eT÷&ÉT <äXÊu≤›\ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT Á|üj·÷D+˝À u≤\>√bÕ˝Ÿ ø£èwæ |òü˝≤*$.
6. ªe÷qeVü≤≈£îÿ\µ uÛ≤eqô|’ m+<äT≈£î Ç+‘· e´‹πsø£‘·? 94
á ø£èwæ, Ä˝À#·q\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ $\TyÓ’q #˚s¡TŒ ø±>∑\eì 7. e÷ ne>±Vü≤q ` Ä#·s¡D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99
qeTTà‘·÷ á Á|ü#·Ts¡DqT rdüTø=düTÔHêï+. 8. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø√ÿD+ . . . . . . . . . . . . 101
9. Ád”Ô\T ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
` e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ 10. Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘· ` eT÷&ÉT Á|ü<Ûëq Ádüe+‘·T\T . . . . . . . 111
nø√ºãs¡T 8, 2010 11. Vü≤≈£îÿ\ø=ø£ ‘ê‹«ø£ ø√D≤ìï Ä$wüÿ]+#·T≈£î+<ë+ . . . 143
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ø√s¡T‡ ø√dü+ sêdæq bÕsƒê\T Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
12. ì‘·´J$‘·+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
13. H˚s¡eT÷ •ø£å ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159
14. H˚s¡ $#ês¡D e´edüú ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . 175
15. bÂs¡ düe÷»+ ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T . . . . . . . . . . . . . . . . 188

ìyê[ yê´kÕ\T
16. Ç<ë <˚X¯uÛÑøÏÔ! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 203
17. &܈ˆ sêeTHê<∏ä+≈£î CÀVü‰s¡T¢ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 206 dü«‘·+Á‘· Ä#·s¡D nedüs¡+
18. eTÚq+ ìX¯Ùã›+ ø±<äT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
19. Á|üuÛ≤ø£s¡¬s&ç¶ u≤≥˝À kÕ>∑+&ç . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212
20. rs¡ì ˝À≥T . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 217
v kÕe÷õø£ Ä]úø£ ndüe÷q‘·\ qT+∫ |ü⁄fÒº
21. q\T>∑Ts¡T H˚‘·\≈£î ìyê[ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 Á|üC≤ñ<ä´e÷\≈£î u≤dü≥>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
22. Á|ü»\ yÓT&É˝À ôdº‘·k˛ÿ|ü⁄ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 ñ<ä´e÷\T |ü⁄&ÉT‘·T+{≤sTT. n$ dü+|òüT{Ï‘·
23. ˇø£ eT+∫ eTìwæøÏ CÀVü‰s¡T¢ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230 ìsêàD≤\T>± ≈£L&É s¡÷|ü<Ûës¡D #˚kÕÔsTT. eTq
24. ìjÓ÷– dü+düàs¡D . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 234 <˚X¯+˝À $$<Ûä bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\ |ü⁄≥Tºø£\≈£î
25. ìdüŒèVü≤≈£î #√{Ïe«<äT› . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237 H˚|ü<∏ä´y˚T$T{Ï? Á|ü‘˚´øÏ+∫ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ Ä$sꓤe+ >∑÷]à #Ó|üŒ+&ç.
26. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘ê‹«ø£ dü÷Œ¤]Ô . . . . . . . . . . . . . . . . 241
27. nkÕ<Ûës¡DT\˝À ˇø£&ÉT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 W eTq <˚X¯+˝ÀH˚ ø±<äT, Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï
<˚XÊ\˝Àq÷ Á|üC≤ñ<ä´e÷\ ô|’q Á|üuÛÑT‘·«+
Á|üjÓ÷–+#˚ nD∫y˚‘·≈£î ìs¡düq>±H˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\T |ü⁄{≤ºsTT.
nyÓT]ø±˝À á X¯‘êã›+ ¬s+&Ée <äX¯ø£+˝À
ø£eT÷´ìdüTº uÛ≤yê\T >∑\ yêfi¯flqT Á|üuÛÑT‘·«+
yÓ+{≤&ç y˚~Û+∫ ª<˚X¯Á<√Vü≤µ H˚s¡+ yÓ÷|æ C…’\TbÕ\T
#˚düTÔ+fÒ <ëìøÏ ìs¡düq>± nyÓT]ø± bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ @s¡Œ&ç+~. Á_≥Hé˝À 1930\˝À
ìs¡T<√´>±ìøÏ e´‹πsø£+>± ñ<ä´$TdüTÔqï ø±]àø£
esêZìï Á|üuÛÑT‘·«+ ≈£îÁ≥|üP]‘·+>± nD∫y˚düTÔ+fÒ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
ª»q+kÕøÏåµ˝À e∫Ãq Ç+≥s¡÷«´, &çôd+ãsY 1992 11
<ëìøÏ ìs¡düq>± C≤rj·T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü$T‹ @s¡Œ&ç+~. #Ó’Hê˝À cÕ+¬>’ ‹s¡T>∑Tu≤≥T
‘·sê«‘· #ê+>¥ ¬ø’ ùwø˘ Á|üuÛÑT‘·«+ ø£eT÷´ìdüTº\qT, yê] kÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T\q÷ }#·ø√‘·
ø√düTÔ+fÒ <ëìøÏ ìs¡düq>± #Ó’Hê ©>¥ |òüsY dæ$˝Ÿ ¬s’{Ÿ‡ |ü⁄{Ϻ+~.
uÛ≤s¡‘· C≤rj·T ñ<ä´eT ø±\+˝À Á_{Ïwt e\dü bÕ\≈£î\T ìùw<Ûë\‘√, ìs¡“+<Ûë\‘√
ñ<ä´e÷\qT nD#·pùdÔ <ëìøÏ ìs¡düq>± 1936˝À ‘=* bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+
◊.dæ.m˝Ÿ.j·TT. (uÛ≤s¡‘· bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ j·T÷ìj·THé) |ü⁄{Ϻ+~.
ô|≥Tºã&ç<ëØ ˝Òø£ e\dü <˚XÊ\˝ÀH˚ ø±<äT, k˛wü*düTº, ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\T
|ü]bÕ*+∫q <˚XÊ\˝Àq÷ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+düú\T Ç<˚ $<Ûä+>± @s¡Œ&ܶsTT. bÕ\ø£ bÕغ‘√
$uÛÒ~+#˚ Vü≤≈£îÿqT ìsêø£]+∫ ndüeTà‹yê<äT\qT ‘·eT <˚X¯ C…’fi¯fl˝Àq÷, e÷qdæø£
s√>±\j·÷\˝Àq÷ ã+~Û+#·&ÜìøÏ ìs¡düq>± #Óø=k˛¢y˚øÏj·÷ e+{Ï <˚XÊ\˝À ã\yÓTÆq
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£\T @s¡Œ&ܶsTT.
Ç |üŒ{Ï $wüj·÷ìøÏ eùdÔ, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À á s√E bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤‘·+Á‘·
Vü≤≈£îÿ\T, e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ ù|s¡T‘√ |üì#˚düTÔqï dü+düú\T nH˚ø£+ ñqï|üŒ{Ïø°, #·Ts¡T>±Z
|üì#˚düTÔqï yê{Ïì eT≥T≈£î ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüTø=+fÒ Á|üdüTÔ‘· bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ Hê+~
¬s+&ÉT #ê]Á‘·ø£ dü+<äsꓤ\˝À ñ+<äì #Ó|üŒe#·TÃ. 1968 ‘·sê«‘· <˚X¯+˝Àì $$<Ûä
ÁbÕ+‘ê\˝À eTT+<äTø=∫Ãq $|ü¢e ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT+ MT<ä Á|üuÛÑT‘ê«\T Á|üjÓ÷–+∫q
nD∫y˚‘·≈£î ìs¡düq>± yÓTT<ä˝…’q dü+düú\T ø=ìï. 1975˝À »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TD Ç∫Ãq
|æ\T|ü⁄q+<äTø=ì ñ‘·Ôs¡ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À »]–q $<ë´]ú, j·TTe»q ñ<ä´e÷\ô|’q
Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üjÓ÷–+∫q nD∫y˚‘·≈£î ìs¡düq>± @s¡Œ&çq dü+düú\T ø=ìï. yÓTT<ä{Ï ø√e≈£î
#Ó+~q$ |ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ≈£î #Ó+~q m.|æ.&ç.ÄsY, Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ≈£î #Ó+~q m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ,
z.|æ.&ç.ÄsY, eTVü‰sêÁwüº˝Àì u§+u≤sTT, Hê>∑|üPsY, #·+Á<ä|üPsY\˝À dæ.|æ.&ç.ÄsY. ù|s¡T‘√
ñqï eT÷&ÉT dü+düú\T, ˝Àø˘ cÕVæ≤ Vü≤ø˘ dü+|òüT≥q nH˚ dü+düú, |ü+C≤ãT≈£î #Ó+~q
m.m|òt.&ç.ÄsY. yÓTT<ä˝…’q$. ¬s+&Ée ø√e≈£î #Ó+~q~ (Á|ü<Ûëq+>±) |æ.j·TT.dæ.j·T˝Ÿ.
á dü+düú\T Äj·÷ #ê]Á‘·ø£ dü+<äsꓤ\˝À @s¡Œ&ܶj·T+fÒ yê{Ï Ä˝À#·q, Ä#·s¡D Ä
Áù|s¡Dπø |ü]$T‘·+ nj·÷´j·Tì ø±<äT. Áù|s¡DqT >∑T]Ô+#·≥+ eT≥Tºπø Hê ñ<˚›X¯´+.
Ä#·s¡D, Ä˝À#·q\ >∑T]+∫ $düÔè‘·+>±H˚ #·s¡Ã »]–+~. Ä dü+yê<ä+˝À uÛ≤>∑+>±H˚
|æ.j·TT.dæ.j·T˝Ÿ. qT+&ç &Ûç©¢˝À |æ.j·TT.&ç.ÄsY. ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. áXÊq´ uÛ≤s¡‘·
<˚XÊìøÏ #Ó+~q mHé.|æ.j·T+.ôV≤#Y.ÄsY. (Hê>± |”|ü⁄˝Ÿ‡ eT÷yéyÓT+{Ÿ |òüsY VüA´eTHé
¬s’{Ÿ‡), m+.m.mdt.mdt, (MASS) ô|’ dü+düú\ø£+fÒ ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À, Ä ÁbÕ+‘·+˝À
q&ÉTdüTÔqï Á|üC≤ñ<ä´e÷\ô|’q neT\e⁄‘·Tqï nD∫y˚‘·≈£î ìs¡düq>± @s¡Œ&ܶsTT.
|” &ç‘· Á|ü»\qT dü+|òüT{Ï‘·+ #˚ùd @ Á|üC≤ ñ<ä´eTeTsTTHê Ä ÁbÕ+‘·+˝Àì
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ y˚T<Ûë$ es¡Z+˝À ø=+‘· kÕqTuÛÑ÷‹ì dü+bÕ~+#·T≈£î+≥T+~. Ä ñ<ä´eT+‘√
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
12 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sê»ø°j·T+>± |üP]Ô>± @ø°uÛÑ$+#·ìyês¡T ≈£L&É Ä ñ<ä´e÷\T Hê´j·TyÓTÆq Á|üX¯ï\T
˝ÒeBdüTÔHêïj·T˙ düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìï Ä$wüÿ]düTÔHêïj·T˙ >∑T]ÔkÕÔs¡T. Ä ñ<ä´e÷\ MT<ä
Á|üuÛÑT‘·«+ #·≥º$s¡T<ä∆yÓTÆq nD∫y˚‘· Á|üjÓ÷–+∫Hê, nHê´j·TyÓTÆq #·{≤º\qT ‘·j·÷s¡T#˚dæ
‘·eT ìs¡“+<Ûëìø=ø£ ã÷≥ø£|ü⁄ #·≥ºã<ä∆‘· ø£*Œ+∫Hê, Ä ñ<ä´e÷\qT ndü\T sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\T>±H˚ >∑T]Ô+#·≈£î+&Ü ªy˚sêŒ≥Tyê<ä+µ ª$∫äqïø£s¡yê<ä+µ ªrÁeyê<ä+µ nH˚
<ä÷wüD≈£î ~–Hê, á y˚T<Ûë$ es¡Z+ n~ nHê´j·TeTì düŒ+~düTÔ+~. á düŒ+<äq
nø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛≈£î+&Ü, #·≥ºã<ä› bÕ\q, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T yÓTT<ä\sTTq yê{Ï
|ü]s¡ø£åD ≈£L&É ˇø£ sê»ø°j·T ø£s¡Ôe´y˚TqH˚ >∑T]Ô+|ü⁄≈£î <ë] rdüTÔ+~. Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T á $<Ûä+>± @s¡Œ&çqy˚.
eTq sêÁwüº+˝À qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´e÷ìï nD#·&É+ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ mHéøö+≥s¡T¢, –]»q
>∑èVü≤ <äVü≤Hê\T, ≈£îÁ≥πødüT\T, eT÷≈£îeTà&ç n¬sdüTº\T, ∫Á‘·Væ≤+dü\≈£î bÕ\Œ&É kÕ–q|ü⁄&ÉT
nH˚ø£eT+~ s¡#·sTT‘·\T, Hê´j·Tyê<äT\T, sê»ø°j·T y˚‘·Ô\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD ø√dü+
ø£~˝≤s¡T. }s¡÷sê düuÛÑ\T, }πs–+|ü⁄\T »]bÕs¡T. ˇø£ $düÔè‘·yÓTÆq ø£<ä*ø£ 1970`72
dü+e‘·‡sê\˝À e∫Ã+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡ Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ dü+düú
(m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.&ç.ÄsY.m.) nH˚ y˚~ø£qT @sêŒ≥T #˚kÕs¡T. BìøÏ ˇø£ ì]›wüº ìsêàD+ Ç#˚Ã
Á|üj·T‘·ï+˝À n~ ¬s+&ÉT>± N* m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ. (1973) ˇ.|æ.&ç.ÄsY. (1974) >±
Ä$s¡“¤$+#êsTT. m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ. yÓTT<ä{Ï n<Ûä´≈£åî\T ll nsTT‘˚ Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù
ôV’≤ø√s¡Tº Hê´j·Tyê~ |ü‹ÔbÕ{Ï yÓ+ø£fÒX¯«s¡T¢.
v Ç‘·s¡ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£L, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìø° e⁄qï Á|ü<ÛëqyÓTÆq ‘˚&Ü @$T{Ï?
W ˇø£ s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ ¬s+&ç+{Ïø° nH√´q´ dü+ã+<Ûä+ e⁄+~. Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T
kÕ<Ûä´+ ø±e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ yê‘êes¡D≤ìï ø±bÕ&É&É+, ô|+bı+~+#·&É+
bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ Ç+‘˚qì uÛ≤$+#·&É+ »]π><äqT≈£î+{≤qT.
ø±˙ Ä#·s¡DÁø£eT+˝À Ç+‘·ø£+fÒ $düÔè‘·yÓTÆq u≤<Ûä´‘· e⁄qï≥T¢ ns¡ú+ ne⁄‘·÷ e⁄+~.
Á|üC≤˙ø£+˝Àì $$<Ûä esêZ\T ñ<ä´e÷\ <ë«sê Vü≤≈£îÿ\T kÕ~Û+#·T≈£î+{≤s¡T. á
ñ<ä´e÷\T #·]Á‘·˝À nìï y˚fi¯˝≤ dü+|òüT{Ï‘· sê»ø°j·T ñ<ä´e÷˝Ò ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. n$
Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑ \ø£åD+. >∑‘·+˝À n$ uÛÑøÏÔ ñ<ä´e÷\ s¡÷|ü+˝Àq÷, ndü+|òüT{Ï‘·
dü+|òüTs¡¸D s¡÷|ü+˝Àq÷, e{Ϻ ªnsê#·ø£‘·«+µ s¡÷|ü+˝Àq÷ Ç+ø± nH˚ø£ s¡÷bÕ˝À¢q÷
»]>±sTT. yÓTT‘êÔìøÏ @<√ ˇø£ dü+|òüTs¡¸D, n\»&ç ˝Ò≈£î+&É Vü≤≈£îÿ\T sêe⁄. ˇø£ Vü≤≈£îÿ
yÓTT<ä≥ ø=+<ä] Ä˝À#·q\˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘·T+~. ‘·s¡Tyê‘· kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+˝ÀøÏ
$düÔ]düTÔ+~. sê»ø°j·T Ä#·s¡D˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<äT‘·T+~. ˇø£ <äX¯˝À sê»ø°j·T+>±
$»j·T+ bı+<äT‘·T+~. n+fÒ #·≥º+, sêC≤´+>∑+, Ä#ês¡+, dü+Á|ü<ëj·T+ n˙ï <ëìì
Vü≤≈£îÿ>± >∑T]ÔkÕÔsTT. @<√ ˇø£ s¡÷|ü+˝À e´ed”úø£]kÕÔsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 13
 n ø£ÿ&ç‘√ ø£<∏ä nsTTb˛<äT. Ä e´ed”úø£s¡D˝À mH√ï ˝ÀbÕ\T+{≤sTT. |ü]$T‘·T\T
ñ+{≤sTT. Ä ‘·s¡Tyê‘· neT\T˝À eT]ìï ˝ÀbÕ\T+{≤sTT. ˇ|ü⁄Œ≈£îqï Vü≤≈£îÿqT
Ä#·s¡D˝À Á|ü‹ì‘·´+ n‹Áø£$TkÕÔs¡T. düe÷»+˝À dü+øå√uÛÑ+ ô|]π> ø=B› Ä Vü≤≈£îÿqT
ndü\T ˝Ò≈£î+&Ü #˚j·÷\˙, ‘=\–+#ê\˙ Á|üj·T‹ïkÕÔs¡T. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+
Çø£ÿ&É e⁄+~. Á|ü»\T b˛sê&ç kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\qT bÕ\≈£î\T e´ed”úø£]+#˚ |ü<ä∆‹˝À
e⁄qï ˝ÀbÕ\qT ‘=\–+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·÷*. Ä#·s¡D˝À Vü≤≈£îÿ\qT n‹Áø£$T+#·
≈£î+&É ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·÷*. Ä Vü≤≈£îÿ\ yÓqTø£e⁄qï Á|üC≤b˛sê{≤\qT
düe÷C≤ìøÏ ì‘·´+ C≤„|üø£+ #˚j·÷*. yê{Ïì düJe+>± e⁄+#ê*. uÛÑ$wü´‘·TÔ˝À kÕ~Û+#·T
ø√e\dæq Vü≤≈£îÿ\T Á|üdüTÔ‘· kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+˝À ;»s¡÷|ü+˝À e⁄Hêï yê{Ïì Á|ü#ês¡+˝À
ô|{≤º*.
ÇB bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ jÓTTø£ÿ Á|ü‘˚´ø£ ø£s¡Ôe´+. á ø£s¡Ôyê´ìï HÓs¡y˚πsà Áø£eT+˝À
n~ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î nedüs¡yÓTÆq ‘√&ÜŒ≥T n+~düTÔ+~. Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T kÕ<Ûä´+
ø±e&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ yê‘êes¡D+ ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚düTÔ+~.
nsTT‘˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ç+<äTø√düy˚T ˝Ò<äT. <ëì dü«‘·+Á‘· ø±s¡´s¡+>∑+ <ëìøÏ
e⁄+~. Bìì ˇø£ s¡ø£yÓTÆq ]j·TsY>±sY¶ (rear guard) ø£s¡Ôe´+ nqe#·TÃ. Ç~ $TqVü‰ y˚πs
‘˚&Ü\T ñHêïj·÷ n+fÒ nqTe÷qy˚T. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ç‘·s¡ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\˝≤>± ø±ø£
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nìï <˚XÊ\˝À nìï ÁbÕ+‘ê\˝À Á|ü<Ûëq+>± y˚T<Ûë$ esêZìπø
|ü]$T‘·+ nsTTe⁄+~. Ç~ m+‘·es¡≈£î nìyês¡´+, m+‘·es¡≈£î ñ<ä´eTø±s¡T\ nX¯ø£Ô‘·
nH˚ Á|üX¯ï edüTÔ+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üC≤ ñ<ä´eT+ ø±>∑\<ë? ø±˝Ò<˚yÓ÷qì Hê
dü+<˚Vü≤+. ‘·ø£åD Ä]úø£ ` kÕe÷õø£ Á|üjÓ÷»Hê\T ˝Òì ñ<ä´eTy˚TB $düÔè‘· Á|üC≤
ñ<ä´eT+ ø±˝Ò<˚yÓ÷. ø±]à≈£î\T, ¬s’‘·T\T Ç‘·s¡ |”&ç‘· Á|ü»\T ‘·eT Ä]úø£, kÕe÷õø£
b˛sê{≤\˝À uÛ≤>∑+>±, yê{Ï‘√bÕ≥T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ≈£L&Ü b˛sê&É‘ês¡T.
b˛sê&ÉT‘·÷H˚ e⁄Hêïs¡T. ø±˙ Ä]úø£ kÕe÷õø£ \øå±´\T ˝Ò≈£î+&Ü πøe\+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ø√dü+ |üì#˚ùd ñ<ä´eT+˝ÀøÏ $düÔè‘· Á|üC≤˙ø£+ sêe&É+ kÕ<Ûä´e÷? ø±<äì
H˚qqT≈£î+≥THêïqT. nsTTHê Ç~ Ç+ø± #·s¡Ã˝À e⁄qï $wüj·T+.
v sê»ø°j·T b˛sê{≤\≈£î u≤dü≥>±, dü«‘·+Á‘·+>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï
ì]à+#·&É+˝À >∑‘·+˝À m˝≤+{Ï Çã“+<äT\T+&˚$? yê{Ïì ‘=\–+#·Tø=H˚ Á|üj·T‘êï\T
m+‘·es¡≈£î dü|òü\yÓTÆHêsTT? uÛÑ$wü´‘·TÔ ~X¯ @$T{Ï?
W Çã“+<äT\T #ê˝≤ ñ+&˚$. ñHêïsTT. ø=ìï ãj·T{Ï Çã“+<äT\T, ø=ìï Ç+{Ï˝Àì$.
Á|üuÛÑT‘·« ìs¡“+<Ûä+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq düeTdü´. |üP]Ô>± #·≥º+ |ü]~Û˝À |üì#˚düTÔqï
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\qT ≈£L&É n~ Áã‘·ø£ìe«&É+ ˝Ò<äT. Ç~ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ Á|ü‘˚´ø£‘·.
y˚πs mø£ÿ&Ü (eTq <˚X¯+˝À) bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\qT b˛©düT\T #·+|ü˝Ò<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
14 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï dü«‘·+Á‘·yÓTÆq ø±s¡´s¡+>∑+ >∑\ ñ<ä´eT+>± ø±ø£
Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î düVü‰j·T+>± ñ+&˚ ñ<ä´eT+>± m≈£îÿeeT+~ ns¡ú+
#˚düTø√e&É+e\¢ ≈£L&É ñ<ä´eT+ m<äT>∑T<ä\≈£î |ü]$T‘·T\T
@s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT.
|ü+C≤ãT˝À #·+|ü˝Ò<äT, ø±oàsY˝À #·+|ü˝Ò<äT, nkÕ‡+˝À #·+|ü˝Ò<äT, Hê>±˝≤+&é˝À
#·+|ü˝Ò<äT. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ b˛©düT\T eT≥Tº≈£î &Üø£ºsY sêeTHê<∏ä+qT, C≤bÕ \øå±à¬s&ç¶ì, qÁsê
Á|üuÛ≤ø£sY¬s&ç¶ì #·+bÕs¡T. _.C….|æ. yêfi¯fl≈£î ‘·TbÕøÏ Ç∫à >√|æ sê»qïqT #·+|æ+#ês¡T.
eTeTà*ï nH˚ø£kÕs¡T¢ HêkÕ, {≤&Ü, sê»Á<√Vü≤+ πødüT\˝À C…’\T˝À ô|{≤ºs¡T. á
ìs¡“+<Ûëìï ‘·≥Tºø=ì y˚T<Ûë$ es¡Z+˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\T eTT+<äT≈£î sêyê\+fÒ
düeTùd´.
á Á|ü‘·´ø£å ìs¡“+<Ûäy˚T ø±ø£ e÷qdæø£ ˇ‹Ô&ç #ê˝≤ ñ+≥T+~. BìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+‘√bÕ≥T
|üÁ‹ø£\T, ùdïVæ≤‘·T\T, düVü≤ ñ<√´>∑T\T, ≈£î≥T+ã düuÛÑT´\T n+<äs¡÷ <√Vü≤<ä+ #˚kÕÔs¡T.
ªeTq¬ø+<äTø=∫Ã+~µ ªˇø£s¡T #˚ùdÔ nj˚T´<ëµ nH˚ kÕ+düÿè‹ø£ yÓ’K], ªá Á|ü|ü+#·+
e÷s¡<äTµ ªeTìwæ HÓ’»y˚T Ç+‘·µ ªs¡cÕ´˝À e÷Á‘·+ Ç+‘·ø£+fÒ u≤>∑T+&ç+<ëµ nH˚ ìsêX¯,
ìdüŒèVü≤\‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T n+fÒH˚ rÁeyê<ëìï düeT]ú+#·&É+ n˙, dü+|òüT
e´‹πs≈£î\qT düeT]ú+#·&É+ n˙, @ø£|üø£åyÓTÆq $eTs¡Ù n˙ }<äs¡>=fÒº Á|ü#ês¡+ <ëø±
nH˚ø£ ˇ‹Ô&ÉT\T y˚T<Ûë$ es¡Z+MT<ä |üì#˚düTÔ+{≤sTT.
Ç$ kÕ<Ûës¡D düeTdü´\T. ˇø£ÿ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTy˚T ø±<äT, nìï ñ<ä´e÷\÷
m<äTs=ÿH˚ düeTdü´\T. ˇø£ÿ y˚T<Ûë$ esêZH˚ï ø±<äT, nìï esêZ\q÷ |”&ç+#˚ düeTdü´\T.
nsTT‘˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ø=ìï Á|ü‘˚´ø£ düeTdü´\T ñHêïsTT. ô|’q #Ó|æŒq≥T¢ á
ñ<ä´eT+e\¢ me«]ø° ‘·ø£åD kÕe÷õø£ Ä]úø£ Á|üjÓ÷»Hê\T HÓs¡y˚s¡e⁄. n+<äTe\¢
Bì˝ÀøÏ e#˚Ãyêfi¯¢ dü+UÒ´ ‘·≈£îÿe. ô|’>± ìs¡“+<Ûë˙ï, ˇ‹Ô&ÉT\q÷ m<äTs=ÿì eTT+<äT≈£î
sêyê\+fÒ eTØ ø£wüº+.
b s¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï dü«‘·+Á‘·yÓTÆq ø±s¡´s¡+>∑+ >∑\ ñ<ä´eT+>± ø±ø£ Á|üC≤
ñ<ä´e÷\≈£î düVü‰j·T+>± ñ+&˚ ñ<ä´eT+>± m≈£îÿeeT+~ ns¡ú+ #˚düTø√e&É+e\¢ ≈£L&É
ñ<ä´eT+ m<äT>∑T<ä\≈£î |ü]$T‘·T\T @s¡Œ&ÉT‘·THêïsTT. ˇø£ ñ<ä´eT+ düeTs¡úe+‘·+>±,
y˚>∑+>± m<ä>±\+fÒ <ëìøÏ ‘·q ÁbÕ<Ûëq´‘· >∑T]+∫ Ä‘·à$XÊ«dü+ ñ+&Ü*.
ñ<ä´eTø±s¡T\T ‘·eT düeTj·÷˙ï, Ä˝À#·qq÷, eqs¡T\q÷ ‘·–qØ‹˝À ñ<ä´eT
yê´|æÔø√dü+ yÓ∫Ã+#ê*. ªndü\T b˛sê≥+ y˚πs ñ+~. Ç~ πøe\+ düVü‰j·Tø£+ e÷Á‘·y˚Tµ
nqT≈£îqï+‘· ø±\+ á $wüj·T+˝À ˝À≥T »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 15
 n+‘˚ø±ø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï πøe\+ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î düVü‰j·T+>± ns¡ú+
#˚düT≈£î+fÒ n~ #˚|üfÒº düeTdü´\˝À, düeTdü´\T #˚|ü≥º&É+˝À #·÷ù| ñ‘ê‡Vü≤+˝À
ndüeT‘·T\´+ ñ+≥T+~. Äj·÷ ÁbÕ+‘ê\˝À @ Á|üC≤ñ<ä´eT+ qT+&ç bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ m≈£îÿe>± ñ‘˚Ô»+ bı+<äT‘·T+<√ Ä Á|üC≤ñ<ä´eT+ qT+&ç ñ‘·ŒqïeTj˚T´
düeTdü´\≈£î, ˝Ò<ë Ä Á|üC≤ñ<ä´eT+ <äèwæº˝À Á|ü<Ûëq+>± ø£ì|æ+#˚ düeTdü´\≈£î Ç#˚Ã
ÁbÕeTTK´+ y˚πsyê{ÏøÏ Çe«ø£b˛e&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Bìe\¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´s¡+>∑+
≈£î~+#·Tø=ì b˛e&Éy˚T ø±ø£, Ä Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ kÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T\T ‘·|üŒ ‘·øÏÿqyêfi¯ófl
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï ‘·eT~>± uÛ≤$+#·Tø=ì ‘êeT÷ <ëì˝À #˚s¡&ÜìøÏ eTT+<äT≈£î
sêe&É+ ø£wüº‘·s¡+ ne⁄‘·T+~. Ç~ ñ<ä´eT yê´|æÔøÏ Ä≥+ø£+ ne⁄‘·T+~. m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ,
ˇ.|æ.&ç.ÄsY.\˝À $|ü¢e ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT kÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T\T ø±ìyêfi¯ófl m≈£îÿeeT+~
˝Òø£b˛e&ÜìøÏ Ç<=ø£ ø±s¡D+. á düeTdü´ ˇø£ÿ m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ., ˇ.|æ.&ç.ÄsY.\ ˝ÀH˚
ø±<äT, nìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+düú\˝Àq÷ ñ+~. ˇø£#√≥ $|ü¢e ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´e÷ìøÏ
düVü‰j·Tø£ dü+düú>± nqT≈£î+fÒ eTs=ø£#√≥ ñ˝≤Œ¤≈£î, ø±oàsY, |ü+C≤ãT\˝À Äj·÷ C≤‘·T\
$eTTøÏÔ b˛sê{≤\≈£î nqTø√e#·TÃ. 1974˝À |æ.j·TT.dæ.j·T˝Ÿ.qT @sêŒ≥T #˚dæq yê]˝À
Á|üeTTKT\T ø±+Á¬>dt`e´‹πsø£ sê»ø°j·Tyê<äT\T. meT¬s®˙‡ m‹Ôy˚dæq ‘·s¡Tyê‘· »q‘êbÕغ
n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ sê>±H˚ yêfi¯ófl ªÇ+ø£ |æ.j·TT.dæ.j·T˝Ÿ. nqedüs¡+µ nì yê~+#ês¡T. n+fÒ
yêfi¯ófl |æ.j·TT.dæ.j·T˝Ÿ.qT ø±+Á¬>dt e´‹πsø£ (Ç+~sê e´‹πsø£) ñ<ä´e÷ìøÏ düVü‰j·Tø£
dü+düú>± #·÷kÕs¡T ‘·|üŒ dü«‘·+Á‘·eTsTTq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£>± #·÷&É˝Ò<äT!
á $wüj·T+˝À n_Ûeè~∆ ˝ÒH˚ ˝Ò<äq&É+ nã<ä∆+ ne⁄‘·T+~. ˇø£|üŒ{Ïø° Ç|üŒ{Ïø°
|ü]dæú‹ #ê˝≤ yÓTs¡T>∑sTT+~. nsTTHê Ç+ø± |üP]Ô>± |ü]cÕÿs¡+ ø±˝Ò<äT. ø=‘·Ô>± á
ñ<ä´eT+˝ÀøÏ e#˚à ø±s¡´ø£s¡Ô\T m≈£îÿe>± Á|üC≤ñ<ä´e÷\ Áù|s¡D‘√ e#˚Ãyêπs ‘·|üŒ
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Áù|s¡D‘√ e#˚Ãyês¡T ø±ø£b˛e&É+ e\¢ m+‘· |ü]cÕÿs¡+
nsTTb˛sTT+<äqT≈£îHêï á düeTdü´ |ü⁄qsêeè‘·+ ne⁄‘·÷H˚ ñ+≥T+~. ìs¡+‘·s¡ #·s¡Ã
ˇø£fÒ BìøÏ |ü]cÕÿs¡+. uÛÑj·T|ü&˚yêfi¯ófl uÛÑj·T+ b˛>=≥Tºø=ì m≈£îÿe dü+K´˝À
ñ<ä´eT+˝ÀøÏ sêyê\Hêï ñ<ä´eT ne>±Vü≤q, Ä#·s¡D |üP]Ô>± dü«‘·+Á‘·+ ø±yê*.
Á|üuÛÑT‘·«+ #Ó|ü⁄Ôqï≥Tº Ç~ qø£‡˝…’≥¢ dü+düú ø±<äT, eT¬ses√ ñ<ä´eTø±s¡T\ dü+düú ø±<äT, Ç~
düe÷C≤ìï eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛j˚T ˇø£ dü+<˚X¯+ ` ‘·q<äsTTq dü+<˚X¯+ ` ÇdüTÔqï~
nì Á|ü»\T qeTà>∑\>±*. n~ ˝Òq+‘·es¡≈£L ø=~›eT+~ kÕVü≤dü+ #·÷dæ $T–*q
yêfi¯ófl kÕVü≤dü+ #˚j·÷* ‘·|üŒ ñ<ä´eT+ m<ä>∑<äT. n~ ñqï|ü⁄Œ&ÉT m≈£îÿeeT+~
ñ<ä´eT+˝ÀøÏ sê>∑\>∑&Éy˚T ø±ø£, ñ<ä´eT+˝À |üì #˚ùdyêfi¯fl≈£î kÕ<Ûës¡D ªÁ|üC≤_ÛÁbÕj·T+µ
nH˚ s¡ø£åD (@<√ ˇø£ y˚Ts¡≈£î) ñ+≥T+~.
B ìï Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î düVü‰j·Tø£ dü+düú>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ Ä ñ<ä´e÷\˝À ñqï
Á|ü»\ Ä<äs¡D, n_Ûe÷q+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ \_ÛkÕÔsTT ø£<ë, n~ s¡ø£åD ø±<ë
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
16 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
nqe#·TÃ. nsTT‘˚ Ä s¡ø£åD |ü]$T‘·+>± ñ+≥T+~. Ä Á|üC≤ñ<ä´eT+ m<äTs¡TÿH˚
dü+øå√uÛ≤\qT ã{Ϻ Ä≥Tb˛≥¢≈£î >∑Ts¡e⁄‘·T+~. Ä Ä≥Tb˛≥¢≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
uÛÑ$‘·e´+ eTT&ç|ü&É&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ eT+∫~ ø±<äT. dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ôì
Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+˝À áHê{Ïø° |üP]Ô>± kÕ~Û+#·Tø√ø£ b˛e&ÉyÓTTø£ÿfÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
m<äTs=ÿ+≥Tqï Çã“+<ë, Ç+‘·ø£+fÒ ã\eTsTTq$ ˝Òyê nqe#·TÃ. ˝Òπø+, ñHêïsTT.
Á|üuÛÑT‘·« ìs¡“+<Ûä+ >∑T]+∫ yÓTT<ä{À¢H˚ Á|ükÕÔ$+#êqT. n~>±ø£ kÕe÷õø£ dü+düÿè‹,
dü+Á|ü<ëj·÷\T, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ J$‘·+˝Àì dü+≈£î∫‘·‘·«+ Ç+ø± mH√ï ñHêïsTT. nsTT‘˚
Ç.ôV≤#Y.ø±sY ˇø£#√≥ nqï≥Tº ˇø£ düeTdü´≈£î mìï ø±s¡D≤\THêï, yê{Ï˝À eTq Á|üj·T‘·ï+
e\¢ u≤>∑T#˚düTø√>∑\<ëìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉTø√e&Éy˚T Á|üjÓ÷»qø£s¡+. ‘·øÏÿq #·s¡Ã
ìwüŒ¤\+.
v _Ûqï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T @ø£+ ø±e&ÉeT÷, ◊ø£´y˚~ø£\ MT~øÏ sêe&ÉeT÷ ˝≤+{Ï
m+‘√ ÁbÕeTTK´‘· ø£*Zq |ü]D≤e÷\T eTq+ Ç{°e\ #·÷düTÔHêï+. M{ÏøÏ ø±s¡Dy˚T$T?
á Áf…+&éqT eT]+‘· ã*wüº+ #˚ùd<Ó˝≤?
W bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q ø±s¡´s¡+>±˙ï ‘·q ne>±Vü≤qq÷ ‘êqT ìπs›•+#·Tø=H˚
Áø£eT+˝À $_Ûqï dü+düú\ eT<Ûä´ ñqï ‘˚&Ü\T Áø£eT+>± |ü\T#·q ne⁄‘·THêïsTT. Ä
‘˚&Ü\˝À ø=ìï sê»ø°j·T |æ&çyê<ä+ e\¢ e∫Ãq$. ø=ìï nqTuÛÑe sêVæ≤‘·´+ qT+&ç
e∫Ãq$. |æ&çyê<ä+ ‘·–Z nqTuÛÑe+ ô|]π> Áø£eT+˝À ‘˚&Ü\T ≈£L&Ü ‘·>∑TZ‘·THêïsTT. á
Áø£eT+˝ÀH˚ nìï dü+düú\ nqTuÛÑe+ qT+&ç ªbÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ n+fÒ @$T{ϵ nH˚
Á|üX¯ï≈£î »yêãT <=s¡T≈£î‘·÷ ñ+~. $_Ûqï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+düú\T <ä>∑Zs¡ ø±e&Üìø° ø£*dæ
|üì #˚j·T&Üìø° y˚πs mìï ø±s¡D≤\THêï Ç<˚ nìï{Ïø£+fÒ Á|üjÓ÷»qø£s¡eTsTTq ø±s¡D+.
yÓTT‘·Ô+>±H˚ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\˝À $uÛÒ<ë\qT ô|+#·Tø=H˚ <Û√s¡DÏ |ü≥¢, |æ&çyê<ä+ |ü≥¢
á eT<Ûä´ø±\+˝À Á|ü»\˝À e´‹πsø£‘· u≤>± ô|]–+<äqT≈£î+{≤qT. eTTK´+>±,
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\e+{Ï $XÊ\ \ø£å´+ø√dü+ Çìï dü+düú\T m+<äT≈£î+&Ü* nì
Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\ qT+&ç e#˚à Á|üX¯ï≈£î e÷ <ä>∑Zs¡ ùV≤‘·Tã<ä∆eTsTTq »yêãT
˝Òø£b˛e&É+ eTeTTà\qT #ê˝≤ Ä˝À∫+|üCÒdüTÔqï~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q<ä+≥÷ ˇø£
ø±s¡´s¡+>±˙ï ne>±Vü≤qq÷ @ y˚Ts¡≈£î ìπs›•+#·T≈£î+≥T+<√, ªá ñ<ä´eT+ m+<äTø√dü+
ñ+~. Bì˝À eTq+ m+<äTø√dü+ |üì#˚düTÔHêï+µ nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T @
y˚Ts¡≈£î Ä˝À∫kÕÔs√ Ä y˚Ts¡≈£î á ◊ø£´ ø±sê´#·s¡D, <ä>∑Zs¡ ø±e&É+ nH˚$ ã\|ü&É‘êsTT.
v Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ qø£‡˝…’≥¢ dü+düú nH˚ Á|üuÛÑT‘·« <äTÁwüŒ#êsêìøÏ
<ë<ë|ü⁄ bÕs¡¢yÓT+≥Ø bÕغ\˙ï (yêeT|üøå±\‘√ düVü‰) ÄyÓ÷<äeTTÁ<ä y˚düTÔHêïsTT. n+fÒ
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ãT~∆ Je⁄\÷, kÕe÷q´ Á|ü»\˝À ≈£L&Ü ˇø£ y˚Ts¡≈£î á Á|ü#ês¡+ Ç+øÏ+<äH˚
ns¡ú+. á Á|ü#êsêìï ‹|æŒ>=≥º&É+ kÕ<Ûä´e÷? m˝≤?
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 17

W ìs¡“+<Ûëìï e´‹πsøÏ+∫q+‘·ø±\+ Á|üuÛÑT‘·«+ @<√ ˇø£ ù|s¡T ô|&ÉT‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
Á|üuÛÑT‘·« <äTÁwüŒ#êsêìï ÄbÕ\H˚ Á|üj·T‘·ïy˚T eè<Ûë Á|üj·÷dü.
&Üø£ºsY sêeTHê<∏ä+ Vü≤‘·´≈£î eTT+<äT es¡+>∑˝À¢ y˚TeTT $|ü¢e dü+düú\ ø±s¡´ø£s¡Ô\qT
b˛©düT\T nÁø£eT ìs¡“+<Ûä+˝À ô|≥Tº≈£îqï≥Tº ‘Ó*dæq|ü⁄Œ&É˝≤¢ b˛sTT b˛©düT n~Ûø±s¡T\‘√
e÷{≤¢&˚yêfi¯fleTT. n|ü⁄&ÉT b˛©düT\T ªy˚TeTT Mfi¯flH˚ ø±<äT #ê˝≤eT+~ì n¬sdtº #˚kÕÔ+,
nÁø£eT ìs¡“+<Ûä+˝À ô|≥Tº≈£î+{≤+, ø=&É‘ê+. MTs¡T yêfi¯flø√dü+ m|ü⁄Œ&É÷ sê¬s+<äT≈£î?
rÁeyê<äT\T e÷Á‘·y˚T bÂs¡T˝≤µ nì yÓøÏÿ]+‘·>± n&çπ>yêfi¯ófl. ø±\Áø£eT+˝À e÷ Ä#·s¡D
≈£L&É e÷s¡T‘·÷ e∫Ã+~. <=+>∑\T, dü+|òüT e´‹πsø£ X¯≈£îÔ\T nì b˛©düT\T ù|s¡Tô|{Ϻ
nÁø£eT+>± ìs¡“+~Û+∫, ∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|&ÉT‘·Tqïyê] >∑T]+∫ ≈£L&É Ä˝À∫+#·
Hês¡+_Û+#êeTT. ∫e]øÏ ˇø£Hê&ÉT, Vü≤qTeTø=+&É ˝≤ø£|t˝À ˇø£ ã+~b˛≥T πødüT
ì+~‘·T&çì b˛©düT\T ø={Ϻ #·+ù|ùdÔ, <ëì >∑T]+∫ >=&Ée #˚XÊeTT. Ä ‘·sê«‘· ˇø£
dü+<äs¡“¤+˝À ˇø£ b˛©düT n~Ûø±]ì ø£\e&É+ »]–+~. Äj·Tq #ê˝≤ ø√|ü+>±
ªqø£‡˝…’≥¢+fÒ düπs yêfi¯¢πøy√ Ä<äsêÙ\THêïsTT. yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ MTs¡&ç–‘˚ @<√ ns¡ú+
ñ+~. ø±ì ã+~b˛≥¢≈£î ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ˝≤,? n+≥÷ e÷MT<ä $s¡T#·T≈£î|ü&ܶ&ÉT!
ø±ã{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ @$T #˚dæHê, @$T #˚j·T˝Òø£b˛sTTHê Á|üuÛÑT‘·«+
‹≥º&ÜìøÏ ˇø£ HÓ|ü+ yÓ‘·T≈£îÿ+≥T+~. ‘·qqT $eT]Ù+#·≈£î+&Ü ñ+&Ü\ì <ëì ø√]ø£.
Ä e÷≥ nq˝Òø£ @<√ ˇø£ kÕ≈£î #·÷|æ+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï <ä÷wædüTÔ+~.
bÕ s¡¢yÓT+≥Ø Á|ü‹|üø£å bÕغ\ $wüj·T+ (ˇø£]<ä›s¡T e´≈£îÔ\qT $TqVü‰sTTùdÔ) Ç+<äT≈£î
_Ûqï+ ø±<äT. qø£‡˝…’≥¢qT yêfi¯ófl ‘·eT sê»ø°j·T Á|ü‘·´s¡Tú\T>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤s¡T.á
Á|ü‘·´s¡Tú\ nD∫y˚‘· >∑T≥Tº#·|ü⁄Œ&ÉT ø±≈£î+&Ü »]–b˛yê\ì yêfi¯fl ø√]ø£. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ #·|ü⁄Œ&ÉT #˚dü÷Ô ñ+~. ìX¯Ùã›+>± »]–b˛j˚T<ëìï ãj·T≥≈£î á&çà >=&Ée
#˚k˛Ô+~. n~ yêfi¯fl≈£î Çwüº+˝Ò<äT. n+<äTe\¢ Ä bÕغ\qT yÓT|æŒ+#ê\H˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚j·T&É+ eè<Ûëj˚T. (Ä bÕغ\˝À e´≈£îÔ\T>± ø=+<äs¡T ùV≤‘·Tã<ä›+>± Ä˝À∫+#˚yês¡T
˝Òø£b˛˝Ò<äT. yê] ùdïVü‰ìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‹s¡düÿ]+#·&É+ ˝Ò<äT.) eT<Ûä´‘·s¡>∑‹˝ÀøÏ,
kÕe÷q´ Á|ü»\˝ÀøÏ á Á|ü#ês¡+ ˇø£ y˚Ts¡≈£î Ç+øÏ+<äq&É+ ì»y˚T. <ëì >∑T]+∫
eT≥Tº≈£î d”]j·Tdt>± Ä˝À∫+#ê*. ìC≤ìøÏ Á|üuÛÑT‘·«+ #˚ùd <äTÁwüŒ#ês¡+ Ç+øÏ+<äq&É+
ø£+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ Ä#·s¡D e\¢H˚ Ä n_ÛÁbÕj·T+ ø£\T>∑T‘·Tqï<äHêï |üP]Ô>±
nyêdüÔe+ ø±<äT. Á|ü»\ <äèwæºøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $|ü¢y√<ä´e÷ìøÏ ˇø£ XÊK>±, ˇø£
mø˘‡f…q¸Hé>± ø£qã&çq+‘·ø±\+ á n_ÛÁbÕj·T+ b˛<äT. Á|üdüTÔ‘·+ n~Ûø£ uÛ≤>∑+ Ä
$<Ûä+>±H˚ ø£ì|ædü÷Ô+~. Ç~ e÷sê\+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ ø±s¡´ø£s¡Ô\ Ä#·s¡D,
Ä˝À#·q, Á|ües¡Ôq e÷sê*. dü«+‘· ndæú‘·«+, dü«‘·+Á‘· ø±s¡´ s¡+>∑+, dü«+‘· Ä˝À#·q ñqï
ñ<ä´eT+>± Bìì >∑T]Ô+∫ n+<äT≈£î ‘·>∑Z <äèwæºì, Ä#·s¡DqT ô|+bı+~+#·Tø√yê*.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
18 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Ä ñ<ä´e÷\ Væ≤+kÕe÷sêZìï >∑T]+∫ me]πø n_ÛÁbÕj·T+ e⁄qï|üŒ{Ïø°,
ˇø£ Á|ü‘ê´e÷ïj·T sê»ø°j·T+>± yê{Ï kÕ~Ûø±s¡‘·qT >∑T]Ô+#ê\˙
sê»ø°j·T+>±H˚ <ëìì #·]Ã+#ê\˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
|ü≥Tºã&ÉT‘·T+~.
ˇø£ $wüj·T+ eT≥T≈£î düŒwüºy˚T. dü«+‘· ndæú‘·«+, dü«‘·+Á‘· Ä˝À#·q ñHêïj·T+fÒ ns¡ú+
bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ n≥T e´edüúqT, Ç≥T ‹s¡T>∑u≤≥T<ës¡T\qT düe÷q+>±
#·÷düTÔ+<äì ø±<äT. #·÷&É<äT. ñ<ä´e÷\ nedüsê˙ï ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿq÷ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ Á|ü<Ûëq $wüj·÷\T>± >∑T]ÔdüTÔ+~. á e´edüú ˝À|ü˝Ò ø±<äT, Á|ü‘ê´e÷ïj·T e´edüú
ø√dü+ ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿqT ≈£L&É >∑T]ÔdüTÔ+~. á e´edüú ÄyÓ÷~+#˚ sê»ø°j·÷\H˚ ø±<äT,
Á|ü‘ê´e÷ïj·T sê»ø°j·÷\qT (<ëìøÏ e´edüú rÁeyê<ä+ n˙, y˚sêŒ≥Tyê<ä+ n˙ ù|s¡T¢
ô|{Ϻq|üŒ{Ïø°) nqTdü]+#˚ Vü≤≈£îÿqT ≈£L&É >∑T]ÔdüTÔ+~. e´edüú ø=ìï s¡ø±\ sê»ø°j·T
Á|ü‘ê´e÷ïj·÷ìï eT≥Tºπø ªÁ|ü‹|üø£å+µ nH˚ ù|s¡T‘√ kÕ~Ûø±s¡‘· (Ç+^¢wüß˝À ˝…õ{ÏeTd”
n+{≤s¡T) ø£*–q Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± >∑T]ÔdüTÔ+~. Ä kÕ~Ûø±s¡‘ê |ü]~ÛøÏ yÓ\T|ü\ ñqï
sê»ø°j·÷\qT Ädü\T sê»ø°j·T+>±H˚ >∑T]Ô+#·<äT. ˇø£ Á|ü‘ê´e÷ïj·T+>± ndü\T
>∑T]Ô+#·<äT. πøe\+ <ëì˝Àì Væ≤+düqT eT≥Tºπø #·]ÃdüTÔ+~. Væ≤+kÕyê<ä+, rÁeyê<ä+,
y˚sêŒ≥Tyê<ä+, $∫äqïø£s¡yê<ä+ nH˚ ‹≥Tº e÷≥\≈£î ‘·q #·s¡ÃqT |ü]$T‘·+ #˚düTÔ+~.
á yÓ’K]ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ >∑]ΩdüTÔ+~.
Ä ñ<ä´e÷\ Væ≤+kÕe÷sêZìï >∑T]+∫ me]πø n_ÛÁbÕj·T+ e⁄qï|üŒ{Ïø°, ˇø£
Á|ü‘ê´e÷ïj·T sê»ø°j·T+>± yê{Ï kÕ~Ûø±s¡‘·qT >∑T]Ô+#ê\˙ sê»ø°j·T+>±H˚ <ëìì
#·]Ã+#ê\˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ |ü≥Tºã&ÉT‘·T+~. e´edüú #˚ùd Á|ü#ês¡+ Á|üuÛ≤e+
kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+ MT<ä ã\+>± ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ á yê<äq kÕe÷q´ Á|ü»\≈£î ≈£L&É
düT\uÛÑ+>± ns¡ú+ ø±ø£b˛e#·TÃ. ns¡ú+ nsTTq yêfi¯ófl ≈£L&É ÄyÓ÷~+#·ø£b˛e#·TÃ.
n+<äTe\¢ bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ n+fÒ rÁeyê<äT\≈£î eT<䛑·T Ç#˚à dü+|òüT+ nH˚
n_ÛÁbÕj·T+ |üP]Ô>± b˛<äT. ªrÁeyê<ä+µ nH˚~ ≈£L&É ˇø£ sê»ø°j·Ty˚TqH˚ yê<äq
düe÷C≤ìøÏ q÷{ÏøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ m|üŒ{Ïø° $T+>∑T&ÉT |ü&É<äT ø±ã{Ϻ á eTTÁ<ä q÷{ÏøÏ
q÷s¡TXÊ‘·+ m|üŒ{Ïø° b˛<äT.
nsTT‘˚ m+‘·es¡≈£î b˛>=≥Tºø√e&É+ kÕ<Ûä´yÓ÷ n+‘·es¡≈£î b˛>=≥Tº≈£î+≥THêïe÷?
ªrÁeyê<äT\≈£î eT<䛑·T ÇdüTÔHêïs¡Tµ nqTø=H˚yêfi¯ó¢ ≈£L&É ˇø£ nqTã+<Ûä dü+düú>± ø±≈£î+&Ü
ˇø£ dü«‘·+Á‘· ne>±Vü≤q >∑\ dü+düú>± Ä |üì #˚düTÔHêïs¡ì nqTø=H˚ $<Ûä+>±
q&ÉT#·T≈£î+≥THêïe÷? nì Á|üX¯ï\T y˚düT≈£î+fÒ q÷{ÏøÏ q÷s¡TXÊ‘·+ ø±<äT ø£<ë j·÷uÛ…’
XÊ‘·+ ≈£L&É ne⁄qì »yêãT #Óù|Œ dæú‹˝À á s√E ˝Òy˚TyÓ÷. ô|’q #Ó|æŒq≥Tº >∑‘·+˝À
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 19
ø£+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT |ü]dæú‹ #ê˝≤ yÓTs¡T>∑sTT´+~. nsTTHê Ç+ø± Á|üj·T‘·ï |üPs¡«ø£+>±
yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√yê*‡ ñ+~.
v bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ sê»ø°j·T dü+|òü÷\˝À _ÛqïyÓTÆq sê»ø°j·T dü+|òüT+. Á|üC≤
dü+|òü÷\˝À _ÛqïyÓTÆq Á|üC≤ dü+|òüT+. á Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD+ e\¢ m˝≤+{Ï düeTdü´\T @s¡Œ&ɶ+
˝Ò<ë? Bìï eT]+‘· ªe÷dt`z]j·T+f…&éµ>± #˚j·÷\+fÒ m˝≤?
W á Á|üX¯ï≈£î »yêãT Ç|üŒ{Ïπø #ê˝≤es¡≈£î e∫Ã+~. eTq uÀ{Ï <˚XÊ\˝À bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷\T ˇø£ $∫Á‘·yÓTÆq yÓ’s¡T<Ûë´ìï m<äTs=ÿ+≥THêïsTT. Çø£ÿ&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
m+‘· ÄeX¯´yÓ÷ n+‘· ø£wüº kÕ<Ûä´+. Á|üC≤kÕ«eT´eTH˚<ëìï (Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\T,
$\Te\T, Á|üÁøÏj·T\T, dü+düú\T) ˇø£ dü«‘·+Á‘· $\Te>± ø±+øÏå+#˚ sê»ø°j·T |ü]D‹ eTq
<˚X¯ kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+˝À ˝Ò<äT. Á|üC≤ ñ<ä´eTø±s¡T\T ≈£L&É ªMT #·≥º+˝À MTs¡T
sêdüT≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻ neT\T #˚j·T+&çµ nH˚ |ü<ä∆‹˝ÀH˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ n&ÉT>∑T‘ês¡T.
‘=* s√E\˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T ≈£L&É (ø=+‘·y˚Ts¡≈£î áHê{Ïø°) ªMTs¡T
sêdüT≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻµ nH˚ <Ûä«ì‘√H˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ neT\TqT &çe÷+&ÉT #˚kÕsTT.
Á|üC≤kÕ«eT´eTH˚~ yêfi¯ó¢ sêdüT≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻ neT\T #˚j·TeTì n&çπ>~ ø±<ä˙,
Á|üC≤ñ<ä´e÷\ |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ ˇø£ m‘·TÔ>∑&É>± ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~ ø±ã{Ϻ ø√πs~ ø±<ä˙,
<ëq+‘·≥<˚ ø±+øÏå+#·<ä>∑Z sê»ø°j·T $\Te˙ ns¡ú+ ø±e&ÜìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eTø±s¡T\πø #ê˝≤ ø±\+ |ü{Ϻ+~. Ç+ø£ y˚πsyêfi¯fl dü+>∑‹ m+<äT≈£î? Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
y˚TeTT e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ªMTs¡T sêdüT≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻµ nq&É+ e÷H˚dæ m+‘√ø±\+ ø±˝Ò<äT.
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ªnì |æ\Teã&˚~µ ªnì #Ó|üŒã&ÉT‘·Tqï~µ nì
‘√ø£\T ‘·–*+#·&É+ e÷H˚dæ m+‘√ ø±\+ ø±˝Ò<äT.
Á|üC≤kÕ«eT´eTH˚ <ëìøÏ ˇø£ dü«‘·+Á‘· sê»ø°j·T $\Te>± >∑T]Ô+|ü⁄ (Á|ü»\˝Àq÷,
bÕ\≈£î\˝Àq÷) kÕ~Û+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+. ø±ì Á|ü»\˝À Ä >∑T]Ô+|ü⁄
Ç+ø± ã\+>± ˝Òø£b˛e&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˇø£ |ü]$T‹. ô|’q #Ó|æŒq≥Tº Bì
|òü*‘·+>± á ñ<ä´eT+˝ÀøÏ e#˚Ãyêfi¯ófl Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚ $\TeqT dü«‘·+Á‘·+>±
ø±+øÏå+#˚yêfi¯ófl ø±ø£, $|ü¢e ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT+ e\¢H√, <ä[‘· ñ<ä´eT+ e\¢H√
Áù|πs|æ‘·T˝…’ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ <ëìøÏ düVü‰j·T+>± ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ Bì˝À
|üì#˚<ë›eTì e#˚Ãyêfi‚fl.
B ìì ˇø£ ìsêXÊyê<ä+>± e÷]à dü«‘·+Á‘· ne>±Vü≤q, ndæú‘·«+ >∑\ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ kÕ<Ûä´y˚T ø±<ä˙, Á|üC≤ñ<ä´e÷\≈£î nqTã+<Ûä ˝Òø£ düVü‰j·Tø£ dü+düú>±H˚ Ç~
ñ+≥T+<ä˙ ìsê∆]+#·&É+ Nø£{À¢ m{≤¢>± ø£qã&É<äì eTq ø£fi¯ófl eTq+ |”ø√ÿe&É+
ne⁄‘·T+~. dü«+‘· ndæú‘·«+ ø√dü+, dü«+‘· ne>±Vü≤q ø√dü+ @ y˚Ts¡≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ |ü≥Tº<ä\>± ø£èwæ #˚düTÔ+<√ Ä y˚Ts¡≈£î ‘·q \øå±´ìøÏ #˚s¡Tee⁄‘·T+~. n<˚
düeTj·T+˝À ‘·q yê´|æÔøÏ >∑\ Ä≥+ø±\qT ‘=\–+#·T≈£î+≥T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
20 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üC≤kÕ«eT´ #Ó’‘·Hê´ìï ô|+bı+~+#·&É+ ‘·q Á|ü<Ûëq \ø£å´+>±
ô|≥Tºø=+~ ø±ã{Ϻ #Ó’‘·Hê´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q Ä≥+ø±˝Ò Á|ü<ÛëqyÓTÆq$. M{Ï˝À ø=ìï
kÕs¡«Á‹ø£yÓTÆq$. ø=ìï eTq <˚X¯ ôV’≤+<äe dü+düÿè‹øÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq$. eTìwæ ùd«#·Ã¤≈£L,
dü«‘·+Á‘êìø°, düeTÁ>∑eTsTTq m<äT>∑T<ä\≈£L, ì+&ÉsTTq Áã‘·T≈£î≈£L n&ɶyÓTT#˚Ã
X¯≈£îÔ\ìï{Ï˙ Á|ü•ï+#·&É+ H˚s¡TÃø√yê*. n~ nìï+{Ïø£+fÒ eTTK´yÓTÆq Á|üC≤kÕ«$Tø£
$\Te. ø±˙ ÄdæÔ˝À, ≈£î\+˝À, ≈£î≥T+ã+˝À, sêC≤´~Ûø±s¡+˝À ªô|<ä›yêfi¯óflµ ª>=|üŒyêfi¯óflµ
ª<=s¡\Tµ ªeT>∑eTVü‰sêE\Tµ nsTTqyêfi¯ófl ‘·eT ÇcÕºqTkÕs¡+ Á|üe]ÔkÕÔs¡˙ n~
Á|üø£è‹dæ<ä∆yÓTÆq düVü≤» <Ûäs¡àeT˙ qy˚Tà dü+düÿè‹ eTq~.
Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ á dü+düÿè‹˝À ‘êe⁄ ˝ÒH˚ ˝Ò<äì ø±<äT. Ä ô|‘·Ô+<ëØ X¯≈£îÔ\T
ÄyÓ÷~+#˚ $eTs¡ÙHê |ü]~Û ˇø£{Ï e⁄+≥T+~. á ª>=|üŒyêfi¯fl≈£îµ ª‘·≈£îÿeyêfi¯flµ |ü≥¢ ø=ìï
<Ûäsêà\qT Ä ª>=|üŒyêfi‚flµ ìπs›•kÕÔs¡T. Ä y˚Ts¡≈£î Á|ü•ï+#·e#·TÃ. ø±˙ <ëìì <ë{Ïb˛‘˚
n~ <Ûäs¡à $s¡T<ä∆+ ne⁄‘·T+~, dü+|òüT $Á<√Vü≤+ ne⁄‘·T+~. düe÷» $∫äqï+ ne⁄‘·T+~.
áHê{Ï |ü]uÛ≤wü˝À rÁeyê<ä+, ñÁ>∑yê<ä+ ne⁄‘·T+~. Ç~ πøe\+ bÕ\≈£î\ n_ÛÁbÕj·T+
ø±<äT. Á|ü»\ #Ó’‘·q´+˝Àq÷ Ç~ Ç+øÏb˛sTT ñ+≥T+~. ªø√s¡Tº˝À πødüT y˚j·Te#·Tà ø£<ë?
#·{≤ºìï ‘êy˚T #˚‹˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ m+<äT≈£î?µ, ªmìïø£\˝À b˛{°#˚dæ ¬>\ee#·Tà ø£<ë?
‘·TbÕ≈£î\T |ü≥Tºø√e&É+ m+<äT≈£î?µ yÓTT<ä˝…’q Á|üX¯ï\T eTq+ ‘·s¡#·÷ $+≥T+{≤+. Ç~
kÕs¡«Á‹ø£+>± ñ+&˚ $wüj·Ty˚T. ø±ì eTq ôV’≤+<äe dü+düÿè‹˝À ≈£î˝≤~Ûø£´ uÛ≤e+‘√, ø£s¡à
dæ<ë∆+‘·+‘√, |ü⁄qs¡®qà uÛ≤eq‘√ Ç~ eTT&ç|ü&ç e⁄+≥T+~.
Á|ü C≤kÕ«eT´ #Ó’‘·q´+ yê´|æÔøÏ uÛÑj·T+ø£qï, u…~]+|ü⁄\ø£qï, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ìsêdüøÏÔø£qï
á |ü]$T‘˚ ô|<ä› Ä≥+ø£+ nqT≈£î+{≤qT. nsTT‘˚ á eT<Ûä´ø±\+˝À yê´bÕs¡ dü+düÿè‹øÏ
dü+ã+~Û+∫q dü+≈£î∫‘· <Û√s¡DT\T, kÕ«s¡ú<Û√s¡DT\T ≈£L&É Á|üã\T‘·THêïsTT. á dü+düÿè‹
e´øÏÔ>∑‘· ùd«#·Ã≈£î, dü«‘·+Á‘·‘·≈£î #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ Ç∫Ãq≥Tº ø£ì|ædüTÔ+~ ø±˙ n~ dü$Twæº
ø±sê´#·s¡D≈£î e´‹πsø£+. ªme] u≤>∑T yêfi¯ófl #·÷düT≈£î+fÒ Á|ü|ü+#·+ n<˚
u≤>∑T|ü&ÉT‘·T+~µ nH˚ yÓ’K] ne\+_düTÔ+~. á dü+düÿè‹ Á|üã\&É+ ≈£L&Ü bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT yê´|æÔøÏ ˇø£ Á|ü‹ã+<Ûäø£y˚T.
ªe÷dt ` z]j·T+f…&éµ>± #˚j·T&Üìï >∑T]+∫ Ç~es¡πø #ÓbÕŒqT. |üP]Ô>± ùd«#·Ã¤qT
Vü≤]+#˚ ìj·T+‘·è‘·« bÕ\q˝À eT≥Tºπø Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+ $düÔè‘· Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T
e#êÃsTT. ns¡ø=s¡ Á|üC≤kÕ«eT´ eTqTuÛÑ$düTÔqï <˚XÊ\˝À ‘·ø£åD Ä]úø£ kÕe÷õø£
Á|üjÓ÷»Hê\T HÓs¡y˚s¡Ãì e{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $düÔè‘· Á|üC≤ ñ<ä´eT+ ø±e&É+
ø£wüº+. á ñ<ä´eT+ ªe÷dt ` z]j·T+f…&éµ ø±e&É+ n+fÒ ns¡ú+ ÁXÊ$Tø£ Á|üC≤˙ø£+˝À
|ü⁄{Ϻ ø=‘·Ô>± y˚T<Ûëe⁄\T>± m<äT>∑T‘·Tqï j·TTe‘·sêìï á ñ<ä´eT+ yÓ’|ü⁄ Äø£]¸+#·&É+—
ø=‘·Ô>± $<ë´e+‘·T˝…’ y˚T<Ûë$ es¡Z+˝ÀøÏ Á|üy˚•düTÔqï <ä[‘·T\q÷, Ád”Ô\q÷ Äø£]¸+#·&É+.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ªe÷dt ` z]j·T+fÒwüHéµ n+fÒ Ç+‘·ø£+fÒ y˚πs ns¡ú+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 21
ñ+&ÉC≤\<äqT≈£î+{≤qT. á Á|üj·T‘·ï+ e÷ X¯øÏÔ y˚Ts¡≈£î #˚dü÷ÔH˚ ñHêïeTT. <ä[‘·T\
$wüj·T+˝À dü|òü\+ nsTTq+‘·>± Ád”Ô\ $wüj·T+˝À ø±˝Òø£b˛‘·THêïeTT.
v eTq <˚X¯+˝À ã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´yÓTÆHê e⁄+<ë ˝Ò<ë nH˚~ $yê<ëdüŒ<ä $wüj·T+>±
e⁄+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T&ÉT>± á $wüj·T+˝À MT nqTuÛÑe+ @+ #ÓãT‘√+~?
W eTT+<äT ã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´+ n+fÒ ns¡ú+ @$T{À ø=+#Ó+ #·]Ã+#ê*. #ê˝≤
eT+~ Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚<ëìπø ã÷s¡T®yê \ø£åD≤\Tqï≥T¢ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T ø±ã{Ϻ ø=+‘·
$es¡D nedüs¡+.
Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚~ ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T, $\Te\T, dü+düú\T, Á|üÁøÏj·T\ ø£\sTTø£. Ç$
#·]Á‘·˝À nH˚ø£ b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± e∫Ãq$. #·≥ºã<ä› bÕ\q (s¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤) nH˚<ëìøÏ
sêE\qT ˇ|æŒ+#·&ÜìøÏ Ç+>∑¢+&é˝À Hê\T>∑T X¯‘êu≤›\ b˛sê{+ »]–+~. $T–*q
nìï Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\÷ Ä s¡ø£yÓTÆq b˛sê{≤\ qT+&ç e∫Ãqy˚. dü+‘ê˝Ÿ
b˛sê≥eT÷, s¡+|ü |æ‘·÷Ø\÷ ô|<ä› m‘·TÔq kÕ>∑ãfÒº –]»qT\≈£î n&É$ ÁbÕ+‘·+˝À ø=ìï
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\THêïj·Tqï >∑T]Ô+|ü⁄ e∫Ã+~.
á Vü≤≈£îÿ\≈£î, $\Te\≈£î, Á|üÁøÏj·T\≈£î ªã÷s¡T®yêµ dü«uÛ≤e+ mø£ÿ&çqT+&ç
edüTÔ+<ä+fÒ yê{Ïì ìs¡«∫+#˚ |ü<ä∆‹ qT+&ç, e´ed”úø£]+#˚ |ü<ä∆‹ qT+&ç. ã÷s¡T®yê e´edüú
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ‘·q |ü]~Û˝ÀøÏ ≈£î~+∫ ìs¡«∫+∫+~, e´ed”úø£]+∫+~. ø=+<ä]ì
kÕ«uÛ≤$ø£+>±H˚ ñqï‘·T\T>±, ø=+<ä]ì n\TŒ\T>± #·÷ùd uÛÑ÷kÕ«eT´ XÊdüHê~Ûø±s¡+
MT<ä »]–q ‹s¡T>∑Tu≤≥T |òü*‘·+>± ª#·≥º+ eTT+<äT n+<äs¡÷ düe÷qy˚Tµ, ª#·≥º+
n+<ä]ø° düe÷q dü+s¡ø£åD ø£*Œ+#ê*µ nH˚ Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T |ü⁄{≤ºsTT. uÛ≤s¡‘·
sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 14˝À Ç~ ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ. nsTT‘˚ á düeT<äèwæº nH˚ <ëìï
ã÷s¡T®yê XÊdüq+ ‘·q |ü]~Û˝ÀøÏ ≈£î~+∫ e´ed”úø£]+∫+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î #·≥º+ n+<ä]˙ düeT<äèw溑√ #·÷&Ü\+fÒ ns¡ú+ @$T≥+fÒ ø√s¡Tº˝À
n+<ä]ø° ÁøÏ$Tq˝Ÿ Ábıd”»sY ø√&é, dæ$˝Ÿ Ábıd”»sY ø√&é\T düeT+>± e]ÔkÕÔj·Tì.
düeT<äèwæºì ã÷s¡T®yê XÊdüq+ á s¡ø£+>± e´ed”úø£]+∫+~. ø±ì á ªdüeT<äèw溵ì
&ÉãT“qïyêfi¯ófl ñ|üjÓ÷>∑ ô|≥Tº≈£îqï+‘·>± &ÉãT“˝Òì yêfi¯ófl ñ|üjÓ÷>∑ ô|≥Tºø√˝Òs¡qï~
ã÷s¡T®yê XÊdüHêìøÏ nqedüs¡+. n<˚ $<Ûä+>±, eTeTà*ï @ sêE\÷ |ü]bÕ*+#·qedüs¡+
˝Ò<äT. eTeTà*ï y˚Ty˚T |ü]bÕ*+#·T≈£î+{≤+ nH˚ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Äø±+ø£åqT
nsTT<˚fi¯flø=ø£kÕ] »]π> mìïø£\ s¡÷|ü+˝À ã÷s¡T®yê düe÷»+ e´ed”úø£]+∫+~. <ëìH˚
Á|üC≤kÕ«eT´+>± ìs¡«∫+∫+~.
Ç|ü⁄Œ&ÉT ªã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´+ nsTTHê ñ+<ë ˝Ò<ëµ nH˚ Á|üX¯ïqT $&ÉeTs¡∫
#·]Ã+#·T≈£î+<ë+. $&É>={Ϻ $X‚¢wæùdÔ Ç~ ˇø£ Á|üX¯ï>± ø±ø£ ø£˙dü+ eT÷&ÉT Á|üX¯ï\
ø£\sTTø£>± ns¡úeTe⁄‘·T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
22 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
1. uÛ≤s¡‘· Á|üC≤kÕ«eT´+ @ Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT, Vü≤≈£îÿ\qT XÊdüqs¡÷|ü+˝À
e´ed”úø£]+∫+~?
2. yê{Ïì e´ed”úø£]+∫q rs¡T˝À ñqï |ü]$T‘·T\T, ˝ÀbÕ\T @$T{Ï?
3. Ä#·s¡D˝À Ç$ @ y˚Ts¡≈£î neT\e⁄‘·THêïsTT?
á s¡ø£+>± ns¡ú+ #˚düT≈£îqï|ü⁄&ÉT MTs¡T y˚dæq Á|üX¯ï≈£î ªñ+~µ nì>±˙ ª˝Ò<äTµ
nì>±˙ »yêãT #Ó|üŒ&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äì ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+, #·{≤º\T
bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\ XÊdüHê\T ÄyÓ÷~+#˚ Vü≤≈£îÿ\˝À #ê˝≤yê{Ïì >∑T]Ô+#êsTT,
e´ed”úø£]+#êsTT. n<äq+>± uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·≈£î Á|ü‘˚´ø£eTsTTq ≈£î\ e´‹πsø£ b˛sê{≤\
qT+&ç e∫Ãq ø=ìï Vü≤≈£îÿ\qT ≈£L&É e´ed”úø£]+#êsTT. nsTT‘˚ nH˚ø£ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\
sêC≤´+>±\ ø£+fÒ eTq sêC≤´+>∑+ Vü≤≈£îÿ\≈£î m≈£îÿe |ü]$T‘·T\T ô|{Ϻ+~. ìC≤ìøÏ
Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q˝ÀH˚ |ü]$T‘·T\qT ù|s=ÿqï sêC≤´+>∑+ eTq~ ‘·|üŒ y˚πs @B ˝Ò<äT. á
|ü]$T‘·T\qT ø±\Áø£eT+˝À ø√s¡Tº\T ‘·eT yê´U≤´Hê\˝À ø=+‘· dü&É*+#êsTT. ø=ìï
|ü]$T‘·T\qT <ÛäèMø£]+#êsTT. >∑‘· <äXÊã› ø±\+˝À <˚X¯+˝À sê»ø°j·T dü+øå√uÛÑ+ ô|]–q
Áø£eT+˝À Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£î $s¡T<ä∆yÓTÆq {≤&Ü e+{Ï XÊdüHê\T ø=‘·Ô>± e∫Ã
#˚sêsTT. nsTT‘˚ XÊdüHê\ nedüs¡+ ˝Ò≈£î+&É Ä#·s¡D˝À Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT |üP]Ô>±
<Ûä«+dü+ #˚ùd n\yê≥T uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìøÏ ‘=*Hê{Ï qT+&û e⁄qï~. Ç~ á
eT<Ûä´ eTØ ô|]–+~. b˛©düTj·T+Á‘ê+>∑+ á $<Ûä«+kÕìøÏ Á|ü<Ûëq kÕ<Ûäq+.
á |ü]$T‘·T\ qT+&ç, $<Ûä«+dü+ qT+&ç Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT ø±bÕ&˚ ø£s¡Ôe´+ ˇø£
eTTK´ ø£s¡Ôe´+. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·q<äsTTq ø±s¡´s¡+>∑+ á ø£s¡Ôe´+˝À ñ+<äì
eTT+<˚ #ÓbÕŒqT. á ø£s¡Ôe´+ ìs¡«Væ≤+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ªã÷s¡T®yê Á|üC≤kÕ«eT´eTsTTHê ñ+<ë
˝Ò<ëµ nH˚ |ü<ä∆‹˝À Á|üX¯ï y˚düTø=ì Á|üjÓ÷»qy˚TMT ˝Ò<äT.
v –]»q, <ä[‘·, Ád”Ô düeTdü´\ |ü{≤¢, C≤‘·T\ düeTdü´ |ü{≤¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\dü+|òüT+ #ê˝≤
d”]j·Tdt>±H˚ düŒ+~+∫+~. Á|üC≤kÕ«$Tø£ #Ó’‘·q´+‘√ ø=‘·Ô ‘·s¡>∑‘·T\ Á|ü»\qT y˚T˝§ÿ*Œ
yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\|ü≥¢ ø=‘·Ô C≤>∑è‹ì ø£*ZdüTÔqï á ‘·s¡TD+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ jÓTTø£ÿ
u≤<Ûä´‘· m+‘√ ô|]–+~. nsTT‘˚ á u≤<Ûä´‘·\T HÓs¡y˚s¡Ã&É+˝À ˇø£ Äs¡ZHÓ’CÒwüHé>±
MT¬ø<äTsö‘·Tqï Çã“+<äT˝Ò$T{Ï?
W @ Á|üC≤ ñ<ä´eT+ eTT+<äTø=∫ÃHê Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫ ˇø£ ø=‘·Ô ø√D≤ìï
Ä$wüÿ]düTÔ+~. Ä ø√D≤ìï n+<äTø=ì <ëìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+˝Àq÷, Ä#·s¡D˝Àq÷
uÛ≤>∑+ #˚ùd u≤<Ûä´‘· bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ì~.
ø=‘·ÔesêZ\ qT+&ç ø±s¡´ø£s¡Ô\qT ‘·j·÷s¡T #˚düTø√˝Òø£b˛‘˚ á u≤<Ûä´‘·qT düÁø£eT+>±
ìs¡«]Ô+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<˚yÓ÷ nì|ædüTÔ+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï Á|üC≤‘·+Á‘· y˚T<Ûëe⁄\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 23
ñ<ä´eT+>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+fÒ, Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´eT+˝ÀøÏ mìï esêZ\T e∫à #˚s¡T‘êjÓ÷ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Ä esêZ\ìï{Ïø° #Ó+~q Á|üC≤‘·+Á‘· uÛ≤yê\T >∑\ y˚T<Ûëe⁄\≈£L Bì˝À kÕúq+ ñ+&Ü*. ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
˝Òø£b˛‘˚ ‘·q ø£s¡Ôyê´ìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#·˝Ò<äT.
Á|üC≤‘·+Á‘·uÛ≤yê\T ø£\yêfi¯ófl @ $wüj·÷ìï >∑T]+#·sTTHê Á|üC≤kÕ«$Tø£+>±H˚
Ä˝À∫kÕÔs¡T ø±ã{Ϻ mìï ø=‘·Ô ø√D≤\T eTT+<äTø=∫ÃHê ø=‘·Ô ôdø£åq¢≈£î #Ó+~q y˚T<Ûëe⁄\qT
#˚s¡TÃø√ø£ b˛sTTq|üŒ{Ïø° bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q ø£s¡Ôyê´ìï ìs¡«]Ô+#·>∑\<äì
nqTø√e&É+ ÁuÛÑy˚T. ªÁ|üC≤‘·+Á‘·uÛ≤yê\T ø£*– ñ+&É&É+µ n+fÒ ‘·eT nqTuÛÑe+ y˚Ts¡≈£î
Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± Ä˝À∫+#·&É+ nì ns¡ú+. Ä nqTuÛÑyêìøÏ ñqï |ü]$T‘·T\T
Ä˝À#·q≈£L ñ+{≤sTT. ˇø£]<ä›s¡T e´≈£îÔ\T>± ‘·eT e´øÏÔ>∑‘· J$‘· nqTuÛÑyêìï
n~Û>∑$T+∫ n+<ä] nqTuÛÑyêìï >∑T]+N Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± Ä˝À∫+#·>∑\T>∑T‘êπsyÓ÷>±ì,
n+‘·{Ï #Ó’‘·q´+ ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ yê<äT\Tµ n+<ä]ø° kÕ<Ûä´+ ø±<äT. n+<äTe\¢ πøe\+
nÁ>∑≈£î\ |ü⁄s¡Twüß\T düuÛÑT´\T>± e⁄qï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ <ä[‘·T\ düeTdü´\≈£L Ád”Ô\
düeTdü´\≈£L ñ‘ê‡Vü≤+>± düŒ+~+#·>∑\T>∑T‘·T+<äqTø√e&É+ nyêdüÔ$ø£+.
≈£î\ e´edüú ` bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T
e÷ øÏ~ nqTuÛÑe+˝À s¡TEesTT+~. ≈£î\+ düeTdü´ >∑T]+∫, Ád”Ô\ô|’q nD∫y˚‘·
>∑T]+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+‘√ düŒ+~+∫ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü{≤º\ì y˚TeTT
ìs¡ísTT+#·Tø=ì Hê\T>∑sTT<˚fi¯flsTT´+~. nsTT‘˚ Ç+<äT˝À yÓTT<ä{Ï~ neT\sTTq≥T¢
¬s+&Ée~ neT\T ø±˝Ò<äT. m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ. ø±s¡´ø£s¡Ô\˝À mdt.dæ, _.dæ. ≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q
≈£s√Eî˝≤ìïdüe÷»+˝À
>∑T]+∫, ≈£î\ e´edüúqT >∑T]+∫ á
#ê˝≤ #·s¡Ã »s¡T>∑T‘·Tqï~.
yêfi¯ófl Ç|ü⁄Œ&ÉT #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z dü+K´˝À ñHêïs¡T. #ê˝≤ õ˝≤¢ XÊK\ ø±s¡´esêZ\˝À ìqï{Ï es¡≈£î ‘·eT J$‘ê\qT ‘êeTT XÊdæ+#·T≈£îH˚
yÓTC≤]{°>± ≈£L&É ñHêïs¡T. n+<äTe\¢ eT+&É˝Ÿ ø£MTwüHé, #·T+&É÷s¡T yÓTT<ä\sTTq Vü≤≈£îÿ ˝Òì <ä[‘·T\T á s√E düe÷» J$‘êìï
$wüj·÷\ MT<ä y˚TeTT #˚|ü{Ϻq ø±s¡´Áø£e÷\T u≤>±H˚ neT\j·÷´sTT. ø±˙ y˚Ty˚T XÊdækÕÔeTì eTT+<äTø=düTÔHêïs¡T. Ç~
m.|æ.dæ.j·T˝Ÿ.dæ˝À Ád”Ô\ dü+K´ u≤>± ‘·≈£îÿe. n+<äTe\¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |ü]~Û˝À Ád”Ô\ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝À ˇø£ eTVü≤‘·Ôs¡ |òüT≥º+. n|üPs¡«
düeTdü´\T #˚|ü{≤º\ì rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ neT\sTT´+~ #ê˝≤ ‘·≈£îÿe. n~ ≈£L&É Ád”Ô\T dü+<äs¡“¤+.
eTTK´ u≤<ÛäT´\T>± e⁄qï õ˝≤¢\˝À ($XÊK|ü≥ï+, ø£èwüí, ø£&É|ü) e÷Á‘·y˚T neT\sTT´+~. á |òüT≥º+ n+<ä]˙ ≈£î\e´edüú >∑T]+∫
#·]Á‘· |ü⁄s√>∑eTq Áø£eT+˝À $$<Ûä s¡÷bÕ\˝À nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´yês¡+‘ê Ä˝À∫+|üCÒdüTÔqï~. sê»ø°j·÷\T, dü+düÿè‹,
ñ<ä´e÷\˝ÀøÏ ekÕÔs¡T. ø=‘·Ô ø=‘·Ô ñ<ä´e÷\T eTT+<äTø=kÕÔsTT. <ëì e\¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·, kÕVæ≤‘·´+, ˇø=ÿø£ÿ J$‘·s¡+>∑+˝Àq÷ #·s¡Ã
ñ<ä´eT+ô|’q ô|]π> u≤<Ûä´‘·qT düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#ê\+fÒ ø=‘·Ô>± ñ<ä´e÷\˝ÀøÏ edüTÔqï »s¡T>∑T‘·Tqï~. ø±s¡+#˚&ÉT Vü≤‘ê´ø±+&É »]–q
ôdø£åq¢≈£î dü+ã+~Û+∫q y˚T<Ûë$ es¡Z+ qT+&ç ≈£L&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø±s¡´ø£s¡Ô\qT Hê{Ï qT+&ç ≈£î˝≤ìø° bÂs¡Vü≤≈£îÿ\≈£L ñqï
‘·j·÷s¡T #˚düTø√>∑\>±*. Ç<˚ Á|ü<ÛëqeTsTTq düeTdü´. ‘·øÏÿq$ ø±ø£‘ê∞j·TeTsTTq dü+ã+<Ûëìï >∑T]+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Á|ü‹ã+<Ûäø±\T. Ä˝À∫dü÷Ô ñ+~. <ä[‘·T\ ñ<ä´e÷\ qT+&ç,
ª»q+kÕøÏåµ n|üŒ{À¢ ø£s¡÷ï\T qT+∫ yÓ\Te&çq ˇø£ ãT˝…{ÏHé. Äø±+ø£å\ qT+&ç H˚s¡TÃ≈£î+≥÷ ñ+~. ‘·q Ä#·s¡D
<ëì m&ç≥sY uÛ≤s¡Ze #˚dæq Ç+≥s¡÷«´ Ç~. <ë«sê <ä[‘· ñ<ä´e÷\≈£î düVü‰j·T düVü≤ø±sê\T
n+~dü÷Ô ñ+~. á Áø£eT+˝À ‘·q ne>±Vü≤qqT
.

ô|+#·Tø=+≥÷ ñ+~.

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ

24 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ ≈£î\e´edüú ` bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T dü<ädüT‡ ø√dü+ sêdæq ø£s¡|üÁ‘·+, 1994 25
 nÁ>∑≈£î˝≤\≈£î #Ó+~q Á>±MTD ô|‘·Ô+<ëØ eT÷ø£\T <ä[‘·T\ô|’q <ë&ç #˚dæ >∑èVü‰\T
<äVü≤q+ #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT, ã]ôd\‘√ >=&ɶfi¯¢‘√ <ä[‘·T\qT bı&ç∫ q]øÏ b˛>∑T\T ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT
ªÇ~ |òüTÀs¡+, nHê´j·T+µ nì nqTø√e&É+, <√wüß\qT •øÏå+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·T&É+,
Hê´j·T+ ø√dü+ »]π> <ä[‘·T\ ñ<ä´e÷\˝À bÕ˝§Zq&É+ ˇ¬ø‘·TÔ.
á Væ≤+dü yÓqTø£ ñqï e´edüúqT, <ëì ìsêàD≤˙ï uÛ≤eC≤˝≤˙ï >∑T]Ô+#·&É+
Ç+ø=¬ø‘·TÔ. Ä ìsêàD+, uÛ≤eC≤\+ HêX¯q+ ø±ì<˚ á <ë&ÉT\T Ä>∑eì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ >∑T]Ô+∫+~. ≈£î\ ìs¡÷à\q+ »s¡>∑ì<˚ ªÁ|üC≤kÕ«eT´+µ nH˚ e÷≥≈£î uÛ≤s¡‘·
düe÷»+˝À ì+&ÉsTTq ns¡ú+ sê<äì >∑T]Ô+∫+~.
ø±s¡+#˚&ÉT #·T+&É÷s¡T e+{Ï <ë&ÉT\T ≈£î\e´edüú˝À ñ+&˚ uÛÖ‹ø£ <Ís¡®Hê´˙ï
Væ≤+düq÷ ø£fi¯¢≈£î ø£{Ϻq≥Tº #·÷|æ+#êsTT. á Væ≤+dü yÓqTø£ <ë– e⁄qï ne÷qTwüeTsTTq
$wüe´edüú ô|’q #·s¡ÃqT ÄVü‰«ì+#êsTT.
eT+&É˝Ÿ ø£MTwüHé Á|ü‹bÕ<äq\qT neT\T #˚kÕÔqì πø+Á<ä Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üø£{Ï+∫q|ü⁄Œ&ÉT
≈£î\ e´edüú˝Àì uÛÖ‹ø£ Væ≤+ùd ø±ø£ ‘ê‹«ø£ Væ≤+dü ≈£L&É ãj·T≥≈£î e∫Ã+~. <ä[‘·T\≈£î
dü+|üPs¡íeTsTTq eTqTwüß\T>± >∑T]Ô+|ü⁄ Çe«ì Áu≤Vü≤àD°j·T dü+düÿè‹ ø=‘·Ô ìHê<ë\‘√,
Ä<ÛäTìø£ |ü]uÛ≤wü‘√ eTT+<äTø=∫Ã+~. uÛÖ‹ø£ <ë&ÉT\q÷ Væ≤+düq÷ n]ø£&ç‘˚ #ê\<ä˙
kÕe÷õø£ ìsêàD+, dü+düÿè‹, uÛ≤eC≤\+ ‘·~‘·s¡ s¡+>±\ìï{Ï˝Àq÷ ≈£î\ ìs¡÷à\q
ø√dü+ ø£èwæ »s¡>∑ø£b˛‘˚ Ä Væ≤+dü≈£î |ü⁄Hê~ nsTTq e´edüú HêX¯q+ ø±<ä˙ ªeT+&É˝Ÿµ
dü+|òüTs¡¸D düŒwüº+>± #·÷|æ+∫+~.
á ø£èwæ @ $<Ûä+>± »s¡>±\H˚ $wüj·T+˝À sê»ø°j·T $uÛÒ<ë\T+{≤sTT. $_Ûqï
sê»ø°j·T dæ<ëú+‘ê\ eT<Ûä´ |òüTs¡¸D ñ+≥T+~. Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À á ø£èwæì sê»ø°j·T+>±
#˚|ü{Ϻq ô|]j·÷sY, |üP˝…, n+uÒ<äÿsY e+{Ï yêfi¯ófl ‘·eT dæ<ëú+‘· <äèø£Œ<∏ëìï
Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. yêfi¯¢ Ä˝À#·q\ Áù|s¡D‘√ ø£èwæ ø=qkÕ>∑T‘·÷ ñ+~. n+<äT˝À
uÛ≤>∑+>±H˚ á s√E ãVüQ»Hé düe÷CŸ bÕغ ˇø£ ø=‘·Ô sê»ø°j·T X¯øÏÔ>± <˚X¯
sê»ø°j·÷\˝À eTT+<äT≈£î e∫Ã+~. ø±˙ ≈£î\ ìs¡÷à\q >∑T]+∫ Ç+<äT≈£î _ÛqïeTsTTq
Ä˝À#·q\T, dæ<ë∆+‘ê\T ñHêïsTT, ñ+{≤sTT.
á $$<Ûä Ä˝À#·q\ ‘·bıŒ|ü⁄Œ\qT, kÕ<Ûë´kÕ<Ûë´\qT uÒØE y˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ ñ<˚›X¯´+ ø±<äT. nsTT‘˚ á Ä˝À#·q\ H˚|ü<∏ä´+˝À ≈£î\ ìs¡÷à\qqT ˇø£
Á|üC≤‘·+Á‘· ø£s¡Ôe´+>± >∑T]Ô+∫ <ëì ÄeX¯´ø£‘·qT $es¡+>± #·]Ã+#·e\dæq nedüs¡+
ñ+<äì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ uÛ≤$dü÷Ô ñ+~.
eTìwüsTT |ü⁄{Ϻq ø±s¡D+>± Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ ø=ìï düVü≤» Vü≤≈£îÿ\T+{≤j·TH˚~ ˇø£
ã\eTsTTq Á|üC≤‘·+Á‘· uÛ≤eq. @$ ªdüVü≤» Vü≤≈£îÿ\Tµ nì ìs¡«∫+#·&É+˝À
n_ÛÁbÕj·TuÛÒ<ë\≈£î ‘êe⁄ ñHêï á uÛ≤eq Á|üC≤‘·+Á‘· <äèø£Œ<∏ëìøÏ ø°\ø£eTsTTq~. es¡í
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
26 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e´edüú, es¡í <Ûäs¡à+, Áu≤Vü≤àD°j·T uÛ≤eC≤\+ BìøÏ ã<ä∆ X¯Á‘·Te⁄\T. ndü\T es¡í <Ûäs¡à+
Á|üø±s¡+ ªeTìwüsTT |ü⁄≥º&É+µ nH˚ e÷≥πø ns¡ú+ ˝Ò<äT. Áu≤Vü≤àDT\T>± |ü⁄&É‘ês¡T,
X¯SÁ<äT\T>± |ü⁄&É‘ês¡T, n‹ X¯SÁ<äT\T>± |ü⁄&É‘ês¡T. Ä&Éyêfi¯ófl>± |ü⁄&É‘ês¡T, eT>∑yêfi¯ófl>±
|ü⁄&É‘ês¡T. ø±ã{Ϻ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î me]ø° düVü≤» Vü≤≈£îÿ\T+&Ée⁄. düVü≤» <Ûäsêà\T e÷Á‘·y˚T
ñ+{≤sTT. <Ûäs¡à+ n+fÒ |ü⁄{Ϻq |ü⁄≥Tºø£qT nqTdü]+∫ J$‘êìï Ä#·]+#·&É+.
á düVü≤» <Ûäsêà\ düe÷»+ düe÷q $\Te ñqï eTqTwüß\ düeT÷Vü≤+ ø±<äT.
n<=ø£ ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ ì#ÓÃq. ì#ÓÃq øÏ+~ qT+&ç MT~øÏ, MT~ qT+&ç øÏ+~øÏ b˛j˚T
Vü≤≈£îÿ, neø±X¯+ me]ø° ˝Ò<äT. MT~ yÓT≥¢ MT<ä ñqïyêfi¯¢≈£î |üs¡|ü‹ m≈£îÿe, n~Ûø±s¡+
m≈£îÿe, neø±XÊ\T m≈£îÿe. m+‘· MT~øÏ b˛‘˚ n+‘· m≈£îÿe. m+‘· øÏ+~øÏ b˛‘˚ n+‘·
‘·≈£îÿe. Á|üC≤kÕ«eT´ uÛ≤eq≈£î Ç+‘·ø£+fÒ |üP]Ô>± $s¡T<ä∆eTsTTq e´edüú y˚πs @B
ñ+&É<äT. n+<äTπø Bìì e´‹πsøÏ+∫q yêfi¯fl+<ä]˙ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\ Á|üC≤‘·+Á‘·
$|ü¢e+˝À |ü⁄{Ϻq ªdüVü≤» Vü≤≈£îÿ\µ uÛ≤eq Äø£]¸+∫+~. CÀ´‹u≤ |üP˝Ò <∏ëeTdt ô|sTTHéqT
ñ≥+øÏ+#ê&ÉT. n+uÒ<äÿsY Áô|ò+∫ $|ü¢e ÄX¯j·T+ nsTTq ªùd«#·Ã¤, düe÷q‘·«+,
kÂÁuÛ≤‘·è‘·«+µ nH˚ \øå±´ìï ñ≥+øÏ+#ê&ÉT.
es¡í <Ûäs¡à ì#ÓÃq e´edüú≈£î e´‹πsø£+>± »]–q b˛sê{≤\ |òü*‘·+>± uÛ≤s¡‘·
sêC≤´+>∑+ <ëìì ìùw~Û+∫+~. sêC≤´+>∑ |ü]wü‘Y Á&Ü|òæº+>¥ ø£$T{° n<Ûä´≈£åî&ÉsTTq
n+uÒ<äÿsY Bìø√dü+ Á|ü‘˚´ø£+>± ø£èwæ #˚kÕ&ÉT. sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 14 |üs√ø£å+>±
≈£î\ e´edüúqT ìùw~ÛùdÔ, Ä]ºø£˝Ÿ‡ 15, 16, 17 Á|ü‘·´ø£å+>±H˚ ≈£î\ ìùw<Ûëìï
Á|ükÕÔ$+#êsTT. ≈£î\+ |òü*‘·+>± |ü⁄{Ϻq $eø£å dü+|üPs¡í+>± b˛j˚T≥≥Te+{Ï kÕe÷õø£
e´edüú ø√dü+ uÛ≤s¡‘· Á|üuÛÑT‘·«+ ø£èwæ #˚j·÷\ì sêC≤´+>∑ Ä<˚•ø£ dü÷Á‘ê\T #ÓbÕÔsTT.
Ç<=ø£ #Ó|ü⁄Œø√<ä>∑Z e÷πsŒ
nsTTHê kÕe÷õø£ Ä]úø£ sê»ø°j·T J$‘·+˝À ≈£î\ e´edüú, es¡í <Ûäs¡à+, dü+düÿè‹ á
Hê{Ïø° ã\+>±H˚ ñHêïsTT. ø±s¡+#˚&ÉT #·T+&É÷s¡T e+{Ï <ë&ÉT\T πøe\+ s√>∑ \ø£åD+
e÷Á‘·y˚T. düe÷»+˝À ÄdæÔ, dü+|ü<ä, n~Ûø±s¡+, ôVA<ë, ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ
nìïs¡ø±\ ô|<ä›]ø£+, ø=~› XÊ‘·+>± e⁄qï nÁ>∑≈£î˝≤\ #˚‹˝ÀH˚ ñ+~. á $eø£å
ñqï+‘·ø±\+ düe÷q neø±XÊ\T nH˚ e÷≥≈£î ns¡ú+ ˝Ò<äT. uÛÖ‹ø£ J$‘·+˝À ñqï á
$eø£å≈£î ‘·–q uÛ≤eC≤\+, Ä˝À#·q\T, ‘ê‹«ø£ J$‘·+˝Àq÷, dü+düÿè‹˝Àq÷ #ê˝≤
Á|üã\+>± ñHêïsTT. á s√E ne˙ï ªVæ≤+<ä÷‘·«+µ nH˚ sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘·+‘√ es¡í <Ûäs¡à
dü+s¡ø£åD ø√dü+ sê»ø°j·T bÕغ\ s¡÷|ü+˝À, ªdü«j·T+ùdyêµ dü+düú\ s¡÷|ü+˝À, <Ûäs¡à
dü+dü<é\ s¡÷|ü+˝À eTT+<äTø=düTÔHêïsTT. ô|’øÏ Væ≤+<ä÷‘·«+ πøe\+ yÓTÆHê]{°\≈£î
X¯Á‘·Te⁄>± ø£ì|æ+∫Hê ìC≤ìøÏ Ç~ es¡í <Ûäs¡à dü+s¡ø£åD ø√dü+ ` n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±
<ä[‘·T\ nD∫y˚‘·ø√dü+ ` eTT+<äTø=düTÔqï<äì düŒwüº+>±H˚ ñ+~. ñ‘·Ôs¡Á|ü<˚XŸ nôd+;¢
eT<Ûä´+‘·s¡ mìïø£\˝À <ä[‘·T\ düŒ+<äH˚ á $wüj·÷ìï s¡TEe⁄ #˚dæ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 27
 J$‘·+˝Àì nìï s¡+>±\˝À n\TeTTø=ìb˛sTT ñqï ≈£î\ e´edüú düeT÷\
ìs¡÷à\q+ »s¡>∑ì<˚ uÛ≤s¡‘· <˚XÊìï ˇø£ Á|üC≤‘·+Á‘· düe÷»+>± e÷πsà ø£èwæ |ü]|üPs¡í+
ø±<äT. Ä ÄeX¯´ø£‘· >∑T]+∫, n+<äTø√dü+ <˚X¯+˝Àì $$<Ûä ÁbÕ+‘ê\˝À »]–q,
»s¡T>∑T‘·Tqï Á|üj·T‘êï\ >∑T]+∫ #·]Ã+#·T≈£îH˚+<äTπø á dü<ädüT‡.
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ á n+X¯+ô|’ ;ÛeTes¡+˝À
1994 y˚T 7, 8 ‘˚B\˝À »]|æq dü<ädüT‡ ø√dü+ sêdæq ø£s¡|üÁ‘·+.
.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
28 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø=qkÕ>∑T‘·Tqï mHéøö+≥s¡T¢: @Á|æ˝Ÿ ª»q|ü<∏ä+µ dü+bÕ<äø°j·T+
1994 &çôd+ãsY˝À Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ nôd+;¢ mìïø£\ dü+<äs¡“¤+>± ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ bÕغ
n~ÛHêj·T≈£î&ÉT eT÷&ÉT ìHê<ë\qT Á|ü<Ûëq+>± Á|ü#ês¡+ #˚XÊs¡T. ¬s+&ÉT s¡÷bÕj·T\≈£î
øÏ˝À _j·T´+, dü+|üPs¡í eT<ä´bÕq ìùw<Ûä+, mHéøö+≥s¡T¢ Ä|æy˚j·T≥+. ∫Á‘·Væ≤+dü\
ø=*$T˝À ø±–b˛‘·Tqï ‘Ó\+>±D Á|üC≤˙ø£+ ªmHéøö+≥sY ã+<éµ Á|ü#êsêìï $X¯«dæ+#√,
‘ê‘êÿ*ø£ ñ|üX¯eTqeTHêï \_ÛdüTÔ+<äqï ÄX¯‘√H√ ø±+Á¬>düTøÏ e´‹πsø£+>± z≥T y˚kÕs¡T.
@s¡T <ë≥>±H˚ ‘Ó|üŒ ‘·>∑˝Òj·T≥+ sê»ø°j·T dü+düÿè‹>± e÷]+~. Á|ü»\ #Óe⁄˝À¢ |üP\T
ô|≥º&É+, Hê\Tø£qT eT&É‘· ô|≥º&É+ sê»ø°j·T bÕغ\ Hêj·T≈£î\≈£î |ü]bÕ{Ï nsTT+~.
mìïø£\ ‘·+‘·T düeTj·T+˝À n‘·´+‘· <ä÷≈£î&ÉT>± kÕ–q mHéøö+≥s¡T¢, Ä ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü
kÕ>∑T‘·÷H˚ e⁄HêïsTT. sêe÷sêe⁄ Á|üuÛÑT‘·«+ n~Ûø±s¡+˝ÀøÏ e∫Ãq 5 HÓ\\ ø±\+˝À
mHéøö+≥sY Vü≤‘·´ »s¡>∑ì HÓ\ ˝Ò<äT. Ç|üŒ{ÏøÏ 35 eT+~ ªe÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº bÕغ\µ
ø±s¡´ø£s¡Ô\qT, ˝Ò<ë yê] kÕqTuÛÑ÷‹|üs¡T*ï sêÁwüº b˛©düT\T Vü≤‘·´ #˚kÕs¡T. Vü≤+‘·≈£î\ô|’
$#ês¡D≤ ˝Ò<äT, •øå± ˝Ò<äT.
1968˝À ˇø£ sê»ø°j·T $<Ûëq+>± ÁbÕs¡+_Û+#·ã&çq mHéøö+≥s¡T¢ <ë<ë|ü⁄
ìs¡+‘·s¡+>± ø=qkÕ>∑T‘·THêïsTT. >±+<Û˚j·T nVæ≤+kÕyê<ëìøÏ sêÁwüº bÕ\≈£î\+<äs¡T
|üPC≤s¡T˝Ò! ø±+Á¬>düT, ‘Ó\T>∑T<˚X¯+ ` @ bÕغ Á|üuÛÑT‘·«yÓTÆHê mHéøö+≥sY Vü≤‘ê´ø±+&ÉqT
|ü$Á‘· sê»ø°j·T ø£s¡Ôe´+>± ø=qkÕ–dü÷ÔH˚ e⁄Hêïs¡T. ø£qTø£ mHéøö+≥sY\qT ˇø£ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ ñ\¢+|òüTq düeTdü´>±H√, #·≥º e´‹πsø£ #·s¡´\T>±H√ #·÷&É≥+ e÷Á‘·y˚T #ê\<äT.
yê{Ïì Ä s√E qT+&ç e´‹πsøÏdü÷Ô Á|ü#ês¡+ #˚j·T≥+ e÷Á‘·y˚T #ê\<äT. mHéøö+≥sY
Vü≤‘ê´ø±+&É >∑T] e´≈£îÔ\T ø±<äT ñ<ä´eT+, ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢y√<ä´eT+. ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢y√<ä´eT+
mø£ÿ&ÉHêï, m|ü⁄Œ&ÉHêï ns¡ús¡Væ≤‘· Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ç‘˚ <ëìï $eT]Ù+#ê*‡+<˚. ø±˙
ªñ<ä´eTø±s¡T\T H˚sê\T #˚ùdÔ n¬sdüTº#˚dæ, ø√s¡Tº˝À $#ê]+∫ •ø£å\T y˚j·T+&ç. |ü≥Tº≈£îì
ø±*à #·+|æy˚j·T≥+ #·≥ºe´‹πsø£+, e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ\¢+|òüTq, <ëìì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
e´‹πsøÏdüTÔ+~µ nì #Ó|üŒ≥eT+fÒ ªÄyÓTïd”ºµ yê<ëìï HÓ‹Ô¬ø‘·TÔø√e≥y˚T. uÛÑ÷eTj·T´, øÏcÕº
>ö&é\ ñ]r‘·qT (1975 &çôd+ãs¡T) ÄyÓ÷~+#·≥y˚T! sê»ø°j·T U…’B\ uÒwüs¡‘·T $&ÉT<ä\
&çe÷+&ÉTqT Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m‹Ôy˚düTø=qïfÒ¢!
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ˝≤+{Ï ù|<ä <˚XÊ\˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ªÄyÓTïd”ºµ u≤≥qT
m+#·Tø√e≥+ Ä‘·àVü≤‘ê´ dü<äèX¯´+, Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ Vü≤‘ê´ dü<äèX¯´+. Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üC≤kÕ«$Tø£ X¯≈£îÔ\ $XÊ\ Á|üC≤ ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± kÕ>±*. Ä
ñ<ä´e÷\ s¡ø£åD ø£e#·+>± s¡÷bı+<ë*. mHéøö+≥s¡¢ e´‹πsø£ Á|ü#ês√<ä´eT+ Á|ü<Ûëq+>±
sê»ø°jÓ÷<ä´eT+>± ø=qkÕ>±*— Á|üC≤ ñ<ä´eT+>± m<ä>±*— ªuÛÑÁ<ä˝À>¥µ (ñqï‘·
eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ ñ<ës¡yê<äT\T) ñ<ä´eT+>± Ä–b˛≈£î+&Ü #·÷düTø√yê*. nD∫y˚‘·≈£î
˝Àqe⁄‘√qï Á|ü»\+<ä] <äTs¡Z+>±, es¡Z ≈£î\ *+>∑ nD∫y˚‘·\qT #Ó’‘·q´+‘√ e´‹πsøÏ+#˚
nìï X¯≈£îÔ\ ≈£L&É*>± Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m<ä>±*.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 29
 Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` kÕe÷õø£ $|ü¢y√<ä´e÷\T Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
»q|ü<∏ä+ dü+bÕ<ä≈£î&ç eTT+<äTe÷≥ :
Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\+fÒ @$T{Ï? bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\+fÒ @$T{Ï? e÷qe Vü≤≈£îÿ\+fÒ
@$T{Ï? á Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq ‘·˝…‹Ôq, á Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq »]–q ` ø±\eTT, uÛÖ>√[ø£
ÁbÕ+‘·eTT, Áø£eTeTT ` M{Ïì |ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø=ì Ä eT÷&ÉT |ü<ë\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü
#·÷&Ü\H˚~ ˇø£ yê<äq. Ä eT÷&É÷ |üsê´j·T |ü<ë\H˚~ eTs=ø£ yê<äq. Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $XÊ\ Á|üC≤˙ø£+ bÕ˝§ZH˚ ˇø£ Á|üC≤ñ<ä´eT+>± m~π> Á|üj·T‘·ï+
#˚j·÷˝≤? ˝Òø£ y˚T<Û√Je⁄\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq ø±s¡´Áø£eT+>± ñ+&Ü˝≤? Ç~ ˇø£ düeTdü´.
eTq uÛ≤s¡‘· düe÷»+˝À nH˚ø£ ñ<ä´e÷\T kÕ>∑T‘·THêïsTT ` ¬s’‘ê+>∑ ñ<ä´e÷\T, ø±]àø£
ñ<ä´e÷\T, –]»q ñ<ä´e÷\T, <ä[‘· ñ<ä´e÷\T, Ád”Ô\ ñ<ä´e÷\T, $<ë´]ú ñ<ä´e÷\T,
C≤‘·T\ ñ<ä´e÷\T, yÓTÆHê]{°\ dü«j·T+ s¡ø£åD ñ<ä´e÷\T e¬>’sê. M{Ïø° Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìø° m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûä u≤+<Ûäyê´\T e⁄+&Ü*? ndü\T ñ+&ÉH˚ ≈£L&É<ë?
eTq |üì ø£e#·+>±
Ç~ Ç+ø=ø£ düeTdü´. neT\T˝À e⁄qï kÕe÷õø£ e´edüúø° ($düÔè‘ês¡ú+˝À) Á|üC≤kÕ«eT´
$\Te\ kÕúsTTø° m˝≤+{Ï dü+ã+<ÛäeTT+≥T+~? ndü\T Á|üC≤kÕ«eT´eT+fÒ @$T{Ï?
|üì#˚j·T&É+ ø±<äT
ìj·T+‘·è‘·«eT+fÒ @$T{Ï? kÕe÷õø£ eTÚ*ø£ e÷s¡TŒ ø√dü+ »]π> ñ<ä´eT+˝À
dü+uÛÑ$+#˚ Væ≤+dü|ü≥¢, Ä Væ≤+kÕ #·s¡´\˝À bÕ˝§Zqï e´≈£îÔ\|ü≥¢ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
m˝≤+{Ï yÓ’K]ì rdüTø√yê*? ñ<ä´eT+˝À »]π> Væ≤+dü≈£î, Væ≤+ùd ñ<ä´eT+>± ª»q|ü<∏ä+µ dü+bÕ<ä≈£î\≈£î,
e÷s¡{≤ìï y˚s¡T#˚dæ #·÷&Ü˝≤ ˝Ò<ë?
@Á|æ˝Ÿ HÓ\ ª»q|ü<∏ä+µ dü+bÕ<äø°j·T+ #·~$ á
kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ ø=s¡≈£î ñ<ä´e÷\T ì]à+#˚ X¯≈£îÔ\qT Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ˝ÒK sêdüTÔHêïqT. MTs¡T ù|s¡T ô|≥º≈£î+&É
qT+∫ <ä÷s¡+>± ñ+#ê˝≤? Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ sê»ø°j·T ñ<ä´eTy˚T>±ì $eT]ÙdüTÔqï~ m|ædæj·T˝ŸdæH˚ nH˚ $wüj·T+
sê»ø°j·T y˚~ø£ ñ<ä´eT+>± e÷s¡≈£L&É<äT n+fÒ @$T{Ï? ndü\T Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ düŒwüº+>±H˚ e⁄+~. nsTTHê H˚qT m|ædæj·T˝Ÿdæ
es¡Z <äèø£Œ<∏ä+ ñ+&Ü˝≤, nedüs¡+ ˝Ò<ë? ñ+&É≈£L&É<ä+≥T+~ ªÄyÓTïd”º Ç+≥πsïwüq˝Ÿµ. Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù>± á ˝ÒK sêj·T&É+ ˝Ò<äT.
Áô|ò+∫ $|ü¢e+ (1789), nyÓT]ø± kÕ«‘·+Á‘·´ b˛sê≥+ (1776), bÕ]dt ø£eT÷´Hé m+<äTø£+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ªsê»ø°j·T
(1871), s¡cÕ´ $|ü¢e+ (1917 nø√ºãs¡T), #Ó’Hê $|ü¢e+ (1949) sTT$ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+>±µ m<ä>±\˙, Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î
uÛ≤eq≈£î #˚≈£L]Ãq »edü‘ê«˝ÒeTHêï e⁄+fÒ, @$T≥$? uÛ≤s¡‘· kÕ«‘·+Á‘√<ä´eT+ @ ªø£e#·+>±µ, ñ<ä´e÷\ ª≈£L&É*>±µ |üì#˚j·÷\˙
Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT eTq düe÷»+˝ÀøÏ ‘Ó∫Ã+~? s¡cÕ´, #Ó’Hê $|ü¢yê\T ¬s+&É÷ MTs¡T #˚dæq dü÷#·q‘√ m|ædæm˝Ÿdæ düuÛÑT´\T ≈£L&Ü
20e X¯‘êã›+˝À n‘·´+‘· ìs¡+≈£îX¯ ìj·T+‘·è‘·«+ @sêŒ≥T≈£î <ë] rkÕj·÷? á #ê˝≤eT+~ ãVüQXÊ @ø°uÛÑ$kÕÔs¡T. m{§Nà @~
Á|üX¯ï\qT, Ç+¬øH√ï Á|üX¯ï\qT @Á|æ˝Ÿ 1995 ª»q|ü<∏ä+µ ˝À e∫Ãq ∫ìï m&ç{À]j·T˝ŸøÏ düs¡sTTq sê»ø°j·T+, @ ñ<ä´e÷\T ì»eTsTTq
düŒ+<äq>± u≤\>√bÕ˝Ÿ Áyêdæq ˝ÒK ˝ÒeHÓ‹Ô+~. M{Ïô|’ #·s¡Ã »s¡>±\ì ≈£L&Ü Ä ˝ÒK˝ÀH˚ Á|üC≤ñ<ä´e÷\T nH˚ $wüj·T+˝À ‘˚&Ü\T sêe#·TÃ.
u≤\>√bÕ˝Ÿ Á|ü‹bÕ~+#ês¡T. e´øÏÔ>∑‘· <ä÷wüD uÛÑ÷wüD\T ˝Òì XÊÁd”Ôj·T #·s¡ÃqT MTs¡T K+&ç+#ê\ì #Ó|ü⁄Ôqï ns¡ús¡Væ≤‘·eTsTTq
ÄVü‰«ìdüTÔHêï+. Væ≤+dü ø=+<ä] <äèwæº˝À düeTs¡ú˙j·TeTsTTq
Á|ü‹Væ≤+dü ø±e#·TÃ. n~ $TqVü‰ (n~ ∫qï
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
30 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ »q|ü<∏ä+ e÷dü|üÁ‹ø£, 3.8.1995 31
$TqVü‰sTT+|üì ø±<äT) MT dü+bÕ<äø°j·T+˝À MTs¡T e´ø£Ô|üs¡∫q n_ÛÁbÕj·T+ eTq <ä>∑Zs¡
$|ü¢y√<ä´eT dü÷Œ¤]Ô‘√ |üì#˚ùd bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£s¡Ô\ kÕe÷q´ n_ÛÁbÕj·Ty˚T. n+<äTe\¢
H˚˙ ñ‘·Ôs¡+ m|ædæj·T˝Ÿdæ Á|ü<Ûëq ø±s¡´<ä]Ù>± ø±ø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ˇø£{Ïqïs¡
<äXÊã›ø±\+>± |üì#˚düTÔqï e´øÏÔ>± sêdüTÔHêïqT. $|ü¢y√<ä´eT dü÷Œ¤]Ô qT+&ç |ü⁄{Ϻq
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q ˝À|üuÛÑ÷sTTwüºeTsTTq<ä˙, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·q<ä+≥÷
ˇø£ #ê]Á‘·ø£ ø£s¡Ôe´+ e⁄+<ä˙, <ëìøÏ ‘·–q ‘ê‹«ø£ ne>±Vü≤q, dü«‘·+Á‘· ndæÔ‘·«+,
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ kÕ~Û+#·Tø√yê\˙ qy˚Tà e´øÏÔ>± sêdüTÔHêïqT. mes¡T @+
e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs√ $q&ÜìøÏ me«s¡÷ dæ<ä∆+>± ˝Òì |æ&çyê<ä ‘ê‹«ø£ yê‘êes¡D+˝À á
\ø£å´+ ~X¯>± ø£èwæ #˚düTÔqï e´øÏÔ>± sêdüTÔHêïqT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ≈£L&É ˇø£
ªsê»ø°j·Tµ ñ<ä´eTy˚T ø±e#·TÃ. e´edüú˝À @ e÷s¡TŒ ø√dü+ »]π> ø£èwæ nsTTHê sê»ø°j·T
ø£èùw. nsTT‘˚ Á|ü‹ Á|üj·T‘·ïeT÷ ‘·q sê»ø°j·T bÕÁ‘· @$T{À, <äèø£Œ<∏ä+ @$T{À
ìs¡ísTT+#·Tø√e\dæ e⁄+≥T+~.
$ eT]Ù+#·<ä\#·Tø=qï|ü⁄Œ&ÉT m<äT{Ïyê] n_ÛÁbÕj·÷\≈£î $|üØ‘· s¡÷|ü+ Ç∫Ã
y˚fi≤ø√fi¯+ #˚j·T&É+ á |æ&çyê<ä ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q ˇø£ >∑TD+. MTs¡T
Á|ü‹bÕ~+#˚ <äèø£Œ<∏ä+‘√ $uÛÒ~+#·&ÉeT+fÒ ªÄyÓTïd”ºµ <äèø£Œ<∏ëìï HÓ‹Ô¬ø‘·TÔø√e&Éy˚TqH˚ MT
yê<äq Bìø=ø£ ñ<ëVü≤s¡D. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ $|ü¢e <äèø£Œ<∏ä+, ÄyÓTïd”º <äèø£Œ<∏ä+
nH˚$ ¬s+&˚ ø±<äT. ˇø£ Á|üC≤kÕ«eT´ <äèø£Œ<∏ä+ ≈£L&É e⁄+≥T+~. n~ ªuÛ≤s¡‘·<˚X¯+ e+{Ï
ù|<ä <˚XÊ\πøµ ø±<äT, nyÓT]ø± e+{Ï <Ûäìø£ <˚XÊ\≈£î ≈£L&É dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± e]ÔdüTÔ+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ù|<ä <˚X¯eTsTTq+‘· e÷Á‘êq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q dü«‘·+Á‘· ndæÔ‘ê«˙ï
‘·q Á|ü‘˚´ø£ ø£s¡Ôyê´\q÷ e~*ô|{Ϻ $|ü¢y√<ä´e÷\ yÓ+≥|ü&ç b˛qedüs¡+ ˝Ò<äT.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ ù|<ä<˚X¯+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT. Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± yÓqø£ã&çq <˚X¯+. Ç+ø± mH√ï
s¡ø±\T>± yÓqø£ã&çq <˚X¯+. á <˚X¯+ e÷sê\+fÒ ù|<ä]ø±ìøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ç‘˚
#ê\<äT. Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+ ≈£L&É b˛sê&Ü*. yÓTT<ä{Ï b˛sê≥+ ¬s+&Ée<ëìøÏ ø=+‘·
<√Vü≤<ä+ #˚düTÔ+~. ø±ì <ëì qT+&ç Ç~ |ü⁄≥Tºø=ì sê<äT. Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+
Á|ü‘˚´ø£eTsTTq ø£èwæ »s¡>±*. Ä ø£èwæì ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+˝ÀH˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ‘·q ø£s¡Ôyê´\q÷ ‘·q ñìøÏ ÄeX¯´ø£‘·q÷ Ä$wüÿ]+#·Tø√>∑\<äT.
ªÄyÓTïd”ºµ <äèø£Œ<∏ä+ nì MTs¡T ‹s¡düÿ]düTÔqï <ëì qT+&ç ≈£L&É eTq+ H˚s¡TÃø√>∑*–+~
˝Òø£b˛<äT. ªÄyÓTïd”º <äèø£Œ<∏ä+µ nH˚ <ëì˝À ˇø£ ˝À|ü+ e⁄+~. ˇø£ dü<äTZD+ e⁄+~.
Vü≤≈£îÿ\ Ä$sꓤyêìø° n‹Áø£eTD≈£L kÕe÷õø£ e´edüú˝À eT÷\+ e⁄+<äì
>∑T]Ô+#·ø£b˛e&É+ ˝À|ü+. nsTT‘˚ Vü≤≈£îÿ\T nH˚ yê{Ïì nì]›wüº+>± (J$+#˚ Vü≤≈£îÿ,
uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ e¬>’sê) ns¡ú+ #˚düTø=ì }s¡Tø√≈£î+&É e´edæú‘· ìsêàD≤\sTTq #·≥º+,
Hê´j·Te´edüú yÓTT<ä\sTTq yê{Ïì d”]j·Tdt>± rdüTø√e&É+ ˇø£ dü<äTZD+. Ç~ eTq+
Ç+ø± H˚s¡TÃø√e\dæ e⁄+~. #·{≤ºìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&É≥y˚T nqedüs¡+ nqT≈£îqï+‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
32 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø±\+ H˚s¡TÃø√˝ÒeTT ≈£L&É (ªq\¢ #·{≤º\µ≈£î e´‹πsø£+>± n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT Ä+<√fi¯q\T
#˚dæq|üŒ{Ïø°). nsTT‘˚ ÄyÓTïd”ºøÏ ñ+&˚ á dü<äTZD+˝À ≈£L&É ˇø£ ˝À|ü+ e⁄+~. Vü≤≈£îÿ\
e´ed”úø£s¡D ø√dü+ yÓ‘·ø£e\dæ+~ πøe\+ #·{≤º\˝À, ø√s¡Tº\˝À e÷Á‘·y˚T ø±<äT. sê»ø°j·T
dü+Á|ü<ëj·÷\˝À, kÕe÷õø£ e´ekÕú dü+düÿè‘·T\˝À ≈£L&É yÓ‘·ø£e\dæ e⁄+≥T+~. Bìì
>∑T]Ô+#·ø£b˛e&É+ ÄyÓTïd”º <äèø£Œ<∏ä+˝Àì ˝ÀbÕ\˝À ˇø£{Ï. nsTT‘˚ á ˝À|ü+ eTq˝Àq÷
|ü⁄wüÿ\+>± e⁄+~. sê»´Væ≤+dü, sê»´Væ≤+dü n+≥T+fÒ #ê\ì $|ü¢y√<ä´eT dü÷Œ¤]Ô‘√
|üì#˚ùd bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£s¡Ô\T #ê˝≤eT+~ nqT≈£î+≥THêïs¡T. Bìø°, #·{≤ºìï e÷Á‘·y˚T
|ü{Ϻ+#·T≈£îH˚ ÄyÓTïd”º <äèø£Œ<∏ëìø° ô|<ä›>± ‘˚&Ü ˝Ò<äT. (eTq <˚X¯+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
n+≥sêì‘·q+ >∑T]+∫ @ e÷Á‘·+ |ü{Ϻ+#·T≈£î+<äì mqï&É÷ $eT]Ù+#·ì yêfi¯ófl ÄyÓTïd”º
nyÓT]ø±˝À q\¢C≤rj·TT\ ndüeTdæú‹ >∑T]+∫ |ü{Ϻ+#·Tø√<äì $eT]ÙdüTÔ+{≤s¡T.)
kÕ e÷õø£ e÷s¡TŒ˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ bÕÁ‘· @$T≥H˚ $wüj·T+ >∑T]+∫ @Hê&√
ãVæ≤s¡+>∑ #·s¡Ã »s¡>∑e\dæ e⁄+&ç+~. <ä[‘·yê<äT\T, Ád”Ôyê<äT\T ãVæ≤s¡+>∑#·s¡Ã≈£î ~–
#ê˝≤ y˚T\T #˚kÕs¡T. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä |üì #˚j·T≈£î+&É á #·s¡ÃqT dü+düú\≈£î
n+‘·s¡Z‘·yÓTÆq $wüj·T+>± ñ+#˚j·T&É+, ˇø£ ‘ê‹«ø£ #·s¡Ã>± ø±≈£î+&É düeTdü´\ MT<ä
yê<äT˝≤≥>± ìs¡«Væ≤+#·&É+ #ê˝≤ bıs¡bÕ≥T nsTT+~. Ç~ bıs¡u≤≥T nqï $wüj·T+
>∑&É∫q Äs¡THÓ\\ ø±\+˝À düŒwüº+ nsTT+~. $|ü¢e sê»ø°j·÷\T ‘·|üŒ y˚πs @B e÷{≤¢&˚
n\yê≥T ˝Òì y˚T<Ûëe⁄\÷ ø£fi≤ø±s¡T\÷ ªÁ|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ◊ø£´ ø±sê´#·s¡D ø£$T{°µ
ù|]≥ ˇø£ y˚~ø£ @s¡Œs¡#·Tø=ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ yê´U≤´‘·\T>± Á|ü»\ eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T.
mìïø£\ >∑T]+∫, mìïø£\ ãVæ≤wüÿs¡D >∑T]+∫, sê»´Væ≤+dü >∑T]+∫, Á|ü‹Væ≤+dü >∑T]+∫,
Á|ü»\ >∑T]+∫, Á|üC≤ X¯Á‘·Te⁄\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T. $|ü¢e y˚~ø£\ MT<ä qT+&ç
á e÷≥\T e÷{≤¢&ÉT≈£î+fÒ qwüºy˚TMT e⁄+&É<äT. ìC≤ìøÏ #ê˝≤ @fi¯ófl>± á e÷≥\T
$|ü¢e sê»ø°j·T dü+düú\T e÷{≤¢&ÉT‘·÷H˚ e⁄HêïsTT. ø±˙ á $|ü¢e sê»ø°j·T yê´K´\≈£î
Mfi¯ófl ø±yê\H˚ ˇø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ @sêŒ≥T #˚düT≈£îHêïs¡T. Mfi¯ófl bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
Hêj·T≈£î\j·÷´s¡T, Mfi¯fl e÷≥\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ e÷≥\j·÷´sTT, Mfi¯fl yê´K´\T
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤q>± #·˝≤eTDÏ ne⁄‘·THêïsTT. @~ $|ü¢e+, @~ bÂs¡
Vü≤≈£îÿ\T nH˚ ‘˚&ÜqT Mfi¯ófl |üP]Ô>± #Ó]ù|dæ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤qqT 20
dü+e‘·‡sê\T yÓqøÏÿ rdüT≈£îb˛‘·THêïs¡T. ‘·q nqTuÛÑe+ qT+&ç ‘·qø£+≥÷ ˇø£
ne>±Vü≤qq÷ ˇø£ ø±s¡´s¡+>±˙ï s¡÷bı+~+#·T≈£î+≥Tqï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ á
|ü]D≤eT+ #ê˝≤ qwüº+ #˚dæ+~.
ªVæ≤+düµ≈£î dü+ã+~Û+∫ MT n_ÛÁbÕj·T+, yê] n_ÛÁbÕj·T+ y˚s¡sTTHê ‘ê‹«ø£+>±
yê]ø° MT≈£L ‘˚&Ü @MT ˝Ò<äì MT dü+bÕ<äø°j·÷ìï ã{Ϻ nì|ædüTÔ+~. ø±ã{Ϻ á ˝ÒKqT
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ >∑T]+∫ »s¡>∑e\dæq #·s¡Ã≈£î Hê+~>± uÛ≤$+∫ sêdüTÔHêïqT. á
#·s¡Ã ∫e]<ëø± kÕ–‘˚ e÷]ÿ‡düTº dü+Á|ü<ëj·T+˝À bÂs¡ düe÷»+ (dæ$˝Ÿ kıôd’{°),
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 33
Á|üC≤kÕ«eT´+ yÓTT<ä\sTTq $wüj·÷\≈£î+&˚ kÕúq+ @$T≥H˚ <ä>∑Zs¡ ‘˚\T‘·T+<äq&É+˝À
dü+<˚Vü≤+ ˝Ò<äT. ãVüQXÊ <ëìøÏ uÛÑj·T|ü&É&É+ e\¢H˚ e÷]ÿ‡düTº\sTTq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eTø±s¡T\T á #·s¡ÃqT düeTÁ>∑+>± »s¡|ü&ÜìøÏ dæ<ä∆|ü&É&É+ ˝Ò<˚yÓ÷.
MTs¡T Á|ü‹bÕ~+#˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q‘√ $uÛÒ~+∫q+‘· e÷Á‘êq uÛÑ÷eTj·T´,
øÏwüº>ö&é\ ñ]•ø£åqT düeT]ú+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. ø±˙ <ëìì m+<äT≈£î e´‹πsøÏkÕÔeTT?
e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ eT÷&ÉT ø±s¡D≤\T+&Ée#·TÃqT. yê{Ïì ø=+#Ó+ |ü]o*<ë›eTT.
1. ñ]•ø£å nH˚~ •øå±düàè‹˝À eT<Ûä´j·TT>±\ Á|ürø±s¡ dæ<ë∆+‘êìøÏ ÄK] neX‚wü+.
ø±ã{Ϻ <ëìì s¡<äT› #˚j·÷*. ø£+{ÏøÏ ø£qTï |ü+{ÏøÏ |üqTï nH˚~ •øå±düàè‹˝À Á|ürø±s¡
dæ<ë∆+‘·+. e÷qe Hê>∑]ø£‘· m~π> Áø£eT+˝À H˚s¡düàè‹ >∑T]+∫, •øå±düàè‹ >∑T]+∫
Á|üC≤‘·+Á‘· ne>±Vü≤q ô|]– á Á|ürø±s¡ dæ<ë∆+‘êìøÏ ø±\+ #Ó*¢b˛sTT+~. nsTT‘˚
<ëì ÄK] neX‚wü+>± ñ]•ø£å $T–*+~. n+<äTe\¢ Ä •ø£åqT #·≥º+qT+&ç
‘=\–+#ê*.
2. H˚s¡düàè‹ nìï H˚sê\q÷ ˇø£{Ï>± #·÷&É≈£L&É<äT. H˚sê\ kÕe÷õø£ dü«uÛ≤yêìïã{Ϻ
•ø£å\ Á|üe÷D+˝À ‘˚&Ü ñ+&Ü*. ˇø£ kÕe÷õø£ nHê´j·÷ìøÏ Á|ürø±s¡+>± »]π>
H˚sêìø° øÏsêsTT Vü≤‘·´≈£L ˇπø •ø£å y˚j·T≈£L&É<äT. ø±ã{Ϻ M]øÏ $~Û+∫q ñ]•ø£å s¡<äT›
#˚j·÷*.
3. M]<ä›s¡÷ $|ü¢eø±s¡T\T. $|ü¢eø±s¡T\T #˚ùd<˚B H˚s¡+ ø±<äT. n~ $eTTøÏÔ #·s¡´.
n+<äTe\¢ @ •ø£å y˚j·T≈£L&É<äT.
Ç+ <äT˝À (2), (3) ˇø£{Ï ø±e⁄. n$ ¬s+&É÷ ˇø£{Ï ø±eì >∑T]Ô+#·&É+ ≈£L&É
#ê˝≤eT+~øÏ ø£wüº+ ø±e#·TÃ. eTq ‘ê‹«ø£ n|ü]|üø£«‘· n{≤¢+{Ï~. ø±ì (1), (2)
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü«uÛ≤e+>∑\ yê<äq\T. Ä ø±s¡D≤\e\¢ ñ]•ø£åqT e´‹πsøÏùdÔ á sTT<ä›]
ñ]•ø£åqT Ä|æHê Ä|üø£b˛sTTHê H˚s¡düàè‹ø° •øå±düàè‹ø° dü+ã+~Û+∫q ne>±Vü≤qqT
eTq+ yÓTs¡T>∑T|üs¡#·>∑\T>∑T‘êeTT. Ä yÓTs¡T>∑T<ä\qT #·{≤º\˝À Hê´j·T e´edüú˝À
e´ed”úø£]+#·>∑*–‘˚ e÷qe Hê>∑]ø£‘·≈£î XÊX¯«‘·+>± y˚T\T #˚j·T>∑\T>∑T‘êeTT. n~ ªá
e´edüú˝À kÕ<Ûä´+ ø±<äTµ n+{≤πsyÓ÷. ªe´edüú e÷]q ‘·s¡Tyê‘˚ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~µ
n+{≤πsyÓ÷. Ç≥Te+{Ï düe÷<ÛëHê\T ‘·s¡#·T>± $+≥T+{≤+. nsTT‘˚ ªe´edüú e÷s¡&É+µ
n+fÒ ns¡ú+ @$T{Ï? ø£eT÷´ìdüTº bÕغ sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚|ü{Ϻ ÄdæÔ dü+ã+<Ûë\qT e÷s¡Ã&É+
nH˚<˚ <ëìøÏ >∑\ ns¡ú+ nsTT‘˚ <ëìe\¢ düe÷»+˝À nìï e÷s¡TŒ\÷ nìï dü+düÿs¡D\÷
ˇπøkÕ] m˝≤ kÕ<Ûä´eTsTTb˛‘êjÓ÷ ns¡ú+ ø±<äT. ªe´edüú e÷s¡&É+µ nH˚<ëìøÏ n+‘·ø£+fÒ
düeTÁ>∑yÓTÆq ns¡ú+ Ç#˚Ã≥≥ºsTT‘˚ nH˚ø£ dü+düÿs¡D\T <ëì˝À uÛ≤>∑+ ø±e\dæ ñ+≥T+~.
n|ü⁄Œ&ÉT e´edüú e÷]q ‘·s¡Tyê‘· dü+düÿs¡D\T kÕ<Ûä´+ ø±e&É+ ø±<äT, nH˚ø£ dü+düÿs¡D\T
neT\T nsTTq ‘·s¡Tyê‘˚ e´edüú e÷s¡TŒ |üP]Ô ne⁄‘·T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
34 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
dü+ düÿs¡D\T m|ü⁄Œ&É÷ m+‘√ ø=+‘· kÕ<Ûä´+ ne⁄‘êsTT. ª$|ü¢e+µ (<ëì ns¡ú+
@eTsTTq|üŒ{Ïø°) e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&É dü+düÿs¡D\ nedüs¡+ ñ+&ÉH˚ ñ+≥T+~. @B
ˇø£ÿ ø£åD+˝À }&ç|ü&É<äT. <ëìø√dü+ ø£èwæ ø±yê*. eTqTwüß\ yÓT<äfi¯flqT Ä ~X¯>±
ªÁ|æù|sYµ #˚j·÷*. ªÁ|æù|sYµ nsTTq yÓT<äfi¯ófl |ü]dæú‘·T\T @ y˚Ts¡≈£î nqT≈£L*ùdÔ Ä y˚Ts¡≈£î
dü+düÿs¡D\qT e´ed”úø£]+#·T≈£î+{≤sTT. Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\ $wüj·T+˝À eTqTwüß\
Ä˝À#·q\qT y˚T˝§ÿ\|ü&É+, |ü<äTqT ô|≥º&É+, yê{Ï e´ed”úø£s¡D ø√dü+ ø£èwæ #˚j·T&É+,
e´ed”úø£è‘· Vü≤≈£îÿ\ neT\T >∑T]+∫ Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ø£s¡Ôyê´\T. á ø£s¡Ôyê´ìï Ç|üŒ{ÏøÏ »]–q ø£eT÷´ìdüTº $|ü¢yê\T >∑T]Ô+#·ø£b˛ãfÒº Ä
$|ü¢yê\e\¢ H˚s¡düàè‹˝À ø=‘·Ô bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T sê˝Ò<äT dü]ø£<ë, #ê˝≤ nHê>∑]ø£eTsTTq
dü+Á|ü<ëj·÷\T HÓ\ø=HêïsTT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ñ]•ø£åqT s¡<äT› #˚j·Tø£b˛sTTHê ø£˙dü+
ª#ê˝≤ ns¡T<äT>± e÷Á‘·y˚T ñ]•ø£å y˚j·÷*µ nì düTÁ|”+ø√s¡Tº nq>∑*–+~. Ä dü÷#·q
yÓTT‘·Ô+MT<ä neT\T ne⁄‘·÷H˚ e⁄+~. ø=ìï bÕXÊÑ·´ ã÷s¡T®yê sêC≤´\T ñ]•ø£åqT
|üP]Ô>± s¡<˚› #˚kÕsTT. ø±˙ #Ó’Hê˝À (e÷y√ ø±\+˝À ≈£L&É) n+<äT≈£î _Ûqï+>± ñ]•ø£å\T
$#·Ã\$&ç>± y˚kÕs¡T. ª$|ü¢e Á<√VüQ\πøµ ø±ø£ kÕ<Ûës¡D H˚s¡düTÔ\≈£î ≈£L&É y˚kÕs¡T.
eT÷≈£îeTà&ç>± ñ]•ø£å\T y˚dæq dü+<äsꓤ\T ≈£L&É e⁄HêïsTT.
(1), (2) ø±s¡D≤\≈£î >∑\ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü«uÛ≤yêìï $e]+#êqT. (3)≈£î Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü«uÛ≤ey˚TMT ˝Ò<äT. Ä yê<äq (n~ Ç‘·s¡Á‘ê ≈£L&É düeT+»düyÓTÆq<ë ø±<ë
nqï #·s¡Ã ø=+#Ó+ ùd|ü⁄ |üø£ÿqô|{Ϻ) #˚j·T&ÜìøÏ ˇø£ ªbÂs¡Vü≤≈£îÿ\µ ñ<ä´eT+ nedüs¡+
˝Ò<äT. n+<äT˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ n+X¯y˚TMT ˝Ò<äT. Ä yê<äq‘√ ñ<ä´$T+∫ uÛÑ÷eTj·T´
øÏwüº>ö&é\ ñ]•ø£åqT Ä|ü>∑*–Hê <ëìe\¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ s¡+>∑+˝À »]π> y˚T˝ÒMT ñ+&É<äT.
yê]<ä›s¡÷ $&ÉT<ä\sTT $|ü¢e+ ø√dü+ >∑{Ϻ>± ø£èwæ#˚ùdÔ $|ü¢e+ nH˚~ eT]+‘· ‘·«s¡>±
$»j·Te+‘·eTsTT düe÷» Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D eT]+‘· ‘·«s¡>± kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~ ø£<ë
nqe#·TÃ. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑T]+∫ Á|ü‘·˚´ø£yÓTÆq ne>±Vü≤q, ø£èwæ ˝Ò≈£î+&É $|ü¢yê\T
$»j·Te+‘·eTsTT‘˚ n$ HÓ\ø=˝ÒŒ sêC≤´\T ˇø£ n+X¯+˝À Á|üC≤kÕ«e÷´ìï
yÓTs¡T>∑T|üs¡Tdü÷Ô eTs=ø£ n+X¯+˝À #ê˝≤ nHê>∑]ø£yÓTÆq düe÷C≤\qT HÓ\ø=\Œ>∑\eì á
X¯‘êã›|ü⁄ #·]Á‘· #Ó|ü⁄Ô+~. n<ä{≤¢>∑T+∫, πs|ü⁄ sêuÀj˚T $|ü¢e+ e\¢ »s¡>∑uÀj˚T
Á|üC≤kÕ«MTø£s¡DqT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì $|ü¢eø±s¡T\T #˚ùdy˚M H˚sê\Tø±eì Ä+<√fi¯q
#˚j·T&ÜìøÏ ˇø£ ªbÂs¡Vü≤≈£îÿ\µ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î? Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D n+‘· ]yÓ÷{Ÿ>±
»s¡>∑uÀj˚T≥≥ºsTT‘˚ <ëìø√dü+ á s√E ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´s¡+>∑+
m+<äT≈£î? $|ü¢eø±s¡T˝Ò πødüT e÷|ò” ñ<ä´e÷\T q&ÉT|ü⁄ø√e#·TÃqT ø£<ë! #·+Á<äT&ç ø√dü+
m<äTs¡T#·÷ùd á #·ø√s¡|üøÏå ø£s¡Ôe´+ ‘·|üŒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·q<ä+≥÷
Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D s¡+>∑+˝À ˇø£ bÕÁ‘· ˝Ò<ë? düe÷» |ü]D≤eT+˝À ˇø£ ø±s¡´s¡+>∑+
˝Ò<ë?
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 35
 ãVüQeTTK+>± kÕπ> Á|ü>∑‹o\ø£ ø£èwæ˝À uÛÑ÷$Tø√dü+, ≈£î\ìs¡÷à\q ø√dü+,
|æ‘·èkÕ«eT´ ìs¡÷à\q ø√dü+, Ç‘·s¡ ndüe÷q‘·\ ìs¡÷à\q ø√dü+ b˛sê{≤\T nedüs¡+
nsTTqfÒº Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D ø√dü+ ≈£L&Ü ø£èwæ nedüs¡+. Ç‘·s¡ Á|üC≤ b˛sê{≤\T
$»j·Te+‘·+ nsTT‘˚ Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D <ëq+‘·≥<˚ dæ~∆düTÔ+<äì Çs¡ej·T´e X¯‘êã›|ü⁄
‘=* uÛ≤>∑+˝À mes¡sTTHê qe÷às¡+fÒ ns¡ú+ ñ+~ ø±˙ ∫e] uÛ≤>∑+˝À eTq+ Ç+ø±
qeTTà‘·THêïeT+fÒ eTq+ #·]Á‘·qT+&ç @MT H˚s¡TÃø√qfÒº. Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D nH˚~ nìï
J$‘·s¡+>±\˝Àq÷ neT\T ø±e\dæq ˇø£ $\Te\ Áø£eT+. Á|üC≤ b˛sê{≤\≈£L <ëìø°
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äì ø±<äT. #ê˝≤ dü+ã+<Ûä+ ñ+~. ø±˙ n~ ø±s¡´ø±s¡D dü+ã+<Ûä+ ø±<äT.
|ü⁄Hê~ ñ|ü]‘·\ dü+ã+<Ûä+ ø±<äT. n~ #ê˝≤ dü+ø°s¡íyÓTÆq dü+ã+<Ûä+. ˇø£ $wüj·T+˝À
Á|üC≤kÕ«MTø£s¡DqT eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛j˚T ˇø£ Á|üC≤ ñ<ä´eT+ nìï $wüj·÷\˝Àq÷
rdüT≈£îb˛‘·T+<äqï qeTàø£+ ˝Ò<äT. dü+ø°s¡íyÓTÆq á dü+ã+<Ûëìï ns¡ú+ #˚düTø=ì kÕe÷õø£
|ü]D≤eT+˝Àì Á|üC≤kÕ«MTø£s¡D s¡+>∑+˝À bÕ˝§Zq&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+. n~
ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ X¯≈£îÔ\ $XÊ\ Á|üC≤ ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>±H˚µ kÕ>∑T‘·T+~. ø±˙
ãVüQeTTKyÓTÆq á ñ<ä´eT+˝À ‘·q ø£s¡Ôyê´˙ï ø±s¡´s¡+>±˙ï ìπs›•+#·Tø=ì |üì#˚düTÔ+~.
á ø£s¡Ôe´+ πs|ü⁄ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï HÓ\ø=\ŒuÀj˚T Á|üC≤ ñ<ä´e÷\≈£î ás√E ø£e#·+>±
|üì#˚j·T&É+ ø±<äT. ñ<ä´e÷\≈£î ø£e#ê\T ø±e\dæ ñ+fÒ ‘=&ÉT≈£îÿ+{≤sTT. n~ ≈£L&É
ˇø£ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´y˚T ø±e#·TÃ. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D˝À uÛ≤>∑+>±
Ä |üì ø=+‘· y˚Ts¡≈£î #˚düTÔ+~. ø±˙ á ñ<ä´eT+ e⁄qï~ n+<äTø√dü+ ø±<äT.
nìï Á|üC≤ ñ<ä´e÷\÷ ø=ìï Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT #·]Á‘·˝ÀøÏ rdüTø=kÕÔsTT. ˇø£
Á|üC≤‘·+Á‘· ª˝Ò$Tµì >∑T]Ô+|üCÒkÕÔsTT. <ëì‘√bÕ≥T ˇø£ ì]›wüºyÓTÆq sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘ê˙ï
Ä#·s¡Dq÷ eTT+<äT≈£î ‘ÓkÕÔsTT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ Ä dæ<ë∆+‘ê\qT Á|ü#ês¡+
#˚j·T&É+ ø±<äT. Ä Ä#·s¡DqT uÛÑTC≤ì¬ø‘·TÔø=ì <ëìøÏ ø£e#·+>± |üì#˚j·T&ÉeT÷ ø±<äT. Ä
ñ<ä´eT $\Te\qT d”«ø£]+#·&É+, n|üŒ{ÏøÏ HÓ\ø=ì e⁄qï $\Te\≈£î »‘·#˚j·T&É+, yê{Ï
yÓ\T>∑T˝À Á|üC≤kÕ«eT´ uÛ≤eqqT |ü⁄q]ïs¡«∫+#·&É+, n|üŒ{Ï kÕe÷õø£ sê»ø°j·T Ä]úø£
e´edüú˝À á ø=‘·Ô $\Te\ yê´|æÔø° e´ed”úø£s¡D≈£L ø£èwæ #˚j·T&É+, e´ed”úø£è‘·yÓTÆq
Á|üC≤kÕ«eT´ dü+Á|ü<ëj·÷\ eÁø°ø£s¡Dq÷ n‹Áø£eTDq÷ e´‹πsøÏ+#·&É+ ` ÇB
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+. Ç~ ªø£e#·+µ ø£s¡Ôe´+ ø±<äT. ˇø£ n+‘·dü‡+ã+<Ûä dü«uÛ≤e+
>∑\ ø£èwæ. á ø£èwæ˝À Çs¡T|üøå±\≈£L düe÷q Á|ü‹|ü‹Ô, ns¡úe+‘·eTsTTq bÕÁ‘· e⁄+{≤sTT.
ˇø£s¡T #˚ùd yêfi¯ófl ˇø£s¡T #·÷ùdyêfi¯ófl ø±s¡T.
II
MT dü+bÕ<äø°j·T+˝Àì ø=ìï Ç‘·s¡ yê´K´\qT |ü]o*<ë›+. ªmHéøö+≥sY≈£î
>∑Ts¡j˚T´~ ˇø£ e´øÏÔ ø±<äT, ñ<ä´eT+. ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢y√<ä´eT+µ nHêïs¡T. n+<äT˝À #ê˝≤
dü‘·´+ ñ+~. ø±˙ á yê´K´e\¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T>± MTs¡T kÕ~Û+#˚~ @$T{Ï?
MTs¡T πs¬ø‹Ô+#˚ Ä˝À#·q @eTT+~? ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢y√<ä´e÷ìï n_Ûe÷ì+#˚ yêfi¯ófl
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
36 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
MT‘√bÕ≥T u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T. MTs¡T á yê´K´ #˚j·T≈£îHêï yêfiË¢{≤¢>∑÷ u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T. Ä
ñ<ä´e÷ìï n_Ûe÷ì+#·ìyêfi¯ófl MT‘√ bÕ≥T m+<äT≈£î u≤<Ûä|ü&Ü*? yêfi¯fl≈£î MT]düTÔqï
dü+<˚X¯+ @$T{Ï? ªmHéøö+≥sY˝À b˛j˚T~ ˇø£ ì+&ÉT ÁbÕD+µ nHêïs¡qTø√+&ç. @
e÷Á‘·+ sê»ø°j·T düŒèVü≤˝Òì á ôd+{ÏyÓT+≥˝Ÿ yê´K´e\¢ ø=+#Ó+ m≈£îÿe Á|üjÓ÷»q+
e⁄+&Ée#·TÃ. Á|ür ˇø£ÿs¡÷ ‘·q~ ˇø£ ì+&ÉT ÁbÕDy˚TqqT≈£î+{≤s¡T ø±ã{Ϻ b˛sTTq
ÁbÕD+‘√ ª◊&Ó+{Ïô|ò’µ ne⁄‘ês¡T. ªmHéøö+≥sY˝À b˛j˚T~ ˇø£ e´øÏÔ ÁbÕD+ ø±<äT.
sêC≤´+>∑y˚T Vü≤‘·e÷s¡Ãã&ÉT‘·T+~µ nHêïs¡qTø√+&ç. ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢e ñ<ä´e÷ìï
n_Ûe÷ì+#˚ yêfi¯fl‘√bÕ≥T sêC≤´+>±ìï n_Ûe÷ì+#˚ yêfi¯ófl ≈£L&É MT‘√bÕ≥T
u≤<Ûä|ü&É‘ês¡T. MTs¡T ªø£e#·+>±µ |üì #˚j·T<ä\#·T≈£îqï ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢e ñ<ä´e÷ìøÏ á
yê´K´ e\¢H˚ m≈£îÿe Á|üjÓ÷»q+ e⁄+≥T+<˚yÓ÷!
m es¡T düŒ+~kÕÔs¡H˚ $wüj·T+ |üø£ÿ≈£îô|{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T>± eTq+ @
dü+<˚X¯+ ÇkÕÔeTT, @ Ä˝À#·q ø£\>∑CÒkÕÔeTH˚~ ø=+#Ó+ #·÷<ë›+. ªmHéøö+≥sY˝À b˛j˚T~
ˇø£ e´øÏÔ ÁbÕD+ ø±<äT. eTq+<ä]ø° #Ó+~q J$+#˚ Vü≤≈£îÿµ nHêïs¡qTø√+&ç. J$+#˚
Vü≤≈£îÿ n+<ä]ø° #Ó+<ä&Éy˚T ‘·|ü⁄Œ nqT≈£îH˚ yêfi¯flqT $TqVü‰sTTùdÔ $T–*q yêfi¯fl+<äs¡÷
Ä– $+{≤s¡T. mHéøö+≥s¡¢ >∑T]+∫ Ä˝À∫kÕÔs¡T. n{≤¢π> ªmHéøö+≥sY≈£î >∑Ts¡j˚T´~
¬s’‘ê+>∑ $|ü¢e ñ<ä´eT+µ nH˚ ã<äT\T ªmHéøö+≥sY≈£î >∑Ts¡j˚T´~ ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿµ
nHêïs¡qTø√+&ç. ¬s’‘ê+>∑ $|ü¢e ñ<ä´eT+ >∑T]+∫ nqTe÷Hê\THêï, <ëì|ü≥¢ e´‹πsø£‘·
e⁄Hêï, ñ<ä´$T+#˚ Vü≤πøÿ <Óã“‹+fÒ Á|ü»\≈£î qwüºø£s¡+ nqT≈£îH˚ yêfi¯ófl düŒ+~kÕÔs¡T,
mHéøö+≥s¡¢ >∑T]+∫ Ä˝À∫kÕÔs¡T. Ç$ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ yê´K´\T. n≥Te+{Ï yê´K´\e\¢
eTq+ düe÷»+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ düŒ+<äq≈£î ‘√&ÉŒ&É>∑\T>∑T‘ê+. MTs¡T #˚dæq yê´K´ (m+‘·
>∑+;Ûs¡+>± e⁄qï|üŒ{Ïø°) n≥Te+{Ï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ düŒ+<äq≈£î <ë]rj·T<äT. ¬s’‘ê+>∑
$|ü¢y√<ä´e÷ìï n_Ûe÷ì+#˚yêfi¯¢ Äy˚<äqq÷ Äy˚XÊ˙ï n~ ~«>∑TD°ø£è‘·+ #˚j·Te#·TÃ.
n~ eT+∫|üì ≈£L&É ø±e#·TÃ. ø±˙ <ëìøÏ ˇ|æ&çÄsY nH˚ dü+düú m+<äT≈£î?
ªñ<ä´eTø±s¡T\T H˚sê\T #˚ùdÔ |ü≥Tºø=ì ø√s¡Tº˝À $#ê]+∫ •øÏå+#·+&ç. n+‘˚‘·|üŒ
ø±*ÃbÕπsjÓTT<äT›µ nq&Üìï MTs¡T e´‹πsøÏdüTÔHêïs¡T. ìC≤ìøÏ mHéøö+≥s¡¢qT
e´‹πsøÏ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ª#·≥º+ Á|üø±s¡+ •øÏå+#·+&çµ nì me«s¡÷ Á|ü‹kÕØ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ø£s¡Ôe´
uÀ<Ûä #˚j·T&É+ ˝Ò<äT. nsTT‘˚ ªVü≤‘·´\T #˚düTÔ+fÒ @+ #˚j·÷*µ nH˚ Á|üX¯ï m<äTs¡sTTq|ü⁄Œ&ÉT
ªø√s¡Tº˝À Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü<ä∆‘·T\˝À $#ê]+∫ •øÏå+#ê* ‘·|üŒ ø±*ÃbÕπsj·T&ÜìøÏ M\T
˝Ò<äTµ n+≥THêï+. Ç|ü⁄Œ&ÉT MTs¡T #Óù|Œ<ëìïã{Ϻ yêfi¯flqT Á|ò”>± e~˝Òj·TeTHê*.
sê»ø°j·T U…’B\qT uÒwüs¡‘·T>± $&ç∫ô|{≤º* nH˚ &çe÷+&é ≈£L&É á ø√e≈£î #Ó+~q
&çe÷+&˚ ø±ã{Ϻ ¬s+&ç+{Ï˙ ø£*|æ #·]Ã<ë›+.
ª#·≥º+ Á|üø±s¡+ $#ê]+∫ •øÏå+#·+&çµ n+fÒ nuÛÑ´+‘·s¡+ m+<äT≈£î+&Ü*? á Á|üX¯ï≈£î
¬s+&ÉT düe÷<ÛëHê\T ñ+&É>∑\e⁄. ˇø£{Ï •øÏå+#˚ yêfi¯fl >∑T]+∫ nuÛÑ´+‘·s¡+, ¬s+&Ée~
•øÏå+|üã&˚ yêfi¯¢ $wüj·T+˝À nuÛÑ´+‘·s¡+. ¬s+&ç+{Ï˙ $&ç>± |ü]o*<ë›+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 37
 (1) •øÏå+#˚~ #·≥º+, sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+. #·≥º+ Á|üø±s¡+ •øÏå+#·+&ç nH˚ yêø£´+
#·{≤ºìø° sêC≤´+>∑j·T+Á‘êìø° kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*ŒdüTÔ+~. yê{ÏøÏ düe÷»+˝À ˇø£ Hê´j·TyÓTÆq
bÕÁ‘· ñ+<äH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£*–düTÔ+~. á <√|æ&û esêZ\ #·{≤ºìø° sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìø°
kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#·≈£L&É<äT. Ç~ ˇø£ nuÛÑ´+‘·s¡+ ø±e#·TÃ.
á yê<äq sê»ø°j·T ñ<ä´eTø±s¡T\≈£î e÷Á‘·y˚T m+<äT≈£î e]ÔdüTÔ+~? ˇø£
&Óø±sTT{ŸqT b˛©düT\T ø={Ϻ #·+ù|kÕÔs¡qT≈£î+<ë+. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+düú\T e´‹πsøÏkÕÔsTT.
ªeT] yê&ÉT eTqTwüß\qT #·+|æ Ç\T¢ <√#·T≈£îb˛‘·T+fÒ @+ #˚j·÷*µ nì Á|ü»\T,
b˛©düT\T n&ÉT>∑T‘ês¡T. ø√s¡Tº˝À ô|{Ϻ $#ê]+#·+&ç n+{≤eTT ‘·|üŒ $&ç∫ô|≥º+&ç
nqeTT. sê»ø°j·T U…’B\qT $&ç∫ ô|≥ºeT+≥THêïy˚T ‘·|üŒ U…’B\+<ä]˙ $&ç∫ô|≥ºeTì
ñ<ä´$T+#·&É+ ˝Ò<äT. n+fÒ yêfi¯flqT $#ê]+∫ •øÏå+#·eTH˚ n+≥THêï+. eT] Ç~
•øå±düàè‹ø° sêC≤´+>∑j·T+Á‘êìø° kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#·&É+ ˝Ò<ë? ndü˝Ò Ç~ <√|æ&û e´edüú
nsTTq|ü⁄Œ&ÉT &Óø±sTT{°øÏ ôdø£åHé 395 m+<äT≈£î+&Ü*? &Óø±sTT≥¢qT m+<äT≈£î •øÏå+#ê*
nì nq˝Òø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï? á ã+~b˛≥¢qT •øÏå+∫qfÒº (˝Òø£b˛‘˚
n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe>±) Vü≤s¡¸<é yÓTVü≤‘ê e+{Ï yÓ’{Ÿø±\sY ã+~b˛≥¢qT ≈£L&É •øÏå+#ê*
nq>∑\y˚T ‘·|üŒ yêfi¯flq÷ Mfi¯flq÷ me«]˙ •øÏå+#·e<äT› nì m+<äT≈£î nq˝ÒeTT?
yê<äqø√dü+ }]πø nq&É+ø±<äT. Ä &çe÷+&é‘√ ˇø£ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î q&É|ü˝ÒeTT?
<ëìøÏ kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ ñ+&É<äH˚ ø£<ë? Á|ü»\T ˇ|ü⁄Œø√s¡H˚ ø£<ë? eT] •øå±düàè‹øÏ
kÕ~Ûø±s¡‘· nH˚~ eTq+ ø£*–+#·e\dæq nedüs¡+ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ ñqïfÒº ø£<ë?
s¡+>± Vü≤‘·´πødüT eTT<ë›sTT\ô|’q ÁøÏ$Tq˝Ÿ πødüT\˙ï ø±+Á¬>dt Á|üuÛÑT‘·«+ m‹Ôy˚dæ
n+<ä]˙ e~*ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT n+<äs¡+ e´‹πsøÏ+#êeTT. $eT]Ù+#êeTT. m+<äTø£ì?
U…’B\+<ä]˙ $&ç∫ô|≥º≈£î+&É ø=+<ä]ì e÷Á‘·+ $&ç∫ô|{Ϻq+<äTø±? ‘êqT e÷{≤¢&˚
#·≥ºã<ä∆‘· |ü≥¢ ‘·qπø $XÊ«dü+ ˝Ò<äì á Á|üuÛÑT‘·«+ s¡TEe⁄ #˚düT≈£îqï+<äTø±? ˝Òø£b˛‘˚
kÕe÷õø£ XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\T ø±bÕ&˚ u≤<Ûä´‘· >∑\ Á|üuÛÑT‘·«+ Ä ø£s¡Ôe´ ìs¡«Vü≤D≈£î Á<√Vü≤+
#˚dæ H˚sê\≈£î bÕ\Œ&çq yêfi¯fl‘√ #˚‘·T\T ø£*|æq+<äTø±? mes¡T m+<äTø√dü+
e´‹πsøÏdüTÔHêï eTq≈£îqï á eT÷&Ée ø±s¡D+e\¢H˚ Á|ü»\T Á|üuÛÑT‘·« #·s¡´qT
e´‹πsøÏ+#ês¡T. eTq K+&Éq\T d”«ø£]+#ês¡T. XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\qT ø±bÕ&˚ sêC≤´+>∑
j·T+Á‘· ø£s¡Ôyê´ìøÏ kÕ~Ûø±s¡‘·, >∑T]Ô+|ü⁄, n<=ø£ u≤<Ûä´‘· nH˚ $\Te ñ+&ÉãfÒº
bÕ\ø£bÕغøÏ #Ó+~q yêfi¯fl H˚sê\ô|’q πødüT\T e÷|ò” #˚ùd #·s¡´\qT Á|ü»\T e´‹πsøÏkÕÔs¡T.
Ç ~ ‘·|ü⁄Œ&ÉT #Ó’‘·q´+ e\¢, sê»´uÛ≤eC≤\+ Á|üuÛ≤e+ e\¢ nqe#·TÃ. ªsêC≤´ìïµ
>∑T]+∫ ‘·|ü⁄Œ&ÉT #Ó’‘·q´+, uÛ≤eC≤\+ ñ+{≤sTT ø±˙, kÕe÷õø£ XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\qT
ìs¡«Væ≤+#˚ ø£s¡Ôe´+ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ ñ+<äì >∑T]Ô+#·&Éy˚T ˇø£ ‘·|ü⁄Œ&ÉT #Ó’‘·q´+ ø±<äT. dü+|òüT
J$‘êìøÏ ìj·T+Á‘·D nedüs¡+. |ü~eT+~ ø£*dæ |æøÏïø˘≈£î b˛sTTHê ø=ìï ìj·Te÷\T
ô|≥Tºø√ø£b˛‘˚ >∑&Ée<äT. ø√{≤¢~ eTqTwüß\ düVü≤Jeq+˝À ˇø£] nedüsê\T eTs=ø£]øÏ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
38 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Çyê«[º $|ü¢y√<ä´e÷\T πsb˛ m\T¢+&√ sê»´s¡Væ≤‘· düe÷C≤ìï
ì]àkÕÔj·Tì q$Tà á s√E sê»´+ n+fÒH˚ Væ≤+dü ø±ã{Ϻ #·{≤ºìø°
sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìø° kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Œ+#·e<ä›H˚ yÓ’K]øÏ ns¡ú+ ˝Ò<äT.
dü+|òüT J$‘êìøÏ nedüs¡eTsTTq ìj·T+Á‘·Dq÷, Ä dü+|òüT J$‘·+˝Àì
ndüe÷q‘·\ e\¢ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±sêìøÏ |ü{Ϻq eÁø£>∑‹˙ y˚s¡T#˚dæ
#·÷&É&É+ nedüs¡+.
Vü‰ì ø£*–+#·≈£î+&É #·÷&É&ÜìøÏ ˇø£ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±s¡+, #·{≤º\T ˇø£ #ê]Á‘·ø£
nedüs¡+>±H˚ |ü⁄{≤ºsTT. m{§Nà n$ ìj·T+Á‹+#˚ düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\T Ä
#·{≤º\˝Àìø° Ä ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±s¡+˝ÀìøÏ ≈£L&Ü Á|üy˚•+#êsTT. Bìì
e´‹πsøÏ+#·e\dæ+<˚. ø±˙ yÓTT‘·Ô+>± #·{≤º\T, ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±s¡+ nH˚ yê{ÏH˚
‹s¡düÿ]+#·˝ÒeTT. n$ ìwüŒø£åbÕ‘·+>±, Hê´j·T+>±, ùV≤‘·Tã<ä›+>± ñ+&Ü\ì Ä+<√fi¯q
#˚j·T>∑\T>∑T‘ê+, #˚j·Te\dæ e⁄+≥T+~ ≈£L&É. <ëìøÏ nedüs¡yÓTÆq Á|üC≤‘·+Á‘·
$\Te\qT ìs¡«∫+#·&É+, e´ed”úø£]+|üCÒj·T&É+ ˇø£ eTTK´ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôe´+.
ø±\Áø£eT+˝À #·{≤º\T, ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±s¡+ nH˚$ ‘·eT ÁbÕeTTK´‘·qT ø√˝ÀŒsTT,
dü+düÿè‹ r]Ã~<˚› e÷qe kÕe÷õø£ dü«uÛ≤ey˚T yê{Ï bÕÁ‘· ìs¡«Væ≤düTÔ+<äì Ä•kÕÔ+.
nsTT‘˚ n~ #ê˝≤ #ê˝≤ ø±\+ |ü&ÉT‘·T+~. ãVüQXÊ dü+|üPs¡í+>± m|üŒ{Ïø° kÕ<Ûä´+ø±<äT.
n+‘˚ ‘·|üŒ Çyê«[º $|ü¢y√<ä´e÷\T πsb˛ m\T¢+&√ sê»´s¡Væ≤‘· düe÷C≤ìï ì]àkÕÔj·Tì
q$Tà á s√E sê»´+ n+fÒH˚ Væ≤+dü ø±ã{Ϻ #·{≤ºìø° sêC≤´+>∑ j·T+Á‘êìø° kÕ~Ûø±s¡‘·
ø£*Œ+#·e<ä›H˚ yÓ’K]øÏ ns¡ú+ ˝Ò<äT. dü+|òüT J$‘êìøÏ nedüs¡eTsTTq ìj·T+Á‘·Dq÷, Ä
dü+|òüT J$‘·+˝Àì ndüe÷q‘·\ e\¢ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±sêìøÏ |ü{Ϻq eÁø£>∑‹˙ y˚s¡T#˚dæ
#·÷&É&É+ nedüs¡+. ¬s+&Ée<ëìï ‹s¡düÿ]+#·&É+ n+fÒ yÓTT<ä{Ï <ëìï ‘·èD°ø£]+#·&É+
ø±<äT. Ä ìj·T+Á‘·D≈£î dü+ã+~Û+∫q ìj·Te÷\T, $\Te\T, |ü<ä∆‘·T\T ˇø£ eTTK´
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´s¡+>∑+— sê»ø°j·T Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ˇø£ eTTK´ n+X¯+.
<ëìì >∑T]+∫ ˇø£ ne>±Vü≤q ˝Òø£b˛e≥+ e\¢, n~Ûø±sêìøÏ e∫Ãq ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\T
n~Ûø±s¡ ìs¡«Vü≤D >∑T]+∫ ˇø£ Á|üC≤‘·+Á‘· ne>±Vü≤q ˝Òø£ á X¯‘êã›+˝ÀH˚ n‘·´+‘·
nHê>∑]ø£yÓTÆq ìj·T+‘·è‘ê«\qT ì]à+#êsTT.
(2) •øÏå+#·ã&˚ yêfi¯fl yÓ’|ü⁄qT+&ç #·÷<ë›+. $|ü¢eø±s¡T\T Á|ü»\ $eTTøÏÔ ø√dü+ ø£èwæ
#˚düTÔHêïs¡T ø±ã{Ϻ yêfi¯ófl #˚ùd #·s¡´\˙ï $eTTøÏÔ #·s¡´˝Ò. n$ H˚sê\T ø±e⁄. yêfi¯¢qT ª#·≥º+
Á|üø±s¡+ $#ê]+∫ •øÏå+#·+&çµ nq≈£L&É<äT.
á yê<äq |òü*‘·y˚T$T≥+fÒ πøe\+ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ Ä<äsêÙ\H˚ø±ø£ n$ #˚|üfÒº
#·s¡´\ìï{Ï˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ uÛÑTC≤ìøÏ m‘·TÔø√e\dæ e⁄+≥T+~. Ä #·s¡´\˙ï Á|ü»\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 39
$eTTøÏÔøÏ nedüs¡+ nì s¡TEe⁄ #˚ùd u≤<Ûä´‘· ‘·qMT<ä y˚düTø√e\dæ e⁄+≥T+~. Ç~
Ä#·s¡D˝À nkÕ<Ûä´y˚Tø±ø£ dü÷Á‘·Ø‘ê´ nqedüs¡+. kÕe÷õø£ |ü⁄s√>∑eTq+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ìs¡«]Ô+#·e\dæq bÕÁ‘·≈£î á u≤<Ûä´‘· MT<ä y˚düTø√e≥+ m+‘·e÷Á‘·+ nedüs¡+
ø±<äT. Á|üC≤ ñ<ä´e÷\qT+&ç eTT+<äTø=#˚à Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ e⁄<ä´eT+
d”«ø£]+∫ ‘·q ne>±Vü≤q˝À n+‘·Ø¢q+ #˚düT≈£î+≥T+~ ø±˙ Ä ñ<ä´e÷\ dæ<ë∆+‘·
Á|ü‹bÕ<äqq÷ Ä#·s¡D |ü+<∏ëq÷ düeT]ú+#˚ u≤<Ûä´‘· d”«ø£]+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. Ä dæ<ë∆+‘·
Á|ü‹bÕ<äq\qT ˇø£ sê»ø°j·T $XÊ«dü+>± >∑T]ÔdüTÔ+~. Ä Ä#·s¡DqT eTÚ*ø£+>± sê»ø°j·T
dü«uÛ≤e+>∑\ #·s¡´>± >∑T]ÔdüTÔ+~. Á|üuÛÑT‘·«eTT, düe÷»eTT ≈£L&É yê{Ïì n<˚ $<Ûä+>±
>∑T]Ô+∫ sê»ø°j·T+>± e´eVü≤]+#ê\ì &çe÷+&é #˚düTÔ+~. eT] Ä Ä#·s¡D Áø£eT+˝À
Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ç‘˚ @+ #˚j·÷\+fÒ Á|üC≤kÕ«$Tø£ |ü<ä∆‘·T\˝À (n+fÒ n|üŒ{ÏøÏ Hê>∑]ø£
<˚XÊ\˝À neT\T˝À ñqï ÁbÕe÷DÏø£ Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\ Á|üø±s¡+) $#ê]+∫
•øÏå+#·eT+≥T+~. uÛÑ÷eTT\T <äTqTï≈£îqï+<äT≈£î, n&Ée⁄\T kÕ>∑T#˚dæq+<äT≈£î,
ñ<ä´eTø±s¡T\≈£î nqï+ ô|{Ϻq+<äT≈£î πødüT\T ô|≥º&ÜìøÏ M\T ˝Ò<ä+≥T+~. n+‘˚ ‘·|üŒ
$|ü¢eø±s¡T\T #˚|üfÒº #·s¡´\˙ï Á|ü»\ $eTTøÏÔøÏ nedüs¡+ nì s¡TEe⁄ #˚ùd u≤<Ûä´‘·
‘·qMT<ä y˚düTø√C≤\<äT. Ä u≤<Ûä´‘· MT<ä y˚düTø√ø£b˛‘˚ qø£‡˝…’≥T¢ @+ #˚dæHê πødüT\T
ô|{§º<ä›˙ qø£‡˝…’{Ÿ U…’B\+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ç∫ô|{≤º\˙ &çe÷+&é #˚j·T&É+ kÕ<Ûä´+
ø±<äT.
ìC≤ìøÏ sê»ø°j·T U…’B\+<ä]˙ e~*ô|{≤º\H˚~ ø=ìï #ê]Á‘·ø£ dü+<äsꓤ\˝À
düVü≤»+>± eTT+<äTø=#˚à sê»ø°j·T &çe÷+&˚ ‘·|üŒ n~ m|ü⁄Œ&ÉsTTHê dü+|üPs¡í+>± ˇø£
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ &çe÷+&ÉT ø±>∑\<ë nH˚~ nqTe÷qy˚T. ñ<ä´eTø±s¡T\≈£L Á|üuÛÑT‘ê«ìø°
eT<Ûä´ ˇ|üŒ+<ë\T ≈£î~]q|ü⁄Œ&ÉT, n|üŒ{Ï <ëø± C…’\TbÕ\sTT ñqï ñ<ä´eTø±s¡T\qT
e~*ô|{≤º\H˚~ kÕ<Ûës¡D+>± ˇ|üŒ+<ä+˝À ˇø£ n+X¯+>± ñ+≥T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î πs|ü⁄
l\+ø£ Á|üuÛÑT‘ê«ìø° m˝Ÿ{Ï{ÏÇø° ˇ&É+ã&çø£ »]–‘˚, ‘·$Tfi¯ sê»ø°j·T U…’B\ $&ÉT<ä\ Ä
ˇ&É+ã&çø£˝À uÛ≤>∑+ ø±e#·TÃ. l\+ø£ ôd’q´+‘√ j·TT<ä∆+ #˚dæ <=]øÏb˛sTTq ‘·$Tfi¯
|ü⁄\T\T düπs>±˙, ñ‘·Ôs¡ ÁbÕ+‘·+˝À eTTdæ¢+\qT Á|üuÛÑT‘·« @C…+≥T¢>± eTTÁ<äy˚dæ
Vü≤‘·e÷]Ãq yês¡+<ä]ø° ≈£L&Ü á $eTTøÏÔ e]Ô+#·&É+ Á|üC≤kÕ«$Tø£yê<äT\T
düeT]ú+#·>∑\sê n+fÒ nqTe÷qy˚T.
q ø£‡˝…’{Ÿ U…’B\+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ç∫ô|{≤º\H˚ &çe÷+&éqT düeT]ú+#·Tø√e&É+
ø√dü+ ôV’≤<äsêu≤<é˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ ◊ø£´ ø±sê´#·s¡D y˚~ø£yêfi¯ófl ˇø£ yê<äq
Á|ü#ês¡+˝À ô|{≤ºs¡T. qø£‡˝…’≥T¢ #˚ùd Væ≤+dü j·÷e‘·TÔ b˛©düT\T (˝Òø£ uÛÑ÷kÕ«eTT\T) #˚ùd
Væ≤+dü≈£î Á|ü‹Væ≤+ùdqH˚~ sT÷ yê<äq. qø£‡˝…’≥T¢ kÕj·TT<Ûä b˛sê{≤ìï ˇø£ sê»ø°j·T
|ü+<∏ë>± d”«ø£]+#ês¡ì ÇHêïfi¯Sfl nqT≈£îHêï+. Hê≈£î C≤„|üø£+ ñqï+‘·es¡≈£î (Hê C≤„|üø£
X¯øÏÔ ø°åDÏ+∫ e⁄+fÒ düVü≤è<äj·TT\T ø£å$TkÕÔs¡T) ñuÛÑj·T ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\T bÕs¡¢yÓT+≥Ø
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
40 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
|ü+<∏ë˝À ≈£Ls¡Tø=ì b˛j·÷j·T˙ n~ $|ü¢e sêC≤´~Ûø±s¡+ HÓ\ø=\Œ&ÜìøÏ düs¡sTTq
e÷s¡Z+ ø±<ä˙ kÕj·TT<Ûä b˛sê≥y˚T Ä e÷s¡ZeT˙ q$Tà $|ü¢e ø£eT÷´ìdüTº\T Äj·TT<Ûë\T
|ü≥Tº≈£îHêïs¡T. Ä ìs¡íj·÷H˚ï Á|ü‹Væ≤+dü n+{≤eT+fÒ |òüs¡yê˝Ò<äT. ªÁ|ü‹Væ≤+düµ nH˚
e÷≥≈£î n<=ø£ ‘ê‹«ø£ yê´K´ nqT≈£î+{≤eTT. ø±˙ qø£‡˝…’≥T¢ #˚düTÔqï<ä+‘ê b˛©düT\,
˝Òø£ uÛÑ÷kÕ«eTT\ Væ≤+dü≈£î Á|ü‹Væ≤+ùdqì yê´U≤´ì+#·&É+ yêdüÔyê\≈£î <ä÷s¡+. $|ü¢e+
ù|s¡TMT<ä ø±ø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ù|s¡TMT<ä $|ü¢e Væ≤+düqT düeT]ú+#·&ÜìøÏ á yê´K´
nedüs¡+ nsTTq≥Tº+~. ìC≤ìøÏ, ˇø£ ìs¡íj·T+ Á|üø±s¡+ Äj·TT<Ûë\T |ü≥Tº≈£îqï
$|ü¢eø±s¡T\T nH˚ø£ #·s¡´\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡T. n+<äT˝À ø=+‘· b˛©düT\ Væ≤+dü≈£î
Á|ü‹Væ≤+ùd ø±>±, ø=+‘· ‘·eT Ä~Û|ü‘ê´ìï HÓ\ø=\Œ&Üìø° ì\u…≥Tºø√e&Üìø° #˚ùd
Væ≤+dü.
ì C≤ìøÏ sê»ø°j·T U…’B\+<ä]˙ e~*ô|{≤º\H˚ &çe÷+&éqT düeT]ú+#·Tø√e&ÜìøÏ
‘·+{≤\T |ü&˚ø£+fÒ, ñ]•ø£åqT >∑T]+∫ yÓTT<ä{À¢ #·]Ã+∫q|ü⁄Œ&ÉT Á|ükÕÔ$+∫q (2)
yê<äqMT<ä <äèwæº ô|{Ϻ ø£èwæ #˚ùdÔ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ düe÷» |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ m≈£îÿe
y˚T\T #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~. #·≥º+ n+<ä]˙ düe÷q+>± #·÷&Ü\H˚ dü÷Á‘·+ ã÷s¡T®yê
Á|üC≤‘·+Á‘· $|ü¢yê\‘√ eTT+<äTø=∫Ãq Á|üC≤‘·+Á‘· dü÷Á‘·+. |òüP´&É˝Ÿ <äX¯˝À eTìwæ
≈£î˝≤ìïã{Ϻ, eT‘êìïã{Ϻ, ôVA<ëqTã{Ϻ, *+>±ìïã{Ϻ #·{≤º\T eTqTwüß\≈£î _Ûqï+>±
e]Ô+#˚$. <ëìì ‘=\–+∫ XÊdüq dü+ã+<ÛäyÓTÆq düeT<äèwæºì Á|üy˚X¯ô|≥º&É+ ã÷s¡T®yê
#·≥º+ #˚dæq ˇø£ eT+∫|üì. nsTT‘˚ á dü÷Á‘êìï e´ed”úø£]+∫q |ü<ä∆‹ |òü*‘·+>±, H˚s¡
düàè‹˝À ˇø£ H˚s¡+ m+<äT≈£î »]–+B, @ |ü]dæú‘·T\˝À »]–+B nH˚ $y˚#·q≈£î ‘êe⁄
˝Ò≈£î+&Ü b˛sTT+~. m+<äTø√dü+ #˚dæHê @ |ü]dæú‹˝À #˚dæHê H˚s¡+ ˇø£fÒ nsTT+~.
düeT<äèwæº ø√dü+ #˚dæq H˚s¡düàè‹ ªkÕe÷õø£düŒèVü≤µqT ø√˝ÀŒsTT+~. düeT<äèwæºì
b˛>=≥Tºø√≈£î+&É H˚s¡düàè‹øÏ kÕe÷õø£ düŒèVü≤qT ø£*Z+#·>∑\e÷ nH˚~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ eTT+<äTqï ˇø£ ∫≈£îÿ düeTdü´.
Ç~ düT\uÛÑkÕ<Ûä´+ ø±<äT. ˇø£ eT+∫ ø√dü+ H˚s¡+ #˚ùdÔ #·≥º+ ø=+#Ó+ ñ<ës¡+>±
#·÷düTÔ+<äì Vü‰MT ÇùdÔ eT+∫ ù|s¡T MT<äH˚ #Ó&ÉT #ê˝≤ »s¡>∑>∑\<äT. nìyês¡´
|ü]dæú‘·T\˝À H˚s¡+ #˚ùdÔ #·≥º+ ø=+#Ó+ kÕqTuÛÑ÷‹>± #·÷düTÔ+<äqï uÛÑs√kÕ ñ+fÒ
ìyê]+#·>∑\ |ü]dæú‘·T\T nìyês¡´+>± ø£qã&É‘êsTT. Á|ü»\ $eTTøÏÔ ø√dü+ »]π> #·s¡´\T
H˚sê\T ø±eì >∑T]Ô+#ê\ì &çe÷+&é #˚j·÷\+≥THêïs¡T. ø±˙ ì»+>± Ä &çe÷+&éqT
ˇ|ü⁄Œ≈£î+fÒ Á|ü»\ $eTTøÏÔ ù|s¡TMT<äH˚ #ê˝≤ nsê#·ø±\T »s¡>∑>∑\e⁄. $|ü¢eø±s¡T˝Ò
(C≤Á>∑‘·Ô>± ñ+&Ée\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT ø±ã{Ϻ) n‹>± Á|üe]Ô+#·e#·TÃ. ˝Òø£b˛‘˚ eè‹Ô
H˚s¡düTÔ\T $|ü¢eø±s¡T\T>± #·˝≤eTDÏ ø±e#·TÃ. #Ó’Hê˝À kÕ+düÿè‹ø£ $|ü¢e ø±\+˝À <˚X¯
n~ÛH˚‘· nsTTq e÷y√ nqTeT‹‘√ ¬s&é >±sY¶‡≈£î $|ü¢e Á|ür|òü÷‘·Tø£ X¯≈£îÔ\ô|’q
ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&˚ n~Ûø±s¡+ Çe«ã&ç+~. Ç$ #ê˝≤ y˚>∑+>± $|üØ‘·yÓTÆq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 41
nsê#·ø±ìøÏ <ë] rXÊsTT. á s√E #Ó’Hê˝À kÕ+düÿè‹ø£ $|ü¢yêìï >∑T]+∫ ˇø£ eT+∫ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
e÷≥ nH˚yêfi¯ófl düVæ≤‘·+ ø£s¡Tej·÷´s¡ì |ü]o\≈£î\T n+≥THêïs¡+fÒ <ëìøÏ Ç<=ø£ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø±s¡D+.
ø± ã{Ϻ H˚s¡düàè‹øÏ ªkÕe÷õø£ düŒèVü≤µ ø£*–+#·&É+ düT\uÛÑ+ ø±<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° n~
Á|üj·T‘·ï+ #˚j·Te\dæq Ä<äs¡Ùy˚T. H˚sê˝Ò˝Òì düe÷»+ }Vü‰˝Àø±\≈£î #Ó+~q Ä<äs¡Ù+.
ñ‘·Œ‹Ô dü+ã+<Ûë\˝À e÷s¡TŒ\T kÕ~Û+∫ ù|<ä]ø±˙ï ìs¡T<√´>±˙ï ‘·–ZùdÔ Ä]úø£
nedüsê\ qT+&ç |ü⁄fÒº H˚sê\T ‘·>∑TZ‘êsTT. nsTT‘˚ Ç‘·s¡ H˚sê\T ø=qkÕ>∑≥y˚T ø±ø£, ø=‘·Ô
|ü]dæú‘·T\˝À ø=‘·ÔH˚sê\T |ü⁄≥Tº≈£îsêe#·TÃ. Á|üuÛÑT‘·« ÄdüTÔ\q÷ dü$Twæº ÄdüTÔ\q÷ ìs¡¢ø£å´+
#˚j·T&É+, dü«+‘·+ #˚düTø√e&É+, bÕ&ÉT #˚j·T&É+ e+{Ï H˚sê\T ø£eT÷´ìdüTº bÕ*‘·
<˚XÊ\˝À ô|<ä› dü+K´˝À »]>±sTT. ø±ã{Ϻ ˇø£ H˚s¡düàè‹ nH˚~ #·]Á‘·˝À Ç+ø±
#ê˝≤ø±\+bÕ≥T ` dü+düÿè‹ #ê˝≤ n_Ûeè~∆ #Ó+<˚<ëø± ` ñ+&Ée\dæ ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ
H˚s¡düàè‹øÏ kÕe÷õø£ dæú‹>∑‘·T\ düŒèVü≤ ø£*Z+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·T&É+ #ê˝≤ nedüs¡+.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT <äèø£Œ<∏ä+:
sê»ø°j·T U…’B\ uÒwüs¡‘·T $&ÉT<ä\ ø√dü+ <Ûäsêï\T #˚ùdø£+fÒ á ø£èwæ #˚ùdÔ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ‘·q ø±s¡´s¡+>∑+˝À e÷qeC≤‹ |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ <√Vü≤<ä+ #˚dæq≥Tº ne⁄‘·T+~.
ø=ìï düeTdü´\T
Ç~ MT @Á|æ˝Ÿ dü+bÕ<äø°j·÷ìøÏ Hê düŒ+<äq. MT dü+bÕ<äø°j·T+˝À #˚dæq yê´K´\πø
Çø£ÿ&É |ü]$T‘·+ nj·÷´qT. yÓTT‘·Ô+>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤qô|’q #·s¡Ã
ô|{≤º\+fÒ Ç+ø± nH˚ø£ $wüj·÷\qT Á|ükÕÔ$+#·e\dæ ñ+≥T+~. eTT+<äT
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï πøe\+ sê»ø°j·T Á|üC≤kÕ«eT´+>± ø±ø£ sê»ø°j·T kÕe÷õø£
Ä+ Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ qø£‡˝…’{Ÿ
ñ<ä´eT+ô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üjÓ÷–+∫q Á≈£Ls¡yÓTÆq
Á|üC≤kÕ«eT´+>± ns¡ú+ #˚düTø√e\dæ ñ+≥T+~. ìs¡“+<ÛëìøÏ ìs¡düq>± |ü⁄{Ϻ+~. Ç<Ó+‘· dü‘·´yÓ÷,
ª»q|ü<∏ä+µ ˇ|æ&çÄsY n~Ûø±s¡ e÷dü|üÁ‹ø£ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ qø£‡˝…’{Ÿ

.
ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± |ü⁄{Ϻ+<äH˚~ ≈£L&Ü n+‘˚
dü‘·´+. yÓTT<ä{Ï~ ˇø£ ø£s¡Ôe´+. Ä ø£s¡Ôe´+
Ç|ü⁄Œ&É÷ m|ü⁄Œ&É÷ (ñ<ä´e÷\ô|’q ìs¡“+<ÛäeT+≥÷
ñqïHêïfi¯ó¢) ñ+≥T+~, ø=qkÕ>∑T‘·T+~. ¬s+&Ée~
ˇø£ #ê]Á‘·ø£ $X‚wü+. <ëìqT+&ç á dü+düú
Áø£eT+>± ãj·T≥|ü&ÉT‘·Tqï <äX¯˝À ‹]– ‘=*Hê{Ï
dæú‹øÏ yÓqøÏÿ rdüT≈£îb˛yê\H˚ Á|üj·T‘·ï+ »s¡T>∑T‘·÷
ñ+~ ø±ã{Ϻ á ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ @$T{À, bÕÁ‘·
@$T{À düŒwüº+>± #·]Ã+#·Tø√e\dæ ñ+~. #·s¡Ã
kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ Hê n_ÛÁbÕj·÷\qT M˝…’q+‘·
≈£î¢|üÔ+>±, dü÷{Ï>± #ÓbÕÔqT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·q<ä+≥÷ ˇø£
ne>±Vü≤q, ‘·q<ä+≥÷ ˇø£ ø£s¡Ôe´+,
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
42 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ ªbÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q #·sêÃ|üÁ‘ê\Tµ |ü⁄düÔø£+˝À e∫Ãq yê´dü+, 1997 43
‘·q<ä+≥÷ ˇø£ ø±s¡´s¡+>∑+ ñ+&Ü*, ñHêïsTT. Ç|ü⁄Œ&ÉTqï n_ÛÁbÕj·÷\qT
$eTs¡ÙHê‘·àø£+>± $X‚¢wæ+#·&É+ <ë«sê yê{Ïì Á>∑Væ≤+#·e#·TÃqT. ìC≤ìøÏ 1993˝À
ø£s¡÷ï\T eTVü‰düuÛÑ\˝À ÄyÓ÷~+∫q Á|üD≤[ø£˝À á ne>±Vü≤q düŒwüº+>±H˚ ñ+~ ø±˙
<ëìì #ê˝≤eT+~ düuÛÑT´\T πøe\+ HêeTe÷Á‘·+>± ÄyÓ÷~+∫q≥TºHêïs¡T ø±ã{Ϻ á
#·s¡Ã Ç|ü⁄Œ&ÉT ô|≥Tºø√e\dæ edüTÔqï~. Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘· >∑T]+∫, Vü≤≈£îÿ\ dü«uÛ≤yêìï
>∑T]+∫ m+‘Ó’Hê e÷{≤¢&ÉTø√e#·TÃ. ø±˙ áHê&ÉT dü÷{Ï>± e÷{≤¢&ÉTø√e\dæ+~
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôyê´ìï >∑T]+∫, ø±s¡´ s¡+>±ìï >∑T]+∫.
1. ªe´edüúqT e÷s¡TÃø√e&É+ ø√dü+ b˛sê&É&É+ Á|ü»\ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ . n<˚
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ÁbÕe÷DÏø£+µ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À
$düÔè‘·+>± ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~ ñ+~. Bìì ø=+#Ó+ |ü]o*<ë›+.
ªe´ edüúµ nì <˚ìï n+≥THêï+? kÕe÷õø£ J$‘·+ e´edæú‘·+>± ñ+≥T+~. n+fÒ
ìsêàDj·TT‘·+>± ñ+≥T+~. n+<äT˝À ø±ø£‘ê∞j·TyÓTÆq $wüj·÷\T #ê˝≤ ñqï|üŒ{Ïø°
n~ yÓTT‘·Ô+>± ø±ø£‘ê∞j·T+ ø±<äT. ìsêàDj·TT‘·y˚T ø±ã{Ϻ e´edüú nH˚~ ns¡úe+‘·yÓTÆq
e÷fÒ. ø±˙ eTq+ <˚ìì e´edüú n+≥THêï+? kÕe÷õø£ ìsêàD+˝À uÛ≤>∑+>± nH˚ø£
e´edüú\THêïsTT. ÄdæÔe´edüú ñ+~, ≈£î\e´edüú ñ+~, ≈£î≥T+ãe´edüú ñ+~,
bÕ\Hêe´edüú ñ+~, sê»ø°j·Te´edüú ñ+~, Ç+ø± mH√ï e´edüú\THêïsTT. M{Ï˝À ˇø£
<ëìì e÷Á‘·y˚T ªe´edüúµ n˙ $T–*qyê{Ïì dü+düÿèr dü+Á|ü<ëj·÷\T ˝Òø£ Ä#êsê\T n˙
uÛ≤$düTÔHêïe÷? ˝Òø£b˛‘˚ ˇø£ e´edüú ÁbÕ<∏ä$Tø£yÓTÆq~, n<˚ |ü⁄Hê~ e´edüú, $T–*q$
<ëìøÏ nqTã+<Ûä+>± ˝Òø£ ñ|ü]‘·\+>± ñ+&˚$ nqT≈£î+≥THêïe÷? ˝Òø£b˛‘˚ á
e´edüú\ìï{Ïì ø£*|æ ˇø£ ªe´edüúµ nq>∑\eTì uÛ≤$düTÔHêïe÷?
ˇø=ÿø£ÿ dæ<ë∆+‘· <äèø£Œ<∏ä+ á Á|üX¯ï\≈£î ˇø=ÿø£ÿ »yêãT #ÓãTÔ+~. M{Ï ‘·bıŒ|ü⁄Œ\
>∑T]+∫ #ê˝≤ #·s¡Ã »]–+~, »s¡T>∑T‘·÷ ñ+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q |ü]~Û˝À á
»yêãT\qT uÒØE y˚j·TC≤\<äT. @<√ ˇø£ e´eùdú ÁbÕ<∏ä$Tø£+ n˙, n<˚ ndü\eTsTTq
ªe´edüúµ n˙ rs¡TŒ #Óù|Œ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ nedüs¡eT÷ ø±<äT,
eT+∫B ø±<äT. n≥Te+{Ï Á|üj·T‘·ï+ á ñ<ä´e÷ìï dü+≈£î∫‘·+ #˚düTÔ+~.
nsTT‘˚ á e´edüú\˙ï ndüe÷q e´edüú˝Ò ø±ã{Ϻ, ˝Ò<ë Ä~Û|ü‘·´ \ø£åD≤\Tqï e´edüú˝Ò
ø±ã{Ϻ, M{ÏøÏ e´‹πsø£+>± »]π> b˛sê{≤\ìï{Ï˙ Á|üC≤‘·+Á‘· b˛sê{≤\T>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ >∑T]ÔdüTÔ+~. n~ ô|≥Tºã&ç<ës¡¢≈£L uÛÑ÷kÕ«eTT\≈£L e´‹πsø£+>± ÁXÊ$T≈£î\T #˚ùd
b˛sê≥+ ø±e#·TÃ, ≈£î\e´edüú≈£î e´‹πsø£+>± <ä[‘·T\T #˚ùd b˛sê≥+ ø±e#·TÃ,
eT>∑ô|‘·ÔHêìøÏ e´‹πsø£+>± Ád”Ô\T #˚ùd b˛sê≥+ ø±e#·TÃ, eT‘·|üs¡yÓTÆq yÓTC≤]{°
Ä~Û|ü‘ê´ìøÏ e´‹πsø£+>± yÓTÆHê]{°\T #˚ùd b˛sê≥+ ø±e#·TÃ, yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê\
Ä~Û|ü‘ê´ìøÏ e´‹πsø£+>± Ä~yêdüT\T #˚ùd b˛sê≥+ ø±e#·TÃ, n_Ûeè~∆ #Ó+~q
ÁbÕ+‘ê\ ô|‘·ÔHêìøÏ e´‹πsø£+>± yÓqTø£u≤≥T‘·Hêìø° $eø£å≈£L >∑Ts¡sTTq ÁbÕ+‘ê\T #˚ùd
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
44 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
b˛sê{≤\T ø±e#·TÃ, Ç+πø<äsTTHê ø±e#·Tà . á b˛sê{≤\˙ï Á|üC≤‘·+Á‘· b˛sê{≤˝Ò.
M{Ï˝À @~ ªe´edüúqT e÷πsà b˛sê≥+µ, @~ ø±<äT nì ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ |üPqTø√e&É+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ nedüs¡+ ø±<äT, kÕ<Ûä´+ ø±<äT, eT+∫B ø±<äT. nìï b˛sê{≤\÷
Äj·÷ kÕe÷õø£ e´edüú\˝Àì Ä~Û|ü‘·´ dü«uÛ≤yê˙ï nHê´j·÷˙ï e´‹πsøÏ+#˚ b˛sê{≤˝Ò.
á b˛sê{≤\˝ÀH˚ (yê{Ï ne>±Vü≤q˝ÀqsTTHê Ä#·s¡D˝ÀqsTTHê) nÁ|üC≤kÕ«$Tø£
\ø£åD≤\T bı&Édü÷|æ‘˚ e÷Á‘·+ yê{Ïì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $eT]Ù+#·e\dæ ñ+≥T+~.
(á $wüj·÷ìï ~>∑Te $es¡+>± #·÷<ë›+.) ø±˙ M{Ï kÕù|ø£å ÁbÕ<Ûëq´‘·\qT
rsêàì+#·e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT.
ø±ã{Ϻ ªe´edüúµ nH˚ @ø£e#·q Á|üjÓ÷>∑+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤q≈£î ‘·–q~
ø±<äT. e´edüú\ u≤VüQfi¯´+ ñ+<äì >∑T]Ô+#ê*. yê{Ï Ä~Û|ü‘·´ dü«uÛ≤yêìø° yê{Ï˝Àì
ndüe÷q‘·≈£L e´‹πsø£+>± b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î ñ+≥T+<äì >∑T]Ô+#ê*. ªe´edüúqT
e÷s¡TÃ≈£îH˚ Vü≤≈£îÿµ nH˚ ã<äT\T ªÄ~Û|ü‘·´ e´edüú\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿµ nq&É+
ñ∫‘·+>± ñ+≥T+~.
2. á ¬s+&ÉT Á|üjÓ÷>±\ eT<Ûä´ e´edüú`e´edüú\T nH˚ @ø£e#·q ` ãVüQe#·Hê\
‘˚&Üj˚T ø±ø£ Ç+ø=ø£ ‘˚&Ü ≈£L&Ü ñ+~. ªe÷s¡TÃ≈£îH˚ Vü≤≈£îÿµ nH˚ ã<äT\T ªb˛sê&˚
Vü≤≈£îÿµ n+≥THêï+. á ‘˚&Ü m+<äT≈£î nedüs¡+? ªe´edüúqT e÷s¡TÃ≈£îH˚ Vü≤≈£îÿµ nH˚
Á|üjÓ÷>∑+ yÓqTø£ ˇø£ ne>±Vü≤q ñ+~. nìï s¡ø±\ düeTdü´\≈£L eT÷\eTsTTq
ªe´edüúµ ˇø£{Ï ñ+~. <ëìì ªe÷s¡TÃø=ìµ ø=‘·Ô ªe´edüúµqT @sêŒ≥T #˚düT≈£îqï
‘·s¡Tyê‘˚ Á|ü»\ düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ ÁbÕ‹|ü~ø£ @s¡Œ&ÉT‘·T+~. n+<äTπø ªe´edüúqT
e÷s¡TÃ≈£îH˚µ b˛sê≥+ n+‘· eTTK´yÓTÆq~. Bìì ª$|ü¢e <äèø£Œ<∏ä+µ nqe#·TÃ. Ç~
ø£eT÷´ìdüTº $|ü¢e <äèø£Œ<∏äy˚T ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. eTq+ |ü⁄Hê~>± m+#˚ ªe´edüúµqT ã{Ϻ
s¡ø£s¡ø±\ $|ü¢e <äèø£Œ<∏ë\T ñ+&É>∑\e⁄. Ç|üŒ{ÏøÏ ÁbÕ#·Ts¡´+˝À ø£eT÷´ìdüTº $|ü¢e
<äèø£Œ<∏ä+‘√ bÕ≥T <ä[‘· $|ü¢e <äèø£Œ<∏ä+ ≈£L&Ü ñ+~. Á|ü»\ düeTdü´\≈£î á $|ü¢e
<äèø£Œ<∏ë\˝À @~ |ü]cÕÿsêìï ÇdüTÔ+~ (ndü\T @<Ó’Hê |ü]cÕÿsêìï ÇdüTÔ+<ë) nH˚
#·s¡Ã bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ nø£ÿs¡˝Ò<äT. ø±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ (@<√ ˇø£)
$|ü¢e <äèø£Œ<∏äy˚T ñ+&Ü˝≤? m+<äT≈£î+&Ü*? nH˚ #·s¡Ã nedüs¡+. ªe´edüúµ nH˚ <ëìì
(n~ @ e´edüú nsTTq|üŒ{Ïø°) ªe÷s¡TÃø√e&É+µ nH˚ ÁøÏj·T MT<äH˚ nìï düeTdü´\
|ü]cÕÿs¡+ Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+<äì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î qe÷à*? n|ü⁄Œ&˚
Á|üC≤kÕ«eT´eTT, Vü≤≈£îÿ\T, düe÷q‘·«+ ì»+>± dæ~∆kÕÔj·Tì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
qe÷à*‡q nedüs¡+ ñ+<ë?
n Hê´j·÷ìø° ndüe÷q‘·\≈£L e´‹πsø£+>± b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT >∑T]Ô+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·|üŒìdü]>± nedüs¡+. ø±˙ Ä b˛sê≥+ ªe´edüúqT ≈£L\<√dæ ø=‘·Ô e´edüúqT
ì]à+#·&É+µ <ë«sêH˚ kÕ|òü\´+ #Ó+<äT‘·T+<äì qeTà&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ m+<äT≈£î
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 45
nedüs¡+? Áø£e÷qT>∑‘· e÷s¡TŒ <ë«sê ≈£L&Ü kÕ|òü\´+ #Ó+<äe#·TÃH˚yÓ÷ ø£<ë? ¬s+&Ée~
kÕ<Ûä´+ ø±<ä˙ yÓTT<ä{Ï<˚ kÕ<Ûä´eT˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î qe÷à*? á
¬s+&ç{Ï˝À @~ dü‘·´+ nqï rs¡TŒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î #ÓbÕŒ*? düeTdü´\
|ü]cÕÿsêìø° düe÷q‘·« kÕ<Ûäq≈£L e´edüú e÷s¡TŒ ˇø£ÿfÒ kÕ<Ûäq+ nì rs¡TŒ #Ó|üŒ≈£î+&É
nq´ |ü]cÕÿsê\qT ≈£L&Ü >ös¡$+#˚ Ø‹˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ˇø£ $XÊ\yÓTÆq
ne>±Vü≤q s¡÷bı+~+#·Tø√˝Ò<ë? ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT+ qT+&ç e∫Ãq nH˚ø£
n_ÛÁbÕj·÷\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+ nsTTb˛j·÷sTT. n$ á ñ<ä´e÷ìøÏ
nedüs¡e÷? Á|üjÓ÷»qø£s¡e÷? ndü\$ dü‘·´y˚THê? nì #·]Ã+#·≈£î+&É yê{Ïì
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q˝À uÛ≤>∑+ #˚düTø√e&É+ e\¢ á ñ<ä´eT+ $XÊ\ dü«uÛ≤yêìï
dü+‘·]+#·Tø√˝Òø£ b˛‘·Tqï~. ‘·q<Ó’q ˇø£ ne>±Vü≤qqT s¡÷bı+~+#·Tø√˝Òø£ b˛‘·Tqï~.
b˛sê{≤\ nedüsê˙ï b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿq÷ >∑T]Ôdü÷Ô, b˛sê{≤\T ªe´edüúqT e÷]õ, ªø=‘·Ô
e´edüúqT HÓ\ø=\Œ&É+µ <ë«sêH˚ |òü\e+‘·+ ne⁄‘êj·Tqï n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ |ü]$T‘·+
ø±≈£î+&É $_Ûqï |ü]cÕÿs¡e÷sêZ\≈£î düe÷qkÕúsTT ø£*Œ+#˚ |ü<ä∆‹˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
kÕe÷õø£ e÷s¡TŒ >∑T]+∫ ‘·q ne>±Vü≤qqT s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
ªe´ edüúqT e÷]à ø=‘·Ô e´edüúqT @sêŒ≥T #˚düTø√e&É+ Á|ü»\ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿµ
nH˚ ã<äT\T ªnìï kÕe÷õø£ e´edüú\˝Àq÷ ñqï ndüe÷q‘·\≈£L nHê´j·÷ìø°
e´‹πsø£+>± b˛sê&É&É+ Á|ü»\ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿª nq&É+ $XÊ\yÓTÆq ne>±Vü≤q≈£î
ÁbÕ‹|ü~ø£ ÇdüTÔ+~. ªe´edüúµ nH˚ ã<äT\T ªnìï kÕe÷õø£ e´edüú\Tµ nq&É+ ˇø£
ø√D+˝À <äèø£Œ<∏ëìï $XÊ\+ #˚düTÔ+~. ªe´edüúqT e÷]à ø=‘·Ô e´edüúqT ì]à+#·&É+µ nH˚
|ü]cÕÿs¡e÷sêZìï ìπs›•+#·≈£î+&É, ªndüe÷q‘·\≈£L nHê´j·÷ìø° e´‹πsø£+>± b˛sê&É&É+µ
nq&É+ <ë«sê ˇø£ÿ $|ü¢e <äèø£Œ<∏ëìπø ø±ø£, b˛sê{≤\ ÄeX¯´ø£‘·q÷ Vü≤≈£îÿq÷ >∑T]Ô+#˚
@ Á|üC≤‘·+Á‘· <äèø£Œ<∏ëì¬ø’Hê bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT <äèø£Œ<∏ä+˝À düe÷q ôVA<ë
ø£*Œ+#·>∑\T>∑T‘ê+. Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘ê«ìï n&ÉTø√ÿyê* ‘·|üŒ b˛sê{≤\T
#˚j·T≈£L&É<äH˚ <äèø£Œ<∏ëìøÏ e÷Á‘·y˚T Ç+<äT˝À #√≥T ñ+&É<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ $XÊ\ dü«uÛ≤e+ ñ+&Ü\ì n+<äs¡÷ ˇ|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. ªy˚TeTT
m|ü⁄Œ&√ #ÓbÕŒeTµì ≈£L&Ü n+{≤s¡T. ø±˙ <ëì ns¡ú+ @$T{Ï? á ñ<ä´eT+ @ ˇø£ÿ
sê»ø°j·T <äèø£Œ<∏ëìø° |ü]$T‘·+ ø±≈£î+&É ì»+>±H˚ $XÊ\yÓTÆq <äèø£Œ<∏ä+‘√
|üì#˚j·÷\Hê? ˝Òø£ n~ ø£eT÷´ìdüTº sê»ø°j·÷\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ |ü]~Û˝ÀH˚
|üì#˚dü÷Ô, Ç‘·s¡T\qT ≈£L&É Ä∫‘·÷∫ ø£\T|ü⁄≈£îì b˛e&É+ <ë«sê Ä sê»ø°j·÷˝Ò
Á|üC≤‘·+Á‘· <äèø£Œ<∏ëìøÏ ndü\sTTq ÁbÕ‹|ü~ø£ nqï n_ÛÁbÕj·÷ìï düe÷»+˝À
HÓ\ø=˝≤Œ\Hê? eTq sêÁwüº+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ Hê+~ |ü*øÏq e÷]ÿ‡dtº`˝…ììdtº
bÕغ\ <äèwæº˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ìs¡“+<ÛëìøÏ e´‹πsø£+>± Á|ü#ês¡+, Ä+<√fi¯q
#˚|üfÒº bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôe´y˚T ø±ø£, Á|üC≤‘·+Á‘·yê<äT\qT Ä bÕغ\T qy˚Tà q÷‘·q
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
46 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ˇø£ eTTK´yÓTÆq Vü≤≈£îÿ>±
>∑T]ÔdüTÔ+~. ø±˙ n<˚ m+<äT≈£î ÁbÕe÷DÏø£+ ø±yê*? ì‘·´J$‘·+˝À
ùd«#·Ã¤>±, dü«‘·+Á‘·+>±, >ös¡eÁ|ü<ä+>± ã‹πø Vü≤≈£îÿ n+‘˚ ÁbÕe÷DÏø£+
m+<äT≈£î ø±≈£L&É<äT?
Á|üC≤kÕ«$Tø£ $|ü¢e+ yÓ’|ü⁄ Äø£]¸+#˚ sê»ø°j·T ø£s¡Ôe´+ ≈£L&É ñ+~. Ä bÕغ\ sê»ø°j·T
<äèø√ÿD+ qT+&ç bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï #·÷ùdyês¡T ø√s¡T≈£îH˚ ª$XÊ\ dü«uÛ≤e+µ Ä
ø£s¡Ôe´+ qT+&˚ edüTÔ+~. Ä bÕغ\ düuÛÑT´\T>±q÷ nqTj·÷j·TT\T>±q÷ ñ+≥÷
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚ùd yêfi¯ó¢ ª$XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£µ nH˚ e÷≥qT á ns¡ú+˝ÀH˚
ne>±Vü≤q #˚düT≈£î+≥THêïπsyÓ÷ Ä˝À∫+#ê*. ne´ø£Ô+>± ñ+&çb˛sTT eTq Ä#·s¡DqT
XÊdædüTÔqï n_ÛÁbÕj·÷\qT yÓ*øÏrdæ |üØøÏå+#ê*. ø±˙ ìC≤ìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
ø±e\dæq $XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£ Ç~ ø±<äT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï e´edüú\˝À, $\Te\˝À,
Á|üe÷D≤\˝À, kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\˝À ô|+bı+~+#˚ ‘·q<Ó’q ø±s¡´s¡+>±ìø°, ø£èwæø°
nedüs¡yÓTÆq $XÊ\ ÁbÕ‹|ü~ø£. n~ m+.m˝Ÿ bÕغ\ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\≈£L Ä bÕغ\
ø±s¡´ø£s¡Ô\ bÂs¡Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\≈£L düVü‰j·Tø£+>±H˚ ñ+≥T+~ ø±˙ Ä bÕغ\
sê»ø°j·Tyê´|æÔøÏ ‘√&ÉŒ&Éø£b˛e#·TÃ. ˇø£y˚fi¯ qwüº+ ø£*–ùdÔ ≈£L&É #˚j·T>∑*–+<˚MT ˝Ò<äT.
Bìì $X¯Bø£]+#·&É+ ø√dü+ eT]ø=ìï $wüj·÷\T #·÷<ë›+.
3. ªe´edüúqT e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿµ nH˚ ã<äT\T Ä~Û|ü‘·´ e´edüú\≈£î
e´‹πsø£+>± b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ, ˝Òø£ e´edüú˝Àì nHê´j·÷\≈£L ndüe÷q‘·\≈£L
e´‹πsø£+>± b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ nq&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ne>±Vü≤q≈£î ñ∫‘·+>±
ñ+≥T+<äì nHêïqT. nsTT‘˚ @ s¡ø£+>± #Ó|ü⁄Œ≈£îHêï, á b˛sê&˚ Vü≤πøÿ nìï{Ïø£Hêï
m+<äT≈£î eTTK´+ ø±yê*? bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ne>±Vü≤q≈£î ^≥TsêsTT m+<äT≈£î
ø±yê*? bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ˇø£ eTTK´yÓTÆq Vü≤≈£îÿ>± >∑T]ÔdüTÔ+~.
ø±˙ n<˚ m+<äT≈£î ÁbÕe÷DÏø£+ ø±yê*? ì‘·´J$‘·+˝À ùd«#·Ã¤>±, dü«‘·+Á‘·+>±,
>ös¡eÁ|ü<ä+>± ã‹πø Vü≤≈£îÿ n+‘˚ ÁbÕe÷DÏø£+ m+<äT≈£î ø±≈£L&É<äT? b˛sê{≤\
<ë«sêH˚ Á|ü»\T Vü≤≈£îÿ\T kÕ~Û+#·T≈£î+{≤s¡T ø±ã{Ϻ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ nìï{Ïø£+fÒ
eTTK´yÓTÆq~ nì BìøÏ »yêãT #ÓãT‘ês¡T. u≤>±H˚ ñ+~. ø±˙ Ä ‘·s¡ÿ+ Á|üø±s¡y˚T,
Á|ü»\T >∑‘·+˝À b˛sê≥+ #˚dæ kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\qT á s√E ì‘·´J$‘·+˝À
nqTuÛÑ$+#·>∑\>∑&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˇø£ eTTK´$wüj·T+ ø±yê* ø£<ë?
b˛sê&ç ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\T kÕ~Û+#·Tø√e&É+ m+‘· eTTK´yÓ÷, >∑‘·+˝À b˛sê&ç
kÕ~Û+#·T≈£îqï bÕ‘· Vü≤≈£îÿ\qT ì‘·´J$‘·+˝À nqTuÛÑ$+#·>∑\>∑&É+ n+‘˚ eTTK´+
m+<äT≈£î ø±<äT? b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î eT<䛑·Tìe«&É+ m+‘· eTTK´yÓTÆq $wüj·TyÓ÷,
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 47
 Ç|üŒ{Ïπø kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T, dü+düÿs¡D\T neT\j˚T´≥Tº #·÷&É&É+ n+‘˚
eTTK´yÓTÆq $wüj·T+ ne⁄‘·T+~ ø£<ë!
Vü≤ ≈£îÿ\qT ì‘·´J$‘·+˝À nqTuÛÑ$+#·&É+ ø√dü+ Á|ü»\T ø√s¡T≈£î+{≤s¡T.
n+<äTø√dü+ b˛sê{≤\T #˚kÕÔs¡T. b˛sê{≤\T dü|òü\+ nsTT‘˚ Á|ü»\T ø√s¡T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T
#·{≤º\ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+{≤sTT. yê{Ï neT\T≈£î ˇø£ j·T+Á‘ê+>∑+ @s¡Œ&ÉT‘·T+~.
b˛sê≥+ »]π> <äX¯˝À b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î eT<䛑·T Çe«&É+ m+‘· eTTK´yÓ÷, b˛sê&ç
kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T düÁø£eT+>± e´ed”úø£è‘·+ nj˚T´≥≥Tº #·÷&É&É+ (n+fÒ yê{ÏøÏ
e´edæú‘· s¡÷|ü+ Ç#˚à #·{≤º\˝Àq÷ dü+düÿs¡D\˝Àq÷ ˝§düT>∑T\T ˝Ò≈£î+&É #·÷&É&É+),
yê{Ïì neT\T #˚ùd j·T+Á‘ê+>∑+ düÁø£eT+>± |üì #˚ùd≥Tº #·÷&É&É+, <ëì ø√dü+ ø√s¡Tº\
<ë«sêq÷ Ä+<√fi¯q\ <ë«sêq÷ ˇ‹Ô&ç ô|≥º&É+, n+‘˚ eTTK´yÓTÆq ø£s¡Ôyê´\T.
Á|ür Vü≤≈£Lÿ ‘=*<äX¯˝À ˇø£ Äø±+ø£å e÷Á‘·y˚T. Ä <äX¯˝À n+<äT˝Àì Hê´j·TyÓTÆq
n+XÊìï düe÷»+˝À Á|ü#ês¡+ #˚j·÷*. eÁø£uÛ≤cÕ´\qT $eT]Ù+#ê*. ‘·s¡Tyê‘· n<=ø£
ñ<ä´eT+ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥T+~. Ä <äX¯˝À <ëì ø√dü+ ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿ≈£L b˛sê&˚
Vü≤≈£îÿ≈£L eT<䛑·T Çyê«*. yê{Ïì ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·÷*. ñ<ä´eT+
$»j·Te+‘·eTsTT‘˚ Ä Vü≤≈£îÿ #·≥º+ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥T+~. n+fÒ n~
e´edæú‘·eTe⁄‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT Ä #·≥º+ düeTÁ>∑s¡÷|ü+ rdüT≈£îH˚≥≥Tº #·÷&Ü*. <ëìì
neT\T #˚j·T&ÜìøÏ düs¡sTTq j·T+Á‘ê+>∑+ ñ+&˚≥≥Tº #·÷&Ü*. #·≥º+˝Àq÷
j·T+Á‘ê+>∑+˝Àq÷ ˝§düT>∑T\T ˝Ò≈£î+&Ü #·÷&Ü*. Ä ‘·s¡Tyê‘· Ä #·≥º+ neT\j˚T´≥Tº
#·÷&Ü*, <ëìì neT\T #˚ùd j·T+Á‘ê+>∑+ düÁø£eT+>± |üì #˚ùd≥≥Tº #·÷&Ü*.
Çe˙ï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ düe÷q ÁbÕeTTK´+ >∑\ ø£s¡Ôyê´˝Ò. ªb˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î
eT<䛑·T Çe«&É+µ nH˚<˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôyê´\≈£î ÁbÕe÷DÏø£+ ø±<äT. M≥ìï{Ïø°
Á|üC≤+<√fi¯q ˇø£ kÕ<Ûäq+ ø±>∑\<äT. ø±˙ n<=ø£ÿfÒ kÕ<Ûäq+ ø±<äT. Á|üC≤+<√fi¯q
$wüj·T+˝À ≈£L&É ªÄ+<√fi¯q #˚j·T+&çµ nì Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+ e÷Á‘·y˚T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ ø±<äT.
4. n<˚ ÁbÕe÷DÏø£+ nqTø√e&ÜìøÏ yÓqTø£ ñqï ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ëìï #·]Ã+#ê*. m+.m˝Ÿ
bÕغ\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ qT+&ç bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+˝ÀøÏ e∫à ne´ø£Ô+>± <ëìì
XÊdædüTÔqï n_ÛÁbÕj·÷\˝À Ç<=ø£{Ï. Ç≥Te+{Ï n_ÛÁbÕj·÷\ìï{Ï˙ yÓ*øÏrdæ n$
m+‘·es¡≈£î dü‘·´yÓ÷, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q≈£î m+‘·es¡≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&É‘êjÓ÷
|ü]o*+#ê*.
Ä n_ÛÁbÕj·÷ìï ≈£î¢|üÔ+>± á $<Ûä+>± $e]+#·e#·TÃ. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À ñqï<ä+‘ê
(b˛sê{≤\T ‘·|üŒ) Nø£fÒ. b˛sê{≤\ <ë«sê Bìì ≈£L*à q÷‘·q e´edüúqT
ì]à+#·T≈£îqï|ü⁄Œ&˚ yÓ\T>∑T edüTÔ+~. n+<äTe\¢ b˛sê&˚ Vü≤πøÿ Á|ü<ÛëqyÓTÆq Vü≤≈£îÿ..
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
48 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e´edüúqT ≈£L\<√j·T&É+ ø√dü+ Vü≤≈£îÿ\qT yê&ÉTø√yê*. n<˚ yê{Ï ì»yÓTÆq ÁbÕeTTK´+.
Vü≤≈£îÿ\≈£î y˚πs @ ÁbÕeTTK´yÓTÆHê ñ+<äqTø√e&É+ ÁuÛÑeT, uÛ≤eC≤\+. eT]
ì‘·´J$‘êedüsê\ ø√dü+ b˛sê{≤\T »s¡>∑&É+ ˝Ò<ë, yê{Ï <ë«sê dü+düÿs¡D\T sêe&É+
˝Ò<ë n+fÒ Ä dü+düÿs¡D\÷ Ä #·{≤º\÷ ≈£L&É Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À neT\T ø±e˙, yê{Ï
ø√dü+ ≈£L&É eT∞¢ b˛sê{≤\T #˚j·Te\dæ+<˚q˙, n+<äTe\¢ @ s¡ø£+>± #·÷dæHê e´edüúqT
e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ b˛sê&˚ Vü≤πøÿ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ ÁbÕe÷DÏø£+ n˙ n+{≤s¡T.
Ç|ü⁄Œ&ÉTqï<ä+‘ê Nø£fÒqì ø=+#Ó+ ùd|ü⁄ ˇ|ü⁄Œ≈£î+<ë+. á e´edüú˝À Hê´j·T+ ndü˝Ò
˝Ò<ä˙ Vü≤≈£îÿ\qT ø£*Œ+#˚ #·{≤º\÷ dü+düÿs¡D\÷ ã÷≥ø£+ n˙ e´edüúqT e÷πsÃ
b˛sê≥y˚T X¯s¡D´+ n˙ ø=+#Ó+ ùd|ü⁄ nqT≈£î+<ë+. n|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ @+
#˚j·÷*? b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫à |üì#˚j·÷*. n+fÒ @+ #˚j·÷*? MT≈£î
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ ñ+~ nì Á|ü»\≈£î #ÓbıŒ#·TÃ. bÕ\≈£î\T b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT mìï s¡÷bÕ\˝À
nDÏ∫y˚düTÔHêïs√ Á|ü»\≈£î #ÓbıŒ#·TÃ. n+‘·ø£+fÒ @yÓTÆHê #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+<ë? á
e÷Á‘êìø£sTT‘˚ ˇø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î? Á|ü»\≈£î b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ ñ+<äì
b˛sê{≤\T ìs¡«Væ≤+#˚ ñ<ä´e÷˝Ò #Ó|üŒ>∑\e⁄. n~ mìï s¡ø±\ nD∫y˚‘·≈£î >∑T]
ne⁄‘·Tqï<√ ≈£L&É #Ó|üŒ>∑\e⁄. ìC≤ìøÏ Ä dü+>∑‹ Á|ü»\πø ‘Ó\TdüT. <ëì ø√dü+ ˇø£
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m+<äT≈£î?
b˛ sê&˚ Vü≤πøÿ Á|ü<Ûëq+ nqT≈£îHêï, ªMT≈£î b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ ñ+~, b˛sê&É+&çµ nì
Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+‘√ dü]ô|≥Tºø√≈£î+&É, Ä b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&˚ Á|üj·T‘·ïy˚TeTsTTHê
ì]›wüº+>± #˚j·T>∑*–‘˚H˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ kÕs¡úø£‘· ñ+≥T+~. nsTT‘˚ ªb˛sê&˚
Vü≤≈£îÿµ nH˚~ e÷≥ es¡dü≈£î e÷Á‘·y˚T ˇø£ Vü≤≈£îÿ. ìC≤ìøÏ n~ nH˚ø£ Vü≤≈£îÿ\ ø£\sTTø£.
dü+|òü÷\T ô|≥Tº≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ, düe÷y˚XÊ\T »s¡T|ü⁄≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ, }πs–+|ü⁄ rùd Vü≤≈£îÿ,
mìïø£\˝À b˛{° #˚ùd Vü≤≈£îÿ, Á|ü<äs¡Ùq ìs¡«Væ≤+#˚ Vü≤≈£îÿ, Á|ü#·Ts¡D Vü≤≈£îÿ, n_ÛÁbÕj·T
ùd«#·Ã¤, yêø˘ kÕ«‘·+Á‘·´+, b˛©düT Væ≤+dü qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+#˚ Vü≤≈£îÿ, Á|ü‘ê´e÷ïj·T
kÕe÷õø£ Ä]úø£ e´edüú\ ø√dü+, Jeq $<ÛëHê\ ø√dü+ ø£èwæ #˚ùd sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤,
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq H˚s¡$#ês¡D ˝Ò≈£î+&É me]˙ •øÏå+#·&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äH˚ Vü≤≈£îÿ, yÓTT<ä\sTTq
Vü≤≈£îÿ˝…H√ï ø£*ùdÔH˚ ªb˛sê&˚ Vü≤≈£îÿµ ne⁄‘·T+~.
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&É+ n+fÒ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ˝À n+‘·sꓤ>∑yÓTÆq ô|’
Vü≤≈£îÿ\ìï{Ï˙ ø±bÕ&É&ÜìøÏ ì]›wüº+>± ø£èwæ #˚j·T&É+. Ä ø£èwæì >∑T]+∫ @ ø=+#Ó+
Ä˝À∫+∫Hê Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À ªn+‘ê X¯Sq´+µ nH˚ yÓ’K] |üìøÏ sê<äì ns¡ú+
ne⁄‘·T+~. Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú˝À Ä Vü≤≈£îÿ\≈£î m+‘√ ø=+‘· kÕúq+ ø£*Œ+#˚
#·{≤º\T #ê˝≤H˚ ñHêïsTT. yê{Ïì ns¡úe+‘·yÓTÆq #·{≤º\T>± >∑T]Ô+#ê* (yê{Ï˝Àì
˝ÀbÕ\qT $düà]+#ê\ì ø±<äT). yê{Ï yÓqTø£ ˇø£ b˛sê≥ #·]Á‘· ñ+<äì >∑T]Ô+#ê*.
düe÷»+ #˚‘· yê{Ïì Hê>∑]ø£‘ê $\Te\T>± >∑T]Ô+|üCÒj·÷*. ªe´edüúqT e÷πsÃ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 49
b˛sê{≤\≈£î Ç$ nedüs¡+ ø±ã{Ϻ M{Ïì ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+µ nì #Óù|Ô ñ|üjÓ÷>∑+ ˝Ò<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ b˛sê≥ø±s¡T\‘√ e÷Á‘·y˚T dü+uÛ≤wæùdÔ Á|üjÓ÷»q+ m≈£îÿe
ñ+&É<äT. b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î ñ+<äì <ÛÓ’s¡´+ #Ó|æŒ ñ‘˚Ô»+ Çe«&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´y˚T. ø±˙ n+‘·ø£+fÒ eTTK´yÓTÆq ø£s¡Ôe´+ Ä b˛sê{≤\≈£î nedüs¡yÓTÆq
neø±XÊ\qT e´edüú˝À düJe+>± ñ+#·&É+. yê{ÏøÏ dü+ã+~Û+∫q $\Te\qT
düe÷»+˝À ô|+bı+~+#·&É+. <ëì ø√dü+ b˛sê≥ø±s¡T\‘√ ø±ø£ Ç‘·s¡T\‘√ Á|ü<Ûëq+>±
dü+uÛ≤wæ+#ê*. Ç|üŒ{Ïπø düe÷»+ kÕ~Û+#·T≈£îqï Hê>∑]ø£‘·q÷ Á|üC≤kÕ«eT´ Á|ü>∑‹˙
n_Ûe÷ì+#˚ yêfi¯¢‘√ dü+uÛ≤wæ+#ê*. Ä n_Ûe÷Hêìï düe÷»+˝À ô|+#ê*. n_Ûe÷ì+#˚
yêfi¯¢ dü+K´q÷ ô|+#ê*. ªá Vü≤≈£îÿ\÷ $\Te\÷ eTq Hê>∑]ø£‘·˝À uÛ≤>∑+ ø£qTø£ M{Ïì
ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+µ nì #ÓbÕŒ*. (eTT+<äT ‘êqT qe÷à*). yê{Ïì neT\T |ü]#˚ ø£s¡Ôe´+
ñqï j·T+Á‘ê+>±\ #˚‘· |üì #˚sTT+#ê*. <ëì ø√dü+ Hê´j·Te´edüú ˝À|ü\ ≈£L&É ø£èwæ
#˚j·÷*. n~Ûø±s¡ j·T+Á‘ê+>∑+ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|fÒº Ä+<√fi¯q #˚|ü{≤º*. á ø£èwæøÏ
ø±e\dæ+~ ªá e´edüú e÷]‘˚ ‘·|üŒ Hê´j·T+ »s¡>∑<äTµ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø±<äT.
ª#ê]Á‘·ø£+>± dü+Áø£$T+∫q Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\q÷ e´edüú\q÷ |ü‘·q+ ø±ìe«&ÜìøÏ
M\T ˝Ò<äTµ nH˚ n_ÛÁbÕj·T+.
á ¬s+&ÉT n_ÛÁbÕj·÷\÷ |üs¡düŒs¡ $s¡T<ä∆yÓTÆq$ ø±ø£b˛e#·TÃ. ø±˙ <˚ì MT<ä <äèwæº
ô|&É‘êeTH˚~ eTq Ä#·s¡DqT #ê˝≤ Á|üuÛ≤$‘·+ #˚düTÔ+~. yÓTT<ä{Ï<ëì MT<ä ø±ø£
¬s+&Ée<ëì MT<ä <äèwæº ô|{Ϻ <ëìì ì\u…≥º&ÜìøÏ @ y˚Ts¡≈£î ø£èwæ #˚kÕÔyÓ÷ Ä y˚Ts¡≈£î
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ì»+>± ø±bÕ&É>∑\T>∑T‘ê+. b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&É&Éy˚T ‘·q ø£s¡Ôe´+
nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ uÛ≤$+∫Hê n~ e÷{≤¢&Ée\dæ+~ Á|ü<Ûëq+>± b˛sê{≤\
ÄeX¯´ø£‘· >∑T]+∫ ø±<äT. n~ Á|ü#ês¡+ #˚j·Te\dæ+~ b˛sê≥+ ‘·|üŒ >∑‘·´+‘·s¡+ ˝Ò<äì
ø±<äT. ùd«#êä kÕ«‘·+Á‘ê´\≈£î dü+ã+~Û+∫q #ê]Á‘·ø£+>± dü+Áø£$T+∫q Vü≤≈£îÿ\
>∑T]+∫, $\Te\ >∑T]+∫, yê{ÏøÏ e´edüú˝À kÕúq+ ø£*Œ+#˚ #·{≤º\ >∑T]+∫, Ä #·{≤º\qT
neT\T #˚düTø√e&ÜìøÏ ñ+&Ée\dæq neø±XÊ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü*. n+fÒ n~ <äèwæº
πø+ÁBø£]+#·e\dæ+~ e´edüú |ü≥¢ n$XÊ«kÕìï ô|+bı+~+#·&É+ ô|’q ø±<äT. Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\q÷, $\Te\q÷, yê{ÏøÏ kÕúq+ ø£*Œ+#˚ Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú\q÷
ø±bÕ&ÉTø√yê\H˚ ø£s¡Ôe´+ MT<ä n~ <äèwæº ô|{≤º*. ø±bÕ&ÉTø√e&Éy˚T ø±ø£ yê{Ïì eT]+‘·
$düÔè‘· |üs¡#·Tø√e&É+ <ë«sê b˛sê≥ neø±XÊ\qT eT]+‘· yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&ÜìøÏ n~ ø£èwæ
#˚j·÷*. <ëìøÏ Á|ü#ês¡ Ä+<√fi¯Hê s¡+>±\˝ÀH˚ ø±ø£ Hê´j·Te´edüú˝Àq÷,
#·≥ºdüuÛÑ\˝Àq÷ ≈£L&É ø£èwæ #˚j·÷*. n+fÒ yÓTT≥ºyÓTT<ä≥ Çe˙ï ns¡úe+‘·yÓTÆq
e´edüú˝Òqì (yê{Ï˝À mìï ˝ÀbÕ\THêï) >∑T]Ô+#ê*.
ªb˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&É&É+µ n+fÒ ªÁ|ü»\˝À Vü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+ ô|+bı+~+#·&É+µ nì
e÷Á‘·y˚T #ê˝≤eT+~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\T uÛ≤$düTÔHêïs¡T. n~ bÕøÏåø£yÓTÆq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
50 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ne>±Vü≤q. Á|ü»\˝À Vü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·Hê´ìï ô|+bı+~+#·&Éy˚T ø±<äT, e´edüú˝À
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ô|+bı+~+#˚ ø£èwæ ≈£L&Ü #˚j·÷*. <ëìì ªyê&ÉTø√e&Üìøϵ
#ê˝≤eT+~øÏ nuÛÑ´+‘·s¡+ ˝Ò<äT>±˙, <ëìì ªô|+bı+~+#·&É+µ nH˚dü]øÏ Á|üdüTÔ‘·
sêC≤´+>∑ e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚<=ø£{Ï ñ+<ä˙, <ëìøÏ ns¡ú+, $\Te ñHêïj·T˙,
yê{Ïì ô|+bı+~+#˚ ø£èwæøÏ ≈£L&Ü ns¡ú+ ñ+<ä˙ ˇ|ü⁄Œø√e\dæ edüTÔ+~. Á|üdüTÔ‘·
e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ HêeTe÷Á‘·+ nì uÛ≤$+#˚ <äèø£Œ<∏ëìøÏ Ç~ Çã“+~ø£s¡+>±
‘√#·e#·TÃ. ø±˙ n~ HêeTe÷Á‘·y˚Tq˙, HêeTe÷Á‘·+>±H˚ ñ+≥T+<ä˙ nqT≈£î+fÒ
ªb˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqTµ ø±bÕ&É&ÜìøÏ ì]›wüºyÓTÆq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£èwæ @B kÕ<Ûä´+ ø±<äT. ªMT≈£î
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ ñ+~, b˛sê&É+&çµ nì Á|ü»\≈£î #Ó|üŒ&É+ e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~.
>∑ ‘·+˝À »]–q b˛sê{≤\ qT+&ç Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\÷ Vü≤≈£îÿ\÷ nH˚ø£+
|ü⁄{≤ºj·Tì n+fÒ Ç|ü⁄Œ&É+<äs¡÷ ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥THêïs¡T. <ëì‘√ me]ø° ù|N ˝Ò<äT. Ä
Vü≤≈£îÿ\≈£L $\Te\≈£L Á|ü»\ #Ó’‘·q´+˝À kÕúq+ ñ+<ä˙ <ëìì ô|+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ
#˚j·÷\˙ n+fÒ ≈£L&É dü+‘√wü+>± ˇ|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T. ø±˙ Á|ü»\ #Ó’‘·q´+˝ÀH˚ ø±ø£ Á|üdüTÔ‘·
sêC≤´+>∑ e´edüú˝À ≈£L&É yê{ÏøÏ ì»yÓTÆq (n+fÒ ã÷≥ø£+ ø±ì) kÕúq+ ñ+<ä˙ <ëìì
ô|+bı+~+#ê\˙ nH˚dü]øÏ Çã“+~ e#˚ÃdüTÔ+~. m+‘· kÕúq+ ñ+~, n~ @ y˚Ts¡≈£î
neT\e⁄‘·T+~ nì #·]Ã+#·Tø√e#·TÃ. eTq+ ø£èwæ #˚ùd ø=B› yê{Ïì ô|+#·e#·TÃ. ø±˙
ªHêeTe÷Á‘·+µ, ªã÷≥ø£+µ, ªX¯Sq´+µ nì nqTø√e&É+ yêdüÔ$ø£+ ø±<äT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ø£s¡Ôyê´ìøÏ m+‘·e÷Á‘·+ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡eT÷ ø±<äT.
kÕsê+X¯+˝À ` á e´edüú˝À eT+∫, Hê´j·T+, Á|üC≤kÕ«eT´+ X¯Sq´+ nH˚
n_ÛÁbÕj·T+‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ Ç+ø£ b˛sê≥y˚T X¯s¡D´+ nì ìs¡ísTT+#·T≈£îHêï b˛sê&˚
Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&˚ ns¡úe+‘·yÓTÆq ø±s¡´Áø£eT+ #˚|ü{≤º\+fÒ á e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+,
Hê´j·T+ X¯Sq´+ nqï n_ÛÁbÕj·T+ ˇø£ Ä≥+ø£+ nì >∑T]Ô+#·ø£ ‘·|üŒ<äT. ˝Òø£b˛‘˚
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&˚ ì]›wüºyÓTÆq ø£èwæ @B kÕ<Ûä´+ ø±<äT. ªb˛sê&É+&ç, b˛sê&ç‘˚
b˛j˚T<˚MT ˝Ò<äTµ nì Á|ü»\qT ñ<√“~Û+#·&É+ e÷Á‘·y˚T kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~. n<=ø£
ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq ø£s¡Ôe´y˚T ø±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìø£<˚ eTTK´ ø£s¡Ôe´+ ø±<äT. Ä
ø£s¡Ôyê´ìï ìs¡«]Ô+#·&Üìπø nsTT‘˚ ˇø£ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nedüs¡+ ˝Ò<äT. n~
ø±ø£b˛‘˚ $T–*+~ @$T≥+fÒ ªÁ|üC≤kÕ«e÷´ìï ø±+øÏå+#˚ yêfi¯¢+<äs¡÷ á e´edüúqT
≈£L\<√ùd ø£èwæ˝À uÛ≤>∑+ ø±ø£ ‘·|üŒ<äTµ nH˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï Á|ü#ês¡+ #˚ùd sê»ø°j·T
ø£s¡Ôe´+. #ê˝≤eT+~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\ n_ÛÁbÕj·T+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT
ø£s¡Ôe´+ Ç<˚qqT≈£î+{≤qT (ô|’øÏ ˇ|ü⁄Œø√ø£b˛sTTHê). ªá e´edüú |üP]Ô>± ≈£î[¢b˛sTT+~µ
nH˚ n$XÊ«dü Á|üø£≥q‘√ yÓTT<ä\j˚T´ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ á sê»ø°j·T ø£s¡Ôe´y˚T
‘·|üŒ ì]›wüºyÓTÆq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôe´y˚TMT e⁄+&É<äT. n<˚ ø±yê\qT≈£î+fÒ Ä $wüj·T+
Á|üø£{Ï+#·T≈£î+fÒ eT+∫~. <ëìøÏ Vü≤≈£îÿ\ |ü]uÛ≤wü nqedüs¡+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 51
5. b˛sê{≤\ô|’q, b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿô|’q e÷Á‘·y˚T <äèwæº ô|fÒº yÓ’K] bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT
ø£s¡Ôyê´\qT m+‘·>± ≈£î~+∫ y˚düTÔ+<√ Ç+ø=+#Ó+ $es¡+>± #·÷<ë›+.
m |ü⁄Œ&ÉsTTHê |”&ç‘· Á|ü»\˝À ø=~›XÊ‘·+ e÷Á‘·y˚T b˛sê{≤\˝À ìeT>∑ïeTsTT
e⁄+{≤s¡T. yÓTC≤]{° Á|ü»\T e÷eT÷\T>± Áã‘·T≈£î‘·÷ Vü≤≈£îÿ\q÷, Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T˙
nqTuÛÑ$düTÔ+{≤s¡T. ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\ ø√düeTsTT‘˚ me¬s’Hê b˛sê≥+ #˚j·Tø£ ‘·|üŒ<äT.
dü+düÿs¡D\ <ë«sê ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\T sêyê\Hêï, dü+düÿs¡D\ ø√dü+ Á|üuÛÑT‘·«+ô|’q,
sê»ø°j·TbÕغ\ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|fÒº Ä+<√fi¯q\÷ ñ<ä´e÷\÷ nedüs¡+. n&É>∑≈£î+&É,
Ä+<√fi¯q #˚j·T≈£î+&É ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\T sêe⁄.
ø±˙ >∑‘·eT+‘ê Nø£{Ï ø±<äT. >∑‘·+˝À nH˚ø£ b˛sê{≤\÷ ñ<ä´e÷\÷ »]>±sTT.
yê{ÏqT+&ç Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\÷, ìj·Te÷\÷, Vü≤≈£îÿ\÷ |ü⁄{≤ºsTT. ñ<ä´eTø±s¡T\T
Á|ü‘·´ø£å+>± ø√s¡T≈£îqï Vü≤≈£îÿ˝Ò ø±ø£ ñ<ä´e÷\ qT+&ç |ü⁄{Ϻq $\Te\ Áb˛<ä“\+‘√
#·≥ºdüuÛÑ\T #˚|ü{Ϻq dü+düÿs¡D\ e\¢ ≈£L&É ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\÷, Á|üCÀ|üjÓ÷>∑yÓTÆq XÊdüHê\÷
e#êÃsTT.
M {Ïì ì‘·´ J$‘·+˝À nqTuÛÑ$+#˚ Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î+~. ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ b˛sê&˚
Vü≤≈£îÿ m+‘· eTTK´yÓ÷, Ç|üŒ{Ïπø kÕ~Û+#·Tø=ì sêC≤´+>∑ e´edüú˝À uÛ≤>∑+ nsTTq
$\Te\qT ì‘·´ J$‘·+˝À ìsê≥+ø£+>± nqTuÛÑ$+#˚ Vü≤≈£îÿ ≈£L&É n+‘˚ eTTK´+.
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿπø ÁbÕ<Ûëq´+ Ç#˚à bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á ¬s+&Ée Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ @+
#Ó|üŒ>∑\<äT? @+ #˚j·T>∑\<äT? sêC≤´+>∑ e´edüú Á|ü»\ ì‘·´ J$‘·+˝À ø£*Œ+#·e\dæq
Vü≤≈£îÿ\qT ≈£L&É b˛sê&ç neT\T #˚sTT+#·Tø=eTàì Á|ü»\≈£î ñ<√“~Û+#·>∑\<äT.
‘·|üŒìdüs¡sTT‘˚ Á|ü»\T b˛sê≥+ #˚j·Te\dæ+<˚. ø±˙ Ä dü\Vü‰≈£î (˝Òø£ Ä Áb˛‘ê‡Vü‰ìøÏ)
|ü]$T‘·eTj˚T´ yÓ’K] bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·–q<˚Hê? neT\T ø±≈£î+&É ñqï ˇø=ÿø£ÿ
Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ Ä+<√fi¯q #˚j·TeTì Á|ü»\qT Áb˛‘·‡Væ≤+#·&É+, Ä Ä+<√fi¯q\≈£î eT<䛑·T
Çe«&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ìs¡«]Ô+#·>∑\ ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï e÷Á‘·y˚T. yÓTT‘·Ô+>±
sêC≤´+>∑ e´edüú˝À »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#˚ ø£èwæ (<ëìøÏ ≈£L&É Ä+<√fi¯q\T nedüs¡+
ø±y=#·TÃ) #˚|ü&ç‘˚, n~ ô|]–q y˚Ts¡≈£î Á|ü»\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\qT ì‘·´J$‘·+˝À
ìsê≥+ø£+>± bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T. Ç<=ø£ eTTK´yÓTÆq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+.
sê C≤´+>∑ e´edüú˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´+ (n+<äT˝À mìï ˝ÀbÕ\T ñqï|üŒ{Ïø°)
eTÚ*ø£+>± ns¡úe+‘·eTsTTq<˚q˙ n~ #ê]Á‘·ø£ Á|ü>∑‹ |òü*‘·eT˙ ns¡ú+ #˚düTø=ì Ä
Á|üC≤kÕ«eT´+ Á|ü»\≈£î ì‘·´J$‘·+˝À n+<˚≥≥T¢ #·÷&É&ÜìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ
#˚j·÷*. n+fÒ bÕ\q≈£î e⁄+&˚ »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#ê*. n+<äTø√dü+ ø√s¡Tº\ <ë«sê
ø£èwæ #˚j·Te#·TÃ. Ä+<√fi¯q\ <ë«sêq÷, |üÁ‹ø£\ <ë«sêq÷, Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+ <ë«sêq÷
ˇ‹Ô&ç ô|≥ºe#·TÃ. »yêãT<ëØ‘·q+ @ y˚Ts¡≈£î e⁄+≥T+<√ Ä y˚Ts¡≈£î >∑‘·+˝À
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
52 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sêC≤´+>∑ e´edüú˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´+ (n+<äT˝À mìï ˝ÀbÕ\T
ñqï|üŒ{Ïø°) eTÚ*ø£+>± ns¡úe+‘·eTsTTq<˚q˙ n~ #ê]Á‘·ø£ Á|ü>∑‹
|òü*‘·eT˙ ns¡ú+ #˚düTø=ì Ä Á|üC≤kÕ«eT´+ Á|ü»\≈£î ì‘·´J$‘·+˝À
n+<˚≥≥T¢ #·÷&É&ÜìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚j·÷*. n+fÒ
bÕ\q≈£î e⁄+&˚ »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#ê*.
kÕ~Û+#·T≈£îqï Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\÷ $\Te\÷ ì‘·´ J$‘·+˝À Á|ü»\≈£î n+<äT‘êsTT.
Á|ü»\T ì‘·´J$‘·+˝À yê{Ïì nqTuÛÑ$+#·>∑\T>∑T‘ês¡T. n+<äe\dæ e⁄+&û n+<äì
Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ Ä+<√fi¯q #˚ùd Vü≤≈£îÿ, ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ b˛sê≥+ #˚ùd Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î
e⁄+<äì #Ó|üŒ&É+, Á|ü»\≈£î Ä #Ó’‘·q´+ ø£*–+#·&É+, Ä b˛sê{≤\≈£L Ä+<√fi¯q\≈£L
nedüs¡yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ neø±XÊ\q÷, Vü≤≈£îÿ\q÷ ø±bÕ&É&É+ m+‘· eTTK´yÓTÆq
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôe´yÓ÷, s√EyêØ J$‘·+˝À sêC≤´+>∑ e´edüú≈£î (Hê´j·T e´edüú≈£L,
|ü]bÕ\Hê j·T+Á‘ê+>±ìø°, #·≥ºdüuÛÑ\≈£L) e⁄+&Ée\dæq »yêãT<ëØ‘·Hêìï ø±bÕ&É&É+,
ô|+bı+~+#·&É+ ≈£L&É n+‘˚ eTTK´yÓTÆq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôe´+. á »yêãT<ëØ‘·HêìøÏ
^≥TsêsTT kÕe÷õø£ Á|ü>∑‹˝À uÛ≤>∑+>± Ç|üŒ{Ï<ëø± kÕ~Û+∫q Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T,
e´edüú\T. á »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ e⁄<ä´eT+ ø√s¡Tº πødüT\
qT+&ç Á|ü#ês¡ Ä+<√fi¯Hê ø±s¡´Áø£e÷\ <ëø± mìï kÕ<ÛäHê\T M\sTT‘˚ nìï{Ïì
s¡÷bı+~+#·Tø√yê*.
m |ü⁄Œ&ÉsTTHê |”&ç‘· Á|ü»\˝À ˇø£ yÓTÆHê]{° e÷Á‘·y˚T b˛sê{≤\˝À e⁄+{≤s¡T.
b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿπø ÁbÕ<Ûëq´+ Ç#˚à bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ yê]øÏ e÷Á‘·y˚T düVü‰j·T+
#˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~. $T–*q yêfi¯¢≈£î (n+fÒ yÓTC≤]{° |”&ç‘· Á|ü»\≈£î) ªMTs¡T ≈£L&É
b˛sê{≤\T #˚j·T+&çµ nì e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒ>∑\T>∑T‘·T+~. sêC≤´+>∑ e´edüú˝À
»yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ $düÔè‘· kÕúsTT˝À ˇø£ kÕ<Ûës¡D ø£èwæ, ø±s¡´Áø£eT+
#˚|üfÒº≥ºsTT‘˚H˚ á yÓTC≤]{° Á|üC≤˙ø±ìøÏ ì‘·´ J$‘·+˝À Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú
|ü]~Û˝À n+<äe\dæq |òü*‘ê\T n+~+#·&ÜìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘√&ÉŒ&É>∑\T>∑T‘·T+~. ˝Òø£b˛‘˚ á Á|ü»\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ø£ì|æ+#·≈£î+&ÜH˚
b˛j˚T Á|üe÷<ä+ e⁄+~. Ä ø£èwæ ªeè<Ûëµ nì, á e´edüú˝À e⁄qï Á|üC≤kÕ«e÷´ìï
ªyê&ÉT≈£î+fÒ yê&ÉTø√e#·Tõ ø±˙ n+<äT˝À ì»+>± @<√ e⁄+<äì qeTàø±\T ô|≥Tºø√e<ä›ì
nqTø√e&É+ #ê]Á‘·ø£ $»j·÷\qT #˚CÒ‘·T˝≤ e<äT\Tø√e&É+ ne⁄‘·T+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôyê´ìï dü>±ìøÏ ≈£î~+∫y˚j·T&É+ ne⁄‘·T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 53
 e÷]ÿ‡dtº`˝…ììdtº bÕغ\ ñ<ä´e÷\ qT+&ç Áù|s¡D bı+~q bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ
Ç~ Çã“+~ø£s¡+>± ‘√#·e#·TÃ. b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ m+‘· e÷{≤¢&çHê Çã“+~ ˝Ò<äT.
sêC≤´+>∑ e´edüú Á|ü»\ |ü≥¢ »yêãT<ëØ‘·q+ ø£*– e⁄+&Ü\ì #Óù|Ô Çã“+~ ˝Ò<äT. n~
Á|ü»\ #Ó’‘·Hê´˙ï, bÕ\≈£î\ |ü≥¢ $eTs¡ÙHê <äèø£Œ<∏ëìï ô|+#·T‘·T+~ ø±ã{Ϻ eT+∫<˚.
Á|üdüTÔ‘· bÕ\Hê e´edüú˝À »yêãT<ëØ‘·q+ ˝À|æ+∫+<äì m+‘· $eT]Ù+∫Hê ≈£L&Ü
Çã“+~ ˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ m+‘· m≈£îÿe>± $eT]ÙùdÔ n+‘·>± Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑+|ü≥¢
Á|ü»\˝À $XÊ«dü+ b˛‘·T+~ ø±ã{Ϻ n~ eT+∫ |üH˚qì uÛ≤$kÕÔs¡T. ø±˙ e´edüú˝À
»yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·÷\ì nq>±H˚ ªÁuÛÑeT\≈£î ˝Àqe⁄‘·THêï+µ
n˙, Á|ü»\˝À e´edüú |ü≥¢ ÁuÛÑeT\T ô|+#·T‘·THêï+ n˙ Ä+<√fi¯q #Ó+<äT‘ês¡T. Á|üdüTÔ‘·
sêC≤´+>∑ e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+, »yêãT<ëØ‘·q+, ñqï<ëìø£+f… m≈£îÿe e⁄Hêïj·Tì
qeTà&É+ ÁuÛÑy˚T ne⁄‘·T+~. n+‘ê Bì˝ÀH˚ e⁄+~ ø±ã{Ϻ Ç+ø£ e÷¬sŒ+<äT≈£î n+fÒ n~
uÛ≤eC≤\+ ne⁄‘·T+~. ø±˙ Á|üC≤kÕ«eT´+, »yêãT<ëØ‘·q+ ñHêïj·TqTø√e&Éy˚T ÁuÛÑeT
ø±<äT. yê{Ïì ô|+#·>∑\eTqTø√e&É+ ÁuÛÑeT ø±<äT. yê{Ïì @ y˚Ts¡≈£î ô|+bı+~+#·>∑*–‘˚
Ä y˚Ts¡≈£î Á|ü»\T ì‘·´J$‘·+˝À Vü≤≈£îÿ\T nqTuÛÑ$+#· >∑\T>∑T‘ês¡qTø√e&É+ ÁuÛÑeT
ø±<äT. Ç<ä+‘ê ÁuÛÑeT nqTø√e&É+ >∑&É∫q b˛sê{≤\ #·]Á‘·qT, yê{Ï |òü*‘·+>± »]–q
dü+düÿs¡D\ #·]Á‘·q÷ ‹s¡düÿ]+#·&É+ ne⁄‘·T+~. ô|+bı+~+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·T&É+
n+fÒ Á|üC≤kÕ«eT´+ m|üŒ{Ïø° Á|üdüTÔ‘· s¡÷|ü+˝ÀH˚ e⁄+&çb˛‘·T+<äì uÛ≤$+#·&É+ ø±<äT. Ä
ø£èwæ #˚ùd Áø£eT+˝ÀH˚ ø=‘·Ô s¡÷bÕ\T ≈£L&É eTq <äèwæºøÏ sêe#·TÃ.
ªe´ edüú eTÚ*ø£+>± e÷]‘˚H˚ ‘·|üŒ Hê´j·T+ »s¡>∑<äTµ nì qy˚Tà ñ<ä´eTø±s¡T\≈£î
á $wüj·T+˝À ˇø£ dü+~>∑∆+ e⁄+≥T+~. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ @ y˚Ts¡≈£î
e⁄+fÒ Ä y˚Ts¡≈£î yêfi¯¢ b˛sê{≤\T düT>∑eT+ ne⁄‘êsTT. nsTT‘˚ Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À
Á|üC≤kÕ«eT´+ @ y˚Ts¡≈£î e⁄+fÒ Ä y˚Ts¡≈£î yêfi¯¢ b˛sê{≤\T Äø£s¡¸DqT ø√˝ÀŒ‘êsTT.
n+<äTπø yêfi¯ó¢ ‘·eT b˛sê{≤\ nedüs¡+ ø√dü+ Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ø√s¡T≈£î+≥÷H˚, á
e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ kÕ<Ûä´+ nH˚ ªÁuÛÑeTµ Á|ü»\˝À ø£\>∑≈£î+&É C≤Á>∑‘·Ô|ü&Ü\ì
qeTTà‘·T+{≤s¡T. á dü+~>∑∆dæú‹ qT+&ç yêfi¯ó¢ ãj·T≥|ü&É>∑\s√ ˝Ò<√ ø±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ <ëìøÏ ã* ø±e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú˝À
»yêãT<ëØ‘·Hê˙ï ‘·<ë«sê Á|üC≤kÕ«e÷´˙ï ô|+bı+~+#˚ ø£èwæ m+‘·es¡≈£î dü|òü\+
ø±>∑\<äH˚ $wüj·T+˝À eTT+<˚ –]^düTø=ì ≈£Ls√Ãqedüs¡+ ˝Ò<äT. ª@<√ kÕ~Û+#˚kÕÔeTì
ÁuÛÑeT\T ô|≥Tºø√e<äT›µ nì eTq*ï eTq+ eTT+<˚ ôV≤#·Ã]+#·Tø√qedüs¡+ ˝Ò<äT. m+‘·
kÕ<Ûä´eTsTT‘˚ n+‘· #˚j·÷*. m+‘· kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<äH˚~ |ü]dæú‘·T\ MT<äH˚ ø±ø£ eTq+
#˚ùd ø£èwæ MT<ä ≈£L&É Ä<Ûës¡|ü&ç e⁄+≥T+~. Ä ø£èwæ m+‘· #˚ùdÔ n+‘· y˚Ts¡≈£î ª|ü]dæú‘·T\Tµ
≈£L&É e÷s¡‘êsTT. sêC≤´+>∑ e´edüú Á|ü»\≈£î Çe«>∑\ Hê´j·T+ yêfi¯¢≈£î ì‘·´J$‘·+˝À
n+<äT‘·T+~. Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú Çe«˝Òì Hê´j·÷ìï ø=‘·Ô sêC≤´+>∑ e´edüúqT
HÓ\ø=\Œ&É+ <ë«sê kÕ~Û+#·Tø√e&ÜìøÏ nedüs¡eTsTTq sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤qT ø±bÕ&É&É+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
54 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø√dü+ ≈£L&É ø£èwæ #˚j·÷*. Ç+<äT˝À yÓTT<ä{Ï ø£èwæe\¢ ªÁuÛÑeT\Tµ ô|]– ¬s+&Ée ø£èwæøÏ
Ä≥+ø£+ ø£\T>∑T‘·T+<˚yÓ÷qì uÛÑj·T|ü&Ée\dæq |üì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˝Ò<äT. @
<äX¯˝ÀqsTTHê »]–q <ëìø£+fÒ m≈£îÿe »]–+<äì q$Tà‘˚ e÷Á‘·y˚T ÁuÛÑeT ne⁄‘·T+~.
n+‘˚ ‘·|üŒ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑+ |ü]~Û˝À Á|üC≤kÕ«eT´y˚T ÁuÛÑeT ø±<äT. »yêãT<ëØ‘·qy˚T
ÁuÛÑeT ø±<äT. n{≤¢ nqTø√e&É+ yêdüÔeeT÷ ø±<äT, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏äeT÷ ø±<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæe\¢ Á|üdüTÔ‘· Á|üC≤kÕ«eT´+˝À Á|ü»\≈£î $XÊ«dü+ ô|]– ªe÷≈£î
$|ü¢e+ e<äT›µ nì nqT≈£î+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ u≤<Ûä|ü&Ée\dæq |üì ˝Ò<äT. Ä
$XÊ«düy˚T ô|]– ø±yê\qT≈£îHêï Çã“+~ ˝Ò<äT.
6. Á|üdüTÔ‘· bÕ\Hê e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«e÷´˙ï, »yêãT<ëØ‘·Hê˙ï ô|+bı+~+#˚ ø£èùw
‘·|üŒ <ëì |ü]$T‘·T\q÷ ˝ÀbÕ\q÷ Á|ü»\≈£î m‹Ô#·÷ù| ø£èwæ nedüs¡+ ˝Ò<ë nì
n&É>∑e#·TÃ. n~ ‘·|üŒìdü]>± nedüs¡y˚T. ô|+bı+~+#˚ ø£èwæ˝À yÓTT<ä{Ï n+X¯+ Ä
$eTπsÙ.
á $eTs¡Ù˝À ¬s+&ÉT $wüj·÷\T+{≤sTT. ˇø£{Ï, Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑+˝Àì
Á|üC≤kÕ«e÷´ìøÏ dü«uÛ≤eØ‘ê´H˚ e⁄+&˚ |ü]$T‘·T\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ&É+. ¬s+&ÉT Ä#·s¡D˝À Ä
y˚Ts¡≈£î ≈£L&É n~ |üì #˚j·Tø£b˛e&Üìï >∑T]+∫ #Ó|üŒ&É+. á $eTs¡Ù\ \ø£å´+ Á|üdüTÔ‘·
sêC≤´+>∑+ |ü≥¢ Á|ü»\˝À qeTàø±ìï b˛>=≥º&É+ ø±<äT. Ä |üì #˚j·Te\dæq nedüs¡+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˝Ò<äT. $eTs¡Ù \ø£å´+ á e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ @ y˚Ts¡≈£î
e⁄+<√ #Ó|üŒ&É+, <ëìì neT\T #˚sTT+#·T≈£îH˚ $<ÛëHê\ >∑T]+∫ #Ó|üŒ&É+, á
¬s+&ç+{Ï˝Àq÷ e⁄qï ˝ÀbÕ\qT $e]+#·&É+ <ë«sê Çø£eTT+<äT kÕ~Û+#·Tø√e\dæq
Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑T]+∫ #Ó|üŒ&É+. Ä kÕ~Û+#·Tø√e&É+ nH˚~ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüúqT
dü+düÿ]+#·Tø√e&É+ <ë«sê »s¡>∑e#·TÃ, Á|ü‘ê´e÷ïj·T e´edüúqT HÓ\ø=\Œ&É+ <ë«sê
»s¡>∑e#·TÃ.
sêC≤´+>∑ e´edüú˝À e⁄+&ç neT\T˝À n+<ä≈£î+&Üb˛‘·Tqï Vü≤≈£îÿ\ neT\T ø√s¡Tº\
<ë«sê, Ä+<√fi¯q\ <ë«sê, Á|ü#ês¡+ <ë«sê, bÕ\Hê e´edüúô|’q ˇ‹Ô&ç ô|fÒº $$<Ûä #·s¡´\
<ë«sê kÕ<Ûä´+ ø±>∑\<äT. yÓTT‘·Ô+>± »yêãT<ëØ‘·Hêìï ô|+#·&É+ <ë«sê »s¡>∑>∑\<äT.
sêC≤´+>∑ e´edüú˝ÀH˚ ˝Òì Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ <ë«sêq÷, dü+düÿs¡D\
<ë«sêq÷ »s¡>∑e\dæ e⁄+≥T+~. Ä sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>±ìï
ÄyÓ÷~dü÷Ô <ëìì (n~ nqTeT‹+#˚ |ü<ä∆‹˝ÀH˚) düe]+#·&É+ <ë«sê yÓTs¡T>∑T|üs¡#ê\ì
#·÷ùd ñ<ä´e÷\T ø±e#·TÃ. sêC≤´+>∑ e´edüúH˚ eTÚ*ø£+>± ‹s¡>∑sêùd ñ<ä´e÷\T
ø±e#·TÃ. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüúH˚ n+‹eT e´edüú>± uÛ≤$+#·
qedüs¡eT÷ ˝Ò<äT, Bìì düe]+∫ Á|üC≤kÕ«MTø£]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ ÁuÛÑeT n˙ ø={ϺbÕπsj·T
qedüs¡eT÷ ˝Ò<äT. ¬s+&ÉT s¡ø±\ Á|üj·T‘êï\≈£L neø±X¯+ e⁄+&˚≥≥T¢ #·÷&É&É+ ø√dü+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚j·÷*. Ä neø±X¯+ e⁄+&Ü\+fÒ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 55
e´edüú˝À e⁄qï Vü≤≈£îÿ\qT ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*, ‘·èD°ø£]+#·&É+ ø±<äT. dü+düÿs¡D\
ø√düeTsTTHê ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*. Á|ü‘ê´e÷ïj·T+ ø√düyÓTÆHê ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷*. ñqï
Vü≤≈£îÿ\qT >∑{Ϻ>± ì\u…≥º&É+ <ë«sêH˚ ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\q÷, ø=‘·Ô e´edüúq÷ kÕ~Û+#·T≈£îH˚
neø±XÊìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ô|+bı+~+#·>∑\T>∑T‘·T+~. ªÁ|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑
e´edüú˝À ì»yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝Ò<äTµ nH˚ yÓ’K] ne\+_+#˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
á e´edüúqT dü+düÿ]+#·&ÜìøÏ >±˙ e÷s¡Ã&ÜìøÏ >±˙ nedüs¡yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´
neø±XÊìï ø±bÕ&É&ÜìøÏ @MT #˚j·T˝Ò<äT. Ä yÓ’K] yêdüÔ$ø£yÓTÆq~ ≈£L&É ø±<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä ø£s¡Ôyê´ìï ìs¡«]Ô+#ê\+fÒ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú˝Àì
Á|üC≤kÕ«$Tø£ n+XÊ\qT >∑‘·ø±\|ü⁄ b˛sê{≤\ $»j·T+>± >∑T]Ô+∫, yê{ÏøÏ Á|üdüTÔ‘·
e´edüú˝À e⁄qï kÕúHêìï >ös¡$+∫, yê{Ïì ø±bÕ&ÉTø√e&É+ Ä #·]Á‘·qT >ös¡$+#˚
Á|üC≤‘·+Á‘· yê<äT\+<ä] ø£s¡Ôe´+ nì #Ó|üŒe\dæ e⁄+≥T+~.
n+ fÒ n~ Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüúqT ≈£L\<√ùd sê»ø°j·T Á|üj·T‘·ï+‘√ >=+‘·T
ø£\|ü≈£î+&É, Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú˝Àì Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\≈£î dü+|üPs¡íyÓTÆq ns¡ú+
Ç#˚à ø£èwæ˝À ìeT>∑ï+ ø±yê*. n<=ø£ Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ nì >∑T]Ô+∫ ìeT>∑ï+ ø±yê*.
Ä s¡÷|ü+>± e÷Á‘·y˚T n~ Á|ü‘ê´e÷ïj·T Á|üj·T‘êï\≈£î düVü≤ø£]+#·>∑\T>∑T‘·T+~.
Á|ü‘ê´e÷ïj·T Á|üj·T‘êï\πø ø±ø£ e´edüúqT dü+düÿ]+#·&É+ <ë«sê u≤>∑T #˚j·Te#·TÃqH˚
sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\≈£î ≈£L&É ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~. nsTT‘˚ Bìø√ <ëìø√ ‘√&ÉŒ&É&É+ ø√dü+
ø±≈£î+&É ˇø£ dü÷Á‘·ã<ä›yÓTÆq ø£s¡Ôe´+>± uÛ≤$+∫ ‘·q |üì #˚düTÔ+~. Á|ü‘ê´e÷ïj·T e´edüú
ø√dü+ b˛sê&˚ neø±X¯+ ≈£L&É ñ+&Ü\q&Üìï ªrÁeyê<äT\≈£î düVü≤ø£]+#·&É+µ nì
Á|üuÛÑT‘·«+ ì+~+#·e#·TÃ. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝Àì Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\qT >ös¡$+∫
ã˝Àù|‘·+ #˚j·÷\q&É+ $|ü¢eø±s¡T\≈£î ªdü+düÿs¡Dyê<ä ÁuÛÑeTµ>± ø£ì|æ+#·e#·TÃ.
meπseTHêï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ Ç<˚.
á sêC≤´+>∑ e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝Ò<äì qy˚Tà qø£‡˝…’{Ÿ $|ü¢eø±s¡T&çì
b˛©düT\T |ü≥Tºø=ì ø±*à #·+|æ ªmHéøö+≥sYµ »]–+<ä+{≤s¡qTø√+&ç. Ä Vü≤‘·´|ü≥¢
ìs¡düq ‘Ó*ù|≥|ü⁄Œ&ÉT ªá e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝Ò<äì Ç|ü⁄Œ&ÉT s¡TEe⁄ nsTTb˛sTT+~µ
nì yê´U≤´ì+#·e#·TÃ. n~ qø£‡˝…’{Ÿ sê»ø°j·÷\≈£î ‘√&ÉŒ&˚ yê´K´. Á|ü‘ê´e÷ïj·T
sêC≤´+>∑ e´edüúyÓ’|ü⁄ Á|ü»\qT Äø£]¸+#˚ yê´K´. ˝Òø£b˛‘˚, ª|ü≥Tº≈£îqï e´øÏÔì ø±*Ã
#·+|ü&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT. n~ sêC≤´+>∑+˝Àì ˇø£ Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te. >∑‘·+˝À Á|ü»\T
b˛sê≥+ #˚dæ kÕ~Û+#·T≈£îqï $\Te. á Á|üuÛÑT‘·«+ <ëìì n‹Áø£$Tdü÷Ô e⁄+~. <ëìì
ø±bÕ&ÉT≈£î+<ë+µ nì yê´U≤´ì+#·e#·TÃ. Ç~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ yê´K´. á Á|ü#ês¡+ <ë«sê
#ê]Á‘·ø£+>± dü+Áø£$T+∫ sêC≤´+>∑ e´edüú˝À uÛ≤>∑yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT Á|üuÛÑT‘·«
<äTX¯Ãs¡´\ qT+&ç ø±bÕ&ÉTø√yê\H˚ dü+ø£˝≤Œìï @ y˚Ts¡ø£sTT‘˚ düe÷»+˝À ã˝Àù|‘·+
#˚kÕÔyÓ÷ Ä y˚Ts¡≈£î Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ô|+bı+~kÕÔ+. qø£‡˝…’≥¢‘√ düVü‰ nìïs¡ø±\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
56 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
b˛sê≥ø±s¡T\≈£L b˛sê&˚ neø±XÊìï ô|+bı+~kÕÔ+. nsTT‘˚ qø£‡˝…’{Ÿ sê»ø°j·÷\≈£î
düVü≤ø£]+#·+. m+<äTø£+fÒ á e´edüú˝À Hê´j·T+ ˝Òø£b˛˝Ò<äH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ≈£L&É n<˚
Áø£eT+˝À ô|+#·T‘ê+. n+<äTπø ªÁuÛÑeT\T ô|+#=<ä›ìµ qø£‡˝…’{Ÿ bÕغ\T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìï ôV≤#·Ã]düTÔ+{≤sTT. eTs=ø£yÓ’|ü⁄ á e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝Ò<äH˚ yêfi¯¢‘√
≈£L&Ü á e´edüú Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#ê\ì MTs¡T n+≥THêïs¡T ø±ã{Ϻ MTs¡÷
rÁeyê<äT˝Ò nì Á|üuÛÑT‘·«+ n+≥T+~. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú≈£î ˝Àã&ç
Áã‹πø yêfi¯¢πø |ü]$T‘·+ #˚j·÷\ì Á|üuÛÑT‘·«+ uÛ≤$düTÔ+~. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À
Á|üC≤kÕ«eT´y˚TMT ˝Ò<äì #Ó|üŒ&É+ ø√düy˚T Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑T]+∫ e÷{≤¢&Ü\ì qø£‡˝…’{Ÿ
ñ<ä´eTø±s¡T\T uÛ≤$kÕÔs¡T. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á ¬s+&ÉT ø√¬sÿ\÷ rs¡Ã˝Ò<äT. yêfi¯¢
nedüsê\≈£L, Mfi¯¢ m‘·TÔ>∑&É\≈£L ñ|üjÓ÷>∑|ü&É˝Ò<äT. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ô|+bı+~+#˚
ø£èwæì ˇø£ dü÷Á‘·ã<ä›yÓTÆq ø£s¡Ôe´+>± uÛ≤$düTÔ+~.
n sTT‘˚ sêC≤´+>∑ e´edüú˝À ˝Òì Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq ñ<ä´e÷\ <ë«sêH˚ ø±ø£ dü+düÿs¡D\
<ë«sê ≈£L&Ü »s¡>∑>∑\<äT. Á|üC≤kÕ«eT´ e´edüú˝≤π> dü+düÿs¡D\qT ≈£L&É ªÁuÛÑeT,
uÛ≤eC≤\+µ nì ø={Ϻ bÕπsùd yÓ’K] ˇø£{Ï ñ+~. n~ ‘·|ü⁄Œ. dü+düÿs¡D\˝À ˝Òì<ëìì
#·÷|æùdÔ, ñqï<ëì ø£+fÒ m≈£îÿe e⁄qï≥Tº #·÷|æùdÔ n~ ÁuÛÑeT ne⁄‘·T+~. n+‘ê e⁄+~
ø±ã{Ϻ Çø£ ñ<ä´e÷˝…+<äT≈£î nì <äu≤sTTùdÔ n~ uÛ≤eC≤\+ ne⁄‘·T+~. ø±ì dü+düÿs¡DÒ
ÁuÛÑeT ø±<äT, uÛ≤eC≤\+ ø±<äT.
Á|üC≤ñ<ä´e÷\ qT+&˚ dü+düÿs¡D\T ekÕÔsTT ø±ã{Ϻ dü+düÿs¡D\ >∑T]+∫ $&ç>±
Ä˝À∫+#·qedüs¡+ ˝Ò<ä˙, ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ Ä˝À∫ùdÔ #ê\˙ ≈£L&É
yê~+#·e#·TÃ. Ç~ bÕøÏåø£ dü‘·´+ e÷Á‘·y˚T. @ ñ<ä´eTeT÷ ˝Òø£b˛‘˚ dü+düÿs¡D\T sêeH˚~
ˇø£ #ê]Á‘·ø£ dü‘·´+>± (ø=ìï $TqVü‰sTT+|ü⁄\Tqï|üŒ{Ïø°) ˇ|ü⁄Œø√e#·TÃ. ø±˙ Á|ür
dü+düÿs¡D yÓqø£ Ä dü+düÿs¡DH˚ &çe÷+&é #˚dæq ˇø£ ñ<ä´eT+ ñ+&ç rs¡T‘·T+<äH˚~ dü‘·´+
ø±<äT. kÕ<Ûës¡D+>± »]π>~ @$T≥+fÒ ñ<ä´e÷\T ì]›wüºyÓTÆq &çe÷+&É¢‘√ bÕ≥T ø=ìï
ø=‘·Ô $\Te\q÷ ˇø£ ø=‘·Ô uÛ≤e yê‘êes¡D≤˙ï rdüTø=kÕÔsTT. Ä yê‘êes¡D+˝À Ä
&çe÷+&É¢qT <ë{Ïb˛j˚T dü+düÿs¡D\T »]π> neø±X¯+ ñ+≥T+~. Á|üC≤‘·+Á‘·yê<äT\÷
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\÷ e´edüúqT $eT]Ù+#·&Éy˚T @¬ø’ø£ ø£s¡Ôe´+>± ô|≥Tº≈£îì
dü+düÿs¡D\≈£î ñ+&˚ neø±XÊìï $düà]+#·&É+ e\¢ á neø±X¯+ |üP]Ô>± dü~«ìjÓ÷>∑+
ø±e&É+ ˝Ò<äT. sê»ø°j·T |üøå±\≈£î nedüs¡+ ñqï y˚Ts¡≈£î, ˝Ò<ë dü<äT<˚›XÊ\Tqï
ã÷´s√Áø±≥T¢ |ü<äe⁄\˝À ñqï y˚Ts¡≈£î Ç~ $ìjÓ÷>∑+ ne⁄‘·Tqï~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
á neø±XÊìï düè»Hê‘·àø£+>± yê&ÉT≈£î+fÒ ‘·q ø£s¡Ôyê´ìøÏ y˚T\T #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~.
7. sêC≤´ìï >∑T]+∫, kÕe÷õø£ Ä]úø£ e´edüú >∑T]+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
ñ+&Ée\dæq ne>±Vü≤q >∑T]+∫ ≈£L&É ø=ìï n_ÛÁbÕj·÷\T Á|ü#ês¡+˝À ñHêïsTT.
eTq~ ªes¡Z düe÷»+µ nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ >∑T]Ô+#ê\ì #ê˝≤eT+~
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 57
 n+≥T+{≤s¡T. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ <ëìï >∑T]ÔdüTÔ+~. nsTT‘˚ πøe\+ es¡Zdüe÷»+
nH˚ ø±<äT. es¡Z+, ≈£î\+, *+>∑+ yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£ s¡÷bÕ\ e´ed”úø£è‘·
ndüe÷q‘·\Tqï düe÷»+>± >∑T]ÔdüTÔ+~. n+‘˚ ø±<äT, á e´ed”úø£è‘· ndüe÷q‘·
qT+&ç, nD∫y˚‘· qT+&˚ Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T, n‹Áø£eTD, ñ\¢+|òüTq |ü⁄&É‘êj·Tì ≈£L&É
>∑T]ÔdüTÔ+~.
n sTT‘˚ yÓTT<ä{À¢ #Ó|æŒq≥Tº á Ä~Û|ü‘·´ e´edüú\˝À @ ˇø£ÿ<ëì˙ (es¡ZyÓTÆHê
Ç+ø=ø£≥sTTHê) $T–*q yê{Ïø£+fÒ Á|ü<Ûëq+ ˝Òø£ ÁbÕ<Ûä$Tø£+ nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
uÛ≤$+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. Ä $yê<ëìï sê»ø°j·T #·s¡Ã≈£î e~˝Òdæ ˇø=ÿø£ÿ s¡ø£yÓTÆq Ä~Û|ü‘·´
e´edüú≈£î ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\qT, Ä Á|ü‘˚´ø£ \ø£åD≤\ qT+&ç |ü⁄fÒº Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\
˝Ò$T˙ n‹Áø£eTDq÷ á ñ<ä´eT+ n<Ûä´j·Tq+ #˚düTÔ+~. Ä n<Ûä´j·Tq+ yÓ\T>∑T˝À Äj·÷
s¡+>±\˝À Vü≤≈£îÿ\qT ô|+bı+~+#·&É+˝Àq÷ |ü]s¡øÏå+#·&É+˝Àq÷ ‘êqT
ìs¡«Væ≤+#·e\dæq ø£s¡Ôyê´\qT s¡÷bı+~+#·T≈£î+≥T+~.
á Ä~Û|ü‘·´ e´edüú\≈£î e´‹πsø£+>± #·]Á‘·˝À nH˚ø£ b˛sê{≤\T »]>±sTT. Vü≤≈£îÿ\T
|ü⁄{≤ºsTT. dü+düÿs¡D\T »]>±sTT. yê{Ï Á|üuÛ≤e+ á e´edüú\ô|’q ñ+~. yê{Ï˝Àì
Ä~Û|ü‘·´+ Ä Á|üuÛ≤e+ e\¢ ˇø£ y˚Ts¡≈£î ã\V”≤q|ü&ç+~. Ä Á|ü>∑‹ì ø±bÕ&É&ÜìøÏ ø£èwæ
#˚j·T&É+, n~ ‹s√>∑$T+#·≈£î+&É #·÷&É&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï.
eT]ìï dü+düÿs¡D\ <ë«sê, b˛sê{≤\ <ë«sê á e´edüú\ #˚‘· |”&ç‘·T\sTTq yês¡T
ùd«#êä kÕ«‘·+Á‘ê\qT, düe÷q neø±XÊ\qT, dæú‹>∑‘·T\qT bı+<˚ neø±XÊìï düJe+>±
ñ+#·&Üìø° yÓTs¡T>∑T|üs¡#·&Üìø° ≈£L&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚j·÷*.
n+‘˚>±˙ es¡Z<√|æ&ûj˚T Á|ü<ÛëqyÓTÆq nD∫y˚‘· s¡÷|üeT˙ eTq düe÷C≤ìï es¡Z
düe÷»+>± ns¡ú+ #˚düTø√e&Éy˚T dü¬s’q<ä˙ uÛ≤$+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ne>±Vü≤q
ø±<äT. Ä ne>±Vü≤q bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï dü+≈£î∫‘·+ #˚düTÔ+~.
eT ] sê»´+ dü+>∑‹? sê»´+ nq>±H˚ #ê˝≤eT+~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\≈£î
sê»´Væ≤+dü >∑Ts¡TÔø=düTÔ+~ ø±ã{Ϻ eTT+<äT sê»´Væ≤+dü >∑T]+∫ ¬s+&ÉT e÷≥\T
#Ó|ü⁄Œ≈£î+<ë+. qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eT+ ô|’q sê»´+ Á|üjÓ÷–+∫q Væ≤+düqT e´‹πsøÏ+#·&É+‘√
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q ø£èwæì ÁbÕs¡+_Û+∫+~ ø±ã{Ϻ ‘=*Hê&ÉT sê»´Væ≤+ùd
eTTK´eTsTTq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´ nì uÛ≤$+∫+<ä+fÒ ns¡ú+ ñ+~. dæ|æ◊ (m+`m˝Ÿ)
bÕغ\T sêC≤´~Ûø±s¡+ ø√dü+ sê»´+‘√ ‘·\|ü&ÉT‘·THêïsTT ø±ã{Ϻ Ç|üŒ{Ïø° bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ sê»´Væ≤+düπø ÁbÕ<Ûëq´+ Çyê«\ì Ä bÕغ\÷ Ä bÕغ\ y˚T<Ûëe⁄\÷
uÛ≤$+#·&É+˝Àq÷ ns¡ú+ ñ+~. ø±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T düVæ≤‘·+ sê»´Væ≤+ùd
Á|ü<Ûëq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´ nqTø√e&É+ düãu≤? Væ≤+dü n+fÒ uÛÖ‹ø£ Væ≤+ùd ø±<äì
n+<äs¡÷ ˇ|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡qT≈£î+{≤qT. ˇø£ e´øÏÔì b˛©düT\T |ü≥Tºø=ì Væ≤+dæ+∫ #·+|æ‘˚
n~ m≈£îÿe Væ≤+kÕ, ˝Òø£ ªqTe⁄« n+≥sêì eTìwæ$µ nì yÓ*y˚ùdÔ m≈£îÿe Væ≤+kÕ? á
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
58 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
á s¡ø£+>± ø=\‘·\÷ ‘·÷ø±\÷ y˚dæ @~ Á|ü<Ûëq+ nì ìs¡ísTT+#·&É+
ø£wüºeTqT≈£î+fÒ, ø£˙dü+ nìï s¡ø±\ nD∫y˚‘· e´edüú\q÷ ˇπø
ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷dæ düeT<äèw溑√ |üì#˚j·T&É+ nedüs¡+. ˇπø
ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷&É&ÉeT+fÒ nìï{Ï dü«uÛ≤e+ ˇø£fÒqqTø√e&É+ ø±<äT.
‘·÷ø£+ m{≤¢ y˚j·÷*? ˇø£y˚fi¯ uÛÖ‹ø£Væ≤+ùd m≈£îÿe Væ≤+dü nqT≈£îHêï, ≈£î≥T+ã e´edüú
ô|fÒº ˇ‹Ô&ÉT\ |òü*‘·+>± Vü≤‘·´\≈£L Ä‘·àVü≤‘·´\≈£L ã* ne⁄‘·Tqï Ád”Ô\ dü+K´ sê»´+
#˚‹˝À #·ìb˛‘·Tqï yê] dü+K´≈£î <ë<ë|ü⁄ 20 ¬s≥T¢ ñ+<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT ø£<ë.
n|ü⁄Œ&ÉT ≈£î≥T+ã Væ≤+dü sê»´Væ≤+dü ø£+fÒ 20 ¬s≥T¢ rÁeyÓTÆq düeTdü´ ø±<ë?
á s¡ø£+>± ø=\‘·\÷ ‘·÷ø±\÷ y˚dæ @~ Á|ü<Ûëq+ nì ìs¡ísTT+#·&É+ ø£wüºeTqT≈£î+fÒ,
ø£˙dü+ nìï s¡ø±\ nD∫y˚‘· e´edüú\q÷ ˇπø ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷dæ düeT<äèw溑√
|üì#˚j·T&É+ nedüs¡+. ˇπø ÁbÕ‹|ü~ø£q #·÷&É&ÉeT+fÒ nìï{Ï dü«uÛ≤e+
ˇø£fÒqqTø√e&É+ ø±<äT. ìC≤ìøÏ <˚ì dü«uÛ≤e+ <ëìøÏ ñ+≥T+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
#˚j·T>∑\ ø£èwæ ≈£L&É ˇø=ÿø£ÿ $wüj·T+˝À ˇø=ÿø£ÿ s¡ø£+>± ñ+≥T+~. ø±˙ ÁbÕ<Ûëq´‘·
ˇø£{Ï>± ñ+&Ü*.
8. ø±>±, sê»´+ n+fÒ Væ≤+ùdqqTø√e&É+ düeTÁ>∑yÓTÆq ne>±Vü≤q ø±<äT. sê»´+
Á|ü<Ûëq+>± #˚ùd |üì kÕe÷õø£ e´edüú\qT ø±bÕ&É&É+, dæúØø£]+#·&É+. Bì ø√dü+
n~ nqT\¢+|òüT˙j·TyÓTÆq ìj·Te÷\qT Á|üø£{ÏdüTÔ+~. (Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À Ç$ #·{≤º\
s¡÷|ü+˝À ñ+{≤sTT ) yê{Ïì ìs¡“+<Ûä+>± neT\T #˚düTÔ+~. á ìs¡“+<Ûä+˝À ˇø£
n+X¯+ uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü.
á y˚Ts¡≈£î sê»´+ nD∫y˚‘·qT ø±bÕ&˚ kÕ<Ûäq+. |”&ç‘·T\≈£î X¯Á‘·Te⁄.
nsTT‘˚ sê»´+ô|’q y˚πs s¡ø£yÓTÆq ˇ‹Ô&ç ≈£L&É ñ+≥T+~. kÕe÷õø£ e´edüú\ #˚‘·
nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´ |”&ç‘·T\T yê{ÏøÏ e´‹πsø£+>± b˛sê&ç kÕ~Û+#·T≈£îqï $»j·÷\≈£î
sê»´+ >∑T]Ô+|ü⁄ Çyê«\ì (n+fÒ nD∫y˚‘·qT Ä y˚Ts¡≈£î n<äT|ü⁄ #˚ùd #·{≤º\T #˚dæ
yê{Ïì ≈£L&É ìs¡“+<Ûä+>± neT\T #˚j·÷\ì) ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. Ä $<Ûä+>±, e´edüú\qT
ø±bÕ&˚ sê»´+ e´edüú\˝À e∫Ãq dü+düÿs¡D\qT ≈£L&É ø±bÕ&Ée\dæ edüTÔ+~.
dü+düÿs¡D\T ≈£L&Ü ªe´edüúµ˝À uÛ≤>∑+ nsTTb˛‘êsTT ø±ã{Ϻ n~ ≈£L&É <ëì ø£s¡Ôe´+
ne⁄‘·T+~. yÓTT<ä{Ï ne‘ês¡+˝À sê»´+ |”&ç‘· Á|ü»\≈£î X¯Á‘·Te⁄. ¬s+&Ée ne‘ês¡+˝À
$TÁ‘·T&ÉT. Çfi¯¢düú˝≤\T ˝Òì <ä[‘·T\T s√&ÉT¶ |üø£ÿq >∑T&çôd\T y˚düT≈£î+fÒ n~ #·≥º$s¡T<ä∆yÓTÆq
ÄÁø£eTD nì #Ó|æŒ >∑T&çôd\T ‘=\–+#·&ÜìøÏ ãj·T\T<˚] e#˚à sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 59
<ä[‘·T\ <ä>∑Z]øÏ X¯Á‘·Te⁄>± edüTÔ+~. n<˚ <ä[‘·T\qT dües¡Tí\T ≈£î\+ ù|]≥ <ä÷wæ+∫Hê
ø={ϺHê yêfi¯¢ MT<ä mdt.dæ, mdt.{Ï. (n‘ê´#êsê\ ìs√<Ûäø£) #·≥º+ øÏ+<ä πødüT ô|≥ºeTì
<ä[‘·T\T sêC≤´ìøÏ |òæsê´<äT Ç∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ≈£î\|üs¡yÓTÆq nD∫y˚‘· qT+&ç ‘·eTqT ø±bÕ&˚
u≤<Ûä´‘·>∑\ $TÁ‘·T&ç>± sê»´+ <ä>∑Zs¡≈£î b˛‘ês¡T. nìï |”&ç‘· Á|üC≤ãè+<ë\÷ sêC≤´ìï á
¬s+&ÉT s¡÷bÕ\˝Àq÷ m<äTs¡Tÿ+{≤sTT
M {Ï˝À yÓTT<ä{Ï ø£s¡Ôyê´ìï ìs¡«]Ô+#·&É+˝À #·÷|æ+#˚ ñ‘ê‡Vü≤+ ¬s+&Ée ø£s¡Ôe´+
ìs¡«]Ô+#·&É+˝À sê»´+ #·÷|æ+#·<äT. <ëìô|’q Ä~Û|ü‘·´ X¯≈£îÔ\ Á|ü‘·´ø£å, |üs√ø£å Á|üuÛ≤e+,
ˇ‹Ô&ç ñ+{≤sTT. á <ä«+<ä« yÓ’K]ì #·÷|æ+∫ ªsê»´+ MT≈£î @yÓTÆHê #˚düTÔ+<äqï ÁuÛÑeT\T
e<äT\Tø√+&çµ nì Á|ü»\≈£î ñ<√“~Û+#·&É+ ø£Hêï, á <ä«+<ä« yÓ’K]ì b˛>=≥º&É+ ø√dü+,
Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ\ |ü≥¢ ‘·q≈£îqï ªu≤<Ûä´‘·qTµ sê»´+ ìs¡«]Ô+#˚≥≥T¢ #·÷&É&É+ ø√dü+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚j·T&É+ ñ∫‘·+>± ñ+≥T+~. Ä ø£èwæ yÓTT‘·Ô+>± $»j·T+
kÕ~Û+#·ø£b˛e#·TÃ. ø±˙ ndü˝Ò kÕ~Û+#·≈£î+&É b˛<äT. kÕ~Û+∫q y˚Ts¡≈£î n~ Á|ü»\≈£î
s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔ+~. n+fÒ sê»´+ Á|ü»\≈£î X¯Á‘·Te⁄ nH˚ $wüj·÷ìï dü+<äs√“¤∫‘·+>±
#Ó|æŒqfÒº, n~ mø£ÿ&É $TÁ‘·T&ç>± e´eVü≤]+#ê˝À nø£ÿ&É Ä ø£s¡Ôyê´ìï Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ>±
>∑T]Ô+∫ ˇ‹Ô&ç ô|≥º&É+ nedüs¡+.
sê »´+ nD∫y˚‘· e´edüú\ dü+s¡ø£åD≈£î ‘·qqT ‘êqT »yêãT<ës¡T #˚düT≈£î+~ ø±ã{Ϻ
Ä e´edüú\˝Àì nHê´j·÷ìøÏ ≈£L&É »yêãT<ës¡T ø±e\dæ e∫Ã+~. Ç~ ø±\Áø£eT+˝À
sêC≤´ìøÏ dü+πøåeT u≤<Ûä´‘·qT ø£≥ºu…{Ϻ+~. nHê´j·÷ìøÏ >∑Ts¡sTTq yêfi¯ó¢ Væ≤+dü≈£î
bÕ\Œ&É&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äì XÊdæ+∫q sê»´+ Ä nHê´j·÷ìï ˇø£ y˚Ts¡ø£sTTHê n<äT|ü⁄ #˚ùd
dü+πøåeT u≤<Ûä´‘·qT ‘·q MT<ä y˚düTø√ø£ ‘·|üŒ˝Ò<äT. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À yêeT|üø£å ñ<ä´e÷\T
(‘·eT $eTs¡Ù <ë«sêqT, b˛sê{≤\ <ë«sêqT) á e÷s¡TŒ≈£î #ê˝≤ <√Vü≤<ä+ #˚XÊsTT.
ø±]àø£ #·{≤º\T á Áø£eT+˝ÀH˚ e#êÃsTT. eTquÀ{Ï eT÷&Ée Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝À dü+πøåeT
#·{≤º\T Ç+ø± m≈£îÿy˚ ñHêïsTT. M{Ï neT\T $wüj·T+˝À ≈£L&É ˇ‹Ô&ç ˝Òì<˚ |üì
»s¡>∑<äqï ˙‹ e]ÔdüTÔ+~. n~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚|ü≥ºe\dæq ˇø£ ø£èwæ. á ø£èwæ˝À
sêC≤´ìï |”&ç‘· Á|ü»\ X¯Á‘·Te⁄>± ø±ø£ dü+πøåeT u≤<Ûä´‘· ìs¡«]Ô+#·&É+ <ë«sê yêfi¯¢
Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±bÕ&Ée\dæq X¯øÏÔ>± #·÷&Ü*. á u≤<Ûä´‘·qT yÓTT‘·Ô+>±H˚
‘=\–+#·&ÜìøÏ Á|ü|ü+#· ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú rÁe+>± ˇ‹Ô&ç ô|&ÉT‘·Tqï Á|üdüTÔ‘· <äX¯˝À
<ëìH=ø£ ns¡úe+‘·yÓTÆq Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te>± >∑T]Ô+∫ ø±bÕ&ÉT≈£îH˚ ø£èwæ #˚j·÷*.
n+‘˚>±˙ ªÄ u≤<Ûä´‘· ˇ{Ϻ ã÷≥ø£+ nì Ç|ü⁄Œ&ÉT s¡TEesTTb˛sTT+~µ nì <ëìì ø={Ϻ
bÕπsj·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·–q yÓ’K] ø±<äT.
e\dü\T>± ñ+&ç e\dübÕ\q qT+&ç $eTTøÏÔ bı+~q eT÷&Ée Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝À
sêC≤´ìøÏ dü+πøåeT ø£s¡Ôe´+‘√ bÕ≥T n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#˚ ø£s¡Ôe´+ ≈£L&É e∫Ã+~. Ç+<äT˝À
k˛wü*düTº Á|üuÛ≤e+ #ê˝≤ ñ+~. ô|≥Tºã&ç<ës¡¢ ÄdüTÔ\q÷ ˝≤uÛ≤\q÷ ø±bÕ&˚ u≤<Ûä´‘· ‘·q
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
60 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
MT<ä y˚düT≈£îqï sê»´+, Ä ô|≥Tºã&ç<ës¡¢≈£î ˝≤uÛÑkÕ{Ï>± ø£ì|æ+#·ì n_Ûeè~∆ |üqT\T ‘êH˚
#˚|ü≥ºe\dæ e∫Ã+~. ‘·eT }]øÏ s√&ÉT¶ y˚j·TeT˙ ‘·eT bı˝≤\≈£î kÕ>∑T˙s¡T Ç#˚Ã
Äqø£≥º\T ø£≥ºeT˙ Á|ü»\T Á|üuÛÑT‘ê«ìï ø√πs≥|ü⁄Œ&ÉT sêC≤´ìï X¯Á‘·Te⁄>± ø±ø£ n_Ûeè~∆
kÕ~Û+#˚ Á|üC≤qT≈£L\ X¯øÏÔ>± #·÷kÕÔs¡T. á ø£s¡Ôe´+˝À ≈£L&É ã\e+‘·T\ |ü≥¢ |üø£åbÕ‘·+
ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ Bìì ≈£L&É ÁuÛÑeT nì ø={ϺbÕπsjÓTT#·TÃ. <ëì ã<äT\T sêC≤´ìøÏ ñ+&˚
á n_Ûeè~∆ ø£s¡Ôyê´ìï ô|≥Tºã&ç<ëØ ˝≤uÛ≤s¡®q dü÷Á‘êìï n<äT|ü⁄ #˚ùd ˇø£ Á|üC≤‘·+Á‘·
$\Te>± >∑T]Ô+∫ ø±bÕ&ÉTø√e&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ñ∫‘·yÓTÆq
yÓ’K] ne⁄‘·T+~.
eT s=ø£ $wüj·T+ ≈£L&É #Ó|ü⁄Œø√yê*. sê»´+ @ ø£s¡Ôyê´\T ìs¡«]ÔdüTÔ+<äH˚~ m+‘·
eTTK´yÓ÷ n~ Ä ø£s¡Ôyê´\qT @ |ü<ä∆‹˝À ìs¡«]ÔdüTÔ+<äH˚~ ≈£L&É n+‘˚ eTTK´+.
kÕe÷õø£ e´edüú\ìï{Ï˙ ã\ Á|üjÓ÷>∑+‘√ ø±bÕ&˚ ø£s¡Ôe´+‘√ bÕ≥T Ä e´edüú˝Àì
dü+düÿs¡D\qT ø±bÕ&É&É+, dü+πøåe÷ìï n+~j·T´&É+, n_Ûeè~∆ kÕ~Û+#·&É+ ø±\Áø£eT+˝À
sê»´+ ø£s¡Ôyê´\T>± e÷sêj·Tì #·÷kÕ+. n<˚ $<Ûä+>± á ø£s¡Ôyê´\qT ìs¡«]Ô+#˚
|ü<ä∆‹˝À ≈£L&É e÷s¡TŒ\T e#êÃsTT. @ø£ e´øÏÔ ìj·T+‘·è‘·«+ qT+&ç bÕs¡¢yÓT+≥Ø
Á|üC≤kÕ«eT´+ <ëø± |ü]bÕ\Hê |ü<ä∆‘·T\T e÷sêsTT. |ü]bÕ\Hê $<ÛëHê\˝À
Á|üC≤kÕ«eT´+ ô|]π> ø=B› sê»´+ Á|ü»\ nedüsê\≈£î (Ä y˚Ts¡≈£î) ‘·˝ˇ>∑Zø£ ‘·|üŒ<äT.
dü+düÿs¡D\≈£î #√≥T ô|s¡T>∑T‘·T+~. n|ü⁄Œ&Ü dü+düÿs¡D\ neT\T≈£î neø±X¯+
ô|s¡T>∑T‘·T+~. e÷s¡TŒ kÕ~Û+#·T≈£îH˚ sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤ ô|s¡T>∑T‘·T+~. #·≥ºdüuÛÑ˝Ò #·{≤º\T
#˚j·÷\˙ Ä #·{≤º\T Á|ü»\ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\≈£î ˝Àã&ç e⁄+&Ü\˙ Ä #·{≤º\ Á|üø±s¡y˚T
|ü]bÕ\q »s¡>±\˙ n~ »s¡T>∑T‘·TqïB ˝ÒìB |üs¡´y˚øÏå+#˚ dü«‘·+Á‘·yÓTÆq n~Ûø±s¡+
Hê´j·TkÕúHê\≈£î e⁄+&Ü\˙ á e´edüúqT ìs¡“¤j·T+>± $eT]Ù+#˚ kÕ«‘·+Á‘·´+
Á|ü»\≈£î+&Ü\˙ á Á|üC≤kÕ«eT´+ n+≥T+~. Ç~ #ÓÓ|ü⁄Œø√e&ÜìøÏ ñqï+‘· >∑+;Ûs¡+>±
Ä#·s¡D˝À e⁄+&É<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. nsTTq|üŒ{Ïø° Ç~ sêC≤´ìøÏ Á|ü»\|ü≥¢ Ç#˚Ã
»yêãT<ëØ‘·q+ e{Ϻ ã÷≥ø£+ ø±<äT. sê»´+ ø£s¡Ôe´+ ˇø£fÒ nsTTHê Ä »yêãT<ëØ
‘·q+ Á|ü»\≈£î Á|üC≤kÕ«$Tø£ neø±XÊ\T ÇdüTÔ+~. yê{Ïì ô|+bı+~+#·T≈£îH˚ ø£èwæ ˇø£
ns¡úe+‘·yÓTÆq ø£èwæ, ˇø£ nedüs¡yÓTÆq ø£èwæ, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚|ü≥ºe\dæq ø£èwæ.
ø± ã{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ sê»´+ n+fÒ e{Ϻ nD∫y˚‘· ø±<äT, e{Ϻ Væ≤+dü
ø±<äT. sê»´+ n+fÒ Çe˙ï, Ç<ä+‘ê ≈£L&Ü.
sê»´+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ø√dü+ yÓ‹πø ã<äT\T, Á|ü»\T ‘·eT J$‘ê\qT ‘êy˚T
|ü]bÕ*+#·T≈£îH˚ dæú‹ ø√dü+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚j·T≈£L&É<ë nì n&É>∑e#·TÃ.
á $wüj·÷ìï $es¡+>± #·]Ã+#·&ÜìøÏ Ç~ dü+<äs¡“¤+ ø±<äT. ø±˙ ˇø£{Ï e÷Á‘·+
#Ó|üŒe#·TÃ. sêC≤´+>∑ e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ ô|]π>ø=B› Á|ü»\≈£î dü«j·T+|ü]bÕ\q
eT]+‘· #˚s¡Te ne⁄‘·T+~ ø±ã{Ϻ <ëìì >ös¡$+#·&É+, ø±bÕ&ÉTø√e&É+ nedüs¡+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 61
9. b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ nìï Vü≤≈£îÿ\≈£L ÁbÕe÷DÏø£+ ø±ø£b˛sTTHê n~ #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq
Vü≤≈£îÿ. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ <ëìì düeT]údüTÔ+~, <ëìì ø±bÕ&É&ÜìøÏ ø£èwæ
#˚düTÔ+~.
n sTT‘˚ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT düeT]ú+#·&É+ n+fÒ, ñ<ä´eTÁø£eT+˝À b˛sê≥ø±s¡T\T
#˚|üfÒº nìï #·s¡´\q÷ düeT]ú+#·&É+, yêfi¯ó¢ düe÷C≤ìï >∑T]+∫ #˚ùd yê´U≤´Hê\ìï{Ï˙
düeT]ú+#·&É+, yêfi¯¢ b˛sê≥ |ü+<∏ëq÷ eP´Vü‰\q÷ m‘·TÔ>∑&É\q÷ düeT]ú+#·&É+ nì
ø±<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ düeT]ú+#˚~ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿqT, b˛sê≥ \øå±´\˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£
n+XÊ\qT ` n+fÒ Ä~Û|ü‘ê´˙ï ndüe÷q‘·q÷ ‹s¡düÿ]+∫ düe÷q‘ê«ìï ô|+#˚
n+XÊ\qT. düeT]ú+#·&Éy˚T ø±ø£, b˛sê≥ Vü≤≈£îÿqT ø±bÕ&É&ÜìøÏ, b˛sê≥ \øå±´\˝Àì
Á|üC≤kÕ«$Tø£ n+XÊ\qT düe÷»+˝À #·s¡Ã≈£î ô|{Ϻ yê{ÏøÏ kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ≈£L&Ü bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£èwæ #˚düTÔ+~.
nsTT‘˚ b˛sê{≤\˝À Çy˚ ø±ø£ y˚πs $wüj·÷\T #ê˝≤ e⁄+{≤sTT. eP´Vü‰\T,
m‘·TÔ>∑&É\T, dæ<ë∆+‘· yê´K´\T, yÓTT<ä\sTTq$ e⁄+{≤sTT. yê{Ïì düeT]ú+#·&É+, yê{ÏøÏ
düe÷»+˝À eT<䛑·T dü+bÕ~+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+ ø±<äT. b˛sê≥
\øå±´\˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£ n+XÊ\≈£î kÕe÷õø£ eT<䛑·T düMTø£]+#·&É+ es¡πø bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+. á |üì $»j·Te+‘·+>± #˚j·÷\+fÒ n~ dü«‘·+Á‘·+>± |üì #˚j·÷*.
b˛sê{≤\ ìsêàD+ qT+&ç, eP´Vü‰\ qT+&ç dü«‘·+Á‘·+>± e⁄+fÒH˚ b˛sê≥ \øå±´ìï
düe÷»+˝À #·s¡Ã≈£î ô|{Ϻ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î eT<䛑·T düMTø£]+#·>∑\T>∑T‘·T+~.
dü÷ú \+>± #ÓbÕŒ\+fÒ |”&ç‘· Á|ü»\ nedüsê\ qT+&û Äø±+ø£å\ qT+&û |ü⁄fÒº Á|ür
sê»ø°j·T ñ<ä´eT+˝Àq÷ ¬s+&ÉT n+XÊ\T+{≤sTT. ˇø£{Ï, Ä ñ<ä´eT Äø±+ø£å, n+<äT˝Àì
Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T. ¬s+&ÉT, Ä ñ<ä´e÷ìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq sê»ø°j·T ne>±Vü≤q, |ü+<∏ë,
eP´Vü‰\T, m‘·TÔ>∑&É\T. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ yÓTT<ä{Ï n+X¯+‘√H˚ >±˙ ¬s+&Ée <ëì‘√
nedüs¡+ ˝Ò<äT. ¬s+&Ée<ëì qT+&ç m+‘· <ä÷s¡+ e⁄+fÒ yÓTT<ä{Ï $wüj·T+˝À n+‘· y˚T\T
#˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~. n+‘˚ ø±<äT, á ¬s+&Ée $wüj·T+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\≈£L Á|üC≤kÕ«eT´
$\Te\≈£L qwüºø£s¡yÓTÆq~ @yÓTÆHê e⁄+fÒ <ëìì $eT]Ù+#ê* ≈£L&É. <ëìì
düe]+#·Tø=eTàì dü÷#·q\T, dü\Vü‰\T Çyê«* ≈£L&É. ñ<ä´eT \øå±´\˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´
$\Te\qT eTq+ >ös¡$kÕÔ+. düe÷»+˝À yê{ÏøÏ eT<䛑·T düMTø£]kÕÔ+. ø±ì ñ<ä´eT
|ü+<∏ë≈£î >±˙ $<ÛëHê\≈£î >±˙ düe÷»+˝À eT<䛑·T düMTø£]+#·e\dæq |üì ˝Ò<äT.
n+‘˚ø±ø£ n+<äT˝À Á|üC≤kÕ«eT´ <äèø£Œ<∏ëìøÏ nuÛÑ´+‘·s¡ø£s¡+>± ø£ì|æ+∫q $wüj·÷\qT
$eT]ÙkÕÔ+ ≈£L&É.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
62 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
m+ <äT≈£î $eT]Ù+#ê*? bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ |ü]uÛ≤wü Á|ü<Ûëq+>± Hê´j·÷Hê´j·÷\
|ü]uÛ≤wü. e´edüú˝À mø£ÿ&É nHê´j·T+ e⁄Hêï Ä nHê´j·÷ìï eTq+ e´‹πsøÏ+#·&Éy˚T ø±ø£,
nHê´j·÷ìøÏ e´‹πsø£+>± ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î e⁄+<äì #ÓbÕÔ+. <ëìì
ø±bÕ&É&ÜìøÏ ø£èwæ #˚kÕÔ+. n≥Te+{|ü⁄Œ&ÉT nHê´j·÷ìøÏ e´‹πsø£+>± |ü⁄{Ϻq ñ<ä´e÷\T
‘êy˚T nHê´j·T+>± Á|üe]ÔùdÔ #·÷dü÷Ô }s¡Tø√e&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·>∑<äT.
n≥Te+{Ï #·s¡´\qT $eT]Ù+#·e\dæ+<˚. Á|üjÓ÷»Hê\T, ˝Òø£ nedüsê\ |ü]uÛ≤wü˝À
e÷{≤¢&˚ ñ<ä´eTeTsTT‘˚ eTÚq+>± e⁄+&É>∑\<äT. ø±ì $\Te\ |ü]uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&˚
ñ<ä´eT+ eTÚq+>± e⁄+&ÉC≤\<äT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $\Te\ |ü]uÛ≤wü˝À
e÷{≤¢&ÉT‘·T+<ä+fÒ ns¡ú+ n~ düe÷»+˝Àì $_Ûqï Á|üjÓ÷»Hê\q÷ nedüsê\q÷
|ü]>∑Dq˝ÀøÏ rdüTø√<äì ø±<äT. rdüT≈£î+≥T+~. rdüTø=ì ≈£L&É Á|üjÓ÷»Hê\ |ü]uÛ≤wü˝À
ø±ø£ $\Te\ |ü]uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&ÉT‘·T+~. n≥Te+{Ï ñ<ä´eT+ $\Te\≈£î uÛÑ+>∑+
ø£*–q|ü⁄Œ&ÉT eTÚq+>± e⁄+fÒ <ëì e÷≥\πø $\Te ˝Ò≈£î+&Ü b˛‘·T+~. ‘·q ø£s¡Ôe´+˝À
$|òü\+ ne⁄‘·T+~ ≈£L&É. n≥Te+{Ï dü+<äsꓤ\˝À eTÚq+>± e⁄+&É&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT.
$eT]Ù+#ê*‡+<˚.
á $eTs¡Ù bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À #ê˝≤eT+~øÏ $T+>∑T&ÉT|ü&Éì $wüj·T+
nsTT+~. n~ $T+>∑T&ÉT|ü&Éø£ b˛e\dæq nedüs¡y˚TMT ˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ $T+>∑T&ÉT|ü&Éø£
b˛e&É+ ø=ìï dü+<äsꓤ\˝À e÷Á‘·y˚T »s¡T>∑T‘·Tqï~. dæ.|æ.◊. (m+.m˝Ÿ) bÕغ\T bÕ\Œ&˚
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\qT $eT]Ù+#·&É+ #ê˝≤eT+~øÏ $T+>∑T&ÉT|ü&É&É+ ˝Ò<äT. ñ<ä´$T+#˚
Vü≤≈£îÿqT >∑T]ÔdüTÔHêïeT+≥÷ ñ<ä´e÷\ #·s¡´\qT $eT]Ù+#·&É+ @$T≥ì Á|ü•ïdüTÔHêïs¡T.
ø±˙ e÷~>∑ ]»πs«wüHé b˛sê≥ dü$T‹ \øå±´ìï düeT]údü÷Ô ≈£L&É, yêfi¯¢ Á|ü#ês¡+˝À yêfi¯ó
¢ e÷\\qT ‘·eT Á|ü<Ûëq X¯Á‘·Te⁄\T>± #·÷|æ+#·&Üìï eTq+ $eT]Ù+∫q|ü⁄Œ&ÉT n~
eTq≈£î düT\uÛÑ+>±H˚ $T+>∑T&ÉT|ü&ç+~. ªdüeT]údüTÔHêïeT+≥÷ $eT]Ù+#·&É+ düãu≤?µ nì
me]ø° dü+<˚Vü≤+ sê˝Ò<äT. \øå±´ìï düeT]ú+#·&Üìø° |ü<ä∆‘·T\qT $eT]Ù+#·&Üìø° eT<Ûä´
yÓ’s¡T<Ûä´+ e⁄+<äì n|ü⁄Œ&ÉT me]ø° nì|æ+#·˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ yê{Ï eT<Ûä´ yÓ’s¡T<Ûä´y˚TMT ˝Ò<äT.
‘Ó\+>±D ñ<ä´eTø±s¡T\T ‘·eT ÁbÕ+‘êìøÏ »]–q nHê´j·÷ìøÏ e´‹πsø£+>±
ñ<ä´$T+#·&É+ Hê´j·TeTsTTq b˛sê≥y˚Tq˙, Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D sêÁwüº+ &çe÷+&é #˚j·T&É+
≈£L&Ü ˇø£ Vü≤πøÿq˙ ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥÷ ≈£L&É eTq+ Ä ñ<ä´eT+ Ä ÁbÕ+‘ê\≈£î #Ó+~q ù|<ä,
<ä[‘·, |”&ç‘· esêZ\≈£î @+ #˚j·TqT+<äì ì\BkÕ+. ø£s¡|üÁ‘ê\˝Àq÷ ñ|üHê´kÕ\˝Àq÷
á Á|üX¯ï y˚kÕ+. Ç~ ndü+ã<ä∆yÓTÆq $eTs¡Ù nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ düuÛÑT´˝…es¡÷
nuÛÑ´+‘·s¡+ #Ó|üŒ˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ á $eTs¡Ù˝À ndü+ã<ä∆‘· @MT ˝Ò<äT.
ñ<ä´e÷\qT $eT]Ù+#·&Üìï ~>∑$T+>∑˝Òø£b˛e&É+ ˇø£ÿ qø£‡˝…’≥¢ $wüj·T+˝ÀH˚.
n|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T ‘ê‹«ø£ dü+<˚Vü‰\T edüTÔHêïsTT. ªñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿq÷ ñ<ä´eT \øå±´˙ï
düeT]údüTÔHêïeT+≥÷ ñ<ä´e÷\ #·s¡´\qT $eT]Ù+#·&É+ X¯Á‘·Te⁄‘√ #˚‘·T\T ø£\|ü&É+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 63
ø±<ë?µ n˙ ªn~ Á|ü»\ eTH√ìã“sêìï ˙s¡Tø±s¡Œ<ë?µ n˙ dü+<˚Vü‰\T edüTÔHêïsTT. Ä
ˇø£ÿ dü+<äs¡“¤+˝À e÷Á‘·y˚T dü+<˚Vü‰\T edüTÔHêïsTT ø±ã{Ϻ n$ ‘ê‹«ø£ dü+<˚Vü‰\T
ø±eH˚~ düŒwüºy˚T. n$ Ä ñ<ä´e÷\ Á|üjÓ÷»Hê\T <Óã“‹+{≤j·Tqï Ä+<√fi¯q‘√
˝ÒeBdüTÔqï nuÛÑ´+‘·sê\T. dæ|æ◊ (m+m˝Ÿ) bÕغ\ düuÛÑT´\T, nqTj·÷j·TT\T, Ä bÕغ\
Áø£eT•ø£åD≈£î ˝Àã&ç e⁄+&˚yês¡T #ê˝≤eT+~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\T>± e⁄Hêïs¡T.
Ä bÕغ\ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ñ|üjÓ÷>∑|ü&Ü˝Ò ‘·|üŒ yê{Ï
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Á|ües¡ÔqqT $eT]Ù+#·&É+ <ë«sê yê{Ï Á|üjÓ÷»Hê\qT <Óã“rj·T&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äì n&ɶ+|ü&ÉT‘·THêïs¡T. e÷~>∑ ]»πs«wüHé b˛sê≥ dü$T‹ ø±s¡´ø£s¡Ô˝§ø£
e+<äeT+~, Á|ü‘˚´ø£ ‘Ó\+>±D ñ<ä´eTø±s¡T˝§ø£ e+<äeT+~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+˝À
düuÛÑT´\T>± e⁄+&çe⁄+fÒ Ä ñ<ä´e÷\qT $eT]Ù+#·&É+ ≈£L&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷ìøÏ
kÕ<Ûä´+ nj˚T´~ ø±<äT.
10. ªÁ|ü»\T ‘·eT düeTdü´\ |ü]cÕÿsêìøÏ ‘·eT≈£î ‘√∫q e÷sêZ\T m+#·T≈£î+{≤s¡T.
yê{Ïì $eT]Ù+#·&ÜìøÏ eTq+ mes¡T?µ nH˚~ á dü+<äs¡“¤+˝À ‘·s¡#·T>± $ì|æ+#˚
yê<äq.
Á|ü »\ düeTdü´\ qT+&ç |ü⁄{Ϻq ñ<ä´e÷\T #˚ùd |üqT\ìï{Ï˙ ªÁ|ü»\T #˚ùd |üqT\Tµ
nq&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT. nsTT‘˚ ˇø£y˚fi¯ Á|ü»˝Ò Ä ìs¡íj·T+ (yÓTC≤]{°>±qsTTHê
@ø£Á^e+>±qsTTHê) #˚dæHê n~ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+ nsTT‘˚ $eT]Ù+#·e\dæ+<˚. ˇø£ }]
Á|ü»\+<äs¡÷ ø£*dæ ˇø£ e´øÏÔøÏ #˚j·Tì ‘·|ü⁄Œ≈£î •ø£åy˚ùdÔ Ä |üì Á|ü»\T #˚kÕs¡T ø±ã{Ϻ
$eT]Ù+#·≈£L&É<äì }s¡Tø√eTT.
nsTT‘˚ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T #˚ùd |üqT\˙ï Á|ü»\T #˚ùdy˚qq&É+ düs¡sTTq ne>±Vü≤q
ø±<äT. ñ<ä´eT+˝À Á|ü»\T+{≤s¡T. ñ<ä´e÷ìï q&ç|æ+#˚ dü+düú\T ˝Òø£ bÕغ\T e⁄+{≤sTT.
Ç$ y˚s¡T y˚s¡T. n+fÒ ns¡ú+ Ä dü+düú≈£î ˝Òø£ bÕغøÏ Á|ü»\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<ä˙ Ä
ñ<ä´eT+˝À Á|ü»\T ˝Òs¡˙ ø±<äT. @ y˚Ts¡≈£î e⁄+fÒ Ä y˚Ts¡≈£î >∑T]Ô+#ê*‡+<˚. ø±˙
eT<䛑·T m+‘· e⁄Hêï Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ m+‘· e⁄Hêï ñ<ä´e÷ìï ìs¡«Væ≤+#˚ dü+düú\
ìs¡íj·÷\q÷ #·s¡´\q÷ Á|ü»\ ìs¡íj·÷\T, Á|ü»\ #·s¡´\÷ nq&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT.
yê{Ïì Ä ñ<ä´eTø±s¡T\T ì»+>±H˚ Á|ü»\˝À #·s¡Ã≈£î ô|{Ϻ yÓTC≤]{° Á|üC≤_ÛÁbÕj·T+
Á|üø±s¡+ q&É#·T≈£î+fÒ ‘·|üŒ. ñ<ä´eTø±s¡T\T #ê˝≤ ns¡T<äT>± e÷Á‘·y˚T n+‘·
Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]kÕÔs¡T. n~ ‘·eT≈£î kÕ<Ûä´+ ø±<äì ≈£L&É (düø±s¡D+>±H˚
ø±e#·TÃ) uÛ≤$kÕÔs¡T. <˚ìqsTTHê Á|üC≤ñ<ä´eT+ n+≥THêïeT+fÒ ns¡ú+ n~ Á|ü»\T
‘·eTø√dü+ ‘êeTT q&ÉT|ü⁄≈£î+≥Tqï ñ<ä´eTeTì ø±<äT. n≥Te+{Ï ñ<ä´e÷\T n‹ ø=~›
dü+K´˝À e⁄+{≤sTT. n<˚ ìs¡«#·q+ nsTT‘˚ á s√E Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T>± >∑T]ÔdüTÔqï
yê{Ï˝À ø=ìï{ÏøÏ e÷Á‘·y˚T Ä ù|s¡T ô|≥º>∑\+. Á|ü»\ Hê´j·TyÓTÆq düeTdü´\ qT+&ç |ü⁄{Ϻ
yê{ÏøÏ |ü]cÕÿs¡+ #·÷|æ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚ùd dü+|òüT{Ï‘· ñ<ä´e÷\qT Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T>±
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
64 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
‘·eT ìs¡íj·÷\qT Á|ü»\ ìs¡íj·÷\T>±, ‘·eT #·s¡´\qT Á|ü»\
#·s¡´\T>± e]í+#·&ÜìøÏ ñ<ä´e÷\T #˚ùd Á|üj·T‘·ï+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ uÛ≤>∑+ ø±C≤\<äT. ñ<ä´e÷\T $eTs¡ÙqT ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ
˝Òø£ ‘·eT #·s¡´\≈£î kÕ~Ûø±s¡‘· ø£*Z+#·&ÜìøÏ Ä s¡ø£yÓTÆq |ü]uÛ≤wü
ñ|üjÓ÷–kÕÔsTT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä |ü]uÛ≤wü ñ|üjÓ÷–+#·&É+
düs¡sTTq~ ø±<äT.
>∑T]ÔdüTÔHêï+. n≥Te+{Ï ñ<ä´e÷\˝À Á|ü»\T+{≤s¡T. yê] düeTdü´\÷ Äø±+ø£å\÷
Äsê{≤\÷ e⁄+{≤sTT. ñ<ä´e÷ìøÏ Hêj·Tø£‘·«+ eVæ≤+#˚ dü+düú e⁄+≥T+~. Ä dü+düú≈£î
ˇø£ ìsêàD+ e⁄+≥T+~. ˇø£ |üì |ü<ä∆‹ e⁄+≥T+~. Á|ü»\ düeTdü´\ >∑T]+∫, yê{Ï
|ü]cÕÿs¡+ >∑T]+∫ Ä dü+düú≈£î ˇø£ Ä˝À#·q, ˇø£ <äèø£Œ<∏ä+ e⁄+{≤sTT. Çe˙ï
Á|ü»˝y˚qq˝ÒeTT. ñ<ä´eT Ä˝À#·q\T, ìs¡íj·÷\T, #·s¡´\÷ Á|ü»\ Ä˝À#·q\T,
ìs¡íj·÷\T, #·s¡´˝Òqq˝ÒeTT. Á|ü»\ eT<䛑·T, ÄyÓ÷<ä+, uÛ≤>∑kÕ«eT´+ @ y˚Ts¡≈£î e⁄+fÒ Ä
y˚Ts¡≈£î >∑T]ÔkÕÔeTT. n+‘˚ ‘·|üŒ ‘·eT ìs¡íj·÷\qT Á|ü»\ ìs¡íj·÷\T>±, ‘·eT #·s¡´\qT
Á|ü»\ #·s¡´\T>± e]í+#·&ÜìøÏ ñ<ä´e÷\T #˚ùd Á|üj·T‘·ï+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ uÛ≤>∑+
ø±C≤\<äT. ñ<ä´e÷\T $eTs¡ÙqT ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ ˝Òø£ ‘·eT #·s¡´\≈£î kÕ~Ûø±s¡‘·
ø£*Z+#·&ÜìøÏ Ä s¡ø£yÓTÆq |ü]uÛ≤wü ñ|üjÓ÷–kÕÔsTT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä |ü]uÛ≤wü
ñ|üjÓ÷–+#·&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT. ‘êeTT nD∫y˚j·Tpùd ñ<ä´e÷\≈£î Á|ü»\ eT<䛑˚
˝Ò<ä˙ Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´y˚T ˝Ò<ä˙ Á|üuÛÑT‘·«+ ˇø£yÓ’|ü⁄ n+fÒ, ‘·eT ìs¡íj·÷\˙ï Á|ü»\
ìs¡íj·÷˝Ò, ‘·eT #·s¡´\˙ï Á|ü»\ #·s¡´˝Òq˙ ñ<ä´eTø±s¡T\T eTs=ø£yÓ’|ü⁄ Á|üø£{ÏkÕÔs¡T.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á ¬s+&ÉT yÓ’Ks¡T\q÷ ‹s¡düÿ]+∫ @ #·s¡´≈£î mes¡T u≤<ÛäT´\T,
<ëì˝À Á|ü»\ uÛ≤>∑kÕ«eT´+ @ y˚Ts¡≈£î e⁄+~, uÛ≤>∑kÕ«eT´+ ø£*Œ+#˚ ìsêàDeTT,
$<ÛëqeTT @ y˚Ts¡≈£î e⁄HêïsTT nH˚~ yêdüÔ$ø£+>± #·÷&Ü*.
nsTTHê ˇø£y˚fi¯ Á|ü»˝Ò @ø£Á^e+>± #˚dæq |üqsTTHê n~ nHê´j·T+ nsTT‘˚
nHê´j·T+ nqe\dæ+<˚.
yê fi¯ó¢ (Á|ü»\sTTHê Á|üC≤ñ<ä´eT Hêj·Tø£‘·«yÓTÆHê) düeTdü´\ q&ÉTeTq e⁄+&ç ˇø£
ìs¡íj·T+ rdüT≈£î+{≤s¡˙ düeTdü´\≈£î <ä÷s¡+>± e⁄+&˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T <ëìô|’
rs¡TŒ m{≤¢ #Ó|üŒ>∑\T>∑T‘ês¡˙ n&ÉT>∑T‘ês¡T. ‘=+<äs¡|ü&ç ˇø£ rs¡TŒ #ÓbÕŒ\ì>±˙ yêfi¯ó¢
m<äTs=ÿ+≥Tqï düeTdü´\qT ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüTø√≈£î+&Ü Hê´j·÷Hê´j·÷\T ‘˚˝≤Ã\ì>±˙
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ uÛ≤$+#·<äT. ø±˙ Ä ù|s¡TMT<ä ñ<ä´eTø±s¡T\ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£
#·s¡´\qT $eTs¡ÙqT+&ç ø±bÕ&Ü\qTø√e&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT. Ä #·s¡´\≈£î u≤<ÛäT´\sTTq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 65
b˛sê≥ø±s¡T\ ø£cÕº˝…+‘· eTTK´yÓ÷ yê{Ïe\¢ qwüºb˛j˚Tyê] Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ ø£˙dü+ n+‘˚ eTTK´+ ø±e\dæe⁄+≥T+~.
11. ñ<ä´eTø±s¡T\T nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± Á|üe]ÔùdÔ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $eT]Ù+#·e\dæ
e⁄+≥T+<äì nHêïqT. düe÷»+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ MT<ä ˇ‹Ô&ç m≈£îÿe>± ô|fÒº~
ñ<ä´eTø±s¡T\ Væ≤+düqT K+&ç+#ê\ì. Væ≤+düqT K+&ç+#·&É+, nÁ|üC≤kÕ«$Tø£
#·s¡´\qT K+&ç+#·&É+ ˇø£{Ï ø±<äT. ¬s+&Ée~ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·|üŒìdü] ø£s¡Ôe´+.
yÓTT<ä{Ï~ nìï dü+<äsꓤ\˝Àq÷ nedüs¡+ ø±<äT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T nedüs¡+
ne⁄‘·T+~. nsTT‘˚ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\T Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT
yê{Ïe\¢ »]π> qwºü+ m≈£îÿe e⁄+≥T+~ ø±ã{Ϻ b˛sê≥ø±s¡T\T ne÷j·T≈£î\qT
#·+|æq |òüT≥q\T, kÕe÷q´ Á|ü»\qT #·+|æq |òüT≥q\T, ‘·|ü⁄Œ&ÉT n_ÛjÓ÷>±\‘√
ˇø£ e´øÏÔô|’q <ë&ç#˚dæq |òüT≥q\T, Ç‘·s¡T\ Hê´j·TyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\qT ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√
nD∫y˚dæq |òüT≥q\T $eTs¡Ù≈£î >∑T] ne⁄‘êsTT. Çø£ÿ&É $eTs¡Ù≈£î >∑T] nj˚T´~
Á|ü<Ûëq+>± Ä #·s¡´\˝Àì nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ \ø£åD+. n~ Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+
rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT <ëìe\¢ »]π> qwüº+ m≈£îÿe e⁄+≥T+~ ø±ã{Ϻ $eT]Ù+#·e\dæq
ÄeX¯´ø£‘· m≈£îÿe e⁄+≥T+~. Væ≤+kÕ‘·àø£+ nsTTHê ø±≈£îHêï nÁ|üC≤kÕ«$Tø£
#·s¡´\qT ‘·|üŒìdü]>± K+&ç+#ê*‡+<˚.
ªb˛ sê≥ø±s¡T\ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\qT K+&ç+#ê*. n$ Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+
rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT neX¯´+ K+&ç+#ê*µ nq&É+ y˚s¡T, Væ≤+düqT ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü `
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+düµ nì eØZø£]+∫, yÓTT<ä{Ï<ëìì düeT]ú+#ê\˙ ¬s+&Ée<ëìì
$eT]Ù+#ê\˙ nq&É+ y˚s¡T. J$+#˚ Vü≤≈£îÿ≈£î ÁbÕeTTK´+ Ç#˚à bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
@ Væ≤+düq÷ düeT]ú+#·C≤\<äT. Væ≤+dü≈£î>∑\ kÕe÷õø£ eT÷˝≤\qT #·÷&É>∑\<äT. n~
nHê´j·T+ qT+&ç nD∫y˚‘· qT+&ç |ü⁄{Ϻq Væ≤+dü nsTT‘˚ Ä Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&çq e´øÏÔ|ü≥¢
kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷|æ+#·eT˙ ñ<ës¡+>± e´eVü≤]+#·eT˙ düe÷C≤ìø° #·{≤ºìø° #Ó|üŒ>∑\<äT.
Ä ~X¯>± #·≥º+˝Àq÷ Hê´j·Te´edüú˝Àq÷ dü+düÿs¡D\T ‘˚e&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·T>∑\<äT.
n≥Te+{Ï |òüT≥q\T |ü⁄qsêeè‘·+ ø±≈£î+&É e⁄+&É&ÜìøÏ Ä kÕe÷õø£ eT÷˝≤\qT
dü+düÿ]+#·eTì düe÷»+ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|≥º>∑\<äT.
ø=ìï Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq dü+<äsꓤ\˝À, Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´≈£î bÕ\Œ&çq e´øÏÔ|ü≥¢ düe÷»+
qT+&ç, Hê´j·T e´edüú qT+&ç bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø√s¡T≈£îH˚ ñ<ës¡yÓ’K] |üP]Ô ø£åe÷_Ûø£å
` n+fÒ •ø£å qT+&ç |üP]Ô e÷|ò” Çe«&É+ ` <ëø± b˛e#·TÃ. n~ Ä dü+<äsꓤìï ã{Ϻ,
|ü]dæú‹ì ã{Ϻ e⁄+≥T+~. n+‘˚ ‘·|üŒ Væ≤+düqT Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü ` nÁ|üC≤kÕ«$Tø£
Væ≤+dü nì eØZø£]+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·>∑ì |üì. m+‘· Á≈£Ls¡T&ç
>∑T]+#·sTTHê ªM&çì #·+|üe\dæ+<˚, M&çì #·+|ü&É+ Á|üC≤kÕ«$Tø£ #·πs´µ nì rs¡TŒ
#Ó|üŒ≥+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ m{≤¢ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~? n‘·ì Á≈£Ls¡‘ê«ìøÏ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
66 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
>∑Ts¡sTTq yêfi¯ó¢ n‘·ìì #·+|æ‘˚, yêfi¯ó¢ Ä dæú‹øÏ HÓ≥ºã&ܶs¡T ø±ã{Ϻ, Ä dæú‹ yêfi¯¢≈£î
ø£\>∑≈£î+&É #·≥º+ ø±bÕ&É˝Òø£b˛sTT+~ ø±ã{Ϻ, yêfi¯¢ #·s¡´|ü≥¢ #·≥º+, düe÷»+ ñ<ës¡+>±
e´eVü≤]+#ê\ì #Ó|üŒ&É+ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~. ‘·|üŒ+‘ê yêfi¯¢MT<ä ô|{Ϻ yêfi¯¢qT
ø±bÕ&É˝Òø£b˛sTTq e´edüú\T ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì #Ó|üŒ&É+ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~.
H˚s¡+ rÁe‘· |ü]dæú‘·T\qT ã{Ϻ e⁄+≥T+<äH˚~ ˇø£ Á|üC≤‘·+Á‘· dü÷Á‘·y˚T. ø±ì
<äTsêàs¡TZ\qT Vü≤‘·e÷πsà Vü≤≈£îÿ e⁄+≥T+<äH˚~ Á|üC≤‘·+Á‘· dü÷Á‘·+ ø±<äT. #·+|ü<ä>∑Z
<äTsêàs¡TZ\T mes¡T nH˚ ìs¡íj·T+ me]øÏ yês¡T y˚düT≈£î+{≤s¡T ø±ã{Ϻ Ç~ nsê#·ø£
|ü]dæú‘·T\≈£î <ë]rj·T>∑\<äT.
ô|’ >±, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü ` nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü nH˚ eØZø£s¡D #˚düTÔqï yêfi¯¢
ñ<˚›X¯´+, ˇø=ÿø£ÿ Væ≤+kÕ‘·àø£ |òüT≥q≈£L <ëìì nq«sTT+|üCÒdæ ìs¡ísTT+#ê\ì ø±<äT.
<ëìøÏ ø=+‘·sTTHê ns¡ú+ e⁄+≥T+~. yêfi¯¢ ñ<˚›X¯´+, yÓTT‘·Ô+>±H˚ Á|üC≤ ñ<ä´e÷\÷,
$|ü¢eø±s¡T\÷ #˚ùd<ä+‘ê Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+ùdq˙, bÕ\ø£esêZ\÷ sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·eT÷
#˚ùd~ e÷Á‘·+ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü n˙ yê~+#·&É+. n+<äTø√düy˚T á eØZø£s¡D
Á|ü‹bÕ~düTÔHêïs¡T. á s¡ø£+>± ˇø£ es¡Z+ #˚ùd Væ≤+dü yÓTT‘·Ô+>± ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£+µ nH˚
yê<äq ndü˝Ò #Ó\¢<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ñ<ä´eTø±s¡T\T Á≈£Ls¡T&ÉsTTq ˇø£ uÛÑ÷kÕ«$Tì
#·+|ü⁄‘ês¡qT≈£î+<ë+. yê<äq ø√dü+ á |òüT≥qqT ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+düµ n+<ë+. Ä πødüT
ø√s¡Tº˝À $#ês¡D≈£î e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT Ä uÛÑ÷kÕ«$T J‘·>±&ÉT ‘·q eTè‘· j·T»e÷ì|ü≥¢
$<Û˚j·T‘·ø=B› e<ä›Hêï $q≈£î+&É kÕø£å´+ #ÓbÕÔqì ‘·j·÷s¡e⁄‘ê&ÉT. n‘·ìì Ä|ü&É+ ø√dü+
ñ<ä´eTø±s¡T\T n‘·ìì ≈£L&É #·+|ü⁄‘ês¡T. Ç~ ≈£L&É Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+ùdHê? Ä
‘·s¡Tyê‘· Ä J‘·>±ì ‘·eTTà&ÉT Hê´j·TyÓTÆq ÄÁ>∑Vü≤+ ø=B› b˛©dt ÇHébòÕs¡àsY>±
e÷s¡‘ê&ÉT. ñ<ä´eTø±s¡T\T n‘·ìì ≈£L&É #·+|ü⁄‘ês¡T. n~ ≈£L&É Á|üC≤kÕ«$Tø£
Væ≤+ùdHê?
Ç~ }Vü‰»ì‘·yÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D ø±<äT. kÕj·TT<Ûä b˛sê{≤\T q&ÉTdüTÔqï ÁbÕ+‘ê\˝À
Ç≥Te+{Ï ñ<ëVü≤s¡D\T ø=\¢\T. yêfi¯ó¢ #˚ùd Vü≤‘·´\˝À |ü~XÊ‘·+ ≈£L&É Á≈£Ls¡T&ÉsTTq
uÛÑ÷kÕ«$Tì #·+|ü&É+ e+{Ï ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤‘·´\Tµ ø±e⁄. ø±ã{Ϻ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü `
nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü nH˚ eØZø£s¡D e\¢ yêfi¯¢≈£î ô|<ä›>± ñ|üjÓ÷>∑+ ˝Ò<äT. {À≈£îq yêfi¯ó
¢ #˚ùd<ä+‘ê Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+ùdqì ìs¡«∫+∫bÕπsùdÔ ‘·|üŒ.
12. ø±ã{Ϻ Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü ` nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü nH˚ ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq eØZø£s¡DqT
$&ç∫ô|≥º&É+ nedüs¡+. n{≤¢>∑ì Væ≤+dü≈£î e⁄+&˚ kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´ìï yÓTT‘·Ô+>±
ñù|øÏå+∫ @ Væ≤+dü nsTTHê J$+#˚ Vü≤≈£îÿ≈£î uÛÑ+>∑ø£s¡+ ø±ã{Ϻ Væ≤+düqT yÓTT‘·Ô+>±
K+&ç+#ê\ì yê~+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT. Væ≤+düqT yÓTT‘·Ô+>± K+&ç+#·e\dæq nedüs¡+
>±˙, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+dü nì ù|s¡T ô|{Ϻ ø=ìï s¡ø±\ Væ≤+düqT düeT]ú+#·e\dæq
nedüs¡+>±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˝Ò<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 67
 eTq$Tø£ÿ&É uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêï+. ø±˙ kÕe÷õø£ e´edüú˝Àì
ndüe÷q‘·\ qT+&ç, nD∫y˚‘· qT+&ç |ü⁄fÒº Äø£*, ìs¡ø£åsêdü´‘·, n+≥sêì‘·q+,
ù|<ä]ø£+, ndü«‘·+Á‘·‘· yÓTT<ä\sTTq<ä+‘ê ≈£L&É ˇø£ s¡ø£yÓTÆq Væ≤+ùd. Bìì e´ekÕú>∑‘·
Væ≤+dü n+<ë+.
ù|<ä\T, |”&ç‘·T\T, |”&ç‘· Á|üC≤ ñ<ä´e÷\T #˚ùd uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü≈£î á e´ekÕú>∑‘·
Væ≤+düqT H˚|ü<∏ä´+>± #·÷&Ü*. Ä kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+˝À á Væ≤+düqT ns¡ú+ #˚düTø√yê*.
ns¡ú+ #˚düTø=eTàì düe÷C≤ìøÏ q#·Ã#ÓbÕŒ*. Ç~ πøe\+ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\÷
b˛sê≥ø±s¡T\÷ #˚|üfÒº Væ≤+düπø ø±<äT, kÕ<Ûës¡D H˚sê\˝À e⁄+&˚ Væ≤+dü≈£î ≈£L&É
e]ÔdüTÔ+~. á |üì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚j·T>∑\>±\+fÒ ‘êqT Væ≤+dü #˚ùd yêfi¯¢≈£î
<ä÷s¡+>± e⁄+&Ü*. Væ≤+dü Á|üjÓ÷–+#˚ ñ<ä´eTø±s¡T\‘√ #Ó≥º|ü{≤º\T y˚düTø=ì
‹s¡T>∑T‘·÷, Væ≤+dü≈£î >∑\ kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+ #·÷&Ü\ì düe÷C≤ìøÏ q#·ÃC…bÕŒ\ì #·÷ùdÔ
düe÷»+ $X¯«dæ+#·<äT.
Væ≤+ düqT kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+˝À #·÷&É&É+ n+fÒ Ä H˚|ü<∏ä´+ ù|]≥ <ëìì
düeT]ú+#·&É+ ø±<äT. <ëìì ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ nì e÷Á‘·y˚T Bì uÛ≤e+.
düeT]ú+#·&ÉeT+fÒ Ä kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+˝À e⁄qï düeTdü´\≈£î Væ≤+dü nìyês¡´
|üs¡´ekÕq+, ˝Ò<ë yê{Ï |ü]cÕÿsêìøÏ nìyês¡´ kÕ<Ûäq+ nì yê~+#·&É+. Ç$ ¬s+&É÷
ì»+ ø±ø£b˛e#·TÃ. ì»eTì s¡TEe⁄ #˚j·T&É+ m|ü⁄Œ&√ ns¡T<äT>± ‘·|üŒ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
ˇø£ ù|<äe´øÏÔ <=+>∑>± e÷s¡&ÜìøÏ ù|<ä]ø±ìï H˚|ü<∏ä´+>± #·÷düTÔHêïeT+fÒ ù|<ä\+‘ê
<=+>∑\T>± e÷s¡&É+ nìyês¡´eT˙ ø±<äT, <=+>∑‘·q+ #˚j·T&É+ <ë«sê ‘·|üŒ yêfi¯ó¢
ù|<ä]ø£+ qT+&ç ãj·T≥|ü&É˝Òs¡˙ ø±<äT. n~ H˚|ü<∏ä´+, ˝Òø£ dü+<äs¡“¤+ e÷Á‘·y˚T. Ä
H˚|ü<∏ë´ìï, ˝Òø£ dü+<äsꓤìï <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì düe÷»+, Hê´j·T e´edüú, Ä H˚sêìøÏ
|üP]Ô>± Ä e´øÏÔH˚ u≤<ÛäT´&çì #˚dæ •øÏå+#·≈£î+&É, e´edüú u≤<Ûä´‘· ø=+‘· e⁄+<äì >∑T]Ô+∫
Ä e´øÏÔ|ü≥¢ ñ<ës¡+>± e´eVü≤]+#ê\˙, e´edüú˝Àì düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+#·&ÜìøÏ ø£èwæ
#˚j·÷\˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ yê~düTÔ+~. n+‘˚ ‘·|üŒ ù|<ä]ø£+ ñqï+‘· ø±\+
<=+>∑‘·Hê\T nìyês¡´eT˙, düeTs¡ú˙j·TeT˙, me] MT<ë <=+>∑‘·q+ πødüT\T
ô|≥º≈£L&É<ä˙ yê~+#·C≤\<äT. düeTdü´\Tqï+‘· ø±\+ H˚sê\T »s¡T>∑T‘êsTT ø±ã{Ϻ nìï
düeTdü´\÷ |ü]cÕÿs¡+ nj˚T´+‘·es¡≈£î H˚s¡düàè‹ì düôdŒ+&é #˚j·TeTì #Ó|üŒC≤\<äT.
H˚s¡düàè‹øÏ H˚sê\≈£îqï kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´ìï >∑T]+∫ düŒèVü≤ e⁄+&Ü\˙ •ø£å\÷ $#ês¡D≤
|ü<ä∆‘·T\÷ Ä yÓ\T>∑T˝À e⁄+&Ée\dæq #√≥ ñ<ës¡+>± e⁄+&Ü\˙ e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒ>∑\<äT.
<=+>∑‘·Hê\≈£î bÕ\Œ&˚ ù|<ä\ #·s¡´\e\¢ Ä ù|<ä]ø±ìøÏ u≤<ÛäT´\sTTq yêfi¯ó¢ e÷Á‘·y˚T
qwüºb˛j˚T≥≥ºsTT‘˚ <=+>∑‘·Hê\qT düeT]ú+#·&É+ ø£˙dü+ HÓ’‹ø£+>±HÓ’Hê kÕ<Ûä´+
nj˚T´<˚yÓ÷. ø±˙ n~ ≈£L&Ü kÕ<Ûës¡D+>± ì»+ ø±<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. <=+>∑‘·Hê\≈£î
m≈£îÿe>± >∑Ts¡j˚T´~ me] ù|<ä]ø±ìø° u≤<ÛäT´\T ø±ì e÷eT÷\T »qy˚T.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
68 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
13. <=+>∑‘·Hê\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&çq+‘·ø±\+ á ‘·sêÿìï me«s¡÷ e´‹πsøÏ+#·ø£b˛e#·TÃ.
ø±˙ b˛sê≥ø±s¡T\T #˚ùd Væ≤+dü≈£î ≈£L&É Ç<˚ ‘·s¡ÿ+ e]ÔdüTÔ+~. b˛sê{≤\≈£î
kÕe÷õø£ düeTdü´\T, kÕe÷õø£ nD∫y˚‘· eT÷\+. n+<äTe\¢ b˛sê≥ø±s¡T\T #˚ùd
Væ≤+düqT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ K+&ç+#·qedüs¡+ ˝Ò<äT (nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\qT
e÷Á‘·+ K+&çkÕÔ+). Ä Væ≤+düô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ #·s¡´ rdüTø√e#·TÃqì #ÓbÕÔ+. n+fÒ
H˚s¡düàè‹ ‘·q |üì ‘êqT #˚düTø√e#·TÃqì #ÓbÕÔ+. n+‘·ø£+fÒ eTTK´+>±, düeTdü´
eT÷˝≤\qT >∑T]Ô+∫ ñ<ä´e÷\‘√ sê»ø°j·T+>±, Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#ê\ì
#ÓbÕÔ+.
n+ ‘˚ ‘·|üŒ b˛sê{≤\≈£î nD∫y˚‘· eT÷\+ ø±ã{Ϻ b˛sê≥ø±s¡T\T #˚ùd nìï
#·s¡´\÷ düeTs¡ú˙j·TeTì nq˝ÒeTT. n~ dü‘·´eT÷ ø±<äT, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ø£s¡Ôe´eT÷ ø±<äT. yêfi¯ó¢ #˚ùd Væ≤+dü Ä nD∫y˚‘·≈£î nìyês¡´ |üs¡´ekÕqeT˙ ‘·|üŒìdü]
|ü]cÕÿs¡eT˙ nq˝ÒeTT. ªnD∫y˚‘˚ b˛sê{≤\≈£î eT÷\+ ø±ã{Ϻ b˛sê≥ø±s¡T\T #˚ùd
Væ≤+dü H˚s¡+ ø±<äTµ nH˚ yê<äq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À Á|üy˚X¯ô|&ÉT‘·THêïs¡T. qø£‡˝…’{Ÿ
U…’B\ uÒwüs¡‘·T $&ÉT<ä\qT &çe÷+&é #˚j·T&ÜìøÏ Ç~ nedüs¡+ nsTT+~. <ëì ns¡ú+
@$T≥+fÒ yêfi¯ó¢ #˚ùd Á|ür Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´ nD∫y˚‘·≈£î ‘·|üŒìdü] |òü*‘·eT˙ ˝Ò<ë
nD∫y˚‘·qT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ ‘·|üŒìdü]>± nedüs¡eT˙q÷. ªb˛sê{≤\≈£î nD∫y˚‘·
eT÷\+µ nH˚ kÕ<Ûës¡D dü÷Á‘êìï Ç+‘· n‹>± yê´U≤´ìùdÔ ‘·|üŒ yêfi¯ó¢ #˚ùdy˚M H˚sê˝Ò
ø±e˙ yêfi¯¢ô|’q #·≥º+ Á|üø±s¡+ ≈£L&É #·s¡´ rdüTø√≈£L&É<ä˙ yê~+#·&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
‘Ó\+>±D qT+&ç ø±oàsY <ëø± @ ˇø£ÿ b˛sê{≤ìï ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø=ì #·÷dæHê á
Á|ü‹bÕ<äqqT s¡TEe⁄ #˚j·T&É+ nkÕ<Ûä´+ nì #·÷|æ+#·e#·TÃqT.
qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eTø±s¡T\H˚ ñ<ëVü≤s¡D>± rdüT≈£î+fÒ, yêfi¯ó¢ Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+kÕø±+&É
á ÁøÏ+~ s¡÷bÕ\˝À e⁄+≥T+~.
1. Á|ü»\qT #ê˝≤ ø±\+ |”&ç+∫ #·{≤ºìøÏ <=s¡ø£≈£î+&É e⁄+&çb˛sTTq e´≈£îÔ\ô|’q
Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü.
2. Á|ü»\ b˛sê{≤\≈£î n&ɶ+>± ì\ã&ç nD∫y˚j·÷\ì Á|üj·T‹ï+#˚ e´≈£îÔ\ô|’q
Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü.
3. Á|ü»\ b˛sê{≤\≈£î n&ɶ+>± ì\ã&É≈£îHêï qø£‡˝…’≥¢≈£î sê»ø°j·T+>± e´‹πsø£+>±
ì\ã&˚ e´≈£îÔ\ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü. Mfi¯ó¢ Á|üC≤ e´‹πs≈£î\T ø±e#·TÃ,
ø±ø£b˛e#·TÃ. πøe\+ qø£‡˝…’{Ÿ sê»ø°j·÷\qT yÓTT+&ç>± e´‹πsøÏ+∫qyês¡÷
ø±e#·TÃ.
4. b˛©dt ÇHébòÕs¡às¡T¢>± qø£‡˝…’≥T¢ >∑T]Ô+#˚ yê]ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü. ªÇHébòÕs¡àsYµ\T
n+fÒ ≈£îÁ≥|üP]‘·+>± qø£‡˝…’≥¢ düe÷#êsêìï b˛©düT\≈£î n+~#˚Ãyêfi‚¢ ø±qedüs¡+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 69
 ˝Ò<äT. n≥Te+{Ï yêfi¯¢‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ, qø£‡˝…’≥¢ e\¢ ‘·eT≈£î ÁbÕDuÛÑj·T+ e⁄+<äì
b˛©düT\ s¡ø£åD ø√πs e´≈£îÔ\ <ëø± nH˚ø£ s¡ø±\ e´≈£îÔ\T á ø√e˝ÀøÏ ekÕÔs¡T.
5. uÛÑ÷eTT\ $wüj·T+˝ÀqsTTHê Á>±eT e´eVü‰sê\ $wüj·T+˝ÀqsTTHê sê»ø°j·÷\˝À
nsTTHê mìïø£\|ü⁄Œ&ÉsTTHê eTπs dü+<äs¡“¤+˝ÀqsTTHê qø£‡˝…’≥T¢ C≤Ø #˚dæq
Ä<˚XÊ\qT e´‹πsøÏ+#˚ e´≈£îÔ\ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü.
6. |ü+#êsTTr\˝À qø£‡˝…’≥T¢ Ç#˚à rs¡TŒqT >ös¡$+#·ì yê]ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü.
7. Á|üuÛÑT‘·« ìs¡“+<ÛëìøÏ ìs¡düq>± bÕ\ø£ bÕغøÏ #Ó+~q yê]˝À mes¡T n+<äTu≤{À¢
e⁄+fÒ yê]ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü.
8. b˛©düT\ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü. BìøÏ ã\j˚T´~ Á≈£Ls¡T\sTTq b˛©dt n~Ûø±s¡T˝Ò
ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. eT+<äTbÕ‘·s¡≈£î n+<äTu≤{À¢ e⁄+&˚ b˛©düT˝…es¡sTTHê ø±e#·TÃ.
‘·TbÕ≈£î\ ø√dü+ qø£‡˝…’≥T¢ <ë&ç#˚ùd b˛©dt ùdºwüq¢˝À Ä ø£åD+ &É÷´{°˝À
e⁄qïyê¬ses¡sTTHê ø±e#·TÃ.
9. ˇø£ Á>±eT+˝À ˝Òø£ ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À ‘·eT X¯Á‘·TesêZìøÏ #Ó+~q yê] Á|üuÛ≤e+
ô|]–b˛‘·Tqï<äì qø£‡˝…’≥T¢ uÛ≤$ùdÔ Ä Á|üuÛ≤yêìï ‘·–Z+∫ ‘·eT XÊdüHêìï
HÓ\ø=\Œ&É+ ø√dü+ X¯Á‘·Tes¡Z+˝À mes¡T n+<äTu≤{À¢ e⁄+fÒ yê]ô|’q Á|üjÓ÷–+#˚
Væ≤+dü.
Ç$ ø±ø£ ªbıs¡u≤≥T¢µ, ªne>±Vü≤Hê ˝À|ü+ e\¢ »]π> #·s¡´\Tµ ≈£L&É e⁄+{≤sTT.
sê»ø°j·T ø£ø£å\˝À ‘·\<ä÷]à ˇø£ |üø£å+ ‘·s¡|òü⁄q eTs=ø£]ô|’q #˚ùd <ë&ÉT\T, #Ó|ü⁄Œ&ÉT
e÷≥\T $ì kÕ«s¡ú|üs¡T\ Á|üjÓ÷»Hê\qT Á|üC≤Á|üjÓ÷»Hê\T>± uÛ≤$+∫ #˚ùd <ë&ÉT\T,
ø±s¡´ø£s¡Ô\T ‘·eT |üPsê«ÁX¯e÷ìøÏ #Ó+~q ø£ø£å\qT ñ<ä´eT+ ù|]≥ rs¡TÃ≈£îH˚ Áø£eT+˝À
#˚ùd <ë&ÉT\T, ˇø£s¡qTø=ì eTs=ø£]ô|’q #˚ùd <ë&ÉT\T ≈£L&Ü e⁄+{≤sTT. á <ë&ÉT\≈£î
>∑Ts¡j˚T´ yêfi¯¢+<äs¡÷ <Ûäqe+‘·T\÷ Ä~Û|ü‘·´ esêZ\≈£î #Ó+~qyês¡÷ ø±s¡T. e´øÏÔ>∑‘·+>±
n+<äs¡÷ <äTsêàs¡TZ˝Òq˙ Á|üC≤ e´‹πs≈£î˝Òq˙ ≈£L&É #Ó|üŒ˝Ò+.
Ç ìï ø±s¡D≤\ e\¢ »]π> Væ≤+düqT yÓTT‘·Ô+>± ªÁ|ü»\ #·s¡´\Tµ n˙, ªÁ|ü»\T ‘·eT
düeTdü´\ |ü]cÕÿs¡+ ø√dü+ #˚|üfÒº #·s¡´\Tµ n˙, ªnD∫y˚‘· qT+&ç |ü⁄{Ϻq Á|ü‹|òüT≥qµ
n˙, ª85 XÊ‘·+ Á|ü»\T 15 XÊ‘·+ ô|‘·Ô+<ës¡¢ô|’q #˚ùd Væ≤+düµ n˙ e]í+#˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚j·T&É+ me]øÏ #Ó*¢Hê bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ #Ó\¢<äT. á s¡ø£yÓTÆq yê´K´\
düVü‰j·T+‘√ ªÇ$ Á|ü‹|òüT≥Hê #·s¡´˝Ò ‘·|üŒ H˚sê\T ø±e⁄ ø±ã{Ϻ qø£‡˝…’≥¢ô|’q ô|{Ϻq
πødüT\˙ï m‹Ôy˚dæ qø£‡˝…’{Ÿ U…’B\+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷*µ nì yê~+#·&É+
‘·>∑ì |üì.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
70 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sê»ø°j·T ø±s¡´ø£s¡Ô\sTTq+‘· e÷Á‘êq m≥Te+{Ï Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\≈£î
bÕ\Œ&çHê yê]ô|’q πødüT\T ô|≥º&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙ ô|{Ϻq πødüT\˙ï
m‹Ôy˚dæ n+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷\˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ù|]≥
Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+˝À ns¡ú+ ˝Ò<äT.
qø£‡˝…’{Ÿ U…’B\+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷\ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ &çe÷+&é
#˚j·T&ÉeT+fÒ ns¡ú+ yês¡T #˚ùd Á|ü‹ #·s¡´q÷ düeT]ú+#·&É+ nì. #·≥º+ yêfi¯ó¢ #˚ùd
Væ≤+kÕø±+&Éô|’q #·s¡´ rdüTø√e&ÜìøÏ M\T ˝Ò<ä+fÒ ns¡ú+ yêfi¯ó¢#˚ùd Væ≤+kÕø±+&Éq+‘ê
düeT]údüTÔHêïeTì. n+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ qø£‡˝…’≥¢≈£î e⁄+&˚ ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿqT
düeT]ú+#·&É+, yêfi¯¢ ñ<ä´eT \øå±´\˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT düeT]ú+#·&É+ e÷Á‘·y˚T
ø±ø£ yêfi¯¢ Á|ür #·s¡´q÷ ` Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\‘√ düVü‰ düeT]ú+#·&É+ nì ns¡ú+. yêfi¯¢
|ü+<∏ëq÷ düeT]ú+#·&É+ nì ns¡ú+. n~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+ m+‘·e÷Á‘·+
ø±<äT.
14. ªsê»ø°j·T U…’B\Tµ nH˚ e÷≥≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq ns¡ú+ Ç#·TÃ≈£î+fÒ yê] $&ÉT<ä\ ø√dü+
ø£èwæ #˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+ ø±>∑\<äT. πøe\+ sê»ø°j·T
ø±s¡D≤\e\¢ ` n+fÒ e´edüú≈£î, ˝Òø£ bÕ\≈£î\≈£î nuÛÑ´+‘·s¡ø£s¡yÓTÆq sê»ø°j·T
uÛ≤yê\qT q$Tàq+<äT≈£î, Á|ü#ês¡+ #˚dæq+<äT≈£î ` ìs¡“+~Û+|üã&çq yês¡T nì ns¡ú+
#˚düT≈£î+fÒ n≥Te+{Ï U…’B\ $&ÉT<ä\ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·Te#·TÃ. ÄyÓTïÁd”º Ç+≥πsïwüq˝Ÿ
˝≤>∑ Ä sê»ø°j·T uÛ≤yê\T XÊ+‹j·TT‘·eTsTTq$ nsTT e⁄+fÒH˚ Ä U…’B\ $&ÉT<ä\
ø√dü+ ø£èwæ #˚kÕÔeTqqedüs¡+ ˝Ò<äT. n$ @ uÛ≤yê\sTTHê ø±e#·TÃ.
á $<Ûä+>± ìs¡“+~Û+#·&ÜìøÏ Á|üdüTÔ‘· #·{≤º\˝À ˇø£ÿ ªHêkÕµ e÷Á‘·y˚T neø±X¯+
ÇdüTÔ+~. {≤&Ü #·≥º+ e⁄qï s√E\˝À Ä #·≥º+˝Àì ôdø£åHé 4˝À ≈£L&É Ä neø±X¯+
e⁄+&ç+~. ø±oàsY˝À |ü+C≤ãT˝À áXÊq´ sêÁcÕº\˝À á ôdø£åHéqT $düÔè‘·+>±
Á|üjÓ÷–+#ês¡T. n≥Te+{Ï U…’B\qT sê»ø°j·T U…’B\T>± >∑T]Ô+∫, yê] $&ÉT<ä\ ø√dü+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä+<√fi¯q #˚j·T>∑\<äT, #˚j·÷*. >∑‘·+˝À nH˚ø£ dü+<äsꓤ\˝À
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T Ç≥Te+{Ï Ä+<√fi¯q\T #˚|ü{≤ºsTT. n+‘˚ ‘·|üŒ sê»ø°j·T
ø±s¡´ø£s¡Ô\sTTq+‘· e÷Á‘êq m≥Te+{Ï Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\≈£î bÕ\Œ&çHê yê]ô|’q πødüT\T
ô|≥º&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙ ô|{Ϻq πødüT\˙ï m‹Ôy˚dæ n+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷\˙
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ù|]≥ Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+˝À ns¡ú+ ˝Ò<äT.
qø£‡˝…’≥T¢ Á|ü‹ s√p Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·THêïs¡T. Ç~ me«s¡÷ ø±<äq˝Òì
$wüj·T+. ø±˙ Ä πødüT\˝À H˚s¡+ #˚dæq yê]H˚ ø±ø£ #˚j·Tìyê]ì ≈£L&É b˛©düT\T
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 71
Ç]øÏdüTÔHêïs¡˙ πøe\+ Ä bÕغøÏ #Ó+~q yês¡sTTq+<äT≈£î #ê˝≤eT+~ì eTT<ë›sTT\T>±
#·÷|ædüTÔHêïs¡˙ n≥Te+{Ï yêfi¯¢ô|’q πødüT\T m‹Ôy˚j·TeTì n&É>∑≈£L&É<ë n˙
yê~düTÔHêïs¡T. n<˚ düeTdü´ nsTT‘˚ ‘·|ü⁄Œ&ÉT πødüT\ >∑T]+∫ Ä+<√fi¯q #˚j·Te#·TÃ.
‘·|ü⁄Œ&ÉT πødüT\T ˇø£ÿ qø£‡˝…’≥¢ ô|’qH˚ ø±ø£ #ê˝≤eT+~ ô|’q ô|&ÉT‘·T+{≤s¡T. Ä
Ä+<√fi¯q≈£L ªsê»ø°j·T U…’B\+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷*µ nH˚ Ä+<√fi¯q≈£L @+
dü+ã+<Ûä+ e⁄+~? nìï πødüT\÷ ‘·|ü⁄Œ&ÉT πødüT\T ø±e⁄. n+<äs¡T eTT<ë›sTT\÷ ø£*Œ‘·+>±
#˚s¡Ãã&ɶyês¡T ø±<äT. ˇø£ ù|s¡TMT<ä eTs=ø£ Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+ m+<äT≈£î.
15. Á|üdüTÔ‘·+ eTq sêÁwüº+˝À |üì#˚düTÔqï qø£‡˝…’{Ÿ bÕغ\T bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï Væ≤+kÕø±+&ÉqT
yÓTT‘·Ô+>± düeT]ú+#·&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äT ø±ãfÒº á e÷≥\T n+≥THêïe÷? yêfi¯ó¢
Væ≤+düqT ªHê´j·T+µ>±H˚ Á|üjÓ÷–+#˚≥≥ºsTT‘˚ ªsê»ø°j·T U…’B\ uÒwüs¡‘·T $&ÉT<ä\µ
nH˚ &çe÷+&é bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+<ë? nì n&É>∑e#·TÃ. Çø£ÿ&É
eT∞¢ ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ Væ≤+düµ nH˚ uÛ≤eq <ä>∑Z]øÏ ekÕÔ+. ªVæ≤+dü Á|üC≤kÕ«$Tø£+>±
e⁄+fÒ düeT]ú+#ê*µ nH˚ Á|ü‹bÕ<äq <ä>∑Z]øÏ ekÕÔ+. Ç~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
nkÕ<Ûä´yÓTÆq, nqedüs¡yÓTÆq |üì. Væ≤+dü≈£î>∑\ kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´˙ï eT÷˝≤˙ï ns¡ú+
#˚düTø=ì Ä C≤„q+ #·{≤ºìø° Hê´j·Te´edüú≈£L düe÷C≤ìø° n+~e«&É+ e÷Á‘·y˚T
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~.
B ì ns¡ú+ @$T{Ï?
ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ nH˚ e´edüúq÷ H˚s¡düàè‹˙ eTq+ @ $<Ûä+>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+{≤eTH˚~
Çø£ÿ&É eTTK´+. ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ qT+&ç, H˚s¡düàè‹ qT+&ç ªHê´j·TyÓTÆq b˛sê{≤\≈£îµ
yÓTT‘·Ô+>±H˚ $TqVü‰sTT+|ü⁄ e⁄+&Ü\ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø√sê˝≤, ˝Òø£b˛‘˚ ªs¡÷˝Ÿ
Ä|òt ˝≤µ nH˚<ëìï ˇø£ Hê>∑]ø£‘ê $\Te>± >∑T]Ô+∫, Á|üdüTÔ‘·+ e´øÏÔ ÁbÕ‹|ü~ø£q e⁄qï
Ä e´edüú kÕe÷õø£ J$‘·+˝Àì e´edæú‘·yÓTÆq Hê´j·÷Hê´j·÷\qT ≈£L&É ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ
rdüT≈£îì $XÊ\ dü«uÛ≤yêìï dü+‘·]+#·T≈£îH˚≥≥Tº #˚j·÷˝≤? <ëìøÏ ø±e\dæq #Ó’‘·Hê´˙ï
düŒèVü≤q÷ düe÷»+˝À ô|+#ê˝≤?
ªs¡÷ ˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ nH˚ <ëìøÏ ‘Ó\T>∑T˝À düs¡sTTq nqTyê<ä+ ˝Ò<äT (eTq¬øe]ø° <ëì
$\Te ‘Ó©<äT ø±ã{Ϻ <ëìøÏ ø±e\dæq uÛ≤wü ≈£L&É n_Ûeè~∆ #Ó+<ä˝Ò<äT). e÷eT÷\T>±
ª#·≥ºã<ä› bÕ\qµ n+≥THêï+. n+fÒ |ü]bÕ\q #·≥ºã<ä›+>± e⁄+&Ü\ì ns¡ú+. ø±˙ <ëì
|üP]Ô ns¡ú+ n~ ø±<äT. düe÷» J$‘·+ ìj·TeTã<ä∆+>± e⁄+&Ü*, Ä ìj·Te÷\qT
#·≥ºdüuÛÑ\T sêC≤´+>∑+ |ü]~Û˝À s¡÷bı+~+#ê*, yê{Ïì sêC≤´+>∑ j·T+Á‘·+
Hê´j·TdüeTà‘·yÓTÆq |ü<ä∆‘·T\˝À neT\T #˚j·÷* nH˚~ <ëì ns¡ú+.
ndüe÷q düe÷»+˝À Ä ìj·Te÷\÷ #·{≤º\÷ ndüe÷q‘·qT uÛÑÁ<ä|üs¡TkÕÔj·TH˚~ ˇø£
n+X¯+. ø±˙ Ä |ü]~Û˝ÀqsTTHê ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ nH˚~ J$‘êìøÏ ìj·TeTã<ä∆‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
72 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø£*ŒdüTÔ+<äH˚~ ≈£L&É #·÷&Ée\dæq n+X¯+. á ìj·TeTã<ä∆‘· #ê˝≤ nedüs¡+. <Ûäqe+‘·T\
ø£+fÒ ã\e+‘·T\ ø£+fÒ ù|<ä\≈£L ã\V”≤qT\≈£L Ä uÛÑÁ<ä‘· m≈£îÿe nedüs¡+. kÕe÷õø£
e´edüú ndüe÷q+>± e⁄+<ë düe÷q+>± e⁄+<ë nH˚~ n≥T+∫, n~ ìj·TeTã<ä∆+>±
˝Òø£b˛‘˚, Ä ìj·Te÷\T $düŒwüº+>± ˝Òø£b˛‘˚, ù|<ä\ J$‘ê\÷ |”&ç‘·T\ J$‘ê\÷
<äTs¡“¤s¡+ ne⁄‘êsTT. |”&ç‘· Á|ü»\+<ä]˙ b˛sê≥ø±s¡T\T>± ¬>]˝≤¢\T>± }Væ≤+#·T≈£îH˚
<äèø£Œ<∏ëìøÏ e÷Á‘·y˚T ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ ø£*Œ+#˚ ìj·TeTã<ä∆‘· yÓTT‘·Ô+>± nHê´j·T+>±
ø£ì|ædüTÔ+~. b˛sê{≤\H˚ ‘·|üŒ ì‘·´J$‘· nedüsê\qT #·÷&É˝Òø£b˛e&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ m+‘·e÷Á‘·+ ‘·>∑<äT.
ø± ã{Ϻ ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ n+fÒH˚ nD∫y˚‘· nì Á|üø£{Ï+∫ <ëìì ã\V”≤q|üs¡#˚
&çe÷+&ÉT¢ ô|≥º≈£î+&É (@<äsTTHê ˇø£ ø√e≈£î #Ó+~q Væ≤+dü≈£î H˚s¡düàè‹ qT+&ç yÓTT‘·Ô+>±
$TqVü‰sTT+|ü⁄ Çyê«\q&É+ ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ dü÷Á‘ê˙ï $\Teq÷ e´edüúq÷ ã\V”≤q|ü]#˚
ìHê<ä+) ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µqT >ös¡$+∫ ª˝≤µ nH˚ <ëìøÏ (n+fÒ #·{≤ºìøÏ) kÕe÷õø£
ndüe÷q‘·\ |ü≥¢ e⁄+&˚ >∑T&綑·Hêìï b˛>={Ϻ ªk˛wü˝Ÿ ôdì‡{Ï${°µ ø£*Œ+#˚ Á|üj·T‘·ï+
#˚j·T&É+ ñ∫‘·+>± e⁄+≥T+~.
ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D. ˇø£ Á≈£Ls¡T&ÉsTTq uÛÑ÷kÕ«$Tì ù|<ä\T #·+ù|kÕÔs¡qT≈£î+<ë+. ªn‘·qT
Á≈£Ls¡T&ÉT ø±ã{Ϻ n‘·ìì #·+|ü&É+ Á|ü»\ Vü≤≈£îÿ. Ä Vü≤≈£îÿqT H˚s¡+ nH˚ #·≥º+ Á|üC≤
e´‹πsø£ #·≥º+. yêfi¯¢qT •øÏå+#˚ ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ Á|üC≤ e´‹πsø£ e´edüú. <ëìì y˚TeTT
>∑T]Ô+#·eTT. Ä Á|ü»\ MT<ä πødüT m‹Ôy˚dæ yê]ì uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷*µ nì
nqe#·TÃ. ˝Ò<ë, ªmes¡÷ me]˙ #·+|ü&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT nH˚ #·≥º+ ìj·TeTã<ä∆
J$‘êìøÏ nedüs¡y˚T. <ëìì neT\T #˚ùd ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µ ˇø£ Hê>∑]ø£ e´eùdú. nsTT‘˚
Ä |òüT≥q @ |ü]dæú‹˝À, @ H˚|ü<∏ä´+˝À »]–+<√ ns¡ú+ #˚düTø=ì H˚s¡ $#ês¡D
|ü<ä∆‘·T\q÷ •øå± Á|üe÷D≤˙ï düs¡fi¯+ #˚j·÷*. rÁeyÓTÆq ˇ‹Ô&ç˝À |”&ç‘· Á|ü»\T bÕ\Œ&˚
H˚sê\≈£î n‹ ‘·≈£îÿe •ø£å y˚j·÷*. nedüs¡yÓTÆ‘˚ |üP]Ô $TqVü‰sTT+|ü⁄ Çyê«*, (á eT<Ûä´
ˇø£ Á_{Ïwt ø√s¡Tº dü+e‘·‡sê\ ‘·s¡ã&ç ‘·qqT y˚~Û+∫q uÛÑs¡ÔqT #·+|æq uÛ≤s¡´≈£î Ç∫Ãq≥Tº)
nqe#·TÃ.
Ç+ <äT˝À ¬s+&Ée<˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ nqTyÓ’q yÓ’K]. ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µqT
Hê>∑]ø£‘ê $\Te>± >ös¡$+∫, <ëìøÏ kÕe÷õø£ düŒèVü≤ ø£*Z+#·&É+ ø√dü+ Á|üj·T‘·ï+ #˚ùd
yÓ’K] Ç~. n+‘˚ ‘·|üŒ ªs¡÷˝Ÿ Ä|òt ˝≤µqT ã\V”≤q|ü]#˚ |üì eTq+ #˚ùdÔ <ëìe\¢ ù|<ä\÷
|”&ç‘·T˝Ò m≈£îÿe qwüºb˛‘ês¡T. ù|<ä\+<ä]˙ b˛sê≥ø±s¡T\T>± #·÷ùdyêfi¯¢≈£î e÷Á‘·y˚T Ç~
ns¡ú+ ø±<äT. b˛sê{≤\˝À ˝Òì Á|ü»\≈£î ªb˛sê&É+&ç, b˛sê&É+&çµ nì ñ<√“~Û+#·&Éy˚T
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôe´+ nqT≈£îH˚ yêfi¯¢≈£î Ç~ ns¡ú+ ø±<äT. yêfi¯¢ ì‘·´J$‘·
nedüsê\qT ø±bÕ&É&É+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìø=ø£ bÕÁ‘· e⁄+<äì >∑T]ÔùdÔ ns¡ú+
ne⁄‘·T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 73
16. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üC≤b˛sê{≤\‘√q÷ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\‘√q÷ m+‘·y˚Ts¡≈£î
ø£*dæ |üì#˚j·Te#·TÃqH˚ Á|üX¯ï á ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·s¡#·T ˇø£ düeTdü´>± e⁄+≥÷ e⁄+~.
düeTdü´\ MT<ä n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT ø£*dæ |üì#˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·÷H˚ e⁄+~. ø±˙
m+‘·es¡≈£î, @ s¡÷bÕ\˝À |üì #˚j·Te#·TÃqH˚~ ˇø£ #·s¡Ã>± e⁄+~.
Á|ü C≤b˛sê{≤\ Vü≤≈£îÿ\T ø±bÕ&É&Üìø°, yê{Ï Äø±+ø£å\˝Àì Á|üC≤‘·+Á‘· $\Te\≈£î
kÕe÷õø£ eT<䛑·T düMTø£]+#·&Üìø° bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä b˛sê{≤\ <Ó’q+~q
Ä#·s¡D qT+&ç m+‘· <ä÷s¡+ e⁄+fÒ n+‘· eT+∫~. n|ü⁄Œ&˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd
ø£èwæøÏ $X¯«dü˙j·T‘· e⁄+≥T+~. ªyêfi¯¢ø√dü+ #˚düTÔqï |üìµ>± ø±ø£ ˇø£ dü÷Á‘·ã<ä∆yÓTÆq
ø£èwæ>± düe÷C≤ìøÏ n~ ø£ì|ædüTÔ+~. n|ü⁄Œ&˚ n~ dü|òü\+ nj˚T´ neø±X¯+ e⁄+≥T+~.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ b˛sê≥ø±s¡T\ sê»ø°j·T |ü]uÛ≤wü˝À ø±ø£ $\Te\ |ü]uÛ≤wü˝À
e÷{≤¢&Ü*. Ç|üŒ{Ïπø düe÷»+˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~ ñqï $\Te\≈£î $düÔè‘· yê´U≤´q+
Çe«&É+ <ë«sê b˛sê{≤\T rdüTø=düTÔqï ø=‘·Ô Ä˝À#·q\≈£î kÕe÷õø£ #Ó’‘·q´+˝À kÕúq+
ø£*–+#ê*. á ø=‘·Ô Ä˝À#·q\ yÓ\T>∑T˝À kÕe÷õø£ e´edüú\qT $eTs¡ÙHê‘·àø£+>±
#·÷&É&É+ düe÷C≤ìøÏ H˚]Œ+#ê*. Ç<=ø£ düTìï‘·yÓTÆq ø£èwæ. ª‘·≥düúµyÓTÆq ø£èwæ ø±<äT. ø±˙
dü«‘·+Á‘·yÓTÆq ø£èwæ. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Hê´j·÷Hê´j·÷\ eT<Ûä´ ‘·≥düú+>± ñ+&É<äT.
Hê´j·T+ |üø£å+ rdüT≈£î+≥T+~. ø±˙ Hê´j·T+ |üø£å+ rdüTø√e&ÉeT+fÒ ns¡ú+ Hê´j·T+
ù|s¡T MT<ä |üì #˚ùd ñ<ä´e÷\qT yÓTT‘·Ô+>± yÓqπødüTø=ì sêe&É+, yê{Ï‘√
ø£\>∑\dæb˛e&É+ nì ø±<äT. n$ Hê´j·T+ ù|s¡T MT<ä |üì #˚dæHê nìï dü+<äsꓤ\˝Àq÷
Hê´j·T+>± e´eVü≤]+#·ø£b˛e#·TÃ. n+‘˚ø±ø£, Hê´j·÷ìï ì\u…≥º&É+˝Àq÷
ô|+bı+~+#·&É+˝Àq÷ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ñ+&˚ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq bÕÁ‘·≈£î n~ eT+∫~
ø±<äT. Hê´j·÷ìï HÓ\ø=˝ÒŒ ø£èwæ˝À $_Ûqï ø±s¡´s¡+>±\T+{≤sTT. yê{Ï˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ø±s¡´s¡+>∑+ ˇø£{Ï. Ä ø£èwæ düeTs¡úe+‘·+>± ìs¡«]Ô+#ê\+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ìsêàD+˝Àq÷ Ä#·s¡D˝Àq÷ ne>±Vü≤Hê #·Á≥+˝Àq÷ $wüj·÷\qT $e]+#·&ÜìøÏ
ñ|üjÓ÷–+#˚ dæ<ë∆+‘· #·Á≥+˝Àq÷ dü«‘·+Á‘·+>± e´eVü≤]+#ê*.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q dü«‘·+Á‘· Á|ü‹|ü‹Ôì C≤Á>∑‘·Ô>± ø±bÕ&ÉTø√yê\ì
uÛ≤$+#·&ÜìøÏ Ç+ø=ø£ ø±s¡D+ ≈£L&É e⁄+~.
sê »ø°j·T ñ<ä´e÷\T Á|üjÓ÷»Hê\≈£L nedüsê\≈£L ÁbÕ<Ûëq´+ ÇkÕÔsTT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $\Te\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ÇdüTÔ+~. n+fÒ n$ $\Te\qT
>∑T]Ô+#·e˙, Ç~ Á|üjÓ÷»Hê\q÷ nedüsê\q÷ >∑T]Ô+#·<ä˙ ø±<äT. Çø£ÿ&É ÁbÕ<Ûëq´+
>∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêï+.
sê»ø°j·T bÕغ\÷ ñ<ä´e÷\÷ ø±]à≈£î\ Á|üjÓ÷»Hê\H√, <ä[‘·T\ Á|üjÓ÷»Hê\H√
Ä~yêdüT\ Á|üjÓ÷»Hê\H√ ˇø£ uÛÖ>√[ø£ ÁbÕ+‘·+ Á|üjÓ÷»Hê\H√ ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düTø=ì
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
74 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
|üì#˚kÕÔsTT. Äô|’q Ä bÕغ\, ñ<ä´eT dü+düú\, eP´Vü‰\≈£L m‘·TÔ>∑&É\≈£L dü+ã+~Û+∫q
Á|üjÓ÷»Hê\÷ nedüsê\÷ e⁄+{≤sTT. M{Ï˝À $\Te\T ndü˝Ò e⁄+&Éeì ø±<äT. Á|ür
Á|üjÓ÷»HêìøÏ nqTã+<Ûä+>± $\Te\T+{≤sTT. Á|ür Á|üjÓ÷»qeT÷ $\Te\ s¡÷|ü+˝À
e´ø£Ô+ ne⁄‘·T+~. ø±˙ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&Üìø° $\Te\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+
Çe«&Üìø° ‘˚&Ü e⁄+≥T+~. Á|üC≤esêZ\ Á|üjÓ÷»q+ qT+&ç ñ<ä´e÷\ eP´Vü‰\T,
m‘·TÔ>∑&É\T, Á|üjÓ÷»Hê\ <ä>∑Z]øÏ e#˚Ãdü]øÏ á ‘˚&Ü Ç+ø± düŒwüº+>± ø£ì|ædüTÔ+~.
b s¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $\Te\≈£î ÁbÕ<Ûëq´+ ÇdüTÔ+~. $\Te\T X¯Sq´+˝À |ü⁄≥ºe˙
n$ Á|üjÓ÷»Hê\‘√ nedüsê\‘√ eTT&ç|ü&ç e⁄+{≤j·T˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
‘Ó\TdüT. nsTTq|üŒ{Ïø° $\Te\≈£î n~ $\Te\T>± ÁbÕeTTK´+ ÇdüTÔ+~, yê{Ï yê´|æÔø°
e´ed”úø£s¡D≈£L ø£èwæ #˚düTÔ+~.
_ÛqïyÓTÆq á yÓ’Ks¡T\ ø±s¡D+>± sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\‘√q÷ sê»ø°j·T dü«uÛ≤e+>∑\
Á|üC≤ ñ<ä´e÷\‘√q÷ ø£*dæ |üì#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nH˚ø£ düeTdü´\T
m<äTs=ÿ+≥÷ e⁄+~. n~ ‘êeTT n_Ûe÷ì+#˚ sê»ø°j·T ñ<ä´eTeTsTT‘˚ á düeTdü´\T
˝Òq≥T¢ Á|üe]Ô+#·&É+, n_Ûe÷ì+#·ì ñ<ä´eTeTsTT‘˚ á düeTdü´\ ù|s¡T #Ó|æŒ <ä÷s¡+
e⁄+&É&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T H˚s¡TÃ≈£îHêïs¡T.
Ç ø£ÿ&=ø£ dü÷Á‘·ã<ä›yÓTÆq yÓ’K] nqTdü]+#·&É+ nedüs¡+. Bs¡Èø±*ø£ &çe÷+&É¢ MT<ä,
düeTdü´\ MT<ä sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\‘√ (n$ bÕغ˝Ò ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT, Á|üC≤ dü+|òü÷\T
ø±e#·TÃ) ø£*dæ |üì #˚j·T&É+ m{≤¢>∑÷ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. dü«\Œø±*ø£ &çe÷+&É¢ô|’q |üì
#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&É bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ $\Te\≈£î qwüºø£s¡+ ø±q+‘·es¡πø |üì#˚j·T>∑\T>∑T‘ê+.
Ä |ü]dæú‹ eùdÔ dü«‘·+Á‘·+>± |üì #˚j·T&É+ düs¡sTTq |üì. eTTK´+>±, ‘Ó\+>±D
õ˝≤¢\˝À ìs¡“+<ÛëìøÏ e´‹πsø£+>± Ä+<√fi¯q #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT, Ä õ˝≤¢\˝À ì‘·´+
Væ≤+kÕø±+&É≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï m+.m˝Ÿ bÕغ\ Á|üC≤dü+|òü÷\‘√ ø£*dæ |üì#˚j·T&É+
J$+#˚ Vü≤≈£îÿ≈£î ÁbÕeTTK´+ Ç#˚à bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ eT+∫~ ø±<äT. á ñ<ä´eT+
#˚j·T>∑\ ø£èwæøÏ n~ $|òü÷‘·+ ø£*–düTÔ+~. qø£‡˝…’{Ÿ bÕغ\T πøe\+ Á|ü»\ nedüsê\
ø√düy˚T b˛sê≥+ #˚dæHê, Væ≤+düqT Ä∫‘·÷∫ Á|üjÓ÷–+∫Hê Ç~ ø£wüº+ nj˚T´<˚. ø±˙
yêfi¯ó¢ Væ≤+düqT Ä∫‘·÷∫ Á|üjÓ÷–+#·&É+ ˝Ò<äT. πøe\+ Á|ü»\ nedüsê\ ø√dü+ b˛sê≥+
#˚j·T&É+ ˝Ò<äT. düe÷»+ MT<ä Á|ü‘ê´e÷ïj·T n~Ûø±sêìï HÓ\ø=\Œ&É+ ø√dü+ b˛sê≥+
#˚düTÔHêïs¡T. n~Ûø±sêìï Á|ü•ï+#˚ dü«uÛ≤e+ e⁄qï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ yêfi¯¢‘√ m+‘·
y˚Ts¡≈£î ø£*dæ |üì #˚j·T>∑\<äT?
17. ˇø£ ∫e] $wüj·T+. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T, e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚
eØZø£s¡D ˇø£{Ï eTq <˚X¯+˝Àì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ‘·s¡#·T>± #·s¡Ã≈£î edü÷Ô
e⁄+~. Vü≤≈£îÿ\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T ìs¡ísTT+#·&É+ ø√dü+ Bìì yê&ÉTø√e&É+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 75
 »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. ìC≤ìøÏ eTqTwüß\+<ä]ø° sê»ø°j·T Ä]úø£ kÕ+|òæTø£ s¡+>±\˝À
nìïs¡ø±\ düe÷q‘·«+ (ôVA<ë˝À, dæú‹>∑‘·T\˝À, neø±XÊ\˝À) e⁄+&Ü\H˚~
Vü≤≈£îÿ\≈£î ÁbÕe÷DÏø£+. á ~X¯>± Ç|üŒ{ÏøÏ kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T, Ç|üŒ{ÏøÏ+ø±
kÕ~Û+#·Tø√e\dæ e⁄qï Vü≤≈£îÿ\T nH˚<=ø£ÿfÒ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡yÓTÆq eØZø£s¡D. y˚πs @
eØZø£s¡D nsTTHê $X‚¢wüD≤ kÂ\uÛÑ´+ ø√dü+ #˚düT≈£îH˚<˚. n+‘˚ ‘·|üŒ Vü≤≈£îÿ\˝À
ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T #·÷|æ+∫ ˇø£ <ëì ù|s¡TMT<ä eTs=ø£ <ëì ìsêø£s¡DqT
düeT]ú+#·p&É&Üìï e´‹πsøÏ+#ê*.
<ë <ë|ü⁄ ns¡úX¯‘êã›+ bÕ≥T Á|ü|ü+#· sê»ø°j·÷\qT XÊdæ+∫q ªÁ|ü#·Ã¤qï j·TT<ä∆+µ
(ø√˝Ÿ¶yêsY) ø±\+˝À á s¡ø£yÓTÆq ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ eØZø£s¡D ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~+~. bÂs¡
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ˝Ò Á|üC≤kÕ«eT´eT˙, kÕe÷õø£ Ä]úø£ Vü≤≈£îÿ\qT ô|≥Tºã&çkÕ«eT´+
<äj·÷<ëøÏåD≤´\≈£î e~˝ÒdæHê nø£ÿ&É Á|üC≤kÕ«eT´+ ˝À|æ+∫q≥Tº uÛ≤$+#·qedüs¡+ ˝Ò<ä˙
nyÓT]ø± ≈£L≥$T yê~+#·>±, kÕe÷õø£ Ä]úø£ Vü≤≈£îÿ˝Ò Á|üC≤kÕ«eT´eT˙ bÂs¡ sê»ø°j·T
Vü≤≈£îÿ\T düVæ≤‘·+ ø±yê\q&É+ πøe\+ ã÷s¡T®yê ã\V”≤q‘·˙ k˛$j·T{Ÿ ≈£L≥$T
yê~+∫+~. Ç~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ <äèwæº˝À ø£èÁ‹eTyÓTÆq $uÛÑ»q. ˇø£<ëì ù|s¡T #Ó|æŒ
eTs=ø£ <ëì ìsê<äs¡DqT düeT]ú+#·&É+ ‘·>∑ì |üì. ˇø£{Ï ˝Ò≈£î+&É eTs=ø£{Ï |ü]|üPs¡í+
ø±<äT, ì\e<äT. á X¯‘êã›|ü⁄ #·]Á‘· H˚]Œq á eTTK´ >∑TDbÕsƒêìï ‘·q ne>±Vü≤q˝À
uÛ≤>∑+ #˚düTø=ì Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï.
18. kÕsê+X¯+˝À,
i) sê»´+, es¡Z+, ≈£î\+, *+>∑+ yÓTT<ä\sTTq e´edæú‘· Ä~Û|ü‘ê´\˝À nìï{Ïø°
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ˇπø s¡ø£yÓTÆq ÁbÕeTTK´+ Çyê«*. yê{Ï qT+&ç |ü⁄fÒº Vü≤≈£îÿ\
düeTdü´\qT düeTuÛ≤e+‘√ #·÷&Ü*. πøe\+ düeTdü´ rÁe‘·qT ã{Ϻ ÁbÕeTTU≤´ìï
ìs¡ísTT+#ê˝Ò ‘·|üŒ n~ @ s¡ø£yÓTÆq Ä~Û|ü‘·´+ qT+&ç |ü⁄{Ϻ+~ nH˚ <ëìì ã{Ϻ ø±<äT.
á Ä~Û|ü‘·´ e´edüú\≈£î e´‹πsø£+>± eTT+<äTø=#˚à ñ<ä´e÷\ |ü≥¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ @ s¡ø£yÓTÆq |üø£åbÕ‘ê˙ï Á|ü<ä]Ù+#·≈£L&É<äT. @<√ ˇø£ ñ<ä´eT
ne>±Vü≤q≈£L Ä#·s¡D≈£L ñ|üjÓ÷>∑|ü&˚≥≥Tº ‘·q ne>±Vü≤qq÷ Ä#·s¡Dq÷
s¡÷bı+~+#·Tø√≈£L&É<äT.
ii) Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑ e´edüú˝Àì Á|üC≤kÕ«e÷´ìï ã÷≥ø£+, yÓ÷dü|üP]‘·+, ÁuÛÑeT nì
uÛ≤$+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·–q yÓ’K] ø±<äT. <ëì dü«uÛ≤e+˝Àq÷,
neT\T˝Àq÷ ñqï |ü]$T‘·T\qT yêdüÔ$ø£+>± >∑T]Ôdü÷ÔH˚ Ä Á|üC≤kÕ«e÷´ìï
ns¡úe+‘·yÓTÆq~>± d”«ø£]+#ê*. <ëì˝Àì Á|üC≤kÕ«eT´ kÕsêìï ø±bÕ&É&Üìø°
ô|+bı+~+#·&Üìø° ø£èwæ #˚j·÷*. Á|ü»\˝À Á|üC≤kÕ«eT´ #Ó’‘·Hê´ìï
ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ m+‘·>± ø£èwæ #˚j·÷˝À e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«eT´ kÕsêìï
ô|+bı+~+#·&É+ ø√dü+ ≈£L&É n+‘· #˚j·÷*. <ëì ø√dü+ Á|üC≤+<√fi¯q\qT
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
76 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sê»´+, es¡Z+, ≈£î\+, *+>∑+ yÓTT<ä\sTTq e´edæú‘· Ä~Û|ü‘ê´\˝À
nìï{Ïø° bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ˇπø s¡ø£yÓTÆq ÁbÕeTTK´+ Çyê«*. yê{Ï
qT+&ç |ü⁄fÒº Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´\qT düeTuÛ≤e+‘√ #·÷&Ü*. πøe\+
düeTdü´ rÁe‘·qT ã{Ϻ ÁbÕeTTU≤´ìï ìs¡ísTT+#ê˝Ò ‘·|üŒ n~ @ s¡ø£yÓTÆq
Ä~Û|ü‘·´+ qT+&ç |ü⁄{Ϻ+~ nH˚ <ëìì ã{Ϻ ø±<äT.
Áb˛‘·‡Væ≤+#·&Éy˚T ø±ø£ á sêC≤´+>∑ e´edüú ˝À|ü\ kÕ<Ûä´eTj˚T´ nìï e÷sêZ\÷
nH˚«wæ+#ê*. Á|ü‘êïe÷ïj·T e´edüú ø√dü+ b˛sê&˚ Vü≤≈£îÿ Á|ü»\≈£î ñ+≥T+<äì
#Ó|üŒ&É+, <ëìì ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·T&É+ m+‘· eTTK´yÓ÷ á ø£s¡Ôe´+ ≈£L&É
n+‘· eTTK´+. á Áø£eT+˝À Á|ü»\≈£î Á|üdüTÔ‘· sêC≤´+>∑e´edüúô|’q $XÊ«dü+ ô|s¡T>∑T
‘·T+<ë n$XÊ«dü+ ô|s¡T>∑T‘·T+<ë nH˚~ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ nÁ|üdüTÔ‘·+.
iii) bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|üC≤b˛sê{≤\ qT+&ç, sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ qT+&ç
dü«‘·+Á‘·+>± ñ+&Ü*. ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿqT, sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤qT ø±bÕ&É&ÜìøÏ ø£èwæ
#˚j·÷*. ñ<ä´eT \øå±´\˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£ n+XÊ\qT d”«ø£]+#ê*. düe÷»+˝À
yê{Ïì #·s¡Ã≈£î ô|{Ϻ yê{ÏøÏ kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ bı+<˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚j·÷*. nsTT‘˚
ñ<ä´e÷\ ìsêàD+, eP´Vü‰\T, m‘·TÔ>∑&É\T, sê»ø°j·T yê´K´\ qT+&ç <ä÷s¡+>±
ñ+&Ü*. ñ<ä´e÷\ \øå±´\ >∑T]+∫, Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&É yê{Ï
>=+‘·T‘√ ø±ø£ ‘·q >=+‘·T‘√ e÷{≤¢&Ü*. ñ<ä´e÷\ Á|ües¡Ôq bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø£èwæø°,
<ëì $X¯«dü˙j·T‘·≈£L Çã“+~ø£s¡+>± ñqï #√≥ á C≤Á>∑‘·Ô\T eTØ m≈£îÿe>±
bÕ{Ï+#ê*. ◊ø£´ ø±sê´#·s¡D #˚|üfÒº≥|ü⁄&ÉT á |ü]$T‹ì <äèwæº˝À ô|≥Tº≈£îì
e´eVü≤]+#ê*.
iv) Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\ |ü]uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\÷ Á|üC≤ b˛sê{≤\÷ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\≈£î bÕ\Œ&ç‘˚ $eT]Ù+#ê*. Ä
b˛sê{≤\ \ø£å´+˝Àì Hê´j·TyÓTÆq Äø±+ø£å\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É&É+ ˇø£ eTTK´
ø£s¡Ôe´+>± ñqï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+, Ä b˛sê≥ø±s¡T\T bÕ\Œ&˚ nHê´j·÷\
>∑T]+∫ eTÚq+>± ñ+&ÉC≤\<äT. Ä nHê´j·T+ Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ rdüT≈£î+fÒ n~
Ç‘·s¡T\ J$+#˚ Vü≤≈£îÿπø uÛÑ+>∑ø£s¡+ ne⁄‘·T+~ ø±ã{Ϻ eTØ ‘·|üŒìdü]>±
$eT]Ù+#ê*.
v) ñ<ä´$T+#˚ Vü≤≈£îÿq÷ ñ<ä´eT Äø±+ø£å\˝Àì Hê´j·TyÓTÆq n+XÊ\q÷ düeT]ú+#·&É+,
ñ<ä´eTø±s¡T\ düø£\ #·s¡´\q÷ düeT]ú+#·&É+ ˇø£{Ï ø±<äT. ñ<ä´eTø±s¡T\
#·s¡´\ìï{Ï˙ ªÁ|ü»\ #·s¡´\Tµ, ªÁ|ü»\ $eTTøÏÔøÏ nedüs¡yÓTÆq #·s¡´\Tµ nì
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 77
 düeT]ú+#·&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT. yêfi¯¢ #·s¡´\≈£î H˚s¡düàè‹ qT+&ç |üP]Ô $TqVü‰sTT+|ü⁄ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Çyê«\ì ø√s¡&É+ (sê»ø°j·T U…’B\q+<ä]˙ uÒwüs¡‘·T>± $&ÉT<ä\ #˚j·÷\q&É+) ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
düs¡sTTq yÓ’K] ø±<äT.
vi) ‹+&ç e⁄+fÒ #ê\T yêø˘ kÕ«‘·+Á‘·+ nø£ÿs¡˝Ò<ä˙ yêø˘ kÕ«‘·+Á‘·+ e⁄+fÒ #ê\T ‹+&ç
nø£ÿs¡˝Ò<ä˙ Vü≤≈£îÿ\˝À ôV≤#·TÑ·>∑TZ\T ìsê∆]+#·&ÜìøÏ »s¡T>∑T‘·Tqï ø£èÁ‹eTyÓTÆq
#·s¡ÃqT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‹s¡düÿ]+#ê*, $eT]Ù+#ê*. eTìwæ ì+&ÉT>±
m<ä>∑&ÜìøÏ nìï Vü≤≈£îÿ\÷ nedüs¡+ nì >∑T]Ô+#ê*.
Vü≤≈£îÿ\ dæ<ë∆+‘·+, Ä#·s¡D\ MT<ä Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À
n_ÛÁbÕj·TuÛÒ<ë\T rÁeyÓTÆq|ü⁄&ÉT düuÛÑT´\ eT<Ûä´ #·s¡Ã ø√dü+ sêdæq yê´dü+

.
$|ü¢e Væ≤+dü ` Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+

Hê øÏ∫Ãq n+X¯+ MT<ä Á|üdü+–+#˚eTT+<äT ¬s+&ÉT

düeTdü´\qT Á|ükÕÔ$+#·<ä*#êqT.
ˇø£{Ï ª$|ü¢e Væ≤+düµ nH˚ e÷≥≈£î
dü+ã+~Û+∫q~. $|ü¢eVæ≤+dü n+fÒ @$T{Ï?
ãVüQXÊ <ëì ns¡ú+ dæ|æ◊ (myéT.m˝Ÿ) bÕغ\T
#˚düTÔqï Væ≤+dü ø±e#·TÃ. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À dæ|æ◊
(j·T+.j·T˝Ÿ.) bÕغ\T, C≤‘·T\ ñ<ä´e÷\T #ê˝≤
Væ≤+düqT Á|üjÓ÷–düTÔHêïsTT. Ç+‘·≈£î eTT+<äT
ôdwüHé˝À C≤‘·T\ ñ<ä´e÷\ >∑T]+∫
#·]Ã+#·T≈£îHêï+. ø±ã{Ϻ, Çø£ÿ&É $|ü¢e Væ≤+dü
n+fÒ dæ|æ◊ j·T+.j·T˝Ÿ. bÕغ\ Væ≤+dü nH˚
ns¡ú+˝À yê&ÉT‘·THêï+. ø±ì, ‘·eTqT
ª$|ü¢eø±s¡T\Tµ>± n_Ûe]í+#·Tø=H˚$ dæ|æ◊
(j·T+.m˝Ÿ) bÕغ\T e÷Á‘·y˚T ø±e⁄. <ä[‘· ñ<ä´eT+
‘·qTï ‘êqT $|ü¢e dü«uÛ≤e+ e⁄qï~>±
nqT≈£î+≥T+~. n<˚$<Ûä+>± Ád”Ô\ ñ<ä´eTeT÷.
ø±ì ìqï{Ï ôdwüHé˝À yê{Ïì <ä[‘· ñ<ä´eT+>±qT,
Ád”Ô\ ñ<ä´eT+>±qT Á|ükÕÔ$+#êy˚T ø±ì Ád”Ô\
$|ü¢y√<ä´eT+>±H√, <ä[‘·T\ $|ü¢y√<ä´eT+>±H√
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
78 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ m|ædæm˝Ÿdæ dü<ädüT‡˝À Ç∫Ãq ñ|üHê´dü+, 15.6.1997 79
Á|ükÕÔ$+#·˝Ò<äT.Á|üdüTÔ‘·+ HêøÏ∫Ãq n+XÊìï n<˚$<Ûä+>± $|ü¢eVæ≤+dü>± ø±≈£î+&Ü, dæ|æ◊
j·TyéT.m˝Ÿ bÕغ\T #˚düTÔqï Væ≤+dü>± m+<äT≈£î e]í+#·≈£L&É<äT? $|ü¢e+, dæ|æ◊
j·TyéT.m˝Ÿ bÕغ\ sê»ø°j·÷\T ¬s+&É÷ ˇø£fÒqH˚ düŒwüºyÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+ Çø£ÿ&É
ñqï≥Tº+~.
n+ ‘˚ø±<äT Ád”Ô\≈£î, <ä[‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q sê»ø°j·÷\T πøe\+ ˇø£ kÕe÷õø£
ãè+<ëìøÏ #Ó+~q$ e÷Á‘·y˚T nH˚ ns¡úeT÷ e⁄+~. n~ ì»+ ø±e#·TÃ. ø±ø£b˛e#·TÃ.
ø±ì Á|üX‚ï$T≥+fÒ, Ç<ä+‘ê ì»y˚Tqì, <ëìøÏ m≥Te+{Ï $es¡D nedüs¡+ ˝Ò<äì
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m˝≤ uÛ≤$düTÔ+~? ‘·q dü«+‘· ÁbÕ‹|ü~ø£\ qT+&ç, ‘·q ne>±Vü≤q
#·Á≥+˝À qT+&ç bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ @$<Ûä+>± Ç˝≤+{Ï n+#·Hê\≈£î edüTÔ+~?
Ç~ ø±ø£‘ê∞j·T+>± »]–q bıs¡u≤≥T ø±<äT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ ÁbÕ|ü+∫ø£
<äèø£Œ<∏ä+˝ÀìøÏ e÷]ÿ‡düTº ˝Òø£ e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº uÛ≤eq\qT nÁ|üø£{Ï‘·+>± #=|æŒ+∫,
n<˚ Á|üC≤kÕ«eT´ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+>± #Ó˝≤eTDÏ #˚sTT+#·&É+ nH˚~ #ê˝≤ kÕe÷q´
$wüj·TyÓTÆb˛sTT+~. á n_ÛÁbÕj·T+ ì»e÷ ø±<ë nH˚~ ø±<äT düeTdü´. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ne>±Vü≤q≈£î n$ |ü⁄Hê~ nì uÛ≤$ùdÔ, Ä $wüj·÷ìï düŒwüº+>± ô|’øÏ #Ó|ü⁄Œø√yê*.
n+‘˚ø±ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q #ê˝≤ $XÊ\yÓTÆq~, @<√ ˇø£ sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘êìøÏ
|ü]$T‘·yÓTÆq~ ø±<äT nH˚ n_ÛÁbÕj·T+ ø£*–dü÷Ô <ëì #ê≥Tq á ne>±Vü≤qqT
<ë∫e⁄+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT.
Hê ≈£î ‘Ó*dæq+‘·es¡≈£î, uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì @ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\dü+kÕú ‘·q ne>±Vü≤q≈£î
e÷]ÿ‡düTº, ˝Òø£ e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº dæ<ë∆+‘·+ ÁbÕ‹|ü~ø£ nì #Ó|ü⁄Œø√˝Ò<äT. n˙ï ≈£L&Ü
$XÊ\+>± ø£ì|æ+#˚ Á|üD≤[ø£\qT s¡÷bı+~düTÔHêïsTT. Á|üD≤[ø£\T sêdüTø√q≥¢sTT‘˚,
$XÊ\yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ \øå±´\T e⁄qï≥T¢ #Ó|ü⁄Œ≈£îHêïsTT. ôdπøº]j·THé>± ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü
e⁄+&É&ÜìøÏ, ø£eT÷´ìdüTº\ CÒãT dü+düú\>± sê»´+#˚‘· eTTÁ<ä|ü&É≈£î+&Ü
‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ Ç<ä+‘ê ãVüQXÊ nedüs¡+ nì nì|æ+∫ e⁄+&Ée#·TÃ.
BìøÏ nqT>∑TD+>± düeTdü´\ >∑T]+∫, dü+|òüT≥q\ >∑T]+∫ #˚ùd yê´U≤´Hê\T
ì»+>±H˚ $XÊ\ ne>±Vü≤q ÁbÕ‹|ü~ø£q e⁄+&Ée\dæ+~. ø±ì, düe÷»+, kÕe÷õø£
dü+ã+<Ûë\ >∑T]+∫q e÷]ÿ‡düTº, ˝Òø£ e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº n_ÛÁbÕj·÷\ ÁbÕ‹|ü~ø£q
yê´U≤´Hê\T #˚j·T&É+ n\yê≥sTT+~. nsTT‘˚ Bìì düŒwüº+>± #Ó|ü⁄Œø√ø£b˛e&É+ e\q,
Ä <äèø£Œ<∏ä+ qT+&ç e#˚à dæ<ë∆+‘·|üs¡yÓTÆq düeTdü´\qT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m<äTs√ÿe&É+
˝Ò<äT. ø£˙dü+ ‘·q Ä˝À#·q\ ÁbÕ‹|ü~ø£qT düŒwüº+>± #Ó|ü⁄Œ≈£îì e⁄+fÒ ø£eT÷´ìdüTº
dæ<ë∆+‘êìø° ` Á|üC≤kÕ«e÷´ìø° eT<Ûä´ e⁄qï Çã“+~ø£s¡yÓTÆq dü+ã+<Ûëìï Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ã\e+‘·+>±HÓ’Hê |ü{Ϻ+#·Tø√e\dæ e#˚Ã~. n˝≤ #˚j·Tq+<äTe\¢ |üØøÏå+#·ã&Éì
nH˚ø£ e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº uÛ≤eq\T, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ë\qT ìsê∆]dü÷Ô e⁄HêïsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
80 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D rdüT≈£î+<ë+. ìqï{Ï düe÷y˚X¯+˝À e÷qyé n~Ûø±sY dü+Á>±yéT dü$T‹
(e÷dt)≈£î #Ó+~q uÛÑ÷j·÷Hé e÷{≤¢&ÉT‘·÷ Á|ü»\˝À bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+ |ü≥¢
ô|s¡T>∑T‘·Tqï ÁuÛÑeT\ >∑T]+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T nÁ|üeT‘·Ô+>± e⁄+&Ü\ì nHêïs¡T.
Ç~ ˇø£ $∫Á‘·yÓTÆq dü\Vü‰. bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«e÷´\≈£îqï |ü]$T‘·T\qT
$eT]Ù+#·&É+ K∫Ñ·+>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´y˚T. Ä#·s¡D˝À <ëì eÁø°ø£s¡DqT
≈£L&Ü $eT]Ù+#ê*‡+<˚. Á|üuÛÑT‘·«+ ì»+>± Á|ü»\≈£î ÁbÕ‹ì<Ûä´+ eVæ≤+#˚˝≤ ø£èwæ
#˚j·T&É+ ≈£L&Ü bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ ø£s¡Ôe´y˚T. ø±ì bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚
e´edüú >∑T]+∫ Á|ü»\T ÁuÛÑeT\T ô|+#·Tø√≈£î+&Ü #·÷&É&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+
m+<äT≈£î ne⁄‘·T+~? bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«e÷´ìï es¡Zb˛sê{≤ìøÏ, ø±]àø£ sêC≤´ìøÏ
eT<Ûä´ b˛{°e´edüú>± uÛ≤$+#˚ e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº <äèø£Œ<∏ä+˝À e÷Á‘·y˚T Ç˝≤+{Ï \øå±´ìøÏ
ns¡úeTT+≥T+~. á \ø£å´+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ m+<äT≈£î+&Ü*? Ç˝≤+{Ï \ø£å´+
e⁄+&Ü*‡+<˚ nì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£s¡Ô\T uÛ≤$ùdÔ, ‘·eT ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷]ÿ‡»+`
˝…ìì»+ nì ãVæ≤s¡+>∑+>± Á|üø£{Ï+#ê*. <ëì dæ<ë∆+‘·|üs¡yÓTÆq |ü]D≤e÷\qT
m<äTs√ÿyê*. n+‘˚ø±ì, <ëìì nÁ|üø£{Ï‘·+>± e⁄+#·Tø=ì, Á|üC≤kÕ«e÷´ìø°,
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\≈£L, ø£eT÷´ìdüTº ñ<ä´eT ÁbÕ|ü+∫ø£ ne>±Vü≤q≈£L eT<Ûä´ qTqï
dü+ã+<Ûä+˝Àì ∫≈£îÿqT |ü]wüÿ]+#˚ ø£wüº‘·s¡yÓTÆq ø£s¡Ôyê´ìï ‘·|æŒ+#·T≈£î+≥÷ b˛≈£L&É<äT.
#· ≥º+, kÕe÷õø£ dü+düÿs¡D, dü+πøåeT+, |üÁ‹ø± ùd«#·Ã¤ ˝≤+{Ï uÛ≤eq\|ü≥¢
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À #ê˝≤eT+~øÏ e⁄qï <äèø£Œ<∏ë\≈£î ≈£L&Ü Ç~ e]ÔdüTÔ+~.
e÷]ÿ‡düTº`˝…ììdüTº <äèø£Œ<∏ä+ yê{Ïì ÁuÛÑeT>±qT, uÛ≤eC≤\+>±qT, nD∫y˚‘·>±qT,
yÓ÷dü+>±q÷ uÛ≤$düTÔ+<˚ ø±ì n$ Hê>∑]ø£ Á|ü>∑‹ì dü÷∫+#˚ $\Te\ì, e´edüú\ì
ns¡ú+ #˚düTø=ì yê{Ï |ü]$T‘·T\qT, eÁø°ø£s¡D\qT $eT]Ù+∫ ‘·<ë«sê, yê{Ï˝Àì
Á|ü>∑‹o\, Á|üC≤kÕ«$Tø£ kÕsê+XÊìï eTT+<äT≈£î rdüT≈£îb˛e&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&Ü\ì
uÛ≤$+#·<äT.
Hê ¬s+&Ée Á|üX¯ï. á ôd$THêsY˝À Væ≤+dü≈£î n‘·´+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&ÜìøÏ
dü+ã+~Û+∫q~. á ôd$THêsY Á|üC≤ñ<ä´e÷\≈£î, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\≈£î eT<Ûä´
e⁄+&Ü*‡q dü+ã+<Ûä+ >∑T]+∫ #·]ÃdüTÔqï~. ø±ì Á|üdü+>±\T dü>±ìøÏ ô|’>± Væ≤+dü≈£î
dü+ã+~Û+#˚ e⁄HêïsTT. Á|üC≤kÕ«eT´ ñ<ä´e÷\˝À Væ≤+dü≈£î n+‘· ÁbÕ<Ûëq´+ e⁄+<ë?
ìC≤ìøÏ Væ≤+düqT Ç+‘· m≈£îÿe>± |ü{Ϻ+#·Tø√e&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D+ n~
ø±<äqT≈£î+{≤qT. kÕe÷õø£ düeTdü´\≈£î ã\Á|üjÓ÷>∑+˝ÀH˚ |ü]cÕÿs¡+ e⁄+<äì qeTTà‘·÷
Ä qeTàø±ìï Á|üC≤kÕ«eT´+, e÷qeVü≤≈£îÿ\ ù|s¡TMT<ä düeT]ú+#ê\ì Äsê≥|ü&É&É+
ø±s¡D+ nì Hêø£ì|ædüTÔ+~. @<√$<Ûä+>± e÷qeVü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤qqT, Væ≤+kÕe÷s¡Z+
<ë«sê kÕe÷õø£ e÷s¡TŒqT kÕ~Û+#˚ Á|üj·T‘êï\≈£î nqT>∑TD+>± s¡÷bı+~+#ê*. Væ≤+dü
$wüj·T+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m<äTs=ÿH˚ düeTdü´\ e\q ø±ø£, ô|’q #Ó|æŒq ø±s¡D+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 81
e\qH˚ $|ü¢eVæ≤+dü nH˚ n+XÊìï #·]Ã+#·&ÜìøÏ á ôd$THêsY˝À Ç+‘· düeTj·T+
πø{≤sTT+#·ã&ç+<äqT≈£î+{≤qT.
uÛ≤ s¡‘·<˚X¯+˝À #ê˝≤eT+~ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\≈£î e÷qe $\Te\T,
Á|üe÷D≤\T, e´edüú\ø£+fÒ Væ≤+dü˝ÀH˚ m≈£îÿe qeTàø£eTT+&É&É+ ˇø£ <äTs¡<äèwüºø£s¡yÓTÆq
$wüj·T+. yêfi¯fl yê<äH˚ dü]jÓÆTq~ ø±e#·TÃ. $T–*qyêfi¯ófl |æ∫Ãyêfi¯fl dü«s¡Z+˝À J$dü÷Ô
e⁄+&Ée#·TÃ. ø±ì n<˚ ì»+ nsTT‘˚ e÷Á‘·+ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï eT÷ùddüTø√e&É+
eT+∫~. Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\ ø√dü+ e´ed”úø£è‘· dü÷Á‘ê\ ø√dü+ »]ù| nH˚«wüD˝ÀH˚
<ëìøÏ eTqT>∑&É e⁄+&É>∑\<äT. kÕe÷õø£ düeTdü´\≈£î Væ≤+kÕ‘·àø£ |ü]cÕÿsê\qT yÓ‹πø
sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ nedüsê\ø£qT>∑TD+>± ‘·q n_ÛÁbÕj·÷\qT, ne>±Vü≤qqT
s¡÷bı+~+#·Tø=H˚ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ kÕúq+ ˝Ò<äT.
Ç|ü⁄Œ&ÉT HêøÏ∫Ãq n+X¯+MT<ä e÷{≤¢&É‘êqT. H˚qT $|ü¢eVæ≤+dü >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉqT.
sê»ø°j·T Væ≤+dü MT<ä e÷{≤¢&É‘êqT. m+<äTø£+fÒ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q |ü]~Û˝À
ˇø£ sê»ø°j·÷ìï $|ü¢eø£s¡yÓTÆq~>±qT $T–*qyê{Ïì $|ü¢eø£s¡+ ø±ì$>±qT
>∑T]Ô+#·C≤\<äT. ø±ì, sê»ø°j·T Væ≤+dü nH˚ |ü<ä+ Ä~Û|ü‘·´ kÕe÷õø£ Á>∑÷|ü⁄\T, esêí\T
#˚ùd Væ≤+dü≈£î ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~ ø±ã{Ϻ, <ëì‘√ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ düeTdü´ ˝Ò<äT
ø±ã{Ϻ nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqï Á|ü»\ nedüsê\T, $XÊ«kÕ\T, qeTàø±\ qT+&ç |ü⁄{Ϻq
sê»ø°j·T Væ≤+dü >∑T]+∫ e÷{≤¢&É‘êqT. Ä Á|ü»\T ø±]àø£es¡Z+ ø±e#·TÃ, <ä[‘·≈£î˝≤\T
ø±e#·TÃ, ˇø£ nD>±]q C≤‹ ø±e#·TÃ, Ád”Ô\T ø±e#·TÃ, yÓTÆHê]{° ø±e#·TÃ, @<äsTTHê
ø±e#·TÃ.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+`Væ≤+dü
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ Væ≤+dü nH˚~ ˇø£ Çã“+~ø£s¡yÓTÆq $wüj·Ty˚T ‘·|üŒ ˇø£
Á|ü<Ûëq n+X¯+ ø±<äT. Çø£ÿ&É H˚qT sê»ø°j·T Væ≤+dü >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T e÷{≤¢&É&É+ ˝Ò<äT.
Væ≤+dü >∑T]+∫ kÕ<Ûës¡D+>± e÷{≤¢&ÉT‘·THêïqT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ J$+#˚ Vü≤≈£îÿ≈£î
πø+Á<äkÕúHêìï ÇdüTÔ+~. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\˝À Ç~ n‘·´+‘· Á|ü<ÛëqyÓTÆq~. ñ<ä´eT+ ‘·q X¯øÏÔì,
ø£èwæì #ê˝≤es¡≈£î J$+#˚Vü≤≈£îÿ nsêúìï, |ü]~Ûì $düÔè‘·|üs¡#·&ÜìøÏ Ks¡TÃ#˚dæ+~.
J$+#·&ÉeT+fÒ uÛÖ‹ø£ eTqT>∑&É e÷Á‘·y˚T ø±<äì, |ü]|üPs¡íyÓTÆq, >ös¡e˙j·TyÓTÆq
J$‘êìï >∑&É|ü&ÉeTì ìs¡«∫+∫+~. nsTT‘˚ ÁbÕD≤ìï, ùd«#·Ã¤qT Vü≤]+#˚ Væ≤+dü #ê˝≤
»s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. <ëì >∑T]+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ eTÚq+>± e⁄+~. ìX¯Ùã›+
Çã“+~ø£s¡yÓTÆq $wüj·T+. ø=+‘·ø±\+>±, kÕe÷õø£ e´edüú˝Àì Ä~Û|ü‘·´kÕúHê\ qT+&ç
|ü⁄fÒº Væ≤+dü≈£î e´‹πsø£+>± ñ<ä´$T+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ H˚s¡TÃ≈£î+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, <ä[‘·T\MT<ä »]π> nÁ>∑≈£î˝≤\ Væ≤+dü, Ád”Ô\MT<ä |ü⁄s¡Twüß\T #˚ùd Væ≤+dü.
nsTTHê bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ eTÚq+>± #·÷dü÷Ô }s¡T≈£î+≥Tqï Væ≤+dü Ç+ø± #ê˝≤
»s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
82 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
kÕe÷õø£ e´edüú˝Àì Ä~Û|ü‘·´kÕúHê\ qT+&ç |ü⁄fÒº Væ≤+dü≈£î
e´‹πsø£+>± ñ<ä´$T+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ H˚s¡TÃ≈£î+~.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, <ä[‘·T\MT<ä »]π> nÁ>∑≈£î˝≤\ Væ≤+dü, Ád”Ô\MT<ä
|ü⁄s¡Twüß\T #˚ùd Væ≤+dü. nsTTHê bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ eTÚq+>±
#·÷dü÷Ô }s¡T≈£î+≥Tqï Væ≤+dü Ç+ø± #ê˝≤ »s¡T>∑T‘·÷H˚ ñ+~.
J $+#˚ Vü≤≈£îÿ ˇø£ e÷qe $\Te>± |ü]>∑DÏdüTÔHêïeTT ø±ã{Ϻ (|òü˝≤Hêyê] J$+#˚
Vü≤≈£îÿ nì ø±≈£î+&Ü) á eTÚHêìøÏ dü+C≤sTTw” #Ó|üŒ&É+ ‘·|üŒìdü]. Ç˝≤+{Ï Çã“+~ø£s¡
|ü]dæú‘·T˝À¢ ˇø£ düe÷<Ûëq+ @$T≥+fÒ ªVæ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\qT |ü{Ϻ+#·Tø√e&ÜìøÏ #·≥º+
e⁄+~. Hê´j·Te´edüú e⁄+~. ø±ã{Ϻ y˚TeTT düŒ+~+#·qø£ÿs¡˝Ò<äTµ nì. Ç˝≤ nq&ÉeT+fÒ
#·{≤ºìøÏ, Hê´j·Te´edüú≈£î kÕ~Ûø±s¡‘·(˝…õ{ÏeTd”)qT Çe«&Éy˚T. ø±ì y˚πs dü+<äsꓤ\˝À
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á kÕ~Ûø±s¡‘·qT ìsêø£]dü÷Ô e⁄+≥T+~. <ëì >∑T]+∫ ‘·sê«‘·
e÷{≤¢&É‘êqT.
Ç~ |üP]Ô>± #·≥º|üs¡yÓTÆq yê<äq. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT <äèø£Œ<∏ä+ |üP]Ô>± #·≥º|üs¡yÓTÆq~
nsTTe⁄+fÒ á yê<äq dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄+&˚~. ª#·≥ºeTT+~ |ü]bÕ\q K∫Ñ·+>± <ëì
Á|üø±s¡+ »s¡>±*µ nH˚<˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ jÓTTø£ÿ kÕ<Ûës¡D ne>±Vü≤q nsTTe⁄+fÒ,
n|ü⁄Œ&ÉT πøe\+ #·≥º|üs¡yÓTÆq á yê<äq dü]jÓÆTq~ ne⁄‘·T+~. ø±˙ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ne>±Vü≤q #·≥º+‘√ bÕ≥T sê»ø°j·T, kÕe÷õø£, HÓ’‹ø£ yê<äq\ düy˚Tàfi¯q+.
ìC≤ìøÏ #·{≤ºìøÏ á e÷Á‘·+ kÕúq+ ≈£L&Ü Çe«≈£L&É<äì ˇø=ÿø£ÿkÕ] n+≥T+{≤s¡T.
#·≥º|üs¡yÓTÆq yê<äq ˇ{Ϻ ÁuÛÑeT nì, kÕe÷õø£, sê»ø°j·T düeTdü´\qT e÷Á‘·y˚T
e÷{≤¢&Ü* nì yê~kÕÔs¡T. (Ç+<äT˝À ÄdüøÏÔø£s¡yÓTÆq eTs√ ø√Dy˚T$T≥+fÒ #·{≤ºìï ÁuÛÑeT
nì ø={ϺbÕπsùdyêfi‚¢ HÓ’‹ø£‘·q÷ ÁuÛÑeT>± m>∑‘ê[ #˚kÕÔs¡T.) nìï Væ≤+dü\qT m+<äT≈£î
K+&ç+#·s¡T nH˚ Á|üX¯ï≈£î düe÷<Ûëq+ #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·+ |üP]Ô>± #·≥º|üs¡yÓTÆq yê<äq
#˚j·T&É+ dü+‘·è|æÔø£s¡+ m{≤¢ ne⁄‘·T+~?
b s¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚ùd n+<ä]˙ Ç~ Çã“+~ ô|&ÉT‘·T+~. b˛©düT\
ø£düº&û˝À ì+~‘·T\T eTs¡DÏ+∫q|ü⁄Œ&ÉT eTq+ K+&çkÕÔ+. ì+~‘·T&ÉT #˚dæq H˚s¡+ >∑T]+∫
Á|ü»\T kÕ<Ûës¡D+>± eTq*ï Á|ü•ïkÕÔs¡T. ªªÇ‘·qT e÷ sTT+{À¢ C§s¡ã&ç y˚T+ bı<äT|ü⁄
#˚düT≈£îqï edüTÔe⁄\T <=+–*+∫q|ü⁄Œ&ÉT MT¬sø£ÿ&ÉTHêïs¡T?µµ nì n&ÉT>∑T‘ês¡T. n˝≤+{Ï
H˚sêìï |ü{Ϻ+#·Tø√e&ÜìøÏ #·≥ºeTT+~, #·≥º+ ‘·q |üì ‘êqT #˚düT≈£îb˛‘·T+~ nH˚
düe÷<Ûëq+ nìïkÕs¡T¢ dü+‘·è|æÔø£s¡+>± e⁄+&É<äT. á düe÷<Ûëq+ dü]jÓÆTq~ ø±<äì ø±<äT
Hê ñ<˚›X¯+. ø±ì nìï dü+<äsꓤ\≈£î á düe÷<Ûëq+ |üP]Ô>± dü]b˛<äT. ˇø£] Vü≤≈£îÿ\qT
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 83
eTq+ düeT]ú+∫q|ü⁄Œ&ÉT, yê] #·s¡´\≈£î ≈£L&Ü eTq+ ø=+‘·y˚Ts¡ »yêãT<ës¡T¢
ne⁄‘êeTH˚~ kÕ<Ûës¡D HÓ’‹ø£dü÷Á‘·+. Ç‘·s¡ dü+<äsꓤ\˝À |ü]Vü≤dæ+#·ã&˚ #·{≤º\MT<ä
|üP]Ô u≤<Ûä´‘·qT ô|≥º˝ÒeTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ø£düº&û˝À #·+|üã&çq e´øÏÔ ∫qï ∫qï
<=+>∑‘·Hê\T #˚ùdyê&Ó’‘˚ ªª#·≥º+ ‘·q |üì ‘êqT #˚düT≈£îb˛˙, Ä ù|<äyêì H˚sêìï y˚TeTT
K+&ç+#·+µµ nì nq>∑\eTT.
n+‘˚ø±<äT, #·≥º+ n‘·ì H˚sêìï n‘·ì <ë]Á<ä´+ <äècÕº´ ø=+‘· <äj·T‘√ #·÷&Ü\ì
n+{≤+. nsTT‘˚ ø£düº&û˝À #·ìb˛sTTq e´øÏÔ øÏsêsTT Vü≤+‘·≈£î&Ó’‘˚, Á|ü»\≈£î düe÷<Ûëq+
#Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT ªªn‘·qT #˚dæq Vü≤‘·´\qT y˚TeTT K+&çkÕÔ+µµ nì #ÓbÕŒ*‡q nedüs¡+
sêe&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚ùd ø±s¡´ø£s¡Ô\+<ä]ø° nqTuÛÑey˚T. yêfi¯ófl #˚dæq
#·s¡´\˝Àì Hê´j·÷Hê´j·÷\˝À ‘˚&Ü e⁄+≥T+~. #·s¡´\˝Àì Hê´j·÷Hê´j·÷\ CÀ*øÏ
b˛≈£î+&Ü, |üP]Ô>± #·≥º|üs¡yÓTÆq yê<äq Çe«&É+ nH˚~ nìï dü+<äsꓤ\˝À kÕ<ä´+ ø±<äì
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ø±s¡´ø£s¡Ô\T ‘Ó\TdüT≈£îHêïs¡T.
H˚ sê\T ¬s+&˚ ¬s+&ÉT s¡ø±\T nsTTe⁄+fÒ #ê˝≤ u≤>± e⁄+&˚~. ã\e+‘·T\T
ã\V”≤qT\ MT<ä #˚ùd$ ã\V”≤qT\T ã\e+‘·T\≈£î e´‹πsø£+>± #˚ùd$. n<˚ ì»eTsTT‘˚
HÓ’‹ø£ dü+~>∑∆‘· Ç+‘· rÁe+>± ñ+&˚~ ø±<äT. y˚~ø£\ MT<ä e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ø±s¡´ø£s¡Ô\T kÕ<Ûës¡D+>± ¬s+&˚ s¡ø±\ H˚sê\T e⁄qï≥T¢ e÷{≤¢&É‘ês¡T. ø±ì n~ yêdüÔe+
ø±<äT. eTq+ ‘·s¡#·T>± ø£wüº‘·s¡yÓTÆq ìs¡íj·÷\T #˚j·Te\dæ e⁄+≥T+~. ù|<äyê&ÉT u≤>±
<Ûäqe+‘·T\ qT+&ç ø±≈£î+&Ü, kÕ<Ûës¡D+>± eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ qT+&ç, ÁøÏ+~ esêZ\ qT+&ç
e÷Á‘·y˚T <=+–*kÕÔ&ÉT. <Ûäqe+‘·T\ qT+&ç <=+>∑‘·q+ #˚j·T&É+ düT\uÛÑ+ ø±<äT. yêfi¯¢≈£î
ø±|ü˝≤≈£îø£ÿ\T, ø±|ü˝≤ eTqTwüß\T e⁄+{≤s¡T. n+<äTe\¢H˚ <=+>∑‘·q+ kÕe÷õø£
dü+|ü<äqT |ü⁄q:|ü+|æD° #˚ùd ÁøÏj·T nH˚ yê<äq nìïkÕs¡T¢ dü]jÓÆT+~ ø±<äT. ø±ø£b˛‘˚
ãVæ≤s¡+>∑düuÛÑ˝À¢ Ç˝≤ e÷{≤¢&ç #·|üŒ≥T¢ ø={Ϻ+#·Tø√e#·TÃ.
Væ≤+dü nH˚ düeTdü´≈£î ` n~ sê»ø°j·T |üs¡yÓTÆq<Ó’Hê ø±ø£b˛sTTHê bÂs¡Vü≤≈£îÿ\,
Á|üC≤kÕ«$Tø£ <äèø£Œ<∏ä+ qT+&ç düT\uÛÑyÓTÆq düe÷<Ûëq+ ˝Ò<äT. Væ≤+dü>± kÕ<Ûës¡D+>±
|æ\Teã&˚~ uÛÖ‹ø£Væ≤+dü e÷Á‘·y˚T. ø±ì e´edæú‘·yÓTÆq Væ≤+dü #ê˝≤ e⁄+≥T+~.
ndüe÷q‘·«+, <√|æ&ç, ndü«‘·+Á‘·‘· ≈£L&Ü Væ≤+ùd. ‘·s¡T#·T>± uÛÖ‹ø£ Væ≤+dü≈£î á
e´ekÕú|üs¡yÓTÆq Væ≤+dü‘√ dü+ã+<Ûä+ e⁄+≥T+~. Ç~ s√EyêØ kÕ<Ûës¡D Væ≤+kÕ‘·àø£
dü+|òüT≥q\πø ø±ø£, sê»ø°j·T ‹s¡T>∑Tu≤≥T<ës¡T\ Væ≤+dü≈£î ≈£L&Ü e]ÔdüTÔ+~. ø±ì Bì
ns¡ú+ e´ed”úø£è‘· Væ≤+dü ù|s¡T‘√ uÛÖ‹ø£Væ≤+düqT düeT]ú+#·Tø√e#·TÃqì ø±<äT. Äø£*‘√
e⁄qï ˇø£ e´øÏÔ Ç+ø=ø£ e´øÏÔì ø={Ϻ &ÉãT“ <=+–*ùdÔ Ä Væ≤+dü Äø£* ø±s¡D+>±
düeTs¡ú˙j·Ty˚T nì|ædüTÔ+~. ø±ì <ë&çøÏ >∑T¬s’q e´øÏÔ <√|æ&û<ës¡T&ÉT ø±ø£b˛e#·TÃ. ÁX¯eT#˚dæ
J$+#˚ e´øÏÔ ø±e#·TÃ. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT düeT]ú+#·&É+ düeTdü´ ne⁄‘·T+~. sê&çø£˝Ÿ
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dæ<ë∆+‘·ø±s¡T\ ñ|üHê´kÕ˝À¢ e÷Á‘·y˚T Ç˝≤+{Ï düeTdü´ e⁄+&É<äT. yê]
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
84 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e÷≥˝À¢ ¬s+&˚ ¬s+&ÉT esêZ\T e⁄+{≤sTT. <√|æ&û<ës¡T\T, <√|æ&çøÏ >∑Ts¡j˚T´yês¡T.
n+‘˚ø±<äT <√|æ&çøÏ >∑Ts¡j˚T´yêfi¯ó¢ #˚ùd nìï s¡ø±\ Væ≤+dü\T, e´øÏÔ>∑‘·yÓTÆHê,
e´ed”úø£è‘·yÓTÆHê <√|æ&ç<ës¡T\≈£î e´‹πsø£+>±H˚ m≈£îÿô|≥ºã&É‘êsTT. ø±ì yêdüÔe+˝À
düe÷»+ #ê˝≤ dü+øÏ¢wüº+>± e⁄+≥T+~. n˝≤π> Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\÷qT. yÓTT‘·Ô+ Væ≤+düqT
düeT]ú+#·&ÉeT÷ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. n˙ï K+&ç+#ê*‡q nedüs¡eT÷ e⁄+&É<äT. ˇø£
Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´qT düeT]údüTÔHêïeT+fÒ ns¡ú+ n~ e´ed”úø£è‘· Væ≤+düjÓTTø£ÿ nìyês¡´yÓTÆq
|ü]D≤eTeTì, ˝Ò<ë n˝≤+{Ï e´ed”úø£è‘· Væ≤+düqT n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ ‘·|üŒìdü] nsTTq
#·s¡´ nì. ø±ì á ¬s+&ÉT $wüj·÷\q÷ ìs¡÷|æ+#·&É+ kÕ<Ûës¡D+>± kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
nsTT‘˚ kÕe÷õø£ e´edüú˝Àì e´ed”úø£è‘· Væ≤+dü‘√ á #·s¡´≈£î e⁄qï dü+ã+<Ûëìï
#·÷|ü&É+ kÕ<Ûä´y˚T, n~ nedüs¡+ ≈£L&Ü.
nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqï yêfi¯fl Væ≤+düqT |üP]Ô>± düeT]∆+#·&ÉyÓ÷ ˝Òø£ |üP]Ô>±
K+&ç+#·&ÉyÓ÷ ø±ø£, Ä ì]›wüº kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+˝À Ä Væ≤+düqT ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï+#·&É+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~. Væ≤+düqT ns¡ú+ #˚düTø√e&ÉeT+fÒ <ëìì ˇø£
nìyês¡´yÓTÆq |ü]D≤eT+>±H√ ˇø£ nedüs¡yÓTÆq #·s¡´>±H√ ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ø±<äT.
yêdüÔe+˝À <ëìø° kÕe÷õø£ e´edüú≈£L eT<Ûä´ e⁄qï dü+ã+<Ûëìï #·÷&É&Éy˚T. kÕe÷õø£
dü+<äsꓤìï ns¡ú+ #˚düTø√e&ÜìøÏ #˚ùd Á|üj·T‘êïìøÏ ¬s+&ÉT Á|üjÓ÷»Hê\T e⁄+{≤sTT.
uÛÖ ‹ø£ Væ≤+düMT<ä e÷Á‘·y˚T <äèwæºì πø+ÁBø£]+#·e<ä›˙ kÕe÷õø£ e´edüú˝À ì]à‘·yÓTÆ
e⁄qï Væ≤+düyÓ’|ü⁄ <äèwæºì kÕ]+#·eT˙ düe÷»+ô|’q ˇ‹Ô&ç ô|≥º&É+, eTT+<äT>± Ä Væ≤+dü≈£î
|ü]cÕÿsêìï ø£qT>=qe\dæq nedüsêìï #·÷&ÉeTq&É+, yÓTT<ä{Ï~. ¬s+&Ée~ kÕe÷õø£
nD∫y˚‘·qT+&ç |ü⁄{Ϻq Væ≤+dü $wüj·T+˝À #·≥ºeTT, Hê´j·Te´edüú ø=+‘· ñ<ës¡yÓTÆq
yÓ’K]ì Á|ü<ä]Ù+#ê\ì ø√s¡&É+. áHê&ÉT e⁄qï #·≥º+ ≈£L&Ü Ä‘·às¡ø£åD, ÄdüTÔ\s¡ø£åD
dü+<äsꓤ\˝À #˚ùd H˚sê\|ü≥¢ ø£åDÏø√Á<˚ø£+˝À #˚ùd H˚sê\|ü≥¢ ñ<ës¡ <äèø£Œ<∏ëH˚ï
ne\+_düTÔ+~. kÕe÷õø£ nD∫y˚‘·‘√ eTT&ç|ü&ç »]π> H˚sê\≈£î ≈£L&Ü á ñ<ës¡
yÓ’K]ì $düÔ]+|üCÒj·Te#·Tà Ç~ #ê˝≤ düTìï‘·yÓTÆq ø£èwæ. Bìì kÕ~Û+#·&ÜìøÏ
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·qqT ‘êqT Væ≤+dü≈£î <ä÷s¡+>± ñ+#·Tø√yê*‡q nedüs¡+
e⁄+≥T+~. ‘·<ë«sê Væ≤+düqT Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± ns¡ú+ #˚düTø√eTì, <ëì≈£îqï kÕe÷õø£
H˚|ü<∏ë´ìï #·÷&ÉeTì ˇ‹Ô&ç ô|≥º&ÜìøÏ M˝Ö‘·T+~. sêC≤´ìøÏ, Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&˚yê]øÏ
eT<Ûä´ ˇø£ ‘·èrj·TX¯øÏÔ>± ˝Òø£ ‘·≥düú X¯øÏÔ>± e⁄+&É&É+ nedüs¡+ ne⁄‘·T+~. á
‘·èrj·Ts¡+>±ìï Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\T dü÷Á‘ê\ ÁbÕ‹|ü~ø£q ìs¡«∫+#·Tø√yê*. á
‘·èrj·Ts¡+>∑y˚T á $wüj·T+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø±s¡´s¡+>∑+. ø±ì düe÷»+˝À
¬s+&ÉT esêZ\T e÷Á‘·y˚T e⁄Hêïj·Tì, @ $wüj·T+ô|’q nsTTHê ¬s+&ÉT n_ÛÁbÕj·÷˝Ò
e⁄+{≤j·Tì, ¬s+&ÉT yÓ’Ks¡T\T e÷Á‘·y˚T e⁄+{≤j·Tì nqT≈£îH˚yêfi¯ófl Bìì n+^ø£]+#·s¡T,
n+^ø£]+#·˝Òs¡T. ø±ì n˝≤+{Ï <äèø£Œ<∏ä+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ kÕúq+ ˝Ò<äT. <ëìì
$&ç∫ô|≥ºe\dæ e⁄+≥T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 85
 eTq+ Væ≤+dü >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT #·≥º+ >∑T]+∫, #·≥ºã<ä∆ bÕ\q >∑T]+∫
‘·|üŒ≈£î+&Ü e÷{≤¢&Ü*. #·≥ºy˚T nD∫y˚‘· dü«uÛ≤e+ ø£*–q<äì, Á|ü»\≈£î #·{≤º\qT
n‹Áø£$T+#˚ Vü≤≈£îÿ e⁄qï<äì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ˇø£ n_ÛÁbÕj·T+ e⁄+~. Ç~
dü]jÓÆTq n_ÛÁbÕj·TeTì H˚qT nqTø√e&É+ ˝Ò<äT. ìC≤ìøÏ n~Ûø±s¡+˝À e⁄qïyê]ø£Hêï,
<Ûäqe+‘·T\ø£Hêï #·≥ºã<ä∆ J$‘·+ ù|<äyê]øÏ, ã\V”≤qT\πø m≈£îÿe nedüs¡+. ù|<äyê]
>∑T]+∫ eTq+ e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ófl ìs¡+‘·s¡+ b˛sê{≤˝À¢ e⁄qïyêfi¯ófl>±
e÷{≤¢&É≈£L&É<äT. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T, #·≥º+ #·≥ºã<ä∆‘· nes√<Ûë\T>± ø£ì|ækÕÔsTT.
ì C≤ìøÏ b˛sê{≤\≈£î düVæ≤‘·+ #·≥º+ m+‘· e´‹πsø£+>± e⁄+&É>∑\<√ n+‘·
düVü‰j·Tø±]>± ≈£L&Ü e⁄+&É>∑\<äT. b˛sê{≤˝À¢ e⁄qï Á|ü»\T ‘·s¡#·T>± #·≥º+ düVü‰j·T+
rdüT≈£î+≥÷ e⁄+{≤s¡T. b˛sê≥eT+fÒ Væ≤+dü nì nqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T #·≥º+
düVü‰j·Tø±]>± ø£Hêï nes√<Ûä+>± ø£ì|ædüTÔ+~. ø±ì b˛sê≥eT+fÒH˚ Væ≤+dü nqTø√e&É+
düeT+»dü+ ø±<äT. ù|<äyê]ì, nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqïyê]ì ìs¡+‘·s¡+ sê»ø°j·T
b˛sê{≤˝À¢ eTTì–‘˚\T‘·Tqï yê]>± #·÷&É&É+ nH˚<˚ ‘·|ü⁄Œ. ù|<ä\T, nD∫y˚‘·≈£î
>∑Tsö‘·Tqïyês¡T n‘·´~Ûø£ XÊ‘·+ kÕ<Ûës¡D J$‘êìï >∑&ÉT|ü⁄‘·T+{≤s¡T. á kÕ<Ûës¡D
JeHêìøÏ #·≥ºã<ä∆ düe÷»+ nedüs¡+. <Ûäqe+‘·T\ø£Hêï, ã\e+‘·T\ø£Hêï, ù|<ä˝Ò
m≈£îÿe>± #·≥ºs¡Væ≤‘· düe÷»+˝À Çã“+<äT\ bÕ˝Ö‘ês¡T. ù|<ä\ kÕ<Ûës¡D JeHêìï ø±ø£
b˛sê{≤\qT e÷Á‘·y˚T |ü{Ϻ+#·Tø=H˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q |üP]Ô ø£s¡Ôyê´ìï
ìs¡«]Ô+#·<äT. á eT<Ûë´Vü≤ï+ »s¡>∑uÀj˚T düe÷y˚X¯+˝À #·≥ºã<ä∆bÕ\q`es¡Zb˛sê≥+ nH˚
n+X¯+ >∑T]+∫ Ç<ä›s¡T eø£Ô\T e÷{≤¢&ÉuÀ‘·THêïs¡T. es¡Zb˛sê{≤\ >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T
m+<äT≈£î e÷{≤¢&Ü*, nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqï Ç‘·s¡ kÕe÷õø£ ãè+<ë\ b˛sê{≤\
>∑T]+∫ m+<äT≈£î e÷{≤¢&ÉTø√≈£L&É<äT nH˚ Á|üX¯ïqT |üø£ÿq |ü{ϺHê, #·≥ºã<ä∆bÕ\q,
s√EyêØ J$‘·+ nH˚ n+XÊìï >∑T]+∫ ≈£L&Ü e÷{≤¢&çq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T #·≥º+ jÓTTø£ÿ
bÕÁ‘·qT |üP]Ô>± ns¡ú+ #˚düTø√>∑\eTT.
<Ûäqe+‘·T\≈£î, ã\e+‘·T\≈£î #·≥º+ m+‘· nedüs¡yÓ÷ ãVüQXÊ yêfi¯flø£Hêï m≈£îÿe>±
ù|<äyêfi¯fl≈£î, ã\V”≤qT\≈£î nedüs¡+. nsTT‘˚ Çø£ÿ&ÉTqï yÓ’s¡T<Ûä´+ @$T≥+fÒ, #·≥º+ nH˚~
J$‘êìøÏ nedüs¡+ nsTTq dæús¡‘ê«ìï, uÛÑÁ<ä‘·qT Çe«&Éy˚Tø±ø£, ndüe÷q kÕe÷õø£
dü+ã+<Ûë\qT dæúØø£]düTÔ+~, |ü⁄qs¡T‘·Œ‹Ô #˚düTÔ+~. ø±ã{Ϻ yê] s√EyêØ Jeq+˝Àq÷,
ndüe÷q‘ê«ìï n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ #˚ùd b˛sê≥Áø£eT+˝Àq÷ ù|<ä\T #·{≤ºìï ˇø£
nD∫y˚‘· X¯øÏÔ>± ≈£L&Ü m<äTs=ÿ+{≤s¡T. J$+#·&ÜìøÏ yêfi¯fl≈£î #·≥º+ nedüs¡+. nsTT‘˚
yêfi¯ó¢ ø√s¡T≈£îH˚ J$‘êìï yÓTs¡T>∑T|üs¡#·Tø√e&ÜìøÏ ø=ìïkÕs¡T¢ yêfi¯ófl #·{≤ºìï
n‹Áø£$T+#·e\dæ edüTÔ+~. e÷s¡TŒ|ü≥¢ #·≥º+ düTìï‘·+>± e⁄qï+‘·y˚Ts¡≈£î, #·{≤ºìï
ñ\¢+|òæT+#·&ÜìøÏ dü+|üPs¡íyÓTÆq Vü≤≈£îÿ ø±yê\q&É+ ù|<ä\≈£î, nD∫y˚‘·≈£î >∑Tsö‘·Tqï
yê]øÏ nedüs¡+ ø±<äT. n≥Te+{Ï $<Ûä«+düø£ <äèø£Œ<∏ä+ ù|<ä\ J$‘êìï <äTs¡“¤s¡+ #˚düTÔ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
86 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
#·≥º+ kÕ~Ûø±]‘·qT ‹s¡düÿ]+#·≈£î+&Ü <ëì#·T≥÷º e⁄+&˚ $T<∏ä´qT
‘=\–+#·&É+ nH˚ \øå±´ìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ d”«ø£]+#ê*. n~
#ê˝≤ düTìï‘·yÓTÆq, dü+øÏ¢wüºyÓTÆq \ø£å´+. #·≥ºy˚T nD∫y˚‘·≈£î ˇø£
uÛ≤eC≤\ kÕ<Ûäq+ nì nq&É+ e÷H˚dæ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á
\øå±´ìï d”«ø£]+#ê*.
nsTT‘˚ nHê´j·TyÓTÆq #·{≤º\qT e´‹πsøÏ+#˚ Vü≤≈£îÿ e⁄+&Ü*. ùV≤‘·Tã<ä∆yÓTÆq #·{≤º\qT
nHê´j·T+>± Á|üjÓ÷–+#·&Üìï ≈£L&Ü e´‹πsøÏ+#˚ Vü≤≈£îÿ e⁄+&Ü*. Ç+<äT˝À
$|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq<˚MT ˝Ò<äT. eTVü‰‘êà>±+BÛ ≈£L&Ü á e÷≥\T nHêï&ÉT. á bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ Hê´j·TeTqT≈£îH˚~ eTVü‰‘êà>±+~Û Hê´j·TeTqT≈£îqï~ ˇø£{Ï ø±ø£b˛e#·TÃ. ø±ì
dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± n+‘·≈£î $T+∫ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #Ó|üŒ>∑*–+~ ˝Ò<äT.
ø± ã{Ϻ #·{≤ºìøÏ e⁄+&˚ kÕ~Ûø±s¡‘·qT ‹s¡düÿ]+#·e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT. n~
Á|ü»\≈£î Vü‰ì #˚düTÔ+~. ø±ì #·≥º+ #·T≥÷º e⁄+&˚ $T<Ûä´qT ‘=\–+#ê*‡q nedüs¡+
e÷Á‘·+ e⁄+~. #·≥ºã<ä∆yÓTÆq<ä+‘ê Hê´j·Ty˚Tqì, #·≥º e´‹πsø£yÓTÆq<ä+‘ê nHê´j·TeTì
á ÁuÛÑeT n+≥T+~. Ç~ ì»+ ø±yê*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT. #·≥º+
kÕ~Ûø±s¡‘·qT ‹s¡düÿ]+#·≈£î+&Ü <ëì#·T≥÷º e⁄+&˚ á $T<∏ä´qT ‘=\–+#·&É+ nH˚
\øå±´ìï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ d”«ø£]+#ê*. n~ #ê˝≤ düTìï‘·yÓTÆq, dü+øÏ¢wüºyÓTÆq \ø£å´+.
#·≥ºy˚T nD∫y˚‘·≈£î ˇø£ uÛ≤eC≤\ kÕ<Ûäq+ nì nq&É+ e÷H˚dæ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
á \øå±´ìï d”«ø£]+#ê*.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` sê»ø°j·T Væ≤+dü
ô|’q #Ó|æŒq $wüj·÷\T dü+|òüT{Ï‘·, ndü+|òüT{Ï‘· Væ≤+dü\≈£î e]ÔkÕÔsTT. nsTT‘˚
nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´ Á|ü»\ Äø±+ø£å\qT+&ç $XÊ«kÕ\qT+&ç, düeTdü´\qT+&ç
ñ‘·ŒqïeTj˚T´ sê»ø°j·T Væ≤+dü >∑T]+∫ Ç+ø=ìï $wüj·÷\T e÷{≤¢&ÉTø√e\dæ e⁄+~.
Væ≤+düqT ø±ùd|ü⁄ |üø£ÿq ô|&É<ë+. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ, Á|ü»\ ø√]ø£\qT+&ç,
$XÊ«kÕ\qT+&ç |ü⁄{Ϻq sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\≈£î eT<Ûä´e⁄qï dü+ã+<Ûä+ m˝≤+{Ï~?
yÓTT<ä≥>± yê{ÏeT<Ûä´ dü+ã+<Ûä+ ndü\T m+<äT≈£î e⁄+&Ü*? kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\qT,
$\Te\qT, dü+düú\qT Á|üC≤kÕ«MT´ø£]+#·&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT \ø£å´+. Ç~
ìsêàD≤‘·àø£ dü+düÿs¡D <ë«sêHÓ’Hê »s¡>∑e#·Tà ˝Ò<ë sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T ô|fÒº ˇ‹Ô&ç
<ë«sêHÓ’Hê »s¡>∑e#·TÃ. n+<äTe\¢H˚ Á|üdüTÔ‘·eTTqï #·≥º+‘√q÷ sê»ø°j·T e´edüú‘√q÷
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ dü+ã+<Ûä+ e⁄+≥T+~. n<˚ $<Ûä+>± |”&ç‘·T\ sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\‘√ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ dü+ã+<Ûä+ e⁄+≥T+~. sê»ø°j·T ñ<ä´eTø±s¡T\T
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 87
yÓTT<ä{Ï<ëìì dü+düÿs¡Dyê<ä ÁuÛÑeT>± e]íkÕÔs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ ¬s+&Ée n+XÊìï rÁeyê<ä
dü+ã+<Ûë\T>± e]ídüTÔ+~. yêfi‚fleTqï|üŒ{Ïø°, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ¬s+&É÷ nedüs¡y˚T.
ø±ì sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\‘√ m˝≤+{Ï dü+ã+<Ûä+ e⁄+&Ü*? |”&ç‘·T\ sê»ø°j·T
ñ<ä´e÷\≈£î ¬s+&ÉT ø√D≤\THêïsTT. |”&ç‘·T\ Jeq |ü]dæú‘·T\˝À qT+&ç e∫Ãq
Á|üC≤kÕ«$Tø£ Äø±+ø£å\T yÓTT<ä{Ï~. ñ<ä´e÷ìï q&ç|æ+#˚ ñ<ä´eTdü+düú\T ˝Òø£ bÕغ\T
#˚|üfÒº sê»ø°j·T ø±s¡´Áø£e÷\T, m‘·TÔ>∑&É\T, dæ<ë∆+‘· dü÷Árø£s¡D\T ¬s+&Ée~.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|ü<Ûëq+>± yÓTT<ä{Ï<ëH˚ï |ü{Ϻ+#·T≈£î+≥T+~. ñ<ä´e÷\yÓqø£ e⁄qï
Á|üC≤kÕ«$Tø£ Äø±+ø£å\qT bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ d”«ø£]+∫ Á|üdüTÔ‘·eTTqï Á|üC≤kÕ«$Tø£
<äèø£Œ<∏ä+˝À uÛ≤>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ Á|üj·T‹ïdüTÔ+~. sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T kÕ<Ûës¡D+>± ‘·eT
kÕe÷õø£ |ü⁄Hê~‘√H˚ dü+uÛ≤wækÕÔsTT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ düe÷»+˝Àì Ç‘·s¡T\≈£î
$»„|æÔ #˚düTÔ+~. ñ<ä´e÷\˝Àì Á|ü»\ Äø±+ø£å\ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·eTì ˇ‹Ô&ç
ô|&ÉT‘·T+~. düe÷»+˝À ¬s+&˚ ¬s+&ÉT esêZ\T, ¬s+&˚ Á|üjÓ÷»Hê\T, ¬s+&˚ n_ÛÁbÕj·÷\T
e⁄+{≤sTT nì qy˚Tàyêfi¯ó¢ á Á|ü<ÛëqyÓTÆq ‘˚&ÜqT ns¡ú+ #˚düTø√˝Òs¡T.
n ˝≤+{Ïyêfi¯ófl bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ sê»ø°j·T ‹s¡T>∑Tu≤≥T ñ<ä´eT+‘√ ‘·q
>=+‘·T ø£\bÕ\ì, ˝Òø£b˛‘˚ X¯Á‘·Te⁄‘√ ø£*dæ b˛sTTqfÒºqì ˇ‹Ô&ç #˚kÕÔs¡T. ø±ì Ç+<äT≈£î
$s¡T<ä∆+>±, sêC≤´ìøÏ (|”&É≈£î\≈£L) |”&ç‘·T\ ñ<ä´e÷\≈£L eT<Ûä´ ˇø£ eT÷&Ée (Hê\Ze,
nsTT<äe) πøåÁ‘·+, ø±s¡´s¡+>∑+ e⁄Hêïj·Tqï $XÊ«dü+ô|’q bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+
Ä<Ûës¡|ü&ç+~. á ø±s¡´s¡+>∑+ e⁄+&˚~ #Ó’‘·q´+˝Àì $\Te\˝À. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Ä ø±s¡´s¡+>∑+˝À |üì#˚düTÔ+~. |”&ç‘·T\ ñ<ä´e÷\T eTT+<äT≈£î rdüTø=#˚à Á|üC≤‘·+Á‘·
Äø±+ø£å\≈£L $\Te\≈£L nø£ÿ&É #√≥T ø£*Œ+#ê\ì Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔ+~. n+<äTø√dü+
ø£èwæ #˚düTÔ+~. á $\Te\qT, Äø±+ø£å\qT kÕ<Ûä´yÓTÆq#√≥ e´ed”úø£]+#·&ÜìøÏ Á|üj·T‘·ï+
#˚düTÔ+~. sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ >=+‘·T‘√ ø±≈£î+&Ü, ‘·q dü«+‘· >=+‘·T‘√ e÷{≤¢&çq|ü⁄Œ&ÉT
e÷Á‘·y˚T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ á |üì #Ój·T´>∑\<äT. Ä sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ dæ<ë∆+‘·+,
|ü]uÛ≤wü˝À ø±≈£î+&Ü $\Te\, Ä˝À#·q\ |ü]uÛ≤wü˝À e÷{≤¢&ç‘˚H˚ Ç~ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ bÕÁ‘·, ø£s¡Ôe´+ Ç~ nsTTq|ü⁄Œ&ÉT, sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ m‘·TÔ>∑&É\T,
dæ<ë∆+‘ê\ ø£qT>∑TD+>± ‘·q ne>±Vü≤qqT s¡÷bı+~+#·Tø√e\dæq nedüs¡+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˝Ò<äT. yê{Ï‘√ <ëìøÏ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ, |”&ç‘·T\ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\≈£L eT<Ûä´e⁄qï kÕ<Ûës¡D
dü+ã+<Ûä+ Ç~. sê»ø°j·T Væ≤+dü≈£î Ç~ eT]+‘·>± e]ÔdüTÔ+~. eTT+<äT>±H˚ #Ó|æŒq≥T¢
J$+#˚Vü≤≈£îÿ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+, Væ≤+dü >∑T]+∫ ‘˚*ø£>±
e÷{≤¢&ÉC≤\<äT. Væ≤+dü≈£î yÓqø£e⁄qï kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´ìï >∑T]+∫ Ä˝À∫+#·eTì
e÷Á‘·y˚T #Ó|üŒ>∑\<äT. Væ≤+dü MT<äH˚ <äèwæº n+‘ê ô|≥º≈£î+&Ü <ëì kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ë´ìï
ns¡ú+ #˚düTø√yê\ì #Ó|üŒ>∑\<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
88 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sê »ø°j·T Væ≤+dü $wüj·T+˝À eT]+‘· nÁ|üeT‘·Ô‘· nedüs¡+. m+<äTø£+fÒ sê»ø°j·T
Væ≤+dü jÓTTø£ÿ \ø£å´+ n~Ûø±sêìï Vü≤düÔ>∑‘·+ #˚düTø√e&É+ ˝Ò<ë n~Ûø±sêìï kÕú|æ+#·&É+.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ìs¡+‘·s¡+ n~Ûø±s¡+|ü≥¢ nqTe÷q+‘√H˚ e⁄+&Ü*. bÂs¡T\MT<ä
sê»´+ n~Ûø±s¡+, <ä[‘·T\MT<ä nÁ>∑≈£î\düTú\ n~Ûø±s¡+, Ád”Ô\MT<ä |ü⁄s¡Twüß\ n~Ûø±s¡+,
yÓqTø£ã&çq esêZ\MT<ä n_Ûeè~∆ #Ó+~qyê] n~Ûø±s¡+, yÓTÆHê]{°\MT<ä yÓTC≤]{°\
n~Ûø±s¡+ ` M{Ï >∑T]+∫ Ä+<√fi¯q #˚j·T&Éy˚T bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Á|ü<Ûëq
ø±s¡´s¡+>∑+. ø±ã{Ϻ n~Ûø±s¡+ ø√dü+ dü+|òüT]¸+#˚ ñ<ä´e÷\‘√ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
uÛÑT»+, uÛÑT»+ ø£*|æ ‹s¡T>∑C≤\<äT. Ç~ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ Á|üC≤|ü⁄Hê~ì >∑T]ÔdüTÔ+~.
ñ<ä´eT+ yÓqø£e⁄qï Á|üC≤kÕ«$Tø£, düe÷q‘·« Äø±+ø£å\qT n+^ø£]düTÔ+~. Á|ü#ês¡+
#˚düTÔ+~. ø±ì ñ<ä´eT+ >=+‘·T‘√ ‘·q >=+‘·T ø£\|ü˝Ò<äT. n~Ûø±sêìï Ä•+#˚ e´ed”úø£è‘·
ñ<ä´e÷\≈£î Á|ü‹B ‘·eT Ä~Û|ü‘·´+ ÁøÏ+<ä≈£î sêyê\ì Á|üj·T‘·ï+ #˚ùd n\yê≥T e⁄+~.
‘êeTT #˚ùd Á|ü‹<ëìøÏ n+<ä] ÄyÓ÷<äeTT e⁄+&Ü\ì ˇ‹Ô&ç #˚kÕÔs¡T. ‘êeT÷ Á|ü»\÷
ˇø£fÒqH˚ yê<äqqT n+^ø£]+#ê\ì &çe÷+&é #˚kÕÔs¡T. ‘·eT #·s¡´\T, ìs¡íj·÷\T
Á|ü»\y˚qì ˇ|ü⁄Œø√yê\+{≤s¡T. n~Ûø±s¡+ @s¡Œs¡#ê\H˚ ‘·eT ø√]ø£ ø±s¡D+>±
Á|üdüTÔ‘·eTTqï kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\ |ü≥¢ Á|ü»\T $XÊ«dü+ ø√˝ÀŒyê\ì Ä ñ<ä´e÷\T
ø√s¡T≈£î+{≤sTT. n+fÒ ñqï düe÷»+ >∑T]+∫ ªÁuÛÑeT\Tµ e<äT\Tø√yê\ì ns¡ú+. $XÊ«dü+
b˛>=fÒº ø£s¡Ôyê´ìøÏ düVü≤ø£]+#ê\ì Ä ñ<ä´e÷\T n+<ä]MT<ä e‹Ô&ç ô|&É‘êsTT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ≈£L&Ü á ˇ‹Ô&çøÏ >∑Tsö‘·T+~. ø±˙ <ëìøÏ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ˝§+>∑&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. düe÷»+ ˝À|ü\ dü+düÿs¡D\T ‘˚e&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·T&É+,
eTÚ*ø£yÓTÆq e÷s¡TŒ\T ‘˚e&ÜìøÏ ñ<ä´$T+#˚ neø±XÊ\qT, ùd«#·Ã¤qT ø±bÕ&É&ÜìøÏ ø£èwæ
#˚j·T&É+ nH˚ ~«$<Ûä ø£s¡Ôe´+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ e⁄+≥T+~.
dü+ |òüT{Ï‘· sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü $wüj·T+˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ MT<ä á ˇ‹Ô&ç rÁe+>± e⁄+~. yêfi¯ó¢ bÕ\Œ&˚ nìï s¡ø±\ Væ≤+dü\qT Á|ü»\T
#˚ùd Væ≤+dü>± e]í+#ê\ì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï &çe÷+&é #˚düTÔHêïs¡T. Á|ü»\T
Væ≤+dü≈£î >∑Tsö‘·THêïs¡T ø±ã{Ϻ, yêfi¯ó¢ ‹]– Væ≤+kÕ‘·àø£+>± düe÷<Ûëq+
#Ó|üŒ<ä\TÃ≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻ, n~ @ s¡÷|ü+ rdüT≈£îHêï düeTs¡ú˙j·Ty˚Tqì,
Á|üC≤kÕ«$Tø£y˚Tqì dü+|òüT{Ï‘· sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T yê~düTÔHêïsTT. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ á yê<äqqT Á|ü#ês¡+ #˚j·T&ÜìøÏ düVü‰j·T|ü&Ü\ì uÛ≤$düTÔHêïs¡T. á ˇ‹Ô&çì
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‹s¡düÿ]+#ê*. Ä sê»ø°j·T dü+düú≈£î e⁄qï Á|üC≤eT<䛑·TqT
>∑T]Ô+#·&ÜìøÏ ìsêø£]+#ê*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äT, ìsêø£]+#·≈£L&É<äT. ø±ì Ä dü+düújÓTTø£ÿ
#·s¡´\qT, ìs¡íj·÷\qT Á|ü»\ #·s¡´\T>±, ìs¡íj·÷\T>± |ü]>∑DÏ+#·≈£L&É<äT. ne˙ï Ä
dü+düú\ ìs¡íj·÷\T, #·s¡´\T. n$ Ä dü+düú\T s¡÷bı+~+#·Tø=H˚ m‘·TÔ>∑&É\˝À uÛ≤>∑+>±
ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£+>± rdüTø=H˚ ìs¡íj·÷\T. Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&É&ÜìøÏ dü+düú\≈£î _ÛqïyÓTÆq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 89
ø±s¡D≤\T e⁄+{≤sTT. á nìï ø±s¡D≤\qT |”&ç‘· Á|ü»\ Hê´j·Tã<ä∆yÓTÆq ø√bÕìøÏ
ÄbÕ~+#·˝ÒeTT. á Hê´j·Tã<ä› ø√|ü+ ù|s¡TMT<˚ sê»ø°j·T dü+düú\T ‘·eT Væ≤+kÕ‘·àø£
#·s¡´\≈£î eT<䛑·T |ü\ø£eTì &çe÷+&é #˚kÕÔsTT. n~ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
dü+|òüT{Ï‘· kÕj·TT<Ûä b˛sê{≤\ Væ≤+düqT |ü]o*ùdÔ Ä Væ≤+dü≈£î á ÁøÏ+~ ø±s¡D≤\qT
>∑T]Ô+#·&É+ kÕ<Ûä´|ü&ÉT‘·T+~.
1. Á|ü»\T ì»+>± <˚«wæ+#˚, ndüVæ≤´+#·T≈£îH˚ Á≈£Ls¡yÓTÆq nD∫y˚‘· dü«uÛ≤e+ >∑\
e´≈£îÔ\MT<ä »]π> Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\T.
2. kÕ<Ûës¡D Á|ü»\T <˚«wæ+∫Hê, <˚«wæ+#·ø£b˛sTTHê ñ<ä´e÷ìï eTT+<äT≈£î
rdüT≈£îb˛‘·Tqï dü+düú ø±s¡´ø£˝≤bÕ\qT n&ÉT¶≈£î+≥Tqï e´≈£îÔ\T>± Ä dü+düú
uÛ≤$+#˚yê]MT<ä »]ù| Væ≤+kÕ #·s¡´\T.
3. ˇø£ e´øÏÔ dü+düú≈£î n&ÉT¶>± ˝Òø£b˛sTTHê, Á|ü»\ X¯Á‘·Te⁄ ø±ø£b˛sTTHê X¯Á‘·T •_s¡+˝Àì
e´øÏÔ nsTT‘˚ n‘·ì #êe⁄‘√ X¯Á‘·T•_s¡+˝À uÛÑjÓ÷‘ꌑ·+ düèwæº+#·&É+ kÕ<Ûä´+
nqT≈£î+fÒ n≥Te+{Ï e´øÏÔô|’ »]ù| Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\T.
4. b˛©düT\˝À uÛÑjÓ÷‘ꌑ·+ düèwæº+#·&ÜìøÏ mes√ ˇø£ b˛©düT ñ<√´–ì n‘·qT
e´øÏÔ>∑‘·+>± <äTX¯Ã]‘·T&ÉT ø±ø£b˛sTTHê #·+|ü&É+ ˝Òø£ bÕ\ø£bÕغ˝À uÛÑjÓ÷‘ꌑ·+
düèwæº+#·&ÜìøÏ bÕغ˝Àì @ düuÛÑT´&çHÓ’Hê (n‘·qT e´øÏÔ>∑‘·+>± <äTX¯Ã]‘·T&ÉT
ø±ø£b˛sTTHê) #·+|ü&É+.
5. dü+düú\ sê»ø°j·T Á|üjÓ÷»Hê\≈£î, yê] Ä<˚XÊ\≈£î e´‹πsø£+>± |üì#˚düTÔqï yêfi¯¢MT<ä
#˚ùd Væ≤+kÕ#·s¡´\T. n≥Te+{Ï e´≈£îÔ\T Á|ü»\≈£î X¯Á‘·Te⁄\T ø±ø£b˛e#·TÃ. πøe\+
‘·eT sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤qT ‘·eT ÇcÕºqTkÕs¡+ $ìjÓ÷–+#·Tø√e&É+ yê] ‘·|ü⁄Œ
ø±e#·TÃ.
6. $yê<ë\˝À eT<Ûä´e]Ô‘·«+ eVæ≤+∫q|ü⁄Œ&ÉT, düeTdü´\qT |ü]wüÿ]+∫q|ü⁄Œ&ÉT, •ø£å\qT
$~Û+∫q|ü⁄Œ&ÉT C≤Ø#˚dæq ‘·eT Ä<˚XÊ\qT neT\T #˚j·T&ÜìøÏ ñ<˚›•+∫q
Væ≤+kÕ‘·àø£#·s¡´\T. n˝≤+{Ï Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\T ‘·s¡#·T>± m˝≤+{Ï ùV≤‘·Tã<ä›yÓTÆq
dü÷Á‘ê\q÷ bÕ{Ï+#·e⁄.
7. ãdüT‡\T, f…*bò˛Hé mπø‡Ã¤+E\T, ø√s¡Tº\T, u≤´+≈£î\T, ¬syÓq÷´ Ä|ò”düT\T˝≤+{Ï
Á|üuÛÑT‘·« ÄdüTÔ\qT ù|*Ãy˚j·T&É+, ø±*Ãy˚j·T&É+, n˝≤+{Ï #·s¡´\T ‘·s¡#·T>± Á|ü»\≈£î
#ê˝≤ nkÂø£sê´ìï, nbÕj·÷ìï ø£\>∑CÒkÕÔsTT.
‘Ó\+>±DqT+&ç ø±oàs¡T, nkÕ‡+\ es¡≈£î Væ≤+kÕ‘·àø£ b˛sê{≤\qT ìs¡«Væ≤düTÔqï
dü+düú\T bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï s¡ø£s¡ø±\ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\T Ç$. eTT+<äT>±H˚ #Ó|æŒq≥T¢ á
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
90 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\qT ø=ìïkÕs¡T¢ K+&ç+#·e\dæ
edüTÔ+~. á $wüj·T+˝À |üì>∑≥Tºø=ì düèwæº+∫q >∑+<äs¡>√fi¯+
#ê˝≤ e⁄+&É&É+ e\q, K+&ç+#·e\dæ+~ Væ≤+düqT ø±<äì
nHê´j·TyÓTÆq Væ≤+düqT nì düŒwüº+ #˚j·÷*‡e⁄+~.
Çø£ÿ&É nHê´j·T+ Á|ü<Ûëq $wüj·T+.
Væ≤+düq+‘ê Á|ü»\ Væ≤+dü>± >∑T]Ô+#ê\ì, nD∫y˚‘·≈£î e´‹πsø£+>± Á|ü»\ ø√|ü+qT+&ç
|ü⁄{Ϻq Væ≤+dü>± <ëìï düeT]ú+#ê\ì &çe÷+&é #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·÷ e⁄+~. Ç<ä+‘ê
ìC≤ìøÏ ˇø£ sê»ø°j·T dü+düú #˚ùd Væ≤+dü e÷Á‘·y˚T. Ä dü+düú≈£î Á|ü»\˝À ã\yÓTÆq eT<䛑·T
e⁄+fÒ e⁄+&Ée#·TÃ.
Ç ˝≤+{Ï Væ≤+dü≈£î bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ m˝≤ düŒ+~+#ê*? Væ≤+dü|ü≥¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ nqTdü]+#ê*‡q kÕ<Ûës¡D <äèø£Œ<∏ëìï Ç+‘·≈£îeTT+<˚ $e]+#êqT. <ëìì
düeT]ú+#·≈£î+&Ü, kÕe÷õø£ e´edüú‘√, n+<äT˝À n+‘·s¡Z‘·+>± e⁄qï e´ed”úø£è‘· Væ≤+dü‘√
e⁄qï dü+ã+<Ûëìï, Ä Væ≤+dü≈£î yÓqTø£ e⁄qï ø±s¡D≤\qT ns¡ú+ #˚düTø√eTì düe÷C≤ìï
nuÛÑ´]ú+#·&É+, <ëì|ü≥¢ Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#·eTì ø√s¡&É+.
Á|ü»\ ‘·s¡|ü⁄q |üì#˚ùd dü+düú\qT, Á|ü»\qT ˇø£{Ï>± |ü]>∑DÏ+#˚ Á|üX‚ï ˝Ò<äT. Á|ü»\
ù|s¡TMT<ä n~ #˚ùd Væ≤+düqT düeT]∆+#˚ Á|üX‚ï ˝Ò<äT. ø±ì Á|ü»\ düeTdü´\qT,
$XÊ«kÕ\qT, Hê´j·T+ø√dü+ düe÷q‘·«+ø√dü+ yê] Äø±+ø£å\qT á Væ≤+dü≈£î e⁄qï
kÕe÷õø£ dü+<äs¡“¤+>± >∑Ts¡TÔ #˚j·T&É+ nedüs¡+. á kÕe÷õø£ dü+<äsꓤìï m‹Ô#·÷bÕ*.
Væ≤+kÕ‘·àø£ b˛sê{≤\T kÕ–düTÔqï dü+düú\|ü≥¢, n~ #˚ùd Væ≤+dü|ü≥¢, yê{ÏøÏ kÕe÷õø£
|ü⁄Hê~>± e⁄qï Á|ü»\|ü≥¢ Hê>∑]ø£+>±, Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#ê\ì sêC≤´ìï,
düe÷C≤ìï ø√sê*.
sê »ø°j·T Væ≤+dü|ü≥¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ jÓTTø£ÿ ne>±Vü≤q Ç+‘·{Ï‘√ |üP]Ô
nsTTb˛˝Ò<äT. sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\qT ø=ìïkÕs¡T¢ K+&ç+#·e\dæ
edüTÔ+~. á $wüj·T+˝À |üì>∑≥Tºø=ì düèwæº+∫q >∑+<äs¡>√fi¯+ #ê˝≤ e⁄+&É&É+ e\q,
K+&ç+#·e\dæ+~ Væ≤+düqT ø±<äì nHê´j·TyÓTÆq Væ≤+düqT nì düŒwüº+ #˚j·÷*‡e⁄+~.
Çø£ÿ&É nHê´j·T+ Á|ü<Ûëq $wüj·T+. kÕe÷õø£ nHê´j·T+ qT+&ç Hê´j·T+ ø=s¡≈£î
Á|ü»\˝À e⁄qï Äø±+ø£å\ qT+&ç á ñ<ä´e÷\T |ü⁄{≤ºj·Tì #Ó|ü⁄‘·Tqï bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ Ä ñ<ä´e÷˝Ò nHê´j·T+>± Á|üe]ÔùdÔ #·÷dü÷Ô ePs¡Tø√˝Ò<äT. Ä nHê´j·T+
Væ≤+kÕ‘·àø£ s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT ndü˝Ò kÕ<Ûä´+ ø±<äT. Væ≤+kÕ sê»ø°j·÷\qT
eTT+<äT≈£î ‘Ó#˚Ãyêfi¯fl≈£î n˝≤+{Ï $eTs¡Ù q#·Ã<äT. ø±ã{Ϻ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 91
#·≥º|ü<ä∆‘·T\˝À |ü]cÕÿs¡+ ø±ì düeTdü´\qT Á|ü»\T Væ≤+kÕ‘·àø£ |ü<ä∆‘·T\‘√
|ü]wüÿ]+#·Tø=+≥T+fÒ K+&çdüTÔHêïs¡T nH˚ n_ÛÁbÕj·÷ìï düèwæº+#·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ïdüTÔHêïs¡T. Ç~ ñ<˚›X¯´|üP]‘·yÓTÆq eÁø°ø£s¡D.
Ç+‘·≈£îeTT+<˚ $e]+∫q≥T¢ Væ≤+dü≈£î e⁄qï H˚|ü<∏ë´ìï ns¡ú+ #˚düTø√eTì bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ ˇ‹Ô&ç ô|&ÉT‘·T+~. m˝≤+{Ï Væ≤+düq÷ n~ düeT]ú+#·q|üŒ{Ïø°, n˝≤+{Ï
nìyês¡´yÓTÆ b˛sTTq Væ≤+kÕ‘·àø£ #·s¡´\|ü≥¢ Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#·eTì
n&ÉT>∑T‘·T+~. #·≥º+ ≈£L&Ü düs¡fi¯+>± e´eVü≤]+#ê\ì ø√s¡T‘·T+~. ø±ì Hê´j·T+ø√dü+
»]π> b˛sê≥+ ù|s¡TMT<ä »]π> nHê´j·÷ìï e÷Á‘·+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·|üŒø£
K+&ç+#ê*. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ |ü]uÛ≤wü Hê´j·÷Hê´j·÷\≈£î dü+ã+~Û+∫+~ ø±ã{Ϻ,
sê»ø°j·T dü+düú\ Væ≤+dü yÓqø£ ñqï Á|ü»\ Hê´j·TyÓTÆq Äø±+ø£å\qT >∑T]Ô+#·eTì
düe÷C≤ìï ø√s¡T‘·T+~ ø±ã{Ϻ... á Væ≤+dü nHê´j·TyÓTÆq s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT n~
ìX¯Ùã›+>± e⁄+&ÉC≤\<äT.
sê »ø°j·T Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·Tqï yêfi¯fl≈£î á $eTs¡Ù q#·Ã<äT ø±ã{Ϻ, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT ø±s¡´ø£s¡Ô\T uÛÑj·T|ü&çb˛j·÷s¡H√, sêC≤´ìøÏ neTTà&ÉT b˛j·÷s¡H√ yêfi¯ófl
Äs√|ækÕÔs¡T. |üìøÏe÷*q á $eTs¡Ù≈£î »yêãT #Ó|üŒ&É+ nqedüs¡+. düe÷»+˝À
me¬s’Hê |”&ç‘·T\ yÓ’ô|’Hê, |”&É≈£î\ yÓ’ô|’Hê e⁄+&Éø£‘·|üŒ<ä˙ á ¬s+&ç+{Ï eT<Ûä´
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ @ sê»ø°j·T ñ<ä´eT+ yÓqø± |üs¡T¬>‘·ÔC≤\<äT. nìï düeTdü´\≈£î
|ü]cÕÿsêìï #·÷|æ+#·>∑\ ˇπø ˇø£ ñ<ä´eT+, nìï Äø±+ø£å\qT rs¡Ã>∑\ ˇπø ˇø£
ñ<ä´eT+ @B ˝Ò<äT. yêdüÔ$ø£‘· #ê˝≤ ø√D≤\T ø£*–q~. ãVüQeTTKyÓTÆ+~. n˝≤π>
yêdüÔ$ø£‘·qT e÷sêÃ\H˚ ø£èwæ ≈£L&Ü. á ãVüQeTTKyÓTÆq ø£èwæ˝À bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
‘·q<Ó’q bÕÁ‘· e⁄+~. #ê]Á‘·ø£+>± kÕ~Û+∫q Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\qT, e´edüú\qT
eTT+<äT≈£î rdüT≈£îsêe&É+, sê»ø°j·T b˛sê{≤\ <ë«sê Ç+ø± eTT+<äT≈£î
rdüT≈£îb˛e&ÜìøÏ neø±XÊ\qT ô|+#·&É+, sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\˝Àì Á|üC≤kÕ«$Tø£
n+XÊìï düe÷»+˝À Á|ü#ês¡+ #˚j·T&É+, n˝≤+{Ï ñ<ä´e÷\|ü≥¢ yê{Ï Væ≤+kÕ‘·àø£
#·s¡´\|ü≥¢ Hê´j·TyÓTÆq <äèø£Œ<∏ëìï ô|+#·&ÜìøÏ ø£èwæ #˚j·T&É+. Hê´j·T+ ø=s¡≈£î b˛sê≥+
#˚düTÔqï dü+düú\, bÕغ\ Á|ües¡Ôq nHê´j·TyÓTÆq s¡÷|ü+ rdüT≈£î+fÒ e´‹πsøÏ+#·&É+
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT ø£s¡Ôyê´\T. n~ @ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷ìø° |ü]#ê]ø£>± e⁄+&ÉC≤\<äT.
ªÁ|üC≤kÕ«$Tø£ ñ<ä´e÷\T ` e÷qeVü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+µ nH˚ n+X¯+ô|’
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ 1997 pHé 14`15 ‘˚B\˝À ôV’≤<äsêu≤<é˝À
ìs¡«Væ≤+∫q ¬s+&ÉT s√E\ dü<ädüT‡ ø√dü+ sêdæq |üÁ‘·+. Ç+^¢wüß˝À sêdæq á
yê´kÕìï Äj·TH˚ Ä ‘·sê«‘· ª#·÷|ü⁄µ |üÁ‹ø£ ø√dü+ ‘Ó\T>∑T˝ÀøÏ nqTyê<ä+ #˚dæ Ç#êÃs¡T.
y˚T`Ä>∑düTº 1997 ª#·÷|ü⁄µ dü+∫ø£˝À n#·ÃsTT+~.

.
eT÷&Éee÷s¡Z+ @MT ˝Ò<äH˚ yê<äq‘√ ô|’ $eTs¡ÙqT dæ<ë∆+‘·|üs¡+>± düeT]úkÕÔs¡T.
|”&ç‘·T\yÓ’|ü⁄ ˝Òìyêfi¯ófl nìyês¡´+>± |”&É≈£î\yÓ’|ü⁄ e⁄Hêïs¡ì n+{≤s¡T. ô|’øÏ düããT>±H˚
ø£ì|æ+#˚ á yê<äq˝À, |”&ç‘·T\T yê] ‘·s¡|ü⁄q |üì#˚ùd sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T ˇø£fÒ nH˚
ñ<˚›X¯´|üPs¡«ø£yÓTÆq yê<äq e⁄+~. ñ<ä´e÷ìï $eT]Ù+#·&ÉeT+fÒ |”&ç‘·T\qT K+&ç+#·&Éy˚T
nì, ø±ã{Ϻ |”&É≈£î\‘√ #˚‘·T\T ø£\|ü&Éy˚T nì yê~düTÔHêïs¡T. Ç˝≤+{Ï yê<äq #Ó\¢<äT.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ |”&ç‘·T\‘√H˚ e⁄+≥T+~ ø±ì yêfi¯ófl, yêfi¯flMT<ä Ä<Ûës¡|ü&çq
bÕغ\T #˚ùd<ëìq+‘ê düeT]ú+#·&É+ nH˚ ns¡ú+˝À ø±<äT. Hê´j·T+ø=s¡≈£î Á|ü»\˝À e⁄qï
Äø±+ø£å\qT düeT]údüTÔ+~ nH˚ ns¡ú+˝À Á|ü»\‘√H˚ e⁄+≥T+~. á |üø£åbÕ‘·+e\¢H˚
|”&ç‘·T\ Äø±+ø£å\qT+&ç |ü⁄{Ϻq ñ<ä´e÷\ nHê´j·TyÓTÆq #·s¡´\qT ≈£L&Ü $eT]ÙdüTÔ+~.
bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+, Ç‘·s¡ ñ<ä´e÷\˝≤π>, #·]Á‘·qT+&ç ‘·|üŒø£ H˚s¡TÃø√yê*. ø±]àø£
¬s’‘ê+>∑ esêZ\ nedüsê\ ø√dü+, k˛wü*»+, Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚ Ä<äsêÙ\ø√dü+
eTT+<äTø=∫à sêC≤´~Ûø±s¡+ #˚õøÏÿ+#·T≈£îqï bÕغ\T Ä ‘·s¡Tyê‘· ø±\Áø£eT+˝À Ä
Á|ü»\≈£L Ä Ä<äsêÙ\≈£L X¯Á‘·Te⁄\T>± e÷]q yÓ’Hêìï á X¯‘êã›|ü⁄ ø£eT÷´ìdüTº
Á|üuÛÑT‘ê«\ #·]Á‘·˝À #·÷&Ü*. <ëìqT+&ç >∑TDbÕsƒ¡+ rdüTø√yê*.
Á|ü»\qT, bÕغ\qT, dü+düú\qT y˚s¡T#˚dæ #·÷&É&É+ yÓTT<ä{ÏqT+&ç eTq+ H˚s¡TÃ≈£î+fÒ
eT+∫~. dü+düú\≈£î, sê»ø°j·T bÕغ\≈£î e⁄qï Á|üC≤<äs¡DqT >∑T]Ô+#·&É+ m+‘·
nedüs¡yÓ÷, yê{Ïì y˚s¡T#˚dæ #·÷&É&É+ ≈£L&Ü n+‘˚ nedüs¡+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
92 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 93
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ªe÷qe Vü≤≈£îÿ\µ uÛ≤eqô|’
m+<äT≈£î Ç+‘· e´‹πsø£‘·?
&ç|ü]ôd+ãs¡ T 10 dü+<äs¡“¤+>± e÷qe Vü≤≈£îÿ\
s¡ø£åD >∑T]+∫ #·s¡Ã\T, düe÷y˚XÊ\T
ìs¡«Væ≤+#·&É+ düe÷»+˝À ˇø£ n\yê≥T>±
e÷s¡T‘·T+&É>± (nìï n\yê≥¢ ˝≤π> Ç~ ≈£L&É
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT nHê˝À∫‘·eTsTTq ‘·+‘·T>±
‘·j·÷s¡e⁄‘·Tqï|üŒ{ÏøÏ) Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ yÓTT<ä{Ï
qT+∫ Ä+<√fi¯q #˚düTÔqï yêeT|üø£åyê<äT\˝À
e÷Á‘·+ ªe÷qe Vü≤≈£îÿ\µ uÛ≤eq|ü≥¢ nqTe÷q+,
dü+<˚Vü≤+, e´‹πsø£‘· e´ø£ÔeTe⁄‘·÷H˚ ñHêïsTT.
nyÓT]ø± e+{Ï nÁ>∑sêC≤´\T e÷qe Vü≤≈£îÿ\
uÛ≤eqqT ‘·eT Ä~Û|ü‘·´ Á|üjÓ÷»Hê\≈£î
˝Àãs¡#·T≈£îHêïj·Tqï~ BìøÏ ø±s¡D+ ø±C≤\<äT.
yêfi¯ó¢ nìï{Ï˙ ˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T. kÕ+πø‹ø£
$C≤„Hêìï ˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T, |üsê´es¡D≤ìï
˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T. e÷qe ÁX¯eTqT
˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eqq÷
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
94
ªÄ+Á<ÛäÁ|üuÛѵ, ~q|üÁ‹ø£ 24.12.1998
˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T, nìï Á|üC≤‘·+Á‘· ñ<ä´e÷\ |ü]uÛ≤wüq÷ ˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T.
dü+Á|ü<ëj·T HÓ’‹ø£ uÛ≤eq\qT ≈£L&É ˝Àãs¡#·T≈£îHêïs¡T. ø±ã{Ϻ yê{Ïì nqTe÷q+>±
#·÷&É&ÜìøÏ e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ Ç<=ø£ ø±s¡D+ ø±<äT. n+‘·ø£+fÒ ˝À‘·sTTq ø±s¡Dy˚T<√
ñ+~.
ªe÷ qe Vü≤≈£îÿ\µ uÛ≤eq˝ÀH˚ ô|≥Tºã&ç<ës¡¢≈£L Vü≤≈£îÿ\T+{≤sTT, ø±]à≈£î\≈£L
Vü≤≈£îÿ\T+{≤sTT, uÛÑ÷kÕ«$Tø° Vü≤≈£îÿ\T+{≤sTT, ≈£L*yêfi¯¢≈£L Vü≤≈£îÿ\T+{≤sTT nqï
uÛ≤e+ Ç$T&ç ñ+<äì á eT<Ûä´ |”|ü⁄˝Ÿ‡yêsY Hêj·T≈£î&=ø£s¡T ˇø£ ~q|üÁ‹ø£≈£î Ç∫Ãq
Ç+≥s¡÷«´˝À nHêïs¡T. Ç~ $∫Á‘·yÓTÆq n_ÛÁbÕj·T+. ø±ì πøe\+ |”|ü⁄˝Ÿ‡yêsY
Hêj·T≈£î\≈£î |ü]$T‘·yÓTÆq~ ø±<äT. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ≈£L&É BìøÏ $düÔè‘·yÓTÆq
ÁbÕ#·Ts¡´+ ñ+~.
e÷≥\ uÛ≤yêH˚ï rdüT≈£î+fÒ á nuÛÑ´+‘·sêìï ns¡ú+ #˚düTø√e&É+ ø£wüº+.
ªe÷qeVü≤≈£îÿ\Tµ nqï|ü⁄Œ&ÉT dæú‹>∑‘·T\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü eTqTwüß\+<ä] Vü≤≈£îÿ\÷
ˇø£fÒqì|æùdÔ, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\T nqï|ü⁄Œ&ÉT dæú‹>∑‘·T\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü bÂs¡T\+<äs¡÷
ˇø£fÒ, n+<ä] Vü≤≈£îÿ\÷ ˇø£fÒqqï <Ûä«ì ˝Ò<äì m+<äT≈£î nqTø√yê*? Á|üC≤kÕ«eT´
Vü≤≈£îÿ\T nqï|ü⁄Œ&ÉT dæú‹>∑‘·T\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]ø° Á|üC≤kÕ«eT´+ ˇø£fÒ
s¡ø£+>± ñ+≥T+<äqï <Ûä«ì ˝Ò<äì m+<äT≈£î nqTø√yê*?
n+<äTe\¢ Ç~ πøe\+ |ü<äÁ|üjÓ÷>±\≈£î dü+ã+~Û+∫q düeTdü´ ø±<äT. BìyÓqTø£
ì»yÓTÆq Çã“+~ @<√ ñ+~. yêeT|üø£å sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\ Áù|s¡D‘√ yÓTT<ä˝…’q Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ Vü≤≈£îÿ\qT esêZ\ H˚|ü<∏ä´+˝À ns¡ú+ #˚düTø=qï~. esêZ\T, es¡Z |òüTs¡¸D,
ÁXÊ$Tø£esêZ\ô|’q sê»´+ nD∫y˚‘· Ä <äèø£Œ<∏ä+˝À πø+Á<äkÕúq+ ø£*–e⁄+{≤sTT. Vü≤≈£îÿ\
ÄeX¯´ø£‘·, yê{Ï ìs¡«#·q+, Á|üe÷D≤\T nø£ÿ&ç ì+#˚ ekÕÔsTT.
e÷ qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ eTìwæ nqï uÛ≤eq πø+Á<ä+. eTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î Á|ü‹
ˇø£ÿ]ø° ñ+&Ée\dæq Vü≤≈£îÿ\T e÷qe Vü≤≈£îÿ\T. Ç$ düe÷»+˝À ø=+<ä]øÏ ñqï+‘·>±
Ç‘·s¡T\≈£î ˝Òe⁄. ˝Òø£b˛e&ÜìøÏ es¡Z+, ≈£î\+, C…+&ÉsY, ÁbÕ+‘·+, C≤‹, eT‘·+ yÓTT<ä˝…’q
nH˚ø£ ø±s¡D≤\THêïsTT. á $<Ûä+>± ªeTìw浑√ yÓTT<ä˝…’q ìs¡«#·q+ ªes¡Z+µ ‘·~‘·s¡
kÕe÷õø£ n+XÊ\ <ä>∑Z]øÏ düT\uÛÑ+>±H˚ edüTÔ+~. ø±ì ªes¡Z+‘√ yÓTT<ä\j˚T´ Vü≤≈£îÿ\
<äèø£Œ<∏ä+ ªeTìwæµì n+<äTø√e&ÜìøÏ #ê˝≤ Çã“+~ |ü&ÉT‘·T+~.
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq≈£î es¡ZdüŒèVü≤ ˝Ò<äq&É+ ‘·|ü⁄Œ. ˇø£ÿ es¡ZdüŒèùV≤ ø±<äT nìï
s¡ø±\ kÕe÷õø£ ndüe÷q‘·\ düŒèVü≤ ñ+≥T+~. ø±ì n~ ‘·q $y˚#·q yê{Ï <ä>∑Zs¡
yÓTT<ä\Tô|≥º<äT. eTìwæ‘√ yÓTT<ä\T ô|&ÉT‘·T+~. eTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø°
ñ+&Ée\dæq Vü≤≈£îÿ\T es¡Z e´edüú\ e\¢, |æ‘·èkÕ«eT´+ e\¢, C≤‹$eø£å e\¢, ≈£î\e´edüú
e\¢, ÁbÕ+rj·T Ä~Û|ü‘·´+ e\¢, Ç‘·s¡ e´edæú‘· ø±s¡D≤\ e\¢ ø=+<ä]øÏ ˝Ò≈£î+&Ü
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 95
b˛‘·THêïj·Tì >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘·T+~. ˇø£ÿ esêZH˚ï ø±ø£ nìï s¡ø±\ Ä~Û|ü‘ê´\q÷ @
ôd’<ë∆+‹ø£ düeTkÕ´ ˝Ò≈£î+&Ü düT\uÛÑ+>± >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘·T+~. n≥TyÓ’|ü⁄, ‘·eT Vü≤≈£îÿ\
>∑T]+∫ #Ó’‘·q´e+‘·T\e⁄‘·Tqï ˇø=ÿø£ÿ Á|üC≤ düeT÷Vü≤+ ªeTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î Á|ü‹
ˇø£ÿ]øÏ ñ+&Ée\dæq Vü≤≈£îÿ\Tµ nH˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eqqT düT\uÛÑ+>± kı+‘·+
#˚düTø√>∑\T>∑T‘·THêïs¡T. ªÁd”Ô\ Vü≤≈£îÿ\T e÷qeVü≤≈£îÿ˝Òµqì, ª<ä[‘· Vü≤≈£îÿ\T e÷qe
Vü≤≈£îÿ˝Òµqì, ªU…’B\ Vü≤≈£îÿ\T e÷qe Vü≤≈£îÿ˝Òµqì, ª|æ\¢\ Vü≤≈£îÿ\T e÷qe Vü≤≈£îÿ˝Òµqì
ìq~+#·>∑\T>∑T‘·THêïs¡T.
e s¡Z+‘√qT, es¡Z|òüTs¡¸D‘√qT ‘·q $y˚#·q yÓTT<ä\Tô|fÒº Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ëìøÏ Çø£ÿ&É
¬s+&ÉT düeTdü´\THêïsTT. eπsZ‘·s¡yÓTÆq Ä~Û|ü‘ê´\≈£î düeTT∫‘·kÕúq+ Çe«&É+ <ëìøÏ ø£wüº+.
Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± yê{ÏøÏ ˇø£ kÕúq+ #·÷|æ+#·e\dæ ñ+≥T+~. ≈£î\+, C…+&ÉsY,
ÁbÕ+‘·+, C≤‹ e+{Ï eπsZ‘·s¡ Ä~Û|ü‘ê´\≈£î e´‹πsø£+>± b˛sê≥+ #˚ùdyês¡T es¡Z|ü⁄Hê~
>∑\ Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+‘√ düT\uÛÑ+>± eTy˚Tø£+ ø±˝Òs¡T ≈£L&Ü. bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï
yêeT|üø£å ñ<ä´e÷\T ‘·eT~>± uÛ≤$+∫q+‘· düT\uÛÑ+>± Ç‘·s¡ ñ<ä´e÷\T
uÛ≤$+#·˝Òø£b˛e&É+, |üs¡düŒs¡ nqTe÷q+‘√ ≈£L&çq dü+ã+<Ûä+ #ê˝≤ø±\+ HÓ\ø=ì
ñ+&É&É+ ø±ø£‘ê∞j·T+ ø±<äT.
¬s+&Ée düeTdü´ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nqTdü]+#˚ Á|üe÷D≤\≈£î dü+ã+~Û+∫q~. es¡Z
|òüTs¡¸D‘√ yÓTT<ä\Tô|fÒº Vü≤≈£îÿ\ Ä˝À#·q ‘·q Á|üe÷D≤\qT es¡Z|òüTs¡¸D qT+#˚
rdüT≈£î+≥T+~. ªqTe⁄« Ç{≤? n{≤? nH˚<˚ Á|üe÷DeTe⁄‘·T+~. eTìwæøÏ eTìwæ>±
ñ+&Ée\dæq Vü≤≈£îÿ\qT Á|üe÷D+>± rdüT≈£îH˚ Ä˝À#·q es¡Z|òüTs¡¸Dq÷
#·÷&É>∑\T>∑T‘·T+~. n+<äT˝À Vü≤≈£îÿ\T ñqïyê¬ses√, ˝Òìyê¬ses√ >∑T]Ô+∫ ˝Òìyêfi¯flyÓ’|ü⁄
yÓTT>∑TZ #·÷|æ+#·>∑\T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ nø£ÿ&ç‘√ Ä–b˛≈£î+&Ü Ä |òüTs¡¸D˝À Ç$T&ç ñ+&ç
≈£L&Ü >∑T]Ô+|ü⁄ bı+<ä≈£î+&Ü ñqï Ç‘·s¡ (≈£î\+, C…+&ÉsY, ÁbÕ+‘·+ e¬>’sê) |òüTs¡¸D\q÷
#·÷&É>∑\T>∑T‘·T+~. yê{Ï >∑T]+∫ Ä b˛sê{≤\qT nÁ|üeT‘·Ô+ #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~.
n+‘˚ø±ø£ á |òüTs¡¸D\qT <ë{Ïb˛j˚T e÷qe‘ê $\Te\qT (eTìwæ>± eTìwæøÏ
Çe«e\dæq >∑T]Ô+|ü⁄≈£L >ös¡yêìø° dü+ã+~Û+∫q $\Te\qT) ≈£L&Ü Á|üe÷D+
#˚düTø√>∑\T>∑T‘·T+~. ªÇ{≤? n{≤?µ nqï Á|üX¯ï <ä>∑Zs¡ Ä–b˛≈£î+&Ü, eTÚ*ø£+>± Vü≤≈£îÿ\T
˝Òìyêfi¯fl |üøå±q ñ+≥÷ ≈£L&É yê] d”«j·T#Ó’‘·Hê´˙ï, yê] ù|s¡TMT<ä q&ç#˚ sê»ø°j·T
nC…+&Üq÷ <ë{Ïb˛sTT Ä |òüTs¡¸D≈£î |ü]$T‘·+ ø±ì Ä˝À#·q\ yÓ\T>∑TqT ≈£L&Ü yê]øÏ
n+~+#·>∑\T>∑T‘·T+~.
sê »ø°j·T ñ<ä´e÷\≈£î (eTTK´+>± düe÷C≤ìï yÓTT‘·Ô+>± $eTTøÏÔ #˚ùd e÷s¡Z+ ‘·eT
<ä>∑Zs¡ ñ+<äì uÛ≤$+#˚ ñ<ä´e÷\≈£î) Ç<˚ Çã“+~ø£s¡+>± ‘√düTÔ+<äqT≈£î+{≤qT. n+<äTπø
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq|ü≥¢ M]øÏ+‘· e´‹πsø£‘·. ‘·eT ñ<ä´e÷\˝À ˝Òì Á|üC≤‘·+Á‘·
<äèø√ÿD+ ñ+&É>∑\<äì>±˙, ‘·eT ñ<ä´e÷\≈£î yÓ\T|ü\ e÷qe‘ê $\Te\T
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
96 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
$\Te\≈£î ˇπø eT÷\+ ñ+≥T+<äì e÷qeVü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+
qeTà<äT. nìï $\Te\÷ Çyê«fi‚ |ü⁄&ÉT‘·THêïj·T˙, #·]Á‘·˝Àq÷
Ä #·]Á‘·qT+∫ dü+Áø£$T+∫q es¡Ôe÷q kÕe÷õø£ e´edüú˝Àq÷
@ $\Te\÷ ˝Òeì ≈£L&É qeTà<äT. _Ûqï eT÷˝≤\ qT+∫
dü+Áø£$T+∫q Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT Áø√&ûø£]+∫ n~ n+<ä]ø°
Á|üe÷D+>± ì\u…≥º>∑\T>∑T‘·T+~.
ñ+&É>∑\eì>±˙ e÷{≤¢&ç‘˚ yêfi¯fl≈£î düT\uÛÑ+>± $T+>∑T&ÉT |ü&É<äT. ˇø£ÿe÷≥˝À
#ÓbÕŒ\+fÒ Á|üC≤kÕ«eT´+, e÷qe‘· yÓTT<ä˝…’q uÛ≤eq\T ‘·eT‘√H˚
|ü⁄{≤ºj·TqTø√ø£b˛sTTHê, yê{ÏøÏ ‘êy˚T düeTÁ>∑yÓTÆq ns¡ú$TdüTÔHêïeTì yês¡T qeTTà‘ês¡T.
yê{ÏøÏ Ç‘·s¡ eT÷˝≤\T @yÓTÆHê ñ+fÒ n$ dü+<˚Vü‰düŒ<äyÓTÆq$ ˝Ò<ë ø£˙dü+
ndüeTÁ>∑yÓTÆq$ nì qeTTà‘ês¡T.
Bì‘√ @ø°uÛÑ$+#·ì e÷qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+ yê] ñ<ä´e÷\˝À ñ+&˚ Á|üC≤kÕ«eT´
dü«uÛ≤yêìï, e÷qe‘êø±+ø£åqT >ös¡$dü÷Ô ≈£L&É n+<äT˝À ˝Òì<ëìì yê] ñ<ä´e÷\πø
Á|üe÷D+>± #·÷|æ+#·>∑\T>∑T‘·T+~. $\Te\≈£î ˇπø eT÷\+ ñ+≥T+<äì e÷qe Vü≤≈£îÿ\
<äèø£Œ<∏ä+ qeTà<äT. nìï $\Te\÷ Çyê«fi‚ |ü⁄&ÉT‘·THêïj·T˙, #·]Á‘·˝Àq÷ Ä #·]Á‘·qT+∫
dü+Áø£$T+∫q es¡Ôe÷q kÕe÷õø£ e´edüú˝Àq÷ @ $\Te\÷ ˝Òeì ≈£L&É qeTà<äT. _Ûqï
eT÷˝≤\ qT+∫ dü+Áø£$T+∫q Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT Áø√&ûø£]+∫ n+<ä]ø°
Á|üe÷D+>± ì\u…≥º>∑\T>∑T‘·T+~. n~ s¡T∫+#·ø£ $\Te\T kÕs¡«»˙qe÷, e÷qe‘·«+
es¡Zb˛sê{≤ìøÏ nr‘·e÷ nì $|ü¢eø±s¡T\T <äu≤sTTdüTÔ+{≤s¡T.
n ìï $\Te\÷ kÕs¡«»˙q+ ø±ø£b˛e#·TÃ ø±˙ ø=ìï kÕs¡«»˙qyÓTÆqy˚. m+‘·{Ï
Á≈£Ls¡yÓTÆq Ä~Û|ü‘·´+ô|’q b˛sê≥+ #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉsTTHê eTìwæøÏ#˚à >ös¡e+, $\Te
eTìwæøÏyê«*. #˚j·Tì ‘·|ü⁄Œ me]MT<ä ô|≥º≈£L&É<äT. #˚dæq ‘·|ü⁄ŒqT $T+∫ eTìwæì ÁuÛÑwüߺ
|ü{Ϻ+#·≈£L&É<äT. Ä~Û|ü‘ê´ìøÏ nqT≈£L\+>± e÷]q kÕe÷q´ Á|ü»\‘√
e´eVü≤]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT X¯Á‘·Tes¡Z+˝À #˚s¡&ÜìøÏ ˇø£ e´øÏÔô|’q |üì #˚dæq ˇ‹Ô&ÉT\qT
#·÷&É&ÜìøÏ ìsêø£]+#·≈£L&É<äT. ‘·eT‘√ $uÛÒ~+#˚ sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤qT X¯Á‘·Tes¡Z+‘√
#˚‘·T\T ø£\|ü&É+>± yê´U≤´ì+#·≈£L&É<äT. m+‘·{Ï <äTsêàs¡TZ&çqsTTHê uÛÖ‹ø£+>±
<ä+&ç+#·≈£î+&Ü m<äTs=ÿH˚ e÷sêZ\qT nH˚«wæ+#˚ Á|üj·T‘êïìï $düà]+#·≈£L&É<äT.
<ä+&ç+∫q|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü Á≈£Ls¡+>± Væ≤+dæ+#·≈£L&É<äT.
Ç~ nø£ÿs¡≈£î sêì Væ≤‘√|ü<˚X¯+>± ø£ì|æùdÔ Ä e÷fÒ nqe#·TÃ. n+‘˚ ‘·|üŒ
ô|≥Tºã&ç<ës¡T\qT, ø±]à≈£î\qT, uÛÑ÷kÕ«eTT\qT, ≈£L©\qT, ñ<ä´eTø±s¡T\qT,
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 97
b˛©düT\qT düe÷q+>± #·÷düTÔHêïs¡qï n|üì+<ä n+≥>∑{Ϻ »yêãT #Óù|ŒXÊeTì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
dü+‘√wæ+#·&É+˝À ns¡ú+˝Ò<äT. ãVüQXÊ sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\≈£î m≈£îÿe>± nuÛÑ´+‘·s¡ø£s¡+>± ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø£ì|æ+#˚~, Á|ü»\ |ü≥¢ yê]øÏ ñ+&˚ u≤<Ûä´‘· >∑T]+∫ yê]ì ì\Bùd $eTs¡ÙHê‘·àø£
yÓ’K]. e÷qeVü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq˝À Ç~ Ç$T&ç ñ+<äqï nqTe÷q+ e\¢H˚ <ëì|ü≥¢ n+‘·
e´‹πsø£‘· e´ø£Ô|üs¡TdüTÔqï≥TºHêïs¡T. ø±˙ Á|ü»\ ù|s¡T MT<ä ñ<ä´e÷\T q&çù| yê]ì
Á|ü»\≈£î »yêãT<ës¡T\qT #˚ùd Á|üj·T‘·ï+ ‘·|üŒìdü]>± ø=qkÕ>∑T‘·T+~. Ä
ñ<ä´e÷\e\¢ Á|ü»\≈£î m+‘· y˚T\sTTHê »]– ñ+&Ée#·TÃqT>±ø£. n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘· yê]
»yêãT<ë]‘·Hêìï Á|ü•ï+#·≈£î+&Ü ñ+&É˝ÒeTT.

.
e÷ ne>±Vü≤q ` Ä#·s¡D
Vüˇø£≤≈£<äîèÿ\ø£Œ<∏ñ<ää+ nedü
´e÷ìøÏ ‘·q<ä+≥÷ ˇø£ ø±s¡´s¡+>∑+,
s¡eTì y˚TeTT uÛ≤$düTÔHêï+.
q÷‘·q düe÷C≤ìï ì]à+#˚ \ø£å´+‘√ eTT+<äTø=#˚Ã
sê»ø°j·T, kÕe÷õø£ ñ<ä´e÷\ eT<Ûä´qTqï qTyê«
H˚Hê nqï b˛{°˝À Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ uÛ≤>∑+
ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. πøe\+ eP´Vü‰‘·àø£+>± düeT<ä÷s¡+,
düeTuÛ≤e+ bÕ{Ï+#·&É+ ø±<äT. dæ<ë∆+‘·Ø‘ê´H˚ nìï
ª$eTTøÏÔµ b˛sê{≤\‘√q÷ dæ<ë∆+‘ê\‘√q÷ ˇπø
s¡ø£yÓTÆq dü+ã+<Ûä+ ô|≥Tºø√e&É+ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷ìøÏ nedüs¡y˚Tø±ø£ ‘·–q~ ≈£L&Ü.
Á|ü‹ sê»ø°j·T, kÕ+|òæTø£ ñ<ä´eT dæ<ë∆+‘·+˝Àq÷
ø=ìï kÕ<Ûës¡D Á|üC≤kÕ«$Tø£ dü÷Árø£s¡D\‘√bÕ≥T
ˇø£ Á|ü‘˚´ø£ dæ<ë∆+‘· ø√D+ ≈£L&Ü ñ+≥T+~. Ä
Á|ü‘˚´ø£ dæ<ë∆+‘·ø√D≤\ eT<Ûä´ b˛{°, dü+yê<ä+
ñ+≥T+~. yê{Ï qT+&ç Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
H˚s¡TÃ≈£îH˚<˚MT ˝Ò<äì ø±<äT. H˚s¡TÃ≈£îH˚B ñ+≥T+~,
‘·q <äèø√ÿD+ qT+&ç $eT]Ù+#˚B ñ+≥T+~. ø±˙
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT <äèø£Œ<∏ä+ Á|ü<Ûëq+>± nìï Á|üC≤
ñ<ä´e÷\˝Àì

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ

98 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ yÓTT<ä{Ï ãT˝…{ÏHé dü+bÕ<äø°j·T+ qT+∫, 1999 99
Á|üC≤‘·+Á‘· Äø±+ø£å\ düe÷Vü‰s¡+>± s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥T+~. Çø£ÿ&É ñ<ä´e÷\T Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
nqï|ü⁄Œ&ÉT dü+|òüT{Ï‘· ñ<ä´e÷˝Ò nqTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT. dü+|òüT{Ï‘·s¡÷|ü+ rdüTø√˝Òø£ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Äø±+ø£å>±H√ Äsê≥+>±H√ ñ+&çb˛j˚T ìs¡düq ≈£L&Ü ø±e#·TÃ. nB ªñ<ä´e÷\Tµ
nqï<ëì˝À uÛ≤>∑y˚T. á ñ<ä´e÷\T Á|ü‹bÕ~+#˚ Á|üC≤kÕ«$Tø£ dü÷Árø£s¡D\qìï{Ï˙
M\sTTqy˚Ts¡≈£î ÇeTT&ÉTÃ≈£îH˚ dæ<ë∆+‘· <äèø£Œ<∏ëìï Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ n_Ûeè~∆
#˚düTø√yê*. Ç~ dü«uÛ≤eØ‘ê´H˚ $XÊ\ <äèø£Œ<∏ä+ ø±ã{Ϻ Ç‘·s¡ ñ<ä´e÷\≈£î ≈£L&Ü $XÊ\
<äèø£Œ<∏ëìï Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ H˚]Œ+#·>∑\T>∑T‘·T+~.
ˇ ø=ÿø£ÿ Á|üC≤ ñ<ä´eT+ @<√ ˇø£ Á|üC≤düeT÷Vü‰ìø° yê] nedüsê\≈£L πø+Á<äkÕúq+
ÇdüTÔ+~. ˝Ò<ë kÕe÷õø£ Á|ü>∑‹˝Àì @<√ ˇø£ düeTdü´≈£L <ëì |ü]cÕÿsêìø° ÁbÕ<Ûëq´+
ÇdüTÔ+~. ø±˙ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ÁbÕ<Ûëq´‘·\ m+|æø£ CÀ*øÏ b˛qø£ÿs¡˝Ò<äT. Vü≤≈£îÿ\
˝Ò$Tì nqTuÛÑ$+#˚ Á|ü»\+<ä]˙ ˇ|æŒ+#·>∑\ ÁbÕ<Ûëq´‘êÁø£eT+ @B ñ+&É<äT. <ëì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø√ÿD+
ã<äT\T ˇø=ÿø£ÿ J$‘· b˛sê≥+˝Àq÷ ˇø=ÿø£ÿ J$‘· düeTdü´˝Àq÷ ñqï nD∫y˚‘·q÷
Äsê{≤˙ï Äø±+ø£å\q÷ düe÷C≤ìøÏ $e]+#·&É+, Ä Á|ü»\≈£î n+&É>± ì\ã&É&É+, Ä
b˛sê≥+ qT+&û Äø±+ø£å\ qT+&û |ü⁄fÒº Á|üC≤kÕ«$Tø£ $\Te\q÷ Vü≤≈£îÿ\q÷ ì\u…≥º&É+,
ô|+bı+~+#·&É+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q ø£s¡Ôe´+>± ô|≥Tº≈£î+≥T+~. ˇø=ÿø£ÿ Á|üC≤‘·+Á‘· Vüy˚πs≤@≈£îÿ\Á|üCñ<ä≤‘·´+eT+˝À ñqï+‘·eT+~ ãT~∆Je⁄\T
Á‘· ñ<ä´eT+˝Àq÷ ñ+&ÉπsyÓ÷.
ø£èwæ qT+&ç |ü⁄fÒº Á|üe÷D≤\q÷, e´edæú‘·eTj˚T´ ìj·Te÷\q÷ ø±bÕ&É&É+, $düÔè‘·
|üs¡#·&É+ ‘·q ø£s¡Ôe´+>± ô|≥Tº≈£î+≥T+~. nsTT‘˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝Àì ãT~∆Je⁄\T
Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï $wüj·÷\ >∑T]+∫ dæ<ë∆+‘·
düe÷» |ü⁄s√>∑eTHêìøÏ b˛sê{≤\÷ ñ<ä´e÷\÷ #ê˝≤ eTTK´+ ø±˙ yê{Ï˝Àì #·s¡Ã #˚kÕÔs¡T >±˙ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï >∑T]+∫
b˛sê≥+ nH˚ n+X¯+ ø£+fÒ <ëì |òü*‘·+>± |ü⁄fÒº q÷‘·q $\Te\ düÁø£eT e´ed”úø£s¡D, dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã #˚j·T&É+ ô|<ä›>± ø£ì|æ+#·<äT.
yê´|æÔ, e´ed”úø£è‘·yÓTÆq $\Te\ neT\T, <ëìì Ä<Ûës¡+ #˚düT≈£îqï Á|üC≤‘·+Á‘· ø£èwæ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ eTTK´+. n+<äTπø Ä ø√D+ qT+&˚ b˛sê{≤\qT ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ #˚j·Ts¡ì ø±<äT, #˚kÕÔs¡T. ø±˙
ñ<ä´eT+ $eT]Ù+#·>∑\T>∑T‘·T+~. b˛sê{≤\T #˚ùd dæú‹˝À ˝Òì yê] Vü≤≈£îÿ\ s¡ø£åD ø√dü+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï >∑T]+∫ dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã #˚dæq≥Tº
@yÓTÆHê #˚j·÷\Hêï n~ e´edæú‘·eTsTTq $\Te\qT neT\T #˚sTT+#˚ ø£èwæ <ë«sêH˚ e÷Á‘·+ <ëK˝≤\T ` <ë<ë|ü⁄ ` eTè>∑´+.
#˚j·T>∑\+. Hê´j·Te´edüú‘√q÷, #·≥º+˝Àq÷ sê»´+˝Àq÷ ñqï Vü≤≈£îÿ\ n+X¯‘√q÷, kÕe÷õø£ J$‘·+˝Àq÷ kÕe÷õø£
Á|üC≤‘·+Á‘· n+X¯‘√q÷ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ñ+&˚ dü+ã+<Ûëìï á ø£èùw ìs¡ísTTdüTÔ+~. |ü]D≤eT+˝Àq÷ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ kÕúq+ @$T{Ï?
.
bÕÁ‘· @$T{Ï? Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Bs¡Èø±*ø£
\ø£å´y˚T$T{Ï? eP´Vü‰\÷ m‘·TÔ>∑&É\÷ @$T{Ï?
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ |òæ˝≤dü|ò” @$T{Ï?
á Á|üX¯ï\≈£î »yêãTø√dü+ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\
|üÁ‹ø£˝˝Àq÷, Á|ü#·Ts¡D\˝Àq÷ yÓ‘·ø=<äT› `
nø£ÿ&˚MT ø£ì|æ+#·<äT. nìï{Ï˙ dü÷Árø£]+#˚yêfi¯ó¢
‘êeTT #˚düTÔqï |üìì e÷Á‘·+
dü÷Árø£]+#·ø£b˛e&ÜìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï?
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
100 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ #·÷|ü⁄ e÷dü|üÁ‹ø£, @Á|æ˝Ÿ 2001 101
 Vü≤≈£îÿ\qT dæ<ë∆+rø£]+#·s¡ì H˚q+≥THêïqTø√e<äT›. Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]+∫ dü÷Árø£s¡D\T
#˚j·T&É+ y˚s¡T, Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï >∑T]+∫ #˚j·T&É+ y˚s¡T.
Vü≤ ≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd |üqT\≈£L Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì#˚ùd ãT~∆Je⁄\ sê»ø°j·T
$XÊ«kÕ\≈£L ‘ê‹«ø£+>± bıdü>∑ø£ b˛e&É+ BìøÏ ø±s¡D+. e÷eT÷\T>± eTq≈£î
n\yê≥sTTq |ü]uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ\+fÒ, Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd |üqT\T kÕ«uÛ≤$ø£+>±
dü+düÿs¡D≤‘·àø£yÓTÆq$. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À |üì #˚ùdyês¡T e÷Á‘·+ dü+düÿs¡D\+fÒ ô|<ä›>±
dü<ä_ÛÁbÕj·T+ ˝Òì $_Ûqï sê&çø£˝Ÿ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\≈£î #Ó+~qyês¡T. e÷]ÿ‡düTº sê&çø£˝Ÿ‡
ø±e#·TÃ, <ä[‘·yê<ä sê&çø£˝Ÿ‡ ø±e#·TÃ, ÁbÕ+rj·Tyê<ä sê&çø£˝Ÿ‡ ø±e#·TÃ, |üsê´es¡Dyê<ä
sê&çø£˝Ÿ‡ ø±e#·TÃ. á ª|ü⁄Hê~µ yê<ë\ìï{Ïø° Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+‘√ nedüs¡+ ñ+~. ø±˙
@ ª|ü⁄Hê~µ yê<ëìø° Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+‘√ ‘ê‹«ø£+>± bıdü>∑<äT. nsTT‘˚ @<√ ˇø£
ª|ü⁄Hê~µ yê<ëìï $X¯«dæ+#˚ yêfi‚¢ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À q÷{ÏøÏ ‘=+uÛ…’ eT+~ ñ+&É&É+
e\¢ ‘êeTT |üì#˚düTÔqï ñ<ä´e÷ìï yêfi¯ó¢ dü÷Árø£]+#·s¡T.
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd |üqT\T eT÷&ÉT s¡ø±\ì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
nD∫y˚‘·≈£L Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$Tø° >∑Ts¡j˚T´yês¡T ‘·eTø√dü+ ‘êeTT b˛sê{≤\T
#˚düT≈£î+{≤s¡T. dü+|òüT{Ï‘·+>±H√ ndü+|òüT{Ï‘·+>±H√ ìs¡düq ‘Ó*j·TCÒkÕÔs¡T,
Á|ü‹|òüT{ÏkÕÔs¡T, ñ<ä´$TkÕÔs¡T. eT] yê] Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ yê]
ø√dü+ @+ #˚düTÔ+~? Ç‘·s¡T\qT yê] >∑T]+∫ Ä˝À∫+|üCÒdüTÔ+~. Ä nD∫y˚‘·qT
nqTuÛÑ$+#·ì yê]˝À <ëì >∑T]+∫ ne>±Vü≤q, <ëìì Á|ü‹|òüT{Ï+#˚ ø±sê´#·s¡D|ü≥¢
kÕqTuÛÑ÷‹ ô|+bı+~+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔ+~. ªb˛sê≥ Á|ü»\Tµ ø±ì yê]˝À
dü+|ò”TuÛ≤yêìï ≈£L&É>∑&ÉT‘·T+~. <ä[‘·T\ >∑T]+∫ <ä[‘˚‘·s¡T\qT, Ád”Ô\ >∑T]+∫
eT>∑yêfi¯¢qT, uÛÑ÷$T˝Òì ù|<ä\ >∑T]+∫ uÛÑ÷$T nø£ÿs¡˝Òì eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ì, ‘Ó\+>±D
>∑T]+∫ Ä+Á<ÛäT\qT Ä˝À∫+|üCÒj·÷\ì Á|üj·T‹ïdüTÔ+~.
á Á|üj·T‘êïìøÏ neø±X¯+ ñ+<ä˙ ns¡ú+ ñ+<ä˙ q$Tà‘˚H˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìø=ø£
kÕúq+, bÕÁ‘· ñ+{≤sTT. n$ ñHêïj·Tì |ü⁄Hê~yê<ë˝ÒM qeTàe⁄. nsTTq|üŒ{Ïø°
s¡ø£s¡ø±\ |ü⁄Hê~yê<äT\T Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\˝À |üì#˚dü÷ÔH˚ ñ+{≤s¡T. ‘êeTT #˚ùd |üìø°
‘·eT sê&çø£˝Ÿ sê»ø°j·T $XÊ«kÕ\≈£L bıdü>∑<äT ø±ã{Ϻ MTπs+ #˚düTÔHêïs¡ì n&ç–‘˚ ª@<√
|üìøÏe÷*q Á|üj·÷dü|ü&ÉT‘·THêï+ ` b˛sê≥+ #˚‘·ø±ø£ á |üì #˚düTÔHêï+µ nì ‘·eT
>∑T]+∫ ‘êy˚T dæ>∑TZ|ü&ÉT‘·÷ »yêãT #Ó|ü⁄Ô+{≤s¡T. ìC≤ìøÏ n~ |üìøÏe÷*q |üìø±<äì
eTqdüT˝À @<√ ˇø£ eT÷\ nqT≈£î+{≤s¡T ø±ãfÒº Ä |üì #˚kÕÔs¡T. ø±˙ ˇ|ü⁄Œø√e&ÜìøÏ
‘ê‹«ø£+>± eTqkı|üŒ<äT.
nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´yês¡T ø=ìï $TqVü‰sTT+|ü⁄\‘√ ` nD∫y˚‘·qT uÛÖ‹ø£+>±
Á|ü‹|òüT{Ï+#ê\ì #·÷kÕÔs¡T. ªuÛÖ‹ø£+µ n+fÒ Væ≤+kÕ‘·àø£eTH˚ nqTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT. y√≥¢
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
102 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ã\+ ø±e#·TÃ, dü+|òüTJ$‘êìï düÔ+_Û+|üCÒùd dü+U≤´ã\+ ø±e#·TÃ. Væ≤+kÕ‘·àø£yÓTÆq
Äj·TT<Ûäã\+ ≈£L&É ø±e#·TÃ. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä Á|ü‹|òüT≥qøÏ#˚à }‘·+ @$T{Ï? Ä
uÛÖ‹ø£ Á|ü‹|òüT≥q≈£î ‘êqT ≈£L&É ˇø£ÿ dü$T<ÛäqT n+~j·T´&ÉyÓTÆ‘˚ ø±<äT. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
nD∫y˚‘·qT uÛÖ‹ø£+>± ø±ø£ HÓ’‹ø£+>± ì\BdüTÔ+~. HÓ’‹ø£+>± ‘·\~+#·T≈£îH˚˝≤>∑
#˚j·÷\ì #·÷düTÔ+~. n<=ø£ ns¡úe+‘·yÓTÆq Á|üj·T‘·ïeTì @ |ü⁄Hê~yê<äeT÷ qeTà<äT >±˙
<ëìøÏ #√≥T+<äì q$Tàq≥ºsTT‘˚H˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd ø£èwæøÏ ns¡úeTT+≥T+~.
m <äT{Ïyê]ì HÓ’‹ø£+>± ì\BdüTÔHêïeT+fÒH˚ Ç<ä›]ø° düeTà‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£ Á|üe÷D≤˝Òy√
ñHêïj·Tì ns¡ú+. sê&çø£˝Ÿ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\≈£î n<˚ $T+>∑T&ÉT|ü&É<äT. Çs¡T|üøå±\≈£L
düeTà‘·yÓTÆq HÓ’‹ø£ Á|üe÷D≤\THêïj·Tì ˇ|ü⁄Œø√e&ÉeT+fÒ Çs¡Te⁄]˝Àq÷ ˇø£ kÕe÷q´
e÷qe‘· ñ+<ä˙ ˇø£ kÕe÷q´ e÷qe Hê>∑]ø£‘· ñ+<ä˙ ˇ|ü⁄Œø√e&É+ ne⁄‘·T+~. @
|ü⁄Hê~yê<äeT÷ á ˇ|ü⁄Œø√\TqT düVæ≤+#·<äT. ˇø£y˚fi¯ yê<äq˝À uÛ≤>∑+>± m<äT{Ïyê]ì
HÓ’‹ø£+>± ì\BdæHê, ªÇ~ qTeP«H˚q÷ Ç<ä›s¡+ ˇ|ü⁄Œ≈£îH˚ ˙‹µ nq<äT, ªÇ~ ˙ ˙‹ nì
qTe⁄« #Ó|ü⁄Œ≈£î+≥THêïe⁄ ø±ã{Ϻ n&ÉT>∑T‘·THêïqTµ n+≥T+~. m|ü⁄Œ&ÉsTTHê ˇø£kÕ] y˚ùd
Á|üX¯ï≈£î Ä <Ûä«ì ‘·–q<˚yÓ÷>±˙ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝≤>∑ ì‘·´+ nD∫y˚‘·qT HÓ’‹ø£+>±
ì\Bùd ø£èwæøÏ n~ ‘·>∑<äT. ˇø£ kÕe÷q´ HÓ’‹ø£ Á|üe÷D+ ñ+<äqï yÓ’Kπs <ëìøÏ ‘·–q~.
á HÓ’‹ø£ Á|üe÷D≤\T Hê>∑]ø£‘· Áø£eT+˝À m~– kÕ+|òæTø£ sê»ø°j·T ìsêàD≤\˝À
s¡ø£s¡ø±\ s¡÷bÕ\˝À e´edæú‘·eTsTT ñ+{≤sTT. ø=ìï #·≥º+˝À ñ+{≤sTT, ø=ìï sê»ø°j·T
e´edüú˝À ñ+{≤sTT, ø=ìï dü+düÿè‹˝À uÛ≤>∑eTsTT ñ+{≤sTT. >∑&É∫q #·]Á‘·˝À ñìøÏ˝ÀøÏ
e∫à á $$<Ûä s¡÷bÕ\˝À e´edæú‘·eTsTT ñqï $\Te\q÷ Á|üe÷D≤\q÷ ø±bÕ&É&É+,
ô|+bı+~+#·&É+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #˚ùd |üqT\˝À eT÷&Ée~. Ä ø£èwæ >∑‘·ø±\+˝À
kÕ~Û+∫q nuÛÑT´<äj·÷ìï ø±bÕ&É&ÜìøÏ ‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~, ‘·<ë«sê H˚{Ï b˛sê{≤\≈£L
‘√&ÉŒ&ÉT‘·T+~.
m+ ‘·{Ï sê&çø£˝Ÿ b˛sê{≤\¬ø’Hê á ø£èwæ nedüs¡y˚T, ø±˙ Bì yÓqø£ ñqï
‘ê‹«ø£uÛ≤eq sê&çø£˝Ÿ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\≈£î Çã“+~ø£s¡eTsTTq~. Á|üdüTÔ‘· e´edüú˝À ñqï
nuÛÑT´<äj·T+ ì»yÓTÆq nuÛÑT´<äj·Te÷ ˝Òø£ e´edüú eT÷˝≤\˝Àì <äTsêàsêZìø=ø£ Ä#êä<äHê
n+fÒ ¬s+&Ée<˚ ì»eTì Á|ür |ü⁄Hê~yê<äeT÷ n+≥T+~. n≥Te+{|ü⁄Œ&ÉT <ëìì
ªø±bÕ&É&É+, ô|+bı+~+#·&É+µ nH˚~ ns¡ús¡Væ≤‘·yÓTÆq |üH˚ ø±<äT, Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq~ ≈£L&É.
nsTTq|üŒ{Ïø° Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ì‘·´+ #˚ùd ø£èwæ˝À Ç~ n‹ eTTK´yÓTÆq~. sê&çø£˝Ÿ
uÛ≤yê\T>∑\ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTø±s¡T\T düVæ≤‘·+ á ø£èwæ˝À ì‘·´+ bÕ˝§Z+≥÷H˚ ñ+{≤s¡T.
n+<äTπø s¡ø£s¡ø±\ |ü⁄Hê~yê<ä ãT~∆Je⁄\‘√ ì+&ç ñqï Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï $wüj·÷\ >∑T]+∫ ` Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ ≈£L&É ` dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã
»s¡T|ü⁄‘·÷ ñ+≥T+~ >±˙ ‘·q >∑T]+∫ e÷Á‘·+ dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã »s¡|ü<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 103
 |ü⁄Hê~yê<äT\ |ü]uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ kÕ«uÛ≤$ø£+>±H˚
dü+düÿs¡Dyê<ä ñ<ä´eT+. á |ü]uÛ≤wüqT >∑T]Ô+#·eTT bıeTàqe#·TÃqT. Ä s¡ø£+>± á
|ü]uÛ≤wü eTq Ä˝À#·q\≈£î y˚ùd dü+¬øfi¯¢qT+&ç ‘·|æŒ+#·Tø√p&Ée#·TÃ. ø±˙ |ü]uÛ≤wü
e÷s¡TÃ≈£îHêï uÛ≤e+ e÷]b˛<äT.
Ç+ø£ |ü⁄Hê~yê<äT\qT yê] ªø£s¡àµ≈£î e~*ô|{Ϻ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôyê´\ >∑T]+∫
H˚s¡T>± #Ó|ü⁄Œ≈£î+<ë+.
m e] b˛sê{≤\T yê] b˛sê{≤\T>±H˚ ñ+&çb˛≈£î+&É Ç‘·s¡T\qT ≈£L&É yê{Ï >∑T]+∫
Ä˝À∫+|üCÒj·T&É+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ eTTK´ ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï. b˛sê{≤\ |ü]uÛ≤wü
‘·s¡#·T>± n+<äT≈£î nqTe⁄>± ñ+&É<äT. $XÊ\yÓTÆq, $düÔè‘·yÓTÆq dü+|ò”TuÛ≤e+ ‘·eT≈£î
nedüs¡eT˙ <ëìø√dü+ ø£èwæ #˚kÕÔeT˙ b˛sê≥ø±s¡T\T n+≥T+{≤s¡T>±˙ yê] uÛ≤wü,
‘ê‹«ø£ |ü]uÛ≤wü <ëìøÏ ‘·s¡#·T>± Ä≥+ø£+>± ñ+{≤sTT. Ä b˛sê{≤\≈£î Ç‘·s¡T\˝À
dü+|ò”TuÛ≤yêìï düMTø£]+#·&ÜìøÏ ø£èwæ #˚ùd Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ b˛sê≥ø±s¡T\ >=+‘·TqT
nqTø£]+#·≈£L&É<äT. ªy˚TeTT #ê˝≤ Á|ü‘˚´ø£+, e÷MT<ä ñqï nD∫y˚‘· #ê˝≤ Á|ü‘˚´ø£+, e÷
b˛sê≥+ Á|ü‘˚´ø£+, n~ y˚¬se«]ø° ns¡ú+ ø±<äTµ nH˚ |ü<ä∆‹˝À ‘·eT Á|ü‘˚´ø£‘·qT |ü<˚ |ü<˚
H=øÏÿ #Ó|üPÔ, n<˚ düeTj·T+˝À n+<äs¡÷ ‘·eT≈£î dü+|ò”TuÛ≤e+ ‘Ó\bÕ\ì b˛sê{≤\÷
b˛sê≥ø±s¡T\÷ Á|üø£{ÏdüTÔ+{≤s¡T.
ˇø£] dæú‹ eTs=ø£]øÏ ns¡ú+ø±ø£b˛e&ÜìøÏ nedüsê\T, Á|üjÓ÷»Hê\T nqTuÛÑyê\T,
$\Te\≈£î dü+ã+~Û+∫q ø±s¡D≤\H˚ø£+ ñ+{≤j·Tì >∑T]Ôdü÷Ô ≈£L&É ns¡ú+ ø±e≥+
nkÕ<Ûä´+ø±<äì H=øÏÿ #Ó|üPÔ, <ëìì kÕ<Ûä´+ #˚ùd kÕe÷q´ $wüj·÷\ô|’q <äèwæº ô|≥º&É+
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ø£s¡Ôe´+. Ç~ y˚πs >=+‘·T, y˚πs dü«s¡+, b˛sê≥ø±s¡T\~ ø±<äT.
b˛sê{≤\T ◊ø£´‘·qT ø√s¡T≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&É Á|ü‘˚´ø£‘·\qT ‘êr«ø£]düTÔ+{≤sTT. Vü≤≈£îÿ\
<äèwæº kÕe÷q´‘·qT ‘êr«ø£]düTÔ+~. Ç+<äT˝À kÕe÷õø£ kÕe÷q´‘·≈£î e÷Á‘·y˚T ø±<äT
(n~ ñqï y˚Ts¡≈£î düVü‰qTuÛÑ÷‹ eT]+‘· düT\uÛÑeTe⁄‘·T+<ä+‘˚), kÕe÷q´ e÷qe‘·≈£î
≈£L&É #√≥T ñ+≥T+~.
ˇ ø£] b˛sê{≤ìï >∑T]+∫ Ç‘·s¡T\qT Ä˝À∫+|üCÒj·T&É+ nqï|ü⁄Œ&ÉT ªÇ‘·s¡T\Tµ nqï
Á|üjÓ÷>∑+ b˛sê{≤ìø° <ëìì nD∫y˚ùd yê]ø° eT<Ûä´qTqï düú˝≤ìï dü÷∫düTÔ+~.
n≥Te+{Ï düú\+ ˇø£{Ï ñ+<äì>±˙ <ëìøÏ >∑D˙j·TyÓTÆq bÕÁ‘· ñ+≥T+<äì >±˙
b˛sê{≤\T ` eTTK´+>± sê&çø£˝Ÿ b˛sê{≤\T ` düT\uÛÑ+>± ˇ|ü⁄Œø√e⁄ ø±ã{Ϻ Ä düú\+
MT<ä Á|ü<Ûëq+>± <äèwæºô|fÒº Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ >=+‘·T _Ûqï+>± ñ+&Éø£ e÷q<äT.
eT<Ûä´qTqï düú\+‘√ dü+uÛ≤wæ+#˚≥|ü⁄Œ&˚ ø±<äT, nD∫y˚‘· Á|üjÓ÷–+#˚yê]‘√
dü+uÛ≤wæ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&É Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ª˙ Äj·TT<Ûë\T qTe⁄« ãj·T{ÏøÏ rjYT, Hê$
H˚qT ãj·T{ÏøÏ rkÕÔqTµ nH˚ |ü<ä∆‹˝À e÷{≤¢&É<äT. Ä s¡ø£yÓTÆq dü+yê<ëìøÏ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
104 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
n|üŒ{ÏøÏ düe÷»+˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~ ñqï Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT
‘·q$>± uÛ≤$+#·&ÉeT+fÒ ns¡ú+ n|üŒ{Ï düe÷»+ <˚ìì
Á|üC≤kÕ«eT´+>± >∑T]ÔdüTÔ+<√ <ëìì ì]«eTs¡Ù>± d”«ø£]+#·&ÉeTì ø±<äT.
‘·q $eTs¡Ù‘√ yê{Ïì e&ÉuÀdæ yê{Ï˝Àì ì»yÓTÆq Á|üC≤kÕ«eT´ kÕsêìï
d”«ø£]+#·eTì ns¡ú+.
Á|üjÓ÷»qy˚TMT ˝Ò<äì ø±<äT. b˛sê{≤\˝À <ëìø° #√≥T ñ+≥T+~. ø±˙ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ >=+‘·T n~ ø±<äT. qTe⁄« Á|üjÓ÷–+#˚ nD∫y˚‘· nHÓ’‹ø£+ nH˚~ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ >=+‘·T. Ä ˙‹ #·≥º+ s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée#·TÃ. Ä ˙‹ düe÷»+˝À n+<äs¡÷
ˇ|ü⁄Œ≈£îH˚ $\Te\ s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée#·TÃ. n~ @yÓTÆq|üŒ{Ïø° <ëìì ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düTø=ì
ì\BdüTÔHêïeT+fÒ n~ eTq $\Te ≈£L&Üqì ns¡ú+. düe÷»+˝À n|üŒ{ÏøÏ eTT+<äTø=∫Ã
ñqï Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ‘·q$>± #˚düTø=ì yê{Ïì ø±<äì
nD∫y˚‘· Á|üjÓ÷–+#˚yê]ì ì\BdüTÔ+~. b˛sê{≤\qT+&ç ø=‘·Ô>± eTT+<äTø=#˚Ã $\Te\
yÓ\T>∑T˝À Ä $\Te\qT nedüs¡yÓTÆq y˚Ts¡≈£î düe]+∫ eT]+‘· dü+|üqï+ #˚düTÔ+~.
m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT $düÔ]düTÔqï á Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£î kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ä+ ø£*Œ+#·&Üìø°
ÁbÕe÷DÏø£ Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\T>± yê{Ïì ì\u…≥º&Üìø° ø£èwæ #˚düTÔ+~.
n |üŒ{ÏøÏ düe÷»+˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~ ñqï Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\qT ‘·q$>±
uÛ≤$+#·&ÉeT+fÒ ns¡ú+ n|üŒ{Ï düe÷»+ <˚ìì Á|üC≤kÕ«eT´+>± >∑T]ÔdüTÔ+<√ <ëìì
ì]«eTs¡Ù>± d”«ø£]+#·&ÉeTì ø±<äT. ‘·q $eTs¡Ù‘√ yê{Ïì e&ÉuÀdæ yê{Ï˝Àì ì»yÓTÆq
Á|üC≤kÕ«eT´ kÕsêìï d”«ø£]+#·eTì ns¡ú+.
Á|ü‘˚´ø£‘·\qT Á|üø£{Ï+#·&É+ ø£+f… kÕs¡÷|ü´‘·qT yÓ‘·Tø√ÿe&É+ MT<ä, uÛÖ‹ø£+>±
Á|ü‹|òüT{Ï+#·&É+ ø£+f… HÓ’‹ø£+>± ì\Bj·T&É+ MT<ä m≈£îÿe <äèwæºô|fÒº Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
|ü]uÛ≤wü kÕ«uÛ≤$ø£+>±H˚ $\Te\ |ü]uÛ≤wü. sê»ø°j·T b˛sê{≤\ |ü]uÛ≤wü Á|ü<Ûëq+>±
Á|üjÓ÷»Hê\ |ü]uÛ≤wü. Á|üjÓ÷»Hê\˝À Á|ü‘˚´ø£‘·\T Á|ü<Ûëq+. $\Te\˝À kÕs¡÷|ü´‘·
Á|ü<Ûëq+. Á|üjÓ÷»Hê\T m≈£îÿe>± uÛÖ‹ø£+. $\Te\T HÓ’‹ø£+. Á|üjÓ÷»Hê\T –]^düTø=ì
eØZø£]+#·T≈£î+{≤sTT. ‘˚&Ü\T yÓ‘·T≈£îÿ+{≤sTT. $\Te\T kÕs¡÷|ü´‘·qT yÓ‘·T≈£îÿ+≥÷
m\¢\T #Ó]|æy˚dü÷Ô $düÔ]kÕÔsTT.
Ç|üŒ{Ïes¡≈£î b˛sê{≤\ >∑T]+#˚ e÷{≤¢&ÜqT. ø±˙ ìC≤ìøÏ nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´
Á|ü»\˝À q÷{ÏøÏ ‘=+uÛ…’ XÊ‘·+ dü+|òüT{Ï‘· b˛sê{≤\˝À ˝Òìyêπs. n+<äs¡÷ nD∫y˚‘·qT
n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT ndü+|òüT{Ï‘·+>± Á|ü‹|òüT{ÏdüTÔ+&Ée#·TÃqT >±ø£. n≥Te+{Ï Á|ü»\+<ä]˙
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 105
dü+|òüT{Ï‘· b˛sê{≤\˝ÀøÏ s¡eTàì sê»ø°j·T b˛sê{≤\T |æ\TdüTÔ+{≤sTT. e<ä›ì Vü≤≈£îÿ\ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ñ<ä´eT+ nq<äT>±˙ <ëì ø£s¡Ôe´+ y˚s¡T. Á|üdüTÔ‘· (sê»ø°j·T, Ä]úø£, kÕ+|òæTø£) e´edüú˝À ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Á|üC≤kÕ«eT´ dü+düú\q÷, $\Te\q÷ ô|+bı+~+#·&É+ <ë«sê yês¡T b˛sê{≤\˝ÀøÏ
b˛sTTHê b˛≈£îHêï yê] Vü≤≈£îÿ\≈£î ø=+‘· s¡ø£åD ø£*π>≥≥Tº #·÷&É&É+ ‘·q ø£s¡Ôe´+>±
uÛ≤$düTÔ+~. @ y˚Ts¡≈£î e´edüú˝À Á|üC≤kÕ«e÷´˙ï e÷qe‘ê $\Te\q÷
ô|+bı+~+#·>∑\T>∑T‘êyÓ÷ Ä y˚Ts¡≈£î dü+|òüT{Ï‘· b˛sê{≤\˝ÀìøÏ b˛˝Òì nX‚wü Á|ü»\
J$‘ê\T ø=+‘· yÓTs¡T>∑T>± ñ+{≤j·Tì >∑T]Ô+∫ Ä ø£èwæ˝À Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ìeT>∑ïeTe⁄‘·T+~.
Ç <ä+‘ê uÛ≤eyê<ä+ qT+&ç |ü⁄{Ϻq ÁuÛÑeT nH˚ yêfi¯ó¢+{≤s¡T. ø±e#·TÃ. nsTT‘˚ n|ü⁄Œ&ÉT
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nH˚<˚B ñ+&É<äT. n|ü⁄Œ&É|ü⁄Œ&ÉT Vü≤≈£îÿ\ |ü<äC≤˝≤ìï Á|üjÓ÷–+#˚
sê»ø°j·T ñ<ä´e÷\T e÷Á‘·y˚T ñ+{≤sTT. Ád”Ô\T ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T
n+‘˚ ø±<äT. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ dü+>∑‹ |üø£ÿqô|{Ϻ ` á Ä˝À#·HêØ‹ ÁuÛÑe÷»ì‘·yÓTÆ‘˚
eTqTwüß\ eT<ä´ dü+|ò”TuÛ≤yêìøÏ neø±X¯yê<ä+ ‘·|üŒ y˚πs ø±s¡D+ ñ+&É<äT. dü+|òüTs¡¸D
‘·|üŒ y˚πs dü+yê<ä+ ñ+&É<äT. á #·]Á‘·≈£î eTT–+|ü⁄ ñ+&É<äT.

.
ªÁd”Ô\ Vü≤≈£îÿ\÷ e÷qeVü≤≈£îÿ˝Òµ nì á s√E
n+≥THêïeT+fÒH˚ ªe÷qe⁄\Tµ nqï e÷≥˝À
ÇHêïfi¯S¢ Ád”Ô\qT uÛ≤>∑+ #˚j·T˝Ò<äì ns¡ú+.
Ç+^¢wt˝À ‘man’ nqï e÷≥≈£î eTìwæ n˙
eT>∑yê&ÉT n˙ ¬s+&ÉT nsêú\÷ ñHêïsTT. eTq
uÛ≤wü\˝À Ä ¬s+&ç{Ïø° y˚s¡Ty˚s¡T |ü<ë\T ñqï+‘·
e÷Á‘êq eTìwæ nH˚ uÛ≤eq˝À Ád”ÔøÏ ‘·–q kÕúq+
Ç#êÃeTì ø±<äT>±˙, Ç+^¢wt˝À ˇπø e÷≥
ñ+&É&É+ eTìwæ >∑T]+∫ bÕXÊÑ·´ düe÷C≤\
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq˝À n+‘·Ø¢q+>± ñqï ne>±Vü≤qqT
Á|ü‹_+_+∫+~.
Ç+>∑¢+&é˝À 13e X¯‘êã›+˝À s¡÷bı+~+∫q
e÷>∑ïø±sêº qT+&ç <ë<ë|ü⁄ 20e X¯‘êã›+ <ëø±
≈£L&É Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q ªsê»´+`bÂs¡T\Tµ nH˚
#·Á≥+˝ÀH˚ ñ+&ç+~. bÂs¡T\T nH˚~ Ád”Ô
|ü⁄s¡Twüß\≈£î düe÷q+>± e]Ô+#˚ uÛ≤eq>±H˚
ø£ì|ædüTÔ+~ >±˙ bÂs¡T\ Vü≤≈£îÿ\qT sêC≤´ìï
Á|üe÷D+>± ô|≥Tº≈£îì ìs¡«∫düTÔHêïeT+fÒH˚ ‘·eT
HÓ‹ÔMT<ä sê»´+ ‘·|üŒ y˚πs @ X¯ø°Ô ˝Òì
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
106 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷‘·èuÛÑ÷$T e÷dü|üÁ‹ø£, &çôd+ãsY 2001 107
bÂs¡T\>∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T Ä˝À∫düTÔHêïeTì ns¡ú+. Ç‘·s¡ bÂs¡T\ ô|‘·ÔHêìï uÛÑ]+∫ ã‹πø
bÂs¡T\≈£î á Vü≤≈£îÿ\ ìs¡«#·q+ dü]b˛<äT.
eT>∑ ô|‘·Ôq+ øÏ+<ä ã‹πø Ád”Ô\≈£î, uÛÑ÷kÕ«eTT\ ô|‘·Ôq+ øÏ+<ä ã‹πø ¬s’‘·T\≈£î, ‘Ó\¢C≤‹
ô|‘·Ôq+ øÏ+<ä ã‹πø q\¢C≤‹ Á|ü»\≈£î, Áu≤Vü≤àD ô|‘·Ôq+ øÏ+<ä ã‹πø X¯SÁ<ä |ü+#·eT
≈£î˝≤\≈£L sêC≤´ìï πø+Á<ä+ #˚düTø=ì @s¡Œs¡#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\ ìs¡«#·q+ dü]b˛<äT. yê]øÏ
Ä Vü≤≈£îÿ\T nø£ÿs¡˝Ò<äì ø±<äT. ‘·eT MT<ä ô|‘·Ôq+ #˚ùd Ç‘·s¡ bÂs¡T\ ô|‘·ÔHêìï
ìj·T+Á‹+#˚ Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&É yê]øÏ ø±yê\ì e÷Á‘·y˚T.
Ç+ ^¢wt˝À eTìwæ Vü≤≈£îÿ\qT ª¬s’{Ÿ‡ Ä|òt e÷Héµ (rights of man) nH˚ yês¡T. Ä ù|s¡T
n{≤¢π> ñ+∫ n+<äT˝À Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\qT #˚s¡Ã&É+ ø£wüºeTqï $eTs¡Ù ã\+>± eTT+<äT≈£î
sêe&É+ e\¢ n~ ªVüA´eTHé ¬s’{Ÿ‡µ (human rights) >± e÷]+~. 1948 &çôd+ãsY 10
Hê&ÉT ◊ø£´sê»´dü$T‹ n+‘·sê®rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥qqT ÄyÓ÷~+∫q dü+>∑‹
‘Ó*dæ+<˚. nsTT‘˚ Ä Á|üø£≥q≈£î ªe÷qeVü≤≈£îÿ\µ Á|üø£≥q nqïù|s¡T n~ eTTkÕsTT<ë
s¡÷|ü+˝À ñqï|ü⁄Œ&ÉT ˝Ò<äT. n\yê≥T Á|üø±s¡+ ª¬s’{Ÿ‡ Ä|òt e÷Héµ nH˚ nHêïs¡T. ù|s¡T˝ÀH˚
Ád”Ô\qT yÓ*y˚ùd á e÷≥qT mHêï[¢+ø± ø=qkÕ–<ë›eTì n|üŒ{Ï nyÓT]ø± n<Ûä´≈£åî&ç uÛ≤s¡´
m©qsY s¡÷CŸyÓ˝Ÿº nuÛÑ´+‘·s¡+ #Ó|æŒ <ëìì ªVüA´eTHé ¬s’{Ÿ‡µ>± e÷]Œ+#ês¡ì n+{≤s¡T.
(e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eq eTqTwüß\ eT<Ûä´ ‘˚&Ü\qT >∑T]Ô+#·<ä˙ n+<ä]ø°
Vü≤≈£îÿ\qT ˇπø s¡ø£+>± e]Ô+|üCÒdüTÔ+<ä˙ $eT]Ù+#˚yês¡T ñHêïs¡T. ø±ì Ád”Ô |ü⁄s¡Twüß\
eT<Ûä´qTqï ‘˚&Ü\qT >∑T]Ô+#·&É+ e\¢H˚ ¬s’{Ÿ‡ Ä|òt e÷Hé nqï ù|s¡T e÷qeVü≤≈£îÿ\T>±
s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~+<äì >∑T]Ô+#ê*).
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T, e´øÏÔ>∑‘· ùd«#·Ã¤, düe÷q y˚‘·Hê\T, bÕ\Hê e´edüú˝À düe÷q
uÛ≤>∑kÕ«eT´+, ÄdæÔVü≤≈£îÿ, ˝…’+–ø£ $wüj·÷\˝À dü«j·T+ ìs¡íj·T ùd«#·Ã¤ yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£
$wüj·÷\ >∑T]+∫ ˇø£ X¯‘êã›+ô|’>± eTVæ≤fi≤ ñ<ä´e÷\T Ä+<√fi¯q #˚düTÔHêïsTT.
@ düeTdü´ yÓqø£qsTTHê ˇπø ˇø£ eTÚ*ø£ dü÷Á‘·+ |üì #˚düTÔ+<äì uÛ≤$+#·&É+
düs¡sTTq~ ø±<äT>±˙, ≈£î≥T+ã+ ` ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+ nH˚ eØZø£s¡D Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\
<äTdæú‹øÏ ˇø£ eTTK´ ÁbÕ‹|ü~ø£ nì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. Ád”Ô J$‘êìøÏ ≈£î≥T+ã+ |ü]~Ûì
ìs¡ísTTùdÔ, Ád”Ô Vü≤≈£îÿ\≈£L ùd«#·Ã¤≈£L ≈£î≥T+ã $\Te\T, ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»Hê\T, ≈£î≥T+ã
nedüsê\T>± uÛ≤$+#·ã&˚$ |ü]~Ûì ìs¡ísTTkÕÔsTT. b˛˙ Ä ≈£î≥T+ã+ düe÷q e´ekÕú
n+fÒ n+<äT˝À ÄdæÔ, |üì $uÛÑ»q, ˝…’+–ø£ ìj·Te÷\ $wüj·T+˝À eT>∑yêfi‚¢ Á|ü<ÛäeT
bÂs¡T\T.
Á|ü|ü+#êìï ¬s+&ÉT>± $uÛÑõ+∫q á eØZø£s¡D Ád”Ô\ HÓ’|ü⁄D≤´ìø° jÓ÷>∑´‘·≈£L düè»q
X¯øÏÔø° n&ÉT¶>√&É\T ø£{Ϻ+~. dü+|üPs¡í+>± m~π> neø±XÊìï e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ìs¡«#·HêìøÏ
ÁbÕ‹|ü~ø£>± rdüT≈£îqï≥ºsTT‘˚, á eØZø£s¡DÒ Ád”Ô\ e÷qe Vü≤≈£îÿ\≈£î ô|<ä› Á|ü‹ã+<Ûäø£+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
108 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
@ düeTdü´ yÓqø£qsTTHê ˇπø ˇø£ eTÚ*ø£ dü÷Á‘·+ |üì #˚düTÔ+<äì
uÛ≤$+#·&É+ düs¡sTTq~ ø±<äT>±˙, ≈£î≥T+ã+ ` ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+ nH˚
eØZø£s¡D Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\ <äTdæú‹øÏ ˇø£ eTTK´ ÁbÕ‹|ü~ø£ nì
#Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ. Ád”Ô J$‘êìøÏ ≈£î≥T+ã+ |ü]~Ûì ìs¡ísTTùdÔ, Ád”Ô
Vü≤≈£îÿ\≈£L ùd«#·Ã¤≈£L ≈£î≥T+ã $\Te\T, ≈£î≥T+ã Á|üjÓ÷»Hê\T,
≈£î≥T+ã nedüsê\T>± uÛ≤$+#·ã&˚$ |ü]~Ûì ìs¡ísTTkÕÔsTT.
ù|<äyêfi¯ó¢ Ä]úø£ ˝Ò$Te\¢, eqs¡T\ ˝Ò$Te\¢ ‘·eT jÓ÷>∑´‘·q÷ düè»q X¯øÏÔ˙ dü+|üPs¡í+>±
ô|+#·T≈£îH˚ neø±XÊìï ø√˝ÀŒ‘ês¡T. <ä[‘·T\T ≈£î\+ ø£{Ϻq n&ÉT¶>√&É\ e\¢, ù|<ä]ø£+e\¢
≈£L&É ø√˝ÀŒ‘ês¡T. Ád”Ô\T ≈£î≥T+ã+ ` ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+ nH˚ eØZø£s¡D, n+<äT˝À qT+&ç
|ü⁄{Ϻq |üì $uÛÑ»q\ e\¢, eqs¡T\ô|’q Vü≤≈£îÿ ˝Òø£b˛e&É+ e\¢ ø√˝ÀŒ‘ês¡T.
sê»´+ qT+&ç bÂs¡T\ ùd«#·Ã¤qT ø±bÕ&˚ \ø£å´+‘√ s¡÷bı+~q bÕXÊÑ·´ Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq
á $wüj·÷ìï Äø£[+|ü⁄ #˚düTø√˝Ò<äT ø±ãfÒº bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À eTVæ≤fi≤ ñ<ä´eT+ Ä
<˚XÊ\ sêC≤´+>±\T Á|üø£{Ï+∫q Vü≤≈£îÿ\ C≤_‘ê n|ü]|üPs¡íeTqï $eTs¡Ù‘√H˚
yÓTT<ä\sTT+~. Á|üC≤kÕ«e÷´ìï >∑T]+∫ eTquÀ{Ï e\dü\≈£î ˝…ø£Ã]¢∫Ãq bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\˝À 20e X¯‘êã›+ <ëø± Ád”Ô\≈£î y√≥T Vü≤≈£îÿ ˝Ò<ä+fÒ ãVüQXÊ ÄX¯Ãs¡´+ ø£\>∑e#·TÃ.
nø£ÿ&É ‘=*Hê{Ï eTVæ≤fi≤ ñ<ä´eT+˝À y√≥T Vü≤≈£îÿ Á|ü<Ûëq $wüj·T+.
eT q <˚X¯+˝À Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ ø£èwæ e\dü ø±\+˝À yÓTT<ä\sTT+~. n|üŒ{À¢
me«]ø° y√≥TVü≤≈£îÿ ˝Ò<äT ø±ã{Ϻ y√≥TVü≤≈£îÿ‘√ eTVæ≤fi≤ ñ<ä´eT+ yÓTT<ä\T ø±˝Ò<äT.
‘=*Hê&ÉT nìï{Ï˝Àø° ãVüQXÊ $<ä´ Á|ü<Ûëq $wüj·T+>± ñ+&ç+~. ôV’≤+<äe düe÷»+˝À
Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\T esêíÁX¯eT <Ûäs¡à+˝À n+‘·sꓤ>∑+>± ìs¡«∫+#·ã&ܶsTT ø±ã{Ϻ
|ü⁄s¡TcÕ~Ûø£´‘·˝À kÕs¡«Á‹ø£+>± ñ+&˚ \ø£åD≤\‘√ u≤≥T Áu≤Vü≤àD°j·T es¡í <Ûäs¡à+ qT+&ç
dü+Áø£$T+∫q \ø£åD≤\T ≈£L&É ôV’≤+<äe ≈£î≥T+ã e´edüú˝À ø£ì|ækÕÔsTT. es¡í kÕ+ø£s¡´
uÛÑj·T+ Ád”Ôô|’q ô|{Ϻq ˝…’+–ø£ ìj·Te÷\qT eT]+‘· ø£]ƒq+ #˚j·T&É+ ˇø£ n+X¯+ ø±>±,
Ád”Ô\T X¯SÁ<äT˝Òqqï eTqT˙‹ |òü*‘·+>± #·<äTe⁄≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ Áu≤Vü≤àD Ád”Ô\≈£î düVæ≤‘·+
˝Òø£b˛e≥+ Ç+ø=ø£{Ï. #·<äTe⁄≈£î+fÒ ãj·T{Ï Á|ü|ü+#êìøÏ <ë«sê\T ‘Ós¡T#·T≈£î+{≤j·Tqï
$XÊ«dü+ e\¢ Ád”Ô $<ä´ ˇø£ eTTK´yÓTÆq dü+düÿs¡D≤‘·àø£ ø£èwæ nsTT+~.
nsTTq|üŒ{Ïø°, ãj·T{Ï Á|ü|ü+#·+ <ë«sê\T eT÷dæ ñ+&É&ÜìøÏ ø±s¡D+ Ád”Ô\ n$<˚´
ø±<äT ø±ã{Ϻ Ç+ø± »s¡>∑e\dæq |üì #ê˝≤ $T–*b˛sTT+~. nìï s¡+>±\˝Àq÷ Ä ø£èwæ
Ç+ø± ø=qkÕ>∑T‘·Tqï~. eqs¡T\ô|’q düe÷q Vü≤≈£îÿ, |üì $uÛÑ»q˝À düeT÷\yÓTÆq e÷s¡TŒ,
e´øÏÔ>∑‘· ùd«#·Ã¤≈£î düe÷q>ös¡e+ <äπøÿes¡≈£î Ád”Ô |ü⁄s¡Twü düe÷q‘·«+ sê<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 109
 nsTT‘˚ ˇø£ X¯‘êã›+ ô|’>± »]–q ø£èwæì yÓqøÏÿ ‹ù|Œ ¬s+&ÉT Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
|ü]D≤e÷\T á s√E eTq eTT+<äT ñHêïsTT. eqs¡T\qT n‹y˚>∑+>± ˝≤uÛÑ+>± e÷πsà ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
jÓ÷>∑´‘·>∑\ ø±s=Œπswüq¢≈£î eqs¡T\ô|’q yÓTT‘·Ô+ Vü≤≈£îÿ ÇùdÔH˚ ª&Óe\|tyÓT+{Ÿµ y˚>∑+>±
edüTÔ+<äì, eqs¡T\ |ü+|æD°˝À düeT‘·, düe÷q‘·«+ nH˚ uÛ≤eq\≈£î #√≥T ø£*ŒùdÔ
n_Ûeè~∆ì e´s¡ú Ä<äsêÙ\≈£î ã*#˚j·T&É+ ne⁄‘·T+<äì #Óù|Œ >√¢ã˝…’CÒwüHé ˇø£{Ï. nìï
dü+Á|ü<ëj·Tø£ $\Te\‘√u≤≥T ≈£î≥T+ã $\Te\qT ªø±bÕ&ɵ&ÜìøÏ ø£+ø£D+ ø£≥Tºø=ì
sö&ûsTTC≤ìøÏ ~>∑T‘·Tqï dü+|òütT|ü]yêsY ¬s+&Ée~. ìC≤ìøÏ Mfi¯ó¢ nìï $wüj·÷\ø£+fÒ
≈£î≥T+ã $\Te\T, ˝…’+–ø£ ˙‹ yÓTT<ä\sTTq $wüj·÷\˝À dü+Á|ü<ëj·Tø£ n_ÛÁbÕj·÷\qT
Á|ü•ï+#˚ Á|üj·T‘êï\ |ü≥¢ m≈£îÿe ndüVü≤q+>± ñHêïs¡ì BbÕ yÓTVü≤‘ê dæìe÷\ô|’q
»]–q <ë&ç ‘Ó\T|ü⁄‘·T+~.
á Á|ü‹ã+<Ûäø±\e\¢ Ád”Ô\T Ç|üŒ{Ï <ëø± kÕ~Û+#·T≈£îqï Vü≤≈£îÿ\T b˛>=≥Tºø√≈£î+&É Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·
ø±bÕ&ÉTø√e&É+, Ç+ø± kÕ~Û+#·Tø√e\dæq Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ »s¡>∑e\dæq ø£èwæøÏ düs¡sTTq
e÷sêZ\T s¡∫+#·Tø√e&É+ eTq eTT+<äTqï ø£s¡Ôe´+.
eT÷&ÉT Á|ü<Ûëq Ádüe+‘·T\T
ªe÷‘·èuÛÑ÷$Tµ $XÊK|ü≥ï+ qT+&ç ø=+‘·ø±\+ e∫Ãq |üÁ‹ø£.
m&ç≥sY |æ. dü‘·´Hêsêj·TD

.
Hê ≈£î Ç∫Ãq {≤|æø˘ #ê˝≤ nì]›wüºeTsTTq~.
ndüŒwüºeTsTTq~ ø±<äT>±˙ nì]›wüºeTsTTq~.
Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·, e÷qeVü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·, Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ #·]Á‘·, e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #·]Á‘·,
e÷qeVü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\ #·]Á‘· Çe˙ï ≈£L&Ü
_ÛqïyÓTÆq$. Á|ü<Ûëq+>± Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\
Ä$sꓤe+, yê{Ï ø±s¡´Áø£e÷\T, m<äT>∑T<ä\
>∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·÷ $T–*q yê{Ïì ø=+‘·
düŒè•+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚kÕÔqT. f…Æ+ Ø‘ê´ n+‘·ø£+fÒ
m≈£îÿe kÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ. e÷qe C≤‹
@s¡Œ&çq|üŒ{Ï qT+∫ ø±ø£b˛e#·TÃ>±˙, e÷qe
düe÷»+ @s¡Œ&çq|üŒ{ÏqT+N Vü≤≈£îÿ\ Äsê≥+
ñ+&˚ ñ+≥T+~. m+<äTø£+fÒ düe÷»+˝À m|ü⁄Œ&É÷
≈£L&Ü ô|‘·Ôq+, n~Ûø±s¡+ #Ó˝≤sTT+#˚ yêfi¯ófl
ø=+‘·eT+~ nsTT‘˚, yê{ÏøÏ ˝Àqj˚T´ yêfi¯ófl
m≈£îÿe eT+~ ñ+≥÷ edüTÔHêïs¡T. Ä $wüj·÷ìï
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
110 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢ HRF dü<ädüT‡˝À #˚dæq Á|üdü+>∑+, 2002 111
ÄHê&ÉT yêfi¯ó¢ düŒwüº+>± #·÷&É>∑*–Hê, #·÷&É˝Òø£b˛sTTHê n~ ñ+≥÷H˚ ñ+~. ‘=*Hê{Ï
qT+&ç ≈£L&Ü MT¬ø+<äT≈£î ñ+&Ü* n~Ûø±s¡+, y˚TyÓT+<äT≈£î Ä n~Ûø±sêìï uÛÑ]+#ê* nH˚
Á|üX¯ï e#˚à ñ+≥T+~. sê≈£î+&Ü ñ+≥T+<äqTø√qT. ìC≤ìøÏ, z s¡ø£+>± e÷qeC≤‹
#·]Á‘·H˚ á ø√D+ qT+∫ sêj·Te#·TÃ ≈£L&Ü. sêùdÔ n~ #ê˝≤ ã\yÓTÆq≥Te+{Ï
Á|üC…+fÒwüHé ne⁄‘·T+~.
düVü≤C≤‘· Vü≤≈£îÿ\T
n{≤¢ #·÷ùdÔ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘· nqï|ü⁄Œ&ÉT <ëì ìs¡«#·q+ ø=+‘·
≈£î~+#·ã&ÉT‘·T+~. ˇø£ Vü≤≈£îÿqT m+<äT≈£î n&ÉT>∑T‘·THêïeTT nH˚~ Ä uÛ≤eq˝À
n+‘·sꓤ>∑+. ˇø£ Vü≤≈£îÿqT #ê˝≤ ø±s¡D≤\T>± n&É>=#·TÃ. ˙≈£î+~ Hê≈£î ˝Ò<äT, ø±ã{Ϻ
Hê≈£î Çe⁄« nì n&É>=#·TÃ. @ ‘ê‹«ø£ uÛÑ÷$Tø£ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ n˝≤ n&É>=#·TÃ. ø±ì n{≤¢
n&ç–q|ü⁄Œ&ÉT n~ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq ø±<äT. y˚πs ø±s¡D≤\T>± ≈£L&Ü n&É>=#·TÃ.
#·]Á‘·˝À nH˚ø£ ø±s¡D≤\‘√ Vü≤≈£îÿ\T n&ç– ñHêïs¡T. eTìwüsTT |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î, By virtue
of being a human being á Vü≤≈£îÿ H˚qT n&ÉT>∑T‘·THêïqT, H˚qT y˚πs @ ø±s¡D+
#ÓbÕŒ*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äT, H˚qT eTìwæì ø±ã{Ϻ H˚qT n&ÉT>∑T‘·THêïqT nì m|ü⁄Œ&Ó’‘˚
n+{≤yÓ÷ n|ü⁄Œ&ÉT n~ e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eq øÏ+<ä≈£î edüTÔ+~. á uÛ≤eq eTØ
n+‘· ÁbÕNqyÓTÆq~ ø±<äT. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À nsTT‘˚ <˚qïsTT‘˚ Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑+
(eT<Ûä´j·TT>±\ ‘·sê«‘· e∫Ãq~) n+{≤yÓ÷ Ä <äX¯˝À e∫Ã+~. düVü≤C≤‘· Vü≤≈£îÿ\T nH˚
dæ<ë∆+‘·+˝À uÛ≤>∑+>± e∫Ã+~. By virtue of being a human being, n+fÒ eTìôw’
|ü⁄{Ϻq+<äT≈£î Hêø° Vü≤≈£îÿ ñ+&Ü*. Ç+ø£ y˚πs @ ø±s¡D≤\T H˚qT #Ó|üŒqT, #ÓbÕŒ*‡q
nedüs¡+ Hê≈£î ˝Ò<äT nH˚~ bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À Ä<ÛäTìø£ uÛ≤eq. eTq <ä>∑Zs¡ ãVüQXÊ
ãT<äT∆&ç |òæ˝≤dü|ò”˝À BìøÏ ø=+‘· |ü⁄Hê~ |ü&ç+<˚yÓ÷ ø±˙ uÖ<ä∆+ Çø£ÿ&É m≈£îÿe s√E\T
ì\e˝Ò<äT. Ç‘·s¡ <˚XÊ˝À¢øÏ yÓ[¢q #√≥ ≈£L&Ü n~ uÖ<ä∆+>± ì\e˝Ò<äT, ù|s¡Tπø uÖ<ä∆+
n~. n+<äTe\¢ eT∞fl Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝ÀH˚, ø=+‘· y˚Ts¡≈£î bÕXÊÑ·T´\T e∫à yêfi¯fl $<ä´
Á|üy˚X¯ô|{Ϻq ‘·sê«‘˚ eTq+ á uÛ≤eqqT ‹]– ø£qT>∑THêïy˚TyÓ÷. ø=+‘· dü+øÏ¢wüº #·]Á‘˚
>±˙, yÓTT‘êÔìøÏ Ä s¡ø£+>± ≈£L&Ü n~ Ä<ÛäTìø£y˚T ø±e#·TÃ.
Vü≤ ≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T nqï|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ ø±]àø£ dü+|òüTyÓTÆHê, ˇø£ ¬s’‘·T dü+|òüTyÓTÆHê,
ˇø£ eTVæ≤fi≤ dü+|òüTyÓTÆHê, ˇø£ <ä[‘· dü+|òüTyÓTÆHê n˙ï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝Ò. Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+
b˛sê≥+ #˚ùd dü+|òü÷˝Ò. n{≤¢ #·÷ùdÔ #ê˝≤ $düÔè‘·yÓTÆq≥Te+{Ï #·]Á‘· ne⁄‘·T+~ ø±˙
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T, e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T nH˚$ Á|ü‘˚´ø£+>± ñHêïsTT. y˚T+
<ë+{À¢ uÛ≤>∑+>± ñHêï+. <ëìø√ #·]Á‘· ñ+~. ˇø£ ÁbÕeTTK´+ ñ+~. $•wüº‘· ñ+~.
Çe˙ï ≈£L&Ü ø=+‘· y˚s¡T #˚düTø=ì #·÷&Ü*‡q nedüs¡+ ñ+~. eTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äTπø Hê≈£î
á Vü≤≈£îÿøÏ ns¡Ω‘· ñ+~ nH˚~ düVü≤C≤‘· Vü≤≈£îÿ\ dæ<ë∆+‘·+˝À uÛ≤>∑+>± bÕXÊÑ·´
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
112 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sêE n~Ûø±sêìøÏ e´‹πsø£+>± Vü≤≈£îÿ\T n&çπ>yêfi¯ófl, yê&ÉT <Ó’e<ä‘·Ô+
n+≥THêï&ÉT, n+‘˚ ã\+>± eTq+ @eTHê* nqT≈£îì ªÇ~
düVü≤C≤‘·+ b˛µ nHêïs¡T. Hê≈£î <˚e⁄&ÉT Ç∫ÃHê&ÉT nì yê&ÉT n+fÒ,
Hê≈£î |ü⁄≥Tºø£‘√ e∫Ã+~ b˛ nì Mfi¯ó¢ nHêïs¡T.
<˚XÊ\˝À #ê˝≤ ã\+>± eTT+<äT≈£î e∫Ã+~. düVü≤C≤‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T nH˚ e÷≥ nqï
yêfi¯fl+<äs¡÷ HêdæÔ≈£î˝Ò+ >±<äT. düVü≤»eTT n+≥THêïs¡T n+fÒ yêfi¯ófl <˚e⁄&ÉT nH˚ <ëìøÏ
e´‹πsø£+>±H√, Á|üø£è‹øÏ <˚e⁄&çøÏ b˛{° ô|{Ϻq≥T¢>±H√ n+≥THêïs¡ì ø±<äT. á yê<äq
#˚ùd yê]˝À HêdæÔ≈£î\T ñHêïs¡T, HêdæÔ≈£î\T ø±ì yêfi¯Sfl ñHêïs¡T. ø±ì nø£ÿ&É ‘ê‹«ø£+>±
Ä uÛ≤eq ã\+>± m+<äT≈£î eTT+<äT≈£î e∫Ã+~ n+fÒ yêfi¯ófl Á|ü<Ûëq+>± Ä <˚XÊ\˝À
m<äTs=ÿqï~ sêC≤´~Ûø±sêìï. eTq <ä>∑Zs¡ m{≤¢¬>’‘˚ Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq Á|ü<Ûëq+>±
m<äTs=ÿqï~ Áu≤Vü≤àD°j·T Væ≤+<ä÷‘·« düe÷C≤H√ï, bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢ Á|ü<Ûëq+>± Vü≤≈£îÿ\
uÛ≤eq m<äTs=ÿqï~ sêC≤´~Ûø±sêìï. Ä sêC≤´~Ûø±s¡+ ‘·q n~Ûø±sêìï #Ó˝≤sTT+#·&ÜìøÏ
#·÷|æ+∫q ø±s¡D+ n~ <Ó’e<ä‘·ÔeTì. The divine right to rule, |ü]bÕ*+#˚≥≥Te+{Ï
n~Ûø±s¡+ <Ó’e<ä‘·Ô+ ø±ã{Ϻ n~Ûø±s¡+ #Ó˝≤sTTdüTÔHêïqT nì sêE n+{≤&ÉT. Ä sêE
n~Ûø±sêìøÏ e´‹πsø£+>± Vü≤≈£îÿ\T n&çπ>yêfi¯ófl, yê&ÉT <Ó’e<ä‘·Ô+ n+≥THêï&ÉT, n+‘˚
ã\+>± eTq+ @eTHê* nqT≈£îì ªÇ~ düVü≤C≤‘·+ b˛µ nHêïs¡T. Hê≈£î <˚e⁄&ÉT Ç∫ÃHê&ÉT
nì yê&ÉT n+fÒ, Hê≈£î |ü⁄≥Tºø£‘√ e∫Ã+~ b˛ nì Mfi¯ó¢ nHêïs¡T. Ä |ü⁄≥Tºø£ <˚e⁄&ÉT
Ç∫Ãq |ü⁄≥Tºø£ nqT≈£îqïyêfi¯S¢ ñHêïs¡T, ø±<äqT≈£îqï yêfi¯Sfl ñHêïs¡T. ÄdæÔ≈£î\÷
ñHêïs¡T, ø±ìyêfi¯Sfl ñHêïs¡T. Ç~ düVü≤C≤‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ nH˚~ <Ó’e<ä‘·ÔyÓTÆq n~Ûø±sêìøÏ
ã\yÓTÆq≥Te+{Ï »yêãT nsTT+~ bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À. (n˝≤>∑ì) eTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î
By virtue of being a human being n|üŒ{Ï qT+#˚ á Vü≤≈£îÿ #ê˝≤ düŒwüº+>±
e∫Ã+<äì H˚H˚MT nqqT. Çyê«fi¯ dæ<ë∆+rø£]+∫q≥Tº>± Ä s√E #˚dæ ñ+&Éø£ b˛e#·TÃqT
>±˙ Ä s¡÷|ü+˝ÀH˚ n~ e∫Ã+~.
(ìC≤ìøÏ) ÄHê&ÉT Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ Á|üø£{Ï+∫q yêfi¯ófl, eTìôw’ |ü⁄{Ϻq+<äT≈£î
düVü≤C≤‘·+>±, düVü≤»+>±, Á|üø£è‹ dæ<ä∆+>±H˚ á Vü≤≈£îÿ\T ñHêïj·Tì #Ó|æŒqyêfi¯ófl yêfi¯fl
C≤_‘ê˝À #˚]Ãq Vü≤≈£îÿ\T ø=H˚ï. <ë+{À¢ ˝Òì$ #ê˝≤ ñHêïsTT á s√E. n|üŒ{ÏøÏ
me¬s’‘˚ H√s¡TqïyêfiÀfl, me¬s’‘˚ e÷{≤¢&É>∑*–q yêfiÀfl, me¬s’‘˚ n&É>∑Z\yêfiÀfl, me¬s’‘˚
n&ÉT>∑T‘·THêïs√ yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T ‘·eTøÏ nedüs¡yÓTÆq$, ‘·eT≈£î ns¡∆yÓTÆq$ Vü≤≈£îÿ\T>±
Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêïs¡T. BìøÏ Universal Rights n˙, Declaration of the rights of man
n˙ #ê˝≤ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq ù|s¡T¢ ô|≥Tº≈£îqï|üŒ{Ïø° ˇø£ |ü]$T‘·yÓTÆq C≤_‘ê n~. nsTTHê
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 113
<ëìe\¢ ˇø£ Á|üjÓ÷»q+ #˚≈£L]+~. Ä C≤_‘ê˝À ˝Òì Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫, n$ ø±yê*‡q
yêfi¯ófl ‘·sê«‘· Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ Bì e\¢ e÷s¡Z+ ˇø£ s¡ø£+>± düT\uÛÑ+ nsTT´+~. yê&ÉT
m+<äT≈£î Ä Vü≤≈£îÿ\T n&ÉT>∑T‘·THêï&ÉT, n$ düVü≤C≤‘·+ n+≥THêï&ÉT, eT] Hê Vü≤≈£îÿ\T
düVü≤C≤‘·+ ø±yê nì n&É>∑{≤ìøÏ ˇø£ ôd’<ë∆+‹ø£ |ü⁄Hê~ düT\uÛÑ+>± <=]øÏ+~. Hê≈£î á
Vü≤≈£îÿ\T ø±yê* nq{≤ìøÏ H˚qT Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ø±s¡D≤\T #Ó|ü⁄Œ≈£î+fÒ, y˚πs yêfi¯ófl
n&É>∑{≤ìøÏ yêfi¯Sfl Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ø±s¡D≤\T #Ó|ü⁄Œø√yê*. H˚qT eTìwæì ø±ã{Ϻ H˚qT
Vü≤≈£îÿ\T n&ÉT>∑T‘·THêïqT n+fÒ y˚πs yê&ÉT H˚qT eTìwæì ø±<ë, H˚q÷ n&ÉT>∑T‘êqT nì
‘·]ÿùdÔ ÇwüºeTTHêï ˝Òø£b˛sTTHê H˚qT ˇ|ü⁄Œø√yê*‡ edüTÔ+~.
n+ <äTe\¢ á e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eq Ä s¡ø£+>± Ä ˝Ò$T nqTuÛÑ$+#˚
yêfi¯fl+<ä]ø° ˇø£ ‘ê‹«ø£ |ü⁄Hê~ì kÕs¡«»˙q+>± Ç∫Ã+~. Ä s¡ø£+>± yê{Ïì &çe÷+&é
#˚düT≈£î+≥÷ e#êÃs¡T. nyÓT]ø± sêC≤´+>∑eTT We the people of the United States of
America nì yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. n+fÒ nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\ Á|ü»\yÓTÆq y˚TeTT Ç$
e÷ düVü≤C≤‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T>± uÛ≤$düTÔHêïeTì &çπø¢sY #˚düT≈£îHêïs¡T. ‘=*Hê&ÉT <ë+{À¢q÷
ø=H˚ï ñ+&˚$. ‘·sê«‘·sê«‘· ‘·eT≈£î ø±yê*‡q Vü≤≈£îÿ\T Ä C≤_‘ê˝À ˝Òe⁄ nì >∑T]Ô+∫q
yêfi¯ófl ` Á|ü<Ûëq+>± ø±]àø£ ñ<ä´e÷\T, Ád”Ô\ ñ<ä´e÷\T, ‘·sê«‘· ø±\+˝À
q\¢C≤rj·TT\ ñ<ä´e÷\T eTT+<äT≈£î e∫à We the people nHêïe⁄ qTe⁄«, <ë+{À¢
y˚TeTT ˝Òe÷...? nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô sêÁcÕº\ Á|ü»\yÓTÆq y˚TeTT Ç$ e÷ düVü≤C≤‘·yÓTÆq
Vü≤≈£îÿ\T>± uÛ≤$düTÔHêï+ nì Á|üø£{Ï+#êe⁄, <ë+{À¢ y˚T+ ˝Òe÷? e÷ Vü≤≈£îÿ\T ø£qã&ɶ+
˝Ò<äT <ë+{À¢ nH˚~ yêfi¯fl≈£î ˇø£ ã\yÓTÆq ‘ê‹«ø£ |ü⁄Hê~ì Çe«>∑*–+~. Ç$ e÷
Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q>± uÛ≤$düTÔHêï+. Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\T Ç$, ø±]à≈£î\ Vü≤≈£îÿ\T Ç$, q\¢
C≤rj·TT\$ Ç$, Ä~yêdüT\$ Ç$, n+≥÷ ne˙ï ø£*|æ ˇø£ |ü⁄düÔø£+>± y˚XÊs¡T. n~
We the other people of United States of America, n+fÒ nyÓT]ø± dü+j·TTø£Ô
sêÁcÕº\ Ç‘·s¡ Á|ü»\yÓTÆq y˚TeTT nì yÓTT<ä\e⁄‘·T+~. Ä sêC≤´+>∑+ sêdæq|ü⁄Œ&ÉT
<ë+{À¢ #˚s¡Ãã&Éì yêfi¯fl+ y˚TeTT nì >∑Ts¡TÔ #˚XÊs¡T. n~ ˇø£ Á|ü#·Ts¡D>± ≈£L&Ü
e∫Ã+~. |òæ˝kÕ|òæø£˝Ÿ>± e÷qeVü≤≈£îÿ\H˚ uÛ≤eq˝À ñqï≥Te+{Ï kÂø£s¡´+ @$T≥+fÒ
n|üŒ{ÏøÏ >∑T]Ô+∫q≥Te+{Ï e÷qe Vü≤≈£îÿ\ C≤_‘ê |ü]$T‘·y˚T ø±e#·TÃ, ø±ì
nq+‘·+>± yê´|æÔ #Ó+<ä{≤ìøÏ <ë+{À¢ eT÷\+ ñ+~. Ä ‘ê‹«ø£ uÛÑ÷$Tø£ <ëìøÏ
ø±e\dæ+~ ÇdüTÔ+~.
uÖ<ä∆+‘√ yÓTT<ä\sTT+~
eTq <˚XÊìøÏ e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ ãT<äT∆&ÉT, ãT<äT∆ì düeTø±©q ‘·‘·«y˚‘·Ô\T,
Ä˝À#·Hê|üs¡T\T ` Çyê«[º uÛ≤e+˝À ñ<ä´eTø±s¡T\T nH=#·TÃH˚yÓ÷ ` m≈£îÿe>±
düŒ+~+∫+~, Á|ü•ï+∫+~ yÓ’~ø£ <Ûäsêàìï. n|ü⁄Œ&ÉT ñqï s¡÷|ü+˝Àq÷, ‘·s¡Tyê‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
114
e÷s¡T‘·Tqï s¡÷bÕ˝À¢q÷ #ê˝≤ ã\+>± XÊdæ+∫q≥Te+{Ï Áu≤Vü≤àD°j·T <Ûäsêàìï
Á|ü•ï+#ês¡T. <ë+{À¢ eTÚ*ø£+>± ñqï ndüe÷q‘·qT ` |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ ø=+<äs¡T m≈£îÿe,
ø=+<äs¡T ‘·≈£îÿe nH˚~ mø£ÿ&ÉT+~, m+<äT≈£î+&Ü* nì n&ç>±s¡T yêfi¯ó¢.
Á|ü‘ê´e÷ïj·TeTT, jÓ÷>∑´‘· nì Çyê«fi¯ eTq+ yê&çq uÛ≤wü ÄHê&ÉT yêfi¯ófl
yê&Éø£b˛e#·TÃ. ø±˙ |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ ˇø£s¡T m≈£îÿe, ˇø£s¡T ‘·≈£îÿe, |ü⁄≥Tºø£qT ãfÒº ˇø£s¡T ˇø£
s¡ø£+>± ã‘·ø±\, Ç+ø=ø£s¡T Ç+ø√ s¡ø£+>± ã‘·ø±\ nH˚ <Ûäs¡à+ kÕs¡«»˙q+ ø±<ä≥, y˚πs
ÁbÕ+‘ê\˝À Ç{≤¢ ˝Ò<ä≥ nH˚~ ãT<äT∆&ÉT n|üŒ{ÏøÏ á Áu≤Vü≤àD°j·T Äsê´esêÔìøÏ yÓ\T|ü\
ñ+&˚ ÁbÕ+‘ê\qT ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø=ì Á|ü•ïkÕÔ&ÉT. Ä ‘·sê«‹ ø±\+˝Àq÷ á Á|üX¯ï
|ü<˚ |ü<˚ edü÷ÔH˚ ñ+~. n+fÒ Ç~ eTìwæ nH˚ uÛ≤eq≈£î dü+ã+~Û+∫q~. Áu≤Vü≤àD°j·T
<Ûäs¡à+˝À eTìwüH˚ uÛ≤eq ˝ÒH˚ ˝Ò<äT. <ëì Á|üø±s¡+ eTìôw’ mes¡÷ |ü⁄≥ºs¡T. Áu≤Vü≤àDT&ÉT>±
|ü⁄&É‘ês¡T, ø£åÁ‹j·TT&ÉT>± |ü⁄&É‘ês¡T, yÓ’X¯ó´&ç>± |ü⁄&É‘ês¡T, X¯SÁ<äT&ç>± |ü⁄&É‘ês¡T, Ç+ø√
s¡ø£+>± |ü⁄&É‘ês¡T ‘·|üŒ eTìwæ>± me«s¡÷ |ü⁄≥ºs¡T Áu≤Vü≤àD <Ûäs¡à+˝À. n˝≤+≥|ü⁄Œ&ÉT
eTìwæ>± |ü⁄&É‘êeTT nH˚<˚ <ëìøÏ ñqï ã\yÓTÆq≥Te+{Ï »yêãT. Ä ns¡ú+˝À n~
VüA´eTì»+. e÷qe‘êyê<ä+. Ä »yêãT‘√ @yÓTT∫Ã+~ n+fÒ eTìôw’ |ü⁄{Ϻq
yêfi¯fl+<ä]øÏ ≈£L&Ü düe÷q ÁbÕ‹|ü~ø£ ñ+&Ü* nH˚ ˇø£ ;»s¡÷|üeTsTTq uÛ≤eq. Çyê«fi¯
eTq+ düe÷q‘ê«ìï m≈£îÿe>± uÛÖ‹ø£ ns¡∆+˝À ñ|üjÓ÷–kÕÔ+. eqs¡T\ ô|’q düe÷q
n~Ûø±s¡eTT, düe÷q Jeq Ä<Ûës¡eTT, düe÷q JeqeTT n˝≤ ` ‘=*Hê&ÉT n~ uÛÖ‹ø£+
ø£+fÒ ≈£L&Ü <˚e⁄DÏï ‘Ó\TdüTø=H˚ ns¡Ω‘· bı+<˚ Vü≤≈£îÿ , n+<äT˝À düe÷q‘·«+. <ëì MT<ä
m≈£îÿe <äèwæº ñ+&ç+~.
ãT <äT∆&ç ø±\+ <ä>∑Zs¡ qT+∫ Áu≤Vü≤àD°j·T düe÷C≤ìøÏ e´‹πsø£+>± e∫Ãq
‹s¡T>∑Tu≤≥¢ìï{°ï rdüT≈£î+fÒ yê{Ï˝À ø°\ø£yÓTÆq n+X¯+ @$T≥+fÒ, C≤„Hêìï bı+<˚ ns¡Ω‘·
˙≈£î e÷Á‘·y˚T ñ+<äì mes¡T #ÓbÕŒs¡T? e÷≈£î m+<äT≈£î ˝Ò<äT nì. á C≤„q+ nH˚~
|üP]Ô>± Ä<Ûë´‹àø£y˚T ø±ø£b˛e#·TÃ. Ä<Ûë´‹àø£ C≤„qeTT, uÛÖ‹ø£ C≤„qeTT ø£\>∑*dæ+<˚
nsTTHê <ë+{À¢ ø°\ø£yÓTÆq~ @B n+fÒ Ä<Ûë´‹àø£ C≤„q+ ˝Ò<ë <Ó’eC≤„q+ bı+<˚
n~Ûø±s¡+. n+fÒ dü‘ê´ìï ` e÷qe J$‘êìøÏ dü+ã+~Û+∫q dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüT≈£îH˚
n~Ûø±s¡+. XÊÁd”Ôj·T C≤„q+ ø±ø£b˛e#·TÃ. ø=+‘· uÛ≤>∑+ ø£*ùd ñ+≥T+~ ≈£L&Ü. |üP]Ô>±
$&ç|ü&ç @MT ñ+&É<äT n~. XÊÁd”Ôj·T+, Ä<Ûë´‹àø£+ nH˚ $uÛÑ»q Ä<ÛäTìø£yÓTÆq~. Ä
s√Eq Ä $uÛÑ»q n{≤¢ ˝Ò<äT, ø£˙dü+ ã\+>± ˝Ò<äT. e÷qe J$‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫q≥Te+{Ï dü‘ê´ìï, Ä C≤„Hêìï bı+<ä>∑*π> ns¡Ω‘· ˙≈£î e÷Á‘·y˚T
m+<äT≈£î+~? Áu≤Vü≤àDT\øÏ e÷Á‘·y˚T m+<äT≈£î+~? n+<ä]ø° m+<äT≈£î+&É≈£L&É<äT nì
#ê˝≤ ã\+>± eTT+<äT≈£î e∫Ãq≥Te+{Ï Ä uÛ≤eq Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eH˚. Çyê«fi¯ eTq+
m≈£îÿe>± uÛÖ‹ø£ |ü]dæú‘·T\ s¡÷|ü+˝Àì Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêï+. nsTTq|üŒ{Ïø°
¬s+&ç{Ïø° |ü⁄Hê~ ˇø£ÿfÒ. H˚qT eTìwæì, dü‘ê´ìï ‘Ó\TdüTø=H˚ ns¡Ω‘· Hê¬ø+<äT≈£î ˝Ò<äT?
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 115
˙¬ø+<äT≈£î ñ+~? qTeP« eTìwæy˚ ø£<ë! nì Áu≤Vü≤àDT\qT Á|ü•ï+∫q≥Te+{Ï
‹s¡T>∑Tu≤≥T.
ì C≤ìøÏ ãT<äT∆&ÉT kÕe÷õø£, uÛÖ‹ø£ J$‘·+˝À düe÷q‘ê«ìï >∑T]+∫ m+‘·es¡≈£î
e÷{≤¢&Ü&ÉT nH˚~ Á|üXÊïs¡úø£+>±H˚ ñ+~ >±˙, C≤„Hêìï, dü‘ê´ìï XÀ~Û+#˚≥≥Te+{Ï
Vü≤≈£îÿ, bı+<˚≥≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ e÷Á‘·+ n+<ä]ø° ñ+≥T+<äì #ÓbÕŒ&ÉT. n+<äTø£H˚ uÖ<ä∆
dü+|òüT+˝À ≈£î\+‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&Ü n+<ä]ø° Á|üy˚X¯+. á s√E Ç~ ndü+>∑‘·+>±
nì|æùdÔ nì|æ+#·e#·TÃ>±˙ ÄHê{ÏøÏ Ç~ #ê˝≤ ã\yÓTÆq≥Te+{Ï ø√]ø£, #ê˝≤
ã\yÓTÆq≥Te+{Ï Äø±+ø£å. J$‘êìï ìj·T+Á‹+#·≥+˝À, eTq J$‘êìï eTq+
kÕ~Û+#·Tø√e≥+˝À C≤„q+ #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq~, #ê˝≤ πø+Á<äyÓTÆq~. C≤„q+ MT<ä eTq≈£î
ìj·T+Á‘·D ˝Òø£b˛‘˚, eTq≈£î Vü≤≈£îÿ ˝Òø£b˛‘˚, C≤„qeT+‘ê eTs=ø£&ç #˚‘·T˝À¢ ñ+fÒ, n‘·ì
<ë«sêH˚, n+fÒ Áu≤Vü≤àDT&ç <ë«sêH˚ n<ä+‘ê »s¡T>∑T‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT eTq J$‘êìï
eTq+ ìj·T+Á‹+#·Tø√˝Ò+. ìj·T+Á‘·D≈£î nedüs¡yÓTÆq dü‘·´eTT, C≤„qeTTô|’q ns¡Ω‘·,
Vü≤≈£îÿ y˚πs yêfi¯fl #˚‘·T˝À¢ ñ+≥T+~. Ç~ Hê¬ø+<äT≈£î ˝Ò<äT? Ç~ Hê≈£L ø±yê* nH˚~
yêfi¯fl˝À #ê˝≤ ã\+>± eTT+<äT≈£î e∫Ãq≥Te+{Ï uÛ≤eq. n+<äTπø uÖ<ä∆ dü+|òüT+˝À
n+<ä]ø° düe÷q Á|üy˚X¯+. ãj·T≥ J$‘·+˝À uÖ<äT∆\T dü+|üPs¡íyÓTÆq, Ä<ÛäTìø£yÓTÆq
k˛wü*düTº ns¡ú+˝À düe÷q‘·«+ ø√dü+ b˛sê{≤\T #˚XÊs√ ˝Ò<√ ø±˙ yê] dü+|òüT+˝À
e÷Á‘·+ n+<ä]ø° düe÷q Á|üy˚X¯+ ñ+&Ü\ì #˚XÊs¡T. nø£ÿ&É ≈£L&Ü ãT<äT∆&ÉT Ád”Ô\
Á|üy˚XÊìï #ê˝≤ø±\+ ˇ|ü⁄Œø√˝Ò<äT. #ê˝≤ ø={≤¢≥\ ‘·sê«‘˚ Ád”Ô\≈£î Á|üy˚X¯+
ø£*Œ+#ê&ÉH˚~ ≈£L&Ü ˇø£ #ê]Á‘·ø£ yêdüÔe+. yÓTT‘êÔìøÏ ˇø£ Áø£eT+˝À nB »]–+~.
Áu≤Vü≤àD e´‹πsø£ ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢
Ä ‘·sê«‹ ø±\+˝À »]–q Áu≤Vü≤àD e´‹πsø£ ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢ n˙ï ≈£L&Ü <˚e⁄&çøÏ
eTìwæøÏ eT<Ûä´— ˝Òø£b˛‘˚ C≤„HêìøÏ, Ä C≤„Hêìï bı+<˚≥≥Te+{Ï eTìwæøÏ eT<Ûä´ qTyÓ«es¡T
nì Áu≤Vü≤àDT\qT Á|ü•ï+∫qy˚. Ä Vü≤≈£îÿ Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ ñ+<äì #ÓbÕŒsTT ne˙ï.
*+>±j·T‘Y\ ñ<ä´eT+ nsTTHê, y˚πs Áu≤Vü≤àD e´‹πsø£ ‹s¡T>∑Tu≤≥T¢ nsTTHê kÕsê+X¯+
n<˚. yêfi¯¢ <äèwæº n+‘· y˚Ts¡πø ñqï|üŒ{Ïø° Áu≤Vü≤àD°j·T düe÷»+ |ü⁄Hê<äT\qT n~
eTÚ*ø£+>±H˚ düyê\T #˚dæ+~. πøe\+ C≤„HêìøÏ, bÂs√Væ≤‘ê´ìøÏ, |üPC≤]‘·HêìøÏ
dü+ã+~Û+∫q≥Te+{Ï n+X¯+ e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü yÓTT‘·Ô+>± Áu≤Vü≤àD°j·T düe÷»
dü«uÛ≤yêìï Á|ü•ï+#˚≥≥Te+{Ï \ø£å´+ n~. Ä#·s¡D˝À ≈£L&Ü #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À n˝≤π>
ñ+&ç+~. eTq <˚X¯ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ #·]Á‘· #ÓbÕŒ\+fÒ BqTï+∫ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ
#Ó|ü⁄Œ≈£î+≥÷ sêe*‡ ñ+≥T+~. nsTT‘˚ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À Ç+‘·≈£î eTT+<äT
#Ó|æŒq≥T¢>± yêfi¯ófl Á|ü<Ûëq+>± m<äTs=ÿqï~ sê»´+ Ä~Û|ü‘ê´H˚ï. Çø£ÿ&É ˝Ò<äì ø±<äT,
nsTT‘˚ <ëìøÏ e´‹πsø£+>± Çø£ÿ&É ñ<ä´e÷\T sê˝Ò<äT. Çø£ÿ&Ü sê#·]ø£|ü⁄ ìj·T+‘·è‘·«
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
116
bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢ e∫Ãq≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\T n$ sêC≤´ìøÏ e´‹πsø£+>±
sêe&É+e\¢ eTìwæì bÂs¡T&ç>± #·÷kÕÔsTT. eTq+ e÷qeVü≤≈£îÿ\T,
eTqTwüß\ Vü≤≈£îÿ\T nqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT á eTìwæ mes¡T, eTìwæøÏ eTq+
@+ ìs¡«#·q+ Ç#·TÃ≈£î+{≤+ nH˚<ëìï ã{Ϻ eTq+ <˚ìï Vü≤≈£îÿ>±
>∑T]ÔkÕÔ+ nH˚~ ñ+≥T+~.
n~Ûø±s¡+ ñ+&ç+~ ø±˙, Çø£ÿ&É ãVüQXÊ e÷qe J$‘êìï Á|ü<Ûëq+>± XÊdæ+∫+~
sê»´+ n~Ûø±s¡+ ø£+fÒ ≈£L&Ü Áu≤Vü≤àD°j·T ôV’≤+<äe düe÷»+ jÓTTø£ÿ dü+düÿè‹,
kÕe÷õø£ Ä#êsê\T, n\yê≥T¢, ô|‘·Ôq+, Ä~Û|ü‘·´+. n+<äTe\¢ Çø£ÿ&É Vü≤≈£îÿ\≈£î
dü+ã+~Û+∫q Äsê≥+ m≈£îÿe>± <ëìøÏ e´‹πsø£+>±H˚ e#êÃsTT.
Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫ yÓqøÏÿ ‹]– #·÷düT≈£î+fÒ á ¬s+&ÉT eT÷˝≤\T ≈£L&Ü
eTq≈£î ã\+>±H˚ ø£ìŒkÕÔsTT. yê{Ï qT+∫ e∫Ãq≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq\T ‘Ó*k˛
‘Ó*j·Tø£ eTq ne>±Vü≤q˝À n+‘·sꓤ>∑+ nsTT ñHêïsTT. ‘Ó*ùd yê{Ïì
dæ<ë∆+rø£]+#·Tø√yê*‡q u≤<Ûä´‘· eTqMT<ä #ê˝≤ ã\+>± ñ+~. bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À¢
e∫Ãq≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\T n$ sêC≤´ìøÏ e´‹πsø£+>± sêe&É+e\¢ eTìwæì bÂs¡T&ç>±
#·÷kÕÔsTT. eTq+ e÷qeVü≤≈£îÿ\T, eTqTwüß\ Vü≤≈£îÿ\T nqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT á eTìwæ mes¡T,
eTìwæøÏ eTq+ @+ ìs¡«#·q+ Ç#·TÃ≈£î+{≤+ nH˚<ëìï ã{Ϻ eTq+ <˚ìï Vü≤≈£îÿ>±
>∑T]ÔkÕÔ+ nH˚~ ñ+≥T+~. eTìwæ bÂs¡T&ÉT nsTT‘˚ eTq≈£î ø£ì|æ+#˚ Vü≤≈£îÿ\T ø=ìï.
bÂs¡T\≈£î |ü]bÕ*+#˚ yêfi¯fl n_ÛÁbÕj·÷\‘√ $uÛÒ~+∫ e÷{≤¢&˚+<äT≈£î uÛ≤eÁ|üø£≥Hê
ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü*. ‘·eTqT mes¡T |ü]bÕ*kÕÔs√ nì ìs¡ísTT+#·T≈£îH˚+<äT≈£î z{Ï+>¥ Vü≤≈£îÿ
nqTø√+&ç, y˚πs @ s¡÷|ü+˝ÀHÓ’Hê nqTø√+&ç ` sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü ñ+&Ü*. sê»´+
CÀø£´+ ˝Ò≈£î+&Ü ‘·eT≈£î q∫Ãq Jeq $<ÛëHêìï m+#·Tø=H˚≥≥Te+{Ï ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü*.
ˇø£y˚fi¯ @<Ó’Hê ‘·|ü⁄Œ #˚dæ sê»´+ #˚‹˝À •ø£å≈£î >∑T¬s’Hê H˚s¡$#ês¡D, •ø£å Hê´j·Tã<ä∆+>±,
e÷qMj·T+>± ñ+&Ü*. eTìwæì eTq+ bÂs¡T\T>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT ` n+fÒ Vü≤≈£îÿ\qT
sêC≤´ìøÏ e´‹πsø£+>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT ` Ç{≤¢+{Ï Vü≤≈£îÿ\T n&ÉT>∑T‘ê+.
Ç yê[ºøÏ ≈£L&Ü yê{ÏH˚ Civil and political rights bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T nì
eØZø£]+#·≥+ »s¡T>∑T‘·÷ ñ+~. ◊ø£´sê»´dü$T‹ Á|üø£≥q\˝À ≈£L&Ü Ç+≥πsïwüq˝Ÿ
ø=yÓq+{Ÿ ÄHé dæ$˝Ÿ n+&é bı*{Ïø£˝Ÿ ¬s’{Ÿ‡ nì ˇø£≥T+~, Ç+≥πsïwüq˝Ÿ ø=yÓq+{Ÿ ÄHé
k˛wü˝Ÿ, mø£Hê$Tø˘ n+&é ø£\Ãs¡˝Ÿ ¬s’{Ÿ‡ nì y˚πs ñ+~. ¬s+&É÷ Ç|üŒ{Ïø° y˚s¡T>±H˚
ñHêïsTT. yê{Ïì ø£\|ü˝Ò<äT. Ä ø£èÁ‹eTyÓTÆq $uÛÑ»q |ü<˚ |ü<˚ ‘·˝…‘·TÔ‘·÷H˚ ñ+~. dæ$˝Ÿ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 117
n+&é bı*{Ïø£˝Ÿ Vü≤≈£îÿ\T ø£*– ñ+&˚ eTìwæ mes¡+fÒ.. á Vü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ô mes¡T n+fÒ
bÂs¡T&ÉT. bÂs¡T&ÉT n+≥THêïeT+fÒ n‘·ìøÏ e´‹πsø£+>± @eTT+≥T+~? sê»´+
ñ+≥T+~. Ä sê»´+ qT+&ç bÂs¡T\T ø√s¡Tø=H˚ ùd«#·Ã¤\T @M n+fÒ n_ÛÁbÕj·T ùd«#·Ã¤,
uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤. e÷>±ïø±sêº˝À #Ó|æŒq≥Tº |ü]bÕ\q nH˚~ #·≥ºÁ|üø±s¡+ »s¡>±*.
Ä #·{≤º\T Á|ü»\ ñeTà&ç düeTà‹ MT<ä s¡÷bı+<ë*. n|ü⁄Œ&É~ Ä düe÷»+ ñeTà&ç
düeTà‹ ne⁄‘·T+~. mìïø£\ s¡÷|ü+˝À e´ø£Ô+ #˚düT≈£îH˚ düeTà‹. <ëì <ë«sê #˚dæq #·{≤º\
Ä<Ûës¡+>±H˚ |ü]bÕ\q kÕ>±*. ne˙ï ø£*ùd bÂs¡, sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T nj·÷´sTT.
n <˚ eTìwæì z Ád”Ô>± #·÷ùdÔ #ê˝≤ _ÛqïyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ nedüs¡+ eTq≈£î
ø£ì|ædüTÔ+~. eTìwæì eTq+ m˝≤ #·÷kÕÔeTH˚ <ëìì ãfÒº @ Vü≤≈£îÿ\T eTq ø£fi¯fl≈£î
ø£ì|ækÕÔjÓ÷ ‘Ó\TdüTÔ+~. πøe\+ dæ{Ï»Hé>± #·÷ùdÔ ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T eTq≈£î ø£ì|æ+#·e⁄.
Ád”Ô>± #·÷ùdÔH˚ ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T ø£ì|ækÕÔsTT. Á|ü|ü+#êìï ¬s+&ÉT>± $uÛÑõ+∫ ≈£î≥T+ã+
˝À|ü\, ≈£î≥T+ã+ ãj·T≥ nH˚ eØZø£s¡D #˚ùddæ, ˙ ≈£î≥T+ã+ ˝À|ü\ qTe⁄« ñ+&ÉT, ˙
jÓ÷>∑´‘·, ˙ {≤˝…+{Ÿ, ˙ ÇcÕºsTTcÕº\T @yÓ’Hê nø£ÿ&˚ e´ø£Ô+ ø±yê* nH˚~ Vü≤≈£îÿ\ MT<ä
ˇø£ |ü]$T‹ nì, nD∫y˚‘· nì m|ü⁄Œ&ÉT >∑T]ÔkÕÔ+? Ä eTìwæì Ád”Ô>± #·÷dæq|ü⁄Œ&˚ Ä
düŒèVü≤ edüTÔ+~. n{≤¢π> eTìwæì eTq+ Áu≤Vü≤àD°j·T e´edüú˝À ã‘·T≈£î‘·Tqï ˇø£
<ä[‘·T&ÉT>± #·÷&É>∑*–‘˚ y˚πs s¡ø£eTsTTq Vü≤≈£îÿ\ ÄeX¯´ø£‘·, Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T eTq ø£fi¯fl≈£î
ø£ì|ækÕÔsTT. Ä eTìwæì n&É$˝À ã‹πø Ä~yêdæ>± #·÷ùdÔ ‘·eT |ü]düsê\ô|’q
yê]≈£î+&Ée\dæq n»e÷sTTw” >±˙, n~ ø√˝ÀŒe&É+ >±˙, n~ <Ûä«+dü+ ø±e≥+ >±˙
ø£ì|ædüTÔ+~. n+fÒ Vü≤≈£îÿ\≈£î yêVü≤ø£yÓTÆq≥Te+{Ï e´øÏÔ mes¡T nqï<ëìï ã{Ϻ eTq≈£î @
Vü≤≈£îÿ\T ø£ì|ækÕÔsTT nH˚~ e÷s¡T‘·÷ edüTÔ+~. Äj·÷ düe÷C≤\˝À m<äTs=ÿqï
|ü]dæú‘·T\qT ãfÒº Ä eTìwæì bÂs¡T\T>± #·÷&É≥+ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À »]–+~.
bÂs¡T\T>± #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT düVü≤»+>±H˚ @+ ø£ì|æ+∫+~ n+fÒ Çyê«fi¯ bÂs¡ sê»ø°j·T
Vü≤≈£îÿ\T nì #Óù|Œy˚ ø£ì|æ+#êsTT. yê{Ïø√düy˚T b˛sê{≤\T q&ç#êsTT. yê{Ïì ‘·≈£îÿe
#˚j·T&É+ Hê ñ<˚›X¯´+ ø±<äT>±˙ Ä |ü]$T‹˝À e∫Ãq Vü≤≈£îÿ˝Ò ne˙ï ≈£L&Ü.
yêfi‚¢Hê bÂs¡T\T?
ÄHê&ÉT eTìwæì bÂs¡T\T>± e÷Á‘·y˚T #·÷XÊs¡T ø±ãfÒº yês¡T ‘êeTT ‘·j·÷s¡T
#˚düT≈£îqï Vü≤≈£îÿ\ C≤_‘êqT Declaration of the Rights of man nHêïs¡T. n+fÒ eTìwæ
jÓTTø£ÿ Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q nì ÁãVü‰à+&É+>± <ëìì Á|üø£{Ï+#·T≈£îHêïs¡T. ø±˙ <ëì˝À
ñqï~ @$T{Ï n+fÒ n+<äs¡T eTqTwüß\≈£L nedüs¡yÓTÆq nìï Vü≤≈£îÿ\÷ ø±<äT, bÂs¡T\
Vü≤≈£îÿ\T e÷Á‘·y˚T. ‘êeTT bÂs¡T\+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT, ‘êeTT ø±]à≈£î\+— ‘êeTT bÂs¡T\+
e÷Á‘·y˚T ø±<äT ‘êeTT Ád”Ô\+— ‘êeTT bÂs¡T\+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT q\¢C≤‹ yêfi¯fl+— nì
>∑T]Ô+#êø£ ø±]à≈£î\T nsTTq+<äT≈£î, Ád”Ô\T nsTTq+<äT≈£î, q\¢C≤‹ yêfi¯ófl nsTTq+<äT≈£î
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
118 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
‘·eT≈£î ø£ì|æ+∫q ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T á &çø£¢πswüHé˝À ˝Òy˚ nqT≈£îHêïs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT we the
people of United States of America nì m{≤¢ nHêïe⁄ qTe⁄« nì n&ç>±s¡T. How
about the other people? e÷ dü+>∑‘˚$T{Ï nHêïs¡T. n+fÒ bÂs¡T\T>± Vü≤≈£îÿ\T
e÷Á‘·y˚T ø±<äT. Mfi¯fl≈£î n<äq+>± y˚πs ø√D≤\T ñHêïsTT. e÷ dæú‹ ø±s¡D+>± e∫Ãq
Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T >∑T]+∫ ˙ C≤_‘ê˝À @MT ˝Ò<Ó+<äT≈£î nì yêfi¯ófl Á|ü•ï+∫q|ü⁄&ÉT
düVü≤»+>±H˚ ˇø£ #·s¡Ã e∫Ã+~. M{Ïì m{≤¢ n+‘·sꓤ>∑+ #˚düTø√yê*? M{ÏøÏ m{≤¢ #√≥T
ø£*Œ+#ê*? ndü\T ø£*Œ+#ê˝≤, ø£*Œ+#· ≈£L&É<ë? nyÓT]ø± #ê˝≤ ø±\+ bÕ≥T ˇø£
yÓ’K] rdüTø=+~ ◊ø£´sê»´dü$T‹˝À. @eTq+fÒ bÂs¡, sê»ø°j·T, Vü≤≈£îÿ\T e÷Á‘·y˚T
Vü≤≈£îÿ\T. kÕe÷õø£, Ä]úø£, kÕ+düÿè‹ø£ Vü≤≈£îÿ\T nì |æ\eã&˚$ $<Ûëq
|üs¡yÓTÆq≥Te+{Ï \øå±´\T >±e#·TÃ, Ä<äsêÙ\T >±e#·Tà ø±˙ n$ Vü≤≈£îÿ\T ø±<äT nì.
Çyê«[ºø° nyÓT]ø± yÓ’K] n<˚.
bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T vs kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T
nsTTHê ◊ø£´sê»´dü$T‹ 1948˝À n+‘·sê®rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q
#˚dæq|ü⁄Œ&ÉT <ë+{À¢ á ¬s+&ÉT s¡ø±\T n+‘√ Ç+‘√ ø£*ùd ñHêïsTT. m≈£îÿe>± bÂs¡
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ˝Ò ñHêï ø=ìï kÕe÷õø£, Ä]úø£ Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&Ü ñHêïsTT. Ä ‘·s¡yê‘·
düeTÁ>∑yÓTÆq ˇ&É+ã&çø£ ‘·j·÷s¡T #˚j·÷* nqT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT nyÓT]ø± >∑{Ϻ>± n&ɶ+
|ü&É&É+e\¢ #Ój·T´˝Òø£b˛j·÷s¡T. kÕe÷õø£, Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T Vü≤≈£îÿ\T ø±e⁄, n$ $<Ûëq
|üs¡yÓTÆq≥Te+{Ï n_ÛÁbÕj·÷\T e÷Á‘·y˚T. ø=+<ä]øÏ Ä<äs¡Ù+ ø±e#·TÃ. ø=+<ä]øÏ
ø±ø£b˛e#·Tà nH˚ yÓ’Kπs nyÓT]ø± Ä s√E rdüT≈£î+~. n|ü⁄Œ&ÉT k˛$j·T{Ÿ ≈£L≥$T ˝Àì
<˚XÊ\T @eTHêïj·T+fÒ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T e÷Á‘·y˚T Vü≤≈£îÿ\T. y˚TeTT yê{Ïì
ø£*ŒdüTÔHêïeTT. yê{Ïì e´ekÕú|üs¡+>±H˚ ø£*Œ+#ê*. bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\H˚$ yê{Ïì
≈£L\<√j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚ ≈£îÁ≥ (kÕ<ÛäHê\T) >±H˚ #·÷kÕÔ+ y˚TeTT nHêïs¡T. n+fÒ
kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\qT ø£*Œ+#˚ e´edüúqT ≈£L\<√j·T&ÜìøÏ ˇø£ ≈£îÁ≥>± *ãs¡˝Ÿ
&ÓyÓ÷Áø£d”ì #·÷&É≥+ ` ˇø£ ø£èÁ‹eTyÓTÆq dü+yê<ä+ kÕ–+~ á ¬s+&ç+{Ï eT<Ûä´ ≈£L&Ü.
n~ ø£èÁ‹eTeTH˚~ düT\uÛÑ+>±H˚ #ÓbıŒ#·TÃ. m+<äTø£+fÒ @ eTìôw’Hê ˙≈£î nqï+ ø±yê˝≤
ùd«#·Ã¤ ø±yê˝≤ n+fÒ ¬s+&É÷ ø±yê* nH˚ n+{≤s¡T. Hê≈£î @<√ ˇø£{Ï e÷Á‘·y˚T ø±yê*
nH˚ eTìwæ Á|ü|ü+#·+˝À me«s¡÷ ñ+&És¡T. ‘·TbÕø° ô|{Ϻ n&ç–‘˚ y˚πs dü+>∑‹ >±˙,
ùd«#·Ã¤>± n&ç–‘˚ e÷Á‘·+ ¬s+&É÷ ø±yê\H˚ n+{≤s¡T me«¬s’Hê. ‘·TbÕø° ô|{Ϻ n&ç–‘˚ Ä
n&çπ> yê&ÉT @~ ø√s¡T≈£î+{≤&√ <ëìì ã{Ϻ #Ó|ü⁄‘ês¡T. yê&ÉT nqï+ ô|&É‘êq+{≤&Ü
˝Ò<ë ùd«#·Ã¤ ÇkÕÔq+{≤&Ü nH˚ <ëìï ã{Ϻ #Ó|ü⁄‘ês¡T.
ÁbÕ øϺø£˝Ÿ>± ≈£L&Ü eTq≈£î ø£ì|æ+#˚<˚$T≥+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq+ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£
Vü≤≈£îÿ\T ˝Òe⁄, b˛‘·THêïj·Tì n+≥THêï+. ñqï$ rùddüTÔHêïs¡T >√¢ã˝…’CÒwüHé <ë«sê
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 119
n+≥THêï+. ñ<ëVü≤s¡D≈£î dü«+‘· C≤>± ˝Òì yêfi¯fl≈£î >∑T&çôd\T y˚düTø√e&ÜìøÏ #√≥T
ø±yê*. ø±ì n~ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ sêC≤´+>∑+˝À ˇø£ Vü≤≈£îÿ ø±<äT. uÛ≤s¡‘·<˚X¯ sêC≤´+>∑+˝À
mø£ÿ&Ü ≈£L&Ü Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° ìedæ+#·&ÜìøÏ Çìï ôd+≥¢ C≤>± Çyê«* nì sêj·T˝Ò<äT.
n~ sêC≤´+>∑+˝Àq÷ ˝Ò<äT, <ëìøÏ y˚πs #·≥ºeT÷ ˝Ò<äT. ˝Òø£b˛‘˚ @+CÒkÕÔs¡T }s¡Tø√s¡T
ø£<ë! #·≥º+˝À ˝Òø£b˛‘˚ ø={≤¢&É‘ês¡T. U≤∞ C≤>± ø£qã&ç‘˚ >∑T&çôd\T y˚düT≈£î+{≤s¡T.
n<=ø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ nq+&ç Jeq Vü≤≈£îÿ nq+&ç, yÓTT‘êÔìøÏ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\˝À
uÛ≤>∑+>±H˚ <ëìï &çe÷+&é #˚kÕÔs¡T. >∑T&çôd\T y˚düT≈£î+{≤s¡T. y˚düT≈£î+fÒ yê&=∫à @+
CÒkÕÔ&ÉT? ˙≈£î ˝Òì kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿqT ˙e⁄ ø√s¡T≈£î+≥THêïe⁄ ø±ã{Ϻ ˙≈£îqï bÂs¡
Vü≤≈£îÿqT H˚qT rùdkÕÔqT n+{≤&ÉT. ìqTï ø=&É‘êqT, ìqTï ‘·+‘êqT, ìqTï ∫Á‘·Væ≤+dü\T
ô|{Ϻ eT∞fl >∑T&çôd\T y˚düTø√≈£î+&Ü #˚kÕÔqT n+{≤&ÉT. m˝≤? me«]˙ b˛©düT
j·T+Á‘ê+>∑+ H˚s¡$#ês¡D ù|s¡T‘√ Væ≤+dæ+#·&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT, me«]˙ nÁø£eT+>±
ìs¡“+~Û+#·{≤ìøÏ M\T ˝Ò<äT, #·{≤ºìøÏ $s¡T<ä∆+>± •øÏå+#·&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT nì #Óù|Œ
bÂs¡, sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T @yÓ’‘˚ ñHêïjÓ÷ yê{Ïì n‹Áø£$T+∫ yêfi¯fl >∑T&çôd\T |”πøkÕÔ&ÉT,
yêfi¯flqT ‘·ìï eT∞fl >∑T&çôd\T y˚düTø√≈£î+&Ü #˚kÕÔ&ÉT. eTs√ ñ<ëVü≤s¡D. e÷≈£î Çfi¯fl
düú˝≤\T ø±yê* nì ù|<ä\T ñ<ä´eT+ #˚kÕÔs¡T, ˇø£ Ä+<√fi¯q #˚kÕÔs¡T, ˇø£ <Ûäsêï #˚kÕÔs¡T.
<Ûäsêï mø£ÿ&É #˚j·÷*? ôV’≤Á<ëu≤<äT dæ{°˝À MTs¡T >∑{Ϻ>± <Ûäsêï #˚j·÷\+fÒ $TìwüºsY
>±]+{Ï eTT+<√ ôdÁø£fÒ]j·T{Ÿ ãj·T{À #˚j·÷*, n|ü⁄Œ&Ó’‘˚ ø£<ë yê&çøÏ $q|ü&˚~,
ø£q|ü&˚~. ø±ì n˝≤ #Ój·T´{≤ìøÏ M\T ˝Ò<äì b˛©düT ø£MTwüqsY >±s¡T ˇø£ Äs¡¶sY C≤Ø
#˚XÊ&ÉT. ôV’≤<äsêu≤<é˝À <Ûäsêï #˚j·÷\qT≈£îqï yês¡+<äs¡÷ ≈£L&Ü |òü˝≤Hê #√≥ e÷Á‘·y˚T
#˚j·÷*. Ç+~sê bÕs¡Tÿ nH˚ #√fÒ #˚j·÷*. nø£ÿ&˚yÓ÷ <Ûäsêï #˚ùdyêfi¯ófl, eTs=ø£ <Ûäsêï
#˚ùdyêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T ñ+{≤s¡T. y˚πs me«s¡÷ ñ+&És¡ø£ÿ&É z<ës¡TÃø√e&Üì¬ø’Hê
#Ó|ü⁄Œø√e&Üì¬ø’Hê MT >√&ÉT.
n ~ Hê≈£î #ê\<äT, H˚qT $TìwüºsY >±] Ç+{Ï ãj·T≥H√ ôdÁø£fÒ]j·T{Ÿ <ä>∑Zs√ <Ûäsêï
#˚kÕÔqT nì n+fÒ MTs¡T @+ &çe÷+&é #˚düTÔHêïs¡T? uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 19
˝À Ç∫Ãq ¬s+&ÉT bÂs¡, sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T bı+<ë\ì #·÷düTÔHêïs¡T. ny˚$T{° n+fÒ
düe÷y˚X¯ ùd«#·Ã¤, uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+ Vü‰MT Ç∫Ãq≥Te+{Ï
ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T n$. yê{Ïì MT≈£î ˝Òì ˇø£ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ ø√dü+ MTs¡T
yê&ÉT≈£î+≥THêïs¡T. e÷≈£î Çfi¯fl düú˝≤\T Çe«+&ç y˚TeTT >∑T&çôd˝ÒdüT≈£î+{≤+, |”πødæq
>∑T&çôd\qT eT∞fl y˚düTø√e&ÜìøÏ e÷≈£î neø±X¯+ ø£*Œ+#·+&ç nì Ä Vü≤≈£îÿqT MTs¡T
yê&ÉTø=H˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚ùdÔ >∑TÁsê\ MT<ä b˛©düT\T ~>∑T‘ês¡T. Ç|ü⁄Œ&ÉT ôV’≤Á<ëu≤<é˝À
b˛©düT\T m≈£îÿe>± >∑TÁsê\ MT<˚ ‹s¡T>∑T‘·THêïs¡T. yêfi¯fl≈£î y˚πs yêVü≤Hê\T
dü]b˛e&É+˝Ò. |æ\¢*ï, bÕ|ü*ï, eTTdü*yêfi¯flqT, Ád”Ô\qT ‘˚&Ü #·÷&É≈£î+&Ü
#êe>=&ÉT‘·THêïs¡T. Ç~ m+<äT≈£î #Ó|ü⁄ÔHêïq+fÒ bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T, kÕe÷õø£ Ä]∆ø£
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
120 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T e÷≈£î ˝Òe⁄ nì Ä+<√fi¯q #˚ùdÔ MT≈£î
ñHêïsTT nì #Óù|Œ bÂs¡, sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\ì rùdkÕÔs¡T. ]es¡T‡>±
#ÓbÕŒ\+fÒ eTq≈£î ˝Òì kÕe÷õø£ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ eTq+ #˚ùd Á|ü‹
Ä+<√fi¯q ≈£L&Ü eTq≈£îqï bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T yê&ÉTø=H˚ #˚kÕÔ+.
Vü≤≈£îÿ\T nH˚~ ø£èÁ‹eTyÓTÆq eØZø£s¡D nì #Ó|üŒ≥+ ø√dü+. kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T
e÷≈£î ˝Òe⁄ nì Ä+<√fi¯q #˚ùdÔ MT≈£î ñHêïsTT nì #Óù|Œ bÂs¡, sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\ì
rùdkÕÔs¡T. ]es¡T‡>± #ÓbÕŒ\+fÒ eTq≈£î ˝Òì kÕe÷õø£ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ eTq+ #˚ùd Á|ü‹
Ä+<√fi¯q ≈£L&Ü eTq≈£îqï bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T yê&ÉTø=H˚ #˚kÕÔ+. bÂs¡ sê»ø°j·T
Vü≤≈£îÿ\T Ä s¡ø£+>± $\TyÓ’qy˚.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ˙≈£î |üì #˚düT≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ ˝Ò<äT, ìyêdü+ ø£*– ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ ˝Ò<äT,
˙≈£î ˇø£ s√>∑+ eùdÔ <ëìï düe÷»y˚T qj·T+ #˚j·÷\H˚ Vü≤≈£îÿ ˙≈£î ˝Ò<äT. eT] ñqï
Vü≤≈£îÿ˝Ò$? ˇø£ MT{Ï+>¥ ô|≥Tºø√e#·TÃ, ø±ã{Ϻ MT{Ï+>¥ ô|≥Tº≈£î+{≤+, e÷{≤¢&É‘ê+.
}πs–+|ü⁄\T rjÓTT#·TÃ, ø±ã{Ϻ }πs–+|ü⁄ rkÕÔ+. }πs–+|ü⁄ rùd Vü≤≈£îÿ ñ+<ë ˝Ò<ë
nì ≈£L&Ü Ä eT<Ûä´ ˇø£ #·s¡Ã e∫Ã+~. düe÷y˚X¯ ùd«#·Ã¤ ñ+~, ø±˙ düe÷y˚X¯eTsTTq
yêfi¯ófl }πs–+|ü⁄≈£î ≈£L&Ü b˛j˚T ùd«#·Ã¤ ñ+<ë? Ç|ü⁄Œ&ÉsTT‘˚ @eT+<äTs√>±˙,
1960\˝À @◊mdtm|òt yêfi¯ófl y˚dæq πødüT düTÁ|”+ø√s¡Tº <ëø± b˛‘˚ sêC≤´+>∑ <Ûäsêàdüq+
eT+∫ rs¡TŒ Ç∫Ã+~. uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝À düe÷y˚X¯ Vü≤≈£îÿ‘√ bÕ≥T <˚X¯+˝À mø£ÿ&ç¬ø’Hê
dü+#·]+#˚ Vü≤≈£îÿ ≈£L&Ü ñ+~ bÂs¡T\≈£î. ¬s+&É÷ ø£*|æ‘˚ }πs–+|ü⁄ Vü≤≈£îÿ ne⁄‘·T+<äì
düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ Ç∫Ã+~. á e÷Á‘·+ nqï+<äT≈£î düTÁ|”+ø√s¡TºqT yÓT#·TÃø√yê*.
Çyê«fiË’‘˚ nq<äT. Çyê«fi¯ @eT+≥T+<ä+fÒ n~ y˚πs Ç~ y˚πs, ndü\T BìøÏ <ëìøÏ
dü+ã+<Ûä+ ˝Ò<äH=#·TÃ. ø√s¡Tº\T Ä s√E n˝≤ nq˝≤. düTÁ|”+ø√s¡Tº sêC≤´+>∑ <Ûäsêàdüq+
rs¡TŒ n~. <ëìï yê&ÉTø=ì Ç+~sê bÕs¡Tÿ <ä>∑Zs¡ e÷Á‘·y˚T <Ûäsêï #˚j·÷\qï ìã+<Ûäq
MT<ä πødüT y˚XÊ+ ôV’≤ø√s¡Tº˝À. n~ ‘·T~ $#ês¡D≈£î sêqT+~. düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ
#·÷|æ+#êeTT. n&çà{Ÿ #˚düT≈£îHêïs¡T. @eT+{≤s√ #·÷<ë›+. Ä Hê{Ï n_ÛÁbÕj·÷\T
e÷s¡T‘·THêïsTT ø£<ë.
n+ <äTπø H˚qT @eT+≥THêïq+fÒ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T, bÂs¡ sê»ø°j·T
Vü≤≈£îÿ\T nH˚ $uÛÑ»q ø£èÁ‹eTyÓTÆq<äì. ˇø±H=ø£ ø±s¡Dy˚T$T≥+fÒ eTqTwüß\≈£î n˙ï
ø±yê\. z{Ï+>¥ Vü≤≈£îÿ ÇkÕÔqT, nqï+ Çe«+ nHêï eTqTwüß\T ˇ|ü⁄Œø√s¡T. nqï+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 121
ô|&É‘êqT HêøÏwüºyÓTÆq |ü]bÕ\q #˚kÕÔqHêï eTqTwüß\T ˇ|ü⁄Œø√s¡T. ¬s+&É÷ ø±yê*.
kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\T ˝Òì#√≥ yê{Ïø√dü+ bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\qT
ñ|üjÓ÷–+#·Tø=ì b˛sê{≤\T #˚kÕÔs¡T. Ä b˛sê{≤\qT y˚πs s¡ø£+>± m<äTs√ÿ˝Òø£b˛‘˚ bÂs¡
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\qT n‹Áø£$T+#·&É+ <ë«sêH˚ Á|üuÛÑT‘·«+ yê{Ïì nD∫y˚j·÷\ì
#·÷düTÔ+~. n+<äTe\¢ Ç$ düìïVæ≤‘·+>± eTT&ç|ü&ç ñqï $wüj·÷\T. Ç˝≤ #Ó|æ‘˚ |ü~
ì$TcÕ\˝À düT\uÛÑ+>± ns¡∆eTe⁄‘·T+~ >±˙ ns¡∆ X¯‘êã›+ bÕ≥T Bì >∑T]+∫ ø={≤¢&Üs¡T
n$ y˚πs Ç$ y˚πs nì. nyÓT]ø± ≈£L≥$T ˇø£ düŒ+<äq, s¡cÕ´ ≈£L≥$T ˇø£ düŒ+<äq.
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ≈£L&Ü #ê˝≤ >∑+<äs¡>√fi¯+. #·{≤º\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&=#êÃ,
e÷{≤¢&É≈£L&É<ë? #·{≤º\˝À ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ\T eTq+ ¬ø¢sTTyéT #˚düTø√e#êÃ,
#˚düTø√≈£L&É<ë? Çe˙ï ≈£L&Ü e÷qe Hê>∑]ø£‘· m<äT>∑T<ä\ Áø£eT+˝À ÇwüºeTTHêï
˝Òø£b˛sTTHê |ü]bÕ*+#˚ yêfi¯ófl, ô|‘·Ôq+ #˚ùdyêfi¯ófl Áø£eT+>± Ç∫Ãq≥Te+{Ï, Çe«ø£
‘·|üŒq≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\T. bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\sTTHê n+‘˚, kÕe÷õø£ Ä]∆ø£
Vü≤≈£îÿ\sTTHê n+‘˚. yê{Ïì ø£\>∑*|æ ñ|üjÓ÷–+#·Tø√e&É+, ô|+#·Tø√e&É+, ∫e]øÏ
e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT ÁbÕ‹|ü~ø£>± ø£*–q≥Te+{Ï düe÷»ìsêàD+ ~X¯>± rdüT≈£îb˛e&É+
nH˚~ dü¬s’q #·]Á‘· >∑eTq+ ne⁄‘·T+~. <ë+{À¢ n+‘·sꓤ>∑+>±H˚ á e÷qe Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\T >±˙, ñ<ä´e÷\T >±˙ |üì #˚kÕÔsTT.
Á|ü‹ eTìwæø° ˇπø $\Te
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq≈£î Çyê«fi¯óqï |ü⁄Hê~ @$T{Ï? m+<äT≈£î ˙≈£î Vü≤≈£îÿ\T Çyê«* n+fÒ
eTìwæì ø±ã{Ϻ n+≥THêï+. n+<äTπø e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ e÷≥ yê&É‘ê+. bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\ qT+∫ ø=ìï Vü≤≈£îÿ\T ˇø£ Ádüe+‹>± e∫à eTq ne>±Vü≤q˝À uÛ≤>∑+
nj·÷´j·THêïqT ø£<ë. Áu≤Vü≤àD°j·T Væ≤+<ä÷ düe÷C≤ìøÏ e´‹πsø£+>± Çø£ÿ&É ãT<äT∆&ç
ø±\+˝À qT+N »]–q b˛sê{≤\T @yÓ’‘˚ ñHêïjÓ÷, n+uÒ<äÿsY uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ\+fÒ Á|ü‹
eTìwæøÏ ˇπø $\Te nH˚~ #ê˝≤ ø°\ø£yÓTÆq≥Te+{Ï dü÷Árø£s¡D. n<˚ ìsêø£]+#·ã&ç+~,
‹s¡düÿ]+#·ã&ç+~ Áu≤Vü≤àD°j·T e´edüú˝À. n+<äTπø Á|ü‹ eTìwæøÏ ˇπø $\Te nH˚~ #ê˝≤
ø°\ø£yÓTÆq m<äTs¡T CyêãT ne⁄‘·T+~ Áu≤Vü≤àDÏC≤ìøÏ. Ä $\TeqT, n<=ø£ dü÷Á‘·+>±
#Ó|ü⁄ÔHêïeT+fÒ <ëìøÏ nqTã+<Ûä+>± nH˚ø£ Vü≤≈£îÿ\T ekÕÔsTT. ]»πs«wüHé Vü≤≈£îÿ‘√ düVü‰
n˙ï ≈£L&Ü <ëìøÏ nqTã+<Ûä+>± ekÕÔsTT. n~ ˇø£ Ádüe+‹. k˛wü*düTº dæ<ë∆+‘·eTT,
Ä#·s¡D qT+∫ e∫Ãq≥Te+{Ï Ádüe+‹. Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° |üì #˚düTø=H˚ Vü≤≈£îÿ+&Ü*— Á|ü‹
ˇø£ÿ]ø° eqs¡T\ô|’q ìj·T+Á‘·D ñ+&Ü*— düe÷»+˝À, Á|üø£è‹˝À ñ+&˚ eqs¡T\T
ø=~›eT+~ >∑T‘êÔ~Û|ü‘·´+˝À ñ+&É&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT— ø£˙dü+ Jeq+ n_Ûeè~∆øÏ
neø±XÊ\T n+<ä]ø° n+<äTu≤≥T˝À ñ+&Ü* nH˚$ eT÷&Ée Ádüe+‹ Vü≤≈£îÿ\T. á
eT÷&ÉT Ádüe+‘·T\T ≈£L&Ü Çyê«fi¯ eTq Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq˝À n+‘·sꓤ>∑+ nsTTHêsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
122 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
eT÷&ç+{Ïø° #ê˝≤ düTBs¡ÈyÓTÆq #·]Á‘· ñ+~. bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\˝À <ë<ë|ü⁄ e÷>±ï ø±sêº sêdæq|üŒ{Ï qT+∫ Hê\T¬>’<äT e+<ä\ dü+e‘·‡sê\bÕ≥T
ô|<ä› b˛sê≥+ q&ç∫+~. @ <äX¯˝À ≈£L&Ü sêE˝…’qyêfi¯ófl, |ü]bÕ\≈£î\T bÂs¡T\≈£î
Vü≤≈£îÿ\T ñHêïsTT nì düT\uÛÑ+>± ˇ|ü⁄Œø√˝Ò<äT. ø={≤¢&ç‘˚H˚ ˇ|ü⁄Œø=Hêïs¡T. Ç+>±¢+&é˝À
ˇø£ dæ$˝Ÿ yêsY »]– sêEqT ñ]rdæq ‘·s¡yê‘˚, eT∞fl dæ+Vü‰düqeTT me]øÏ ÇkÕÔeTT
n+fÒ y˚TeTT Á|üø£{Ï+∫q _˝Ÿ Ä|òt ¬s’{Ÿ‡ MT<ä me&ÉT dü+‘·ø£+ #˚ùdÔ yê&çπø ÇkÕÔeTT
n+fÒ, n|ü⁄Œ&=∫Ã+~ >±´s¡+{° <ëìøÏ.
ø± ˙ bÂs¡T\T vs sê»´eTT nì #Ó|æŒq á bÂs¡T\T mes¡T? e÷>±ï ø±sêº sêdæq
Hê{ÏøÏ yêfi¯ófl #Ó|æŒq≥Te+{Ï ø±eTHé ø£HÓ‡+{Ÿ Ä|òt ˝≤´+&é˝À (düe÷»+ jÓTTø£ÿ ñeTà&ç
düeTà‹) düe÷»+ mes¡T? ô|<ä› uÛÑ÷kÕ«eTT\sTTq eT>∑yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T. yêfi¯ófl, yêfi¯fl
House of Commons, nø£ÿ&É qT+∫ e∫Ãq≥Te+{Ï düeTà‹ e÷Á‘·y˚T |ü]bÕ\q≈£î
|ü⁄Hê~ nsTT+~. Çø£ Ä ‘·s¡yê‘· düe÷»+ jÓTTø£ÿ ñeTà&ç düeTà‹ nqï <ë+{À¢ düe÷»+
ìs¡«#·q+ ô|+#·Tø=+≥÷ b˛e&É+ ô|<ä› b˛sê≥y˚T nsTT+~ yê]øÏ. n+fÒ bÂs¡ sê»ø°j·T
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq˝À ôd’‘·+ bÂs¡T\T nH˚ uÛ≤yêìï $XÊ\+ #˚düTø√e&ÜìøÏ yêfi¯ófl #ê˝≤
b˛sê≥y˚T #˚j·÷*‡ e∫Ã+~. |ü⁄≥Tºø£‘√H˚ ‘·eT≈£î Á|üC≤kÕ«eT´+ ñqï≥T¢ e÷{≤¢&˚ á
<˚XÊ\T ìC≤ìøÏ Ád”Ô\≈£î z≥T Vü≤≈£îÿqT á X¯‘êã›+ yÓTT<ä{Ï <ëø± Çe«˝Ò<äT. n|üŒ{ÏøÏ
bÕs¡¢yÓT+{Ÿ @s¡Œ&ç Ä <˚XÊ\˝À eT÷&=+<ä\ @fi¯ófl, Hê\T>∑T e+<ä\ @fi¯ófl nsTT´+~.
nsTTHê eT>∑yêfi¯fl≈£î e÷Á‘·y˚T z≥T Vü≤≈£îÿ ñ+~. n+<äTπø eTVæ≤fi≤ ñ<ä´e÷\≈£î
bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À z≥T Vü≤≈£îÿ nH˚~ #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq≥Te+{Ï $wüj·T+ nsTT´+~.
Çyê«fi¯ eTq+ Bìï #ê˝≤ ∫qï $wüj·T+>± uÛ≤$kÕÔ+. z≥T Vü≤≈£îÿ n+<ä]ø° düVü≤»+>±
ñ+≥T+<äqT≈£î+{≤+. ø±ì düVü≤»+>± sê˝Ò<äT n~. e+<ä\ @fi¯¢bÕ≥T b˛sê&Ü*‡
e∫Ã+~ <ëìø√dü+. BìøÏ »yêãT Ç{°e\ eTq+ ≈£L&Ü $Hêï+.
mHé.{Ï. sêe÷sêe⁄ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT á Ä&Éyêfi¯fl+<äs¡÷ yÓ[fl Äj·Tq≈£î zfÒ¢düTÔHêïs¡ì
>∑>√Z\Tô|{≤ºs¡T. n+fÒ @$T≥ì? Ä&Éyêfi¯ófl ùV≤‘·Tã<ä∆+>± Ä˝À∫+#·s¡T, eT>∑yêfi¯ófl
e÷Á‘·y˚T Ø»qãT˝Ÿ>± πswüq˝Ÿ>± Ä˝À∫+∫ zfÒ¢kÕÔs¡T nì. >∑T&ç¶>± yêfi¯fl+<äs¡÷ mHé.{Ï.
sêe÷sêe⁄≈£î y˚j·T&É+ e˝Ò¢ Ç<ä+‘ê »]–+~ nHêïs¡T. Ç<˚ »yêãT ˇø£|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü.
z≥T Vü≤≈£îÿ Ád”Ô\≈£î m+<äTøÏe«≈£L&É<ä+fÒ yêfi¯ófl ùV≤‘·Tã<ä∆+>± Ä˝À∫+#·˝Òs¡T,
uÛ≤y√<˚«>±\‘√ Ä˝À∫kÕÔs¡T ø±ã{Ϻ z≥T Vü≤≈£îÿ yêfi¯fløÏjÓTT´<äT› nì. <ëìï
n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ ô|<ä› b˛sê≥y˚T #˚XÊs¡T yêfi¯ófl. n~ eTVæ≤fi≤ ñ<ä´e÷ìøÏ #ê˝≤
eTTK´yÓTÆq b˛sê≥+ nsTT´+~ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À. n{≤¢ ˇø=ÿø£ÿ ôdø£åHé z≥T Vü≤≈£îÿ
ø√dü+ b˛sê&Ü*‡ e∫Ã+~. yÓTT<ä{À¢ Ç+‘· ÄdæÔ ñ+fÒH˚ z≥T Vü≤≈£îÿ nì ñ+&˚~. Ä ÄdæÔ
|ü]$T‹ ‘·–Z+#·T≈£î+≥÷ sêe&É+ ≈£L&Ü ô|<ä› b˛sê≥y˚T nsTT´+~. ˇø£ÿkÕ]>± b˛˝Ò<äT
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 123
n~ ≈£L&Ü. ˝…e\sY‡ nì 19e X¯‘êã›+˝À Ç+>±¢+&é˝À ˇø£ ∫qï Á>∑÷|ü⁄ ñ+&˚ yêfi¯ófl.
˝…e˝Ÿ #˚j·T&ÉeT+fÒ H˚\eT≥º+ #˚j·T&ÉeTì. yêfi¯fl MT<ä ô|<ä› n_ÛjÓ÷>∑+ @$T{° n+fÒ
yêfi¯ófl n+<ä]˙ ˇø£{Ï #˚ùddüTÔHêïs¡T nì. yêfi¯ófl n&ÉT>∑T‘·Tqï~ z≥T Vü≤πøÿ. ÄdüTÔ\T
|ü+#·eTì n&É>∑˝≤ yêfi¯ófl. yêfi¯ófl ‘·eTqT ‘êeTT $e]+#·T≈£î+≥÷ @eTHêïs¡+fÒ,
eTeTà*ï MTs¡T nbÕs¡ú+ #˚düTø√e<äT›, y˚TeTT ˝…e\sY‡ n+≥THêïeT+fÒ Ä&Éyêfi¯fl≈£î,
_Ûø£å>±fi¯fl≈£î ≈£L&Ü z≥T Vü≤≈£îÿ Çe«eTì n&É>∑≥+ ˝Ò<äT, n+‘·>± ˝…e˝Ÿ y˚Ty˚TMT
#˚j·T&É+ ˝Ò<äT nì yêfi¯ófl $es¡D Ç#·TÃø√yê*‡ e∫Ã+~. bÂs¡ sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\
C≤_‘ê˝À sêq≥Te+{Ï |üì Vü≤≈£îÿ>±˙, JeHê<Ûës¡+ ø£*– ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ >±˙, Ád”ÔøÏ
eT>∑yê&ç‘√ düe÷q+>± u≤Vü≤´ J$‘·+˝À bÕ˝§ZH˚ ùd«#·Ã¤, Vü≤≈£îÿ >±ì, ‘·q J$‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫ ìs¡íj·÷\T ‘êqT rdüTø=H˚ ùd«#·Ã¤, Vü≤≈£îÿ >±˙, ˇø=ÿø£ÿ{Ï ˇø=ÿø£ÿ
b˛sê≥+>±H˚ eTT+<äTø=#êÃsTT.
*+>±j·T‘·T\T, yÓ’wüíe⁄\T
eTq <˚X¯+˝À Áu≤Vü≤àDÏC≤ìøÏ e´‹πsø£+>± »]–q b˛sê{≤\T nsTT‘˚ Çyê«[ºø°
nsTTb˛˝Ò<äT. ¬s+&ÉTy˚\ ◊<=+<ä\ @fi¯ófl>± Ä b˛sê≥+ q&ÉTdü÷ÔH˚ ñ+~. Á|ü‹
<äX¯˝Àq÷, »]–q Á|ü‹ b˛sê≥+˝Àq÷ Ä b˛sê≥+ ˝Ò<ë ñ<ä´eT+ #˚dæq yêfi¯ófl |üP]Ô>±
Çø£ÿ&É ˝Ò≈£î+&Ü nsTTHê yÓ[flb˛j·÷s¡T ãT<äT∆&ç˝≤>±, uÖ<ä∆+˝≤>±. ˝Ò<ë yêfi¯ófl ≈£L&Ü ˇø£
≈£î\+ nsTTb˛j·÷s¡T. ø£sêí≥ø£˝À *+>±j·T‘·T\H˚ ˇø£ ≈£î\+ ñ+~. n~ BìøÏ #ê˝≤
n<äT“¤‘·yÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D. eTs√ ñ<ëVü≤s¡D yÓ’wüíe+. yÓ’wüíeyÓTÆHê, *+>±j·T‘· eT‘·yÓTÆHê
|ü⁄{Ϻ+~ <˚ìøÏ n+fÒ <˚e⁄&çøÏ dü+ã+~Û+∫q≥Te+{Ï C≤„Hêìï, e÷qe J$‘êìøÏ
dü+ã+~Û+∫q dü‘ê´ìï bı+<˚ ns¡Ω‘· Áu≤Vü≤àDT\πø m+<äT≈£î+&Ü*? Á|ü‹ ˇø£ÿ]øÏ
ñ+&Ü*. Ä Á|ü‹ ˇø£ÿs¡÷ mes¡÷ n+fÒ *+>∑<Ûës¡D #˚dæqyêfi¯fl+<äs¡÷ nì. n+fÒ
*+>∑<Ûës¡T\sTTq yêfi¯fl+<ä]ø° ≈£L&Ü •e⁄ì >∑T]+∫ C≤„Hêìï bı+<˚≥≥Te+{Ï ns¡Ω‘·
ñ+≥T+~ nHêïs¡T. @ ≈£î\+˝À |ü⁄{ϺHê |üsê«˝Ò<äT nì #Ó|æŒ |ü⁄{Ϻq *+>±j·T‘·T\T
Çyê«fi¯ yêfi‚¢ ˇø£ ≈£î\+ nsTTb˛j·÷s¡T ø£sêí≥ø£˝À. ô|’>± n~ ˇø£ Ä~Û|ü‘·´ ≈£î\+
nø£ÿ&É. ÄHê&ÉT #Û·+&Ü\Ts¡T>± |æ\eã&˚ yêfi¯¢qT ≈£L&Ü #˚s¡TÃø=ì *+>∑<Ûë] nsTT‘˚ #ê\T
•eC≤„q+ bı+<˚≥≥Te+{Ï ns¡Ω‘· ñ+≥T+<äì #Ó|æŒq yêfi¯ófl yêfi¯ófl. Çyê«fi¯ ø£sêí≥ø£˝À
<ä[‘·T\ô|’q <ë&ÉT\T m≈£îÿe>± #˚ùd~ ≈£L&Ü *+>±j·T‘·T\T, y=ø£ÿ[>±˝Ò. Áu≤Vü≤àD°j·T
düe÷C≤ì≈£îqï ã\+ n~. e´‹πsø£+>± b˛sê≥+ #˚dæq yêfi¯ófl |üP]Ô>± ãj·T{Ϭø’Hê
yÓ[¢b˛‘ês¡T ˝Ò<ë yêfi¯ófl ≈£L&Ü ˇø£ ≈£î\+>± e÷] es¡íe´edüú˝À n+‘·sꓤ>∑yÓTÆHê
nsTTb˛‘ês¡T. yÓ’wüíe+ ≈£L&Ü n+‘˚. yÓ’wüíe+ |ü⁄{Ϻ+~ m{≤¢? uÛÑøÏÔ ñ+fÒ #ê\T. $wüßíe⁄ì
<Ûë´q+ #˚ùd≥≥Te+{Ï, $wüßíe⁄ì ø°]Ô+#˚≥≥Te+{Ï uÛÑøÏÔ ñ+fÒ #ê\T. Ä uÛÑøÏÔ me]¬ø’Hê
ñ+&=#·TÃ, #Û·+&Ü\T¬s’Hê |üsê«˝Ò<äT, me¬s’Hê |üsê«˝Ò<äT nì #Ó|æŒ yÓ’wüíe+ |ü⁄{Ϻ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
124 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ˇø£ kÕs¡«»˙q $\Te ø√dü+ b˛sê≥+ #˚dü÷Ô <ëìï eTq≈£î e÷Á‘·y˚T
nq«sTT+#·Tø=+≥THêïeTT. Ç<˚ |ü<˚ |ü<˚ »s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~ ø±ãfÒº
n+<äs¡÷ Áu≤Vü≤àD°j·T düe÷»+˝À uÛ≤>∑eTsTTb˛j·÷s¡T. n{≤¢ ø±≈£î+&Ü
ñ+&Ü* n+fÒ Ä kÕs¡«»˙q‘·qT ì\u…≥Tºø√yê*.
Çyê«fi¯ Áu≤Vü≤àDT\˝À lyÓ’wüíe⁄\T ñHêïs¡T. e÷ C≤‹ n<˚. H˚qT |ü⁄{Ϻq C≤‹. eT]
Áu≤Vü≤àDT\˝À lyÓ’wüíe⁄\T mø£ÿ&ç qT+∫ e#êÃs¡T? yÓ’wüíe+ |ü⁄{Ϻ+<˚ Áu≤Vü≤àD°j·T
Ä~Û|ü‘ê´ìï e´‹πsøÏ+#˚+<äT≈£î. Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #Ó|æŒq≥Tº ÄHê{ÏøÏ Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq n+fÒ
C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eH˚, <Ó’e C≤„HêìøÏ dü+ã+~Û+∫q uÛ≤eH˚. <˚e⁄&çì
‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ uÛÑøÏÔ ñ+fÒ #ê\T nHêïs¡T. m+<äTø£+fÒ Áu≤Vü≤àDT\T y˚<ä+ meØï
#·<äe˙j·Ts¡T. n˝≤ nì mø£ÿ&Ü <ë∫ ô|≥º˝Ò<äT <ëìï. eTqdüT˝À ô|≥Tº≈£îHêïs¡T.
|ü⁄düÔø±ìï <ë∫ô|&ç‘˚ <=+–*+∫ nsTTHê #·<äTe⁄ø√e#·TÃ. ø±ì yê&ÉT |ü⁄düÔø£+˝À
sêj·T˝Ò<äT. ‘êqT e÷Á‘·y˚T ‘Ó\TdüTø=ì, ‘êqT me]øÏùdÔ yêfi¯fløÏ e÷Á‘·y˚T ‘Ó*ùd˝≤
#˚düT≈£îHêï&ÉT. Ç+¬ø{≤¢ ‘Ó\TdüTø√yê* y˚πsyêfi¯ófl? n+<äTø£ì ˙ y˚<äC≤„qy˚T nø£ÿs¡˝Ò<äT
b˛, <˚e⁄&çï ‘Ó\TdüTø√e&ÜìøÏ uÛÑøÏÔ ñ+fÒ #ê\T nHêïs¡T. Ä uÛÑøÏÔ me]¬ø’Hê ñ+&=#·TÃ
nHêïs¡T. n˝≤ ñqï yêfi¯fl+<äs¡÷ yÓ’wüíe⁄˝Ò nHêïs¡T. yêfi‚fl Ç|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ Áu≤Vü≤àD XÊK
nj·÷´s¡T! Ç~ m+<äT≈£î #Ó|ü⁄ÔHêïq+fÒ Çyê«[ºøÏ ≈£L&Ü »s¡T>∑T‘·Tqï~ Ç<˚.
Áu≤ Vü≤àDÏC≤ìøÏ e´‹πsø£+>± »]π> b˛sê≥+˝À ø°\ø£yÓTÆq n+X¯+ n+uÒ<äÿsY
#Ó|æŒq Á|ü‹ eTìwæøÏ düe÷qyÓTÆq $\Te nH˚~. ø±ì ‘·s¡#·T>± @+ »s¡T>∑T‘·÷
edüTÔqï<ä+fÒ Áu≤Vü≤àD°j·T ≈£î\ e´edüú≈£î e´‹πsø£+>± »]π>≥≥Te+{Ï b˛sê{≤\T,
‘·eTø£+fÒ øÏ+~ yêfi¯ófl n˝≤+{Ï b˛sê≥y˚T yÓTT<ä\Tô|&ç‘˚ e´‹πsø£+>± düŒ+~+#·&É+.
Bìï eTq+ |ü<˚ |ü<˚ #·÷düT≈£î+≥÷ edüTÔHêï+. n+fÒ ˇø£ kÕs¡«»˙q $\Te ø√dü+
b˛sê≥+ #˚dü÷Ô <ëìï eTq≈£î e÷Á‘·y˚T nq«sTT+#·Tø=+≥THêïeTT. Ç<˚ |ü<˚ |ü<˚
»s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~ ø±ãfÒº n+<äs¡÷ Áu≤Vü≤àD°j·T düe÷»+˝À uÛ≤>∑eTsTTb˛j·÷s¡T. n{≤¢
ø±≈£î+&Ü ñ+&Ü* n+fÒ Ä kÕs¡«»˙q‘·qT ì\u…≥Tºø√yê*. Çyêfi¯ <ä[‘· ñ<ä´eT+
Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± #˚j·Te\dæq |üqT\˝À n<=ø£{Ï. yê]˝À #˚ùd yêfi¯ó¢Hêïs¡T,
#˚j·T˝Òø£b˛‘·Tqïyêfi¯ófl ñHêïs¡T. Ä ì]›wüº $eTs¡Ù˝ÀøÏ H˚qT b˛e&É+ ˝Ò<äT >±˙, Ä
ø£s¡Ôe´+ nsTT‘˚ eTq≈£î+~. eT∞fl kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ Vü≤≈£îÿ\ $wüj·÷ìøÏ eùdÔ n+<ä]ø°
eqs¡T\ô|’q n»e÷sTTw” ñ+&Ü*, n+<ä]ø° eqs¡T\ $ìjÓ÷>∑+ ô|’q Vü≤≈£îÿ ñ+&Ü*,
n+<ä]ø° |üì #˚düT≈£îH˚ Vü≤≈£îÿ ñ+&Ü*. Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° JeHê<Ûës¡+ \_Û+#ê* nH˚
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 125
Ä˝À#·q ˇø£ e´edüú>± s¡÷|ü+ rdüTø=H˚ Á|üj·T‘·ï+ »]– ì\<=≈£îÿø√˝Òø£ Ä–b˛sTT+~.
‹]– Ä nìï düe÷C≤\T ≈£L&Ü |üP]Ô>± ô|≥Tºã&ç<ëØ ø±s=Œπs{Ÿ ô|≥Tºã&ç˝ÀøÏ
yÓ[¢b˛e&É+ »]–+~. ø±s¡D≤\T, $esê\˝ÀøÏ Á|üdüTÔ‘·+ b˛e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT.
á eT÷&ÉT s¡ø±\ Vü≤≈£îÿ\T ≈£L&Ü Çyê«fi¯ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
ne>±Vü≤q≈£î dü÷Œ¤]Ôì#˚Ã≥≥Te+{Ï $wüj·÷\T>±H˚ eTq eTT+<äTHêïsTT. á eT÷&ÉT
dü+Á|ü<ëj·÷\q÷ Á>∑Væ≤+∫ Çyê«fi¯ e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eqqT $XÊ\+>±
ìs¡«∫+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+ ˇø£{Ï #˚düTÔHêïeTT. dü+|òü÷\T>±, e÷qe Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´e÷\T>± #˚düTÔHêï+ á |üì. M{Ïø√ #·]Á‘· ñ+~. Á|ü<Ûëq+>± <ëì >∑T]+∫
e÷{≤¢&É≥y˚T Çyê«fi¯ Hê ñ<˚›X¯´+. Vü≤≈£îÿ\ ø√düy˚T dü+|òü÷\T>± @s¡Œ&É≥eTH˚~ ˇø£
Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq |ü]dæú‹˝ÀH˚ nìï <˚XÊ\˝ÀqT »]–+~.
Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\ Ä$sꓤe+
<ë<ë|ü⁄ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ @s¡Œ&çq dü+|òü÷\T n˙ï ≈£L&Ü n|üŒ{Ï düe÷»+˝À e∫Ãq
ˇø£ dü+øå√uÛÑ+ H˚|ü<∏ä´+˝À, ‘êH˚ ô|≥Tº≈£îqï Á|üe÷D≤\≈£î _Ûqï+>±, $s¡T<ä∆+>± sê»´+ Ä
dü+øå√uÛ≤ìï nD∫ y˚dæq|ü⁄Œ&ÉT Ç~ nHê´j·TeTT n+≥÷ >=+‘Ó‹Ô e÷{≤¢&˚+<äT≈£î
|ü⁄{Ϻqy˚. m+<äTø£{≤¢ »]–+<ä+fÒ #Ó|üŒ˝Ò+ >±˙, »]–+<äsTT‘˚ nB. H˚qT #Óù|Œ~
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\ >∑T]+∫. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T n+fÒ y˚πs s¡ø£+>± edüTÔ+~. Á|ü‹
nD>±]q ôdø£åHé #˚dæq b˛sê≥eT÷ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eTy˚T. ø±˙ e÷qe Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\T>±, bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T>±, Á|üC≤kÕ«eT´ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T>± ñqïe˙ï
≈£L&Ü ˇπø ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq dü+<äs¡“¤+˝À |ü⁄{≤ºsTT. n~ @$T{Ï n+fÒ düe÷»+˝À ˇø£
dü+øå√uÛÑ+ edüTÔ+~. Ä dü+øå√uÛÑ+ qT+∫ ˇø£ ñ<ä´eT+ >±˙, ˇø£ ‹s¡T>∑Tu≤≥T >±˙, ˇø£
n\»&ç >±˙ dü+|òüT{Ï‘·+>±H√ ndü+|òüT{Ï‘·+>±H√ edüTÔ+~. Ä düe÷C≤ìï |ü]bÕ*+#˚
Á|üuÛÑT‘·«eTT ˝Ò<ë sê»´eTT ` <ëìøÏ e]Ô+#˚ ìj·Te÷\T ø=ìï ñ+{≤sTT >∑<ë, ˇø£
#·≥ºyÓ÷, ˇø£ sêC≤´+>∑yÓ÷, ˇø£ bÕ\d”H√ <ëìøÏ ˝Àã&ç ø±≈£î+&Ü |üP]Ô>± $s¡T<ä∆+>± Ä
n\»&çì, Ä dü+øå√uÛ≤ìï, Ä ñ<ä´e÷\qT, Ä b˛sê{≤\qT nD∫y˚ùd Á|üj·T‘·ï+
#˚dæq|ü⁄Œ&ÉT Ç~ nHê´j·T+ n+≥÷ >=+‘Ó‹Ô e÷{≤¢&çq s¡÷|ü+˝ÀH˚ n˙ï ≈£L&Ü ` bÂs¡
Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝…’Hê, e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝…’Hê, Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝…’Hê
Ç+&çj·÷˝ÀHÓ’Hê @ <˚X¯+˝À nsTTHê düπs ` |ü⁄{≤ºsTT.
nyÓT]ø±˝À ACLU
ñ<ëVü≤s¡D≈£î nyÓT]ø±˝À American Civil liberties Union Ç|üŒ{Ïø° ñ+~.
1915, 16 dü+e‘·‡sê\˝À n+fÒ s¡cÕ´˝À uÀ*¸$ø˘ $|ü¢e+ sêuÀ‘·÷ ñqï <äX¯˝À
bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À $|üØ‘·yÓTÆq uÛÑj·T+ ñ+&ç+~. á uÀ*¸$ø˘\T Á|ü|ü+#·eT+‘ê
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
126
ÄÁø£$T+#·T≈£î+{≤πsyÓ÷ nì. Ç|ü⁄Œ&ÉT eTq≈£î ÄX¯Ãs¡´+ nì|æ+#·e#·Tà ø±˙ n|ü⁄Œ&ÉT
ì»+>± uÛÑj·TeTT+&ç+~ yêfi¯fl≈£î. Ä uÛÑj·T+‘√ nyÓT]ø±˝À @+ CÒXÊs¡+fÒ kÕ<Ûës¡D
ø±]àø£ dü+|òü÷\ ø±s¡´ø£s¡Ô\qT, ø£eT÷´ìdüTº\qT, k˛wü*düTº\qT, nHê]ÿdüTº\qT n+<ä]˙
|ü≥Tºø=ì C…’˝À¢ ô|{Ϻ ≈£îÁ≥πødüT\T ô|{≤ºs¡T. eTq <ä>∑Zs¡ ô|&ÉT‘·TqïfÒº. @eTì n+fÒ Mfi¯ófl
nyÓT]ø±qT uÀ*¸$ø˘\≈£î n|üŒ–+#·&ÜìøÏ ≈£îÁ≥ #˚düTÔHêïs¡T nì. ∫qï ≈£îÁ≥ ø±<ä~. @<√
ˇø£ _*¶+>¥qT ≈£L\Ã&ÜìøÏ ≈£îÁ≥ ø±<äT, ˇø£&çì #·+|ü&ÜìøÏ ≈£îÁ≥ ø±<äT. nyÓT]ø±qT
uÀ*¸$ø˘\≈£î n|üŒ–+#·&ÜìøÏ ≈£îÁ≥ #˚düTÔHêïs¡ì πødüT\T ô|{≤ºs¡T yêfi¯fl MT<ä. Ç~
nyÓT]ø± sêC≤´+>±ìπø $s¡T<ä∆+, We the people of united States of America nì
1776 ˝À eTq+ Á|üø£{Ï+#·T≈£îqï |òæ\&Ó*Œ¤j·÷ &çø£¢πswüHé ñ+~ >∑<ë <ë+{À¢ n_ÛÁbÕj·T
ùd«#·Ã¤qT ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ>± eTq+ nqT≈£îHêïeTT. ø±ã{Ϻ n˝≤ #˚j·T&ÜìøÏ M\T
˝Ò<äT n+≥÷ |ü⁄{Ϻ+<˚ American Civil Liberties Union. ‘·s¡yê‘· n~ #ê˝≤ m~–+~.
ø=+‘· m<ä>∑˝Òø£b˛sTT+~. 1960˝˝À q\¢ C≤rj·TT\ ñ<ä´eT+ e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ófl á
dü+|òüT+ MT<ä #ê˝≤ d”]j·Tdt $eTs¡Ù ô|{≤ºs¡T. ACLU n|üŒ{ÏøÏ q\uÛ…’ @fi¯ófl>± ñ+~
nø£ÿ&É. q\¢ C≤rj·TT\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ MTπs$T e÷{≤¢&Üs¡T? m+<äT≈£î e÷{≤¢&É˝Ò<äT
nì n&ÉT>∑T‘·÷ e÷]ºHé \÷<∏äsY øÏ+>¥, $T>∑‘ê yêfi¯Sfl ø£*dæ u≤¢ø˘ dæ$˝Ÿ ¬s’{Ÿ‡
eT÷yéyÓT+{Ÿ ˇø£{Ï $&ç>± yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. n+‘· nedüs¡+ m+<äT≈£î e∫Ã+~?
m+<äTø£+fÒ ACLU m<ä>∑˝Òø£b˛sTT+~ ø±ã{Ϻ, $XÊ\+ ø±˝Òø£b˛sTT+~ ø±ã{Ϻ, q\¢
C≤rj·TT\≈£î nyÓT]ø± düe÷»+˝À m<äTs¡e⁄‘·Tqï $eø£åqT ˇø£ Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´>± n~
>∑T]Ô+#·˝Òø£b˛sTT+~ ø±ã{Ϻ. n+<äTπø q\¢C≤rj·TT\ bÂs¡ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ $&ç>±
yÓTT<ä\sTT+~. n{≤¢π> nyÓT]ø±˝À nH˚ø£ eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T ≈£L&Ü $&ç>± b˛sê&ÜsTT.
eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\ &çe÷+&ÉT˝À eTVæ≤fi¯\ Äø±+ø£å>± ñqï≥Te+{Ï düe÷q‘·« Vü≤≈£îÿ\T
@yÓ’‘˚ ñHêïjÓ÷ n$ ACLU nC…+&Ü˝À |üP]Ô>± ˝Òe⁄. n+<äTπø eTVæ≤fi≤ Vü≤≈£îÿ\
ñ<ä´eT+ $&ç>± nyÓT]ø±˝À ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~. Ä~yêdüT\ ñ<ä´e÷\T ≈£L&É Ç|ü⁄Œ&ÉT
n˝≤π> »s¡T>∑T‘·THêïsTT.
Á_≥Hé˝À NCCL
Á_≥Hé˝Àq÷ n+‘˚. nø£ÿ&É #ê˝≤ ã\+>± ñ+~ National Council for Civil
Liberties (NCCL) nH˚~. n~ |ü⁄{Ϻ+~ ≈£L&Ü ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq |ü]dæú‹˝À. Á_≥Hé˝À
uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤, n_ÛÁbÕj·T ùd«#·Ã¤ #ê˝≤ eTTK´yÓTÆq$ nì >∑<ë nqT≈£î+{≤+.
1680˝À Bill of Rights Á|æù|sY #˚dæq|üŒ{ÏqT+∫ yêfi¯ófl Ä düŒèVü≤‘√ ñHêïs¡ì ø£<ë
nqT≈£î+{≤+. n≥Te+{Ï Á_≥Hé˝À 1930\˝À Ä]∆ø£ e÷+<ä´+ rÁe+>± e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT
yê˝ŸÁd”º{Ÿ ≈£î|üŒ≈£L\&É+ Çe˙ï nsTTHêsTT >∑<ë. ô|≥Tºã&ç<ëØ <˚XÊ\ìï{À¢ bòÕ´ø£ºØ\T
ô|<ä›m‘·TÔq eT÷‘·ã&ܶsTT. ø±]à≈£î\T ìs¡T<√´>∑T\j·÷´s¡T. M<ÛäT\bÕ\j·÷´s¡T. n|ü⁄Œ&ÉT
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 127
ø±]àø£ dü+|òü÷\T, ˝ÒãsY bÕغ yêfi¯fl+<äs¡÷ ˇø£ b˛sê≥ s¡÷|ü+ m+#·T≈£îHêïs¡T.
ñ<√´>±\T b˛sTTq ø±]à≈£î\‘√ }πs–+|ü⁄\T rj·T&É+. <ëìøÏ Vü≤+>∑sY e÷sYà nì ù|s¡T.
Äø£* }πs–+|ü⁄\T. ô|<ä› bÕ\d” e÷s¡TŒ˝ÒMT n&É>∑˝Ò<äT yêfi¯ófl. e÷≈£î nqï+ ô|≥º+&ç
nì }πs–+|ü⁄\T rkÕs¡T. n{≤¢ \+&ÉHé˝À ˇø£ s√E ˇø£ }πs–+|ü⁄ »s¡T>∑T‘·÷ ñ+~.
sêãsYº Hêø˘‡ nH˚ »s¡ï*düTº Ä }πs–+|ü⁄qT ø£esY #˚düTÔHêï&ÉT. }πs–+|ü⁄ kÕ>∑T‘·÷ ñ+~.
á˝À>± ˇø£ yê´Hé e∫à yÓqø±\ Ä–+~. <ë+{À¢ qT+∫ ø=+‘· eT+~ ø±]à≈£î\˝≤π>
<äTdüTÔ\T y˚düT≈£îqï yêfi¯ófl ~>±s¡T. ~– yêfi¯ófl }πs–+|ü⁄˝À ø£*dæb˛sTT }πs–+|ü⁄˝À
eTT+<äT ñqï ø±]à≈£î\T ÇdüTÔqï <ëìø£Hêï rÁe+>± ìHê<ë\T Çe«&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T.
|üø£ÿyê&ÉT ÇùdÔ Äø£*>± ñqïyê&ÉT }s¡T≈£î+{≤&Ü? yê&É÷ ÇkÕÔ&ÉT ø£<ë. n˝≤ n+<äs¡÷
rÁe+>± ìHê<ë\T Çe«kÕ>±s¡T. y˚&ÓøÏÿ+~ }πs–+|ü⁄. ø=+‘·ùd|ü{ÏøÏ ` ‘·sê«‘· e∫Ã
#˚]q yêfi¯ófl sêfi¯ófl rdüTø=ì y˚j·T&É+ yÓTT<ä\Tô|{≤ºs¡T. <ë+‘√ eTT+<äTqT+∫ ñqï
yêfi¯Sfl sêfi¯ófl rdüTø=ì y˚j·T&É+ yÓTT<ä\u…{≤ºs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT n<˚ yê´qT˝À qT+∫
j·T÷ìbòÕs¡yéT˝À ñqï b˛©düT\T ~– n+<ä]˙ #êe>={≤ºs¡T. Ç<ä+‘ê Äj·Tq #·÷kÕ&ÉT.
@+ »]–+<√ düŒwüº+>± ñ+~.
yê s¡Ô sêdæ }s¡Tø√ø£ ø=+‘·eT+~ $TÁ‘·T\≈£î #Ó|ü⁄Œø=+≥÷ b˛j·÷&ÉT. @$T
nHê´j·T+ Ç~? uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ nH˚~ eTq+ >∑s¡«+>± uÛ≤$+#˚ Á_{Ïwüß
Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ˇø£ eTTK´yÓTÆq n+X¯+ ø£<ë. nqï+ ô|≥º˝Òø£b˛‘˚ b˛j·÷e⁄, bòÕ´ø£ºØ\T
‘Ós¡e˝Òø£b˛‘˚ b˛j·÷e⁄, Ä]∆ø£ e÷+<ë´ìøÏ |ü]cÕÿs¡+ #·÷|æ+#·˝Òø£b˛‘˚ b˛j·÷e⁄,
}πs–+|ü⁄\T rdæ e÷≈£î nqï+ ô|≥Tº nì n&çπ> Vü≤≈£îÿqT ≈£L&Ü >ös¡$+#·˝Òø£b˛‘˚
m{≤¢? Äj·Tq ø£èwæ |òü*‘·+>± n|ü⁄Œ&˚ National Council for Civil Liberties @s¡Œ&ç+~.
Ç|üŒ{Ïø° yêfi¯fl e÷ìô|òk˛º˝À yÓTT<ä{Ï n+X¯+ uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#˚ä. Ä #ê]Á‘·ø£ eT÷\y˚T
<ëìøÏ ø±s¡D+. ‘·s¡yê‘· n~ #ê˝≤ n+XÊ\qT #˚|ü&ÉT‘·÷ b˛sTT+~. eTTK´+>± ◊]wt
f…Ás¡]»+ nì |æ\eã&çq #·s¡´\qT m<äTs=ÿq{≤ìøÏ Á_≥Hé ñ|üjÓ÷–+∫q |ü<ä∆‘·T\ MT<ä
#ê˝≤ d”]j·Tdt>± yêfi¯ófl $eTs¡Ù ô|&ÉT‘·÷ m|üŒ{Ïø£|ü⁄Œ&ÉT Á_≥Hé Á|üjÓ÷–düTÔqï ` eTq
{≤&Ü ˝≤+{Ï<˚ Ç+>±¢+&é˝À ≈£L&Ü ˇø£≥T+~ ` #·{≤º*ï m<äTs√ÿe&ÜìøÏ ñ<ä´e÷\T
#˚j·T&É+, n˝≤ #ê˝≤ |üì#˚dü÷Ô edüTÔHêïs¡T yêfi¯ófl. Çyê«fi¯ yêfi¯ófl mø£ÿ&ç<ëø±
m<ä>∑>∑*>±s¡+fÒ Ç+>±¢+&é˝À Á|üuÛÑT‘·«+ @<Ó’Hê ˇø£ #·≥º+ #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT Ä _\T¢qT n~
eTT+<˚ NCCL ≈£î #·÷|ædüTÔ+~.. <ë+{À¢ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\≈£î e´‹πsø£ n+XÊ˝ÒeTHêï ñ+fÒ
#Ó|üŒ+&Éì. #Ó|æ‘˚ ‘·|üŒìdü]>± $+{≤s¡ì ø±<äT ø±˙, dü\Vü‰ nsTT‘˚ n&ÉT>∑T‘ês¡T. nø£ÿ&ç
<ëø± n~ m<ä>∑>∑*–+~. Á|ü|ü+#· Ä]úø£ e÷+<ä´+ qT+∫ |ü⁄{Ϻq dü+øå√uÛ≤ìï Á_≥Hé
‘êqT >ös¡$+#·e\dæq Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#·≈£î+&Ü, n+<äT≈£î $s¡T<ä∆+>± Á|üe]Ô+#·&ÜìøÏ
düŒ+<äq>±H˚ n~ |ü⁄{Ϻ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
128 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ˇø£ nuÛÑÁ<ä‘· e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ‘êeTT ÁbÕe÷DÏø£+>± #Óù|Œ
sêC≤´+>∑+, dæ<ë∆+‘·+ ˇ|ü⁄Œø√q≥Te+{Ï nD∫y˚‘·qT
Á|üjÓ÷–+∫q|ü⁄Œ&ÉT Ç~ nHê´j·T+ n+≥÷ eTT+<äTø=∫Ãqy˚
á Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\˙ï ≈£L&Ü.
s¡cÕ´, ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|t <˚XÊ˝À¢
s¡cÕ´, ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <˚XÊ\ $wüj·÷ìø=ùdÔ á |üì #ê˝≤ ø£wüºeTsTT´+~. ø±˙
ø=ìï ‘·÷s¡TŒ j·T÷s¡|ü⁄ <˚XÊ\˝À e÷Á‘·+ n+fÒ C…ø√k˛¢y˚øÏj·÷, Vü≤+π>], b˛˝≤+&é
˝≤+{Ï <˚XÊ\˝À ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\ Á|üuÛÑT‘ê«\T e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\T @s¡Œ&ܶsTT. nsTT‘˚ <ë<ë|ü⁄ n˙ï s¡Vü≤dü´+>± |üì#˚ùd dü+|òü÷˝Ò. yêfi¯ófl
Á|ü<Ûëq+>± ô|{Ϻq &çe÷+&é @$T{° n+fÒ sê»ø°j·T ùd«#·Ã¤. |ü]bÕ*+#˚ Á|üuÛÑT‘·«+‘√
$uÛÒ~+#˚ Vü≤≈£îÿ Ä <˚XÊ\˝À ˝Ò<äT. |ü]bÕ*+#˚ Á|üuÛÑT‘·«y˚TyÓ÷ ø±]àø£ bÕغ>±H˚
|ü]bÕ*düTÔ+~. n~ ø±]à≈£î\ ‘·s¡|ü⁄H˚ |ü]bÕ*düTÔ+~. ø±˙ ø±]à≈£î\≈£î e÷Á‘·+ <ëìì
$eT]Ù+#˚ n~Ûø±s¡+ ˝Ò<äT. ø=‘·Ô>± kı+‘·+>± ÁfÒ&é j·T÷ìj·TqT¢ ô|≥Tº≈£îH˚ n~Ûø±s¡+
≈£L&Ü ˝Ò<äT. <ëìì $eT]Ùdü÷Ô yêfi¯ófl eTT+<äT≈£î e#êÃs¡T. nìï <˚XÊ\ sêC≤´+>±\˝À
uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ ñ+≥T+~ ø£<ë, uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ ˝Ò<äT nì @ sêC≤´+>∑+˝Àq÷
sêdüTø√s¡T ø£<ë, C…ø√kı¢yêøÏj·÷˝À ñ+~, s¡cÕ´˝À ≈£L&Ü ñ+~, eT] sêdüT≈£îqï <ëìøÏ
$s¡T<ä∆+>± yêfi¯fl+<ä]˙ <˚X¯Á<√VüQ\T nì #Ó|æŒ C…’˝À¢ bÕπsj·T&É+ MTs¡T ÁbÕe÷DÏø£+>±
uÛ≤$+#˚≥≥Te+{Ï e÷]ÿ‡»+ ˝…ìì»+ ≈£L&Ü ˇ|ü⁄Œø√<äT, ø±]à≈£î\≈£î ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü*,
k˛wü*C≤ìï ø±+øÏå+#˚ yêfi¯fl≈£î ùd«#·Ã¤ ñ+&Ü\ì MT dæ<ë∆+‘·y˚T #Ó|ü⁄‘·T+~ ø£<ë nì
$eT]Ùdü÷Ô yêfi¯ófl Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ø±s¡´Áø£e÷\T #˚|ü≥º&É+ »]–+~. n+fÒ ˇø£ nuÛÑÁ<ä‘·
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ‘êeTT ÁbÕe÷DÏø£+>± #Óù|Œ sêC≤´+>∑+, dæ<ë∆+‘·+ ˇ|ü⁄Œø√q≥Te+{Ï
nD∫y˚‘·qT Á|üjÓ÷–+∫q|ü⁄Œ&ÉT Ç~ nHê´j·T+ n+≥÷ eTT+<äTø=∫Ãqy˚ á Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\˙ï ≈£L&Ü.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À
n{≤¢π> Ç+&çj·÷˝À ≈£L&Ü Çyê«fi¯ |üì #˚düTÔqï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷*ï rdüT≈£î+fÒ ˇø£
eT÷&ÉT eT÷˝≤\T dü÷ú\+>± ø£ì|ækÕÔsTT.
1. qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eT+ qT+∫..
Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À, |ü•ÃeT u…+>±˝Ÿ˝À, eTVü‰sêÁwüº˝À Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\≈£î |ü⁄Hê~
mø£ÿ&ÉT+&ç+~ n+fÒ 1960\ ∫e] uÛ≤>∑+˝À e∫Ãq qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eT+˝À. Ä ñ<ä´eT+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 129
|ü⁄{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT, n<=ø£ ñ<ä´eT+, ˇø£ sê»ø°j·T ñ<ä´eT+ nì >∑T]Ô+#·&Üìπø Á|üuÛÑT‘·«+
Çwüº|ü&É˝Ò<äT. Ä ñ<ä´e÷ìøÏ |ü⁄Hê~ n‘·´+‘· nD∫y˚‘·≈£î, ù|<ä]ø±ìøÏ >∑Ts¡sTTq≥Te+{Ï
Á|üC≤˙ø£+˝À, Ä~yêdüT\˝À ñ+&ç+~. qø£‡˝…’≥¢ \ø£å´yÓTÆ‘˚ kÕj·TT<Ûä+>± sêC≤´~Ûø±s¡+
≈£L\<√j·T&É+ ø±e#·TÃ. ø±˙ yêfi¯ó¢ ô|{Ϻq &çe÷+&ÉT¢ @esTT‘˚ ñHêïjÓ÷, yêfi¯ó¢
˝ÒeBdæq düeTdü´˝ÒesTT‘˚ ñHêïjÓ÷ n$ Ä~yêd” ù|<äyêfi¯fl düeTdü´\T. uÛÑ÷dü+düÿs¡D\T
neT\T ø±ø£b˛e&ÉeTH˚ düeTdü´, ø£˙dü y˚‘·Hê\ #·≥º+ neT\T ø±ø£b˛e&ÉeTH˚ düeTdü´..
Ç˝≤+{Ï$. á $wüj·÷\qT #·÷&É≈£î+&Ü Äj·TT<Ûë\T |ü≥Tº≈£îHêïs¡T ø±ã{Ϻ #·+|ü⁄‘êeTT,
yêfi¯¢H˚ ø±<äT yêfi¯¢≈£î düb˛s¡Tº Ç#˚à yêfi¯¢q÷ #·+|ü⁄‘êeTT, yêfi¯fl≈£î nqï+ ô|fÒº yêfi¯flqT
≈£L&Ü #·+|ü⁄‘êeTT. <ëì‘√ bÕ≥T yêfi¯fl MT<ä ≈£îÁ≥ πødüT\T ô|≥º&ÉeT÷, yêfi¯¢qT ≈£L&Ü
mHéøö+≥s¡T¢ #˚j·T&ÉeT÷... Çe˙ï #˚XÊsTT Ä sêÁwüº Á|üuÛÑT‘ê«\T 1972˝À.
|ü•ÃeTu…+>±˝Ÿ˝À Ç~ eTq <ä>∑Z]ø£+fÒ m≈£îÿe>±, eT]+‘· |òüTÀs¡+>± »]–+~. ø±+Á¬>dt
bÕغøÏ #Ó+~q≥Te+{Ï Áô|’y˚≥T >∑÷+&Ü >±´+>∑T\T ø£\ø£‘êÔ q>∑s¡+˝À uÛÑj·T+ø£s¡yÓTÆq
Vü≤‘ê´ø±+&É≈£î bÕ\Œ&ܶsTT. Ä s√E\˝À qø£‡˝…’≥T¢ nì |æ\eã&˚ yêfi¯ófl, yêfi¯fl
ã+<ÛäTe⁄\T, yêfi¯fl ùdïVæ≤‘·T\T, yêfi¯fl MT{Ï+>∑T\≈£î b˛j˚Tyêfi¯ófl me«]˙ ≈£L&Ü
e~*ô|≥º≈£î+&Ü q]øÏ #·+bÕs¡T ø£\ø£‘êÔ˝À. Ç|üŒ{Ïø° ˝…ø£ÿ ‘Ó*j·T<äT m+‘· eT+~ì
#·+bÕs¡H˚~. Ä ‘·s¡yê‘· <äXÊu≤›\ ‘·s¡ã&ç yêeT|üø£å bÕغ\T |ü]bÕ*+∫q|üŒ{Ïø° Ä ˝…ø£ÿ
Ç|üŒ{Ïø° ‘˚\˝Ò<äT.
1980˝À Hê´j·T $#ês¡D ø£MTwüHé y˚ùdÔ b˛©düT\T ø√s¡Tº≈£îb˛sTT <ëìï s¡<äT›
#˚sTT+#·T≈£îHêïs¡T. Hê´j·T$#ês¡D ø£MTwüHé y˚j·T&ÜìøÏ ø±e\dæq≥Te+{Ï |ü<ä∆‘·T\T
bÕ{Ï+#·˝Ò<äT nì ø£\ø£‘êÔ ôV’≤ø√s¡Tº <ëìï s¡<äT› #˚dæ+~. Ä ‘·s¡yê‘· @+ »s¡>∑˝Ò<äT.
yÓTTqï ¬s+&˚fi¯fl øÏ+<ä APDR nH˚ e÷ $TÁ‘· dü+düú eTfi≤fl ø£\ø£‘êÔ ôV’≤ø√s¡Tº˝À πødüT
y˚dæ+~. 1960\˝À »]–q Ä Vü≤‘ê´ø±+&Éô|’q Ç|üŒ{Ϭø’Hê Hê´j·T$#ês¡D »s¡bÕ\ì
n&ç–+~. 30 @fi¯fl øÏ+<ä »]–+~ ø£<ë nì ôV’≤ø√s¡Tº n+fÒ |òü˝≤Hê >∑&ÉTe⁄ <ë{Ïb˛‘˚
Vü≤‘·´ MT<ä $#ês¡D »s¡|üsê<äì eTq <˚X¯ #·{≤º\˝À mø£ÿ&Ü ˝Ò<äT, m|ü⁄Œ&Ó’Hê »s¡|üe#·TÃ,
kÕø£å´+ <=s¡T≈£î‘·T+<√ <=s¡ø£<√ #·÷<ë›+, <=]øÏ‘˚ eT+∫~, <=s¡ø£ÿb˛‘˚ y˚TeTT
‘·|ü⁄Œ≈£î+{≤+ nì yêfi¯¢Hêïs¡T. ø£\ø£‘êÔ ôV’≤ø√s¡Tº ø£s¡πøº, Vü≤‘ê´ H˚sêìøÏ *$TfÒwüHé ˝Ò<äT,
m|ü⁄Œ&ÉsTTHê $#ê]+#·e#·Tà n+≥÷H˚ Ç+‘·ø±\+ nsTTq ‘·s¡Tyê‘· kÕøå±´˝Ò$T
$T>∑T\T‘êsTT˝Ò nì ø=fÒºdæ+~. düTÁ|”+ø√s¡Tº˝À <ëìMT<ä n|”Œ\T y˚XÊs¡T yêfi¯ófl.
ø£Hêï_sêHé >±]ì ô|≥Tºø=Hêïs¡T. H˚qT ≈£L&Ü düVü‰j·T+ #˚XÊqT. yÓTT‘·Ô+ Ç+‘· ˝≤e⁄q
‘·j·÷s¡T #˚XÊeTT. düTÁ|”+ø√s¡Tº ≈£L&Ü eTTô|’Œ @fi¯ófl nsTTb˛sTT+~>∑<ë Ç+πø+ #˚kÕÔeTT˝Ò
nì ˇø£ÿ yêø£´+ #Ó|æŒ <ëìï &çdæàdt #˚XÊs¡T yêfi¯ó¢. n+fÒ #·÷&ܶìøÏ Çwüº+ ˝Ò<äT n+‘˚.
ÄHê&ÉT ø£\ø£‘êÔ˝À @+ »]–+~ nH˚ $wüj·÷\qT #·÷&ܶìøÏ >±˙ n$ ãj·T≥≈£î
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
130 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
sêe&É+ >±˙ ôV’≤ø√s¡Tº qT+∫ düTÁ|”+ø√s¡Tº <ëø± me«]ø° Çwüº+ ˝Ò<äT. Ä dü+|òüT≥q\
H˚|ü<∏ä´+˝ÀH˚ ø£\ø£‘êÔ˝À 1972˝À Association for Protection of Democratic rights
(APDR) @s¡Œ&ɶ~. n<˚ H˚|ü<∏ä´+˝À <ë<ë|ü⁄ n<˚ ø±s¡D≤\‘√ Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À ≈£L&Ü ˇø£
ø£èwæ yÓTT<ä\sTT´+~. OPDR, APCLC nì ¬s+&ÉT dü+düú\T>± n~ @s¡Œ&ç+~ Çø£ÿ&É.
‘·s¡yê‘· ø±\+˝À <ë<ë|ü⁄ Ç<˚ s¡ø£+>± n+fÒ qø£‡˝…’{Ÿ bÕغ ñ<ä´e÷\T $düÔ]+∫q
Áø£eT+˝À eTVü‰sêÁwüº, ø£sêí≥ø£\˝À ≈£L&Ü Ç<˚ s¡ø£yÓTÆq≥Te+{Ï düŒ+<äq Á|üuÛÑT‘·«+ qT+&ç
e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT nø£ÿ&É ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T @s¡Œ&ܶsTT. Ç~ ˇø£ eT÷\+.
2. nÁø£eT |ü]bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>±...
Ç+ø=ø£ eT÷\+ n+<ä]ø° u≤>± |ü]#·j·TeTTqï |æj·TTdæm˝Ÿ @sêŒ≥T. 1970\˝ÀH˚
»j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY Áb˛<ä“\+‘√ ;Vü‰sY˝À, >∑T»sê‘Y˝À j·TTe≈£î\T #ê˝≤eT+~
Á|üuÛÑT‘·« n$˙‹, ÄÁ•‘· |üø£åbÕ‘·+, nÁø£eT |ü]bÕ\q\≈£î e´‹πsø£+>± ñ<ä´e÷\T
#˚XÊs¡T. n+fÒ kÕj·TT<Ûä b˛sê≥y˚T+ ø±<äT. $<ë´s¡Tú\T ô|<ä›m‘·TÔq M<ÛäT˝À¢øÏ e∫Ã
ñ<ä´eT+ #˚ùdÔ dæÄsY|æm|òtqT ~+∫ ;Vü‰sY˝À e+<ä\ eT+~ì #·+bÕs¡T. n|ü⁄Œ&ÉT
»j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY Ç∫Ãq≥Te+{Ï |æ\T|ü⁄q+<äTø=ì Äj·Tq sê»ø°j·÷\‘√
düìïVæ≤‘·+>± ñ+&˚ ø=+‘·eT+~ y˚T<Ûëe⁄\T »dæºdt ‘ês¡Tÿ+&˚˝≤+{Ï yêfi¯ófl |æ.j·TT.dæ.m˝Ÿ.
nH˚ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷ìï @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. H˚qT Ç+‘·≈£î eTT+<äT #Ó|æŒq≥Tº>± ˇø£ Vü≤≈£îÿ
eTq≈£î ˝Òø£b˛‘˚ ñqï Vü≤≈£îÿ\qT yê&ÉTø=ì b˛sê&É‘ê+. ñqï Vü≤≈£îÿ\qT ìsêø£]+#˚
Á|üj·T‘·ï+ Á|üuÛÑT‘·«+ #˚dü÷ÔH˚ ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ ˝Òì Vü≤≈£îÿ\T, ñqï Vü≤≈£îÿ\T m|ü⁄Œ&É÷
düìïVæ≤‘·+>± $T[‘·eTj˚T´ ñ+{≤sTT. m{≤¢¬>’‘˚ qø£‡˝…’≥¢ô|’ nD∫y˚‘·≈£î e´‹πsø£+>±
Á|ü<Ûëq+>± y˚T<Ûë$ es¡Z+ yêfi¯ófl Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝À¢øÏ e#êÃs√ Çø£ÿ&Ü n˝≤π> e#êÃs¡T.
e∫Ãq yêfi¯fl+<äs¡÷ ≈£L&Ü n+‘√ Ç+‘√ qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eT+ |ü≥¢ kÕqTuÛÑ÷‹ ñqïyêfi‚fl
ø±ã{Ϻ yê]ô|’ MTs¡+‘ê qø£‡˝…’fÒ¢ nì ˇø£ ì+<ä ≈£L&Ü y˚XÊs¡T. ìC≤ìøÏ ˇø£
ñ<ä´eT+ô|’q nD∫y˚‘· »]–q|ü⁄Œ&ÉT n+<äs¡÷ düŒ+~ùdÔ u≤>∑T+≥T+~. ø±˙ n˝≤
»s¡>∑<äT. n+‘√ Ç+‘√ yêfi¯flô|’q kÕqTuÛÑ÷‹ ñqïyêfi‚fl düŒ+~kÕÔs¡T. Ä düŒ+<äq
düVü≤»yÓTÆ+~. <ëìì ì+~+#ê*‡q nedüs¡+ ˝Ò<äT. n{≤¢π> »j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY >±]
Hêj·Tø£‘·«+˝À »]–q ñ<ä´eT+ô|’ nD∫y˚‘· e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT, Ä nD∫y˚‘·≈£î e´‹πsø£+>±
»j·TÁ|üø±XŸ Hêsêj·TDY≈£î sê»ø°j·T+>± düìïVæ≤‘·yÓTÆq≥Te+{Ï ‘ês¡Tÿ+&˚>±πs
düŒ+~+#ês¡T. düŒ+~+∫ |æ.j·TTdæ.m˝ŸqT @sêŒ≥T #˚XÊs¡T. n~ Çyê«[ºø° <˚X¯yê´|üÔ+>±
|üì#˚dü÷ÔH˚ ñ+~.
3. e÷ C≤‹ y˚s¡T nH˚ &çe÷+&ÉT qT+∫...
eT÷&Ée s¡ø£yÓTÆq≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T Hê>±˝≤+&é˝À, ø±oàsY˝À, nkÕ‡+˝À,
|ü+C≤uŸ˝À |ü⁄{≤ºsTT. e÷ C≤‹ y˚s¡H˚ n_ÛÁbÕj·T+ #ê˝≤ ã\+>± ñ+&˚~ Hê>±˝≤+&é˝À,
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 131
ø±oàs¡T˝À. |ü+C≤uŸ˝À, $TCÀsê+˝À e÷Á‘·+ Ç~ yÓTC≤]{° &çe÷+&é ø±<äT Hê≈£î
‘Ó*dæq+‘· es¡≈£î. ˇø±H=ø£ sê»ø°j·T &çe÷+&˚. ø±˙ Hê>±˝≤+&é˝À, ø±oàs¡T˝À e÷Á‘·+
#ê˝≤ ã\yÓTÆq≥Te+{Ï n_ÛÁbÕj·T+ @eT+fÒ y˚TeTT uÛ≤s¡rj·TT\+ ø±eTT, eTeTà*ï MTs¡T
ã\e+‘·+>± Ç+&çj·÷˝À ô|≥Tºø√e<äT› nì. BìøÏ #·]Á‘·˝À yêfi¯ó¢ #ê˝≤ ø±s¡D≤\T
#·÷|ædüTÔHêïs¡T. Ä $esê\˝ÀøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT b˛qø£ÿs¡˝Ò<äT. yêfiËfle«s¡÷ ≈£L&Ü yÓ+≥H˚
Äj·TT<Ûë\T |ü≥Tºø√˝Ò<äT. Hê>± Á|üC≤˙ø±ìøÏ uÛ≤s¡‘·Á|üuÛÑT‘·«+ 1947˝À Ç∫Ãq Vü‰MT
@$T≥+fÒ MTs¡T Ç+&çj·÷˝À ‘ê‘êÿ*ø£+>± e÷Á‘·y˚T #˚s¡+&ç. |ü~ dü+e‘·‡sê\T
ñ+&É+&ç Ç+&çj·÷˝À. 1957˝À |ü⁄q:|ü]o\q #˚ùd neø±X¯+ MTøÏkÕÔeTT. y˚TeTT Çø£ÿ&ç
ø±+Á¬>düT bÕغì>±˙, Ç+ø=ø£ bÕغì>±˙ MT≈£î Á|ü‹ì<ÛäT\T>± uÛ≤$+#·eTT. Hê>±
H˚wüq*dtº øöì‡˝ŸH˚ y˚TeTT Á|ü‹ì~Û>± uÛ≤$kÕÔ+ ` dü+Á|ü<ëj·Tø£+>± e∫à ø=+‘·
Ä<ÛäT˙ø£s¡D #Ó+~q≥Te+{Ï yêfi¯fl ‘Ó>∑ dü+düú n~ ` yêfi¯flqT e÷Á‘·y˚T Á|ü‹ì<ÛäT\T>±
uÛ≤$kÕÔeTT, e÷ ø±+Á¬>düT bÕغì ø±<äT, Ç+¬øe«]˙ >±<äT. |ü<˚fi¯ófl Ç+&çj·÷˝À ñ+&É+&ç
Ä ‘·s¡yê‘· MT≈£î |ü⁄qsê˝À#·q ùd«#·Ã¤ ÇkÕÔeTT nì yêfi¯fl≈£î Vü‰MT Ç#êÃs¡T. nsTT‘˚
ø±oàØ\ø£Hêï Hê>±\T ‘Ó*yÓ’q yêfi¯ófl. á Vü‰MTì yêfi¯ó¢ qeTà˝Ò. ‘êy˚T ô|¢_ôd’{Ÿ
ô|≥Tº≈£îHêïs¡T. Mfi¯ófl ô|≥ºs¡ì eTT+<˚ ‘Ó\TdüT yêfi¯fl≈£î. ô|¢_ôd’{Ÿ ô|≥Tº≈£î+fÒ 91 XÊ‘·+
»q+ Ç+&çj·÷˝À ñ+&ÉeTT y˚TeTT nH˚ <ëìπø zfÒXÊs¡T. Ä ô|¢_ôd’{Ÿ nHê´j·T+>±
»]–+<äì me«s¡÷ Ç|üŒ{Ï<ëø± nq˝Ò<äT. Hê´j·T+>± »]–+<äH˚ n+<äs¡÷
ˇ|ü⁄Œø=+≥THêïs¡T. nsTTHê 1957˝À |ü<˚fi¯ófl nj·÷´sTT, e÷ dü+>∑‘˚+~ nì n&ç–‘˚
ôd’Hê´ìï ~+bÕs¡T. Á|üuÛÑT‘·«+ ô|¢_ôd’{Ÿô|{Ϻ yêfi¯¢ n_ÛÁbÕj·T+ ‘Ó\TdüTø√˝Ò<äT, ãj·T≥≈£î
b˛j˚T neø±X¯eT÷ Çj·T´˝Ò<äT. Ç|üŒ{ÏøÏ q\uÛ…’ @fi¯ófl>± ôd’q´+ nø£ÿ&˚ ñ+~. #·Nà #·NÃ
Ç+ø£ #êe˝Òø£ Ç|ü⁄Œ&ÉT yêfi¯ó¢ ã*$Tq #·s¡Ã\≈£î ≈£Ls=ÃHêïπs ‘·|üŒ Çwüº|üPs¡«ø£+>± ø±<äT.
n {≤¢π> ø±oàs¡T˝À ≈£L&Ü. ø±oàsY Ç+&çj·÷˝À uÛ≤>∑yÓTÆq|ü⁄Œ&˚ Ä ˇ|üŒ+<ä+˝Àì
ˇø£ wüs¡‘·T @+≥+fÒ, MT≈£î dü«j·T+ Á|ü‹|ü‹Ô ñ+≥T+~, ‘·T~ ìs¡íj·T+ #˚ùd ùd«#·Ã¤ MTπø
ñ+≥T+~ nì. Ä ¬s+&ÉT Vü‰MT\ MT<äH˚ ø±oàs¡T Ç+&çj·÷˝À uÛ≤>∑+ nsTT´+~. Ä
¬s+&ç{Ïï ≈£L&Ü Ç+&çj·÷ >ös¡$+#·˝Ò<äT. q\uÛ…’ @fi¯ófl>± #·≥ºã<ä∆+>± <ëìø√dü+
Á|üj·T‘êï\T #˚dæq ‘·s¡yê‘˚ yêfi¯ó¢ Äj·TT<Ûë\T |ü≥Tº≈£îHêïs¡T. n<˚ #Ó|ü⁄‘ês¡T yêfi¯ó¢. n~
#ê]Á‘·ø£ yêdüÔey˚T. ø±˙ <ëì MT<ä Ç+&çj·THé >∑es¡ïyÓT+≥T »yêãT @+≥+fÒ Hê>±\T
n+‘·sê®rj·T ÁøÏdæºj·THé $TwüqØ\ @C…+≥¢sTT‘˚ Mfi‚flyÓ÷ bÕøÏkÕÔHé @C…+≥T¢ nì. kÕúìø£
Á|üC≤˙ø±ìøÏ düeTdü´\THêïsTT, yêfi¯fl≈£î yÓ’eTqdü´+ ñ+~, yêfi¯fl˝À ndü+‘·è|æÔ ñ+~,
<ëìøÏ ø±s¡D≤\T ñHêïj·Tì e÷Á‘·+ eTqyêfi¯ófl ˇ|ü⁄Œø√s¡T. Ä nD∫y˚‘· ô|<ä›m‘·TÔq
Á|üjÓ÷–dü÷Ô e#˚Ã≥|üŒ{ÏøÏ düVü≤»+>±H˚ Hê>±\ qT+&ç, ø±oàØ\ qT+&ç Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T
|ü⁄{≤ºsTT. qø£‡˝…’{Ÿ ñ<ä´eT+ ô|’q nD∫y˚‘·≈£î düŒ+<äq>± |ü⁄{Ϻq eTq Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T
mHéøö+≥s¡¢qT e´‹πsøÏdü÷Ô , J$+#˚ Vü≤≈£îÿqT rôdj·T´&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äH˚~ m{≤¢ πø+Á<ä+>±
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
132 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Hê Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T H˚qT e÷{≤¢&É‘êqT n+fÒ <ëìøÏ
düVü≤C≤‘·+>± ñ+&˚ kÕs¡«»˙q‘·qT MTs¡T ø±<äqï yêfi¯fle⁄‘ês¡T. ø±ã{Ϻ
düVü≤»+>±H˚ n~ $düÔè‘·eTe⁄‘·T+~. e´edüúqT e÷s¡Ã≥+ ø√dü+
b˛sê≥+ #˚düTÔqï e´øÏÔ n¬sdüºsTT ìs¡“+<ÛëìøÏ >∑Ts¡e⁄‘·THêï&Éì
b˛©düTùdºwüHé≈£î b˛‘˚ nø£ÿ&É |ü~eT+~ ñ+{≤s¡T CÒãT<=+>∑\T. eT]
yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\ dü+>∑‘˚+~ nqï Á|üX¯ï Ä{Ày˚T{Ïø˘>± edüTÔ+~.
ô|≥Tºø=ì |üì#˚düT≈£î+≥÷ e#êÃjÓ÷, n{≤¢π> Ä ÁbÕ+‘·+˝À ñqï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T
dü«j·T+ ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ nH˚ Vü≤≈£îÿqT πø+Á<ä+>± ô|≥Tºø=ì |üì#˚j·T&É+
yÓTT<ä\Tu…{ϺqsTT. düVü≤»y˚T n~. m{≤¢¬>’‘˚ Ç+>±¢+&é˝À mHédædæm˝Ÿ uÛ≤eÁ|üø£≥Hê
ùd«#·Ã¤qT πø+Á<ä+>± ô|≥Tºø=ì #˚dæ+<√ Mfi¯S¢ n˝≤π> |üì#˚düT≈£î+≥÷ e#êÃs¡T. dü«j·T+
ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ ˇø£ Vü≤≈£îÿ. n+‘·sê®rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q˝ÀH˚ ñ+~ n~.
International covenant on civil and political rights ˝À bÕsTT+{Ÿ q+ãsY ˇø£{Ï
@$T{Ï n+fÒ All people shall have the right for self determination. Ç~ ◊ø£´sê»´
dü$T‹ ˇ&É+ã&çø£˝ÀH˚ ñ+~ ø£<ë nì yêfi¯flø£ÿ&É n+≥÷ ñHêïs¡T. á eT÷&ÉT s¡ø±\
|ü⁄Hê<äT\ qT+∫ eT÷&ÉT s¡ø±\ dü+|òü÷\T nH˚$ @s¡Œ&É≥+ »]–+~.
n<=ø£ |ü⁄≥TºeT#·Ã
@s¡Œ&çq|ü⁄Œ&ÉT ñqï ‘·eT ne>±Vü≤qqT ` Ä |ü⁄≥TºeT#·ÃqT ` n$ uÛÑ]dü÷ÔH˚
e#êÃsTT. @ dü+<äsꓤ\˝À n$ |ü⁄{≤ºjÓ÷ #ê˝≤ø±\+ <ëø± Ä dü+<äsꓤìπø yêfi¯fl
ne>±Vü≤q |ü]$T‘·+ ne⁄‘·÷ sêe&É+ »]–+~. eTq sêÁwüº+˝À nsTT‘˚ $T*f…+{Ÿ>±
eTT+<äTø=düTÔqï≥Te+{Ï Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ô|’q, e´edüúqT e÷s¡Ã&ÜìøÏ eTT+<äTø=düTÔqï
Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ ô|’q Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+düqT K+&ç+#·&É+, e´‹πsøÏ+#·&É+ nH˚
ˇø£ |ü]$T‘·eTsTTq nC…+&ÜqT ô|≥Tºø=H˚ |üì#˚dü÷Ô sêe&ÉeTH˚~ »]–+~. ø±ì Ç+‘·≈£î
eTT+<˚ #ÓbÕŒqT Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eq˝À ñ+&˚≥≥Te+{Ï ˇø£ dü«uÛ≤e+ @$T≥+fÒ n~
dü«uÛ≤e Ø‘ê´H˚ kÕs¡«»˙q+. dü«uÛ≤eØ‘ê´H˚ n~ H˚qT |üø£ÿyêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
e÷{≤¢&ÉqT nqìe«<äT. Vü≤≈£îÿ\T nH˚ uÛ≤eq ˙≈£î Ä neø±X¯+ Çe«<äT. m+<äTø£+fÒ Hê
Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷Á‘·y˚T H˚qT e÷{≤¢&É‘êqT n+fÒ <ëìøÏ düVü≤C≤‘·+>± ñ+&˚
kÕs¡«»˙q‘·qT MTs¡T ø±<äqï yêfi¯fle⁄‘ês¡T. ø±ã{Ϻ düVü≤»+>±H˚ n~ $düÔè‘·eTe⁄‘·T+~.
e´edüúqT e÷s¡Ã≥+ ø√dü+ b˛sê≥+ #˚düTÔqï e´øÏÔ n¬sdüºsTT ìs¡“+<ÛëìøÏ >∑Ts¡e⁄‘·THêï&Éì
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 133
b˛©düTùdºwüHé≈£î b˛‘˚ nø£ÿ&É |ü~eT+~ ñ+{≤s¡T CÒãT<=+>∑\T. eT] yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\
dü+>∑‘˚+~ nqï Á|üX¯ï Ä{Ày˚T{Ïø˘>± edüTÔ+~. Vü≤≈£îÿ\≈£î kÕ«uÛ≤$ø£+>± ñ+&˚
kÕs¡«»˙q‘· e\¢H˚ Ä Á|üX¯ï edüTÔ+~. Ä Á|üX¯ï≈£î »yêãT #ÓbÕŒ*‡q nedüs¡+ ñ+≥T+~.
n|ü⁄Œ&ÉT @eTe⁄‘·T+~ n+fÒ e´edüúqT e÷s¡Ã&É+ ø√dü+ b˛sê≥+ #˚ùd yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T
ø±<äT, me«] MT<äsTTHê düπs sê»´+ nD∫y˚‘·qT Á|üjÓ÷–ùdÔ ‘·|üŒìdü]>± n~ Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\ |ü]~Û˝À, ø£s¡Ôe´+˝À uÛ≤>∑+ ne⁄‘·T+~. <ëìì e´‹πsøÏ+#·&É+, yêfi¯fl≈£î
düVü‰j·T+ #˚j·T&É+ nedüs¡eTe⁄‘·T+~.
‘= *Hê&ÉT á dü+|òü÷\ ne>±Vü≤q˝À sê»´Væ≤+dü, e´edüúqT e÷s¡Ã≥+ ø√dü+
|üì#˚ùd ñ<ä´e÷\ô|’q Á|üjÓ÷–düTÔqï Væ≤+dü e÷Á‘·y˚T Á|ü<Ûëq+ nsTTq|üŒ{Ïø° <ëìøÏ
>∑Ts¡j˚T´yêfi¯ófl m≈£îÿe>± ù|<äyêfi¯ófl, ã\V”≤q esêZ\yêfi¯ófl nH˚ ne>±Vü≤q ≈£L&Ü
e∫Ã+~. Ç~ düT\uÛÑ+>± e∫Ã+<ä+fÒ nã<ä∆+ ne⁄‘·T+~. Ä+Á<ÛäÁ|ü<˚XŸ˝À Vü≤≈£îÿ\
dü+|òü÷\T ˝≤ø£|t Vü≤‘·´*ï #˚|ü≥º&É+ bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ @s¡Œ&çq |ü<˚fi¯fl ‘·s¡yê‘˚
»]–+~. n+‘·≈£î eTT+<äT ø±<äT. nsTT‘˚ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq ‘·s¡yê‘· e÷Á‘·+ ˇø£ düŒwüºyÓTÆq
ne>±Vü≤q‘√H˚ |üì#˚düTø=+≥÷ sêe&É+ »]–+~. n{≤¢π> Ç‘·s¡ nqTuÛÑyê\T ≈£L&Ü.
n+uÒ<äÿsY dü+|òü÷\yêfi¯ófl #ê˝≤ dü+<äsꓤ˝˝À eTeTà*ï n&çπ>yêfi¯ófl. ˝≤ø£|t˝À y˚dæ ø=&ç‘˚
MTs¡T düŒ+~kÕÔs¡T ` $eT]ÙkÕÔs¡T u≤>∑T+~. eT+∫ |üì #˚düTÔHêïs¡T. ø±ì ˇø£ eTìwæì
˝≤ø£|t˝À ø={Ϻq|ü⁄Œ&˚ Væ≤+kÕ? qTe⁄« n+≥sêìyê&çeì yÓ*y˚ùdÔ n~ Væ≤+dü ø±<ë nì
n&ç>±s¡T. yÓTT<ä{À¢ e÷πø ns¡ú+>±ì »yêãT˝Òy√ Ç#êÃ+. e÷≈£î yêfi¯fl&ç–q $wüj·TeT÷
ns¡ú+ ø±˝Ò<äT. e÷ »yêã÷ ns¡ú+ ø±˝Ò<äT.
ø± s¡+#˚&ÉT |òüT≥q, <ä[‘· eTVü‰düuÛÑ Ä$sꓤe+ ‘·sê«‘· e∫Ãq #·s¡Ãe\¢ e÷≈£î
ô|]–q ne>±Vü≤q @$T{Ï n+fÒ ˝≤ø£|t˝À y˚dæ ø=&ç‘˚ m+‘· Væ≤+k˛, $\Te Ø‘ê´ qTe⁄«
‘·≈£îÿe eTìwæ$, H˚qT m≈£îÿe eTìwæì n+fÒ n+‘˚ Væ≤+dü. m≈£îÿe Væ≤+kÕ, ‘·≈£îÿe
Væ≤+kÕ nH˚~ ø±<äT>±˙ yÓTT‘êÔìøÏ n+≥sêì‘·q+ ≈£L&Ü rÁeyÓTÆq Væ≤+ùd.
n|ü⁄Œ&˚eTqïe÷≥? eTq+ b˛©düT Væ≤+dü >∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïeTT, ˝≤ø£|t Vü≤‘·´\
>∑T]+∫ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïeTT. n+fÒ bÂs¡T\øÏ, sêC≤´ìøÏ eT<Ûä´ ñqï ndüe÷q
dü+ã+<Ûëìï ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düTø=ì e÷{≤¢&ÉT‘·THêï+. ne⁄qT bÂs¡T\≈£î sêC≤´ìøÏ eT<Ûä´
ñ+&˚~ ndüe÷q dü+ã+<Ûäy˚T. Ä ndüe÷q dü+ã+<Ûä+˝À nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´~, sê»´+
jÓTTø£ÿ n~Ûø±sêìøÏ >∑Ts¡j˚T´~ mes¡T? bÂs¡T\T. eT] n≥Te+{Ï ndüe÷q dü+ã+<Ûä+
≈£î\+˝Àq÷ ñ+~, n≥Te+{Ï ndüe÷q dü+ã+<Ûä+ C…+&ÉsY˝Àq÷ ñ+~, n≥Te+{Ï
ndüe÷q dü+ã+<Ûä+ bòÕ´ø£ºØ˝À¢q÷ ñ+~. bı\+ <ä>∑Zsê ñ+~, ø±+Á{≤ø£ºs¡T≈£î, n‘·ì
<ä>∑Zs¡ |üì#˚ùd ø±]à≈£î\≈£î eT<Ûä´ ñ+~, @C…˙‡˝Àì Ä~yêdüT\≈£î, ãj·T≥yêfi¯fl≈£î eT<Ûä´
ñ+~. dü+|òtT |ü]yêsY yêfi¯ófl ô|]π>ø=B› yÓTÆHê]{°\≈£î yÓTC≤]{°øÏ eT<Ûä´ ≈£L&Ü ˇø£
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
134 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ndüe÷q dü+ã+<Ûä+ #ê˝≤ düŒwüº+>± ø£ì|æk˛Ô+~. n+fÒ e´ed”úø£è‘·+>± ndüe÷q
dü+ã+<Ûë˝…ø£ÿ&Óø£ÿ&É düe÷»+˝À ñHêï ne˙ï ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑+
ne⁄‘êsTT.
nqTuÛÑe+ qT+&˚ H˚s¡TÃ≈£îHêï+
Ç~ ÁbÕøϺø£˝Ÿ>± e÷ø=∫Ãq ne>±Vü≤q. H˚qT yÓTT<ä{À¢ theoretical >± $e]+#·T
ø=+≥÷ e#êÃqT. Ç~ ÁbÕøϺø£˝Ÿ>± e÷˝À ô|]–q ne>±Vü≤q. Ç~ ô|]–+~ n+uÒ<äÿsY
dü+|òü÷\T Á|ü•ï+∫q|ü⁄Œ&˚, Ád”Ôyê<äT\T Á|ü•ï+∫q|ü⁄Œ&˚. Hê≈£î u≤>± C≤„|üø£+
ôV’≤Á<ëu≤<äT˝À ˇø£ ôd$THêsY ô|{≤º+. sêJyé>±+BÛ Á|ü<ÛëqeT+Á‹>± ñqï|ü⁄Œ&ÉT 59e
sêC≤´+>∑ dües¡D nì #Ó|æŒ Äj·TH=ø£ Á|üj·T‘·ï+ #˚XÊ&ÉT. n~ ø±˝Ò<äT ∫e]øÏ. Ä 59e
sêC≤´+>∑ dües¡D @$T≥+fÒ <˚X¯+˝À meT¬s®˙‡ ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT sêÁwüº|ü‹ ˇø£ H√{Ï|òæπøwüHé
<ë«sê Á|ü»\ uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤qT, n_ÛÁbÕj·T ùd«#·Ã¤qT rùdj·Te#·Tà nH˚~. n+fÒ
Ä]ºø£˝Ÿ 19 e]Ô+#·<äH˚ ˇø£ H√{Ï|òæπøwüHé C≤Ø #˚jÓTT#·Ãì. n~ #ê˝≤ <äTsêàs¡ZyÓTÆq
Á|üj·T‘·ï+ nì #Ó|æŒ Ä+<√fi¯q #˚XÊeTT. 59e sêC≤´+>∑ dües¡D e´‹πsø£ ø£$T{° nì
ˇø£{Ï @sêŒ≥T #˚XÊeTT. n|üŒ{ÏøÏ+ø± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+˝À j·÷øϺyé>± ñqïyêfi¯fl+
MT{Ï+>¥\T u…{≤ºeTT. ôd$THêsY\T ô|{≤º+. #ê˝≤ Ä+<√fi¯q\T #˚XÊ+. ôV’≤Á<ëu≤<äT˝À ˇø£
ôd$THêsY ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT &Üø£ºs¡T MD nH˚ ÄyÓTqT |æ*#ê+. ÄyÓT Ád”Ôyê<ä s¡#·sTTÁ‹.
&Üø£ºs¡T>± yÓT&çdüHé >∑T]+∫ #ê˝≤ sêdüTHêïs¡T. ÄyÓTqT d”Œø£sY>± |æ*#ê+. n+<äs¡+
e÷{≤¢&ÉT‘·THêï+. uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ ˝Òø£b˛‘˚ m+‘· qwüº+ m+‘· ø£wüº+ nì.
nã<ä∆y˚TMT ø±<äT. yêdüÔey˚T n~. ÄyÓT e+‘·T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT ÄyÓT ˇø£ e÷≥ nHêïs¡T.
uÛÑ˝Ò $+‘·>± ñ+~ MT e´eVü‰s¡eTT. MT≈£î uÛ≤e Á|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ b˛yê* n+fÒ 59e
sêC≤´+>∑ dües¡D sêyê*, meT¬s®˙‡ ô|{≤º*, sêÁwüº|ü‹ H√{Ï|òæπøwüHé sêyê*. ø±ì e÷≈£î?
Ád”Ô\≈£î düe÷»+˝À, ≈£î≥T+ã+˝À @e÷Á‘·+ uÛ≤eÁ|üø£≥Hê ùd«#·Ã¤ ñ+~? @ sêC≤´+>∑
dües¡D ˝Ò≈£î+&ÜH˚, @ meT¬s®˙‡ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ e÷ ùd«#·Ã¤qT m|ü⁄Œ&√ rùdXÊs¡T ø£<ë nì
ÄyÓT nqï|ü⁄&ÉT Äs√E y˚TeTT ∫sê≈£î|ü&ɶ e÷≥ yêdüÔey˚T. ø±ì yêdüÔeyÓTÆq e÷fÒ n~.
yÓTT<äfÒ nHêïqT ø£<ë eTìwæì bÂs¡T\T>± #·÷ùdÔ sê»´+ qT+&ç e#˚à düeTdü´\T e÷Á‘·y˚T
ø£ì|ækÕÔsTT. eTìwæì Ád”Ô>± #·÷ùdÔ y˚πs$ ø£ì|ækÕÔsTT, <ä[‘·T\T>± #·÷ùdÔ y˚πs$
ø£ì|ækÕÔsTT. nìï{Ï˙ ø£*|æ #·÷dæq|ü⁄Œ&˚ eTq≈£î ˇø£ düeTÁ>∑yÓTÆq ne>±Vü≤q nH˚~
@s¡Œ&ÉT‘·T+~. n{≤¢ ø±\Áø£eT+˝À e÷ ne>±Vü≤q ô|s¡T>∑T‘·÷ e∫Ã+~.
e÷qeVü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ ne>±Vü≤q
ôd’<ë∆+‹ø£+>± #Ó|ü⁄Œø√yê*‡ eùdÔ H˚qT yÓTT<ä{À¢ #Ó|æŒq n+XÊ˝Ò ekÕÔsTT. bÂs¡
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\T, kÕe÷õø£ Ä]úø£ kÕ+düÿè‹ø£ Vü≤≈£îÿ\T, #·]Á‘·˝À yê{Ï eT÷˝≤\T
Çe˙ï ø£*dæ Çyê«fi¯ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ne>±Vü≤q˝À uÛ≤>∑+>± ñHêïsTT. Ä Áø£eT+˝ÀH˚
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 135
$düÔ]dü÷Ô edüTÔHêïsTT. nìï Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷˝À¢q÷ n+‘˚. Á|ü‘˚´øÏ+∫ y˚TeTT e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£>± H=øÏÿ #Óù|Œ ø=ìï n+XÊ\T e÷Á‘·+ MT≈£î $e]+∫ eTT–kÕÔqT. y˚πs
yêfi¯ófl @eTqT≈£î+≥THêïs√ H˚qT #Ó|üŒ<ä\TÃø√˝Ò<äT. e÷ n_ÛÁbÕj·÷\T e÷Á‘·y˚T #ÓbÕÔqT.
Vü≤ ≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\˝À |üì#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT düVü≤»+>± e#˚à #·s¡Ã ˇø£≥T+~. b˛©düT
ùdºwüHé˝À ˇø£]ì ô|{Ϻq|ü⁄Œ&ÉT 24 >∑+≥\˝À|ü⁄ ø√s¡Tº˝À Vü‰»s¡T |üsêÃ\ nì &çe÷+&é
#˚kÕÔ+. ˇø£]ì #·+|æq|ü⁄Œ&ÉT #·≥º$s¡T<ä∆+>± me«] ÁbÕD≤˙ï rj·T&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äT nì
#Ó|ü⁄‘ê+. ˇø£ MT{Ï+>¥ s¡<äT› #˚dæq|ü⁄Œ&ÉT düe÷y˚X¯ ùd«#·Ã¤ ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ, qTyÓ«{≤¢
<ëìì dü&É*kÕÔeì #Ó|æŒ Á|ü•ïkÕÔ+. á &çe÷+&É¢˙ï #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT @+ #˚düTÔHêïeTT n+fÒ
#·≥º+˝Àq÷, sêC≤´+>∑+˝ÀqT ñ+&˚ ø=ìï Vü≤≈£îÿ\qT kı+‘·+ #˚düT≈£î+≥THêïeTT. e÷≈£î
á Vü≤≈£îÿ\THêïsTT, M{Ïì neT\T #˚j·T+&ç nì &çe÷+&é #˚düTÔHêï+. #ê˝≤ ø±\+>±
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ñqï ˇø£ Á|üX¯ï @$T≥+fÒ #·≥º+˝À, sêC≤´+>∑+˝À, ˝Ò<ë
bÕs¡¢yÓT+≥Ø Á|üC≤kÕ«eT´+˝À ñ+&˚ á Á|üC≤kÕ«$Tø£ Vü≤≈£îÿ*ï m{≤¢ ns¡ú+ #˚düTø√yê*
nì. Çe˙ï Á|ü»\qT eTuÛÑ´ô|≥º&ÜìøÏ ÁuÛÑeT\T>± e÷Á‘·y˚T Çø£ÿ&ÉTHêïsTT nH˚~ ˇø£
Ä˝À#·q. yêeT|üø£å ñ<ä´e÷qTï+∫ ã\+>± e∫Ãq≥Te+{Ï Ä˝À#·q. n$ Á|ü»\qT
eTuÛÑ´ô|≥º&ÜìøÏ ÁuÛÑeT\T>± e÷Á‘·y˚T nø£ÿ&ÉT+fÒ eTq+ m{≤¢ yê&ÉT≈£î+≥THêï+ yê{Ïì?
ÁuÛÑeT\qT yê&ÉTø√e#êà me¬s’Hê? Á|ü»\qT eTuÛÑ´ô|fÒº ÁuÛÑeT\T>± e÷Á‘·y˚T á Vü≤≈£îÿ\T
sêC≤´+>∑+˝À, #·≥º+˝À ñ+fÒ n$ eTq¬ø{≤¢ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·THêïsTT? m+<äT≈£î yê{Ïì
eTq+ &çe÷+&é #˚düTÔHêïeTT? &çe÷+&é #˚düTÔHêïeT÷ n+fÒ yê{ÏøÏ m+‘√ ø=+‘· bÕÁ‘·
ñ+~, ˇø£ kÕúq+ ñ+~ nì >∑T]ÔdüTÔqïfÒº ø£<ë. n+fÒ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚~
ø=+‘· ñ+~... nH˚ >∑T]Ô+|ü⁄ ñqïfÒ¢ ø£<ë. Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ eTq+ e÷{≤¢&ÉT‘·THêïeTT
n+fÒH˚ <ë+{À¢ n~ n+‘·sꓤ>∑+>± ñ+~.
Vü≤≈£îÿ\T ã÷≥ø£+ nqTø√e&É+ ˝Ò<äT
ndü\T Á|üC≤kÕ«eT´y˚T ˝Òø£b˛‘˚ Ä|üÈìkÕÔHé˝À ˝≤>± bÂs¡Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T+&Ée⁄
>∑<ë. ñ+&˚$T #˚kÕÔs¡T nø£ÿ&É. n&É>∑{≤ìøÏ @MT ˝Ò<äø£ÿ&É. nø£ÿ&É sêC≤´+>∑y˚T ˝Ò<äT. yêfi¯fl
sê»´y˚T sêC≤´+>∑+. Á|üC≤kÕ«eT´eTH˚~ ø=+‘· y˚Ts¡ø£sTTHê ñ+fÒH˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
nH˚~ ñ+≥T+~. ñqï Á|üC≤kÕ«eT´+ ã÷≥ø£+ nsTT‘˚ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ &çe÷+&é\≈£î
ns¡ú+ ñ+&É<äT. Ç<ä+‘ê ˇø£ #·s¡Ã>± e∫Ã+~. y˚TeTT rdüT≈£îqï yÓ’K] @$T{Ï n+fÒ
Á|üC≤kÕ«eT´+ nH˚~ yÓTT‘·Ô+ ã÷≥ø£+ ø±<äT. <ëìì ã÷≥ø£+>± e÷πsà Á|üj·T‘êï\T
»s¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT. ã÷≥ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T ø=ìï+{Ïì ø£*Œ+∫ ì»yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\T
ø£*Œ+#êeTT nì #Óù|Œ Á|üj·T‘êï\T »s¡T>∑T‘·÷ ñ+{≤sTT. ø±˙ nìï Vü≤≈£îÿ\T ã÷≥ø£+
ø±<äT. yÓTT‘·Ô+>± Á|üC≤kÕ«eT´+ ã÷≥ø£+ ø±<äT. ˇø£ substantial reality ` n~ eHé
|ü¬s‡+≥q+&ç, ô|ò’yé |ü¬s‡+≥q+&ç, f…Hé |ü¬s‡+≥q+&ç n~ ñ+~. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
136
n|üŒ{Ïπø dü+|òüT{Ï‘·eTsTTq yêfi¯ófl, ˇø£ dü+|òüT+ ô|≥Tº≈£îqïyêfi¯ófl, ˇø£
bÕغ ô|≥Tº≈£îqï yêfi¯ófl, ˇø£ ñ<ä´eT+ #˚düTÔqïyêfi¯ófl ` yêfi¯fl≈£î yêfi¯fl
>=+‘·T ø=+#ÓyÓTÆHê ñ+≥T+~. nsTTHê yêfi¯fl ô|’q e#˚Ã nD∫y˚‘·
Á|ü<Ûëq+ nqT≈£î+fÒ, Ä kÕúsTTøÏ ≈£L&Ü m<ä>∑˝Òìyêfi¯flô|’q nD∫y˚‘·
nH˚~ yêdüÔyêìøÏ Ç+ø± m≈£îÿe Á|ü<Ûëq+ ø±yê* ø£<ë.
ø£s¡Ôe´+ @$T{° n+fÒ Ç<ä+‘ê ã÷≥ø£+ nì #Ó|üŒ&É+ ø±<äT. ñqï<ëìì neT\T
#˚sTT+#·&É+, eT]+‘·>± <ëìì ô|+bı+~+#·&É+. ô|+bı+~+#·&ÜìøÏ s¡ø£s¡ø±\
s¡÷bÕ\˝À ø£èwæ #˚j·T&É+. Ç<=ø£ kÕº+&é>±H˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ rdüTø=+~.
ndü+|òüT{Ï‘· X¯≈£îÔ\ e÷fÒ$T{Ï?
¬s+&Ée~ Ç+‘·≈£î eTT+<˚ #ÓbÕŒqT. s¡ø£s¡ø±\ ø√D≤\ qT+∫ Vü≤≈£îÿ\H˚$
Ä$s¡“¤$kÕÔsTT. mø£ÿ&Óø£ÿ&É ndüe÷q‘·, nD∫y˚‘· düe÷»+˝À ñ+fÒ nø£ÿ&É+‘ê ≈£L&Ü
Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T ñ+≥T+~. <ëìøÏ e´‹πsø£+>± Vü≤≈£îÿ\ Äø±+ø£å ñ+≥T+~. Ä ndüe÷q‘·
bÂs¡T\T VS sê»´eTH˚~ ø±e#·TÃ. <ä[‘·T\T VS Áu≤Vü≤àDT\H˚~ ø±e#·TÃ. Ád”Ô\T VS
|ü⁄s¡Twüß\T nì ø±e#·TÃ, Ä~yêd”\T VS Ä~yêd”j˚T‘·s¡T\T nH˚~ ø±e#·TÃ. ˝Ò<ë
Ç+‘·≈£îeTT+<äT #·]Ã+∫q≥T¢>± $eø£å >∑Ts¡sTTq ÁbÕ+‘ê\T VS ô|‘·Ôq+ #˚ùd≥≥Te+{Ï
ÁbÕ+‘ê\T ø±e#·TÃ. s¡ø£s¡ø±\ s¡÷bÕ\˝À e´ed”úø£è‘·eTsTTq Ç‘·s¡ ndüe÷q‘·\ eT<Ûä´
ø±e#·TÃ. ø±\Áø£eT+˝À Çe˙ï ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑+ nsTTHêsTT.
nsTTq|üŒ{Ïø° ã\+>± edüTÔqï≥Te+{Ï #·s¡Ã @$T≥+fÒ dü+|òüT{Ï‘· Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ô|’q
Á|üuÛÑT‘·«+ Á|üjÓ÷–+#˚ nD∫y˚‘˚ πø+Á<ä $wüj·T+>± ñ+&Ü* nì. m+<äT≈£î+&Ü* nH˚~
e÷ Á|üX¯ï. n~ ñ+&É≥+ e\q »]π> rÁeyÓTÆq qwüº+ ˇø£≥T+~. dü+|òüT{Ï‘· Á|üC≤
ñ<ä´e÷\ô|’q »]π> nD∫y˚‘˚ Á|ü<ÛëqyÓTÆq n+X¯+ nqT≈£î+fÒ dü+|òüT{Ï‘·y˚T ø±q≥Te+{Ï
Á|üC≤˙ø£+ Ç+¬ø+‘√ eT+~ ñHêïs¡T. yêfi¯ófl eTq≈£î ndü˝Ò ø£ì|æ+#·≈£î+&Ü b˛‘ês¡T.
n |üŒ{Ïπø dü+|òüT{Ï‘·eTsTTq yêfi¯ófl, ˇø£ dü+|òüT+ ô|≥Tº≈£îqïyêfi¯ófl, ˇø£ bÕغ
ô|≥Tº≈£îqï yêfi¯ófl, ˇø£ ñ<ä´eT+ #˚düTÔqïyêfi¯ófl ` yêfi¯fl≈£î yêfi¯fl >=+‘·T ø=+#ÓyÓTÆHê
ñ+≥T+~. nsTTHê yêfi¯fl ô|’q e#˚à nD∫y˚‘· Á|ü<Ûëq+ nqT≈£î+fÒ, Ä kÕúsTTøÏ ≈£L&Ü
m<ä>∑˝Òìyêfi¯flô|’q nD∫y˚‘· nH˚~ yêdüÔyêìøÏ Ç+ø± m≈£îÿe Á|ü<Ûëq+ ø±yê* ø£<ë.
Ç+ø± Á|ü<Ûëq+ ø±ø£b˛sTTHê ø£˙dü+ <ëìøÏ düe÷qyÓTÆq ÁbÕ<Ûëq´+ nsTTHê Çyê«*‡q
nedüs¡+ ñ+≥T+~. y˚TeTT nqTø√e&É+ @$T{° n+fÒ dü+|òüT{Ï‘· Á|üC≤ ñ<ä´e÷\ô|’q
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 137
»]π> nD∫y˚‘· m˝≤>∑÷ nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑y˚T ø±˙, <ëH˚ï πø+Á<ä+>± #˚düT≈£î+fÒ
dü+|òüT{Ï‘·+ ø±˝Òì nX¯≈£îÔ\qT, ìdü‡Vü‰j·TT\qT eTq+ ndü˝Ò #·÷&É≈£î+&Ü b˛‘êeTT.
nX¯≈£îÔ\˝À me«s¡T ñ+{≤s¡+fÒ ∫qï ∫qï düeT÷Vü‰\T ñ+{≤sTT. ˇø£ ÁbÕ+‘·+˝À
ø=~›eT+~ e÷Á‘·y˚T ã‘·T≈£î‘·÷ ñ+{≤s¡T. yêfi¯fl≈£î #Ó|ü⁄Œø√e&ÜìøÏ ‘·eT yêfi¯ófl nH˚
yêfi¯ófl mes¡÷ ñ+&És¡T. ‘·eTô|’ »s¡T>∑T‘·Tqï nD∫y˚‘·qT yêfi¯ófl ø£˙dü+ Á|ü•ï+#·˝Òì
dæú‹˝À ñ+{≤s¡T. n˝≤π> sê»ø°j·T+>± dü+|òüT{Ï‘·+ ø±e&É+ kÕ<Ûä´+ ø±ì yêfi¯ófl
ñ+{≤s¡T. Ád”Ô\T düe÷»+˝À dü>∑uÛ≤>∑y˚T ø±˙ sê»ø°j·T+>± dü+|òüT{Ï‘·yÓTÆ b˛sê&É&ÜìøÏ
≈£î≥T+ã+ >√&É˝Ò yê]øÏ ô|<ä› Ä≥+ø£+. eTVæ≤fi≤ dü+|òü÷\T ñqï|üŒ{Ïø° yêfi¯ó¢ dü+|òüT{Ï‘·+
ø±˝Òø£b˛e#·TÃ. n˝≤ ø±˝Òø£b˛e&ÜìøÏ #ê˝≤ ø±s¡D≤\T+{≤sTT. á e´edüú˝À uÛ≤>∑+>±H˚
Ä ø±s¡D≤\T+{≤sTT. eT] dü+|òüT{Ï‘·+ ø±˝Òì yêfi¯fl Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ eTq+ |üì #˚j·÷*
n+fÒ dü+|òüT{Ï‘· b˛sê{≤\ô|’ »]π> nD∫y˚‘·H˚ Á|ü<ÛëqeTqTø√&É+ düs¡sTTq~
ø±<äT ø£<ë.
nedüsêìï ã{Ϻ ÁbÕ<Ûëq´+
eT÷&Ée~ ` sê»´+ Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü, eT>∑yêfi¯ófl Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü,
nÁ>∑≈£î˝≤\T Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü, n_Ûeè~∆ #Ó+~q ÁbÕ+‘ê\T #Ó+<äì ÁbÕ+‘ê\ô|’q
Á|üjÓ÷–+#˚ Væ≤+dü ` Væ≤+dü n+fÒ uÛÖ‹ø£ Væ≤+ùd ø±qø£ÿπs¢<äT. s¡ø£s¡ø±\ s¡÷bÕ\˝À »]π>
nD∫y˚‘·, $eø£å\T ≈£L&Ü Væ≤+ùd ` M{Ï˝À |òü˝≤Hê~ Á|ü<ÛëqeTT nì #Ó|üŒ&ÜìøÏ
dü÷Á‘·ã<ä∆yÓTÆq ‘ê‹«ø£yÓTÆq ø±s¡D≤\T @M ˝Òe⁄. ñHêïsTT nH˚~ me] sê»ø°j·T
dæ<ë∆+‘êìï ã{Ϻ yêfi¯ófl #Ó|ü⁄Œø√yê* ‘·|üŒ Vü≤≈£îÿ\ ø√D+ qT+∫ #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT Ç$
Á|ü<ÛëqeTT, Ç$ ôdø£+&ÉØ nq&ÜìøÏ Ä<Ûësê\T @MT ñ+&Ée⁄. Äj·÷ dü+<äsꓤ\˝À ˇø£
<ëìøÏ m≈£îÿe ÁbÕ<Ûëq´+ ÇkÕÔeTT. ñ<ëVü≤s¡DøÏ Ç|ü⁄Œ&ÉT y˚TeTT e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£>±
ªb˛{Àµ MT<ä ñ<ä´eT+ #˚düTÔHêïeTT. Ç~ sê»´Væ≤+dü˝À uÛ≤>∑y˚T. b˛{À ˇø£
Á|üe÷<äø£s¡yÓTÆq≥Te+{Ï sê»´Væ≤+dü kÕ<Ûäq+ ø±ã{Ϻ ‘·|üŒìdü]>± <ëìøÏ e´‹πsø£+>±
ñ<ä´eT+ #˚kÕÔeTT. ø±ì m\¢|ü⁄Œ&É÷ sê»´Væ≤+dü≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕ<ÛäHê\πø ÁbÕ<Ûëq´+
ñ+&Ü\H˚~ @MT ˝Ò<äT. n~ dü+<äsꓤìï ã{Ϻ ñ+≥T+~. ø=+‘·ø±\+ øÏ+<ä ñ<ëVü≤s¡D≈£î
u≤¬ø’‡{Ÿ yÓTÆì+>¥ ø√dü+ 1/70ì dües¡D #˚kÕÔs¡T nqï|ü⁄Œ&ÉT <ëìøÏ ÁbÕ<Ûëq´+ Ç∫Ã
Á|ü#ês¡+ #˚XÊeTT. n{≤¢π> $XÊK|ü≥ï+ õ˝≤¢, Ä~˝≤u≤<é õ˝≤¢ @C…˙‡ ÁbÕ+‘ê\˝À |ü_¢ø˘
ôV≤˝ŸÔ &çbÕsYºyÓT+≥T yÓ’|òü\´+ e\¢, |ü+#êsTTrsêCŸ &çbÕsYºyÓT+≥T yÓ’|òü\´+ e\¢ y˚\eT+~
s√>±\≈£î >∑Ts¡sTT #·ìb˛j·÷s¡T. Ä~˝≤u≤<é˝À Á|üuÛÑT‘·« ˝…ø£ÿ\ Á|üø±s¡y˚T yÓsTT´eT+~øÏ
ô|’>± #·ìb˛j·÷s¡T. $XÊK|ü≥ï+ @C…˙‡˝À ≈£L&Ü #ê˝≤eT+~ #·ìb˛j·÷s¡T.
dü+πøåeTeTH˚~ sê»´+ qT+∫ Á|üC≤˙ø±ìøÏ sêyê*‡q Vü≤≈£îÿ . X¯óÁuÛÑyÓTÆq eT+∫
˙fi¯ófl, |ü]düsê\ |ü]X¯óÁuÛÑ‘· ˝Òø£b˛e&É+ e\¢H˚ n+‘·eT+~ ÁbÕD≤\T b˛j·÷sTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
138 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
<ëìMT<ä Á|ü#ês¡+ #˚XÊ+. dü+<äsꓤìï ã{Ϻ ‘·|üŒ m|ü⁄Œ&É÷ sê»´Væ≤+düπø ÁbÕ<Ûëq´+
ÇkÕÔeTH˚~ dü] nsTTq~ ø±<äT.
ãj·T{Ïyêfi¯ó¢>± e÷{≤¢&É&ÉeT÷ eTTK´y˚T
Hê\T>∑e~ ` #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À #ê˝≤eT+~ y˚ùd Á|üX¯ï @$T{° n+fÒ Ç+‘·
nC…+&Ü ô|≥Tº≈£îHêïs¡T MTs¡T Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+>±. eT] Ád”Ô\ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ Ád”Ô\T
b˛sê≥+ #˚kÕÔs¡T ø£<ë. <ä[‘·T\ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ <ä[‘·T\T ñ<ä´e÷\T #˚kÕÔs¡T ø£<ë.
ø±]à≈£î\ Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+ ø±]à≈£î\ ñ<ä´e÷\T ñHêïsTT ø£<ë. n<äq+>± ˇø£ Vü≤≈£îÿ\
dü+|òüT+ #˚ùd<˚eTT+~? #˚j·Te*‡q nedüs¡+ @eTT+~ nH˚ Á|üX¯ï ≈£L&Ü e÷≈£î ‘·s¡#·T>±
m<äTs¡e⁄‘·T+≥T+~. <ëìøÏ y˚TeTT #Óù|Œ »yêãT @$T≥+fÒ düe÷»+˝À ˇø£ nHê´j·T+
»]–+~ nì #Óù|Œ≥|ü⁄Œ&ÉT me]øÏ nHê´j·T+ »]–+<√ yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T e÷{≤¢&ÉT≈£î+fÒ
MT≈£î »]–+~ ø±ã{Ϻ MTs¡T e÷{≤¢&ÉT≈£î+≥THêïs¡T˝Ò nH˚ düŒ+<äq Ä düe÷»+ qT+∫
e#˚à Á|üe÷<ä+ m|ü⁄Œ&É÷ ñ+≥T+~. Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\˝À πøe\+ Ád”Ô˝Ò >±<äT, πøe\+
<ä[‘·T˝Ò >±<äT, πøe\+ Ä~yêdüT˝Ò ø±<äT, M{Ï˝À nìï s¡ø±\ yêfi¯ófl ñ+{≤s¡T,
$XÊ\yÓTÆq nC…+&Ü ñqï dü+düú>± e÷{≤¢&ç‘˚ ãj·T{Ïyêfi¯ófl>± e÷{≤¢&ÉT‘·THêïeTqï~
#ê˝≤ $\TyÓ’q≥Te+{Ï n+X¯+ ne⁄‘·T+~. qø£‡˝…’≥¢ô|’q mHéøö+≥s¡T¢ »]–‘˚ yêfi‚fl
e÷{≤¢&ÉTø√e#·TÃ>±, m+<äT≈£î Vü≤≈£îÿ\ dü+|òü÷\T e÷{≤¢&ÉT‘·THêïsTT n+fÒ dü«‘·+Á‘·+>±
ñqï ˇø£ Vü≤≈£îÿ\ dü+|òüT+ e÷{≤¢&ç‘˚ Mfi¯ófl yêfi¯fl eTqTwüß\T ø±<äT, dü«‘·+Á‘·yÓTÆq
yêfi¯ófl. nsTTHê Mfi¯ófl e÷{≤¢&ÉT‘·THêïs¡T n+fÒ Çø£ÿ&˚<√ nHê´j·T+ »]– ñ+&Ü\ì
düe÷»+ $H˚ neø±X¯+ ñ+≥T+~. n~ nìï ñ<ä´e÷\≈£L e]ÔdüTÔ+~. eTVæ≤fi≤
ñ<ä´e÷ì¬ø’Hê, <ä[‘· ñ<ä´e÷ì¬ø’Hê, ø±]àø£ ñ<ä´e÷ì¬ø’Hê |üP]Ô>± yêfi¯fl˝À uÛ≤>∑+
ø±q≥Te+{Ï ˇø£ y˚~ø£, kÕs¡«»˙q+>±, dü÷Á‘·ã<ä∆+>± Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫, Á|üC≤kÕ«eT´+
>∑T]+∫ e÷{≤¢&˚ ˇø£ dü+düú, ˇø£ ñ<ä´eT+ yê] ‘·s¡|òü⁄q e÷{≤¢&É≥eTH˚~ yê]
Äø±+ø£å\≈£î ã˝≤ìï ø£*Œ+#·>∑\<äT.
$X‚¢wæ+#˚ u≤<Ûä´‘·
◊<äe~ ` n<äq+>± y˚TeTT #˚j·T>∑\ |üqT\˝À ˇø£{Ï @$T{Ï n+fÒ #ê˝≤eT+~
ñ<ä´e÷˝À¢ ñ+&˚ yêfi¯ófl, nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´ yêfi¯ófl ` nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´ yêfi¯ófl
ne&É+ e\H˚, Ä ø±s¡D+>±H˚ ‘·eT |ü]dæú‹ì dü+|üPs¡í+>± $e]+∫ #Ó|üŒ&É+ >±˙, ‘·eT
|ü]dæú‹ >∑T]+∫ Á|üuÛÑT‘·«+ e÷{≤¢&˚ e÷≥\≈£î |üP]Ô>± »yêãT #Ó|üŒ&É+>±˙ ø£wüº+
ø±e#·TÃ. z <ä[‘·T&çì #·+ù|kÕÔs¡T ˇø£ Á>±eT+˝À. #·+ù|dæ ì+<ä yêfi¯flMT<˚ y˚kÕÔs¡T.
Ä~yêdüT\ Vü≤≈£îÿ\T ‘=\–kÕÔs¡T. ì+<ä yêfi¯flMT<˚ |ü&˚kÕÔs¡T. ˝Òø£b˛‘˚ >√¢ã˝…’CÒwüHé
rdüTø=∫à ù|<äyêfi¯fl≈£î sêsTTr\T Çe«&É+ e\¢H˚ Ä]úø£ e´edüú HêX¯q+ nsTTb˛sTT+~,
n+<äTπø >√¢ã˝…’CÒwüHé nedüs¡+ nsTT´+~ n+{≤s¡T. á ì+<ä\≈£î yêfi‚fl »yêãT
#Ó|ü⁄Œø√yê* n+fÒ ø£wüº+ ø±e#·TÃ. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À ñ+&˚≥≥Te+{Ï yêfi¯ófl
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 139
#·<äTe⁄≈£îqï yêfi¯ófl, ø=+‘· $X‚¢wüD #˚j·T>∑\yêfi¯ófl nsTT ñ+&É≥+ e\¢ Á|üuÛÑT‘·«+
y˚ùd≥≥Te+{Ï á ì+<ä\≈£î yêfi¯ófl $X‚¢wæ+∫ m<äTs¡T »yêãT #Ó|üŒ>∑\s¡T. á
ñ<ä´e÷\≈£î Ç~ ≈£L&Ü ˇø£ eTTK´yÓTÆq ø£s¡Ôe´y˚T. Vü≤≈£îÿ\qT dæ<ë∆+rø£]+#·&É+,
dü÷Árø£]+#·&É+, ñ<ä´e÷\ Äø±+ø£å\˝À eTT+<äTø=∫Ãq Vü≤≈£îÿ\qT dü÷Árø£s¡D #˚dæ
yê{Ïì düe÷»+˝À ì\u…≥º&É+. Ç$ ≈£L&Ü Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T #˚j·÷*‡q |üqT˝Ò.
yêfi¯ófl e÷{≤¢&ÉT‘·Tqï ø√D+ yêfi‚fl #Ó|ü⁄Œ≈£î+{≤s¡T, yêfi¯flMT<ä nD∫y˚‘· eùdÔ yêfi‚fl
e÷{≤¢&ÉT≈£î+{≤s¡ì ø±≈£î+&Ü, n+<äs¡+ e÷{≤¢&É<ëeTT. y˚TeTT yêfi¯fl˝À uÛ≤>∑+ ø±<äT.
ãj·T≥ ñHêï+. nsTTHê y˚TeTT e÷{≤¢&ÉT‘·THêïeTT n+fÒ MTs¡T ≈£L&Ü e÷{≤¢&Ü\ nì
Ç‘·s¡T\qT ≈£L&Ü ˇ|æŒ+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #Ój·÷´*.
düŒ wüº+>± Ç≥Te+{Ï ˇø£ ø±s¡´s¡+>∑yÓTÆ‘˚ ñ+~ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ. Ä
ø±s¡´s¡+>±ìï düeTÁ>∑+>± $XÊ\yÓTÆq ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä ìs¡«Væ≤+#ê*. á Vü≤≈£îÿ\
ne>±Vü≤q≈£î, á ne>±Vü≤q ø£*– ñ+&É{≤ìøÏ @+ ø±yê*? nD∫y˚‘· mø£ÿ&ÉTHêï,
ndüe÷q‘· mø£ÿ&ÉTHêï <ëìì e´‹πsøÏ+#ê*. düe÷q‘·«+ ˇø£ Vü≤≈£îÿ nH˚~ >∑T]Ô+#ê*.
Ç|üŒ{Ï<ëø± #·]Á‘· Hê>∑]ø£ Áø£eT+˝À m~–q≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ˝ÒyÓ’‘˚ ñHêïjÓ÷ yê{Ïì
ø±bÕ&ÉTø√yê*, yê{Ïì eTT+<äT≈£î rdüTø=ì b˛yê*. Ç~ qeTà&ÜìøÏ ˇø£ eTìwæ
ø£eT÷´ìdüTº ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. Ç+ø=ø£{À eTs=ø£{À ø±qedüs¡+ ˝Ò<äT. n+fÒ á
ñ<ä´e÷\T |òü˝≤Hê sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘êìπø |ü]$T‘·+ ø±yê*‡q nedüs¡+ ≈£L&Ü @MT
˝Ò<äT. ˇø£s¡T ø£eT÷´ìdüTº>± á ne>±Vü≤q≈£î sêe#·TÃ. ˇø£s¡T n+uÒ<äÿsYyê~>± sêe#·TÃ.
ˇø£s¡T Ád”Ôyê~>± sêe#·TÃ, ˇø£s¡T ìC≤sTTr>∑\ >±+<Û˚j·Tyê~>± ≈£L&Ü sêe#·TÃ.
n≥Te+{Ï yêfi¯ófl ≈£L&Ü ñHêïs¡T. ˇø£s¡T ˝ÀVæ≤j·÷yê~>±q÷ sêe#·TÃ. @ ø√D+qT+∫
nsTTHêdüπs πøe\+ eTq ø√D≤ìøÏ Á|ü<Ûëq+>± ø£ì|æ+#˚ Vü≤≈£îÿ\T e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü
yÓTT‘·Ô+>± nD∫y˚‘·, ndüe÷q‘· mø£ÿ&ÉTHêï nø£ÿ&É+‘ê ñqï Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$Tì
>∑T]Ô+#·>∑\>±*. >∑T]Ô+#·&É+, <ëìøÏ e´‹πsø£+>± ì\ã&É≥+— #·]Á‘· Áø£eT+˝À
m~–q≥Te+{Ï Vü≤≈£îÿ\T @yÓ’‘˚ ñHêïjÓ÷ yê{Ïì neT\T #˚düTø√e&É+, ø±bÕ&ÉTø√e&É+,
ô|+bı+~+#·Tø√e&É+— Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$TøÏ >∑Ts¡j˚T´ yêfi¯fl, nD∫y˚‘·≈£î >∑Ts¡j˚T´yêfi¯fl
‘·s¡|òü⁄q eTq+ ≈£L&Ü e÷{≤¢&Ü* nH˚ ne>±Vü≤q ø£*– ñ+&É≥+— Á|üuÛÑT‘ê«\T >±˙,
ô|‘·Ô+<ëØesêZ\T>±˙, nD∫y˚‘·≈£î >∑T]#˚ùd yêfi¯ófl >±˙ yêfi¯ófl y˚˚ùd ì+<ä\T, Ç#˚Ã
$es¡D\qT eTq≈£î+&˚ X¯øÏÔj·TT≈£îÔ\ìï{Ï˙ ≈£L&Ü ñ|üjÓ÷–+∫ m<äTs√ÿe&ÜìøÏ düVü‰j·T
|ü&É≥+ ` á ø£s¡Ôyê´\T ìs¡«Væ≤+#˚ bÕÁ‘· ˇø£{Ï $XÊ\+>± b˛wæ+#ê*. n+<äTe\¢
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ nC…+&Ü m|ü⁄Œ&É÷ $XÊ\+>± ñ+&Ü*. ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T $XÊ\+>±
ñ+&Ü*, ìsêàD+ ≈£L&Ü $XÊ\+>± ñ+&Ü\H˚~ y˚TeTT uÛ≤$düTÔHêïeTT.
eT÷&É÷ $XÊ\+>±H˚ ñ+&Ü*
n C…+&Ü $XÊ\+>± ñ+&Ü* nqï+‘· es¡≈£î #ê˝≤ eT+~ ˇ|ü⁄Œ≈£î+≥THêïs¡T.
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T $XÊ\+>± ñ+&Ü* nq+fÒ Ç~ y˚TeTT Á|ü<Ûëq+ nqT≈£î+≥THêïeTT,
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
140
yÓTT‘·Ô+>± ñ<ä´e÷\T #˚ùd Væ≤+düqT K+&ç+#ê\H˚ Á|ü‹bÕ<äq y˚TeTT
@ s√p ô|≥º˝Ò<äT. ñ<ä´e÷\T Væ≤+kÕ‘·àø£+>±qT, Væ≤+dü ˝Ò≈£î+&ÜqT
≈£L&Ü nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£î
$s¡T<ä∆+>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT, nHê´j·T+>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT ` n|ü⁄Œ&ÉT
≈£L&Ü eTÚq+>± ñ+&É≥+ kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<ë nH˚~ Á|üX¯ï.
BìøÏ ˝À≥T sêq+‘· es¡≈£î y˚πs yê{Ïì #˚|ü&É‘êeTT nì nø£ÿ&É ˇø£ |ü]$T‹
ô|&ÉT‘·THêïs¡T. ìsêàD+ $XÊ\+>± ñ+&Ü\+fÒ >∑{Ϻ>± e´‹πsø£‘· ek˛Ô+~. nC…+&Ü
dæ<ë∆+‘·|üs¡yÓTÆq~. n~ n+<äs¡÷ ˇ|ü⁄Œø=+≥THêïs¡T. nD∫y˚‘· mø£ÿ&ÉTHêï nø£ÿ&É+‘ê
Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ, n~ nC…+&Ü˝À uÛ≤>∑+ nsTT+~ ø±ã{Ϻ, ø±s¡´ø£˝≤bÕ\T
≈£L&Ü n+‘˚ $XÊ\+>± ñ+&Ü\H˚≥|üŒ{ÏøÏ @yÓTTdüTÔ+~ n+fÒ mHéøö+≥s¡T¢, ˝≤ø£|t
Vü≤‘·´\T ˝≤+{Ï sê»´Væ≤+ùd Á|ü<ÛëqyÓTÆ y˚πs yê{Ïì f…ÆeTT+fÒ #˚kÕÔeTT nH˚~ ek˛Ô+~.
n{≤¢ ñ+&É{≤ìøÏ M\T ˝Ò<äT. n~ ≈£L&Ü $XÊ\+>±H˚ ñ+&Ü*. Çø£ ìsêàD+ $XÊ\+>±
ñ+&Ü* n+fÒ eTq≈£î q#˚Ã≥≥Te+{Ï sê»ø°j·T uÛ≤yê\T ø£\yêfi¯ófl e÷Á‘·y˚T ø±<äT
y˚πsyêfi¯ófl ≈£L&Ü ` m+‘·es¡≈£î n+fÒ á nC…+&Ü‘√ @ø°uÛÑ$+#˚+‘· es¡≈£î, á
ø±s¡´ø£˝≤bÕ\‘√ @ø°uÛÑ$+#˚+‘· es¡≈£î ` düe÷q ôVA<ë, düe÷q ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä
ñ<ä´eT+˝À uÛ≤>∑kÕ«eTT\T ø±yê* nH˚~ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£>± e÷≈£îqï≥Te+{Ï
ne>±Vü≤q. Çyê«fi¯ <˚X¯+˝Àì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À á #·s¡Ã y˚TeTT ô|&ÉT‘·÷ ñHêïeTT.
|üP]Ô>± n+<äs¡÷ @ø°uÛÑ$+#ês¡ì y˚TeTT nqeTT>±˙ düŒ+<äq edü÷Ô ñ+~, #·s¡Ã
»s¡T>∑T‘·÷ ñ+~. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ @s¡Œ&çq|ü⁄Œ&ÉT #ê˝≤eT+~ @eTqT≈£îHêïs¡+fÒ
qø£‡˝…’≥¢ Væ≤+düqT K+&ç+#·{≤ìøÏ |ü⁄{Ϻ+~ á dü+düú nì. n+<äTπø yÓTT<ä{À¢ ø=+‘·eT+~
_C…|æ, ÄsY.mdt.mdt yêfi¯ófl ≈£L&Ü #˚s¡‘êeTì e#êÃs¡T. Ç~ ø£eT÷´ìdüTº e´‹πsø£ dü+düú
nsTTb˛sTT+~, Vü‰sTT>± #˚s=#·Tà B+{À¢ nqT≈£îHêïs¡T yêfi¯ó¢. Ç|ü⁄Œ&ÉT mes¡÷ e÷ CÀ*øÏ
sês¡qTø√+&ç. n~ y˚πs dü+>∑‹.
e÷ Á|ü<Ûëq $uÛÒ<ä+ Væ≤+dü MT<ä ø±<äT
ì C≤ìøÏ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+˝À y˚TeTT ô|&ÉT‘·Tqï #·s¡Ã˝À á Væ≤+dü nH˚~ ˇø±H=ø£
n+X¯+ e÷Á‘·y˚T. Á|ü<ÛëqyÓTÆ+~ ≈£L&Ü ø±<äT. yÓTT‘·Ô+>± ñ<ä´e÷\T #˚ùd Væ≤+düqT
K+&ç+#ê\H˚ Á|ü‹bÕ<äq y˚TeTT @s√p ô|≥º˝Ò<äT. ñ<ä´e÷\˝À Væ≤+ùd ñ+&É{≤ìøÏ
M\T ˝Ò<äì me«s¡÷ nq˝ÒeTT. m+<äTø£+fÒ düe÷»+˝À Væ≤+dü #ê˝≤ ñ+~. Äø£*
Væ≤+ùd, ù|<ä]ø£+ Væ≤+ùd, ìs¡T<√´>∑+ Væ≤+ùd. ùd«#·Ã¤ ˝Òø£b˛e&É+ Væ≤+ùd, n+≥sêì‘·q+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 141
Væ≤+ùd. ne˙ï ñqï|ü⁄Œ&ÉT ñ<ä´e÷\˝À Væ≤+ùd ñ+&É≈£L&É<äT, ñ<ä´e÷\˙ï Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
XÊ+‹j·TT‘·+>± »s¡>±\ì me«s¡÷ nq˝Ò+. »]–‘˚ u≤>∑T+&ÉTqT ø±˙, n~ πøe\+ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
yê+#Û·˙j·T+ e÷Á‘·y˚T, kÕ~Û+#·>∑*–+~ ø±<äT. mø£ÿ&É nuÛÑ´+‘·s¡+ e∫Ã+~, mø£ÿ&É
n_ÛÁbÕj·TuÛÒ<ë\T e∫ÃHêsTT n+fÒ ñ<ä´e÷\T Væ≤+kÕ‘·àø£+>±qT, Væ≤+dü ˝Ò≈£î+&ÜqT
≈£L&Ü nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT, Á|üC≤kÕ«eT´ $\Te\≈£î $s¡T<ä∆+>±
Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT, nHê´j·T+>± Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT ` n|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&Ü eTÚq+>± ñ+&É≥+
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<ë nH˚~ Á|üX¯ï. #ê˝≤ Ç{°e* dü+|òüT≥q <˚es¡ø=+&É m+.m˝Ÿ.m
sê>±´Hêj·Tø˘ Vü≤‘·´. n~ @ s¡ø£+>±q÷ düeTs¡∆˙j·T+ ø±<äT. @ s¡ø£+>±q÷ eTÚq+>±
ñ+&É>∑*π>~ ø±<äT. düeTs¡∆˙j·Te÷ ø±<ë y˚πs dü+>∑‹. eTÚq+>± ñ+&É>∑*–+~ e÷Á‘·+
ø±<äT. K+&ç+#ê+ <ëìï. n<˚ ˇø£ <äTsêàs¡TZ&ÉT nsTTq m+.m˝Ÿ.mqT #·+|æ ñ+fÒ eT+∫
|üì #˚XÊs¡T n+{≤sê n+fÒ y˚Ty˚TMT e÷{≤¢&É+, yê&ÉT <äTsêàs¡TZ&ÉT, @<√ #˚XÊ&ÉT,
yêfi‚fl<√ #·+|ü⁄≈£îHêïs¡T e÷ø£qedüs¡+. n<=ø£ bÕ*{Ïø˘‡˝À uÛ≤>∑+>± »]–+~
Vü≤≈£îÿ\ø=ø£ ‘ê‹«ø£ ø√D≤ìï
e÷ø£qedüs¡+ nqT≈£î+{≤+.
Ä ‘˚&Ü n+fÒ nHê´j·T+>± nÁ|üC≤kÕ«$Tø£+>± ñ<ä´e÷\T Á|üe]Ô+∫q|ü⁄Œ&ÉT `
Ä$wüÿ]+#·T≈£î+<ë+
ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø±oàs¡T˝À dü«j·T+ ìs¡íj·÷~Ûø±s¡+ ø±yê* nq&ÜìøÏ ã\yÓTÆq #ê]Á‘·ø£
ø±s¡D≤\T ñHêïsTT. ø±ã{Ϻ ø±oàØ\ b˛sê≥+ eTÚ*ø£+>± ˇø£ Á|üC≤kÕ«$Tø£
b˛sê≥+>±H˚ uÛ≤$+#ê\ì n+≥THêï+. nsTTHê nø£ÿ&É $T*f…+≥T¢ Ád”Ô\ô|’q Ä+ø£å\T VübÕXÊÑ·
≤≈£îÿ\T´ <˚nH˚ uÛ≤eq ‘·q≈£î kı+‘·+ nì
XÊ\ *ãs¡˝Ÿ dü+Á|ü<ëj·T+ uÛ≤$düTÔ+~.
ô|&ç‘˚ ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚ e÷ ]b˛s¡Tº˝À <ëìï K+&çdü÷Ô edüTÔHêïeTT n~ nHê´j·TeTì.
MTs¡T #˚ùd b˛sê≥+ eT+∫~ ø±e#·TÃ. ø±˙ ùd«#·Ã¤ø√dü+ b˛sê{≤\T #˚dü÷Ô n+<äTe\¢ Ä ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü<ëj·T+ Vü≤≈£îÿ\
dü>∑uÛ≤>±ì≈£îqï ùd«#·Ã¤qT rùddæ ãTs¡U≤\T y˚düTø=ì Ç+{À¢ ≈£Ls√Ã+&ç nq&É+ uÛ≤eqqT #ê˝≤ #·]Ã+∫+~. Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
ˇ|ü⁄Œø√&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äì ãVæ≤s¡+>∑+>±H˚ <ëìï K+&çkÕÔ+. K+&ç+#êeTT ≈£L&Ü. n{≤¢ ì‘·´+ Äsê≥|ü&˚ dü>∑≥T J$øÏ @MT ns¡ú+ø±ì
@ ñ<ä´eT+ nÁ|üC≤kÕ«$Tø£ #·s¡´\HÓ’Hê düπs K+&ç+#ê*‡+<˚. Ç~ Á|ü<ÛëqyÓTÆq ‘˚&Ü ø±H˚ dæ<ë∆+‘· dü+yê<ä+ #ê˝≤ »]|æ+~.
ø±<äT. H˚qT Ç+‘·≈£î eTT+<äT $e]+∫q $wüj·÷˝Ò Á|ü<ÛëqyÓTÆq≥Te+{Ï$. Ç~ ˇø±H=ø£ Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq *ãs¡˝Ÿ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ
n+X¯+ e÷Á‘·y˚T. dü+#·\Hê‘·àø£+>± uÛ≤$+#·ã{Ϻ BìøÏ |üÁ‹ø£\T, MT&çj·÷ u≤>± Á|ü‘˚´ø£y˚T+ ø±<äT>±˙, Ä dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ ñqï
ÁbÕ<Ûëq´+ Çe«&É+ »]–+~. e÷ ne>±Vü≤q nH˚~ dü÷ú\+>± H˚qT Ç|ü⁄Œ&ÉT $e]+∫ ˇø£ eTTK´ \ø£åD+ Vü≤≈£îÿ\ #·s¡Ã≈£î #ê˝≤
#Ó|æŒ+<˚. á ø±¢düT\T ô|≥º&É+˝À e÷≈£îqï kÕ«s¡ú+ @$T≥+fÒ y˚TeTT á $wüj·÷*ï yÓdüT\Tu≤≥T ø£*ŒdüTÔ+~. Vü≤≈£îÿ\T eTìwæøÏ
$e]+∫ #Ó|æ‘˚, á õ˝≤¢˝À Ç|ü⁄Œ&ÉTqï Ç<ä›s¡T eTT>∑TZs¡T e÷Á‘·y˚T ø±≈£î+&Ü eTs√ #Ó+~q$. Çø£ÿ&É eTìwæ n+fÒ e´øÏÔ
|ü~eT+~ e∫à |üì#˚kÕÔs¡ì e÷ n_Û˝≤wü. nqTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT, ˇø£ kÕe÷õø£ düeT÷Vü≤+
.

ø±e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿ Vü≤≈£îÿ Á|ü‹bÕ<äq e´øÏÔì

ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düT≈£îqïfÒº ˇø=ÿø£ÿ Vü≤≈£îÿ Á|ü‹bÕ<äq
e´øÏÔì ø±ø£ @<√ ˇø£ kÕe÷õø£ düeT÷Vü‰ìï
ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düTø√e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ªdü+|òüT+
ô|≥Tº≈£îH˚ Vü≤≈£îÿµ nH˚ <ëìøÏ ns¡ú+ ñ+&Ü\+fÒ

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ

142 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ y˚~ø£ @&Ée ãT˝…{ÏHé dü+bÕ<äø°j·T+, y˚T 2005 143
ø£˙dü+ Ç<ä›s¡T eTqTwüß\T+&Ü*. ˇπø ˇø£ e´øÏÔøÏ ªdü+|òüT+ ô|≥Tº≈£îH˚ Vü≤≈£îÿµ ñ+&É<äT.
Ç+ø=+#Ó+ ˝À‘·sTTq ns¡ú+˝À ≈£L&Ü ˇø£ Vü≤≈£îÿ Á|ü‹bÕ<äq≈£î e´øÏÔ ø±ø£ düeT÷Vü≤+
ÁbÕ‹|ü~ø£ ø±>∑\<äT. ˇø£ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Jeq düs¡[, dæú‹>∑‘·T\T ñqï yê] Vü≤≈£îÿ\
>∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT (ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ä~yêdüT\ Vü≤≈£îÿ\T) Ä Á|ü»\qT ˇø£
düeT÷Vü≤+>±H˚ rdüTø=ì e÷{≤¢&É‘êeTT. Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq Jeq düs¡fi‚ ñ+&Éqø£ÿs¡˝Ò<äT.
πøe\+ Ä]úø£ ˝Òø£ kÕe÷õø£ dæú‹ ìs¡«∫+#˚ Á|ü‘˚´ø£‘· ˇø£ düeT÷Vü‰ìøÏ ÁbÕ‹|ü~ø£
ø±e#·TÃ. >∑T&çôdyêdüT\ Vü≤≈£îÿ\T, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ Vü≤≈£îÿ\T Ç≥Te+{Ï$.
n sTT‘˚ Vü≤≈£îÿ\ Á|ü‹bÕ<äq e´øÏÔ|üs¡+>± »]–Hê düeT÷Vü≤+|üs¡+>± »]–Hê <ëì
‘ê‹«ø£ eT÷\+˝À mø£ÿ&√ eTìwæøÏ ˇø£ eTìwæ>± $\Teì#˚à >∑TD+ ñ+~. ˙ø° Vü≤≈£îÿ
mø£ÿ&ç~ nqï|ü⁄Œ&ÉT eTìwüsTT |ü⁄{≤ºqT ø±ã{Ϻ nH˚~ nìï{Ïø£+fÒ Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq »yêãT.
Ä Vü≤≈£îÿ e´øÏÔøÏ #Ó+~q~ ø±e#·Tà (ñ<ëVü≤s¡D≈£î n_ÛÁbÕj·T ùd«#·Ã¤), ˇø£ düeTwæºøÏ
#Ó+~q~ ø±e#·Tà (ÁXÊ$T≈£î\≈£î ø£˙dü y˚‘·q+, X¯óÁuÛÑyÓTÆq |üsê´es¡D+ yÓTT<ä\sTTq$).
n+<äTe\¢H˚ eTìwæì eTìwæ>± πø+Á<ä+ #˚düT≈£îH˚ ‘ê‹«ø£ >∑TD+ >∑\ *ãs¡˝Ÿ
dü+Á|ü<ëj·T+ Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eqq÷ ‘·q~>± uÛ≤$+∫ <ëì $X¯Bø£s¡D ø√dü+ #ê˝≤ #·s¡Ã
»]|æ+~.
nsTT‘˚ #ê˝≤ $∫Á‘·yÓTÆq $wüj·T+ @$T≥+fÒ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\≈£L á Vü≤≈£îÿ\
dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã≈£L @MT dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü <˚ìbÕ{Ïø£~ kÕ>∑T‘·T+&É&É+. bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\˝À düVæ≤‘·+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ *ãs¡˝Ÿ ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q Vü≤≈£îÿ\
dü+yê<ä+‘√ ô|<ä›>± dü+ã+<Ûä+ ˝Ò≈£î+&Ü ˇø£ ÁbÕøϺø£˝Ÿ ø±s¡´Áø£eT+>± kÕ–b˛‘·T+≥T+~.
eT÷&Ée Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝À #ê˝≤ øÏ¢wüºyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD ø±s¡´Áø£e÷ìï #˚|ü{Ϻq
ñ<ä´e÷\sTT‘˚ n≥Te+{Ï ‘ê‹«ø£ #·s¡Ã ˇø£{Ï ñ+<äqï düŒèVü≤ ˝Ò≈£î+&ÜH˚ q&ÉTdüTÔHêïsTT.
B ìøÏ #ê˝≤ ø±s¡D≤\THêïsTT. eTquÀ{Ï <˚XÊ\˝À Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\T ˇø£ ã\yÓTÆq
nedüs¡+ qT+&ç |ü⁄{≤ºsTT. Ä nedüsêìï rπsà 쑷´ ø±s¡´Áø£eT+˝À ìeT>∑ïeTsTT
ñ+{≤sTT. <ëìøÏ #·≥º+ |üìø=ùdÔ #·{≤ºìï yê&ÉT≈£î+{≤sTT. ø√s¡Tº\T nø£ÿs¡ø=ùdÔ ø√s¡Tº\qT
yê&ÉT≈£î+{≤sTT. Á|ü#ês¡+, Ä+<√fi¯q, ˝≤;sTT+>¥, @~ ñ|üjÓ÷>∑ø£s¡eTqT≈£î+fÒ n~
#˚kÕÔsTT. BìøÏ ˝À‘·sTTq ‘ê‹«ø£ dü+yê<ä+ ndü\T nedüs¡e÷ nqï |ü<ä∆‹˝À
kÕ>∑T‘·T+{≤sTT.
Ç<=ø£ ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
Ç+ø=ø£ ø±s¡D+, eT÷&Ée Á|ü|ü+#· <˚XÊ\˝Àì Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\ ÁbÕ|ü+∫ø£ <äèø£Œ<∏ä+
m≈£îÿe uÛ≤>∑+ @<√ ˇø£ ns¡ú+˝À sê&çø£˝Ÿ <äèø£Œ<∏ä+. Á|üdüTÔ‘· düe÷C≤ìï n<=ø£
>∑&É∫b˛‘·Tqï kÕe÷õø£ <äX¯>± ns¡ú+ #˚düT≈£î+≥T+~. bÕXÊÑ·´ *ãs¡˝Ÿ <äèø£Œ<∏ä+ Çyê«[º
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
144
düe÷q‘ê«ìï e´ed”úø£]+#·&É+, neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+,
Ä#·]+#·&É+ m+‘·e÷Á‘·+ düT\uÛÑ+ ø±<äqï düŒèVü≤ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ
˝Òø£b˛˝Ò<äT. ˇø£Hê&ÉT Bìì ‘˚*ø£>± rdüTø=ì ñHêï, Çyêfi¯
rdüTø√e&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
düe÷C≤H˚ï XÊX¯«‘·+ nqT≈£îHêï nqTø√≈£îHêï, n~ á düe÷»+˝ÀH˚ ì\ã&ç <ëìyÓ’ù|
#·÷dü÷Ô Ä˝À∫düTÔ+~. sê&çø£˝Ÿ <äèø£Œ<∏ë\T Çyê«[º düe÷»+˝À ì\ã&ç πs|ü{Ï düe÷»+>±
uÛ≤$+#˚ <ëìyÓ’|ü⁄ #·÷dü÷Ô Ä˝À∫kÕÔsTT. á ‘˚&Ü e\¢ Vü≤≈£îÿ\qT #·÷ùd |ü<ä∆‹˝À #ê˝≤
‘˚&Ü edüTÔ+~.
n~ ≈£L&Ü ø±s¡D+ ø±e#·TÃ.
nsTT‘˚ n+‘·ø£+fÒ eTÚ*ø£yÓTÆq düeTdü´ ñ+<˚yÓ÷ nì|ædüTÔ+~. eTÚ*ø£ nH˚ uÛ≤eqqT
ªdüe÷q‘·µ nH˚ uÛ≤eq n+{Ïô|≥Tºø=ì ñ+≥T+~. Ç~ Hê Vü≤≈£îÿ nì mes¡T me]‘√
nHêï nø£ÿ&É ˙ø£+fÒ H˚H˚+ ‘·≈£îÿeø±<äT nH˚ <Ûä«ì ‘·|üŒìdü]>± ñ+≥T+~. düe÷q‘·«
uÛ≤eq Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq˝À n+‘·Ø¢qeTsTTq~.
Ç~ *ãs¡˝Ÿ dü+Á|ü<ëj·÷ìï #ê˝≤ Çã“+~ ô|&ÉT‘·T+~. Ä dü+Á|ü<ëj·T+ düe÷q‘·«+
nH˚ Ä˝À#·qqT #ê˝≤ düeTkÕ´‘·àyÓTÆq~>± uÛ≤$düTÔ+~. #·≥º+ eTT+<äT düe÷q‘ê«ìï
e÷Á‘·y˚T ìs¡›«+<ä«+>± n+^ø£]düTÔ+~. y˚πs @ ns¡ú+˝À düe÷q‘ê«ìï Á|ü‹bÕ~+∫Hê
n&ÉT>∑&ÉT>∑÷ ‘·≥|ü{≤sTTdüTÔ+~.
ø± ˙ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ düe÷q‘ê«ìï #ê˝≤ düVü≤»yÓTÆq uÛ≤eq>± d”«ø£]düTÔ+~.
Vü≤≈£îÿ\ uÛ≤eq‘√ $&ÉBj·Tsêì~>± @ Çã“+B ˝Ò≈£î+&Ü >∑T]ÔdüTÔ+~. düe÷q‘ê«ìï
e´ed”úø£]+#·&É+, neT\T˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+, Ä#·]+#·&É+ m+‘·e÷Á‘·+ düT\uÛÑ+ ø±<äqï
düŒèVü≤ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. ˇø£Hê&ÉT Bìì ‘˚*ø£>± rdüTø=ì ñHêï, Çyêfi¯
rdüTø√e&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äT. düe÷q‘·«+ nH˚~ m+‘· Äø£s¡¸D°j·TyÓTÆq uÛ≤eH√ <ëìì
Ä#·s¡D˝ÀøÏ rdüT≈£îsêe&É+ n+‘· ø£wüº‘·s¡+ nH˚~ Çs¡ej·T´e X¯‘êã›+ H˚]Œq Á|ü<Ûëq
>∑TDbÕsƒ¡+. <ëìì $düà]+#˚ Á|ü>∑‹o\ø£ ñ<ä´eTy˚TB eTT+<äT≈£î b˛˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø°
dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± Vü≤≈£îÿ\+fÒ düe÷q‘·«+ nì ˇ|ü⁄Œø√e&ÜìøÏ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
dü+X¯sTT+#·<äT.
*ãs¡˝Ÿ dü+Á|ü<ëj·T+˝À $kÕÔs¡+>± »s¡T>∑T‘·Tqï Vü≤≈£îÿ\ dæ<ë∆+‘· #·s¡Ã eT÷&Ée
Á|ü|ü+#· <˚XÊ\ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷\qT ô|<ä›>± Äø£]¸+#·ø£b˛e&ÜìøÏ Ç~ ã\yÓTÆq ø±s¡D+
ø±e#·TÃ.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 145
 nsTTq|üŒ{Ïø° <ëìì ndü˝Ò |ü{Ϻ+#·Tø√≈£î+&Ü kÕ–b˛e&ÉeT÷ düs¡sTTq~ ø±<äT.
Ç+<äT≈£î eT÷&ÉT ø±s¡D≤\THêïsTT. n&ɶ>√\T yê<äq\T $&ç∫ô|{Ϻ ‘·s¡ÿã<ä∆+>±
yê~+#·&É+ H˚s¡TÃø√e&ÜìøÏ *ãs¡˝Ÿ dü+Á|ü<ëj·÷ìøÏ #Ó+~q Vü≤≈£îÿ\ dü+yê<ä+
ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ¬s+&Ée~, Vü≤≈£îÿ\ eT<Ûä´ |òüTs¡¸DqT d”]j·Tdt>± rdüTø√e&É+
H˚s¡TŒ‘·T+~. ˇø£] y˚T\T ø√dü+ eTs=ø£] ÁbÕD+ rj·Te#·Tà nqï <ä>∑Zs¡ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ
ˇø£] u≤>∑Tø√dü+ eTs=ø£] ô|’q ìs¡“+<Ûä+ ô|≥ºe#·TÃ, ˇø£] |ü⁄s√>∑eTq+ ø√dü+ eTs=ø£]
neø±XÊ\T ≈£î~+#·e#·TÃ, yÓTT<ä\sTTqe˙ï Vü≤≈£îÿ\ eT<Ûä´ |òüTs¡¸D≈£î dü+ã+~Û+∫q
düeTdü´\T. á düe÷»+˝À ì\ã&ç y˚πs düe÷»+ yÓ’|ü⁄ #·÷ùd <äèø£Œ<∏ä+ ø£+fÒ á düe÷»+
MT<ä <äèwæºô|fÒº <äèø£Œ<∏äy˚T á düeTdü´\qT ˝À‘·T>± n<Ûä´j·Tq+ #˚j·T>∑\T>∑T‘·T+~.
eT÷&Ée~, Vü≤≈£îÿ\ Á|ü‹bÕ<äq≈£î e´øÏÔ ÁbÕ‹|ü~ø£ nqT≈£îHêï, ˇø£ düeT÷Vü≤+ ÁbÕ‹|ü~ø£
nqT≈£îHêï eTìwæøÏ eTìwæ>± $\Teì#˚à >∑TD+ ` e÷qe‘êyê<ëìøÏ |ü⁄Hê~ÁbÕj·TyÓTÆq
>∑TD+ ` Vü≤≈£îÿ\ <äèø√ÿD≤ìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+. ˝Òø£b˛‘˚ eTìwæ eT] <˚ìø√ kÕ<Ûäq+
nsTTb˛j˚T Á|üe÷<ä+ ñ+~.
á y˚Ts¡≈£î *ãs¡˝Ÿ ‘ê‹«ø£ dü+Á|ü<ëj·T+ qT+&ç d”«ø£]dü÷Ô, düe÷q‘ê«ìï
ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düT≈£îqï Vü≤≈£îÿ\ <äèø√ÿD≤ìï ‘ê‹«ø£+>± ã˝Àù|‘·+ #˚ùd ø£èwæ nedüs¡+. &܈ˆ _.ÄsY. n+uÒ<äÿsY
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìøÏ ‘·q<ä+≥÷ ˇø£ ø£s¡Ôe´+, ø±s¡´s¡+>∑+ ñHêïj·TqT≈£î+fÒH˚ Ç~
kÕ<Ûä´+ nì y˚πs #Ó|üŒqedüs¡+ ˝Ò<äT. Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´e÷ìï πøe\+ sê»ø°j·T ø±\πøå|ü+>± zô|Hé j·T÷ìe]Ù{° ø√dü+
#·÷ùd <äèwæº @ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ë˙ï ô|+bı+~+#·˝Ò<äT.
sêdæq bÕsƒê\T

.
Ä>∑düTº 2001

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
146 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+

ì‘·´J$‘·+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\T

ª<Ó’q+~q J$‘·+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\Tµ nH˚

$wüj·÷ìøÏ eT÷&ÉT ø√D≤\T ñHêïsTT.
1. eTq <Ó’q+~q J$‘· Á|ües¡Ôqe\¢ Ç‘·s¡T\
Vü≤≈£îÿ\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–+#·&É+.
2. eTq+ Ç‘·s¡T\ Vü≤≈£îÿ\qT XÊdæ+#˚ dæú‹˝À
ñqï|ü⁄Œ&ÉT Ä n~Ûø±s¡+ ˝Òø£ ô|‘·Ôq+
#·˝≤sTT+#˚ |ü<ä∆‹.
3. e÷qeVü≤≈£îÿ\ |ü]s¡ø£åD ø√dü+ eTq+ <Ó’q+~q
J$‘·+˝À #˚ùd ø£èwæ.
M{Ïì n<˚ Áø£eT+˝À #·]Ã+#·T≈£î+<ë+.
≈£L´˝À ì\ã&ç ˇø£ {Ϭø{Ÿ>±˙ y˚πs @<Ó’Hê
edüTÔe⁄>±˙ ø=qT>√\T #˚ùd#√≥ @<√ ˇø£ s¡ø£+>±
≈£L´˝À ì\ã&˚ nedüsêìï ‘·|æŒ+#·Tø√e&É+ ø√dü+
n&ɶ<ës¡T\T yÓ‘·T≈£îÿ+{≤+. Bìe\¢ eTqø£+fÒ
eTT+<äTqT+&ç ø±#·T≈£îqïyêfi¯¢≈£î <=s¡ø£≈£î+&É
eTqy˚T Ä edüTÔe⁄qT bı+<äe#·TÃ. Ç~ yêfi¯¢
Vü≤≈£îÿ≈£î uÛÑ+>∑ø£s¡eTì ‘Ó*dæ ≈£L&É ªeTq+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
148 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷qeVü≤≈£îÿ\ |æ.õ. &çbı¢e÷ ø√s¡T‡ ø√dü+ sêdæq bÕsƒ¡+ 149
#˚j·Tø£b˛‘˚ Ç+ø=ø£s¡T #˚kÕÔs¡Tµ nH˚ yê<äq‘√ eTq Á|ües¡ÔqqT düeT]∆+#·T≈£î+{≤eTT.
|ü~eT+~ ñeTà&ç>± ñ|üjÓ÷–+#·T≈£îH˚ edüTÔe⁄qT ` ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˝…’ÁãØ|ü⁄düÔø£+, |ü_¢ø˘
f…*bò˛Hé, |ü]$T‘·+>± ˙fi§¢#˚à M~Ûø=fi≤sTT, ˇø£ Á|üuÛÑT‘·« n~Ûø±] düeTj·T+, e¬>’sê `
Ä |ü~eT+~˝À ˇø£s¡T>± eTq e+‘·T e∫Ãq|ü⁄Œ&ÉT nedüs¡+ y˚Ts¡≈£î yê&ÉTø=ì Ç‘·s¡T\≈£î
$&ç∫ô|≥º≈£î+&É eTq nedüs¡y˚T Á|ü<ÛëqyÓTÆq≥Tº M\sTTq+‘· m≈£îÿe>± yê&ÉTø√yê\ì
#·÷kÕÔ+.
kÕ e÷õø£ J$‘·+˝À eTq eè‹Ô, ˝Òø£ ñ<√´>∑+ düÁø£eT+>± ìs¡«]Ô+#·ø£b˛e&É+ e\¢
Ç‘·s¡T\H˚≈£î\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\T ø√˝ÀŒ‘ês¡ì >∑T]Ô+#·≈£î+&É M\sTTq+‘· ‘·≈£îÿe |üì#˚dæ
m≈£îÿe Á|ü‹|òü\+ bı+<ë\ì #·÷kÕÔ+.
á s¡ø£yÓTÆq Á|ües¡Ôq düe÷»+˝À ‘·s¡#·T>± m<äTs¡e⁄‘·T+~. Ç‘·s¡Á‘ê Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
e÷{≤¢&˚yêfi¯ó¢ düVæ≤‘·+ ‘·eT dü«+‘· Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+ ô|’ Ø‘·T\˝À Á|üe]Ô+#·&É+ ø£<äT›.
ªm<äT{Ïyêfi¯ó¢ ˙‘√ @ $<Ûä+>± Á|üe]Ô+#ê\ì qTe⁄« ø√s¡T≈£î+{≤y√ qTe⁄«
m<äT{Ïyê]‘√ Ä $<Ûä+>± Á|üe]Ô+#·Tµ nqï dü÷øÏÔ ms¡T>∑T<äTeTT. Bìì ì]›wüº+>±
Vü≤≈£îÿ\≈£î nq«sTT+∫, ªm<äT{Ïyês¡T ˙ Vü≤≈£îÿ\qT @ s¡ø£+>± >ös¡$+#ê\ì Ä•kÕÔy√ Ä
s¡ø£+>± yê] Vü≤≈£îÿ\qT qTe⁄« >ös¡$+#·Tµ nì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃ.
Bìì Ç+^¢wt˝À dæ$ø˘ôdHé‡ n+{≤s¡T. bÂs¡#Ó’‘·q´+ ˝Òø£ bÂs¡düŒèVü≤ nì ‘Ó\T>∑T˝À
nqe#·TÃqT. á #Ó’‘·q´+ ˝Òø£ düŒèVü≤ düe÷»+˝À ‘·>∑T yÓ÷‘ê<äT˝À ñ+fÒ ã\V”≤qT\T,
yÓTTVü≤e÷≥düTÔ\T, n&ɶ<ës¡T\T ‘=πøÿ neø±X¯+ ˝Òìyês¡T ì‘·´J$‘·+˝À ‘·eT Vü≤≈£îÿ\T
ø√˝ÀŒj˚T |ü]dæú‹ ‘·≈£îÿe>± ñ+≥T+<äq&É+˝À dü+<˚Vü≤+ nø£ÿs¡˝Ò<äT.
ˇø£ dü÷Á‘êìï dü‘·´+>± >∑T]Ô+∫q yÓ+≥H˚ n~ @ |ü]~Û˝À dü‘·´yÓ÷ ìsê∆]+∫ Ä
|ü]~Û yÓ\T|ü\ n~ @ $<Ûä+>± dües¡D≈£î >∑T]ø±e\dæ ñ+≥T+<√ ìs¡ísTT+#·&É+
nedüs¡+.
<Ó’ q+~q J$‘·+˝À Vü≤≈£îÿ\T nqTuÛÑ$+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT n+<ä]‘√ düe÷q+>± yê{Ïì
nqTuÛÑ$+#˚ q&Ée&çø£ Vü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+˝À uÛ≤>∑+ ø±e\dæ+<˚>±˙ n~ nìï dü+<äsꓤ\˝À
n+<ä]ø° kÕ<Ûä´+ ø±ø£b˛e#·TÃ. yê] nedüsêìï >∑T]Ô+∫ Ç‘·s¡T\T <ë] Çe«&É+ ≈£L&É
Vü≤≈£îÿ\qT ô|+bı+~+#˚ q&Ée&çø£˝À uÛ≤>∑y˚T. n+>∑yÓ’ø£\´+ ñqïyêfi¯ó¢, ej·TdüTeT[¢q
yêfi¯ó¢, #·+{Ï |æ\¢\qT m‘·TÔ≈£îqïyêfi¯ó¢, ¬s’\T {Ϭø{Ÿ ø√dü+ n+<ä]‘√ düe÷q+>± ˝…’Hé˝À
ì\ã&É˝Òø£b˛e#·TÃ. yê]ì eTT+<äT rdüTø√ì∫à ‘·eT Vü≤≈£îÿqT Ä y˚Ts¡≈£î ø√˝ÀŒe&ÜìøÏ
Ç‘·s¡T\T dæ<ä∆|ü&É&É+ ≈£L&É bÂs¡ J$‘êìøÏ nedüs¡yÓTÆq düŒèùV≤.
á düŒèVü≤≈£î düe÷»+˝À HÓ’‹ø£ $\Te ñ+<äì >∑T]Ô+∫ <ëìøÏ nqs¡TΩ\yÓTÆHê eTq
Á|üjÓ÷»Hê\ø√dü+ yê&ÉTø√yê\ì #·÷&É≈£î+&É ñ+&É&ÉeT÷ nedüs¡y˚T.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
150 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
˙fi¯ó¢ |ü]$T‘·+>± e#˚à M~Û ø=fi≤sTTe<ä› Ç+{ÏøÏ ã+<ÛäTe⁄˝§düTÔqïyês¡T ¬s+&ÉT _+<Ó\T
m≈£îÿe rdüTø√e&Üìï Ç‘·s¡T\T ns¡ú+ #˚düTø=ì nqTeT‹+#·&É+ m+‘· nedüs¡yÓ÷, sêì
ã+<ÛäTe⁄\qT #·÷|æ+∫ ¬s+&ÉT _+<Ó\T m≈£îÿe rdüT≈£îb˛j˚T <äTsê˝À#·q≈£î me«s¡÷
˝ÀqTø±≈£î+&É ñ+&É&ÉeT÷ n+‘˚ nedüs¡+.
M ~Û ø=fi≤sTTì ñ<ëVü≤s¡D>± rdüT≈£î+fÒ ãVüQXÊ m≈£îÿeeT+~øÏ Çã“+~
ø£\>∑ø£b˛e#·TÃqT>±˙ Ç‘·s¡ J$‘·s¡+>±\≈£L dü+<äsꓤ\≈£L ≈£L&É Bìì
e]Ô+|üCÒdüT≈£îqï≥ºsTT‘˚ eTqeT+<äs¡eT÷ #ê˝≤ ‘·s¡#·T>± á s¡ø£yÓTÆq <äTÁwüŒes¡Ôq≈£î
˝Àqe⁄‘·T+{≤eTì düT\uÛÑ+>±H˚ >∑T]Ô+#·e#·TÃqT.
m<äT{Ïyês¡T eTq Vü≤≈£îÿ\qT @ $<Ûä+>± >ös¡$+#ê\ì #·÷kÕÔyÓ÷ eTq+ m<äT{Ïyê]
Vü≤≈£îÿ\qT Ä $<Ûä+>±H˚ >ös¡$+#ê\H˚ dü÷Á‘·+ yÓqTø£ n+<ä] |ü]dæú‹ ˇø£fÒqqï uÛ≤eq
ñ+~. q÷{ÏøÏ q÷s¡TXÊ‘·+ ˇø£fÒ ø±≈£îHêï, yÓTT‘·Ô+MT<ä |ü]dæú‘·T\˝À kÕeT´+ ñqï
y˚Ts¡≈£î á dü÷Á‘êìï n+<äs¡÷ bÕ{Ï+#·&É+ Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕe÷õø£ düŒèVü≤˝À
uÛ≤>∑y˚T.
|ü]dæú‘·T\T n+<ä]M ˇø£fÒ ø±ø£b˛e&ÜìøÏ n+>∑yÓ’ø£\´+, eTTdü*‘·q+ e+{Ï uÛÖ‹ø£
ø±s¡D≤˝Òø±ø£ kÕe÷õø£ Ä]úø£ ø±s¡D≤\T ≈£L&É ñ+{≤sTT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ª#·+{Ï|æ\¢\qT
m‘·TÔø=ì ñ+&É&É+µ nH˚~ uÛÖ‹ø£ ø±s¡D+>± ø£ì|æ+#·e#·TÃqT >±˙ m≈£îÿe>± Ád”Ô˝Ò
m‘·TÔø=ì ñ+{≤s¡T ø±ã{Ϻ Ç~ uÛÖ‹ø£ ø±s¡D+>± ø£ì|æ+#˚ kÕe÷õø£ ø±s¡D+.
y˚ πs ñ<ëVü≤s¡D\T ≈£L&Ü #·÷&Ée#·TÃ. bÕ]ÁXÊ$Tø£ $yê<ë\˝À düyÓTà#˚ùd Vü≤≈£îÿqT,
˝≤øö{Ÿ Á|üø£{Ï+#˚ Vü≤≈£îÿqT #·≥º+ <ë<ë|ü⁄ ˇø£{Ï>± #·÷düTÔ+~. ¬s+&ç{Ïø° ˇπøs¡ø£yÓTÆq
neø±XÊìï ÇdüTÔ+~. ˇπøs¡ø£yÓTÆq |ü]$T‘·T\T ô|&ÉT‘·T+~. ø±]à≈£î\T ‘·eT nedüsê\
kÕ<Ûäq ø√dü+ ˇ‹Ô&ç ô|≥º&ÜìøÏ |üì#˚j·T&É+ e÷qTø√e&É+ düyÓTà. j·÷»e÷q´+ ‘·q
Á|üjÓ÷»Hê\ s¡ø£åD ø√dü+ ˇ‹Ô&ç ô|≥º&ÜìøÏ |üì Çe«&É+ e÷qTø√e&É+ ˝≤øö{Ÿ. #·≥º+
á ¬s+&ç{Ï˙ ˇπøs¡ø£+>± #·÷düTÔ+~.
n+‘·e÷Á‘·+ #˚‘·, düyÓTà #˚j·T&ÜìøÏ ‘·eT≈£î+&˚ Vü≤≈£îÿqT j·÷»e÷q´+
>ös¡$+#ê\ì ‘êeTT ø√s¡T≈£îqïfÒº ˝≤øö{Ÿ #˚j·T&ÜìøÏ j·÷»e÷Hê´ìøÏ ñ+&˚ Vü≤≈£îÿqT
≈£L&É ø±]à≈£î\T >ös¡$+#ê\q&É+ ndüeT+»dü+. düyÓTàe\¢ j·T»e÷qT\≈£î qcÕº\T
e#˚Ãe÷≥ yêdüÔey˚T >±˙ yê] Jeq+ <Óã“‹q<äT. ˝≤øö{Ÿ ø±]à≈£î\ JeHêH˚ï
<Óã“rdüTÔ+~.
á s¡ø£yÓTÆq ñ<ëVü≤s¡D\T Ç‘·s¡ J$‘·s¡+>±\˝Àq÷ #·÷&Ée#·TÃqT. ªÇ‘·s¡T\T eTq
Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#ê\ì ø±+øÏå+∫q≥Tº eTq+ yê] Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#ê*µ nH˚
kÕ<Ûës¡D dü÷Á‘êìøÏ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ ndüe÷q‘·\T |ü]~Ûì ìs¡ísTTkÕÔsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 151
 eT s¡sTT‘˚ ndüe÷q‘·\T ñqï#√≥ m<äT{Ïyê] Vü≤≈£îÿ\qT ndü˝Ò >∑T]Ô+#·qø£ÿs¡˝Ò<äì
nqTø√yê˝≤? Ç~ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ne>±Vü≤q≈£î dü+ã+~Û+∫q ˇø£ øÏ¢wüºyÓTÆq Á|üX¯ï. á
Á|üX¯ïqT #·]Ã+#·&ÜìøÏ~ dü+<äs¡“¤+ ø±<äT>±˙ Ç≥Te+{Ï Á|üX¯ï ˇø£{Ï ñ+<ä˙ Vü≤≈£îÿ\
s¡+>∑+˝À »]π> dü+yê<ä+˝À Bì >∑T]+∫ #ê˝≤ #·s¡Ã »]–+<ä˙ ‘Ó\TdüTø√e&É+
nedüs¡+. á Á|üX¯ï≈£î |üP]Ô>± ne⁄qì>±˙ |üP]Ô>± ø±<äì>±˙ »yêãT Çe«˝ÒeTì
Á|üdüTÔ‘êìøÏ #Ó|ü⁄Œ≈£î+fÒ dü]b˛‘·T+~.
nsTT‘˚ kÕe÷õø£ Ä]∆ø£ s¡+>±\˝À eTq+ Ä~Ûø£´‘êkÕúq+˝À >∑qø£ ñ+fÒ, eTq
<Ó’q+~q J$‘· Ä#·s¡DqT e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü÷Œ¤]Ô‘√ @ $<Ûä+>± eT\#·Tø√yê\qï
$wüj·÷ìï #·]Ã+#·&É+ e÷Á‘·+ Á|üdüTÔ‘· bÕsƒê´+XÊìøÏ nedüs¡+. Ç~ ô|’q #Ó|æŒq eT÷&ÉT
ø√D≤\˝À ¬s+&Ée~.
Ä~Û|ü‘·´+, ô|‘·Ôq+ nH˚$ mø£ÿ&√ düe÷»+ ô|’ uÛ≤>∑+˝À e÷Á‘·y˚T ñ+&Ée⁄. nìï
kÕúsTT\˝Àq÷ ñ+{≤sTT. eTqeT+<äs¡eT÷ @<√ ˇø£ kÕúsTT˝À n~Ûø±sê˙ï ô|‘·ÔHê˙ï
nqTuÛÑ$düTÔ+{≤eTT. eT>∑yêfi¯¢sTT |ü⁄{Ϻqyêfi¯ó¢ ‘·eT ≈£î≥T+u≤\˝Àq÷ ãj·T{≤ ≈£L&Ü
Ád”Ô\ô|’q, nÁ>∑≈£î˝≤\˝À |ü⁄{Ϻqyêfi¯ó¢ ‘·eT Á>±eT+˝ÀH˚ ø±ø£ yÓTT‘·Ô+>± düe÷»+˝À ñqï
<ä[‘· ãVüQ»q ≈£î˝≤\ MT<ä, |ü≥ºD≤\˝À ìedæ+#˚yêfi¯ó¢ |ü˝…¢Á|ü»\ MT<ä, n_Ûeè~∆
#Ó+~q ÁbÕ+‘ê\˝À ã‹πøyêfi¯ó¢ n_Ûeè~∆øÏ <ä÷s¡+>± ñqï ÁbÕ+‘ê\ MT<ä Ä~Ûø£´‘·
#·˝≤sTTdüTÔ+{≤s¡T. Ç‘·s¡T\qT ø±]à≈£î\T>±H√ ñ<√´>∑T\T>±H√ ìj·T$T+∫ yê]#˚‘·
|üì#˚sTT+#·Tø=ì Ä ñ‘·Œ‹Ôì yê´bÕs¡+ #˚ùdyês¡T Ä dæã“+~ô|’q ô|‘·Ôq+ #˚düTÔ+{≤s¡T.
eT q+ ñ<√´>∑düTÔ\eTsTT‘˚, #˚ùd ñ<√´>±ìï ã{Ϻ @<√ ˇø£ s¡ø£yÓTÆq Ä~Ûø£´‘·
nqTuÛÑ$düTÔ+{≤eTT. b˛©düT ñ<√´>∑yÓTÆ‘˚ Á|ü»\MT<ä #ê˝≤ ô|‘·Ôq+ nqTuÛÑ$kÕÔeTT.
ìC≤ìøÏ @ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑eT÷ Ç+<äT≈£î |üP]Ô>± $TqVü‰sTT+|ü⁄ ø±<äT. n<Ûë´|ü≈£î\T
|æ\¢\MT<ä, $<äT´‘YXÊK ñ<√´>∑T\T ¬s’‘·T\MT<ä, dæ$˝Ÿ düô|’¢dt ñ<√´>∑T\T πswüHé
ø±s¡T¶\ø√dü+ e#˚à ù|<ä\MT<ä, Á|üuÛÑT‘·« &Üø£ºs¡T¢ ÄdüŒÁ‹ø=#˚à s√>∑T\MT<ä ô|‘·Ôq+,
Ä~Û|ü‘·´+ ˝Òø£ n~Ûø±s¡+ ø£*– ñ+{≤s¡T.
á $$<Ûä s¡÷bÕ\ Ä~Ûø£´‘· #·˝≤sTT+#·&É+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ @ y˚Ts¡≈£î
düe÷»+˝À HÓ\ø=ì ñ+<äH˚ $wüj·T+ô|’q <Ó’q+~q J$‘·+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\ düeTdü´\
rÁe‘· Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. Ä~Ûø£´‘·q÷ ô|‘·ÔHê˙ï Á|üj·T‘·ï|üPs¡«ø£+>± ‘·–Z+#·Tø√e&É+,
Ä~Û|ü‘ê´ìøÏ >∑Ts¡j˚T´yê] Äø±+ø£å\qT >ös¡$+#·&É+, n~Ûø±s¡+ #·˝≤sTT+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT
ìj·TeTã<ä∆+>±, Á|üC≤kÕ«$Tø£+>± e´eVü≤]+#·&É+ á $wüj·T+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\
düŒèVü≤≈£î Á|üe÷D≤\T. á Ä~Û|ü‘ê´\˙ï |üP]Ô>± b˛yê\ì dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>±
$X¯«dæ+#˚yês¡T düVæ≤‘·+ ‘·eT <Ó’q+~q J$‘·+˝À M{Ïì ‘·–Z+#·&ÜìøÏ
Á|üj·T‹ï+#·ø£b˛e&É+ ‘·s¡#·T>± »s¡T>∑T‘·T+≥T+~. <Ó’q+~q J$‘·+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\T
nH˚ $wüj·÷ìøÏ á yÓ’s¡T<Ûä´+ ≈£L&É ˇø£ ø√Dy˚T.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
152 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
eTq+ ÁbÕC…≈£îº\ e\¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+<˚ \_›<ës¡T\eTsTTq≥ºsTT‘˚ á
$wüj·T+˝À eTT+|ü⁄ ÁbÕ+‘ê\yê] Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ≈£L&É eTq
Á|üjÓ÷»Hê\‘√bÕ≥T düe÷q ÁbÕeTTK´+ Ç#˚à e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤
bı+<ä&É+ á yÓ’s¡T<Ûä´+ |ü]cÕÿsêìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+.
eTqyÓTTø£ ÁbÕC…≈£îº ìsêàD+e\¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+<˚ dæú‹˝À ñHêïeTqTø√+&ç.
Ä ÁbÕC…≈£îºe\¢ eTq bı˝≤\≈£î e#˚à ˙{Ïì <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì <ëìø√dü+ Ä+<√fi¯q
#˚kÕÔ+. nsTT‘˚ Ä ÁbÕC…≈£îº ìsêàD+ e\¢ eTqø£+f… Ç+ø± ìø£èwüº+>± ã‘·T≈£î‘·Tqï ã&ÉT>∑T
Á|ü»\ ÄyêkÕ\T, bı˝≤\T eTT+|ü⁄≈£î >∑T] nj˚T´ Á|üe÷<äeTT+<äqT≈£î+<ë+.
Ä eTT+|ü⁄qT ø£˙dü |ü]e÷D≤ìøÏ ‘·–Z+#ê\+fÒ ÁbÕC…≈£îº m‘·TÔ ‘·–Z+#·e\dæ
ñ+≥T+<äqT≈£î+<ë+. ˝Ò<ë ˇø£ ô|<ä› ÁbÕC…≈£îº kÕúq+˝À eT÷&ÉT Hê\T>∑T ∫qï ÁbÕC…≈£îº\T
ø£fÒº Á|ü‘ê´e÷ïj·÷ìï neT\T #˚j·Te\dæ ñ+≥T+<äqT≈£î+<ë+. eTqø£+f… yÓqTø£ã&ç
ñqï Ä Á|ü»\ jÓ÷>∑πøåe÷\qT <äèwæº˝À ñ+#·Tø=ì Ä Á|ü‘ê´e÷ïj·T+e\¢ eTq
Á|üjÓ÷»q+ ø=+‘· <Óã“‹qï|üŒ{Ïø° <ëìì ÄyÓ÷~+#·>∑*–q≥ºsTT‘˚ n_Ûeè~∆ $wüj·T+˝À
eTq+ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤‘√ e´eVü≤]+∫q≥ºe⁄‘·T+~.
q B»˝≤\ ÁbÕC…≈£îº\ $wüj·T+˝À á düeTdü´ <ë<ë|ü⁄ nìyês¡´+>± ‘·˝…‘·TÔ‘·T+~.
ÁbÕC…≈£îº\T ø£fÒº~ kÕ<Ûës¡D+>± q~ ô|’uÛ≤>±q ñqï n&Ée⁄\T, ø=+&É\ ÁbÕ+‘ê\˝À.
ÁbÕC…≈£îºe\¢ ˙fi¯ó¢ bı+<˚~ kÕ<Ûës¡D+>± ~>∑Teq ñqï yÓTÆ<ëq ÁbÕ+‘ê\T. nø£ÿ&ç Á|ü»\T
m+‘·sTTHê n&É$yêdüT\ ø£+f… m≈£îÿe sê»ø°j·T ÁbÕã\´+ ø£*π> ñ+{≤s¡T. m≈£îÿe
kÕ+|òæTø£ Ä]∆ø£ n_Ûeè~∆ ø£*– ñ+{≤s¡T. n+<äTe\¢H˚ sê»ø°j·T+>± Ä+<√fi¯q #˚dæ,
ˇ‹Ô&çô|{Ϻ, ÁbÕC…≈£îº eT+ps¡T #˚sTT+#·Tø√>∑\T>∑T‘ês¡T. #ê˝≤ ø±\+bÕ≥T á
$wüj·T+˝À yê] Vü≤≈£îÿ˝Ò‘·|üŒ Ç‘·s¡T\ Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´ Ç$T&ç ñ+<äqï Ä˝À#·q me]ø°
sê˝Ò<äT. á eT<Ûä´ ø±\+˝À eTT+|ü⁄ ÁbÕ+‘· Á|ü»\T Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+ yÓTT<ä\Tô|{Ϻq
‘·s¡Tyê‘˚ Çø£ÿ&É \_›<ës¡T\ Á|üjÓ÷»Hê\≈£L eTT+|ü⁄ ÁbÕ+‘ê\ Á|ü»\ ø£cÕº\≈£L
eT<Ûä´H=ø£ yÓ’s¡T<Ûä´+ ñ+<äì ns¡úeTsTT+~. eTq+ ÁbÕC…≈£îº\ e\¢ Á|üjÓ÷»q+ bı+<˚
\_›<ës¡T\eTsTTq≥ºsTT‘˚ á $wüj·T+˝À eTT+|ü⁄ ÁbÕ+‘ê\yê] Á|üjÓ÷»Hê\≈£î ≈£L&É
eTq Á|üjÓ÷»Hê\‘√bÕ≥T düe÷q ÁbÕeTTK´+ Ç#˚à e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ bı+<ä&É+
á yÓ’s¡T<Ûä´+ |ü]cÕÿsêìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+.
|ü≥ºD≤\˝À ìedæ+#˚ <Ûäìø£, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹ Á|ü»\T ‘·eT yêVü≤Hê\T y˚>∑+>±
ø£<ä\&ÜìøÏ $XÊ\yÓTÆq s√&ÉT¢, ô|ò’¢zes¡T¢ ø±yê\ì ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. yê] sê»ø°j·T
ÁbÕã\´+e\¢, yê] Ä]∆ø£ nedüsê\≈£î ô|≥Tºã&ç<ëØ e÷¬sÿ{Ÿ˝À \_Û+#˚ düŒ+<äq e\¢
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 153
yês¡T ‘·eT ø√]ø£qT kÕ~Û+#·Tø√>∑\T>∑T‘ês¡T. ø±˙ yê]øÏ n‘·´edüs¡+>±H√
nìyês¡´+>±H√ ø£ì|æ+#˚ á ªn_Ûeè~∆µ ôd’øÏfi¯¢ô|’q ˝Ò<ë ø±*q&Éø£q Á|üj·÷D+ #˚j·Tø£
‘·|üŒì ù|<ä\ nkÂø£sê´ìï u≤>± ô|+#·T‘·T+~. eTq <˚X¯+˝À y˚>∑+>± ô|s¡T>∑T‘·Tqï @
q>∑sêìï #·÷dæHê á $wüj·T+ ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. eTq+ <Ûäìø£, eT<Ûä´‘·s¡>∑‹
|ü≥ºDyêdüT\yÓTÆ‘˚, eTq Á|üjÓ÷»Hê\≈£L ù|<ä\ nedüsê\≈£L eT<Ûä´qTqï á yÓ’s¡T<Ûë´ìï
˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£îH˚ $<Ûä+>± |ü≥ºD n_Ûeè~∆ì >∑T]+∫ Ä˝À∫+#˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤
eTq+ n\es¡#·Tø√ø£b˛‘˚ á $ø£è‘·yÓTÆq q>∑sê_Ûeè~∆ kÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+≥T+~.
$ <äT´‘·TÔ, kÕ>∑T˙{Ï e+{Ï nedüsê\ $wüj·T+˝À |ü≥ºD ÁbÕ+‘· Á|üjÓ÷»Hê\øÏ#˚Ã
ÁbÕeTTK´+ |ü˝…¢\≈£î #ê˝≤ qwüº+ #˚dæ+~, #˚düTÔqï~. eTq+ |ü≥ºDyêdüT\eTsTTq≥ºsTT‘˚
|ü≥ºD≤_Ûeè~∆ eTq¬ø+‘· nedüs¡eTì|æ+∫Hê |ü˝…¢\ düe÷q n_Ûeè~∆ì ø±+øÏå+#˚ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤‘√ <ëìì ø=+‘· e<äT\Tø=ì |ü˝…¢\≈£î eqs¡T\T eT]+‘· m≈£îÿe>±
Çyê«\H˚ Äø±+ø£å‘√ >=+‘·T ø£\|üe\dæ ñ+≥T+~.
eTq <äèwæºøÏ #ê˝≤ Hê´j·T+>± ‘√#˚ Á|üjÓ÷»Hê\≈£L e÷qeVü≤≈£îÿ\ <äèwæºø°
eT<Ûä´qT+&É>∑\ yÓ’s¡T<Ûë´ìï á eT<Ûä´ø±\+˝À $<ë´ñ<√´>∑ sê»ø°j·Ts¡+>±\ ]»πs«wüq¢
#·s¡Ã ã©j·T+>± ãj·T≥ô|{Ϻ+~. eTq+ eT>∑yêfi¯¢eTsTT‘˚ Ád”Ô\ düe÷q Á|ü‹|ü‹ÔøÏ
<√Vü≤<ä|ü&˚ ]»πs«wüq¢qT e´‹πsøÏ+#·&ÜìøÏ @y√ kÕ≈£î\T yÓ‘·T≈£î‘ê+. eTq+
nÁ>∑≈£î˝≤\≈£î #Ó+~qyês¡eTsTT‘˚ mdtdæ, mdt{Ï, _dæ ≈£î˝≤\≈£î ø£*Œ+∫q ]»πs«wüq¢qT
≈£î~+∫y˚j·T&ÜìøÏ, ‘·–Z+∫y˚j·T&ÜìøÏ, neT\T ø±≈£î+&É #·÷&É&ÜìøÏ nH˚ø£ Á|üj·T‘êï\T
#˚kÕÔ+. eTq+ @C…˙‡˝À>±˙ @C…˙‡ ÁbÕ+‘êìøÏ düMT|ü+˝À>±˙ ìedæ+#˚
Ä~yêd”j˚T‘·s¡T\eTsTT‘˚ Ä~yêdüT\≈£î @C…˙‡˝À Á|ü‘˚´ø£ Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#˚ #·{≤º\qT
˙s¡T>±s¡Ã&ÜìøÏ eTq sê»ø°j·T ÁbÕã\´eT+‘ê ñ|üjÓ÷–+∫ ø£èwæ #˚kÕÔ+.
eT q ì‘·´J$‘· Á|üjÓ÷»Hê\ ø√dü+, nedüsê\ ø√dü+ eTqø£+<ä]ø° XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\
dü+s¡ø£åD ø±yê*. ø±˙ ‘·eT eTqT>∑&É ø√düy˚T XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£*–+#·ø£ ‘·|üŒì
|ü]dæú‹ düe÷»+˝À mes√ ˇø£]øÏ m|ü⁄Œ&É÷ ñ+≥T+~. n~ e÷eT÷\T H˚s¡ø±+&É
s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée#·TÃqT, sê»ø°j·T b˛sê≥+ s¡÷|ü+˝À ñ+&Ée#·TÃqT. á ¬s+&ÉT s¡ø±\
eTqTwüß\ eT<Ûä´qT+&˚~ Ä~Û|ü‘·´ dü+ã+<Ûäy˚T ø±qø£ÿs¡˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° á ¬s+&ÉT
Á|üjÓ÷»Hê\ eT<Ûä´ yÓ’s¡T<Ûä´+ ñ+~. nXÊ+‹ |ü≥¢, nuÛÑÁ<ä‘· |ü≥¢, yê{ÏøÏ
ø±s¡≈£î\sTTqyê] |ü≥¢ ˇø£ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ø£*– ñ+&É&É+ <Ó’q+~q J$‘·+˝À
e÷qe Vü≤≈£îÿ\≈£î dü+ã+~Û+∫q ˇø£ eTTK´ n+X¯+.
<=+>∑‘·q+ e+{Ï H˚sê\˝À eTT<ë›sTT\sTTqyê] Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&ç‘˚,
ªMTsTT+{À¢ <=+>∑‘·q+ »]–q|ü⁄Œ&ÉT MT]{≤¢π> e÷{≤¢&ÉT‘êπsyÓ÷ #·÷<ë›+µ nì m<˚›yê
#˚ùd b˛©dt n~Ûø±s¡T\T ñHêïs¡T. <Ó’q+~q J$‘· $wüj·÷\˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤
˝À|æ+#·&Üìï ‘·eT≈£î nqT≈£L\+>± eT\#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ïy˚T á yÓøÏÿ]+‘·.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
154 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
eT q sTT+{À¢ <=+>∑‘·q+ »]–q|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT\T nqTe÷ì‘·T\qT ø={Ϻ, ‘·ìï
<=+–*+∫q edüTÔe⁄\qT yÓqøÏÿ Ç|æŒ+#ê\ì eTq+ ø√s¡T≈£îqï≥ºsTT‘˚ H˚s¡düàè‹˝À
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ dü÷Á‘·ÁbÕj·T+>± mìï e÷≥\T e÷{≤¢&çHê Á|üjÓ÷»q+ ˝ÒqfÒº.
á <Ó’q+~q e÷qeVü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ @ y˚Ts¡≈£î eTq˝À ˝À|ædüTÔ+<√ Ä y˚Ts¡≈£î b˛©düT
e´edüú e÷qe Vü≤≈£îÿ\ n‹Áø£eTD j·T<Û˚#·Ã¤>± ø=qkÕ–+#·>∑\T>∑T‘·T+~.
ñ<√´>∑+Ø‘ê´ Ç‘·s¡T\ô|’q ô|‘·Ôq+ ˝Òø£ n~Ûø±s¡+ #·˝≤sTT+#˚ dæú‹˝À ñ+&˚ yêfi¯¢
<Ó’q+~q Á|ües¡Ôq˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ñ+&É&É+ düe÷»+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\T ø=+‘·
y˚Ts¡ø£sTTHê u≤>∑T+&É&ÜìøÏ #ê˝≤ nedüs¡+.
eTq+ Á|üuÛÑT‘·« ñ<√´>∑T\yÓTÆ‘˚ Á|ü»\qT ádü&ç+#·T≈£î+≥÷ yê]ì ˇø£ ªq÷´ôdH釵>±
uÛ≤$düTÔHêïe÷? eTq+ n<Ûë´|ü≈£î\yÓTÆ‘˚ |æ\¢\ e´øÏÔ‘ê«˙ï, ùd«#·Ã¤q÷ >ös¡$+#·˝Ò≈£î+&É
ñHêïe÷? eTq+ Ä|ò”düs¡¢yÓTÆ‘˚ eTq øÏ+~ ñ<√´>∑T\‘√ dü>ös¡e+>± e´eVü≤]+#·˝Ò≈£î+&É
ñHêïe÷?
ã VüQXÊ nìï{Ïø£+f… eTTK´+>± eTq+ #˚ùd ñ<√´>±ìøÏ e]Ô+#˚ #·{≤º\q÷
ìj·Te÷\q÷ >ös¡$+#·˝Ò≈£î+&É ñHêïe÷? yê{ÏH=ø£ nes√<Ûä+>± uÛ≤$düTÔHêïe÷?
Ç$ eTq düe÷»+˝À ‘·s¡#·T>± <äs¡Ùq$T#˚à ne\ø£åD≤\T. <Ó’q+~q J$‘·+˝À
e÷qeVü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ˝Ò$Tì Ç$ dü÷∫kÕÔsTT.
eTq <Ó’q+~q J$‘·+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤‘√ Á|üe]Ô+#·&Éy˚T ø±ø£ yÓTT‘·Ô+>±
düe÷»+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ |ü⁄s√_Ûeè~∆ ø√dü+ <Ó’q+~q ø£èwæ #˚j·T&É+ ≈£L&É #ê˝≤
nedüs¡+. m+<äTø£+fÒ eTq bÕ{ÏøÏ eTq+ M\sTTq+‘·>± e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü÷Œ¤]Ô‘√
Á|üe]Ô+#·&É+ HÓ’‹ø£+>±H˚ø±ø£ kÕe÷õø£+>± ≈£L&É #ê˝≤ nedüs¡eTsTTq|üŒ{Ïø° <ëìe\¢
yÓTT‘·Ô+>± düe÷»+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ |ü]dæú‹˝À e÷s¡TŒ e#˚Ãj·T<äT. Ä e÷s¡TŒ≈£î
e÷sêZ\qT nH˚«wæ+∫ Ä ~X¯>± <Ó’q+~q ø£èwæ #˚j·T&É+ #ê˝≤ nedüs¡+. á
e÷s¡TŒø√dü+ mes√ ªñ<ä´eTø±s¡T\Tµ ˝Òø£ ªb˛sê≥ø±s¡T\Tµ ø£èwæ #˚kÕÔs¡˙, $T–*qyêfi¯¢eTT
Áù|ø£å≈£î\T>±H√ ˝Òø£ yês¡T kÕ~Û+∫ô|fÒº Vü≤≈£îÿ\ Á>∑V”≤‘·\T>±H√ ñ+{≤eT˙ nqTø√e&É+
bıs¡bÕ≥T. eTqeT+<äs¡+ e÷qe⁄\+, n+<äs¡eT÷ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq≈£î
dü+ã+~Û+∫q ø£èwæ˝À <Ó’q+~q J$‘·+˝À uÛ≤>∑+ ø±yê*.
ø=ìï e÷s¡TŒ\T #·{≤º\≈£î dü+ã+~Û+∫q$. á s√E #·≥º+˝À ˝Òì ˇø£ Vü≤≈£îÿqT
ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ˇø£ ø=‘·Ô #·≥º+>±˙, Ç|üŒ{Ïπø ñqï ˇø£ #·{≤ºìøÏ dües¡D>±˙ nedüs¡+
ne⁄‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT #·{≤º\T #˚ùd #·≥ºdüuÛÑ\≈£î á dü+ø£\Œ+ ø£*–+#·&É+ ø√dü+ eTq+
ø£èwæ #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~. #·≥º düuÛÑ\˝À kÕúHê\ø√dü+ b˛{° |ü&˚~ sê»ø°j·T bÕغ\T
ø±ã{Ϻ sê»ø°j·T bÕغ\≈£î á dü+ø£\Œ+ ø£*–+#·&É+ ø√dü+ ø£èwæ #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 155
 Ç |üŒ{Ïes¡≈£î #·]Á‘· #Óù|Œ<˚$T≥+fÒ @ Vü≤ø£ÿsTTHê ñìøÏ˝ÀøÏ sêyê\+fÒ n~ @
Á|ü»\≈£î nedüs¡yÓ÷ yês¡T dü+|òüT{Ï‘·|ü&ç <ëìø√dü+ ø£èwæ #˚j·÷*. Ä dü+|òüT≥q
s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ, ì\ã&É&ÜìøÏ, $»j·Te+‘·+ ø±e&ÜìøÏ »s¡>∑e\dæq ø£èwæ #ê˝≤
ñ+≥T+~. á $<Ûä+>± dü+|òüT{Ï‘·|ü&ç ‘·eT nedüsêìï ˇø£ Vü≤≈£îÿ>± &çe÷+&é #˚j·T&É+
Ä Á|ü»\T n\es¡#·T≈£îqï ‘·s¡Tyê‘· Ä &çe÷+&é≈£î sê»ø°j·T bÕغ\÷ #·≥ºdüuÛÑ\÷
düŒ+~+#˚≥≥Tº #˚j·T&É+ <ëìøÏ nqTã+<Ûä+>± »s¡>∑e\dæq ø£èwæ.
Vü≤≈£îÿ nedüs¡yÓTÆq Á|ü»\T <ëìø√dü+ dü+|òüT{Ï‘·+>± &çe÷+&é #˚j·T&É+ m+‘·
eTTK´yÓ÷, ‘·øÏÿq düe÷»+ yê] ø√]ø£qT ÄyÓ÷~+#·&É+ n+‘˚ eTTK´+. yês¡T Ä
Vü≤≈£îÿqT bı+<ä&É+ e\¢ ø=+‘· ô|‘·Ôq+, Ä~Ûø£´‘· ø√˝ÀŒj˚T yês¡T+{≤s¡T. yêπsø±ø£ ‘êeTT
@ ô|‘·ÔqeT÷ ø√˝ÀŒø£b˛sTTHê ø=‘·ÔqT ÄVü‰«ì+#·&ÜìøÏ düT\uÛÑ+>± dæ<ä∆|ü&Éì yês¡T
ñ+{≤s¡T. n+‘˚ ø±≈£î+&É ªás√E M[¢~ n&ç–‘˚ πs|ü⁄ Ç+ø± me¬ses¡T @y˚T+
n&ÉT>∑T‘ês√µ nì yÓqø±&˚yês¡T+{≤s¡T.
Vü≤≈£îÿ\T nedüs¡yÓTÆq Á|ü»\qT dü+|òüT{Ï‘·|üs¡#·&É+˝À Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø° bÕÁ‘·
ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT>±˙ düe÷»+˝Àì á Á|ü‹|òüT≥qqT n~Û>∑$T+#·&É+˝À Á|ü‹ ˇø£ÿ]ø°
bÕÁ‘· ñ+≥T+~. ø=‘·ÔqT ÄVü‰«ì+#·&ÜìøÏ düe÷C≤ìï e÷qdæø£+>± ‘·j·÷s¡T #˚ùd bÕÁ‘·.
Ç~ m≈£îÿe>± #·s¡Ã <ë«sê, dü+yê<ä+ <ë«sê kÕ<Ûä´+ ø±yê*. eTq+ Ç|üŒ{Ïπø BìøÏ
ø±e\dæq neø±XÊ\T bı+~q yês¡eTsTT‘˚ Ä neø±XÊìï Ç+<äTø√dü+ ñ|üjÓ÷–+#·&É+
ø£+f… eTq+ #˚j·T>∑\ y˚T\T y˚πs ñ+&É<äT.
n sTT‘˚ #·≥º+˝À ø=‘·Ô Vü≤≈£îÿ\≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ ø£*Œ+#·&Éy˚Tø±ø£ Ç|üŒ{Ïπø >∑T]Ô+|ü⁄
bı+~q yê{Ïì neT\T #˚sTT+#·&É+ ≈£L&É ˇø£ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£èùw.
ˇø√ÿkÕ] ˇø£ ‘·s¡+˝À düe÷»+˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~ #·{≤º\ s¡÷|ü+ rdüT≈£îqï Vü≤≈£îÿ\
$wüj·T+˝À ‘·s¡Tyê‹ ‘·s¡+˝À e´‹πsø£‘·, ìs¡düq ‘·˝…‘·TÔ‘êsTT. n|üŒ{ÏøÏ Ä Vü≤≈£îÿ
#·≥º+˝À ˝Òø£ sêC≤´+>∑+˝À ÄyÓ÷<ä+ bı+~ ñ+≥T+~. ø±˙ neT\T ø±e&É+
ø£wüºeTsTTb˛‘·T+~. n|ü⁄Œ&ÉT <ëìøÏ nqT≈£L\yÓTÆq kÕe÷õø£ ÄyÓ÷<ëìï düJe+>±
ñ+#·&É+, ‹s√>∑eTHêìï Á|ü‹|òüT{Ï+#·&É+ nedüs¡+ ne⁄‘·T+~.
Á|ü|ü+#·+˝À #ê˝≤ <˚XÊ\˝À eT‘· kÕeTs¡dü´+, ˝ÖøÏø£yê<ä+, yÓTÆHê]{°\ Vü≤≈£îÿ\T
yÓTT<ä˝…’q $wüj·÷\≈£î á >∑‘˚ |ü&ÉT‘·Tqï <ëK˝≤\T ñHêïsTT. ˇø£ ‘·s¡+˝À Vü≤≈£îÿ\T>±
>∑T]Ô+|ü⁄ bı+~ sêC≤´+>∑ #·Á≥+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq á $wüj·÷\ |ü≥¢ Ç|ü⁄Œ&ÉT e´‹πsø£‘· #ê˝≤
<˚XÊ\˝À ã\|ü&ç+~. Ä <˚XÊ\ sêC≤´+>∑+˝Àq÷ #·{≤º\˝Àq÷ á n+XÊ\T @ e÷s¡TŒ
˝Ò≈£î+&É ø=qkÕ>∑T‘·Tqï|üŒ{Ïø° ì‘·´J$‘·+˝À n$ ø£s¡Tej˚T´ |ü]dæú‹ @s¡Œ&ç+~. á
$wüj·T+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤>∑\ yêfi¯ó¢ ìs¡«Væ≤+#·e\dæq ø£s¡Ôe´+ düŒwüºy˚T. eT‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
156 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ˇø=ÿø£kÕ] kÕe÷õø£ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\˝À ô|<ä›>± e÷s¡TŒ sêø£eTT+<˚
#·{≤º\T e#˚ÃkÕÔsTT. <ëìøÏ ø±s¡Dy˚T<Ó’Hê, Ä #·{≤º\T ø£*Œ+#˚
Vü≤≈£îÿ\≈£î nqT≈£L\yÓTÆq Ä˝À#·HêØ‹ì düe÷»+˝À
ô|+bı+~+#·Tø√ø£b˛‘˚ Ä #·{≤º\T ìs¡s¡∆ø£+>± ñ+&çb˛‘êsTT.
kÕeTs¡kÕ´˙ï ˝ÖøÏø£yê<ë˙ï yÓTÆHê]{°\ Vü≤≈£îÿ\|ü≥¢ >ös¡yê˙ï düJe+>± ñ+#·&É+ ø√dü+
nìï kÕe÷õø£ J$‘·s¡+>±\˝Àq÷ ø£èwæ #˚j·Te\dæ ñ+≥T+~.
ˇ ø=ÿø£kÕ] kÕe÷õø£ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\˝À ô|<ä›>± e÷s¡TŒ sêø£eTT+<˚ #·{≤º\T
e#˚ÃkÕÔsTT. <ëìøÏ ø±s¡Dy˚T<Ó’Hê, Ä #·{≤º\T ø£*Œ+#˚ Vü≤≈£îÿ\≈£î nqT≈£L\yÓTÆq
Ä˝À#·HêØ‹ì düe÷»+˝À ô|+bı+~+#·Tø√ø£b˛‘˚ Ä #·{≤º\T ìs¡s¡∆ø£+>± ñ+&çb˛‘êsTT.
Ç~ <Ó’q+~q J$‘·+˝À $düÔè‘·+>± »s¡>∑e\dæq ø£èwæ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î `
eTq <˚X¯+˝À n+≥sêì‘·Hêìï ìùw~Û+#˚ #·{≤º\T e#˚ÃHê{ÏøÏ n+≥sêì‘·q+ ‘·|üŒqï
ã\yÓTÆq Á|üC≤_ÛÁbÕj·Ty˚TB ˝Ò<äT. ˇø£ #ê]Á‘·ø£ Áø£eT+˝À Ä #·{≤º\T e#˚ÃkÕj˚T ‘·|üŒ
Á|ü»\˝À @ø±_ÛÁbÕj·T+ ñ+&É&É+ e\¢ ø±<äT. n+<äTe\¢H˚ n$ >∑{Ϻ>± neT\T ø±≈£î+&É
ñ+&çb˛j·÷sTT. ø±ã{Ϻ Ä #·{≤º\≈£î nqT>∑TD´yÓTÆq kÕe÷õø£ #Ó’‘·Hê´ìï ô|+bı+~+#˚
ø£èwæ ø=qkÕ>∑T‘·÷H˚ ñ+&Ü*. á ø£èwæ m<äTs¡TÿH˚ Á|ü‹|òüT≥q düe÷»+˝À n&ÉT>∑&ÉT>∑THê
y˚fi¯S¢ì ñ+~ ø±ã{Ϻ Ç+<äT˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ |ü⁄s√>∑eTHêìï ø±+øÏå+#˚ yês¡+<äs¡÷
ì‘·´+ uÛ≤>∑+ ø±e\dæ ñ+≥T+~.
≈£î≥T+ã+ ˝À|ü\ Ád”Ô\T nqTuÛÑ$+#˚ Væ≤+düqT H˚s¡+>± >∑T]Ô+#˚ #·{≤º\T ≈£L&É n+‘˚.
uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´qT ø={ϺHê e÷qdæø£+>± Væ≤+dæ+∫Hê n~ H˚s¡eTì #Óù|Œ dües¡D H˚s¡düàè‹˝À
1983˝À e∫Ã+~ ø±˙ kÕe÷õø£ Ä˝À#·Hê Ø‘·T\˝À Ä dües¡D Ç+ø± sê˝Ò<äT. n~
sêì<˚ Ád”Ô\T bı+~q á Vü≤≈£îÿ ì»+>± yê]øÏ <äø£ÿ<äT. Ç~ Á|ür ≈£î≥T+ã+˝Àq÷ ñ+&˚
düeTùd´ ø±ã{Ϻ á Vü≤≈£îÿ≈£î nqT≈£L\yÓTÆq Ä˝À#·Hê Ø‘·T\qT ô|+bı+~+#˚ ø£èwæ
ìdü‡+<˚Vü≤+>± <Ó’q+~q ø£èùw.
n sTT‘˚ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£èwæ˝À #·{≤º\ s¡÷|üø£\Œq, yê{Ï neT\T nH˚y˚ ø±ø£
#·{≤º\‘√ dü+ã+<Ûä+ ˝Òì kÕe÷õø£, kÕ+düÿè‹ø£, <ës¡Ùìø£ ø£èwæ #ê˝≤ ñ+≥T+~. Ç~
#·s¡Ã, dü+yê<ä+, Á|ü#êsê\ s¡÷|ü+˝À »]π> ø£èwæ ø±ã{Ϻ n~ <Ó’q+~q J$‘·+˝À uÛ≤>∑+
ø±ø£ ‘·|üŒ<äT. n+≥sêì‘·Hêìï >∑T]+∫, ≈£î≥T+ã Væ≤+dü >∑T]+∫ ô|’q Ç∫Ãq
ñ<ëVü≤s¡D˝˝À ≈£L&É ìC≤ìøÏ #·{≤ºìøÏ ñ+&˚ bÕÁ‘· dü«\Œy˚T. Çø£ÿ&É Á|ü<Ûëq+>± e÷s¡TŒ
sêe\dæ+~ kÕe÷õø£ Á|ües¡ÔHê Ø‘·T\˝À, dü+düÿè‹˝À, n\yê≥¢˝À, Ä#êsê\˝À.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 157
 á
bÕsƒêìï
s√E ˇø£ eTTK´ dü+yê<ä+>± eTT+<äTø=düTÔqï ˇø£ ñ<ëVü≤s¡D #·÷dæ á
eTT–<ë›+. Ç~ ªn_Ûeè~∆µ qeT÷Hê≈£î dü+ã+~Û+∫q~. <˚X¯ ø±˝≤\‘√
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
dü+ã+<Ûä+ ˝Òì @¬ø’ø£ n_Ûeè~∆ qeT÷Hê ñ+<ä+≥÷ <ëìì Á|ü|ü+#·+˝Àì nìï
<˚XÊ\ô|’q s¡T<˚› Á|üj·T‘·ïyÓTTø£{Ï Ç|ü⁄Œ&ÉT »s¡T>∑T‘·Tqï~. á qeT÷Hê ìC≤ìøÏ @
<˚XÊì¬ø’Hê @ ø±˝≤ì¬ø’Hê |üìø=düTÔ+<ë nH˚~ y˚πs dü+>∑‹ ø±˙ eTquÀ{Ï <˚XÊ\≈£î Ç~
#ê˝≤ Vü‰ì #˚j·T>∑\<äT.
n_Ûeè~∆ì e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø√D+ qT+&ç #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT, ˝Ò$T˙ yÓqTø£u≤≥T‘·Hê˙ï
nD∫y˚‘·q÷ ì]›wüº+>± >∑T]Ô+∫ yê{Ïì ‘=\–+#˚ \øå±´ìï πø+Á<ä+ #˚düT≈£îì Ä #·Á≥+
˝À|ü\ Ä]∆ø£ ô|s¡T>∑T<ä\qT ns¡ú+ #˚düT≈£îH˚ qeT÷Hê düs¡sTTq~. Bìe\¢ $|üØ‘·yÓTÆq
ô|s¡T>∑T<ä\ πs≥T \_Û+#·ø£b˛e#·TÃqT. ø±˙ ø=+‘·sTTHê düeT‘·, düeT‘·T\´+ ñ+{≤sTT.
n+<äT≈£î _Ûqï+>± düeT‘·, düeT‘·T\´+ e+{Ï \øå±´\‘√ @MT dü+ã+<Ûä+ ˝Òì H˚s¡eT÷ •ø£å `
y˚>∑e+‘·yÓTÆq ô|s¡T>∑T<ä\q÷ Ä<ÛäT˙ø£s¡Dq÷ \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£îqï n_Ûeè~∆ qeT÷HêqT
nìï Á|ü|ü+#·<˚XÊ\ ô|’q s¡T<ä›&É+, Ä <˚XÊ\ bÕ\≈£î\T d”«ø£]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~. e÷qe Vü≤≈£îÿ\T
á qeT÷Hê˝À ø=+‘· Äø£s¡¸D ˝Òø£b˛˝Ò<äT ñ+~. Ä Äø£s¡¸DqT m<äTs=ÿì düeT‘·q÷
e÷qeVü≤≈£îÿ\q÷ ì\u…fÒº ø£èwæ áHê{Ï eTTK´yÓTÆq e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£s¡Ôyê´\˝À ˇø£{Ï.
Ä Äø£s¡¸D eTq#·T≥÷º ñ+~, eTq+<ä] yÓT<äfi¯¢ô|’Hê Á|üuÛ≤e+ y˚düTÔ+~ ø±ã{Ϻ Ç<=ø£
ì‘·´J$‘· ø£èwæ. ø=+‘·eT+~øÏ ‘·fi¯ó≈£î u…fi¯ó≈£î\ ø=‘·Ô<äq+ ø£*Œdü÷Ô n~Ûø£uÛ≤>∑+ Á|ü»\≈£î
ndæús¡‘·, ù|<ä]ø£+ |ü+∫ô|fÒº n_Ûeè~∆ qeT÷Hê e÷qe Vü≤≈£îÿ\≈£î X¯Á‘·Teì düe÷»+
b˛ ©düTùdºwüq¢˝Àq÷, Hê´j·TkÕúHê\˝Àq÷
nqTe÷ì‘·T\‘√ e´eVü≤]+#˚ rs¡T ‘·s¡#·T>±
#˚‘· ˇ|æŒ+#˚ ø£èwæ mø£ÿ&√ mes√ #˚|üfÒº sê»ø°j·Tb˛sê≥+ e÷Á‘·y˚T ø±<äT. <ëì e÷qeVü≤≈£îÿ\ Ä+<√fi¯q≈£î <ë]rdüTÔ+~. Ç~
<äTwüŒ¤*‘ê\qT nqTì‘·´+ m<äTs=ÿ+≥÷ m+&É>∑&ÉT‘·÷ kÕ>∑e\dæq ø£èwæ. m+‘·>± »s¡T>∑T‘·T+<ä+fÒ e÷qe Vü≤≈£îÿ\

.
yê<äT\ô|’q ªH˚s¡düTÔ\qT düeT]údüTÔHêïs¡Tµ n˙
ª#·≥ºã<ä∆+>± ã‹πø bÂs¡T\ø£+fÒ H˚s¡düTÔ\MT<˚ MT≈£î
m≈£îÿe kÕqTuÛÑ÷‹µ n˙ n_ÛjÓ÷>±\T y˚j·T&É+
»s¡T>∑T‘·T+≥T+~. Ç<=ø£ ‘·|ü⁄Œ&ÉT n_ÛÁbÕj·T+.
e÷qeVü≤≈£îÿ\+fÒ H˚s¡+ e\¢ u≤~Û‘·T\≈£î ø£*–q
qwüº+ø£+fÒ H˚sêìøÏ bÕ\Œ&çqyê] Vü≤≈£îÿ\≈£î
m≈£îÿe ÁbÕeTTK´+ Çe«&É+ nì ø±H˚ ø±<äT.
H˚sê\≈£î >∑Ts¡sTTq u≤~Û‘·T\ ø£cÕº\T ‘·|üŒìdü]>±
|ü{Ϻ+#·Tø√e\dæq $wüj·÷˝Ò. H˚s¡düTÔ\ qT+&ç
bÂs¡T\qT ø±bÕ&É≥+, n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±
H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#·&É+ ¬s+&É÷ nedüs¡y˚T. ˝Òø£b˛‘˚
ã\V”≤qT\sTTq yê]øÏ ã\e+‘·T\ qT+&ç,
#ê‘·Ts¡´+>∑\ yê] qT+&ç s¡ø£åD ñ+&É<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
158 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷qeVü≤≈£îÿ\ |æ.õ. &çbı¢e÷ ø√s¡T‡ ø√dü+ sêdæq bÕsƒ¡+ 159
 nsTT‘˚ Çø£ÿ&É ø=ìï düeTdü´\T ñHêïsTT. H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#ê\qï Hê´j·TyÓTÆq
Ä‘·è‘·‘√ XÊ+‹uÛÑÁ<ä‘·\ j·T+Á‘ê+>∑+ πøe\+ nqTe÷ì‘·T\T nsTTqyê] Vü≤≈£îÿ\qT
n‹Áø£$T+#·e#·TÃHê? H˚sêìï s¡TEe⁄ #˚j·T&É+˝Àq÷, H˚s¡düTÔ\qT |ü≥Tºø√e&É+˝Àq÷
nHê´j·TyÓTÆq |ü<ä∆‘·T\T $ìjÓ÷–+#·e#·TÃHê? $ìjÓ÷–+∫q≥ºsTT‘˚ ìs√›wüß\T •ø£å≈£î
>∑Ts¡j˚T´ Á|üe÷<ä+ ˝Ò<ë? <√wüß\qT düÁø£eT+>±H˚ >∑T]Ô+#êeTì nqT≈£îHêï, #˚dæq
H˚sêìøÏ ‘·–q •ø£å ø£+f… m≈£îÿe •ø£å y˚j·Te#·TÃHê? ndü\T H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#·&É+˝À >∑\
ñ<˚›X¯´+ @$T{Ï? @ H˚sêìøÏ m≥Te+{Ï •ø£å y˚j·T&É+ ñ∫‘·+>± ñ+≥T+~? n+‘˚ø±ø£,
H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#·&É+ nedüs¡+ nqï Ä‘·è‘·˝À ã\e+‘·T\≈£î e´‹πsø£+>± ã\V”≤qT\T
e´ø£Ô+ #˚ùd ìs¡düqqT ` ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø±]à≈£î\ düyÓTàqT ` düe÷»+ H˚s¡+>±
|ü]>∑DÏ+#·&É+ ‘·>∑THê? Ç≥Te+{Ï Á|üX¯ï\≈£î H˚s¡ ìs√<Ûäø£ j·T+Á‘ê+>∑+˝Àq÷, <ëì
n+‘·s¡Z‘· ìj·Te÷\˝Àq÷ düeTÁ>∑yÓTÆq kÕúq+ ˝Ò<äT. ø±ã{Ϻ M{Ïì >∑T]+∫
e÷{≤¢&ÉTø√e&É+ nedüs¡+. e÷{≤¢&ÉTø√e&Éy˚Tø±ø£ á Á|üX¯ï\≈£î dü+ã+~Û+∫q
ne>±Vü≤qqT, ‘·–q dü+kÕú>∑‘· ìsêàD≤\q÷ s¡÷bı+~+#·&É+ ≈£L&É nedüs¡+.
H˚ s¡+ n+fÒ ns¡úy˚T$T{Ï? <ëì ìs¡«#·q+ @$T{Ï? H˚sê\˝À nqTe÷ì‘·T\sTTq
yê] Vü≤≈£îÿ˝Ò$T{Ï? <√wüß˝…’q yê]øÏ düVæ≤‘·+ ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ\T @$T{Ï? nH˚ Á|üX¯ï\qT
#·]Ã+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT eTq+ #˚ùd~ Ç<˚. á Á|üX¯ï\ >∑T]+∫ eTq Ä+<√fi¯q≈£î ø±s¡D+
@$T{À ≈£L&Ü ‘Ó\TdüT≈£î+<ë+. nìï e÷qeVü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q\T, ˇ&É+ã&çø£\˝ÀqT
(1948 Hê{Ï n+‘·sê®rj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥q, 1966 Hê{Ï n+‘·sê®rj·T bÂs¡
sê»ø°j·T Vü≤≈£îÿ\ ˇ&É+ã&çø£, 1985 Hê{Ï ◊ø£´sê»´dü$T‹ ∫Á‘·Væ≤+dü\ e´‹πsø£
ˇ&É+ã&çø£ yÓTT<ä\sTTq$) H˚sê\˝À nqTe÷ì‘·T\sTTq yê]øÏ ∫Á‘·Væ≤+dü\ qT+&ç,
ã\e+‘·|ü⁄ ˇ|ü⁄Œø√fi¯¢ qT+&ç, nHê´j·TyÓTÆq H˚s¡ $#ês¡D |ü<ä∆‘·T\ qT+&ç s¡ø£åD ø£*Œ+#˚
dü÷Á‘ê\THêïsTT. H˚s¡+ s¡TEesTTq <√wüß\qT≈£L&É Á≈£Ls¡yÓTÆq, nee÷qø£s¡yÓTÆq
•ø£å\qT+&ç á dü÷Á‘ê\T ø±bÕ&É‘êsTT. ˇø£ H˚s¡+ #˚dæ ‘·<ë«sê eTs=ø£] Vü≤≈£îÿ\≈£î
uÛÑ+>∑+ ø£*–+∫q (˝Òø£ ø£*–+∫q≥Tº nqTe÷ì+#·ã&˚) e´≈£îÔ\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
eTqøÏ+‘· u≤<Ûä m+<äT≈£î? ˇø£ <=+>∑ eTs=ø£] ø£cÕº]®‘êìï <=+–*kÕÔ&ÉT. Vü≤+‘·≈£î&ÉT
eTs=ø£] ÁbÕD≤ìï rkÕÔ&ÉT. Á|ü‹ H˚s¡eT÷ mes√ ˇø£]øÏ Vü‰ì ø£*–düTÔ+~. ‘·<ë«sê
Vü≤≈£îÿ\qT n‹Áø£$TdüTÔ+~. n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT, H˚s¡+ #˚dæq≥Tº nqTe÷ì+#·ã&˚ e´≈£îÔ\‘√
e´eVü≤]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ñ|üjÓ÷–+#˚ |ü<ä∆‘·T\ >∑T]+∫ eTq+ Ä+<√fi¯q #Ó+<ä&É+
m+<äT≈£î? H˚s¡+ s¡TEesTTq e´≈£îÔ\≈£î y˚ùd •ø£å\≈£î dü+ã+~Û+∫q Á|üe÷D≤\ >∑T]+∫
Ä+<√fi¯q #Ó+<ä&É+ m+<äT≈£î?
á Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+ #˚j·T>±H˚ Á|üuÛÑT‘ê«ìøÏ e#˚à dü+<˚Vü‰\T ø=ìï ñHêïsTT.
á Ä+<√fi¯q yÓqTø£ @<Ó’Hê ˇø£ $<Ûä«+düø£ Äø±+ø£å <ë– ñ+<˚yÓ÷? kÕe÷õø£
e´edüúqT <Ûä«+dü+ #˚dæ nsê#·ø£‘ê«ìï ô|+bı+~+#ê\qï ø±+ø£å <ë– ñ+<˚yÓ÷? e÷qe
Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&çq|ü⁄Œ&É˝≤¢ Ç≥Te+{Ï dü+<˚Vü‰\T eTT+<äTø=kÕÔsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
160 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Ä+<√fi¯q \ø£å´+ e÷qe Hê>∑]ø£‘· kÕsêìï
ô|+bı+~+#·&Éy˚T ‘·|üŒ <ëìì <Ûä«+dü+ #˚j·T&É+ ø±<äT. Ä \ø£å´+˝À
uÛ≤>∑+>±H˚ H˚sê\˝À nqTe÷ì‘·T\sTTq yê] Hê´j·TyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\|ü≥¢
Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+ #˚kÕÔeTT.
á dü+<˚Vü≤+ Hê´j·TyÓTÆq~ ø±<äT. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Ä+<√fi¯q \ø£å´+ e÷qe Hê>∑]ø£‘·
kÕsêìï ô|+bı+~+#·&Éy˚T ‘·|üŒ <ëìì <Ûä«+dü+ #˚j·T&É+ ø±<äT. Ä \ø£å´+˝À uÛ≤>∑+>±H˚
H˚sê\˝À nqTe÷ì‘·T\sTTq yê] Hê´j·TyÓTÆq Vü≤≈£îÿ\|ü≥¢ Ä+<√fi¯q e´ø£Ô+ #˚kÕÔeTT.
H˚sêìï düÁø£eT+>±, ùV≤‘·Tã<ä›+>± ìs¡«∫+#ê\˙ •ø£å≈£î Hê´j·TyÓTÆq Á|üe÷D≤\T
n+<ë\˙ Ä+<√fi¯q #˚j·T&É+ ≈£L&Ü n+<äTπø.
BìøÏ ø±s¡D+ @$T{Ï n+fÒ #ê˝≤ ø±s¡D≤\THêïsTT. yê{Ï˝À ˇø=ÿø£ÿ{° ‘Ó\TdüT≈£î+fÒ
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Ä+<√fi¯q≈£î dü+ã+~Û+∫q á ø√D≤ìï ns¡ú+ #˚düTø√>∑\T>∑T‘êeTT.
nìï{Ïø£+fÒ kÕ<Ûës¡DyÓTÆq ø±s¡Dy˚T$T≥+fÒ H˚s¡+ s¡TEej˚T´+‘· es¡≈£î me«s¡÷
<√wæ ø±s¡T. n+‘·es¡≈£î me¬s’Hê πøe\+ nqTe÷ì‘·T&˚ ø±ã{Ϻ ne÷j·T≈£î\qT
•øÏå+#·&É+ m+‘· ‘·b˛Œ. e{Ϻ nqTe÷ì‘·T\qT •øÏå+#·&ÉeT÷ n+‘˚ ‘·|ü⁄Œ. H˚sê\qT
ìs√~Û+#·&É+, H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#·&É+ nedüs¡eTsTTqfÒ¢ ìs√›wüß\qT, ne÷j·T≈£î\qT
•øÏå+#·≈£î+&É ñ+&É&ÉeT÷ nedüs¡y˚T. b˛©düT ìs¡“+<Ûä+˝À ˇø£ e´øÏÔì Væ≤+dæ+#·&É+, ˝Ò<ë
ø±*à #·+|ü&É+ H˚s¡+ s¡TEe⁄ ø±ø£eTT+<˚ •øÏå+#·&É+ ne⁄‘·T+~. n<˚$<Ûä+>±, H˚s¡
$#ês¡D Hê´j·T+>± ˝Òø£b˛e&É+ n+fÒ eTT<ë›sTTøÏ ‘·q ìs√›wæ‘ê«ìï s¡TEe⁄
#˚düTø√e&ÜìøÏ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq neø±X¯+ Çe«≈£î+&É •øÏå+#·&É+ ne⁄‘·T+~.
B ìø° e÷qe Hê>∑]ø£‘·qT ø±bÕ&É&É+ ˝Òø£ yÓTs¡T>∑T |üs¡#·&Üìø° ñqï dü+ã+<Ûä+
@$T{Ï? H˚s¡+ |üP]Ô>± s¡TEej˚T´+‘·es¡≈£î nqTe÷ì‘·T\qT H˚s¡düTÔ\T>±
#·÷&É≈£L&É<äH˚~ ˇø£ Hê>∑]ø£‘ê ìj·TeT+. H˚sêìï s¡TEe⁄ #˚j·T&ÜìøÏ ñ|üjÓ÷–+#˚
H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ eTT<ë›sTTøÏ ‘·q ìs√›wæ‘ê«ìï s¡TEe⁄ #˚düT≈£îH˚+<äT≈£î düùV≤‘·Tø£yÓTÆq
neø±X¯+ ø£*Œ+#ê\qï ìj·TeT+ ≈£L&É n+‘˚. ìj·TeT s¡Væ≤‘·yÓTÆq ìj·T+‘·è‘·«
bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>± »]–q b˛sê{≤\˝À á $\Te\qT ¬>\T#·Tø√e&É+,
ì\u…≥Tºø√e&É+ »]–+~. n≥Te+{Ï bÕ\q˝À eTìwæì •øÏå+#·&ÜìøÏ πøe\+
nqTe÷ìùdÔ #ê\TqH˚ |ü]dæú‹ ñ+&˚~. n≥Te+{Ï bÕ\Hê e´edüú\ H˚s¡ $#ês¡D
|ü<ä∆‘·T\T ù|<ä\≈£î, yÓTÆHê]{° eT‘·düTú\≈£î, C≤‘·T\≈£î, kÕ+|òæTø£+>± nD>±]q yê]øÏ
#ê˝≤ nHê´j·T+ #˚kÕsTT. ø±ã{Ϻ ∫Á‘·Væ≤+dü\q÷ nHê´j·TyÓTÆq H˚s¡ $#ês¡D |ü<ä∆‘·T\qT
nHê´j·TyÓTÆq H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‘·T\qT e´‹πsøÏ+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT eTq+ Hê>∑]ø£‘·qT <Ûä«+dü+
#˚j·T&É+ ˝Ò<äT. ø±bÕ&ÉT‘·THêï+. ìj·TeTs¡Væ≤‘· ìj·T+‘·è‘·« bÕ\q≈£î e´‹πsø£+>±
Hê>∑]ø£‘· kÕ~Û+∫q $»j·÷\qT ø±bÕ&ÉT‘·THêï+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 161
 ¬s+&Ée~, H˚s¡+ e´≈£îÔ\T #˚kÕÔπs >±˙, •ø£å düe÷»+ y˚düTÔ+~. ˇø=ÿø£ÿkÕ] H˚s¡düTÔ˝§ø£
>∑T+|ü⁄>± H˚s¡+ #˚kÕÔs¡T. ø±˙ n<=ø£ e´≈£îÔ\ >∑T+ù|. •ø£å y˚ùd~ e÷Á‘·+ düe÷»y˚T.
H˚sêìï |ü]XÀ~Û+#˚ b˛©düT j·T+Á‘ê+>∑+, H˚sêìï $#ê]+#˚ Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T, <√wüß\qT
C…’˝À¢ ìs¡“+~Û+#˚ C…’\T n~Ûø±s¡T\T ø±<äT H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#˚~. á n~Ûø±s¡T\T πøe\+
düe÷»+ Á|üjÓ÷–+#˚ |ü]ø£sê\T. H˚sê\qT |ü]XÀ~Û+#˚~, $#ê]+#˚~, •øÏå+#˚~
düe÷»y˚T. »]–q H˚sêìøÏ Á|ürø±s¡+>± ø±ø£ Hê´j·T+ #˚j·T&É+ ø√dü+ düe÷»+ á |üì
#˚düTÔ+~. H˚sê\T πøe\+ u≤~Û‘·T\ô|’q H˚sê\ì Ä<ÛäTìø£ H˚s¡#·≥º+ uÛ≤$+#·<äT. H˚sê\qT
Á|ü<Ûëq+>± düe÷»+ô|’q H˚sê\T>± uÛ≤$düTÔ+~. n<˚ düeTj·T+˝À •ø£å≈£î >∑\ \øå±´ìï
Á|ürø±s¡+ qT+&ç Hê´j·÷ìøÏ eTs¡*düTÔ+~. Bì yÓqTø£ ñqï Ä˝À#·q @$T≥+fÒ H˚s¡+
nH˚~ kÕe÷õø£ e´edüú eT÷\ dü÷Á‘ê\≈£î, n+fÒ kÕe÷õø£ Hê>∑]ø£‘· Á|üe÷D≤\≈£î
Vü‰ì ø£*–düTÔ+~ nì. düe÷»+ πøe\+ u≤~Û‘·T\≈£î ø£*–q qcÕºìï ø±ø£ Hê´j·÷ìøÏ
»]–q qcÕºìï düe]+#ê\ì #·÷düTÔ+~. Ä \ø£å´+‘√H˚ H˚s¡düTÔ&çì •øÏådüTÔ+~. eTT<ë›sTT
Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫, H˚s¡+ s¡TEesTTq <√wüß\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ m+<äT≈£î e÷{≤¢&Ü\qï
Á|üX¯ï y˚düT≈£îqï|ü⁄Œ&ÉT á $wüj·÷\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø√yê*.
eT÷ &Ée~ ` ˇø£ e´øÏÔ ªH˚s¡düTÔ&ÉTµ ø±ã{Ϻ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ù|]≥ kÕqTuÛÑ÷‹
bı+<ä&ÜìøÏ n‘·ìøÏ jÓ÷>∑´‘· ˝Ò<äì uÛ≤$+#·&É+˝À H˚s¡+ nH˚ uÛ≤eq XÊX¯«‘·yÓTÆq<äì
n+<äT˝À e÷s¡TŒ ˝Ò<äì ˇø£ ne>±Vü≤q ñ+~. ÄyÓ÷<ä˙j·TyÓTÆq Á|ües¡Ôq≈£L H˚sêìø°
eT<Ûä´ K∫Ñ·yÓTÆq, dæús¡yÓTÆq $uÛÑ»qπsK ñ+<äH˚ ne>±Vü≤q ñ+~. ø±˙ ìC≤ìøÏ H˚s¡+
nH˚ uÛ≤eq düú\ø±˝≤\≈£î nr‘·yÓTÆq~ ø±<äT. n~ e÷s¡TŒ≈£î ˝Àqj˚T´ kÕe÷õø£
$wüj·T+. düe÷»+ e÷]q|ü⁄Œ&ÉT H˚sêì≈£î+&˚ ìs¡«#·q+ ≈£L&É e÷s¡T‘·T+~. ˇπø
düe÷»+˝À ≈£L&É ˇø£]øÏ H˚s¡eTsTT+~ eTs=ø£]øÏ H˚s¡+ ø±<äT. ˇø£ dü+<äs¡“¤+˝À
H˚s¡eTsTT+~ eTs=ø£ dü+<äs¡“¤+˝À ø±<äT. ø±\+ e÷]‘˚ ôd’‘·+ ` n+fÒ Çyê«fi¯
H˚s¡eTsTT+~ πs|ü⁄ ø±ø£b˛e#·TÃ.
n+≥sêì‘·q+ á s√C§ø£ H˚s¡+. ¬s+&ÉTe+<ä\ @fi¯fl øÏ+<ä, n+<äT≈£î $s¡T<ä∆+>±,
n+≥sêì ‘·Hêìï ÄyÓ÷~+#·ø£b˛e&É+ H˚s¡+. H˚s¡düTÔ\qT m|ü⁄Œ&É÷ <˚«wæ+#·e\dæ+<˚,
e÷qe‘·≈£L kÕqTuÛÑ÷‹ø° <ä÷s¡+ ñ+#·e\dæ+<˚ qqT≈£î+fÒ ¬s+&ÉT e+<ä\ @fi¯¢ øÏ+<ä
n+≥sêì‘·HêìøÏ e´‹πsø£+>± ‹s¡>∑ã&çq <ä[‘·T&ÉT düe÷» <˚«cÕìøÏ >∑Ts¡sTT
ñ+&˚yê&ÉT. á s√E n+≥sêì‘·q+ bÕ{Ï+#˚ dües¡Tí\T Ä <˚«cÕìøÏ >∑T]ø±e\dæ
ñ+≥T+~.
ˇø£|ü⁄Œ&ÉT uÛÑs¡Ô≈£î uÛÖ‹ø£+>± ˝Àã&ç ñ+&Éì Ád”Ô ` n‘·qT ø=fÒº <Óã“\T eTÚq+>±
d”«ø£]+#·ì Ád”Ô H˚s¡+ #˚dæqfÒº. Ç|ü⁄Œ&É~ bÕøÏåø£+>± e÷]+~. uÛ≤s¡‘· •øå±düàè‹˝Àì ôdø£åHé
498`m Á|üø±s¡+ uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´qT uÛÖ‹ø£ Væ≤+düπø ø±<äT, e÷qdæø£ Væ≤+dü≈£î >∑T]#˚dæHê n~
H˚s¡y˚T.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
162 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ø±ã{Ϻ H˚s¡+ nH˚<ëìøÏ dæús¡yÓTÆq ns¡ú+ ˝Ò<äT. Hê>∑]ø£‘· e÷πsø=B› n~ e÷s¡T‘·T+~.
ªH˚s¡düTÔ\≈£î kÕqTuÛÑ÷‹ #·÷|æ+#·&Éy˚T$T{Ï?µ nì>±˙, ªH˚s¡düTÔ\ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫
e÷{≤¢&Ée<äT›µ nì>±˙ nqï|ü⁄Œ&ÉT eTq+ H˚s¡+ nH˚ uÛ≤eqø=ø£ dæús¡‘ê«ìï ÇdüTÔHêïeTT.
n≥Te+{Ï dæús¡‘·«+ #·]Á‘·˝À ˝Ò<äT.
n+ ≥sêì‘·q+, uÛ≤s¡´qT Væ≤+dæ+#·&É+ nH˚$ á yê<äq≈£î nqT≈£L\+>±
m+#·T≈£îqï ñ<ëVü≤s¡D\ì me¬s’Hê nuÛÑ´+‘·s¡+ #ÓbıŒ#·TÃ. Ç$ $TqVü‰sTT+|ü⁄\˙,
<=+>∑‘·q+, Vü≤‘·´, yÓ÷dü+, πs|t yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£ Ç‘·s¡ H˚sê\≈£î dæús¡yÓTÆq ns¡ú+
ñ+<ä˙ nH=#·TÃ. e÷qe Hê>∑]ø£‘· (n‘·´+‘· ÁbÕ<∏ä$Tø£ <äX¯˝À¢ ‘·|üŒ) M{Ïì m|ü⁄Œ&É÷
H˚sê\T>±H˚ uÛ≤$+∫+<ä˙, ø±ã{Ϻ Ç≥Te+{Ï H˚sê\≈£î u≤<ÛäT´\sTTq e´≈£îÔ\≈£î e÷qe
Vü≤≈£îÿ\T ñ+&Éeq&É+˝À ‘·ù|ŒMT ˝Ò<ä˙ nH=#·TÃ.
á yê<äq ì»y˚Tqì|ædüTÔ+~ >±˙, yêdüÔe+>± ì»y˚THê? düe÷»+ Vü≤‘·´qT yÓTT‘·Ô+
MT<ä H˚s¡+>± uÛ≤$+∫+<äH˚~ dü‘·´y˚T. ø±˙ nìï düe÷C≤\÷ <ëìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄
ô|{≤ºsTT. nH˚ø£ Ä~yêd” ‘Ó>∑\˝À, ‘·eT ‘Ó>∑≈£î #Ó+~q e´øÏÔì #·+|ü&É+ H˚s¡y˚T>±˙ Ç‘·s¡
‘Ó>∑\≈£î #Ó+~q yê]ì #·+|ü&É+ H˚s¡+ ø±ø£b˛e#·TÃ. ˇø=ÿø£ÿkÕ] n≥Te+{Ï Vü≤‘·´\qT
Ms√∫‘·yÓTÆq #·s¡´\T>± ≈£L&Ü uÛ≤$+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. eT<Ûä´j·TT>±\ ôV’≤+<äe
düe÷»+˝À, Vü≤‘·´qT e÷eT÷\T>± H˚s¡+>±H˚ uÛ≤$+#ês¡T >±˙, ø£åÁ‹j·TT&ÉT ‘·q ≈£î\
<Ûäs¡à ìs¡«Vü≤D˝À uÛ≤>∑+>± #˚dæq Vü≤‘·´\qT H˚s¡+>± uÛ≤$+#·˝Ò<äT. Ä Vü≤‘·´\T
düs¡sTTqy˚, Hê´j·TyÓTÆqy˚, πøåÁ‘· <ÛäsêàìøÏ nqT>∑TD´yÓTÆqy˚ (uÛÑ>∑eBZ‘·˝À lø£èwüßí&ÉT
ns¡T®qT&ç‘√ #Ó|æŒq≥T¢) n<˚ $<Ûä+>± esêíÁX¯eT <ÛäsêàìøÏ e´‹πsø£+>± ‹s¡>∑ã&ɶ X¯SÁ<äT&çì
#·+|ü&É+ ≈£L&É Ä Hê&ÉT H˚s¡+>± uÛ≤$+#·ã&É˝Ò<äT. <ëìH=ø£ Hê´j·TyÓTÆq #·s¡´>±H˚
uÛ≤$+#ês¡T. ø±ì Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À mes¡T me]ì #·+|æHê n~ H˚s¡y˚T. $<˚oj·TT&çì
#·+|æHê n~ H˚s¡y˚T ` Ä $<˚oj·TT&ÉT X¯Á‘·T ôd’ì≈£î&ÉsTT‘˚ ‘·|üŒ. n|ü⁄Œ&É‘·ìì #·+|ü&É+
H˚s¡+ ø±ø£b˛>± uÛ≤s¡‘· ôd’ì≈£î&ç ø£s¡Ôe´+ ne⁄‘·T+~. X¯Á‘·Tôd’ì≈£î\qT #·+|ü&É+˝À ≈£L&Ü
uÛ≤s¡‘· ôd’ì≈£î&ÉT m+‘· ñ‘ê‡Vü≤+ #·÷|æùdÔ n+‘·>± n‘·ì <˚X¯uÛÑøÏÔì <˚X¯+ >∑T]ÔdüTÔ+~.
ø±˙ eTs¡Tdü{Ï ~q+ n<˚ X¯Á‘·Tôd’ì≈£î&ÉT ≥÷]düTº>± uÛ≤s¡‘·<˚XÊìø=ùdÔ n‘·ìì #·+|ü&É+
eT∞¢ H˚s¡+ ne⁄‘·T+~.
Á>± eTdüTú\T >∑T+|üsTT ã+~b˛≥¢qT |ü≥Tºø=ì ø={Ϻ #·+|æq |òüT≥q\T eTq≈£î
‘Ó*dæqy˚. #·≥º+ ø£fi¯fl˝À Ç$ Vü≤‘·´˝Ò nsTTq|üŒ{Ïø° yê{Ïì Ms√∫‘·yÓTÆq ø£è‘ê´\T>±
eTq+ n_Ûq+~düTÔ+{≤+. |üP]Ô>± #·{≤ºìøÏ $s¡T<ä∆+>±, ã+~b˛≥¢qT #·+|üeT˙ #·+|æ‘˚
πødüT\T+&Ée˙ Á|ü»\qT ¬s#·Ã>={Ϻq b˛©dt n~Ûø±s¡T\T ñHêïs¡T.
yÓ÷kÕìï eTs=ø£ ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø√e#·TÃ. eTs=ø£]ì yÓ÷dü+ #˚dæ yê]ì qwüº|üs¡∫
‘êeTT Á|üjÓ÷»q+ bı+<ë\ì #·÷&É&É+ uÛ≤s¡‘· •øå±düàè‹ Á|üø±s¡+ H˚s¡+. nsTT‘˚ n‹
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 163
‘Ó\¢{Ï |üfi¯fl >∑T]+∫, n‘·´+‘· X¯óÁuÛÑyÓTÆq ñ‘·T≈£î >∑T]+∫ ø£+ô|˙\T #˚ùd
n&É«¬s’ºCŸyÓT+{Ÿ\≈£î Ç~ e]Ô+#·<äT. Ä Á|ü#ês¡+ ≈£L&É yÓ÷düy˚Tqì eTq≈£î ‘Ó\TdüT>±˙ á
#·≥º+ yê{ÏøÏ e]Ô+#·<äT. <ëìì ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕ<Ûës¡D yê´bÕs¡
˙‹>±H˚ |ü]>∑DÏ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ô|’>± <ëìø√dü+ #ê˝≤ H˚s¡Œ]‘·q+, ø£fi≤‘·àø£‘·
yÓ∫Ã+#·ã&ÉT‘·T+{≤sTT ≈£L&É. n&É«¬s’ºCŸyÓT+{Ÿ e{Ϻ yÓ÷düy˚Tqì n+<ä]ø° ‘Ó*dæq|üŒ{Ïø°
#·≥º+>±˙ eTq+>±˙ <ëìì •øå±s¡ΩyÓTÆq H˚s¡+>± uÛ≤$+#·eTT.
ø£ ©Ô düs¡T≈£î neTà&É+ <ë«sê $ìjÓ÷>∑<ës¡Tìï yÓ÷dü+ #˚j·T&Üìï ≈£L&É yê´bÕs¡
˙‹>±H˚ #ê˝≤ ø±\+ uÛ≤$+#·&É+ »]–+~. <ëìì >ös¡$+#·ø£ b˛e#·TÃ>±˙
düVæ≤+#˚yês¡T. n~ ªyÓ÷dü+µ nH˚ H˚s¡+ øÏ+~øÏ e#˚Ã~ ø±<äT. #·≥º+ qT+&ç
$ìjÓ÷>∑<ës¡T&ÉT düVü‰j·T+ ø√s¡T≈£îqï≥ºsTT‘˚ dü+øÏ¢wüºyÓTÆq dæ$˝Ÿ πødüT\T #˚|ü≥ºe\dæ
e#˚Ã~. $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ñ<ä´eT+ eTT+<äTø=∫à $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ s¡ø£åDø√dü+ #·{≤º\T
#˚dæq ‘·s¡Tyê‘˚ á s¡ø£yÓTÆq yÓ÷kÕìøÏ H˚s¡+>± ø£∫Ñ·yÓTÆq >∑T]Ô+|ü⁄ e∫Ã+~. eTs=ø£
s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ, $ìjÓ÷>∑<ës¡T\ ñ<ä´eT+ n_Ûeè~∆ #Ó+~q #√≥ á s¡ø£yÓTÆq
yÓ÷kÕìøÏ ñ+&˚ kÕe÷õø£ ns¡ú+ e÷]b˛sTT+~. Çwüº+>±qT nsTTwüº+>±qT Ç+‘·ø±\+
n+<äs¡÷ yê´bÕs¡ ˙‹>± düVæ≤+∫q~ ø=‘·Ô>± <ëìø√düy˚T s¡÷bı+~+∫q #·{≤º\ øÏ+<ä
H˚s¡+>± >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~+~.
Ç~ <=+>∑‘·HêìøÏ ≈£L&É e]ÔdüTÔ+~. Ç+{ÏøÏ ø£qï+ y˚ùd yêfi¯ó¢, CÒãT≈£î ø£qï+y˚ùd
yêfi¯ófl #˚ùd H˚sêìï e÷Á‘·y˚T <=+>∑‘·q+ n+{≤eTT. |ü]bÕ\Hê e´eVü‰sê\ ìs¡«Vü≤D
Áø£eT+˝Àq÷, yê´bÕs¡ Áø£eT+˝Àq÷ »]π> <ëìì <=+>∑‘·q+ nqs¡T. n+‘·ø£+f… eTsê´<ä
|üPs¡«ø£yÓTÆq e÷≥\T Á|üjÓ÷–kÕÔs¡T. <ëìì <äT]«ìjÓ÷>∑+ n+{≤s¡T. kÕ<Ûës¡D+>±
<=+>∑‘·Hê\≈£î ñ|üjÓ÷–+#˚ #·{≤ºìï á H˚sêìøÏ e]Ô+|üCÒj·Ts¡T. n+‘·ø£+f… düTìï‘·yÓTÆq
|ü<ä∆‘·T\˝À <ëì‘√ e´eVü≤]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. m≈£îÿe uÛ≤>∑+ $düà]+∫ }s¡Tø√e&É+
»s¡T>∑T‘·T+~.
˝…’+ –ø£ n‘ê´#êsêìï eTs=ø£ ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø√e#·TÃ. ˇø£ Ád”Ô‘√ ÄyÓT ÇcÕºìøÏ
e´‹πsø£+>± ˝…’+–ø£#·s¡´ »s¡|ü&Üìï nìï düe÷C≤\÷ e´‹πsøÏ+#êsTT >±˙, <ëìøÏ
m|ü⁄Œ&É÷ ø=ìï $TqVü‰sTT+|ü⁄\T Çe«&É+ »]–+~. nÁ>∑es¡í uÛÑ÷kÕ«eT´ ≈£î≥T+u≤\≈£î
#Ó+~q eT>∑yêfi¯ó¢, |üPC≤s¡T\T, øÏ+~ ≈£î˝≤\ Ád”Ô\qT ˝Òø£ CÀ–qT\qT ˝Òø£ <˚e<ëd”\qT
ã˝≤‘·ÿs¡+ #˚j·T&É+ ˇø£ Vü≤≈£îÿ>± uÛ≤$+∫q s√E\T ñ+&˚$. Ä<ÛäTìø£ #·≥º+ á s¡ø£yÓTÆq
$ø£è‘·yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\qT >∑T]Ô+#·<äT >±˙ eTq uÀ{Ï ø=ìï <˚XÊ\˝À Ç|üŒ{Ïø° uÛ≤s¡´ ÇcÕºìøÏ
e´‹πsø£+>± ÄyÓT‘√ dü+uÛÀ–+#·&É+ uÛÑs¡Ô≈£î+&˚ #·≥º|üs¡yÓTÆq Vü≤≈£îÿ>± uÛ≤$+#·ã&ÉT‘·÷H˚
ñ+~. πs|t H˚sêìï ìs¡«∫+#˚ uÛ≤s¡‘· •øå±düàè‹˝Àì ôdø£åHé 376 uÛÑs¡Ô uÛ≤s¡´ô|’q #˚ùd
n‘ê´#êsêìøÏ $TqVü‰sTT+|ü⁄ ÇdüTÔ+~. kÕe÷õø£+>± ≈£L&É Ä uÛÑs¡Ô ‘·q ªVü≤≈£îÿµ
rdüT≈£î+≥THêï&Éì uÛ≤$+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+<˚ ‘·|üŒ, n‘·qT H˚s¡+ #˚XÊ&Éì mes¡÷
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
164 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
H˚sêìøÏ eT÷\+ kÕe÷õø£+ ø±ã{Ϻ ªH˚s¡düTÔ\ |ü≥¢ e÷qe‘·«+‘√
düŒ+~+#·qø£ÿs¡˝Ò<äTµ nì Á|üø£{Ï+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT eTq+ #Óù|Œ $X¯«»˙q
HÓ’‹ø£ Á|üe÷D+ ô|’øÏ ø£ì|æ+∫q+‘· Hê´j·TyÓTÆq~ ø±<äT.
nqTø√s¡T. n‘·ìì H˚s¡düTÔ&ç>± #·÷&É&É+ »s¡>∑<äT. nsTT‘˚ ø=ìï bÕXÊÑ·´ <˚XÊ˝À á
ªVü≤≈£îÿµ≈£î >∑T]Ô+|ü⁄ ˝Ò<äT. uÛ≤s¡´ ÇcÕºìøÏ e´‹πsø£+>± ÄyÓT‘√ dü+uÛÀ–+#ê\ì Á|üj·T‘·ï+
#˚ùd uÛÑs¡ÔqT nø£ÿ&É #·≥º+ πs|ædtº>± uÛ≤$düTÔ+~. uÛ≤s¡‘· H˚s¡düàè‹˝À ≈£L&Ü n≥Te+{Ï
e÷s¡TŒ rdüT≈£îsêyê\ì eTVæ≤fi≤ ñ<ä´eT+ Á|üj·T‹ïdüTÔqï~.
kÕe÷õø£ eT÷\+
H˚sêìøÏ eT÷\+ kÕe÷õø£+ nì á bÕ{ÏøÏ düŒwüº+ nsTT ñ+≥T+~. ø±ã{Ϻ ªH˚s¡düTÔ\
|ü≥¢ e÷qe‘·«+‘√ düŒ+~+#·qø£ÿs¡˝Ò<äTµ nì Á|üø£{Ï+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT eTq+ #Óù|Œ $X¯«»˙q
HÓ’‹ø£ Á|üe÷D+ ô|’øÏ ø£ì|æ+∫q+‘· Hê´j·TyÓTÆq~ ø±<äT.
Hê\T>∑e~, H˚sêìøÏ ñ+&˚ ns¡úy˚T ø±<äT, <ëì ø±s¡D+ ˝Òø£ eT÷\+ ≈£L&É ø£˙dü+
ø=+‘·y˚Ts¡≈£î kÕe÷õø£y˚T. j·TTe‘·qT ù|<ä]ø£y˚T H˚s¡ Á|ü|ü+#·+˝ÀøÏ HÓ&ÉT‘·T+<äqï
Ä˝À#·q dæìe÷\ <ë«sê düT|ü]∫‘·+ nsTT+~. ‘·s¡#·T>± Bìì #ê˝≤ Hê≥ø°j·T+>±
e´ø£Ô+ #˚j·T&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î #êe⁄ ã‘·T≈£î\˝À ñqï ‘·*¢øÏ eT+<äT\T
ø=ì Çe«&É+ ø√dü+ &ÉãT“\T ˝Òø£ <=+>∑‘·HêìøÏ bÕ\Œ&ɶ j·TTe≈£î&ÉT Ä ‘·s¡Tyê‘·
H˚s¡düTÔ&ç>± ø=qkÕ–q≥Tº #·÷|ækÕÔs¡T. ì»J$‘·+ eTØ n+‘· Hê≥ø°j·T+ ø±<äT. H˚s¡+
#˚j·÷\qï ìs¡íj·T+ m\¢|ü⁄Œ&É÷ dü+|üPs¡í+>± düe÷»+ e´øÏÔMT<ä s¡T<˚›<˚ ø±<äT. @<√ ˇø£
y˚Ts¡≈£î Ä e´øÏÔ dü+ø£\Œ|üPs¡«ø£+>± rdüT≈£îqï ìs¡íj·T+ ≈£L&É n+<äT˝À ñ+≥T+~.
n sTT‘˚ #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À e´øÏÔì H˚s¡+ yÓ’|ü⁄ |ü⁄]>=˝ÒŒ kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\ bÕÁ‘·
≈£L&Ü >∑D˙j·T+>± ñ+≥T+~. M{Ï˝À ø=ìï |ü]dæú‘·T\T ` ñ<ëVü≤s¡D≈£î ˝…’+–ø£
dü+ã+<ÛäyÓTÆq ndü÷j·T\T, n˙ï kÕe÷õø£ e´edüú\˝Àq÷ nìï kÕe÷õø£ esêZ\˝Àq÷
kÕe÷q´+>± ñ+&˚y˚ ø±ã{Ϻ yê{Ïì kÕe÷õø£ ø±s¡D≤\T nì ø±ø£ e÷qeeTqT>∑&É˝À
kÕs¡«»˙qyÓTÆq ø±s¡D≤\T nqe#·TÃqT. nsTT‘˚ ø=ìï ø±s¡D≤\T Á|ü‘·´ø£å+>±
kÕe÷õø£yÓTÆq$. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ù|<ä]ø£+, ˝Ò$T, kÕe÷õø£ nD∫y˚‘· yÓTT<ä\sTTq$.
eTq düe÷»+˝À »]π> H˚sê\˝À á s¡ø£yÓTÆq kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\ qT+&ç
ñ‘·ŒqïeTj˚T´$ #ê˝≤ ñHêïsTT. n+fÒ ns¡ú+, á |ü]dæú‘·T\T b˛‘˚ H˚sê\˙ï b˛‘êj·Tì
ø±<äT. H˚sê\T |üP]Ô>± n<äèX¯´+ ø±ø£b˛e#·TÃ. m+<äTø£+fÒ e÷qdæø£ eT÷˝≤\T ñ+&˚
e´øÏÔ>∑‘· ø±s¡D≤\ e\¢ »]π> H˚sê\T ø=qkÕ>∑e#·TÃ. n+‘˚ø±ø£ ø=‘·Ô kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 165
qT+&ç ø=‘·Ô H˚sê\T |ü⁄≥º>∑\e⁄. n$ ˝Ò$T qT+&ç ø±ø£ ø£*$T qT+&ç |ü⁄fÒº H˚sê\T ø±e#·TÃ.
nsTT‘˚ kÕe÷õø£ dü+|ü<ä‘√ bÕ≥T kÕe÷õø£ dü+πøåeT+ ≈£L&Ü u≤>± n_Ûeè~∆ #Ó+~q
kÕÿ+&çH˚$j·THé <˚XÊ\ nqTuÛÑyêìï ã{Ϻ n≥Te+{Ï dæú‹˝À H˚sê\T yÓTT‘·Ô+ MT<ä
‘·≈£îÿe>± ñ+{≤j·Tì #Ó|üŒe#·TÃ.
ø± ã{Ϻ H˚s¡+ ø=+‘·y˚Ts¡≈£î ª|ü]dæú‘·T\ düèw溵 nì #Ó|üŒe#·TÃ. H˚s¡>±fi¯¢ Vü≤≈£îÿ\
>∑T]+∫, eTT<ë›sTT\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É&É+ düãu≤ nqï Á|üX¯ïqT #·]Ã+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT
BìH=ø£ eTTK´ $wüj·T+>± >∑Ts¡TÔ+#·Tø√yê*. H˚s¡düTÔ\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&É&É+ |ü≥¢
eTq+ nuÛÑ´+‘·s¡+ #Ó|ü⁄ÔHêïeT+fÒ ns¡ú+ eTq+ H˚sêìøÏ >∑\ u≤<Ûä´‘·qT yÓTT‘·Ô+>±
e´øÏÔMT<ä ô|{Ϻ düe÷»+ bÕÁ‘·qT, kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\ bÕÁ‘·qT ñù|øÏådüTÔHêïeTì.
H˚s¡düTú&ÉT H˚sêìøÏ q÷s¡T XÊ‘·+ ‘êH˚ u≤<ÛäT´&ÉqTø√e&É+ e\¢H˚ eTq+ e÷qe‘·qT
eT]∫b˛>∑\T>∑T‘·THêï+. H˚s¡düTú&ÉT ≈£L&Ü ‘·q≈£î e÷qe Vü≤≈£îÿ\T ñHêïj·Tqï $wüj·T+
eTs¡∫b˛>∑\T>∑T‘·THêï&ÉT.
H˚s¡+ yÓqTø£ ñqï kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\÷ ø±s¡D≤\÷ e´øÏÔ n<äT|ü⁄˝À ñ+&Ée⁄ ø±ã{Ϻ
Ä y˚Ts¡≈£î H˚sêìøÏ u≤<Ûä´‘· e´øÏÔ~ ø±<äT. nsTT‘˚ kÕe÷õø£ |ü]dæú‘·T\T e´øÏÔ n<äT|ü⁄˝À
ñ+&Ée+fÒ ns¡ú+ Ä |ü]dæú‘·T\≈£î e´øÏÔô|’q ñ+&˚ Á|üuÛ≤e+ ≈£L&É e´øÏÔ n<äT|ü⁄˝À ñ+&É<äì
ø±<äT. ù|<ä]ø£+ nH˚~ ù|<ä e´≈£îÔ\T n<äT|ü⁄˝À ˝Òì ˇø£ kÕe÷õø£ |ü]dæú‹ nsTT‘˚
ù|<ä]ø£+ ø±s¡D+>± <=+>∑‘·q+ #˚j·÷\qï ‘·\|ü⁄ sêe&É+ |üP]Ô>± e´øÏÔ n<äT|ü⁄˝À ˝Òì
$wüj·T+ ø±<äT. nsTT‘˚ Ä Áb˛<ä“˝≤ìï ns¡ú+ #˚düTø√>∑\eTT. n~ #·≥º+ <äèwæº˝À H˚s¡+.
nsTTHê e÷qe‘ê <äèø£Œ<∏ä+‘√ <ëìì ns¡ú+ #˚düTø√>∑\eTT. ø±ã{Ϻ Ä Áb˛<ä“˝≤ìøÏ
˝ÀqsTTq e´øÏÔì kÕqTuÛÑ÷‹øÏ |üP]Ô>± nr‘·Tì>± uÛ≤$+#·qø£ÿs¡˝Ò<äT.
e´ øÏÔ n<äT|ü⁄˝À ˝Òì |ü]dæú‘·T\ Áb˛<ä“\+ e\¢ Ä e´øÏÔ #˚ùd |üqT\≈£î n‘·H˚ï |üP]Ô>±
u≤<ÛäT´&çì #˚j·T≈£L&É<äqï Ä˝À#·q #·≥º+˝À düVæ≤‘·+ ˝Òø£b˛˝Ò<äT. Ç|ü⁄Œ&ÉTqï #·≥º+ ≈£L&É
n≥Te+{Ï ø=ìï |ü]dæú‘·T\qT >∑T]ÔdüTÔ+~. yê{ÏøÏ ‘·≈£îÿe •ø£å ìπs›•düTÔ+~. nsTT‘˚ #·≥º+
>∑T]Ô+#˚ Ä |ü]dæú‘·T\T kÕe÷õø£+ ø±<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, m<äT{Ïyês¡T nø£kÕà‘·TÔ>±
¬s#·Ã>=≥º&É+ e\¢ ø√b˛Á~≈£îÔ\sTT #˚dæq H˚sêìøÏ #·≥º+ ‘·≈£îÿe •ø£å y˚düTÔ+~. m+<äTø£+fÒ
Ä #·s¡´ Ä e´øÏÔ n<äT|ü⁄˝À ˝Òì~ ø±ã{Ϻ. ˇø=ÿø£ÿkÕ] n≥Te+{Ï H˚sê\qT #·≥º+ |üP]Ô>±
ø£å$TdüTÔ+~ ≈£L&É. #·≥º+ >∑T]Ô+#˚ á ø±s¡D≤\≈£î kÕe÷õø£ Ä]úø£ ø±s¡D≤\qT ≈£L&É
#˚sêÃ\ì e÷qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+ uÛ≤$düTÔ+~.
H˚sêìøÏ>∑\ ns¡ú+ e÷s¡T‘·÷ ñ+≥T+<ä˙, H˚sêìøÏ kÕe÷õø£ H˚|ü<∏ä´+ ñ+<ä˙ nq&É+
e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ù|]≥ H˚sê\qT düeT]ú+#·&Éy˚Tqì nì|æ+#·e#·TÃ. n+fÒ Væ≤+düq÷
nuÛÑÁ<ä‘·q÷ ø£*Œ+#˚ #·s¡´\qT düeT]údüTÔHêïeTqTø√e#·TÃ. n+fÒ e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nH˚$
dü+|òüTe´‹πsø£ uÛ≤eq nH˚ nqTe÷q+ Çø£ÿ&É eT∞¢ <Ûä«ì+#·e#·TÃ. ø±˙ Ç~ ì»+ ø±<äT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
166 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&É&É+ nedüs¡y˚T. n+<äTe\¢ H˚sê\qT ìs√~Û+#·&É+˝À
H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#·&ÉeT÷ nedüs¡y˚T.
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·
eTq+ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+{≤+? uÛÑÁ<ä‘· uÛÑÁ<ä‘· ø√düy˚THê? n<˚
J$‘· \ø£å´e÷? ø±<äH˚~ düŒwüºy˚T. uÛÑÁ<ä‘· m+<äT≈£î ø√s¡T≈£î+{≤eT+fÒ n<˚ ˝Òø£b˛‘˚
ã\V”≤qT\T, ne÷j·T≈£î\T <Ûäqe+‘·T\, ã\e+‘·T\ <ë&ÉT\≈£L ‘Ó*yÓ’q yêfi¯¢
yÓ÷kÕ\≈£L <√|æ&ûø° >∑T] ne⁄‘ês¡T ø±ã{Ϻ. uÛÑÁ<ä‘· ˝Òø£b˛‘˚ uÛÑj·T+, ndæús¡‘· J$‘êìï
ÄÁø£$T+#·T≈£î+{≤sTT ø±ã{Ϻ. eTTK´+>± ù|<ä\, ã\V”≤qT\, ne÷j·T≈£î\ J$‘ê\≈£î
n|ü⁄Œ&ÉT e÷qe Vü≤≈£îÿ\H˚y˚ ñ+&Ée⁄. nedüs¡yÓTÆq |ü]e÷D+˝À kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·
˝Òø£b˛‘˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\≈£î eTqT>∑&É ñ+&É<äT. XÊ+‹ uÛÑÁ<ä‘·\ j·T+Á‘ê+>∑+
n+<äTø√düy˚T ñ+~. ‘·eT kÕe÷õø£ Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\T nqTeT‹+#˚ y˚Ts¡≈£î Á|ü»\T
J$‘êìï, ùd«#·Ã¤qT nqTuÛÑ$+#˚+<äT≈£î, ã\V”≤qT\÷ ù|<ä\÷ ã\e+‘·T\ qT+&ç s¡ø£åD
bı+<˚+<äT≈£î, á j·T+Á‘ê+>∑+ nedüs¡+.
n sTT‘˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT nqTuÛÑ$+#·>∑\ |ü]dæú‹ì ø£*ŒdüTÔ+<äqï ø±s¡D+>±H˚
uÛÑÁ<ä‘·qT ø±+øÏåkÕÔeTH˚~ m|ü⁄Œ&ÉsTT‘˚ >∑T]ÔkÕÔyÓ÷ n|ü⁄Œ&ÉT kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&˚ |üì
≈£L&É e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#˚ |ü<ä∆‹˝À »s¡>±\ì >∑T]Ô+#·>∑\T>∑T‘êeTT. ˝Òø£b˛‘˚
\øå±´ìï kÕ<Ûäq+ <Ûä«+dü+ #˚düTÔ+~. Á|ü»\T XÊ+‹>± ã‘·ø£>∑\>±\ì e÷qe Vü≤≈£îÿ\≈£î
uÛÑ+>∑ø£s¡yÓTÆq ndæús¡, uÛÑj·T+ ì+&çq J$‘·+ qT+&ç yê]øÏ ùd«#·Ã¤ \_Û+#ê\˙ eTq+
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø√s¡T≈£îH˚≥ºsTT‘˚, Ä nuÛÑÁ<ä‘·qT ìs√~Û+#˚ ø£s¡Ôe´+, •øÏå+#˚ ø£s¡Ôe´+
≈£L&É e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&˚ |ü<ä∆‹˝ÀH˚ ô|+bı+~+#˚ |ü<ä∆‹˝ÀH˚ »s¡>±*. n+‘˚>±˙
e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT <Ûä«+dü+ #˚ùd |ü<ä∆‹˝À ø±<äT. ˝Òø£b˛‘˚ yÓ’<ä´+ s√>±ìï qj·T+ #˚ùd
ã<äT\T s√–ì n+‘·+ #˚düTÔ+~.
‘·eT≈£î ñqï kÕe÷õø£ Ä]úø£ neø±XÊ\T e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ @
y˚Ts¡≈£î neø±X¯+ ø£*ŒkÕÔjÓ÷ Ä y˚Ts¡≈£î yê{Ïì Á|üXÊ+‘·+>± eTqTwüß\T
nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· nedüs¡+ nì #·÷kÕeTT. nsTT‘˚ Á|ü»\˝À ø=+‘·
eT+~øÏ kÕe÷õø£ Ä]úø£ neø±XÊ\T n‹ ‘·≈£îÿe>± ñ+&Ée#·TÃ. n$ ø£*Œ+#˚ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\T n‹ dü«\Œ+ ø±e#·TÃ. y˚πs e÷≥\˝À #ÓbÕŒ\+fÒ, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·≈£î ˇø£
kÕe÷õø£ Ä]úø£ H˚|ü<∏ä´+ ñ+≥T+~. ˇø=ÿø£ÿ kÕe÷õø£ e´edüú˝À ø=+‘·eT+~ #ê˝≤
<Ûäqe+‘·T\T, eT]ø=+<äs¡T n‘·´+‘· <ä]Á<äT\T, n+<äTe\¢ e÷qe Vü≤≈£îÿ\T n‹
‘·≈£îÿe>∑\yês¡T ñ+&Ée#·TÃqT. ˇø=ÿø£ÿ kÕe÷õø£ e´edüú˝À Ä]úø£ ndüe÷q‘·\T eTØ
n+‘· ø={§º∫Ãq≥Tº ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT. ø=ìï kÕe÷õø£ e´edüú\˝À Á|ü»\˝À ø=+<äs¡T
kÕe÷õø£+>± m+‘√ ã\V”≤qT\T ø±e#·TÃ. ñ<ëVü≤s¡D≈£î uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À <ä[‘·T\T, Ád”Ô\
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 167
˝≤>∑ á $eø£å, ã\V”≤q‘·\T eTØ n+‘· rÁe+>± ˝Òì kÕe÷õø£ e´edüú\T ≈£L&Ü
ñ+&Ée#·TÃ.
kÕe÷õø£, Ä]∆ø£ H˚|ü<∏ä´+
n≥Te+{Ï $eø£å nqTuÛÑ$+#˚yês¡T n+‘·ø£+fÒ _ÛqïyÓTÆq kÕe÷õø£ e´edüú ø±yê\ì
Hê´j·T+>± ø√s¡Tø√e#·TÃ. ‘êeTT eT]+‘·>± e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nqTuÛÑ$+#·>∑\ kÕe÷õø£
|ü]dæú‘·T\ ø√dü+ yês¡T dü+|òüT{Ï‘·+>± b˛sê≥+ #˚j·Te#·TÃ. ã+<é\T, sêkÕÔs√ø√\T
ìs¡«Væ≤+#·e#·TÃ. }πs–+|ü⁄\T rj·Te#·TÃ. <Ûäsêï\T #˚j·Te#·TÃ.
n ≥Te+{Ï b˛sê{≤\T #˚ùd yê]ì ‘·s¡#·T>± ªuÛÑÁ<ä‘·≈£î X¯Á‘·Te⁄\Tµ>± uÛ≤$+#·&É+
»s¡T>∑T‘·T+~. ø±˙ yês¡T uÛÑÁ<ä‘·≈£î X¯Á‘·Te⁄\T ø±s¡T. n|üŒ{Ï kÕe÷õø£ e´edüú≈£î
X¯Á‘·Te⁄\T. J$‘·+, ùd«#·Ã¤, e÷qe Vü≤≈£îÿ\T nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ n+<ä]ø° uÛÑÁ<ä‘· ø±yê*
ø±ã{Ϻ uÛÑÁ<ä‘·≈£î X¯Á‘·Te⁄\sTTq eTqTwüß˝…es¡÷ ñ+&És¡T. nsTT‘˚ ˇø£ kÕe÷õø£ e´edüú˝À
e÷qe Vü≤≈£îÿ\T ø£s¡TyÓ’q yês¡T Ä kÕe÷õø£ e´edüú≈£î X¯Á‘·Te⁄\T ø±>∑\s¡T. yê]øÏ ≈£L&É
uÛÑÁ<·yÓTÆq J$‘·y˚T ø±yê*. ø±˙ ‘·eT≈£î eT]+‘· ì+&ÉT>± e÷qe Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+#˚
_ÛqïyÓTÆq kÕe÷õø£ Ä]úø£ e´edüúqT yês¡T ø√s¡T≈£î+{≤s¡T. Ä ø√]ø£, n≥Te+{Ï
b˛sê{≤\T #ê]Á‘·ø£ Á|ü>∑‹ø√dü+ ≈£L&Ü nedüs¡+. nsTT‘˚ n≥Te+{Ï b˛sê{≤\T Á|üdüTÔ‘·
düe÷»+˝Àì uÛÑÁ<ä‘·≈£î uÛÑ+>∑ø£s¡+ ø±>∑\e⁄. yê{Ïe\¢ nuÛÑÁ<ä‘·, Væ≤+kÕ‘·àø£ H˚sê\T
»]–‘˚ düe÷»+ yÓTT‘·Ô+>± yê{Ïì ñù|øÏå+#·C≤\<äT, ø£å$T+#·C≤\<äT. Äø±s¡D+>±H˚
uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&˚ e´edüú\T e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT >ös¡$+#ê*. nuÛÑÁ<ä‘·≈£î ñ+&˚ kÕe÷õø£
eT÷˝≤\qT kÕqTuÛÑ÷‹‘√ ns¡ú+ #˚düTø√yê*. ìs¡düqq÷ b˛sê{≤\q÷ ìsê›øÏåD´+>±
K+&ç+#˚ yÓ’K], yê{ÏøÏ bÕ\Œ&˚yê] |ü≥¢ e÷qe‘· Á|ü<ä]Ù+#·qø£ÿs¡˝Ò<ä˙ yê]øÏ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\T ñ+&Ée˙ nqT≈£îH˚ yÓ’K], Á|ü>∑‹øÏ Vü‰ìø£s¡+.
H˚ sê\˝À eTT<ë›sTT\sTTqyê] Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫, H˚sêìøÏ#˚à ìs¡«#·Hêìï >∑T]+∫,
•øå± Á|üe÷D≤\ >∑T]+∫ Ä˝À∫+#ê\˙ düTìï‘·+>± e´eVü≤]+#ê\˙ uÛ≤$+#·&ÜìøÏ
Çe˙ï ≈£L&É ø±s¡D≤˝Ò. H˚sêìø° •ø£å≈£L Çìï ø√D≤\THêïj·Tì m|ü⁄Œ&ÉsTT‘˚ ns¡ú+
#˚düT≈£î+{≤yÓ÷, n|ü⁄Œ&ÉT á ÁøÏ+~ Á|üX¯ï\T y˚düTø√e\dæ ñ+≥T+~. H˚sêìï @ $<Ûä+>±
ns¡ú+ #˚düTø√yê*? @ $<Ûä+>± ìs¡«∫+#ê*? H˚sêìï ìs√~Û+#·&ÜìøÏ @ s¡ø£yÓTÆq
|ü<ä∆‘·T\T ñ|üjÓ÷–+#·e#·TÃqT? H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq @ $<Ûä+>± #˚j·Te#·TÃ? H˚sê\qT @
$<Ûä+>± $#ê]+#·&É+ düããT>± ñ+≥T+~? ∫e]>±, @ $<Ûä+>± •øÏå+#·&É+ düs¡sTTq~?
ìC≤ìøÏ Çe˙ï @ $<Ûä+>± ñ+&Ü* nH˚<ëìø£qï @ $<Ûä+>± ñ+&É≈£L&É<äT nH˚<ëìMT<ä
eTq <äèwæº m≈£îÿe>± ñ+&Ü*. y˚s=ø£ uÛ≤wü˝À #ÓbÕŒ\+fÒ á ø£s¡Ôyê´\≈£î e÷qe Vü≤≈£îÿ\
düŒèVü≤qT @$<Ûä+>± ø£*–+#ê\qï~ eTq düeTdü´.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
168 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
nuÛÑÁ<ä‘·≈£î ñ+&˚ kÕe÷õø£ eT÷˝≤\qT kÕqTuÛÑ÷‹‘√ ns¡ú+
#˚düTø√yê*. ìs¡düqq÷ b˛sê{≤\q÷ ìsê›øÏåD´+>± K+&ç+#˚ yÓ’K],
yê{ÏøÏ bÕ\Œ&˚yê] |ü≥¢ e÷qe‘· Á|ü<ä]Ù+#·qø£ÿs¡˝Ò<ä˙ yê]øÏ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\T ñ+&Ée˙ nqT≈£îH˚ yÓ’K], Á|ü>∑‹øÏ Vü‰ìø£s¡+.
H˚ sêìøÏ Ç#˚à ìs¡«#·q+ kÕe÷õø£ Ä]úø£ |ü]dæú‘·T\ |ü≥¢ düŒèVü≤ ø£*–
ñ+&Ü\HêïeTT. Á|üdüTÔ‘·+ uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À ñqï #·{≤º\˝À ø=ìï{ÏøÏ e÷Á‘·y˚T á \ø£åD+
ñ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î es¡ø£≥ï ìùw<Ûä #·≥º+, n+≥sêì‘·Hêìï ìùw~Û+#˚ #·≥º+.
kÕ<Ûës¡D+>± e÷Á‘·+ ªHê eTT+<äT n+<äs¡÷ düe÷qy˚Tµ nì #·≥º+ n+≥T+~. n+fÒ
H˚sê\qT ìs¡«∫+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT, •ø£å\T ìπs›•+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT H˚s¡düTÔ\ kÕe÷õø£ Ä]úø£
|üPs¡«s¡+>±ìï #·≥º+ |ü{Ϻ+#·Tø√<äT. Ç~ ˇø£ ø√D+˝À eT+∫<˚. m+<äTø£+fÒ #·{≤ºìøÏ
ñ+&˚ á yÓ’K] |òü*‘·+>± <Ûäqe+‘·T\≈£î, ã\e+‘·T\≈£î #·≥º+˝À Á|ü‘˚´ø£ Á|ü‹|ü‹Ô @B
ñ+&É<äT. yêfi¯fl|ü≥¢ #·≥º+ ñ<ës¡+>± ñ+&É&ÜìøÏ M\T+&É<äT. nsTT‘˚ y˚s=ø£ ø√D+˝À
Ç~ #Ó&ɶ~. ù|<ä\≈£L kÕ+|òæTø£+>± ã\V”≤qT\sTTq yê]ø° #·≥º+ #·÷|æ+#·e\dæq
W<ës¡´+ #·÷|æ+#·<äT. ˝Ò$T qT+&ç, nD∫y˚‘· qT+&ç |ü⁄fÒº ˇ‹Ô&ÉT\qT #·≥º+ ‘·–q+‘·>±
˝…ø£ÿ˝ÀìøÏ rdüTø√<äT. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø√ÿD+ qT+&ç #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT Ç~ #·≥º+˝Àì
ˇø£ ˝À|ü+.
H˚s¡ìs√<Ûä+ e÷≥ø=ùdÔ, n~ |üP]Ô>± b˛©düT\ u≤<Ûä´‘· ø±≈£L&É<äT. n~ Á|ü<Ûëq+>±
düe÷»+ u≤<Ûä´‘·. H˚sêìøÏ Áb˛<ä“\+ ø£*Œ+#˚ |ü]dæú‘·T\qT ‘=\–+#ê* ˝Ò<ë u≤>±
‘·–Z+#ê*. ù|<ä]ø£+, ˝Ò$T, ìs¡T<√´>∑+ ñqï düe÷C≤\T H˚sêìøÏ ì\j·÷\sTT
ñ+{≤sTT. düe÷»+˝À nìï kÕúsTT\˝Àq÷ edüTÔ <ëVü‰˙ï, <äj·÷<ëøÏåD≤´\T ˝Òì b˛{°˙
Áb˛‘·‡Væ≤+#˚ ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú ≈£L&É H˚sêìøÏ ì\j·TeTsTT ñ+≥T+~. á |ü]dæú‹ì
‘=\–+#·&É+, ˝Ò<ë n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+ H˚sê\qT ‘·–Z+#·&ÜìøÏ #ê˝≤ <√Vü≤<ä+ #˚j·T>∑\<äT.
<äTs¡<äèwüºeXÊ‘·÷Ô H˚sêìø° düe÷C≤ìø° eT<Ûä´qTqï á dü+ã+<Ûä+ ‘·s¡#·T>±
ø£qTeTs¡T>∑e⁄‘·Tqï~. H˚sê\qT n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+ πøe\+ b˛©düT\ ø£s¡Ôe´eTsTTq≥Tº
uÛ≤$+#·&É+ »s¡T>∑T‘·Tqï~.
b˛©düT\ bÕÁ‘·
H˚sê\qT n<äT|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ b˛©düT\≈£î ‘Ó*dæq ˇπø ˇø£ düT\uÛÑ e÷s¡Z+
ã\Á|üjÓ÷>∑+. ãj·T≥ düe÷»+˝À Væ≤+dü »]π> neø±X¯eTT+<äqTø=qï|ü⁄Œ&ÉT, ˝Ò<ë
H˚sê\ dü+K´ ô|]–q|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT\T dü+|òüT e´‹πsø£ X¯≈£îÔ\qT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£î+<äqï
yês¡Ô\T |üÁ‹ø£\˝À #·<äTe⁄‘·T+{≤+. yêfi¯flqT n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüT≈£îH˚~ H˚s¡+ #˚dæq+<äT≈£î
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 169
ø±<äT, H˚s¡+ #˚j·T≈£î+&É ñ+&˚+<äT≈£î. á n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e&É+ nH˚~ @ #·≥ºã<ä∆‘ê
˝Ò≈£î+&É »s¡>∑e#·Tà ˝Ò<ë H˚s¡ $#ês¡D düàè‹ (ÁøÏ$Tq˝Ÿ Ábıd”»sY ø√&é) ˝Àì ôdø£åqT¢
107`100\ ÁøÏ+<äqsTTHê »s¡>∑e#·TÃ. me]qsTTHê ªeTT+<äT C≤Á>∑‘·Ôµ>± Á|üuÛÑT‘·«y˚T
ã+~Û+#·<ä\#·T≈£î+fÒ C≤rj·T uÛÑÁ<ä‘ê #·≥º+ (HêkÕ) e+{Ï #·{≤º\qT Á|üjÓ÷–düTÔ+~.
e÷ qe Vü≤≈£îÿ\ dü÷Á‘ê\T á ªeTT+<äT C≤Á>∑‘·Ôµ ìs¡“+<Ûëìï düùV≤‘·Tø£yÓTÆq
dü+<˚Vü≤+‘√ #·÷kÕÔsTT. Ä ìs¡“+<Ûä+ |òü*‘·+>± ø£˙dü+ @<√ ˇø£ H˚s¡+˝À eTT<ë›sTT
≈£L&Ü ø±ì e´øÏÔ ùd«#·Ã¤qT Vü≤]+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. Ç~ dü÷Á‘·Ø‘ê´ nuÛÑ´+‘·s¡ø£s¡y˚T.
‘·s¡#·T>± <äT]«ìjÓ÷>±ìøÏ >∑T] ne⁄‘·T+≥T+~ ≈£L&É. bÕ\≈£î\ sê»ø°j·T Á|ü‘·´s¡Tú\T,
ø±]àø£ dü+|òü÷\ ìsê«Vü≤≈£î\T yÓTT<ä\sTTq yê]ì πøe\+ n~Ûø±s¡+˝À ñqï e´≈£îÔ\
Á|üjÓ÷»Hê\qT, bÕغ\ Á|üjÓ÷»Hê\qT ø±bÕ&É&É+ ø√dü+ ªeTT+<äT C≤Á>∑‘·Ôµ>±
ìs¡“+~Û+#·e#·TÃ.
nuÛÑÁ<ä‘·qT n<äT|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ b˛©düT\≈£î ‘Ó*dæq eTs=ø£ e÷s¡Z+ uÛÖ‹ø£
ã\Á|üjÓ÷>∑+. |üP]Ô>± XÊ+‹j·TT‘·+>± q&ç#˚ <Ûäsêï\qT, }πs–+|ü⁄\qT, Á|ü<äs¡Ùq\qT
düVæ≤‘·+ #Ó<äs¡>=≥º&ÜìøÏ á |ü<ä∆‹ì ‘·s¡#·T>± $ìjÓ÷–+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~.
ø±ã{Ϻ, H˚sê\qT n]ø£fÒº Áø£eT+˝À nH˚ø£ Vü≤≈£îÿ\ n‹Áø£eTD ‘·s¡#·T>± »s¡T>∑T‘·T+~.
uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 19, 21\˝Àì e´øÏÔ>∑‘· ùd«#·Ã¤, düe÷y˚X¯ ùd«#·Ã¤,
uÛ≤eÁ|üø£≥Hê Vü≤≈£îÿ yÓTT<ä\sTTqe˙ï n‹Áø£eTD≈£î >∑Ts¡e⁄‘·T+{≤sTT.
n+<äTe\¢, H˚s¡ìs√<Ûäø£ #·s¡´\T e÷qe Vü≤≈£îÿ\ Á|üe÷<ë\≈£î ˝Àã&ç ñ+&˚≥≥Tº
#·÷&É&ÜìøÏ #ê˝≤ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ø±yê*.
Ç ø£ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq ˝Àq÷ H˚s¡$#ês¡D ˝Àq÷ ñ+&Ée\dæq e÷qe Vü≤≈£îÿ\
dü÷Á‘ê\qT #·÷<ë›+. H˚s¡+ s¡TEe⁄ nj˚T´+‘· es¡≈£î eTT<ë›sTT ìs√›wæ nH˚B— H˚s¡+
s¡TEe⁄ #˚ùd u≤<Ûä´‘· ÁbÕdæ≈£L´wüHé MT<ä ñ+≥T+<äH˚B— H˚s¡+ ˇ|ü⁄Œø√yê\+≥÷
eTT<ë›sTTô|’q @ s¡÷|ü+˝Àq÷ ˇ‹Ô&ç ô|≥º&ÜìøÏ M\T ˝Ò<äH˚B— eTT<ë›sTT MT<ä ô|{Ϻq
n_ÛjÓ÷>∑+ dü+|üPs¡í+>± s¡TEe⁄ #˚j·÷\H˚B— á yÓTT‘·Ô+ $#ês¡D Áø£eT+ ãVæ≤s¡+>∑+>±,
Hê´j·T+>±, ìcÕŒøÏåø£+>± ñ+&Ü\H˚B H˚s¡$#ês¡D≈£î dü+ã+~Û+∫q ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘ê\T.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯ H˚s¡düàè‹ì á ø√D+ qT+&ç #·÷dæq|ü⁄Œ&ÉT ô|<ä›>± ˝ÀbÕ\T ø£ì|æ+#·e⁄.
nsTT‘˚ H˚s¡ $#ês¡D e´edüú s√EyêØ e´eVü‰sê\˝À á H˚s¡düàè‹ì n‹Áø£$T+#·&É+
‘·s¡#·T>± »s¡T>∑T‘·÷ ñ+≥T+~. Bì |üP]Ô $esê\˝ÀøÏ Çø£ÿ&É b˛˝ÒeTT. m+<äTø£+fÒ
BìøÏ y˚πs ˇø£ bÕsƒ¡+ πø{≤sTT+#·ã&ç+~. (H˚s¡ $#ês¡D e´edüú ` e÷qe Vü≤≈£îÿ\T)
•ø£å`dæ<ë∆+‘· <äèø£Œ<∏ä+
Ç+ø£ •ø£å >∑T]+∫, <ëìøÏ nq«sTT+#˚ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü÷Á‘ê\ >∑T]+∫ #·÷<ë›+.
kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&Ü\+fÒ H˚sê\qT $#ê]+∫ H˚s¡düTÔ\qT •øÏå+#ê\ì #·÷kÕ+.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
170 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
nsTT‘˚ kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘· <ëq+‘·≥<˚ ˇø£ \ø£å´+ ø±<ä˙, J$‘ê˙ï ùd«#·Ã¤q÷ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\q÷ nqTuÛÑ$+#·&ÜìøÏ ø±e\dæq Á|üXÊ+‹ì n+~#˚à ˇø£ kÕ<Ûäq+ e÷Á‘·y˚Tqì
>∑Ts¡TÔ+#·T≈£î+fÒ, kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&˚ Á|üÁøÏj·T e÷qe Vü≤≈£îÿ\qT, eTTK´+>±
J$‘ê˙ï ùd«#·Ã¤q÷ >ös¡$+#˚~>± ñ+&Ü\ì Á>∑Væ≤+#·>∑\T>∑T‘ê+. Ä Á|üÁøÏj·T nXÊ+‹øÏ
ñ+&˚ kÕe÷õø£ eT÷˝≤ìï >∑T]+∫ düŒèVü≤ ø£*– ñ+&Ü*. nXÊ+‹ì m+<äT≈£î •øÏå+#ê*,
@ $<Ûä+>± •øÏå+#ê* nH˚ $wüj·T+˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+ ø£*– ñ+&Ü*. Ä
Á|üÁøÏj·T Ç+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe ùd«#·Ã¤, m≈£îÿe e÷qe Vü≤≈£îÿ\T, eT]+‘· ì+&Ó’q J$‘·+
ø£*Œ+#˚ kÕe÷õø£ Ä]úø£ e´edüúqT kÕ~Û+#˚ e÷s¡TŒ\≈£î neø±X¯y˚T ˝Ò≈£î+&Ü #˚ùd
$<Ûä+>± ñ+&É≈£L&É<äT.
• ø£åqT >∑T]+∫ ≈£L&É á yÓ\T>∑T˝ÀH˚ #·÷&Ü*. •ø£å s¡÷bÕ\T ø±\Áø£eT+˝À
Á|üC≤kÕ«$Tø£ ~X¯>± e÷sêsTT. ø=s¡&Ü <Óã“\T, ø±fi¯ó¢ #˚‘·T\ q]øÏy˚‘·, ø±*q ÇqTeTT‘√
yê‘·\T ô|≥º&É+ yÓTT<ä\sTTq •ø£å\T ‘·s¡‘·eT uÛÒ<ë\‘√ nìï <˚XÊ\˝Àq÷ ˇø£|ü⁄Œ&ÉT
neT\T˝À ñ+&˚$. á s√E kÂB nπs_j·÷ e+{Ï ø=ìï <˚XÊ\qT $TqVü‰sTT+∫, y˚πs
@ <˚X¯+˝ÀqsTTHê U…’<äT˝À ìs¡“+<Ûä+ ˝Òø£ EsêàHê\T e÷Á‘·y˚T #·≥º+ ÄyÓ÷~+#˚ •ø£å\T.
uÛÖ‹ø£<ä+&Éq #·≥º+ qT+&ç <ë<ë|ü⁄ #Ó]–b˛sTT+~. eTs¡D <ä+&Éq ˇø£ÿfÒ BìøÏ
$TqVü‰sTT+|ü⁄. #ê˝≤ <˚XÊ\T eTs¡D <ä+&ÉqqT s¡<äT› #˚kÕsTT >±˙ nH˚ø£ Ç‘·s¡ <˚XÊ\T
(uÛ≤s¡‘·<˚X¯+ yê{Ï˝À ˇø£{Ï) <ëìì ø=qkÕ–düTÔHêïsTT. e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ eTs¡D
<ä+&ÉqqT dü+|üPs¡í+>± s¡<äT› #˚j·÷\ì ø√s¡&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\˝À ˇø£fÒ$T+fÒ yê‘·\T
ô|≥º&É+, ø±fi¯S¢ #˚‘·T\T qs¡ø£&É+ e+{Ï uÛÖ‹ø£ <ä+&Éq\ìï{Ï˙ s¡<äT› #˚dæHêø£ á ˇø£ÿ
<ä+&ÉqqT $T>∑\Ã&ÜìøÏ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq ø±s¡D+ @B ˝Ò<äT.
•ø£å @ s¡÷|ü+˝À ñ+&Ü\qï Á|üX‚ï ø±≈£î+&É, ndü\T •ø£å m+<äT≈£î y˚j·÷\qï Á|üX¯ï
≈£L&Ü y˚düTø√yê*. kÕe÷õø£ uÛÑÁ<ä‘·qT ø±bÕ&É&É+˝À •øå±àdüàè‹øÏ ñ+&˚ kÕúq+ @$T{Ï?
á Á|üX¯ï\≈£î eTq+ #Ó|ü⁄Œ≈£îH˚ »yêãT •ø£å\ dü«uÛ≤yêìï >∑T]+∫, rÁe‘· >∑T]+∫
eTq≈£î+&˚ ne>±Vü≤q MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. Hê´j·TeT÷s¡TÔ\÷ XÊdüqø£s¡Ô\÷ BìøÏ
#Óù|Œ »yêãT @$T≥+fÒ ˇø£]øÏ Vü‰ì #˚dæqyês¡T •ø£å nqTuÛÑ$+#·ø£b˛‘˚ düe÷» HÓ’‹ø£‘·
<Óã“‹+≥T+~. ø±ã{Ϻ kÕe÷õø£ HÓ’‹ø£ düŒèVü≤≈£î »yêãT #Ó|üŒ&ÜìøÏ H˚s¡düTÔ\qT
•øÏå+#·&É+ nedüs¡+. Ç~ •ø£å y˚j·Te\dæq ÄeX¯´ø£‘·qT $e]düTÔ+<˚ ‘·|üŒ ˇø£ H˚s¡+
#˚dæq yê]øÏ m+‘· •ø£å y˚j·÷\ì #Ó|üŒ<äT.
Á|ü rø±s¡ •øå± dæ<ë∆+‘·+ ô|’ Á|üX¯ï≈£î rÁe dü«uÛ≤e+>∑\ ˇø£ düe÷<Ûëq+ #Ó|ü⁄Ô+~.
H˚sêìøÏ |ü]Vü‰s¡+ •ø£å nì á dæ<ë∆+‘·+ #Ó|ü⁄Ô+~. n+fÒ H˚s¡düTÔ&ÉT u≤~Û‘·TìøÏ Vü‰ì
ø£*–+#ê&ÉT ø±ã{Ϻ ‘êqT ≈£L&É u≤<Ûä nqTuÛÑ$+#·e\dæ+<˚qì ns¡ú+. Ç~ düe÷»+
$~Û+#˚ •ø£å s¡÷|ü+˝À ø£ì|æ+#˚ u≤~Û‘·Tì Á|ürø±s¡yê+#Û· ‘·|üŒ y˚πs @MTø±<äT. nsTT‘˚
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 171
Á|ürø±s¡+ nHê>∑]ø£eT˙, Hê´j·T+ <ëìì ÁbÕ‹|ü~ø£ #˚düTø√e&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙
uÛ≤$+∫q|ü⁄Œ&ÉT n<˚ Á|ürø±s¡+ düe÷»+ m+‘√ Ä˝À#·Hê‘·àø£+>± y˚ùd •ø£å s¡÷|ü+˝À
m˝≤ |ü⁄qs¡›s¡Ùq+ ÇdüTÔ+~? n+<äTπø á Á|ürø±s¡ •øå± dæ<ë∆+‘êìï ÄyÓ÷~+#·&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äT. düe÷»+ H˚s¡düTÔ&çì •øÏå+#˚~ Á|ürø±s¡+ rs¡TÃø√e&ÜìøÏ ø±<äT, ‘·qT #˚dæq
nHê´j·÷ìï düe]+#·&ÜìøÏ. •ø£å≈£î Á|üe÷D+ Hê´j·T+ nsTT ñ+&Ü* >±ì Á|ürø±s¡+
(˝Òø£ |ü]Vü‰s¡+) ø±<äT. •ø£å |ü]e÷D≤ìï ìs¡ísTT+#·&É+˝À Hê´j·T+ nH˚~ |ü]Vü‰s¡+
n+‘· düŒwüºyÓTÆq Á|üe÷D+ ø±ø£b˛e#·TÃ. nsTTq|üŒ{Ïø° J$‘·+, ùd«#·Ã¤, e÷qeVü≤≈£îÿ\
e+{Ï $\Te*ï >ös¡$+#˚ Hê>∑]ø£ düe÷C≤ìøÏ n<˚ ‘·–q Á|üe÷D+.
ñ <ëVü≤s¡D≈£î |ü]Vü‰s¡ dæ<ë∆+‘·+ @eT+≥T+<ä+fÒ qTe⁄« #·+bÕe⁄ ø±ã{Ϻ qTeP«
#êee\dæ+<˚ n+≥T+~. Hê´j·T+ nH˚ uÛ≤eq ìsê∆]+#˚ •ø£å Äj·÷ |ü]dæú‘·T\qT ã{Ϻ
n+‘·ø£+fÒ #ê˝≤ ñ<ës¡+>± ñ+&É>∑\<äT. Ä nHê´j·÷ìï düe]+#·&ÜìøÏ ˇø£
dü+e‘·‡s¡+ C…’\T •ø£å #ê\Tqì uÛ≤$+#·e#·TÃqT ≈£L&É. ø=ìï dü+e‘·‡sê\ ÁøÏ‘·+
Ç+>∑¢+&é˝À »]–q ˇø£ |òüT≥qqT Çø£ÿ&É ñ<ëVü≤s¡D>± rdüTø√e#·TÃ. ‘·q uÛÑs¡ÔqT #·+|æq
ˇø£ Ád”Ôì ˇø£ ø√s¡Tº $#ê]+∫+~. ÄyÓT uÛÑs¡Ô ÄyÓTqT #ê˝≤ @fi¯ófl>± n‹Á≈£Ls¡+>±
Væ≤+dædüTÔ+fÒ ÄyÓT uÛÑ]+#·˝Òø£ n‘·ìì #·+|æ+~. ÄyÓT H˚s¡+ s¡TEesTT+~. nsTT‘˚ Ä
H˚s¡+ »]–q |ü]dæú‘·T\qT <äèwæº˝À ñ+#·T≈£îqï Hê´j·TkÕúq+ n¬sdüTº s¡÷|ü+˝Àq÷
H˚s¡$#ês¡D s¡÷|ü+˝Àq÷ Ç|üŒ{Ïπø ÄyÓT nqTuÛÑ$+∫q •ø£å #ê\Tqì ìs¡ísTT+∫ ÄyÓTqT
$&ÉT<ä\ #˚dæ+~. |ü]Vü‰s¡ dæ<ë∆+‘·+ uÀ~Û+#˚ yÓ’K]øÏ Ç~ #ê˝≤ _ÛqïyÓTÆq~. •ø£å
|ü]e÷D≤ìï ìs¡ísTT+#·&ÜìøÏ Hê´j·T+ nH˚ uÛ≤eq eTqøÏ#˚à Á|üe÷D+ nH˚ø£
dü+<äsꓤ˝˝À ndüŒwüºeTsTTq<äsTT‘˚ ø±e#·TÃqT >±ø£, n<˚ düs¡sTTq~.
• ø£å≈£î dü+ã+~Û+∫q eTs=ø£ dæ<ë∆+‘·+ H˚s¡ ìs√<Ûäø£ dæ<ë∆+‘·+. n+fÒ ˇø£ H˚s¡düTÔ&çøÏ
m+‘· •ø£å y˚j·÷\+fÒ πs|ü⁄ H˚sê\T #˚j·TuÀj˚T yê]ì #˚j·T≈£î+&É ìs√~Û+#˚≥+‘·
y˚j·÷*. Ç~ ô|’øÏ düùV≤‘·Tø£+>±H˚ ø£ì|æ+#·e#·TÃ. ø±˙ á ne>±Vü≤q˝À ˇø£ H˚sêìøÏ
m+‘· •ø£å ñ∫‘·+>± ñ+≥T+<äH˚~ Ä |òüT≥q˝À »]–q nHê´j·÷ìï düe]+#·&ÜìøÏ
m+‘· •ø£å nedüs¡+ nqï<ëìïã{Ϻ ø±ø£ uÛÑ$wü´‘Y H˚sê\qT ìs√~Û+#·&ÜìøÏ m+‘· •ø£å
nedüs¡+ nH˚<ëìïã{Ϻ ìs¡ísTT+#·ã&ÉT‘·T+~. ø±ã{Ϻ sêeTT nH˚ e´øÏÔ ù|<ä]ø£+e\¢
<=+>∑‘·q+ #˚ùdÔ n‘·ìøÏ ‘·≈£îÿe •ø£å y˚ùdÔ dü]b˛‘·T+<äqe#·TÃ. ø±ì πs|ü⁄ Ç+ø=ø£ k˛eTT
˝Òø£ <ëeTT ù|<ä]ø±ìï ø±s¡D+>± #·÷|æ+∫ <=+>∑‘·Hê\T #˚j·T≈£î+&É ñ+&Ü\+fÒ m+‘·
•ø£å nedüs¡yÓ÷ n+‘· y˚j·÷\ì Hê´j·TeT÷]ÔøÏ #Ó|ü⁄Ô+~ á dæ<ë∆+‘·+. sêeTT≈£î n‘·ì
H˚sêìøÏ ñ∫‘·yÓTÆq <ëìø£+f… m≈£îÿe •ø£å |ü&Ée#·TÃ.
•ø£å≈£î dü+ã+~Û+∫q eT÷&Ée dæ<ë∆+‘·+ dü+düÿs¡D dæ<ë∆+‘·+. á dæ<ë∆+‘·+ Á|üø±s¡+,
H˚s¡düTÔ&ÉT ‘êqT #˚dæq <ëìøÏ |üXÊÑêÔ|ü+ #Ó+~ Ç+¬ø|ü⁄Œ&É÷ n≥Te+{Ï |üì #˚j·Tqqï
dü+ø£\Œ+ bı+<˚ bÕ{Ï •ø£å y˚ùdÔ dü]b˛‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î Ä e´øÏÔì ≈£î≥T+ã+ qT+&ç
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
172 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
•ø£å≈£î Á|üe÷D+ Hê´j·T+ nsTT ñ+&Ü* >±ì Á|ürø±s¡+
(˝Òø£ |ü]Vü‰s¡+) ø±<äT. •ø£å |ü]e÷D≤ìï ìs¡ísTT+#·&É+˝À Hê´j·T+
nH˚~ |ü]Vü‰s¡+ n+‘· düŒwüºyÓTÆq Á|üe÷D+ ø±ø£b˛e#·TÃ. nsTTq|üŒ{Ïø°
J$‘·+, ùd«#·Ã¤, e÷qeVü≤≈£îÿ\ e+{Ï $\Te*ï >ös¡$+#˚ Hê>∑]ø£
düe÷C≤ìøÏ n<˚ ‘·–q Á|üe÷D+.
ã+<ÛäT$TÁ‘·T\ qT+&ç <ä÷s¡+>± ø=+‘· ø±\+ U…’<äT˝À ñ+∫‘˚ n≥Te+{Ï dü+ø£\Œ+
sêe&ÜìøÏ n~ dü]b˛e#·TÃ. ô|’ ¬s+&ÉT Á|üe÷D≤\ø£+fÒ Ç~ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq~. ø±˙ Bì‘√
ˇø£{Ï ¬s+&ÉT düeTdü´\THêïsTT. ù|<ä]ø£|ü⁄ ˇ‹Ô&ç e\¢ H˚sêìøÏ bÕ\Œ&çq e´øÏÔ ì»+>±H˚
|üXÊÑêÔ|ü+ #Ó+<äe#·TÃqT. ø±˙ U…’<äT qT+&ç ãj·T{ÏøÏ b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· ny˚ |ü]dæú‘·T\T
m<äTs¡sTTq≥ºsTT‘˚ ‹]– n<˚ H˚s¡+ #˚j·Te#·TÃ. Ç+ø=ø£ s¡ø£+>± #ÓbÕŒ\+fÒ, U…’Bì
dü+düÿ]+#·&É+‘√bÕ≥T n‘·ì |ü]dæú‘·T\qT dü+düÿ]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ ≈£L&Ü ` ñ<ëVü≤s¡D≈£î
U…’<äT qT+&ç ãj·T≥≈£î b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· n‘·ìø=ø£ ñ<√´>∑+ #·÷|æ+#·&É+ nedüs¡+
ø±e#·TÃ.
Ç $ •ø£å≈£î dü+ã+~Û+∫q ôd’<ë∆+‹ø£ Á|ü‹bÕ<äq\T. eT] eTq <˚X¯+˝À •øå±düàè‹
yÓqTø£qTqï ‘ê‹«ø£ <Û√s¡DÏ @$T{Ï? <äTs¡<äèwüºeXÊ‘·TÔ n~ Hê´j·TeT÷s¡TÔ\ yÓ’K]MT<ä,
C…’\T n~Ûø±s¡¢ yÓ’K]MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç+~. H˚s¡düàè‹˝À mø£ÿ&Ü •ø£å≈£î dü+ã+~Û+∫q
ôd’<ë∆+‹ø£ Á|üe÷D≤\T #·]Ã+#·ã&É˝Ò<äT. •ø£å y˚j·T&É+˝À >∑\ \ø£å´+ Ç<äì>±˙,
n<äì>±˙ uÛ≤s¡‘· •øå±àdüàè‹ #Ó|üŒ<äT. EsêàHê, U…’<äT nH˚ ¬s+&ÉT s¡÷bÕ\ •ø£åqT e÷Á‘·y˚T
•øå±düàè‹ >∑T]ÔdüTÔ+~. (eTs¡D <ä+&Éq •øå±düàè‹ >∑T]Ô+#˚ eTs=ø£ •ø£å). ˇø=ÿø£ÿ H˚sêìøÏ,
ø√s¡Tº $~Û+#·>∑\ >∑]wü˜ •ø£åqT e÷Á‘·y˚T •øå±düàè‹ ìπs›•düTÔ+~. Ä ø£ìwü|ü]e÷D≤ìøÏ
˝Àã&ç m+‘· •ø£å y˚ùdB ìs¡ísTT+#˚ $#·ø£åD ø√s¡Tºπø $&ç∫ô|&ÉT‘·T+~. (ø=ìï H˚sê\≈£î
ø£ìwü˜ •ø£å ≈£L&É ìπs›•+#·ã&ç+~ >±˙ n~ ns¡T<äT). á $#·ø£åD eT+∫<˚. m+<äTø£+fÒ
‘·<ë«sê Ä πødüT≈£î dü+ã+~Û+∫q kÕe÷õø£, HÓ’‹ø£ n+XÊ\qT ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüTø=ì @bÕ{Ï
•ø£å y˚ùdÔ ñ∫‘·+>± ñ+≥T+<√ ìs¡ísTT+#˚ neø±X¯+ Hê´j·TkÕúHêìøÏ ñ+≥T+~. πødüTqT
|üP]Ô>± $#ê]+∫, H˚sêìï ìsê∆]+∫q ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&Ü •ø£å m+‘· y˚j·÷\qï $wüj·T+˝À
eTT<ë›sTT nuÛÑ´s¡∆qqT Hê´j·TeT÷]Ô $Hê\qï ìj·Te÷ìï ≈£L&Ü H˚s¡ $#ês¡D düàè‹
ô|{Ϻ+~. Ä düeTj·T+˝À ≈£L&Ü Ä H˚s¡+ yÓqTø£ ñqï kÕe÷õø£, e÷qdæø£, HÓ’‹ø£
uÛÑ÷$Tø£qT yÓTT‘·Ô+>± ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüT≈£îH˚ neø±X¯+ Hê´j·TkÕúHêìøÏ ñ+&Ü\qï~
•øå±düàè‹ ñ<˚›X¯´+. ø±ì Hê´j·TeT÷s¡TÔ\≈£î kÕe÷õø£, HÓ’‹ø£ $wüj·÷\ >∑T]+∫ ñ+&˚
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 173
ne>±Vü≤q˝À e÷qe Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ‘·–q+‘·>± ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT. ø±ã{Ϻ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+
Vü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·Hê´ìï ô|+#·&É+ nedüs¡+. n|ü⁄Œ&ÉT #·≥º+ ø£*Œ+#˚ $#·ø£åD e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ô|+|ü⁄<ä\≈£î ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~.
n sTT‘˚ Hê´j·TeT÷s¡TÔ\˝À n~Ûø£uÛ≤>∑+ •ø£å\T y˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT H˚s¡ ìs√<ÛäqqT Á|ü<Ûëq
\ø£å´+>± ô|≥Tº≈£î+{≤s¡ì #Ó|üŒe#·TÃ. ø√s¡Tº\T $~Û+#˚ •ø£åqT neT\T #˚ùd C…’\T
n~Ûø±s¡T\ e÷≥ø=ùdÔ, yêfi¯fl <äèwæº˝Àq÷ H˚s¡ ìs√<ÛëìøÏ #ê˝≤ ÁbÕeTTK´+ ñ+~.
ˇø£kÕ] U…’<äT≈£î b˛sTTq ‘·s¡Tyê‘· H˚s¡düTÔ&ÉT nqTuÛÑ$+#˚~ C…’\T n~Ûø±s¡T\T $X¯«dæ+#˚
•πøå ‘·|üŒ Hê´j·TeT÷]Ô ñ<˚›•+∫q •ø£å ø±<äT. •ø£å |ü]e÷D+ $wüj·T+ e÷Á‘·y˚T
Hê´j·TeT÷]Ô ìs¡ísTT+∫q •ø£å neT\e⁄‘·T+~. C…’\T n~Ûø±s¡¢˝À n~Ûø£ uÛ≤>∑+ U…’Bì
ne÷qMj·TyÓTÆq dæú‹˝À ñ+∫ nee÷q|ü]ùdÔH˚ •ø£å |òü*‘êìï ÇdüTÔ+<äì qeTTà‘ês¡T.
Ç‘·s¡ #·{≤º\˝À n~Ûø±s¡¢≈£î me«]ø° ˝Òì $#·ø£åD C…’\T #·{≤º\T C…’\T n~Ûø±s¡¢≈£î ÇkÕÔsTT.
C…’fi¯ófl düe÷»+ ø£fi¯fl≈£î ø£ì|æ+#·e⁄. n$ C…’\T n~Ûø±s¡¢ C≤^s¡T¢.
H˚s¡ $#ês¡D e´edüú `
1978 ‘·s¡Tyê‘· uÛ≤s¡‘· düTÁ|”+ø√s¡Tº nH˚ø£ rs¡TŒ\˝À U…’B\ Vü≤≈£îÿ\ >∑T]+∫ #Ó|æŒ+~. e÷qe Vü≤≈£îÿ\T
πøe\+ C…’\T˝À ô|≥º&É+ e\¢ ø√˝ÀŒj˚T Vü≤≈£îÿ\qT $TqVü‰sTT+∫ $T–*q nìï ÁbÕ<∏ä$Tø£
Vü≤≈£îÿ\÷ U…’B\≈£î ñ+{≤j·Tì #Ó|æŒ+~. nsTT‘˚ á Vü≤≈£îÿ\ düàèVü≤ Ç+ø± C…’\T
n~Ûø±s¡T\ <ëø± #˚s¡˝Ò<äT. C…’fi¯fl dü+düÿs¡D >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT M{Ïì
|ü]>∑Dq˝ÀìøÏ rdüTø√yê*. uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì H˚s¡$#ês¡D e´edüú ø=ìï

.
ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘ê\ MT<ä Ä<Ûës¡|ü&ç+~.
n+ <äT˝À yÓTT<ä{Ï~, #·≥º+ eTT+<äT n+<äs¡÷
düe÷qeT˙ #·≥º+ n+<ä]˙ düe÷q+>±
ø±bÕ&Ü\˙ #Óù|Œ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ.
(uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 14). BìøÏ #ê˝≤
nsêú\THêïsTT. ˇø£fÒ$T+fÒ, ã\e+‘·T\T #˚dæq
H˚sê\q÷ ã\V”≤qT\T #˚dæq H˚sê\q÷ #·≥º+ ˇπø
s¡ø£+>± #·÷&Ü*. H˚s¡ dü«uÛ≤yêìï ã{Ϻ ‘˚&Ü
#·÷&Ü˝Ò ‘·|üŒ H˚s¡+#˚dæq yê] kÕe÷õø£ Ä]∆ø£,
sê»ø°j·T ôVA<ëqT ã{Ϻ ø±<äT.
ñ<ëVü≤s¡D≈£î, H˚s¡+ rÁeeTsTTq<äsTT‘˚ ø√s¡Tº
‘·«s¡>± u…sTT\T Çe«ø£b˛e#·TÃ. kÕe÷q´
H˚s¡eTsTT‘˚ u…sTT\T eT+ps¡T #˚j·T&ÜìøÏ
‘·≥|ü{≤sTT+#·≈£L&É<äT. n+‘˚ ‘·|üŒ H˚s¡+ #˚dæq
e´øÏÔ kÕe÷õø£ ôVA<ëqT ã{Ϻ b˛≈£L&É<äT.

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ

174 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ e÷qeVü≤≈£îÿ\ |æ.õ. &çbı¢e÷ ø√s¡T‡ ø√dü+ sêdæq bÕsƒ¡+ 175
 eTs=ø£ ns¡úy˚T$T≥+fÒ ù|<ä\ MT<ä ã\V”≤qT\ MT<ä »]–q H˚sê\q÷,
<Ûäqe+‘·T\MT<ë ã\e+‘·T\MT<ë »]–q H˚sê\q÷ ˇπøs¡ø£+>± #·÷&Ü*.
ˇπø s¡ø£+>± ª#·÷&Ü*µ n+fÒ ns¡ú+ ø√s¡Tº\T ˇπø s¡ø£+>± #·÷&Ü\ì e÷Á‘·y˚T ø±<äT,
H˚s¡$#ês¡D ˝ÀH˚ ø±ø£ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq˝À ≈£L&É (n+fÒ Hê´j·TkÕúHê\˝ÀH˚ ø±ø£
b˛©dtùdºwüHé˝À ≈£L&Ü) düeT<äèwæº ñ+&Ü\ì ns¡ú+. n+fÒ ˇø£ _Ûø£å>±&çì Vü≤‘·´#˚dæHê <˚X¯
Á|ü<Ûëìì Vü≤‘·´#˚dæHê ˇπø s¡ø£+>± düŒ+~+#ê\ì ns¡ú+.
kÕ<Ûës¡D+>± »]π>~ Ç~ ø±<äì eTq≈£î ‘Ó\TdüT.
H˚ s¡düàè‹ uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 14qT nqTdü]+∫ ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq H˚s¡$#ês¡D
|ü<ä∆‹ì ìπs›•+∫+~. nsTT‘˚ Ä#·s¡D n+<äT≈£î _Ûqï+>± ñ+~. #·{≤º\T neT\sTTq|ü⁄Œ&˚
Ä#·s¡D˝À yê{Ïì nqTuÛÑ$+#·>∑\T>∑T‘êeTT. #·≥º+˝Àì Vü≤≈£îÿ\qT düeTÁ>∑+>± neT\T
#˚dæq|ü⁄Œ&˚ yê{Ïì bı+<ä>∑\T>∑T‘êeTT. _Ûø£å>±&ç Vü≤‘·´, Á|ü<ÛëqeT+Á‹ Vü≤‘·´ nH˚
ñ<ëVü≤s¡DH˚ rdüTø√qø£ÿs¡˝Ò<äT. yê{Ï $wüj·T+˝À H˚s¡$#ês¡D e´edüú #·÷|æ+#˚ $eø£åqT
ªns¡ú+µ #˚düTø√>∑\eTqT≈£îHêï yê{Ï˝≤>± ªns¡ú+µ #˚düTø√e&É+ kÕ<Ûä´|ü&Éì kÕúsTT˝À ≈£L&É
H˚sê\qT $#ê]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT H˚s¡$#ês¡D e´edüú nqTdü]+#˚ yÓ’K]˝À >∑D˙j·TyÓTÆq
‘˚&Ü\T ø£ì|ækÕÔsTT. n~ Á|ü<Ûëq+>± b˛©düT j·T+Á‘ê+>±ìøÏ e]ÔdüTÔ+~. ø±˙
Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T düVæ≤‘·+ á $eTs¡ÙqT ‘·|æŒ+#·Tø√C≤\s¡T. e÷qeVü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+,
e÷qeVü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ nedüs¡+ nì uÛ≤$+#·&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\˝À Ç<=ø£
eTTK´ø±s¡D+. #·≥º+ eTT+<äT n+<äs¡÷ düe÷qy˚Tq˙ #·≥º+ n+<ä]ø° düe÷qs¡ø£åD
Çyê«\˙ #Óù|Œ ÁbÕ<Ûä$Tø£ Vü≤≈£îÿ eTq≈£î ñ+<äì dü+‘·è|æÔ #Ó+~ }s¡Tø√˝ÒeTT.
#·≥º+ eTT+<äs¡ düe÷q‘·«+ nH˚ Vü≤≈£îÿ≈£î eTs=ø£ ns¡ú+ ñ+~. H˚s¡$#ês¡D˝À #·≥º+
eTT<ë›sTTø° u≤~Û‘·T\≈£L düe÷q dü+s¡ø£åD ø£*Œ+#ê\qï ns¡ú+ ≈£L&Ü ñ+~. u≤~Û‘·T\
dü+s¡ø£åD n+fÒ ns¡ú+ ` H˚sêìï düeTÁ>∑+>± |ü]XÀ~Û+#ê*. <√wüß\qT ‘·–qØ‹˝À
•øÏå+#ê*. $#ês¡D˝À u≤~Û‘·T\T, kÕ≈£åî\T ìs¡“¤j·T+>± bÕ˝§Zq>∑\>±*. Hê´j·T+ bı+<˚
Vü≤≈£îÿ≈£î, H˚s¡düTÔ&çì >∑T]Ô+#·&É+˝À H˚s¡$#ês¡D e´edüú≈£î ‘√&ÉŒ&˚ Vü≤≈£îÿ≈£î s¡ø£åD ñ+&Ü*.
eTT<ë›sTT dü+s¡ø£åD n+fÒ ns¡ú+ ` Hê´j·TyÓTÆq, ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq $#ês¡D ˝Ò≈£î+&É, ‘·q
ìs√›wæ‘ê«ìï s¡TEe⁄ #˚düTø√e&ÜìøÏ nìï neø±XÊ\T Çe«≈£î+&É eTT<ë›sTTì H˚s¡düTÔ&ç>±
Á|üø£{Ï+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì.
eTT <ë›sTTøÏ #·≥º+ dü+s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔ+<ä+fÒ ns¡ú+ #·{≤ºìøÏ H˚sê\|ü≥¢, H˚s¡düTÔ\|ü≥¢
ñ<ëd”qyÓ’K] ñ+<äì ø±<äT. H˚s¡+ u≤~Û‘·T\ Vü≤≈£îÿ\qT n‹Áø£$TdüTÔ+~. ø±ã{Ϻ #·{≤ºìøÏ
H˚s¡+|ü≥¢ ñ<ëd”q yÓ’K] ñ+&ÉC≤\<äT. (nsTT‘˚ H˚sêìøÏ >∑\ kÕe÷õø£ ø±s¡D≤\ >∑T]+∫
#·{≤ºìøÏ düŒèVü≤ ñ+&Ée\dæq nedüs¡+ ñ+<äqï $wüj·T+ ‘·s¡Tyê‹ bÕsƒ¡+˝À #·÷<ë›+)
nsTTq|üŒ{Ïø° H˚s¡$#ês¡D˝À eTT<ë›sTTøÏ #·≥º+ dü+s¡ø£åD ø£*Œ+#·&ÜìøÏ ˇø£ ø±s¡D+
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
176 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
ˇπø s¡ø£+>± ª#·÷&Ü*µ n+fÒ ns¡ú+ ø√s¡Tº\T ˇπø s¡ø£+>± #·÷&Ü\ì
e÷Á‘·y˚T ø±<äT, H˚s¡$#ês¡D ˝ÀH˚ ø±ø£ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq˝À ≈£L&É (n+fÒ
Hê´j·TkÕúHê\˝ÀH˚ ø±ø£ b˛©dtùdºwüHé˝À ≈£L&Ü) düeT<äèwæº ñ+&Ü\ì
ns¡ú+. n+fÒ ˇø£ _Ûø£å>±&çì Vü≤‘·´#˚dæHê <˚X¯ Á|ü<Ûëìì Vü≤‘·´#˚dæHê
ˇπø s¡ø£+>± düŒ+~+#ê\ì ns¡ú+.
ñ+~. n~ ˇø£ eTÚ*ø£ Á|üC≤‘·+Á‘· dü÷Á‘·+. n<˚$T≥+fÒ, H˚s¡+ #˚dæqyê]ì
•øÏå+#·e\dæ+<˚ø±˙ H˚s¡düTú\T ø±ì yê]HÓe«]˙ •øÏå+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. nsTT‘˚ #·≥º+
á dü÷Á‘êìøÏ uÛÑs√kÕ @$<Ûä+>± Çe«>∑\T>∑T‘·T+~? q÷{ÏøÏ q÷s¡TXÊ‘·+ uÛÑs√kÕ
Çe«˝Ò<äTø±˙, uÛ≤s¡‘·<˚X¯ H˚s¡düàè‹˝À á dü÷Á‘·+ neT\T≈£î nedüs¡yÓTÆq n+XÊ\T #ê˝≤
ñHêïsTT.
M ≥ìï{Ï˝Àø° ÁbÕ<∏ä$Tø£yÓTÆq~, uÛ≤s¡‘· sêC≤´+>∑+˝Àì ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤ø£ÿsTTq Ä]ºø£˝Ÿ
21. #·≥º+ ìπs›•+#˚ |ü<ä∆‹˝À ‘·|üŒ eTs=ø£s¡ø£+>± me] ÁbÕD≤ìï >±˙ ùd«#·Ã¤qT >±˙
rùdj·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äH˚ Vü≤≈£îÿ Ç~. H˚s¡+ #˚dæq≥Tº s¡TEe⁄ nsTTq≥ºsTT‘˚ eTT<ë›sTT
‘·q ùd«#·Ã¤qT, ˝Ò<ë ÁbÕD≤ìï ø√˝ÀŒe\dæ ñ+≥T+~ ø±ã{Ϻ H˚sêìï s¡TEe⁄#˚ùd |ü<ä∆‹
j·÷e‘·TÔ #·≥º+ Á|üø±s¡+ ñ+&Ü*. n+fÒ H˚s¡$#ês¡D |ü<䛋˝Àì Á|ür |òüT≥º+ #·≥º+
ìπs›•+∫qfÒº ñ+&Ü\ì ns¡ú+. #·≥º+ Ä |ü<ä∆‹ì ìπs›•+#ê*, $#ês¡D <ëìì
bÕ{Ï+#ê*. #·≥º+ ìπs›•+∫q |ü<ä∆‹ø£+fÒ _Ûqï+>± »]π> H˚s¡$#ês¡D, y˚ùd •ø£å, Ä]ºø£˝Ÿ
21˝Àì ÁbÕ<Ûä$Tø£ Vü≤≈£îÿ≈£î $s¡T<ä∆+ ne⁄‘êsTT. #·≥º+ ìπs›•+#˚ H˚s¡$#ês¡D |ü<䛋
H˚s¡$<Ûëqdüàè‹ (dæÄsY|ædæ) ˝Àq÷ uÛ≤s¡‘· kÕøå±´\ #·≥º+˝Àq÷ $e]+#·ã&ç+~. á
|ü<ä∆‹ eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&ÉT‘·÷ n<˚ düeTj·T+˝À H˚s¡düTÔ&çì >∑T]Ô+#·&ÜìøÏ
ÁbÕdæ≈£L´wüHé≈£î düùV≤‘·Tø£yÓTÆq neø±XÊ\T ø£*ŒdüTÔ+~.
Ä]ºø£˝Ÿ 21 ø£*Œ+#˚ s¡ø£åD ô|’øÏ ø£ìŒ+#˚+‘· >∑+;Ûs¡yÓTÆq~ ø±<äT. eTT<ë›sTT H˚s¡düTÔ&Éì
s¡TEe⁄ #˚ùd Áø£eT+˝À Á|ür |òüT≥º+ @<√ ˇø£ #·≥º+ ìπs›•+∫q≥Tº ñ+&Ü\ì e÷Á‘·y˚T
Ä]ºø£˝Ÿ 21 ñ+≥T+~. ø±˙ Ä #·≥ºy˚T nHê´j·T+>±, nùV≤‘·Tø£+>± ñ+fÒ @+
ne⁄‘·T+~? ñ<ëVü≤s¡D≈£î b˛©düT\T nqTe÷ì‘·T&çì Væ≤+dæ+∫ ˇ|ü⁄Œø√\T
ùdø£]+#·e#·TÃq˙ Ä ˇ|ü⁄Œø√\T Ä<Ûës¡+>± Hê´j·TkÕúq+ H˚s¡ìsê∆s¡D #˚j·Te#·TÃq˙ ˇø£
#·≥º+ #˚kÕs¡qTø√+&ç. n<=ø£ nHê´j·TyÓTÆq #·≥º+ Ä<Ûës¡+>± s¡÷bı+~+∫q
#·≥ºã<ä∆yÓTÆq |ü<ä∆‹ ne⁄‘·T+~. m+<äTø£+fÒ b˛©düT ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|{Ϻq≥ºsTT‘˚
mes¡sTTHê düπs #êe⁄ ‘·|æŒ+#·Tø√e&ÜìøÏ @ H˚s¡eTsTTHê ˇù|ŒdüT≈£î+{≤s¡T.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 177
 nsTT‘˚ n≥Te+{Ï #·≥º+ uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+ Á|üø±s¡+ #Ó\T¢u≤≥T ø±<äT. me]#˚‘·q÷
ã\e+‘·+>± H˚s¡+ ˇ|æŒ+#·&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 20 (3)
n+≥T+~. n<=ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ ø±ã{Ϻ, eTT<ë›sTTì Væ≤+dæ+∫ H˚s¡+ ˇ|æŒ+∫ Ä
ˇ|ü⁄Œø√\T Ä<Ûës¡+>± H˚s¡ìsê∆s¡D #˚ùd H˚s¡ $#ês¡D |ü<ä∆‹ sêC≤´+>∑ $s¡T<ä∆+
ne⁄‘·T+~.
nsTT‘˚ H˚s¡$#ês¡D˝À eTØ n+‘· rÁe nHê´j·TyÓTÆq |ü<ä∆‹ì Á|üy˚X¯ô|fÒº Á|üj·T‘êïìï
uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+ ÄyÓ÷~+#·<äT>±˙, ø=+‘· ‘·≈£îÿe yÓ÷‘ê<äT˝À nHê´j·TyÓTÆq |ü<ä∆‘·T\T,
˝Òø£ |üs√ø£å+>± nHê´j·TyÓTÆq |ü<ä∆‘·T\T #·≥ºã<ä∆yÓTÆq$>± #Ó\T¢u≤≥j˚T´ neø±X¯+
˝Òø£b˛˝Ò<äT. eT] n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT, u≤~Û‘·T\≈£î #·≥º+ m+‘· s¡ø£åD ø£*ŒdüTÔ+<√ eTT<ë›sTTøÏ
≈£L&Ü n+‘· ø£*Œ+#ê\qï dü÷Á‘êìï m{≤¢ kÕ~Û+#ê*?
1978˝À Ç∫Ãq ˇø£ rs¡TŒ˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº H˚s¡$#ês¡D˝À eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\≈£î ã\+
#˚≈£Lπsà yê´U≤´q+ #˚dæ+~. ÁbÕD≤˙ï ùd«#·Ã¤q÷ rdæy˚ùd neø±X¯+ ø£*Œ+#˚ #·≥º+
m≥Te+{Ï #·≥ºyÓTÆHê ø±e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì, Ä #·≥º+ ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq~, Hê´j·TyÓTÆq~,
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq~ nsTT ñ+&Ü\ì Ä rs¡TŒ˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº nì+~. n+fÒ, H˚s¡$#ês¡D
|ü<ä∆‹ #·≥ºã<ä›yÓTÆ ñ+&É≥y˚T ø±<äT, <ëìì ìs¡«Væ≤+#˚ |ü<ä∆‹ Hê´j·T+>±, ìcÕŒøÏåø£+>±,
düùV≤‘·Tø£+>± ñ+&Ü*.
á rs¡TŒ |òü*‘·+>± |ü]dæú‹ ø=+‘· yÓTs¡T>∑sTT+~>±˙ düeTdü´ |üP]Ô>± |ü]cÕÿs¡+
nsTT+<äì Ç|üŒ{Ïø° #Ó|üŒ˝ÒeTT. m+<äTø£+fÒ ˇø£ |ü<ä∆‹ Hê´j·T+, ìcÕŒøÏåø£+, düùV≤‘·Tø£+
ne⁄Hê ø±<ë nH˚~ ˇø£y˚Ts¡≈£î eTq n_ÛÁbÕj·÷ìï ã{Ϻ ñ+≥T+~. ì»y˚T á
$wüj·T+˝À düTÁ|”+ø√s¡Tº n_ÛÁbÕj·T+ •s√<Ûës¡´y˚T, nsTTq|üŒ{Ïø° n~ bıs¡u≤≥¢≈£î
nr‘·+ e÷Á‘·+ ø±<äT.
f…Ás¡]düTº $∫äqïø£s¡ ø±s¡´ø£˝≤bÕ\ #·{≤ºìï (n+fÒ ª{≤&ܵqT) Çø£ÿ&É ñ<ëVü≤s¡D>±
rdüTø√e#·TÃ. á #·≥º+ f…Ás¡]düTº H˚sê\T nH˚ ø=‘·Ô H˚sêìï ìs¡«∫düTÔ+~. yê{Ïì
$#ê]+#·&ÜìøÏ e÷eT÷\T H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ì düe]+∫ ø=‘·Ô |ü<ä∆‹ì
Á|üy˚X¯ô|&ÉT‘·T+~. f…Ás¡]düTº H˚sê\ ìs¡«#·qeTT, yê{Ïì $#ê]+#·&É+ ø√dü+ düe]+∫q
|ü<ä∆‹ ªHê´j·T+, ìcÕŒøÏåø£+, düùV≤‘·Tø£+µ nH˚ Á|üe÷D≤ìøÏ ì\eC≤\eì e÷qeVü≤≈£îÿ\
ø±s¡´ø£s¡Ô\T, sêC≤´+>∑ì|ü⁄DT\T, e÷J düTÁ|”+ø√s¡Tº Hê´j·TeT÷s¡TÔ\T #ê˝≤eT+~
n_ÛÁbÕj·T|ü&çq|üŒ{Ïø° düTÁ|”+ø√s¡Tº e÷Á‘·+ Ä #·≥º+ ªHê´j·T+, ìcÕŒøÏåø£+, düùV≤‘·Tø£+µ
nH˚ Á|üe÷D≤ìøÏ ì\TdüTÔ+<äH˚ rs¡TŒ Ç∫Ã+~.
ø± ã{Ϻ, u≤~Û‘·T\ Vü≤≈£îÿ\T ø±bÕ&Ü\qï ÄÁ‘·T‘·˝À eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\qT dü+s¡øÏå+#˚
u≤<Ûä´‘·qT #·≥º+ $düà]+#·≈£î+&É ñ+&Ü\+fÒ @+ #˚j·÷\qï~ Ç|üŒ{Ïø° düeTdü´>±H˚
ñ+<äì #ÓbÕŒ*. H˚s¡$#ês¡D˝À eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\qT dü+s¡øÏå+#·e\dæq ÄeX¯´ø£‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
178 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
@$T{À eTs=ø£kÕ] Çø£ÿ&É H=øÏÿ#Ó|üŒ&É+ nedüs¡+. <ëìyÓqTø£ ñqï ñ<˚›X¯´+ H˚sê\qT
Áb˛‘·‡Væ≤+#ê\ì ø±<äT, düe÷C≤ìï H˚sê\qT+&ç, H˚s¡düTÔ\qT+&ç ø±bÕ&Ü\qï Äsê≥+˝À
ne÷j·T≈£î\≈£î •ø£å y˚j·T≈£î+&É #·÷&Ü\qï<˚ Çø£ÿ&ç \ø£å´+.
nsTT‘˚ f…Ás¡]düTº H˚sê\ e+{Ï nkÕ<Ûës¡D H˚sê\qT |üø£ÿqô|{Ϻ kÕ<Ûës¡D H˚sê\qT
rdüT≈£î+fÒ Ç|ü⁄Œ&ÉTqï H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ yÓTT‘·Ô+MT<ä ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq<äH˚ #ÓbÕŒ*.
düeTdü´\T m≈£îÿe>± e#˚Ã~ á |ü<ä∆‹ì n‹Áø£$T+#˚ #·s¡´\qT+&ç, ˝Òø£ á |ü<ä∆‹˝Àì
ndüŒwüºyÓTÆq n+XÊ\qT <äT]«ìjÓ÷>∑+ #˚ùd #·s¡´\qT+&ç. n+<äTø√düy˚T e÷qeVü≤≈£îÿ\
#Ó’‘·q´+, ì|òü÷ #ê˝≤ nedüs¡+.
kÕøå±´\ #·≥º+
á H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ H˚s¡ $<Ûëqdüàè‹(dæÄsY|ædæ)˝Àq÷ kÕøå±´\#·≥º+ ˝Àq÷
$e]+#·ã&ç+~. Ç$ >∑‘· X¯‘êã›+˝À ‘·j·÷s¡T#˚dæq #·{≤º\T. n|üŒ{ÏøÏ uÛ≤s¡‘·<˚XÊìø=ø£
sêC≤´+>∑+ ˝Ò<äT. uÛ≤s¡‘·bÂs¡T\≈£î ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ\T ˝Òe⁄. nsTTq|üŒ{Ïø° yÓTT‘·Ô+ MT<ä
á |ü<ä∆‹˝À ¬s+&ÉT ÁbÕ<Ûä$Tø£ \ø£åD≤\THêïsTT. ˇø£{Ï, ÁbÕdæ≈£L´wüHé H˚sêìï s¡TEe⁄
#˚ùd+‘·es¡≈£î eTT<ë›sTTì ìs√›wæ>±H˚ |ü]>∑DÏ+#·&É+. ¬s+&ÉT düùV≤‘·Tø£yÓTÆq @ dü+<˚Vü‰ìø°
‘êe⁄˝Òq+‘· dü+|üPs¡í+>± s¡TEesTTq|ü⁄Œ&˚ H˚s¡+ s¡TEyÓ’q≥Tº uÛ≤$+#·&É+. Ç+<äT˝À
yÓTT<ä{Ï dü÷Á‘·+ kÕøå±´\#·≥º+ ôdø£åqT¢ 101`104˝À n+‘·Ø¢q+>± ñ+~. ¬s+&Ée~
Ç+^¢wt #·{≤º\qT Ä<Ûës¡+ #˚düTø=ì ø√s¡Tº\T #˚dæq yê´U≤´Hê\ <ë«sê dæús¡|ü&ç+~.
n+<äT˝À uÛ≤>∑+>±, kÕøå±´\#·≥º+˝Àì ôdø£åHé 25 @eT+≥T+<ä+fÒ, b˛©düT\≈£î ˇø£
e´øÏÔ Ç#˚à ˇ|ü⁄Œø√\TqT n‘·ìøÏ e´‹πsø£+>± kÕø£å´+>± yê&ÉTø√e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì. n+fÒ,
eTT<ë›sTTì b˛©düT ø£düº&ç˝À Væ≤+dæ+∫ H˚s¡+ ˇ|æŒ+∫ Ä ˇ|ü⁄Œø√\TqT ø√s¡Tº˝À kÕø£å´+>±
ô|≥º&ÜìøÏ M\T˝Ò<äì uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+ ñìøÏ˝ÀìøÏ sêø£eTT+<˚ #·≥º+ Á|üø£{Ï+∫+~.
(sêC≤´+>∑+ e∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· Ç~ ˇø£ ÁbÕ<Ûä$Tø£ Vü≤≈£îÿ nsTT+~.)
n sTTq|üŒ{Ïø° eTq <˚X¯+˝À b˛©düT\T ‘·s¡#·T>± eTT<ë›sTT\qT ∫Á‘·Væ≤+dü\≈£î
>∑T]#˚dæ ã\e+‘·+>± yê]qT+&ç ˇ|ü⁄Œø√\T rdüT≈£î+{≤s¡H˚~ n+<ä]ø° ‘Ó*dæq dü+>∑‘˚.
á |üì m+<äT≈£î #˚kÕÔs¡+fÒ, b˛©düT\ ø£düº&û˝À Ç∫Ãq düe÷#êsêìï nqTdü]+∫ @<Ó’Hê
edüTÔe⁄qT b˛©düT\T kÕ«BÛq+ #˚düTø√e&É+ »]–‘˚, Ä edüTÔe⁄q÷ Ä y˚Ts¡≈£î Ç∫Ãq
düe÷#êsê˙ ø√s¡Tº˝À kÕø£å´+>± Á|üy˚X¯ô|≥ºe#·TÃqì kÕøå±´\ #·≥º+˝Àì ôdø£åHé 27
n+≥T+~. n+fÒ, ã\e+‘·|ü⁄ ˇ|ü⁄Œø√\TqT kÕø£å´+>± Á|üy˚X¯ô|{Ϻ H˚sêìï s¡TEe⁄#˚ùd
neø±X¯+ ˝Ò<äì ôdø£åHé 25 n+≥T+&É>±, ã\e+‘·+>± #Ó|æŒ+∫q düe÷#ês¡+ Ä<Ûës¡+>±
kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï edüTÔe⁄qT, Ä y˚Ts¡≈£î Ä düe÷#êsêìï kÕø£å´+>± Á|üy˚X¯ô|fÒº neø±X¯+
ôdø£åHé 27 ÇdüTÔ+~. #·≥º+ ø£*Œ+#˚ á neø±X¯+ |òü*‘·+>± b˛©düT\T ‘·eT ø£düº&û˝À
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 179
ñqïyê]ô|’q ô|<ä›m‘·TÔq Væ≤+dü≈£î bÕ\Œ&ÉT‘·T+{≤s¡T. á ∫Á‘·Væ≤+dü\ |òü*‘·+>±
n+>∑yÓ’ø£\´+, eTs¡D+ ‘·s¡#·T>± dü+uÛÑ$düTÔ+{≤sTT. ø±ã{Ϻ á $wüj·T+˝À
e÷qeVü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+ Ä#·s¡D #ê˝≤ nedüs¡+.
Bìì ã{Ϻ, ˇ|ü⁄Œø√\T ø±ø£ Ç‘·s¡ düe÷#êsêìï sêã≥º&É+ ø√dü+ ∫Á‘·Væ≤+dü\T
ô|≥º&Üìï #·≥º+ ÄyÓ÷~düTÔ+<äqT≈£î+fÒ bıs¡u≤fÒ. n~ ì»+ø±<äT. n+<äT≈£î $s¡T<ä›+>±,
düe÷#ês¡+ ùdø£]+#·&ÜìøÏ ∫Á‘·Væ≤+dü\T Á|üjÓ÷–+#·&É+ H˚s¡eT˙ Ä |üì#˚dæq b˛©dt
n~Ûø±]øÏ (>±j·TrÁe‘·qT ã{Ϻ) 10 dü+e‘·‡sê\ <ëø± C…’\T •ø£å y˚j·Te#·TÃq˙
uÛ≤s¡‘·•øå±düàè‹˝Àì ôdø£åqT¢ 330, 331 n+{≤sTT.
ø£düº&û˝À eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\T
n¬sdüTº #˚dæq e´øÏÔì b˛©düT ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|≥º≈£î+&É ìs√~Û+#·&ÜìøÏ
ñ<˚›•+#·ã&çq eTs=ø£ #·≥º+ H˚s¡$<Ûëq düàè‹˝Àì ôdø£åHé 57. ø£düº&û˝ÀøÏ rdüT≈£îqï @
e´øÏÔqsTTHê b˛©düT\T 24 >∑+≥\ ˝À|ü\ düMT|ü E´&ûwæj·T˝Ÿ y˚TõÁùdº{Ÿ m<äT≥
Vü‰»s¡T|üs¡#ê\ì á ôdø£åHé n+≥T+~.
ôdø£åHé 57 |òü*‘·+>±, nqTe÷ì‘·T&çì Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ ‘·>∑T düeTj·T+ ‘·eT≈£î <äø£ÿ&É+
˝Ò<äì b˛©düT\T ‘·s¡#·T>± |òæsê´<äT #˚düTÔ+{≤s¡T. #·≥º+ u≤~Û‘·T\q÷ eTT<ë›sTT˙
düe÷q+>± dü+s¡øÏå+#ê\qï $wüj·T+ C≤„|üø£+ ô|≥Tºø√yê*. ø±ã{Ϻ ìs√›wæì
•øÏå+#·sê<äH˚~ m+‘· eTTK´yÓTÆq ìj·TeTyÓ÷, ì»yÓTÆq <√wæì >∑T]Ô+∫ •øÏå+#ê\H˚~
≈£L&É n+‘˚ eTTK´+. ø±ã{Ϻ n¬sdüTº #˚dæq e´øÏÔì Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ b˛©düT\≈£î
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq neø±X¯+ ñ+&Ü*.
n <˚ düeTj·T+˝À Á|ü•ï+#·&É+ ù|s¡TMT<ä eTT<ë›sTTì ø£düº&û˝À Væ≤+dæ+#·≈£î+&É
#·÷&É≥+ ≈£L&É nedüs¡+. H˚sêìï ÁbÕdæ≈£L´wüHé s¡TEe⁄ #˚ùd<ëø± eTT<ë›sTTì ìs√›wæ>±H˚
|ü]>∑DÏ+#ê\qï düeT<äèwæº dü÷Á‘·+ BìøÏ eT÷\+. ø±ã{Ϻ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq ù|]≥
eTT<ë›sTTì Væ≤+dæ+#˚ neø±X¯+ ˝Ò≈£î+&É #·÷ùd u≤<Ûä´‘· #·≥º+ MT<ä ñ+≥T+~.
H˚s¡$#ês¡D düàè‹ á _ÛqïyÓTÆq nedüsê\qT <äèwæº˝À ô|≥Tºø=ì yê{ÏeT<Ûä´ düeT‘·T\´+
kÕ~Û+#˚ Á|üj·T‘·ï+ #˚düTÔ+~. n¬sdüTº #˚dæq eTT<ë›sTTì ø√s¡Tº˝À Vü‰»s¡Tô|≥º≈£î+&É b˛©düT
ø£düº&û˝À m≈£îÿeùd|ü⁄ ñ+#·T≈£îH˚ neø±X¯+ b˛©düT\≈£î Çe«<äT. nsTT‘˚ ø√s¡Tº˝À
Vü‰»s¡Tô|{Ϻq ‘·s¡Tyê‘· ø√s¡Tº eTT<ë›sTTì ‹]– b˛©düT ø£düº&ûπø, Á|ü•ï+#·&É+ ø√dü+
dæÄsY|ædæ ôdø£åHé 167(2) øÏ+<ä n|üŒ–+#·e#·TÃqT. Ç~ eTT<ë›sTTøÏ y˚TõÁùdº≥T
|üs¡´y˚ø£åDe\¢ e#˚à dü+s¡ø£åD ø=+‘· ø£*ŒdüTÔ+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î eTT<ë›sTTì b˛©düT ø£düº&ûøÏ
n|üŒ–+∫q y˚TõÁùdº≥T, b˛©düT\‘·ìì Á|ü‹s√p ˇø£kÕ] ‘·q m<äT≥ Vü‰»s¡T ô|{≤º\ì
Ä<˚•+#·e#·TÃ. ˝Ò<ë Á|ü‹s√p ˇø£ &Üø£ºs¡T n‘·ìì ˝≤ø£|ü⁄Œ˝À |üØøÏå+#ê\ì
Ä<˚•+#·e#·TÃqT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
180 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±e&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äT. ø±ã{Ϻ, uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àq÷, dæÄsY|ædæ˝Àq÷, kÕøå±´\
#·≥º+˝Àq÷ ∫Á‘·Væ≤+dü\qT #·≥º$s¡T<ä›eTì Á|üø£{Ï+#˚ n+XÊ\T mìï
ñqï|üŒ{Ïø°, b˛©düT ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\qT n]ø£≥º&ÜìøÏ
e÷qeVü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+, ì|òü÷, Ä+<√fi¯q nedüs¡+.
nsTTq|üŒ{Ïø° b˛©düT ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\T ˇø£ rÁeyÓTÆq düeTdü´>±H˚ ñ+~.
H˚s¡$#ês¡D˝À düùV≤‘·Tø£‘·, ìcÕŒøÏåø£‘· nH˚ dü÷Á‘ê\q~ n|üVü‰dü´+ #˚düTÔ+~. n¬sdüTº
#˚dæq e´øÏÔì 24 >∑+≥\ ˝À|ü\ ø√s¡Tºm<äT≥ Vü‰»s¡Tô|{≤º\qï dæÄsY|ædæ ôdø£åHé 57 ˝Àì
ìj·Te÷ìï b˛©düT\T m|ü⁄Œ&√‘·|üŒ >ös¡$+#·s¡H˚~ ‘Ó*dæq $wüj·Ty˚T. ø£düº&û˝À
∫Á‘·Væ≤+dü\T ô|≥ºø£b˛‘˚ H˚sê\T s¡TEe⁄ #˚j·T&É+ kÕ<Ûä´+ ø±<äì b˛©dt n~Ûø±s¡T\T
n+≥T+{≤s¡T ≈£L&É. ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\ |ü≥¢ ìs¡düq ‘Ó*ù| yêfi¯fl≈£î u≤~Û‘·T\
Vü≤≈£îÿ\ø£+fÒ H˚s¡düTÔ\ Vü≤≈£îÿ\T eTTK´eTqï n|üyê<äT ≈£L&É ñ+~. nsTT‘˚ b˛©düT
ø£düº&û˝À ˇø£ e´øÏÔì Væ≤+dü≈£î >∑T]#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT n‘·qT <√wæ nsTT+B ìs√›wæ nsTT+B Ä
b˛©düT\≈£î ‘Ó*j·T<äì C≤„|üø£+ ô|≥Tºø√yê*. <√wüß\qT |ü≥Tºø√e&ÜìøÏ ìs√›wüß\≈£î Vü‰ì
#˚dæHê ‘·|ü⁄Œ˝Ò<äH˚ yÓ’K] düs¡sTTq~ ø±<äT. n+‘˚ø±ø£, <√wæøÏ ≈£L&É Hê´j·TkÕúq+
ìs¡ísTT+#˚ •ø£å e÷Á‘·y˚T y˚j·÷*. <ëìøÏ eTT+<äT #·≥ºã<ä›yÓTÆq H˚s¡$#ês¡D »s¡>±*.
düùV≤‘·Tø£yÓTÆq dü+<˚Vü‰ìøÏ ÄkÕÿs¡+ ˝Òq+‘· dü+|üPs¡í+>± H˚s¡+ s¡TEe⁄ ø±yê*. m+‘·
•ø£å y˚j·T&É+ ñ∫‘·+>± ñ+≥T+<äqï eT~+|ü⁄ »s¡>±*. á ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq, düùV≤‘·Tø£yÓTÆq
H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\‘√ ÁbÕs¡+uÛÑ+ ø±e&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. ø±ã{Ϻ,
uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àq÷, dæÄsY|ædæ˝Àq÷, kÕøå±´\ #·≥º+˝Àq÷ ∫Á‘·Væ≤+dü\qT
#·≥º$s¡T<ä›eTì Á|üø£{Ï+#˚ n+XÊ\T mìï ñqï|üŒ{Ïø°, b˛©düT ø£düº&û˝À ∫Á‘·Væ≤+dü\qT
n]ø£≥º&ÜìøÏ e÷qeVü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+, ì|òü÷, Ä+<√fi¯q nedüs¡+.
n¬sdüTº #˚ùd |ü<ä∆‹
nsTT‘˚ e÷qeVü≤≈£îÿ\ düeTdü´\T n¬sdüTº #˚dæq ‘·s¡Tyê‘· ø±<äT, n¬sdüTº#˚ùd
düeTj·T+˝ÀH˚ yÓTT<ä\e⁄‘êsTT. ˇø£ H˚s¡+˝À nqTe÷ì‘·T&ÉsTTq e´øÏÔì n¬sdüTº
#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT b˛©düT\T m+‘· ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&Ée#·TÃqT? n‘·qT
nqTe÷ì‘·T&ÉsTTq+‘· e÷Á‘êq ø£düº&û˝ÀøÏ rdüT≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT ø=≥º&É+, ø±\TŒ\T »s¡|ü&É+
‘·>∑THê? πøe\+ nqTe÷ì+#·ã&çq+‘· e÷Á‘êq me«s¡÷ <√wæ ø±<äqï dü÷Á‘·+
dæÄsY|ædæ˝À Ä<ä´+‘·+ ñ+<äqï dü+>∑‹ eTs=ø£kÕ] >∑Ts¡TÔ #˚j·÷*.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 181
 #·≥º+ ìπs›•+#˚ |ü<ä∆‹˝À H˚s¡+ s¡TEesTTq ‘·s¡Tyê‘·H˚ n‘·qT <√wæ ne⁄‘ê&ÉT.
nsTT‘˚ $#ê]+#·&É+ ø√dü+ n‘·ìï n¬sdüTº #˚ùd n~Ûø±s¡+, Á|ü•ï+#˚ n~Ûø±s¡+
b˛©düT\≈£î nedüs¡+. nsTT‘˚ Ç~ n‘·ìì #·{≤ºìøÏ ˝Àãs¡#·&É+ ø√dü+ ø£düº&û˝ÀøÏ
rdüT≈£îH˚ n~Ûø±s¡y˚T ‘·|üŒ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe>± nqTe÷ì‘·T&ç Vü≤≈£îÿ\qT Vü≤]+#˚
n~Ûø±s¡+ ø±<äT.
ø±ã{Ϻ, n¬sdüTº #˚ùd düeTj·T+˝À eTT<ë›sTT qT+&ç m<äTs¡j˚T´ Á|ü‹|òüT≥qqT
n~Û>∑$T+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq <ëìøÏ $T+∫ b˛©düT\T ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ bÕ\Œ&É&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äT. dæÄsY|ædæ˝Àì ôdø£åHé 46 á e÷fÒ n+≥T+~. ø±˙ m+‘· ã\Á|üjÓ÷>∑+
nedüs¡yÓ÷ m{≤¢ ‘Ó\TdüTÔ+~? nqTe÷ì‘·T&çì n¬sdüTº#˚ùd Áø£eT+˝À b˛©düT\T n‘·ìô|’q
ø±\TŒ\T »s¡|üe#·TÃHê? #·+|üe#·TÃHê? n‘·ìì ø={Ϻ H˚\MT<ä |ü&˚dæ ø£<ä\≈£î+&É
#˚j·Te#·TÃHê? M\T˝Ò<äT. n¬sdüTº #˚j·T<ä\#·T≈£îqï e´øÏÔ e÷≥\πø ˝§+–q≥ºsTT‘˚ n‘·ìï
eTT≥Tº≈£îH˚ n~Ûø±s¡+ ≈£L&É n¬sdüTº #˚düTÔqï b˛©dt n~Ûø±]øÏ ˝Ò<äT. e÷≥\≈£î
˝§+>∑ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ uÛÖ‹ø£+>± n<äT|ü⁄˝ÀøÏ rdüTø√e#·TÃ. n¬sdüTºqT Ä e´øÏÔ
Á|ü‹|òüT{ÏùdÔ, n|ü⁄Œ&ÉT ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·Te#·TÃ. nsTT‘˚ Á|ü‹|òüT≥qqT n~Û>∑$T+∫ n¬sdüTº
#˚j·T&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq y˚Ts¡ø° ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·Te#·TÃ. n+‘˚ ‘·|üŒ b˛©dt n~Ûø±]
‘·q n~Ûø±sêìï Á|ü<ä]Ù+#·&ÜìøÏ m+‘·sTTHê ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT.
Á|ü‹|òüT{Ï+#˚ dü÷#·q\T ˝Ò≈£îHêï ã\Á|üjÓ÷>∑+ #˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. ø±˙ kÕ<Ûës¡D+>±
»]π>~ n<˚ ø±ã{Ϻ, #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À nqTe÷ì‘·T\T n¬sdüTº nj˚T´ |òüT&çj·T˝ÀH˚
rÁe+>± Væ≤+dü≈£î >∑T] ne⁄‘·T+{≤s¡T. á Væ≤+dü nqedüs¡y˚Tø±ø£ #·≥º $s¡T<ä∆+ ≈£L&É.
Ä ‘·s¡Tyê‘· b˛©düTø£düº&û˝À »]π> Væ≤+dü y˚πs $wüj·T+. n¬sdüTº #˚ùd≥|ü⁄Œ&˚ b˛©düT\T
ñ|üjÓ÷–+#·>∑\ ã\Á|üjÓ÷>±ìøÏ #·≥º+ ô|fÒº |ü]$T‘·T\qT ‘·s¡#·T>± n‹Áø£$T+#˚ á
dü+düÿè‹ì m<äTs=ÿq&ÜìøÏ e÷qeVü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+, #=s¡e nedüs¡+.
H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq |ü<ä∆‹
H˚s¡ |ü]XÀ<Ûäq˝À nqTe÷ì‘·T\ n¬sdüTº, Ç+≥sêπ>wüHé e÷Á‘·y˚Tø±ø£ Çfi¯ófl, n+>∑fi¯ófl
k˛<ë#˚j·T&É+, eTqTwüß\qT k˛<ë #˚j·T&É+ ≈£L&Ü nedüs¡+ ne⁄‘·T+~. H˚s¡+‘√
dü+ã+<Ûä+ ñqï e´≈£îÔ\qT, Ç‘·s¡ kÕøå±´\qT yÓ‘·ø£&ÜìøÏ, kÕ«BÛq+ #˚düTø√e&ÜìøÏ #·≥º+
á n~Ûø±s¡+ b˛©düT j·T+Á‘ê+>±ìøÏ Ç∫Ã+~. nsTT‘˚ eTqTwüß\q÷ düú˝≤\q÷ k˛<ë
#˚ùd Áø£eT+˝À Vü≤≈£îÿ\≈£î uÛÑ+>∑+ ø£\>∑e#·TÃ. nee÷q|üs¡#·&É+, >±j·T|üs¡#·&É+,
edüTÔe⁄\qT <Ûä«+dü+ #˚j·T&É+ »s¡>∑e#·TÃ. á s¡ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ n‹Áø£eTD düeTs¡∆˙j·T+
ø±<äT.
n ~ düeTs¡∆˙j·T+ ø±<äì uÛ≤$+#·&ÜìøÏ ¬s+&ÉT ø±s¡D≤\THêïsTT. ˇø£{Ï, ˇø£ e´øÏÔ
MT<ä m+‘· düùV≤‘·Tø£yÓTÆq nqTe÷q+ ñHêï, H˚s¡+ s¡TEej˚T´<ëø± Ä e´øÏÔ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
182 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
nqTe÷ì‘·T&˚ ‘·|üŒ <√wæ ø±&ÉT. ¬s+&ÉT, H˚s¡+ s¡TEesTTq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&É
•ø£åy˚j·Te\dæ+~ Hê´j·TkÕúqy˚T ‘·|üŒ b˛©düT\T ø±<äT. H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq #˚ùd Áø£eT+˝ÀH˚
b˛©düT\T nqTe÷ì‘·T\≈£î •ø£åy˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. b˛©düT\T #˚ùd H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq,
Hê´j·TkÕúHêìøÏ H˚s¡ìsê∆s¡D #˚j·T&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq ˇø£ |ü]ø£s¡+ e÷Á‘·y˚T, n+‘·≈£î
$T+∫ y˚πs @MTø±<äT. nqTe÷ì‘·T\qT <√wüß\T>± uÛ≤$+∫ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq #˚ùd
Áø£eT+˝ÀH˚ yê]ì •øÏå+#·&É+ b˛©düT j·T+Á‘ê+>±ìøÏ n\yê≥sTTb˛sTT+~. ø±ã{Ϻ á
$wüj·÷\T #Ó|üŒ&É+ nedüs¡+. á ø±s¡D+>±H˚ e´≈£îÔ\q÷ düú˝≤\q÷ k˛<ë #˚ùd
Áø£eT+˝À ‘·s¡#·T>± edüTÔe⁄\ $<Ûä«+dü+, e´≈£îÔ\qT nee÷q|üs¡#·&É+ (eTTK´+>±
Ád”Ô\qT), >±j·T|üs¡#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+≥T+~.
á s¡ø£yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\ n‹Áø£eTDqT ìyê]+#·&ÜìøÏ H˚s¡$<Ûëqdüàè‹ (dæÄsY|ædæ)˝À
ø=ìï ìj·Te÷\THêïsTT. ôdø£åHé 51(1) Á|üø±s¡+, n¬sdüTº #˚dæq e´øÏÔqT+&ç kÕ«BÛq+
#˚düT≈£îqï edüTÔe⁄\≈£î s¡d”<äT ‘·j·÷s¡T#˚dæ Ä e´øÏÔøÏ Çyê«*. ôdø£åHé 51(2) Á|üø±s¡+, Ád”Ôì
k˛<ë#˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT eTVæ≤fi≤ b˛©düT˝Ò #˚j·÷*. b˛©düT\≈£î k˛<ë#˚ùd n~Ûø±s¡+ ñHêï Ä
Á|ü<˚X¯+˝À ñqïyês¡T b˛©düT\qT ˝À|ü*øÏ sê˙j·Tø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ b˛©düT\T ‘·\T|ü⁄
˝Òø£ øÏ{Ïø° |ü>∑\>={Ϻ ˝À|ü*øÏ Á|üy˚•+#·e#·TÃqì ôdø£åHé 47 n+≥T+~. nsTT‘˚ Ä
$<Ûä«+dü+ b˛©düT\≈£î ˝ÀìøÏ Á|üy˚•+#·&ÜìøÏ neø±X¯+ ø£*Œ+#˚y˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T
ñ+&Ü*. n~ ≈£L&É Ä Á|ü<˚X¯+˝À ñqïyêfi¯ófl ˝ÀìøÏ sê˙j·Tq|ü⁄Œ&ÉT e÷Á‘·y˚T. n+‘˚
‘·|üŒ b˛©düT\T b˛e&É+ b˛e&Éy˚T ‘·\T|ü⁄\T, øÏ{Ïø°\T |ü>∑\>=≥º≈£L&É<äT. ˝À|ü*ø£+≥÷
Á|üy˚•+∫q ‘·s¡Tyê‘· ≈£îØÃ\T ã\¢\T edüTÔe⁄\T $s¡>=Z≥º≈£L&É<äT. ã\Á|üjÓ÷>∑+‘√ ˝ÀìøÏ
Á|üy˚•+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ≈£L&É, ˝À|ü\ ˇø£ Ád”Ô >∑qø£ ñqï≥ºsTT‘˚ (nqTe÷ì‘·Tsê\T Äy˚T
nsTT‘˚ ‘·|üŒ) ‘êeTT ˝ÀìøÏ Á|üy˚•+#·uÀ‘·Tqï dü+>∑‹ #Ó|æŒ ÄyÓT≈£î nø£ÿ&çqT+&ç
yÓ[flb˛j˚T neø±X¯+, düeTj·T+ Çyê«*.
düú ˝≤\qT k˛<ë #˚ùd≥|ü⁄Œ&ÉT edüTÔqwüº+ »s¡>∑≈£î+&Ü ñ+&É≥+ ø√dü+ dæÄsY|ædæ˝Àì
ôdø£åHé 100 ø=ìï ìj·Te÷\T ô|{Ϻ+~. ˇø£ Á|ü<˚XÊìï k˛<ë#˚j·T&ÜìøÏ b˛©düT\T
b˛j˚T≥|ü⁄Œ&ÉT Ä ÁbÕ+‘·+˝À ìedæ+#˚ dü«‘·+Á‘·T\T, >ös¡e˙j·TT\T nsTTq kÕ≈£åî\T
Ç<ä›]ì>±˙ n+‘·ø£+fÒ m≈£îÿe>±˙, yÓ+≥ô|≥Tºø=ì b˛yê\ì Ä ôdø£åHé n+≥T+~. k˛<ë
yê] düeTø£å+˝À »s¡>±*. k˛<ë#˚dæq Áø£eT+˝À kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï edüTÔe⁄\ C≤_‘ê
b˛©düT\T ‘·j·÷s¡T#˚dæ kÕ≈£åî\ dü+‘·ø±\T rdüTø√yê*. Ä Á|ü<˚X¯+˝À ìedæ+#˚yês¡T
k˛<ë#˚ùd düeTj·T+˝À nø£ÿ&É ñ+&ç k˛<ëqT #·÷&É<ä\#·T≈£îqï≥ºsTT‘˚ b˛©düT\T yê]ì
nqTeT‹+#ê*. k˛<ë nsTTb˛sTTq ‘·s¡Tyê‘·, kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï edüTÔe⁄\ C≤_‘êqT
Ä sTT<ä›s¡T kÕ≈£åî\ dü+‘·ø£+‘√ düVü‰ yê]øÏ Çyê«*.
nsTT‘˚ yêdüÔe+˝À k˛<ë#˚ùd Áø£eT+˝À b˛©düT\T ‘·eT n~Ûø±sêìï <äT]«ìjÓ÷>∑+
#˚j·T≈£î+&É ìs√~Û+#·&É+˝À á #·{≤º\T $|òü\+ nj·÷´sTT. ˇø£y˚fi¯ b˛©düT\T #˚dæq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 183
k˛<ë á #·{≤º\qT n‹Áø£$T+∫Hê k˛<ë#˚dæ kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îqï kÕø£å´+ #Ó\T¢u≤≥T
ne⁄‘·T+<äì ø√s¡Tº rs¡TŒ*#êÃsTT.
ø±ã{Ϻ k˛<ë#˚ùd Áø£eT+˝Àq÷, edüTÔe⁄\qT kÕ«BÛq+ #˚düT≈£îH˚ Áø£eT+˝Àq÷
e÷qeVü≤≈£îÿ\ n‹Áø£eTD »s¡>∑≈£î+&É #·÷&É{≤ìøÏ Á|ü‘˚´ø£yÓTÆq ø£èwæ nedüs¡+.
eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ\T
Çø£ Hê´j·TkÕúq+˝À $#ês¡D »]π>≥|ü⁄Œ&ÉT eTT<ë›sTTøÏ ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ\T #·÷<ë›+.
n¬sdüTº#˚dæq ‘·s¡Tyê‘· M\sTTq+‘· ‘·«s¡>± eTT<ë›sTTì Hê´j·TeT÷]Ô m<äT≥
Vü‰»s¡Tô|{≤º\˙, m{Ϻ|ü]dæú‹˝Àq÷ 24 >∑+≥\T <ë≥&ÜìøÏ M\T˝Ò<ä˙ (n¬sdüTº #˚dæq
düú\+ qT+&ç ø√s¡Tº≈£î b˛e&ÜìøÏ |üfÒºdüeTj·÷ìï $TqVü‰sTT+∫) #·≥º+ #Ó|ü⁄‘·T+~.
n+‘˚ø±<äT n¬sdüºsTTq e´øÏÔøÏ ø√s¡Tº≈£îb˛j˚T<ëø± ‘êqT m+<äT≈£î n¬sdüºsTT+B ‘Ó*j·Tì
|ü]dæú‹ ñ+&É&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. n¬sdüTº≈£î ø±s¡D+ @$T{À b˛©düT\T n¬sdüTº#˚dæq e´øÏÔøÏ
yÓ+≥H˚ #ÓbÕŒ\ì dæÄsY|ædæ ôdø£åHé 56 n+≥T+~. uÛ≤s¡‘·sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ 22 (1)
Á|üø±s¡+ Ç<=ø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ. n+‘˚ø±ø£, eTT<ë›sTTøÏ ‘·q≈£î q∫Ãq Hê´j·Tyê~ì
ø£\TdüT≈£îH˚ ÁbÕ<Ûä$Tø£Vü≤≈£îÿ ≈£L&É ñ+~. n¬sdüºsTTq ø£åD+ qT+&ç á Vü≤≈£îÿ ñìøÏ˝ÀøÏ
edüTÔ+~.
n ¬sdüTº #˚dæq e´øÏÔì y˚TõÁùdº{Ÿ eTT+<äT Vü‰»s¡T ô|≥º>±H˚ y˚TõÁùdº{Ÿ Ä e´øÏÔì ‘·–q
ø£düº&ûøÏ |ü+|ü⁄‘ês¡T. kÕ<Ûës¡D+>± dü«\Œø±˝≤ìøÏ e÷Á‘·y˚T ÇkÕÔs¡T. n~ ≈£L&É
H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq ø=qkÕ–+#·&ÜìøÏ b˛©düT ø£düº&ûøÏ Çe«&É+ nedüs¡+ nì ø√s¡Tº uÛ≤$ùdÔH˚.
n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT eTT<ë›sTTì |òü˝≤q >∑&ÉTe⁄ø=ø£kÕ] ø√s¡Tº≈£î rdüT≈£îsêyê\ì>±˙,
eTT<ë›sTTì ã+~Û+∫q düú\+˝À yÓ’<ä´|üØø£å\T nqTeT‹+#ê\ì>±˙ y˚TõÁùdº{Ÿ
Ä<˚•+#·e#·TÃ. ∫Á‘·Væ≤+dü\ Á|üe÷<ëìï ‘·–Z+#·&ÜìøÏ~ ñ|üjÓ÷>∑|ü&ÉT‘·T+~. ìC≤ìøÏ,
yÓTT≥ºyÓTT<ä{ÏkÕ] eTT<ë›sTTì b˛©düT\T y˚TõÁùdº{Ÿ eTT+<äT Vü‰»s¡T ô|{Ϻq|ü⁄Œ&˚,
ìs¡“+<Ûä+˝À ñqï düeTj·T+˝À b˛©düT\‘·ì‘√ #·≥ºã<ä∆+>± e´eVü≤]+∫qB ˝ÒìB
y˚TõÁùdº≥T yêø£ãT #˚j·÷*. ˝Ò<äì eTT<ë›sTT #Óù|Ô Ä $esê\T y˚TõÁùdº≥T qyÓ÷<äT #˚dæ
#·≥º+ Á|üø±s¡+ #·s¡´rdüTø√yê*.
nsTT‘˚ e÷eT÷\T>± y˚TõÁùdº{Ÿ\T ‘·eTeTT+<äT Vü‰»s¡T ô|{Ϻq eTT<ë›sTTì C…’\T
ø£düº&ûøÏ |ü+|ækÕÔs¡T. Bìì ªE´&ûwæj·T˝Ÿ ø£düº&ûµ n+{≤s¡T. Ä e÷≥ Á|üjÓ÷–+#·&É+˝À >∑\
uÛ≤ey˚T$T≥+fÒ, C…’\T˝À ñqï|üŒ{Ïø° eTT<ë›sTT Hê´j·TkÕúq+ ø£düº&û˝À ñHêï&Éì.
H˚ s¡+ Ç+ø± s¡TEe⁄ ø±ø£b˛sTTq|üŒ{Ïø° ø√s¡Tº eTT<ë›sTTì C…’\T˝À m+<äT≈£î
ìs¡“+~ÛdüTÔ+~? H˚s¡+ s¡TEe⁄ nj˚T´+‘·es¡≈£î eTT<ë›sTT ìs√›ùwqqï~ uÛ≤s¡‘· H˚s¡düàè‹øÏ
dü+ã+~Û+∫ ˇø£ ÁbÕ<∏ä$Tø£ dü÷Á‘·eTì #ÓbÕŒeTT. n≥Te+≥|ü⁄Œ&ÉT nqTe÷ì‘·T\qT ø√s¡Tº
C…’\T≈£î m{≤¢ |ü+|ædüTÔ+~?
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
184 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
Hê´j·TdüVü‰j·T+ bı+<ä&ÜìøÏ nj˚T´Ks¡Tà ù|<ä\T, eTTK´+>±
<ä[‘·≈£î˝≤\≈£î #Ó+~qyês¡T m<äTs=ÿH˚ düeTdü´\˝À ˇø£{Ï. á
<äTs¡“\‘ê«ìï düe]+#·ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ
14˝Àì düe÷q dü+s¡ø£åD nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£Vü≤≈£îÿ Ä#·s¡D˝À
<äø£ÿ≈£î+&ÜH˚ ñ+&çb˛‘·T+~.
BìøÏ ø±s¡Dy˚T$T≥+fÒ Hê´j·T+ »s¡>±\+fÒ nqTe÷ì‘·T\T H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq≈£L
$#ês¡D≈£L n+<äTu≤{À¢ ñ+&Ü*. πøe\+ nqTe÷ì‘·T\sTTq (Ç+ø± <√wüß\T>±
s¡TEe⁄ø±ì) yê]Vü≤≈£îÿ\qT ø±bÕ&É&É+ #·{≤ºìøÏ m+‘· eTTK´yÓ÷, <√wæì >∑T]Ô+∫
•øÏå+#·&É+ ≈£L&É n+‘˚ eTTK´+. n+<äTø√dü+ eTT<ë›sTT H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq≈£L $#ês¡D≈£L
n+<äTu≤{À¢ ñ+&Ü*. nsTT‘˚ Ä nedüsêìøÏ ø±e\dæq yÓ÷‘ê<äTqT $T+∫ eTT<ë›sTT
ùd«#·Ã¤ô|’q, Vü≤≈£îÿ\ô|’q |ü]$T‘·T\T ô|≥º≈£L&É<äT.
ø± ã{Ϻ H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq, $#ês¡D\≈£î n+<äTu≤{À¢ ñ+&É&É+ ø√dü+ eTT<ë›sTTì
E&ûwæj·T˝Ÿ ø£düº&û˝À, n+fÒ C…’\T˝À ñ+#·&É+ »s¡T>∑T‘·T+~. nsTT‘˚ Ç~ ø£∫Ñ·+>±
nedüs¡+ nsTTqy˚Ts¡≈£î e÷Á‘·y˚T. n+‘·≈£î $T+∫ nqTe÷ì‘·Tì Vü≤≈£îÿ\qT
nD∫y˚j·T&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. H˚s¡+ rÁeyÓTÆq~ ø±ì |üø£å+˝À eTT<ë›sTT H˚s¡|ü]XÀ<Ûäq≈£î
Ä≥+ø£+ ø£*–+#·&É˙ H˚s¡$#ês¡DqT ‘·|æŒ+#·Tø√&É˙ #·≥º+ uÛ≤$ùdÔ n≥Te+{Ï H˚sê\qT
#·≥º+ ªu…sTT\ãT˝Ÿµ H˚sê\T n+≥T+~. n+fÒ n¬sdüºsTTq yÓ+≥H˚ eTT<ë›sTTøÏ u…sTT\T
bı+<˚ Vü≤≈£îÿ ñ+≥T+<äì ns¡ú+.
‘·øÏÿq H˚sê\qT HêHé ` u…sTT\ãT˝Ÿ H˚sê\T n+{≤s¡T. n+fÒ ns¡ú+ Ä H˚sê\≈£î
eTT<ë›sTTøÏ u…sTT˝Ÿ <=s¡ø£<ä˙, Çe«≈£L&É<ä˙ ø±<äT. u…sTT˝Ÿ Ç#˚ÃB ˝ÒìB ø√s¡Tº
ìs¡ísTTdüTÔ+<äì e÷Á‘·y˚T ns¡ú+. u…sTT˝Ÿ ndü˝Ò Çe«ì H˚s¡+ #·≥º+˝À @B ˝Ò<äT. HêHé `
u…sTT\ãT˝Ÿ nì |æ\eã&˚ H˚sê\˝À u…sTT˝Ÿ Ç#˚ÃB ˝ÒìB Hê´j·TkÕúHê\ ìs¡íj·T+ MT<ä
Ä<Ûës¡|ü&ç ñ+≥T+~. u…sTT\ãT˝Ÿ H˚sê\˝À n¬sdüTº ø±>±H˚ u…sTT\Tô|’q $&ÉT<ä\ ø±e&É+
eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ.
HêHé ` u…sTT\ãT˝Ÿ H˚sê\˝À düVæ≤‘·+, u…sTT\T kÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T\˝À yÓTT≥ºyÓTT<ä≥
n&ç–q|ü⁄Œ&˚ Çyê«\˙, nkÕ<Ûës¡D |ü]dæú‘·T\˝À e÷Á‘·y˚T ‹s¡düÿ]+#ê\˙ düTÁ|”+ø√s¡Tº
nì+~. eTT<ë›sTTì $&ÉT<ä\ #˚dæq≥ºsTT‘˚ Hê´j·TÁ|üÁøÏj·T≈£î n&ɶ+ ekÕÔ&Ü ˝Ò<ë
nH˚<=ø£ÿfÒ u…sTT\T Çe«&Üìø° ìsêø£]+#·&Üìø° Á|üe÷D+ ø±yê*.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 185
 nsTT‘˚ #·≥º+˝Àq÷ düTÁ|”+ø√s¡Tº rs¡TŒ˝Àq÷ ñqï á ñ<ës¡yÓ’K] Hê´j·TkÕúHê\
e´eVü‰s¡XË’*˝À ø£ì|æ+#·<äT. <=+>∑‘·q+ e+{Ï H˚sê\˝À Çs¡T≈£îÿqï ù|<ä\T
Hê´j·TkÕúHê\˝À ‘·s¡#·T>± e´‹πsø£yÓ’K]ì m<äTs=ÿ+{≤s¡T. düùV≤‘·Tø£yÓTÆq ø±s¡Dy˚TB
˝Ò≈£î+&ÜH˚ yê]øÏ u…sTT\T ìsêø£]+#·ã&ÉT‘·T+~. u…sTT\T ìsêø£]+∫, H˚s¡$#ês¡D
bı&ç–+#·&É+e\¢ C…’\T˝À eTT<ë›sTT\T Bs¡Èø±\+ ñ+&çb˛‘ês¡T. ˇø=ÿø£kÕ] yê]ô|’q
ñqï n_ÛjÓ÷>±ìøÏ #·≥º+ ìπs›•+∫q >∑]wüº •ø£å ø£+f… m≈£îÿeø±\+ ñ+&çb˛‘ês¡T.
Hê´j·TdüVü‰j·T+ bı+<ä&ÜìøÏ nj˚T´Ks¡Tà ù|<ä\T, eTTK´+>± <ä[‘·≈£î˝≤\≈£î
#Ó+~qyês¡T m<äTs=ÿH˚ düeTdü´\˝À ˇø£{Ï. #·≥º+ bÂs¡T\+<ä]ø° Vü‰MT sTT#˚à düe÷q‘·«
dü+s¡ø£åD ù|<ä\T bı+<ä˝Òø£b˛e&ÜìøÏ >∑\ ø±s¡D≤\˝À eTTK´yÓTÆq~ Hê´j·Tyê~ì
ô|≥Tºø√˝Òø£b˛e&É+. á <äTs¡“\‘ê«ìï düe]+#·ø£b˛sTTq≥ºsTT‘˚ sêC≤´+>∑+˝Àì Ä]ºø£˝Ÿ
14˝Àì düe÷q dü+s¡ø£åD nH˚ ÁbÕ<∏ä$Tø£Vü≤≈£îÿ Ä#·s¡D˝À <äø£ÿ≈£î+&ÜH˚ ñ+&çb˛‘·T+~.
düTÁ|”+ø√s¡Tº á $wüj·÷ìï >∑eTì+∫, ñ∫‘· Hê´j·TdüVü‰j·T+ bÂs¡T\ ÁbÕ<∏ä$Tø£ Vü≤≈£îÿ
nì rs¡TŒ Ç∫Ã+~. H˚s¡$#ês¡D˝À eTT<ë›sTT\T dü«+‘· Ks¡TÑ√ Hê´j·Tyê~ì
ìj·T$T+#·Tø√˝Òø£ b˛sTTq≥ºsTT‘˚ yê]øÏ Hê´j·TkÕúqy˚T Á|üuÛÑT‘·«+ Ks¡TÑ√ Hê´j·Tyê~ì
ìj·T$TdüTÔ+~. Bì‘√q÷ |üP]Ô düe÷q‘·«+ sê<äT. m+<äTø£+fÒ Á|üuÛÑT‘·«+ á
Hê´j·Tyê<äT\øÏ#˚à |ò”E ªe÷¬sÿ{Ÿ πs≥Tµø£+fÒ u≤>± ‘·≈£îÿe ñ+≥T+~. nsTTq|üŒ{Ïø° á
dü<äTbÕj·T+ e\¢ eTT<ë›sTT\T H˚s¡Œs¡T\sTTq Hê´j·Tyê<äT\ düVü‰j·T+ bı+<ä>∑\T>∑T‘ês¡T.
H˚ sêìï $#ê]+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT Hê´j·TkÕúq+ dæÄsY|ædæ˝Àì $es¡yÓTÆq H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹ì
nqTdü]+#ê*. á $#ês¡D |ü<ä∆‹ \øå±´\T ¬s+&ÉT : ˇø£{Ï, eTT<ë›sTTøÏ ìcÕŒøÏåø£yÓTÆq
$#ês¡D n+~j·T´&É+, ¬s+&ÉT, <√wæì >∑T]Ô+∫ •øÏå+#·&ÜìøÏ nedüs¡yÓTÆq n~Ûø±sêìï
Hê´j·TkÕúHêìøÏ Çe«&É+.
á $#ês¡D |ü<ä∆‹ì $es¡+>± #·]Ã+#·Tø√e\dæq nedüs¡+ ˝Ò<äT>±˙ ø=ìï
$wüj·÷\T #Ó|ü⁄Œø√yê*. nqTe÷ì‘·Tì #˚‘· ã\e+‘·+>± H˚s¡+ ˇ|æŒ+#·&ÜìøÏ
M\T˝Ò<äqï dü÷Á‘·+ Hê´j·TkÕúq+˝À »]π> H˚s¡$#ês¡D≈£î ≈£L&É e]ÔdüTÔ+~. H˚s¡$#ês¡D˝À
eTT<ë›sTTì kÕøÏåuÀqT˝À ã\e+‘·+>± ì\u…≥º&ÜìøÏ M\T˝Ò<äT. H˚sêìï >∑T]+∫ n‘·qT
@MT #Ó|üŒ<ä\#·Tø√ø£b˛‘˚ ø√s¡Tº n‘·ì#˚‘· ã\e+‘·+>± #Ó|æŒ+#·˝Ò<äT.
kÕøÏå~ y˚πs dü+>∑‹. H˚s¡$#ês¡D˝À kÕøÏå nsTTq e´øÏÔ ø√s¡Tº Ä<˚•+∫q|ü⁄Œ&ÉT
Vü‰»s¡Tø±e\dæ+<˚. kÕø£å´+ #Ó|üŒe\dæ+<˚. eTT<ë›sTT H˚s¡+ #˚kÕ&Éì s¡TEe⁄ #˚j·Te\dæq
uÛ≤s¡+ ÁbÕdæ≈£L´wüHé ô|’q ñ+≥T+~. ‘·q ìs√›wæ‘·«+ s¡TEe⁄ #˚düT≈£îH˚ uÛ≤s¡+
eTT<ë›sTTô|’q ñ+&É<äT.
ì cÕŒøÏåø£yÓTÆq H˚s¡$#ês¡D˝À ˇø£ eTTK´ n+X¯+ Á|ü‹ kÕøÏå˙ m<äTs¡T Á|ü•ï+#·&ÜìøÏ
(Áø±dt ` m>±®$THé #˚j·T&ÜìøÏ) eTT<ë›sTTøÏ ñ+&˚ Vü≤≈£îÿ. Ç~ πøe\+ eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
186 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e÷Á‘·y˚T ø±<äT. H˚s¡$#ês¡D˝À ˇø£ ‘·|üŒìdü] |òüT≥º+. Áø±dt ` m>±®$TH˚wüHé »s¡>∑≈£î+&Ü
kÕøå±´ìøÏ ªkÕø£å´+µ>± $\Te˝Ò<äT. eTT<ë›sTTøÏ ˇø£ kÕøÏåì m<äTs¡TÁ|ü•ï+#˚ neø±X¯+
\_Û+∫q ‘·s¡Tyê‘·H˚ Ä kÕøÏå Ç∫Ãq yê+>∑÷à\+ #·≥º+ ø£fi¯¢˝À ªkÕø£å´+µ ne⁄‘·T+~.
n|ü⁄Œ&˚ ø√s¡Tº ÄkÕøå±´ìï |ü]>∑D˝ÀøÏ rdüTø√>∑\T>∑T‘·T+~. ñ<ëVü≤s¡D≈£î, ˇø£ kÕøÏå ‘·q
yê+>∑÷à\+ yÓTT‘·Ô+ Ç∫Ãq ‘·s¡Tyê‘· m<äTs¡TÁ|üX¯ï »s¡>∑≈£î+&ÜH˚ #·ìb˛j·÷&ÉqTø√+&ç.
n‘·ì kÕøå±´ìøÏ @MT $\Te ñ+&É<äT. <ëìì Hê´j·TkÕúq+ ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ rdüTø√C≤\<äT.
H˚s¡$#ês¡D |ü<ä∆‹˝À Çìï C≤Á>∑‘·Ô\T ñqï|üŒ{Ïø° Hê´j·TeT÷]Ô ‘·|ü⁄Œ˝Ò #˚j·Ts¡ì #·≥º+
uÛ≤$+#·<äT. ø±ã{Ϻ ô|’ø√s¡Tº≈£î n|”Œ˝Ÿ #˚düT≈£îH˚ neø±X¯+ #·≥º+˝À ñ+~. ¬s+&Ée
n|”Œ˝Ÿ≈£î ≈£L&É neø±X¯+ ø=+‘· ñ+~. eTs¡D<ä+&Éq $wüj·T+˝ÀqsTT‘˚ n|”Œ˝Ÿ
e÷Á‘·y˚T eTT<ë›sTT Vü≤≈£îÿ ø±<äT. n~ H˚s¡$#ês¡D˝À uÛ≤>∑y˚T. n+fÒ ôdwüHé‡ ø√s¡Tº
$~Û+∫q eTs¡D<ä+&ÉqqT ôV’≤ø√s¡Tº <ÛäèMø£]+∫q|ü⁄Œ&˚ n~ ˝…ø£ÿ˝ÀøÏ edüTÔ+~. Ä
‘·s¡Tyê‘· düTÁ|”+ø√s¡Tº≈£î n|”Œ˝Ÿ #˚düT≈£îH˚ neø±X¯eT÷ ñ+≥T+~.
ø±ã{Ϻ, H˚s¡düàè‹ b˛©düT\≈£L Hê´j·TkÕúHê\≈£L <√wüß\qT >∑T]Ô+#·&Üìø°
•øÏå+#·&Üìø° nedüs¡yÓTÆq n~Ûø±sê\T Çdü÷Ô, n<˚ düeTj·T+˝À ne÷j·T≈£î\≈£î
•ø£å|ü&É≈£î+&É ñ+&˚+<äT≈£î, m+‘· ñ∫‘·yÓ÷ n+‘·≈£î $T+∫q •ø£å|ü&É≈£î+&Ü ñ+&˚+<äT≈£î
‘·–q s¡ø£åD ≈£L&É ø£*ŒdüTÔ+<äì ns¡ú+ ne⁄‘·T+~. á s¡ø£åDø√dü+ nH˚ø£ Vü≤≈£îÿ\T
ø£*Œ+#·ã&ܶsTT.
b s¡T\T á Vü≤≈£îÿ\qT nqTuÛÑ$+#˚≥≥Tº #·÷&É&É+ eTq u≤<Ûä´‘·, eTq ø£s¡Ôe´+. á
Vü≤≈£îÿ\˝ÀH˚ ø=ìï ˝ÀbÕ\T, |ü]$T‘·T\T ñHêïsTT. yê{Ïì >∑T]Ô+#ê*, ‘=\–+#ê*.
Bìø£+‘·{Ïø° e÷qeVü≤≈£îÿ\ #Ó’‘·q´+, Ä#·s¡D nedüs¡+. n~ ˝Ò≈£î+&É Vü≤≈£îÿ\T
bı+<ä˝ÒeTT. nqTuÛÑ$+#·˝ÒeTT.
.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 187
 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ Ä˝À#·Hê dü+Á|ü<ëj·T+˝À dæús¡|ü&çq ìs¡«#·Hêìï ≈£î¢|üÔ+>± #Ó|ü⁄Œø√yê\+fÒ, ªªsê»´+˝À
‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ uÛ≤>∑+>± ø±≈£î+&Ü bÂs¡T\T bÂs¡T\T>± ˇø£]‘√ ˇø£s¡T dü+ã+<Ûë\T ô|≥Tºø=ì
e´eVü≤]+#˚ J$‘·s¡+>∑+µµ nì #Ó|ü⁄Œø√e#·TÃqT. #ê˝≤ø±\+ bÂs¡düe÷»+ nH˚ e÷≥≈£î
ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]∆ø£ e´edüú nH˚ ns¡∆y˚T ñ+&ç+~. ôV≤¬>˝Ÿ, e÷sYÿ‡ ≈£L&Ü Ä ns¡∆+˝ÀH˚ Ä
e÷≥qT ñ|üjÓ÷–+#ês¡T.
n+ ‘·≈£îeTT+<äT j·T÷s¡|t˝Àì Ä]∆ø£ e´edüú˝À sê»´+ CÀø£´+ n&ÉT>∑&ÉT>∑THê
ñ+&ç+~. yê´bÕs¡ùd«#·Ã¤ MT<ä, ÄdæÔVü≤≈£îÿ MT<ä, ÁX¯eTX¯øÏÔ $ìjÓ÷>∑+ MT<ä, düVü≤»eqs¡T\
MT<ä, sê»´+ ô|‘·Ôq+ ñ+&ç+~. ñ‘êŒ<äø£‘· ô|s¡T>∑T<ä\≈£î Ç~ ô|<ä› nes√<ÛäeT˙ Ä]∆ø£
e´edüú≈£î sê»´+ ‘·–*+∫q X¯è+K˝≤\ qT+&ç <ëìì $eTTøÏÔ #˚j·Tì<˚ n_Ûeè~∆ kÕ<Ûä´+
ø±<ä˙ Ä<ÛäTì≈£î\T #˚dæq ‹s¡T>∑Tu≤≥T eT<Ûä´j·TT>±\ |ü‘·q+˝À ˇø£ eTTK´|òüT≥º+.
bÂs¡ düe÷»+ ` nsTT‘˚ n<˚ Áø£eT+˝À sê»´+ CÀø£´+ ˝Ò<ë Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É bÂs¡T\T bÂs¡T\T>±
‘·eT eT<Ûä´ ‘êeTT dü+ã+<Ûë\T ô|≥Tºø=ì e´eVü≤]+#˚ Ç‘·s¡ J$‘·s¡+>±\T ≈£L&É nH˚ø£+
e÷qe Vü≤≈£îÿ\T ñìøÏ˝ÀøÏ e#êÃsTT. M{Ï Ä$sꓤyêìøÏ ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]∆ø£ e´edüú Ä$sꓤey˚T |ü⁄Hê~
nì yê~+#˚ dæ<ë∆+‘ê\THêïsTT. Ä]∆ø£ J$‘·+ sê»´+ô|‘·Ôq+ qT+&ç $eTTøÏÔ bı+~
ªbÂs¡ J$‘·+µ>± s¡÷bÕ+‘·s¡+ #Ó+~q Áø£eT+˝ÀH˚ ‘·øÏÿq J$‘·s¡+>±\˝À ≈£L&É
n≥Te+{Ï dü«‘·+Á‘· ˝Òø£ dü«j·T+Á|ü‹|ü‹Ô >∑\ e´edüú\T @s¡Œ&ܶj·Tì á dæ<ë∆+‘ê\T
b s¡düe÷»+ (Ç+^¢wt˝À dæ$˝Ÿ kıôd’{°) nH˚~
j·T÷s¡|t˝À Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑+ ÁbÕs¡+uÛÑ+˝À
dü÷Árø£]kÕÔsTT. n+<äT≈£î _Ûqï+>± nìï J$‘·s¡+>±\˝Àq÷ á e÷s¡TŒ\T ô|qy˚düTø=ì
e#êÃj·T˙ ªe÷qe e´øÏÔµì Á|ü|ü+#êìøÏ πø+Á<ä+ #˚dæ #·÷ùd Ä<ÛäTìø£ j·TT>∑ \ø£åD≤ìøÏ
ÁbÕ#·Ts¡´+ bı+~q e÷≥. ùd«#êä$|üDÏ Ç+<äT˝À Çe˙ï ˇπø düeTj·T+˝À Á|ürø£\˙ M{Ï˝À ˇø£{Ï |ü⁄Hê~, eTs=ø£{Ï |üs¡´ekÕq+ nqT≈£îH˚
ø°\ø£yÓTÆq uÛ≤eq. eT<Ûä´j·TT>±\˝À Ä]∆ø£ neø±X¯+ ˝Ò<ä˙ yê~+∫q yês¡THêïs¡T.
e´edüúô|’q sêC≤´ìøÏ j·T÷s¡|t˝À $düÔè‘·yÓTÆq
n<äT|ü⁄ ñ+&ç+~. sê»´+ CÀø£´+ qT+&ç $eTTøÏÔ
@ ~ @yÓTÆHê j·T÷s¡|t˝À bÂs¡düe÷»+ nH˚ Ä<ÛäTìø£ yêdüÔ$ø£‘·, <ëìøÏ dü+ã+~Û+∫q
uÛ≤eq á $<Ûä+>± s¡÷bı+<ësTT. ø±\Áø£eT+˝À ªbÂs¡düe÷»+µ nH˚ e÷≥≈£î
bı+~q Ä]úø£ e´edüú ` ùd«#êä e÷¬sÿ{Ÿ e´edüú ` ô|≥Tºã&ç<ëØ e÷¬sÿ{Ÿ e´edüú nH˚ ns¡ú+ b˛sTT, bÂs¡T\T bÂs¡T\T>± $<ä´, eT‘·+,
bÕXÊÑ·´uÛ≤eq˝À Ä<ÛäTìø£‘·≈£î πø+Á<ä\ø£åD+. $H√<ä+, dü+düÿè‹, dü$Twæº dü+düú\T (ñ<ëVü≤s¡D≈£î ø±]àø£ dü+|òü÷\T, eè‹Ô<ës¡T\
á ùd«#êä e÷¬sÿ{Ÿ e´edüúø√dü+ bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À dü+|òü÷\T) yÓTT<ä\sTTq s¡+>±\˝Àq÷ s¡÷bÕ\˝Àq÷ @s¡Œs¡#·T≈£îqï ìsêàD≤\T,
ô|<ä› b˛sê≥y˚T »]–+~. n~ bÕXÊÑ·´ qeT÷Hê dü+ã+<Ûë\T nqï ns¡ú+ e∫Ã+~. ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ e÷qe kÕe÷õø£ J$‘·+˝À
Ä<ÛäTìø£‘ê uÛ≤eq MT<ä ‘·q eTTÁ<ä y˚dæ+~. sê»´>∑‘·yÓTÆq ªsê»ø°j·T düe÷»+µ ø±ì<ä+‘ê bÂs¡düe÷»y˚T. á X¯‘êã›+˝À Ä e÷≥qT
Ä<ÛäTìø£‘·≈£î ùd«#êä e÷¬sÿ{Ÿ e´eùdú |ü⁄Hê~ nì á ns¡ú+˝ÀH˚ bÕXÊÑ·T´\T yê&ÉT‘·THêïs¡T.
<ëìì n_Ûe÷ì+#˚yês¡÷ ‹s¡düÿ]+#˚yês¡÷ ≈£L&É nsTT‘˚ ≈£î≥T+ã+, ≈£î≥T+ã>∑‘·yÓTÆq e÷qe dü+ã+<Ûë\T bÂs¡ düe÷»+˝À uÛ≤>∑e÷
dü÷Árø£]+#ês¡T. ø±<ë nqï Á|üX¯ï #ê˝≤ø±\+ ndüŒwüº+>± ñ+&çb˛sTT+~. e´øÏÔ>∑‘· J$‘·+>± |æ\eã&˚
Ä ‘·s¡Tyê‘· ‘·q nsêúìï $düÔè‘·|üs¡#·T≈£îqï J$‘·s¡+>±ìøÏ #Ó+~q e÷qe dü+ã+<Ûë\T bÂs¡ düe÷»+˝À uÛ≤>∑e÷ ø±<ë? $H√<ä+
ªbÂs¡düe÷»+µ nH˚ uÛ≤eq≈£î bÕXÊÑ·´ ø√dü+ |ü~eT+~ (sê»´+ Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É) ‘·eTø√dü+ ‘êeTT @s¡Œs¡#·T≈£îqï ø£¢ãT“
bÂs¡düe÷»+˝À uÛ≤>∑y˚T. e+<äeT+~ ø±]à≈£î\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\s¡ø£åD ø√dü+ HÓ\ø=*Œq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ ¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
188 e÷qeVü≤≈£îÿ\ |æ.õ. &çbı¢e÷ ø√s¡T‡ ø√dü+ sêdæq bÕsƒ¡+ Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 189
ø±]àø£ dü+|òüT+ bÂs¡ düe÷»+˝À uÛ≤>∑y˚T. yê´bÕs¡ esêZ\T ‘·eT düeTdü´\T
#·]Ã+#·Tø√e&ÜìøÏ @s¡Œs¡#·T≈£îqï es¡Ôø£ y˚~ø£\T bÂs¡düe÷»+˝À uÛ≤>∑y˚T. ˇø£ Áô|’y˚{Ÿ
$<ë´dü+düú, |òæ*+kıôd’{°, ˇø£ ô|≥Tºã&ç<ëØ ø£+ô|˙, eT<äsY <∏Ó]kÕ HÓ\ø=*Œq
ùdyêdü+düú, Çe˙ï bÂs¡düe÷»+˝À uÛ≤>∑y˚T. Ç+‘· $düÔè‘·yÓTÆq bÂs¡düe÷»+ ñ+&É&Éy˚T
ªÄ<ÛäTìø£‘·µqT ìs¡«∫+#˚ \ø£åD≤\˝À ˇø£{Ï.
ø± ˙ ˇø£ Ád”Ô, ˇø£ |ü⁄s¡Twüß&ÉT ô|[¢ #˚düTø=ì HÓ\ø=*Œq ≈£î≥T+ã+ bÂs¡düe÷»+˝À
uÛ≤>∑e÷? ˝Òø£b˛‘˚ ô|[¢, |æ\¢\T dü+kÕs¡+ nH˚$ e´øÏÔ>∑‘· $wüj·÷\T ø±ã{Ϻ n$
sê»ø°j·T düe÷C≤ìøÏ>±˙ bÂs¡düe÷C≤ìøÏ>±˙ #Ó+<äì Áô|’y˚{Ÿ e´eVü‰s¡e÷? ndüŒwüº+>±
ñqï á $wüj·÷ìøÏ Ád”Ô yê<äT\T düŒwüº‘· #˚≈£LsêÃs¡T. Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\qT ªÁô|’y˚{Ÿµ
$wüj·÷\T>± #·÷&É&É+ kÕe÷õø£ $wüj·÷\≈£î e]Ô+#˚ Hê´j·T+, düe÷q‘·, Á|üC≤kÕ«eT´+
yÓTT<ä\sTTq $\Te\T yê{ÏøÏ e]Ô+#·≈£î+&É ªø±bÕ&É&Üìπøµ |üìø=düTÔqï<ä˙ ªe´øÏÔ>∑‘·+µ
nqT≈£îH˚~ ≈£L&É ªkÕe÷õø£µy˚Tqì >∑T]Ô+∫q|ü⁄Œ&˚ Ä $\Te\≈£î #√≥T ø£*Œ+#·&É+
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<ä˙ Ád”Ô yê<äT\T #˚dæq $eTs¡Ù |òü*‘·+>± ≈£î≥T+u≤ìï ≈£L&É
bÂs¡düe÷»+˝À uÛ≤>∑+>± #·÷&É&É+ yÓTT<ä\sTT+~.
ø±˙ Çø£ÿ&=ø£ Á|üX¯ï eTT+<äTø=düTÔ+~. sê»´+ CÀø£´+ qT+&ç, sê»´+ ô|‘·Ôq+ qT+&ç
$eTTøÏÔ bı+~ dü«+‘· ndæÔ‘ê«ìï kÕ~Û+#·Tø√e&É+ j·T÷s¡|t˝À ªÄ<ÛäTìø£µ ø±\+˝À bÂs¡
düe÷C≤ìøÏ #Ó+~q Ç‘·s¡ e´edüú\H√ Jeqs¡+>±\H√, eTTK´+>± Ä]∆ø£ s¡+>±ìï
ìs¡«∫+#˚ \ø£åD+. ø±˙ ≈£î≥T+ã J$‘·eT÷ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\÷ ªÄ<ÛäTìø£µ
j·TT>∑+˝ÀøÏ Á|üy˚•+∫+~ sê»´+ qT+&ç $eTTøÏÔ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT ø±<äT, eT‘·+ qT+&ç
$eTTøÏÔ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT. (˝Ò<ë bı+~q y˚Ts¡≈£î ` |üP]Ô>± Ç|üŒ{Ïø° @ <˚X¯+˝Àq÷
bı+<ä˝Ò<äT). Ád”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î ªÄ<ÛäTìø£‘·µqT ìs¡«∫+#˚ eØZø£s¡D sê»ø°j·T
düe÷»+ ` bÂs¡düe÷»+ nH˚~ ø±<äT, eT‘· düe÷»+ ` ˝ÖøÏø£ düe÷»+ nH˚~.
Ä<ÛäTìø£‘·≈£î e÷¬sÿ{ŸqT πø+Á<ä+#˚dæ ` n+fÒ Ä]∆ø£ e´edüúqT πø+Á<ä+ #˚dæ ` #·÷&É&É+
n‘·´~Ûø£ sê»ø°j·T dæ<ë∆+‘ê\ kÕe÷q´ >∑TD+ ø±e&É+ e\¢ sê»ø°j·T düe÷»+ ` bÂs¡
düe÷»+ nH˚<˚ eTÚ*ø£yÓTÆq eØZø£s¡D>± (Ä<ÛäTìø£‘·qT eT<Ûä´j·TT>±\ qT+&ç y˚s¡T #˚ùd
eØZø£s¡D>±) ø£ì|ædüTÔ+~ >±˙ ≈£î≥T+ã+, Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\ ø√D+ qT+&ç #·÷ùdÔ
y˚s¡T>± ø£ì|ædüTÔ+~.
sê »´+ Á|ü‘·´ø£å Á|üy˚Tj·T+ ˝Ò≈£î+&É bÂs¡T\T ‘·eT eT<Ûä´ ‘êeTT bÂs¡T\T>±
@s¡Œs¡#·T≈£îH˚ dü+ã+<Ûë\T, e´edüú\T, ìsêàD≤\ yÓTT‘êÔìï bÂs¡ düe÷»+ nqï≥ºsTT‘˚ á
bÂs¡düe÷»+ sê»´+ ô|‘·Ôq+ øÏ+<ä ñ+&Éø£b˛e#·TÃqT>±˙ sê»´+ qT+&ç |üP]Ô
dü«‘·+Á‘·+>±q÷ ñ+&É<äT. bÂs¡ düe÷»+˝Àì e÷qe dü+ã+<Ûë\qT Áø£eTã<ä›+ #˚ùd
#·{≤º\T ñ+{≤sTT. yê{Ïì sê»´y˚T s¡÷bı+~düTÔ+~, sê»´y˚T neT\T #˚düTÔ+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
190 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
≈£î≥T+ã J$‘·eT÷ Ád”Ô |ü⁄s¡Twü dü+ã+<Ûë\÷ ªÄ<ÛäTìø£µ j·TT>∑+˝ÀøÏ
Á|üy˚•+∫+~ sê»´+ qT+&ç $eTTøÏÔ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT ø±<äT, eT‘·+ qT+&ç
$eTTøÏÔ bı+~q|ü⁄Œ&ÉT. (˝Ò<ë bı+~q y˚Ts¡≈£î ` |üP]Ô>± Ç|üŒ{Ïø° @
<˚X¯+˝Àq÷ bı+<ä˝Ò<äT). Ád”Ô\≈£î dü+ã+~Û+∫q+‘·es¡≈£î ªÄ<ÛäTìø£‘·µqT
ìs¡«∫+#˚ eØZø£s¡D sê»ø°j·T düe÷»+ ` bÂs¡düe÷»+ nH˚~ ø±<äT,
eT‘· düe÷»+ ` ˝ÖøÏø£ düe÷»+ nH˚~.
ªùd«#êä$|üDϵ m+‘· ùd«#·Ã¤>± ñHêï ø±+Á{≤ø˘º #·≥º+ ˝Ò≈£î+&É <ëìøÏ eTqT>∑&É ñ+&É<äT.
Ä #·{≤ºìï sê»´+˝À uÛ≤>∑yÓTÆq Hê´j·TkÕúHê\T sêC≤´ìøÏ ñ+&˚ ìs¡“+<Ûä n~Ûø±s¡+
düVü‰j·T+‘√ neT\T #˚kÕÔsTT. ÁfÒ&é j·T÷ìj·THé #·≥º+, kıôd’{°dt ]õÁùdºwüHé #·≥º+,
ø£+ô|˙ #·≥º+, düVü≤ø±s¡ dü+düú\ #·≥º+ yÓTT<ä\sTTqe˙ï $$<Ûä bÂs¡düe÷» dü+düú\q÷
dü+ã+<Ûë\q÷ Áø£eTã<ä›+ #˚ùdy˚. á y˚Ts¡≈£î bÂs¡düe÷»+ MT<ä sê»´+ n<äT|ü⁄
ñ+≥T+~. |üP]Ô>± dü«#·Ã¤+<ä+>± ‘·eTqT ‘êeTT s¡÷bı+~+#·Tø=ì ì\u…≥Tº≈£îH˚ dü+düú\T
(ñ<ëVü≤s¡D≈£î sê»ø°j·TbÕغ\T) e÷Á‘·y˚T sê»´+ qT+&ç ì»+>± dü«‘·+Á‘·+>±
ñ+&É<ä\#·T≈£î+fÒ ñ+&É>∑\e⁄.
b s¡düe÷C≤ìøÏ dü+ã+~Û+∫q ˇø£ eTTK´yÓTÆq e÷qeVü≤≈£îÿ\ düeTdü´>± bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\˝À >∑T]Ô+|ü⁄ bı+~q~ @$T≥+fÒ ô|’q #Ó|æŒq |ü]$T‘·yÓTÆq CÀø±´ìï $T+∫ sê»´+
‘·q ô|‘·ÔHêìï ô|+#·Tø√≈£î+&É #·÷&É&É+, bÂs¡düe÷»+˝Àì dü+düú\T, e÷qe dü+ã+<Ûë\T
ùd«#·Ã¤>± ‘·eTqT ‘êeTT s¡÷bı+~+#·T≈£îH˚ yÓdüT\Tu≤≥TqT ø±bÕ&ÉTø√e&É+.
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ dü+Á|ü<ëj·T+˝À á n_ÛÁbÕj·÷ìøÏ #ê˝≤ ÁbÕ#·Ts¡´+
ñ+~.
nsTT‘˚ Ç~ n+‘˚ rÁe+>± $eTs¡Ù≈£î ≈£L&É >∑Ts¡sTT+~. eT<Ûä´j·TT>±\˝À
sêC≤´~Ûø±s¡+ kÕe÷õø£ J$‘·+ô|’q ô|{Ϻq nùV≤‘·Tø£yÓTÆq Ä+ø£å\ qT+&ç, ìs¡“+<Ûä
|üP]‘·yÓTÆq ìj·T+Á‘·D qT+&ç bÂs¡düe÷»+ $eTTøÏÔ bı+~ ùd«#êä yêj·TTe⁄\T
|”\TÃø√e&É+ ÄVü‰«ì+#·<ä>∑Z $wüj·Ty˚T>±˙ Ä ùd«#·Ã¤H˚ Á|üC≤kÕ«e÷´ìø° Vü≤≈£îÿ\≈£L
Á|üe÷D+>± ì\u…≥º&É+ ‘·>∑<äT. m+<äTø£+fÒ sê»´+˝À ñqïfÒº bÂs¡düe÷»+˝Àq÷
ndüe÷q‘·\T, nD∫y˚‘· ñ+{≤sTT. eTqTwüß\T sê»´+˝À uÛ≤>∑+>± ø±≈£î+&É bÂs¡T\T>±
‘·eT eT<Ûä´ ‘êeTT @s¡Œs¡#·T≈£îH˚ dü+ã+<Ûë\˙ï düe÷q‘ê ÁbÕ‹|ü~ø£q ñ+{≤j·Tqï
uÛÑs√kÕ ˝Ò<äT. ñ<ëVü≤s¡D≈£î ùd«#êä $|üDÏ˝À bÂs¡T\T>± e´eVü≤]+#˚yê]˝À u≤>±
ÄdüTÔ\Tqï yês¡T+{≤s¡T, ø=+#Ó+ e÷Á‘·y˚T ÄdæÔ ñqïyês¡T+{≤s¡T, ndü˝Ò ÄdæÔ ˝Òø£
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 191
ÁX¯eTX¯øÏÔì neTTàø=ì ã‹πø yês¡T+{≤s¡T. M]eT<Ûä´ ùd«#êä $|üDÏ˝À HÓ\ø=H˚
dü+ã+<Ûë\˝À <√|æ&û, nD∫y˚‘·, Ä~Û|ü‘ê´\T ñ+{≤sTT.
sê»´+ n<äT|ü⁄˝Ò≈£î+&É bÂs¡T\T bÂs¡T\T>± s¡÷bı+~+#·T≈£îH˚ $<ë´e´edüú,
kÕ+düÿè‹ø£ kÕVæ≤‘·´s¡+>±\T ≈£L&É n+‘˚. n$ düe÷q‘ê $\Te\q÷ e÷qe‘ê
dü+düÿè‹˙ ô|+bı+~+∫ rs¡T‘êj·Tqï uÛÑs√kÕ @MT ˝Ò<äT. sê»´+qT+&ç |üP]Ô ùd«#·Ã¤>±
ñ+&˚ $<ë´ e´edüú, kÕ+düÿè‹ø£ s¡+>∑+ C≤‘·´Vü≤+ø±s¡ $\Te\qT Á|ü#ês¡+ #˚j·Te#·TÃqT,
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À #˚kÕsTT.
ˇø£ÿ e÷≥˝À #ÓbÕŒ\+fÒ sê»´+ ˝≤π> bÂs¡düe÷»+ nH˚~ ≈£L&É ndüe÷q‘·\≈£î
HÓ\e⁄. e÷qe düe÷»+ Ä#·s¡DqT }|æsê&É˙j·T≈£î+&É #˚dæ n<äT|ü⁄˝À ô|≥Tº≈£îqï
eT<Ûä´j·TT>±\ sê»´ Ä~Û|ü‘·´+ qT+&ç bÂs¡J$‘êìøÏ ùd«#·Ã¤ ø±yê\ì ø√s¡Tø√e&É+,
<ëìì kÕ~Û+#·Tø√e&É+ Á|ü>∑‹o\ø£yÓTÆq #ê]Á‘·ø£ |ü]D≤eTy˚T. ø±˙ Vü≤≈£îÿ\ kÕ<Ûäq˝À
n<˚ ∫e] |òüT≥º+ ø±<äT. Vü≤≈£îÿ\≈£î bÂs¡düe÷» ùd«#˚ä ‘·T~ ìs¡«#·q+ ø±<äT.
á $eTs¡Ù m|ü⁄Œ&ÉsTT‘˚ bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À $$<Ûä kÕe÷õø£esêZ\ qT+&ç,
ñ<ä´e÷\ qT+&ç e∫Ã+<√ n|ü⁄Œ&ÉT bÂs¡düe÷»+˝Àì e÷qe Vü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T >∑T]+∫
#·s¡Ã yÓTT<ä\sTT+~. ø±]à≈£î\T, Ád”Ô\T, q\¢C≤rj·TT\T bÂs¡ düe÷»+˝À ‘·eT dæú‹>∑‘·T\
>∑T]+∫ #·s¡Ã ô|{≤ºs¡T. Vü≤≈£îÿ\T n+fÒ πøe\+ sê»´+ qT+&ç ùd«#˚äø±<äT, sêCÒ´‘·s¡
Ä~Û|ü‘ê´\qT+&ç ≈£L&É ùd«#·Ã¤ ñqï|ü⁄Œ&˚ Vü≤≈£îÿ\T dü+|üPs¡í+>± ñqï≥ºì á dü+yê<ä+
ìsê∆]+∫+~. ªbÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤µ nH˚ uÛ≤eq≈£î ø=qkÕ–+|ü⁄>± ªbÂs¡düe÷»+
˝À|ü\ ùd«#·Ã¤µ nH˚~ eTT+<äTø=∫Ã+~. Äy˚X¯+>± »]ù| #·s¡Ã˝À ¬s+&Ée uÛ≤eq
yÓTT<ä{Ï<ëìøÏ X¯Á‘·Te⁄>± ø£ì|æ+∫Hê ìC≤ìø£~ ø=qkÕ–+ù|.
eTqTwüß\T Á|üø£è‹‘√q÷ Ç‘·s¡ eTqTwüß\‘√q÷ @s¡Œs¡#·T≈£îH˚ dü+ã+<Ûë\ <ë«sê
‘·eTqT ‘êeTT e´ø°Ôø£]+#·T≈£î+{≤s¡T. á dü+ã+<Ûë\ø=ø£ e´edæú‘· s¡÷|ü+ Ç#˚Ã
dü+|òüTJ$‘· ìsêàD≤\T e÷qe dü«j·T+ e´ø°Ôø£s¡D≈£î y˚~ø£\T ø£*ŒkÕÔsTT. ˇø£ kÕe÷õø£
s¡÷|ü+ ø£*ŒkÕÔsTT.
á ÁøÏj·T MT<ä eT<Ûä´j·TT>±\˝À sê»´+, eT‘·+ ô|{Ϻq Ä+ø£å\T, ìj·T+Á‘·D,
eTqTwüß\ düè»Hê‘·àø£ e´ø°Ôø£s¡DqT ≈£î~+∫y˚dæ+~. #ê˝≤ dü+<äsꓤ\˝À <ëìì
$ø£è‘·+>± ‘·j·÷s¡T #˚dæ+~. á dæú‹qT+&ç bÕXÊÑ·´ <˚XÊ\˝À e÷qe kÕe÷õø£
J$‘êìøÏ $eTTøÏÔ ø£*Œ+∫q #ê]Á‘·ø£ |ü]D≤e÷ìøÏ dü+πø‘·+ bÂs¡ düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq.
bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ e÷qeVü≤≈£îÿ\T:
nsTT‘˚ Ä $<Ûä+>± $eTTø£ÔeTsTTq e÷qe düè»Hê‘·àø£‘· nìï y˚fi¯\˝Àq÷
düe÷q‘·«+yÓ’|ü⁄, e÷qMj·T‘·yÓ’|ü⁄ Á|üj·÷D+ #˚j·T˝Ò<äT. n~ ìs¡“+<Ûä|üP]‘·yÓTÆq
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
192 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
kÕe÷õø£ e´edüú\qT @sêŒ≥T #˚dæ+~. ˇø£] ÁX¯eTH=ø£s¡T <√#·T≈£îH˚ Ä]∆ø£ e´edüú≈£î
s¡÷|üø£\Œq #˚dæ+~. n‘·´+‘· ùd«#êäj·TT‘·yÓTÆq bÂs¡düe÷»+>∑\ 19e X¯‘êã›|ü⁄
nyÓT]ø±˝À HÓ\ø=qï u≤ìdü e´edüú Ç+<äT˝À yÓTT<ä{Ï<ëìø=ø£ ñ<ëVü≤s¡D.
á yêdüÔyêìï ãj·T≥≈£î ˝≤– bÂs¡düe÷»+˝Àì e÷qeVü≤≈£îÿ\ ˝Ò$T >∑T]+∫
#·s¡Ãô|{Ϻq Áø£eT+˝À sê»´+|ü≥¢ n|üŒ{Ï<ëø± neT\T˝À ñqï <äèø£Œ<∏ä+˝À ø=+‘· e÷s¡TŒ
e∫Ã+~. bÂs¡ düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\T m<äTs√ÿe&ÜìøÏ ã\V”≤qT\≈£î Ädüsê
mø£ÿ&çqT+&ç edüTÔ+~? mes¡sTT‘˚ ã\e+‘·T\ MT<ä ≈£L&É ìs¡“+<Ûä+>± ìj·Te÷\T ô|{Ϻ
neT\T #˚j·T>∑\s√ yê]qT+&˚ sê>∑\<äT. n+fÒ sê»´+ qT+&˚ sê>∑\<äT.
b s¡düe÷C≤ìï }|æsê&É˙j·T≈£î+&É n<äT|ü⁄ #˚dæq nùV≤‘·Tø£yÓTÆq sêC≤´~Ûø±sêìï
e´‹πsøÏ+∫q yÓ’K] kÕúq+˝À, bÂs¡düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\q÷ <√|æ&û˙ n<äT|ü⁄
#˚j·T>∑\ düùV≤‘·Tø£yÓTÆq sêC≤´~Ûø±sêìï Ä<ä]+#˚ yÓ’K] e∫Ã+~. ô|’q #Ó|æŒq≥T¢
dü+yê<ä|ü⁄ y˚&ç˝À Ç$ |üs¡düŒs¡+ X¯Á‘·TyÓ’Ks¡T\T>± ø£ì|æ+∫Hê yê{Ï eT<Ûä´ X¯Á‘·T‘·«y˚TMT
ñ+&Éqedüs¡+ ˝Ò<äT. yÓTT<ä{Ï~ ˇø£ #ê]Á‘·ø£ <äX¯˝À eTT+<äTø=∫Ãq Á|üC≤kÕ«$Tø£ uÛ≤eq
ø±>± ¬s+&Ée~ ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À <ëìô|’q ø=‘·Ôø√D+ qT+&ç ô|{Ϻq $eTs¡Ù rdüTø=∫Ãq
dües¡D. ªsê»´+ m+‘· ‘·≈£îÿe |ü]bÕ*ùdÔ n+‘· eT+∫~µ nH˚~ ÁbÕe÷DÏø£yÓTÆq
Á|üC≤kÕ«$Tø£ ne>±Vü≤q>± yÓTT<ä{Ï <äX¯˝À eTT+<äTø=∫Ã+~. sê»´+ m+‘·>± |ü]bÕ\q
#˚düTÔ+<äH˚~ Á|üe÷D+ ø±<ä˙, nùV≤‘·Tø£yÓTÆq n~Ûø±sê\T sê»´+ #˚‹˝ÀqT+&ç rùddæ
bÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤ ø£*Œdü÷Ô, n<˚ düeTj·T+˝À bÂs¡düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\q÷
nD∫y˚‘·q÷ n<äT|ü⁄ #˚ùd düùV≤‘·Tø£yÓTÆq n~Ûø±sêìï sê»´+ #˚‹˝À ô|≥º&Éy˚T ø±ø£
ô|+#·&É+ ≈£L&É nedüs¡+ nì ¬s+&Ée <äX¯˝À uÛ≤$+#·&É+ »]–+~.
á <äX¯\qT á $<Ûä+>± $e]düTÔHêïeT+fÒ ns¡ú+ á dü+yê<ä+ Ç+‘· Á|üXÊ+‘·+>±
»]–+<äì ø±<äT. $|üØ‘·yÓTÆq |òüTs¡¸D s¡÷|ü+˝À »]–+~. ¬s+&ÉT yÓ’|ü⁄˝≤
nyê+#Û·˙j·TyÓTÆq n‹yê<ä+ #√≥T#˚düT≈£î+~. Ç|üŒ{Ïø° dü+yê<ä+ eTT–j·T˝Ò<äT.
Á|üdüTÔ‘·+ Á|ü|ü+#· Ä]úø£ e´edüúqT XÊdædüTÔqï düs¡∞ø£s¡D, Á|ü|ü+Nø£s¡D\T á #·s¡Ã≈£î eT∞¢
}|æ] b˛kÕsTT. ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]∆ø£ e´edüú≈£î nedüs¡yÓTÆq dü<äTbÕj·÷\T ø£*Œ+#·&É+
es¡πø sê»´+ ø£s¡Ôe´+ ‘·|üŒ n+<äT˝Àì ndüe÷q‘·\ CÀ*øÏ sê»´+ b˛≈£L&É<äH˚~ H˚&=ø£
ã\yÓTÆq yê<äq.
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝Àì ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]∆ø£ e´edüú˝À ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ ø√dü+, eTqT>∑&É
ø√dü+ ø±]à≈£î\T #˚dæq b˛sê{≤\T, z≥TVü≤≈£îÿ‘√ yÓTT<ä\Tô|{Ϻ nìï s¡+>±\˝À
düe÷q‘·«+ ø√dü+ Ád”Ô\T #˚|ü{Ϻq b˛sê{≤\T, bÂs¡dü‘·«+‘√ yÓTT<ä\Tø=ì dü+|üPs¡í
kÕe÷õø£ düe÷q‘·«+ ø√dü+ nyÓT]ø± e+{Ï <˚XÊ\˝À q\¢C≤rj·TT\T (á
eT<Ûä´ø±\+˝À nyÓT]ø±˝ÀH˚ø±ø£ ÄÁùdº*j·÷˝À ≈£L&É Ä~yêdüT\T) #˚dæq, #˚düTÔqï
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 193
b˛sê{≤\T Ä <˚XÊ\˝À bÂs¡düe÷»+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø√dü+ »]–q, »s¡T>∑T‘·Tqï
b˛sê{≤\T.
á b˛sê{≤\˙ï ≈£L&É kÕe÷õø£ dü+ã+<Ûë\˝À e÷s¡TŒqT ø√s¡T≈£îHêïsTT. á
e÷s¡TŒ kÕ+|òæTø£ dü+düÿè‹‘√q÷ Jeq $<Ûëq+‘√q÷ eTT&ç|ü&ç ñ+~. ø±ã{Ϻ Bìì
sê»´+ kÕ~Û+∫ô|≥º˝Ò<äT. nsTTq|üŒ{Ïø° á e÷s¡TŒ\ kÕ<Ûäq˝À sê»´XÊdüHê\ø=ø£ bÕÁ‘·
ñ+&É>∑\<äT.á ñ<ä´e÷\˙ï Ä s¡ø£yÓTÆq XÊdüq düVü‰j·÷ìï ø√sêsTT, bı+<ësTT.
ø±]à≈£î\≈£î |üì>∑+≥\ |ü]$T‹ì ø£*Œ+∫q #·{≤º\T, ø£˙düy˚‘·q #·{≤º\T, ˝≤uÛ≤\˝À
uÀqdt s¡÷|ü+˝À yê{≤ ø£*Œ+#˚ #·{≤º\T, ñ<√´>∑ uÛÑÁ<ä‘·qT |ü]$T‘·+>±qsTTHê düπs
ø£*Œ+#˚ #·{≤º\T, |üìdüú\+˝À »]π> Á|üe÷<ë\≈£î qwüº|ü]Vü‰s¡+ ø£*Œ+#˚ #·{≤º\T
yÓTT<ä\sTTqe˙ï bÂs¡ düe÷»+˝Àì ˇø£ ndüe÷q‘·qT n<äT|ü⁄ #˚ùd Á|üj·T‘·ï+˝À
uÛ≤>∑+>± s¡÷bı+~q XÊdüHê˝Ò. Ád”Ô\≈£î z≥TVü≤≈£îÿ ø£*Œ+∫q #·{≤º\T, $&Ü≈£î\ Vü≤≈£îÿ
ø£*Œ+∫q #·{≤º\T, ˝…’+–ø£ Væ≤+düqT ìs√~Û+#·&Üìø° •øÏå+#·&Üìø° s¡÷bı+~+∫q
#·{≤º\T, |üìdüú\+˝À düe÷q y˚‘·Hê\T, Á|üdü÷‹ ôd\e⁄ yÓTT<ä\sTTq Vü≤≈£îÿ\T ø£*Œ+∫q
#·{≤º\T eTs=ø£ ndüe÷q bÂs¡düe÷» e´edüúqT n<äT|ü⁄ #˚j·T&ÜìøÏ eTT+<äTø=∫Ãq
XÊdüHê\T. bÂs¡dü‘·«y˚T ˝Òì q\¢C≤rj·TT\≈£î bÂs¡dü‘·«+ ø£*Œ+∫ u≤ìdü e´edüúqT
s¡<äT›#˚dæq #·{≤º\T, Ä ‘·s¡Tyê‹ ø±\+˝À $$<Ûä kÕe÷õø£ s¡+>±\˝À q\¢C≤rj·TT\≈£î
düe÷q neø±XÊ\T ø£*Œ+#·&É+ ø√dü+ #˚dæq #·{≤º\T Ç+ø=ø£ ndüe÷q bÂs¡düe÷»
e´edüúô|’q #˚dæq b˛sê≥+ |òü*‘·+>± nyÓT]ø± sê»´+ #˚|ü{Ϻq XÊdüq dü+düÿs¡D\T.
ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\ bÕ\q˝À bÂs¡düe÷»+:
eT<Ûä´j·TT>±\ j·T÷s¡|t˝À sê»´+ bÂs¡düe÷»+ô|’q ô|{Ϻq ìj·T+Á‘·D dü+>∑‹
m{≤¢>∑THêï, Ä<ÛäTìø£ ø±\+˝À ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\T HÓ\ø=*Œq ìj·T+‘·è‘ê«\T
bÂs¡düe÷»+ô|’q sê»´+ n<äT|ü⁄ dü+|üPs¡í+>± ñ+fÒ m{≤¢>∑T+≥T+<√ s¡T∫
#·÷|æ+#êsTT. sê»´+ CÀø£´+ ˝Òì J$‘· s¡+>∑y˚TB ˝Ò≈£î+&É b˛sTT+~ ø£eT÷´ìdüTº
bÕ\q˝À. sê»´+ CÀø£´+ ˝Ò≈£î+&É, bÂs¡T\T bÂs¡T\T>± ‘·eT eT<Ûä´ ‘êeTT dü+ã+<Ûë\T
HÓ\ø=\Œ&É+>±˙ ‘·eT ø√dü+ ‘êeTT e´edüú\T s¡÷bı+~+#·Tø√e&É+>±˙ kÕ<Ûä´+ ø±≈£î+&É
ñ+&ç+~. sê»´+ |üs¡´y˚ø£åD˝ÀH˚ ø±]àø£ dü+|òü÷\sTTHê, ø£fi≤ kÕVæ≤‘·´ dü+düú\sTTHê,
$<ë´ yÓ’C≤„ìø£ s¡+>∑yÓTÆHê q&ÉT#·T≈£îH˚$.
ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\ bÕ\q˝À Á|ü»\≈£î |üì, #·<äTe⁄, yÓ’<ä´+ yÓTT<ä\sTTq nH˚ø£
$wüj·÷\˝À Vü≤≈£îÿ\T, uÛÑÁ<ä‘· <=]øÏq|üŒ{Ïø° bÂs¡ düe÷C≤ìï }|æsê&Éq+‘·>± n<äT|ü⁄˝À
ô|≥Tº≈£îqï sê»ø°j·T düe÷»+ |ü≥¢ ø±\Áø£eT+˝À Ä <˚XÊ\˝À rÁeyÓTÆq ndü+‘·è|æÔ
HÓ\ø=ì+~. Ä sê»ø°j·T e´edüú |ü‘·q+˝À á ndü+‘·è|æÔ eTTK´yÓTÆq bÕÁ‘·
ìs¡«Væ≤+∫+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
194 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
bÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤, bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ùd«#·Ã¤ nH˚$ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\≈£î ¬s+&ÉT bÕsêÙ«\T. eTqTwüß\T sê»´+ n<äT|ü⁄ ˝Ò≈£î+&É
ùd«#·Ã¤>± Á|üø£è‹‘√q÷ Ç‘·s¡ eTqTwüß\‘√q÷ dü+ã+<Ûë\qT
s¡÷|üø£\Œq #˚düT≈£îH˚ |ü]dæú‹ ñ+&Ü*. n<˚ düeTj·T+˝À Ä
dü+ã+<Ûë\T ˇø£] ùd«#·Ã¤q÷ J$‘ê˙ï eTs=ø£s¡T Vü≤]+#˚
dü+ã+<Ûë\T>± ñ+&É≈£L&É<äT.
bÂs¡ düe÷C≤ìøÏ ‘·>∑Te÷Á‘·+ ùd«#·Ã¤, dü«‘·+Á‘·‘· nedüs¡eT˙ ˝Òø£b˛‘˚ e÷qe
eTqT>∑&É˝À dü+‘·è|æÔ ñ+&É<ä˙ Bììã{Ϻ ns¡ú+ ne⁄‘·T+~.
ø± ˙ n<˚ |üs¡e÷e~Û>± ô|≥Tº≈£îqï Vü≤≈£îÿ\ düŒèVü≤ ndüeTÁ>∑eTì ≈£L&É bÕXÊÑ·´
<˚XÊ\ #·]Á‘˚ #Ó|ü⁄Ô+~. bÂs¡düe÷»+˝À|ü* ndüe÷q‘·\ qT+&ç ñ‘·ŒqïeTj˚T´
e÷qeVü≤≈£îÿ\ düeTdü´\T nH˚ø£+ ñ+{≤j·T˙, yê{Ïì >∑T]Ô+#·≈£î+&É sê»´+ n<äT|ü⁄
qT+&ç $eTTø£ÔeTsTTq bÂs¡düe÷»y˚T e÷qeVü≤≈£îÿ\≈£L Á|üC≤kÕ«e÷´ìø° n+‹eT
Á|üe÷D+ nqTø√e&É+ ‘·|üŒ˙ ô|’q #·÷kÕ+. ø£eT÷´ìdüTº bÕغ\ @ø£#·Ã¤Á‘ê~Û|ü‘ê´ìï
‘=\–+#·T≈£îì bÂs¡düe÷»ùd«#·Ã¤qT |ü⁄qs¡T<ä∆]+#·T≈£îqï j·T÷s√|æj·THé <˚XÊ\÷ á
dü‘ê´ìï >∑T]ÔdüTÔHêïsTT. BìøÏ n+‹eT |ü]cÕÿs¡+ @yÓTÆHê, Á|üdüTÔ‘· <äX¯˝À
bÂs¡düe÷»+˝Àì ndüe÷q‘·\q÷ <√|æ&û˙ n<äT|ü⁄ #˚j·T&É+˝À sêC≤´ìø=ø£ bÕÁ‘·
ñ+<äì Ä <˚XÊ\ Á|ü»\T >∑T]ÔdüTÔHêïs¡T.
n+<äTe\¢ bÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤, bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ùd«#·Ã¤ nH˚$ e÷qe
Vü≤≈£îÿ\≈£î ¬s+&ÉT bÕsêÙ«\T. eTqTwüß\T sê»´+ n<äT|ü⁄ ˝Ò≈£î+&É ùd«#·Ã¤>± Á|üø£è‹‘√q÷
Ç‘·s¡ eTqTwüß\‘√q÷ dü+ã+<Ûë\qT s¡÷|üø£\Œq #˚düT≈£îH˚ |ü]dæú‹ ñ+&Ü*. n<˚
düeTj·T+˝À Ä dü+ã+<Ûë\T ˇø£] ùd«#·Ã¤q÷ J$‘ê˙ï eTs=ø£s¡T Vü≤]+#˚ dü+ã+<Ûë\T>±
ñ+&É≈£L&É<äT. á ¬s+&É÷ @ø£ düeTj·T+˝À ˇq>∑÷&˚ |ü]dæú‹ @ $<Ûä+>± @s¡Œ&ÉT‘·T+~,
@ y˚Ts¡≈£î kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+~ nH˚~ e÷qeVü≤≈£îÿ\ ø£èwæ ‘·T~ >∑e÷´ìï ìπs›•düTÔ+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À bÂs¡düe÷»+ ` e÷qeVü≤≈£îÿ\T
e÷qeVü≤≈£îÿ\ n+‹eT \øå±´ìï >∑T]+∫ eT{≤¢&ÉT≈£îH˚≥|ü⁄Œ&ÉT @ <˚X¯yÓTÆHê ˇø£fÒ
ø±e#·TÃqT>±˙, #ê]Á‘·ø£+>± Vü≤≈£îÿ\ >∑eTHêìï |ü]o*+#˚≥|ü⁄Œ&ÉT ˇø£ <˚XÊìø° eTs=ø£
<˚XÊìø° #ê˝≤ ‘˚&Ü ñ+≥T+~.
bÂs¡düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq bÂs¡düe÷»+ ` sê»´+ nH˚ eØZø£s¡D‘√ eTT&ç|ü&ç ñqï
uÛ≤eq. sê»´+ n<äT|ü⁄ qT+&ç bÂs¡düe÷»+ ãj·T≥|ü&ç ‘·qqT ‘êqT ˇø£ dü«‘·+Á‘· J$‘·
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 195
s¡+>∑+>± s¡÷bı+~+#·T≈£îH˚ Á|üj·T‘·ï+. ªÄ<ÛäTìø£‘·µqT ìs¡«∫+∫q j·T÷s¡|t <˚XÊ\
#·]Á‘·‘√ bÂs¡düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq #ê]Á‘·ø£+>± eTT&ç|ü&ç ñ+~. nsTTq|üŒ{Ïø° ªsê»´+µ
ø±ì kÕe÷õø£ J$‘êìï ªbÂs¡düe÷»+µ>± ìs¡«∫ùdÔ, Ä uÛ≤eqqT uÛ≤s¡‘·<˚XÊìøÏ ≈£L&É
nq«sTT+#·˝Òe÷ n+fÒ nq«sTT+#·e#·TÃqT >±˙ n~ j·÷+Á‹ø£yÓTÆq ne>±Vü≤q≈£î
<ë]rùd Á|üe÷<ä+ ñ+~. eTq #·]Á‘·≈£î n~ dü+|üPs¡í+>± n‘·ø£<äT ø±ã{Ϻ eTq #·]Á‘·≈£î
n~ |üP]Ô>± Hê´j·T+ #˚≈£Ls¡Ã<äT.
Ä uÛ≤eq eTq≈£î ndü˝Ò |üìøÏsê<äì ø±<äT. ˇø£ |ü]~Û˝À |üìø=düTÔ+~. sê»´+
(sê»ø°j·T düe÷»+) ` bÂs¡ düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq‘√ u≤≥T <Ûë]àø£ düe÷»+ (eT‘·+) `
˝Öø£ø£ düe÷»+ nH˚ uÛ≤eqqT ≈£L&É ø£*|æ rdüT≈£îqï|ü⁄Œ&˚ uÛ≤s¡‘·<˚X¯ #·]Á‘·˝À Vü≤≈£îÿ\T,
Á|üC≤kÕ«eT´+, Ä<ÛäTìø£‘· nH˚ uÛ≤eq\qT düeTÁ>∑+>± ìs¡«∫+#·>∑\T>∑T‘êeTT.
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À ≈£L&É Ád”Ô\ ø√D+ qT+&ç #·÷dæq|ü⁄Œ&ç~ dü‘·´y˚T. Ä $wüj·T+ ô|’q
#·÷kÕ+. Ád”Ô\ ø√D+qT+&˚ ø±ø£ kÕ<Ûës¡D+>± ≈£L&É eT‘·+ ` ˝ÖøÏø£ düe÷»+ nH˚
eØZø£s¡D≈£î ø=+‘· ÁbÕeTTK´+ ñ+~, ªÄ<ÛäTìø£‘·µqT ìs¡«∫+#·&É+˝À ˇø£ bÕÁ‘· ñ+~.
nsTT‘˚ uÛ≤s¡‘· #·]Á‘·˝À Ç<˚ Á|ü<Ûëq+. <ëì qT+&ç $&ÉBdæ sê»´+ ` bÂs¡düe÷»+ nH˚
#·s¡Ã ô|≥º&É+ Çø£ÿ&É kÕ<Ûä´+ ø±<äT.
á $wüj·÷ìï ø=+#Ó+ $es¡+>± #·÷ùdÔH˚ bÂs¡ düe÷»+˝À e÷qeVü≤≈£îÿ\T nH˚
$wüj·÷ìï ns¡ú+ #˚düTø√>∑\eTT. ndü\T uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝Àì ôV’≤+<äe düe÷»+˝À ˇø£
bÂs¡düe÷»y˚T ˝Ò<ä˙ n≥Te+{Ï#√≥ ˇø£ Ä<ÛäTìø£ C≤‹ì ì]à+#·&É+ m{≤¢
kÕ<Ûä´eTe⁄‘·T+<ä˙ Á|ü•ï+∫q yê]˝À n+uÒ<äÿsY eTTKT´&ÉT. Çø£ÿ&É bÂs¡ düe÷»+ (dæ$˝Ÿ
kıôd’{°) @s¡Œ&É≈£î+&É n&ÉT¶≈£îqï~ sê»´+ ø±<äT, ≈£î\+. ªbÂs¡T\T bÂs¡T\T>±µ ‘·eT eT<Ûä´
‘êeTT ùd«#·Ã¤>± dü+ã+<Ûë\T, kÕ+|òæTø£ ìsêàD≤\T @s¡Œs¡#·Tø√˝Òø£b˛e&É+ ø£+f…
eTqTwüß\˝À eTqTwüß\T>± |üs¡düŒs¡ dü+ã+<Ûë\T, dü+|üs¡ÿ+ @s¡Œs¡#·Tø√˝Òø£ b˛e&É+
ôV’≤+<äe düe÷»+ m<äTs=ÿqï düeTdü´. BìøÏ n&ɶyÓTT∫Ã+~ sê»´+ ø±<äT, sê»´
ìj·T+Á‘·D ø±<äT. ≈£î\+, es¡í<Ûäs¡à+, n$ ø£{Ϻq n&ÉT¶>√&É\T n&ɶyÓTT#êÃsTT.
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À eT<Ûä´j·TT>±\˝À ˇø£ uÛÑ÷kÕ«$TøÏ #Ó+~q uÛÑ÷$T˝À |üì#˚ùd
¬s’‘·T\≈£î Ä uÛÑ÷$Tì $&ç∫ô|{Ϻb˛j˚T ùd«#·Ã¤ ˝Ò<äT. ˇø£ eè‹Ô ÁX‚DÏøÏ #Ó+~q ÁXÊ$T≈£î\≈£î
Ä ÁX‚DÏì e~*ô|{Ϻb˛j˚T ùd«#·Ã¤ MT<ä |ü]$T‹ ñ+&˚~. Ç$ #·≥º+, n+fÒ sê»´+, ô|{Ϻq
|ü]$T‘·T\T. Ç≥Te+{Ï |ü]$T‘·T\q÷ ìs¡“+<Ûë˙ï #Û˚~+∫Hêø£H˚ ùd«#êä$|üDÏ
@s¡Œ&É>∑*–+~. n<˚ Áø£eT+˝ÀH˚ ˇø£ÿ Ä]∆ø£ s¡+>∑+˝ÀH˚ø±ø£ nìï s¡+>±\˝Àq÷ bÂs¡T\T
sê»´+‘√ ì$T‘·Ô+ ˝Ò≈£î+&É ˇø£ bÂs¡J$‘ê˙ï bÂs¡J$‘· ìsêàD≤\q÷
s¡÷bı+~+#·Tø√>∑*>±s¡T.
ø± ˙ uÛ≤s¡rj·T (n+fÒ ôV’≤+<äe) düe÷»+˝À ˇø£ bÂs¡J$‘·+ @s¡Œ&Ü\+fÒ ≈£î\+
ø£{Ϻq n&ÉT¶>√&É\T b˛yê*. bÂs¡ J$‘·+, n+fÒ bÂs¡düe÷»+ @s¡Œ&Éì<˚ Á|üC≤kÕ«eT´
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
196 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
e´edüúqT HÓ\ø=\Œ&É+ kÕ<Ûä´+ø±<äì n+uÒ<äÿsY yê~+#ê&ÉT. bÂs¡T\T>± ‘·eT kÕe÷q´
nedüsê\q÷ düeTdü´\q÷ #·]Ã+#·Tø=ì ˇø£ ªÁ|üC≤_ÛÁbÕj·T+µ nH˚<ëìï
s¡÷bı+~+#·T≈£î+{≤s¡H˚ ÁbÕ‹|ü~ø£ MT<ä Á|üC≤kÕ«eT´ sê»ø°j·T e´edüú Ä<Ûës¡|ü&ç+~.
<ëìøÏ ø±e\dæq |üs¡düŒs¡ dü+|üs¡ÿ+, düVü‰qTuÛÑ÷‹ ≈£î\ e´edüú˝À kÕ<Ûä´+ ne⁄‘êj·÷
nqï~ n+uÒ<äÿsY Á|üX¯ï. eTqTwüß\T ‘·eT ≈£î˝≤ìøÏ #Ó+~q yê]‘√ e÷Á‘·y˚T
dü+uÛ≤wækÕÔs¡T, düeTdü´\÷ ø√]ø£\÷ |ü+#·T≈£î+{≤s¡T, düVü‰qTuÛÑ÷‹ Á|ü<ä]ÙkÕÔs¡T. Ä
ÁbÕ‹|ü~ø£MT<ä e÷Á‘·y˚T bÂs¡ düe÷» dü+düú\T @sêŒ≥T #˚düTø=+{≤s¡T. n≥Te+{Ï #√≥
bÂs¡düe÷»+ ì\Te⁄Hê N* ñ+≥T+~. n<ädü\T bÂs¡düe÷»y˚T ø±<äT.
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\˝À e÷qe kÕ+|òæTø£ J$‘·+ sê»´+ n<äT|ü⁄qT+&ç ãj·T≥|ü&ç ‘·qqT
‘êqT ˇø£ bÂs¡düe÷»+>± s¡÷bı+~+#·Tø√e\dæ e∫Ã+~. nø£ÿ&É≈£L&É dü+|òüTJ$‘·+ô|’q
eT‘·+ Á|üuÛ≤e+ #ê˝≤ ã\+>± ñqï|üŒ{Ïø° Ábıf…düº+{Ÿ ‹s¡T>∑Tu≤≥T ‘·s¡Tyê‘· Ä Á|üuÛ≤e+
‘·–Z+~. bÂs¡düe÷»+ nqï uÛ≤eq sêC≤´ì≈£îqï kÕs¡«Á‹ø£ n~Ûø±sêìï nuÛ≤e+ #˚ùd
uÛ≤eq>±H˚ eTT+<äTø=∫Ã+~, sê>∑*–+~.
eT s=ø£ $wüj·T+ @$T≥+fÒ j·T÷s¡|t˝À bÂs¡düe÷»+ nqï uÛ≤eq ô|≥Tºã&ç<ëØ
Ä]∆ø£ e´edüúqT πø+Á<ä+ #˚düT≈£îqï uÛ≤eq. Ä]∆ø£ dü+ã+<Ûë\ô|’q j·T÷s¡|t˝À eT‘·+
Á|üuÛ≤e+ ‘·≈£îÿy˚. sê»´+ ô|{Ϻq (ùd«#êä$|üDÏ <äèwæº˝À nùV≤‘·Tø£+>± ø£ì|æ+#˚)
ìj·T+Á‘·DÒ Ä]∆ø£ e´edüú˝À e÷s¡TŒ≈£î Á|ü<Ûëq nes√<Ûä+. Ç‘·s¡ $wüj·÷\˝À
(ñ<ëVü≤s¡D≈£î $<ä´, ≈£î≥T+ã dü+ã+<Ûë\T) eT‘·+ ô|{Ϻq ìj·T+Á‘·DÒ Á|ü<ÛëqeTsTTHê
e÷¬sÿ{Ÿ Ä]∆ø£ e´edüú j·T÷s¡|t˝À $|ü¢yê‘·àø£+ nq<ä–q ˇø£ yÓ\T¢e>± eTT+<äT≈£î
sêe&É+ e\¢ Ä<ÛäTìø£‘·≈£L bÂs¡düe÷C≤ìø° n<˚ ÁbÕe÷DÏø£+ ø±>∑*–+~.
ôV’≤+<äe düe÷»+˝À ª<Ûäs¡à+µ nH˚~ eè‘·TÔ\qT ≈£î˝≤\≈£î |ü+|æD° #˚j·T&É+ <ë«sê
Ä]úø£ J$‘êìï ≈£L&É XÊdæ+∫+~. j·T÷s¡|t˝À eè‘·TÔ\T ÁX‚DT\T>± dü+|òüT{Ï‘·eTsTT
ñ+&˚$. yê{Ï düuÛÑT´\≈£î e÷¬sÿ{Ÿ Ä]∆ø£ e´edüú ø√s¡T≈£îH˚ ùd«#·Ã¤ ˝Òø£b˛e&ÜìøÏ ÁX‚DÏ
ìj·Te÷\T ø±s¡D+. á ìj·Te÷\≈£î XÊdüHê\ Á|ü‹|ü‹Ô ñ+&˚~. n+fÒ n$ sê»´+
<ë«sê neT\j˚T´$.
ôV’≤+<äe düe÷»+˝À eè‘·TÔ\T ≈£î˝≤\T>± ñ+&É&É+e\¢ eè‹Ô|üìyê] ùd«#·Ã¤≈£î
≈£î\<Ûäs¡à+ Ä≥+ø£+>± ñ+&ç+~. n+<äTe\¢ Çø£ÿ&É ˇø£y˚fi¯ e÷¬sÿ{Ÿ Ä]∆ø£ e´edüú
(ô|≥Tºã&ç<ëØ e´edüú) $|ü¢yê‘·àø£yÓTÆq y˚>∑+‘√ s¡÷|ü+ rdüTø=ì ñ+fÒ n~ ≈£î\
e´edüú‘√q÷ ≈£î\ <Ûäs¡à+‘√q÷ >∑{Ϻ>± ‘·\|ü&ç ñ+&˚~. sê»´+ ø£+f… m≈£îÿe>± ≈£î\+‘√
|òüTs¡¸D |ü&ç ñ+&˚~. bÂs¡düe÷»+ sêC≤´ì≈£î+&˚ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±sê\ ø£+fÒ
ÁbÕ<Ûä$Tø£+>± ≈£î˝≤ì≈£î+&˚ ìj·T+Á‘·D≤~Ûø±sêìï nuÛ≤e+ #˚j·Te\dæ ñ+&˚~. bÂs¡
düe÷»+ ìs¡«#·qy˚T Çø£ÿ&É _Ûqï+>± ñ+&Ü*. ìC≤ìøÏ <ëìøÏ ªbÂs¡düe÷»+µ ø£+fÒ
ªe÷qe düe÷»+µ nH˚~ düs¡sTTq e÷≥ ne⁄‘·T+~.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 197
 n sTT‘˚ uÛ≤s¡‘· düe÷»+˝À ô|≥Tºã&ç<ëØ Ä]∆ø£ e´edüú $|ü¢yê‘·àø£+>± eTT+<äT≈£î
sê˝Ò<äT. n+<äTe\¢ Çø£ÿ&É Ä<ÛäTìø£‘·≈£î Ä]∆ø£y˚T πø+Á<ä+ ø±<äT. <ëì‘√u≤≥T
kÕ«‘·+Á‘√´<ä´eT+˝À uÛ≤>∑+>± eTT+<äTø=∫Ãq sê»ø°j·T Ä<ÛäTìø£‘· ≈£L&É n+‘˚
πø+Á<äkÕúq+˝À ñ+~. n+uÒ<äÿsY ô|{Ϻq $eTs¡Ù≈£î Çø£ÿ&˚ ÁbÕeTTK´+ ñ+~. ≈£î˝≤ìøÏ
ãj·T≥ eTqTwüß\ eT<Ûä´ @ s¡ø£yÓTÆq dü+|üsêÿqïsTTHê ìs¡T‘ê‡Vü≤|ü]#˚ ≈£î\e´edüú
#Ó≈£îÿ#Ó<äs¡≈£î+&É ñqï+‘· ø±\+ sê»ø°j·T Ä<ÛäTìø£‘· n+fÒ Á|üC≤kÕ«eT´+ ` @ $<Ûä+>±
kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~? á Ä<ÛäTìø£‘·qT Ä$wüÿ]+#˚ bÂs¡ düe÷»+ ˝Òø£ e÷qe düe÷»+
≈£î\+ b˛ì<˚ m{≤¢ kÕ<Ûä´+ ne⁄‘·T+~?
ìC≤ìøÏ kÕ«‘·+Á‘√´<ä´e÷ìøÏ düe÷+‘·s¡+>± ˇø£ bÂs¡düe÷C≤ìï s¡÷bı+~+#·&É+
<ë«sê Ä<ÛäTìø£‘·qT Ä$wüÿ]+#˚ Á|üj·T‘·ï+ eTq <˚X¯+˝À »]–+~. Ç~ $$<Ûä dü+|òüT
dü+düÿs¡D ñ<ä´e÷\ s¡÷|ü+˝À »]–+~. á ñ<ä´e÷\T ≈£î\ e´edüúq÷ Ád”Ô\ |ü]dæú‹˙
dü+düÿ]+#·&É+ ‘·eT \ø£å´+>± ô|≥Tº≈£îHêïsTT. ¬s+&É÷ ≈£L&É Áu≤Vü≤àD°j·T <Ûäs¡à+‘√H˚
‘·\|ü&ܶsTT. @ y˚Ts¡ø£sTT‘˚ $»j·Te+‘·+>± ‘·\|ü&É>∑*>±jÓ÷ Ä y˚Ts¡≈£î ˇø£ bÂs¡
düe÷C≤ìï (uÛ≤s¡rj·T düe÷C≤ìøÏ ì]›wüºyÓTÆq ns¡∆+˝À) s¡÷bı+~+#·>∑*>±sTT.
bÂs¡düe÷» ùd«#·Ã¤ ` bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ùd«#·Ã¤
bÕXÊÑ·´<˚XÊ\ #·]Á‘·˝À bÂs¡düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq≈£î ô|≥Tºã&ç<ëØ e÷¬sÿ{Ÿ e´edüúqT
πø+Á<ä+ #˚düTø√e&É+ e\¢ bÂs¡ düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤ (sê»´+ qT+&ç), bÂs¡ düe÷»+ ˝À|ü\
ùd«#·Ã¤ (<√|æ&û, ndüe÷q‘·\ qT+&ç) nH˚$ ¬s+&ÉT $&ç$&ç uÛ≤eq\T>± ø£ì|ækÕÔsTT.
yÓTT<ä{Ï<ëì |ü]$T‘·T\qT $eT]Ùdü÷Ô ¬s+&Ée~ ` ø±]à≈£î\T, Ád”Ô\T, q\¢C≤rj·TT\
ñ<ä´e÷\ <ë«sê ` eTT+<äTø=∫Ã+~.
uÛ≤s¡‘·<˚X¯+˝À bÂs¡düe÷»+ nH˚ uÛ≤eq≈£î es¡í<Ûäsêàìø° ≈£î\e´edüú≈£L e´‹πsø£+>±
»]–q kÕe÷õø£ sê»ø°j·T ø£èwæ πø+Á<äeTì ô|’q $e]+#êeTT. n+<äTe\¢
bÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤, bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ùd«#·Ã¤ nH˚ ‘˚&Ü eTØ n+‘· düŒwüº+>±
ñ+&É<äT. ≈£î\+ ø£{Ϻq n&ÉT¶>√&É\T ≈£L*q y˚Ts¡πø bÂs¡düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤ \_ÛdüTÔ+~. n<˚
düeTj·T+˝À bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ≈£î\|üs¡yÓTÆq ‘˚&Ü\T ≈£L&É ‘·>∑TZ‘êsTT.
nsTT‘˚ Ç~ kÕù|ø£å+>± e÷Á‘·y˚T dü‘·´+. bÂs¡düe÷»+ nH˚~ s¡÷bı+<ä&ÜìøÏ
es¡í<Ûäs¡à+, ≈£î\e´edüú n&ɶ+>± ñHêïj·Tì eTq+ n+≥THêïeT+fÒ eTqTwüß\ |üs¡düŒs¡
dü+|üsêÿìø° düVü‰qTuÛÑ÷‹ø° ≈£î\e´edüú ø£*Œ+#˚ nes√<Ûëìï e÷Á‘·y˚T #·÷düTÔHêï+.
≈£î˝≤ìï düe÷»+˝À ì\Te⁄Hê ˝Ò∫q >√&É\T>± #·÷düTÔHêï+. Çø£ÿ&É ≈£î˝≤ì≈£î+&˚ N˝ÒÃ
>∑TDy˚T Á|ü<Ûëq+ ‘·|üŒ ≈£î˝≤ì≈£î+&˚ ndüe÷q dü«uÛ≤e+, ôV≤#·TÑ·>∑TZ\ dü«uÛ≤e+ eTTK´+
ø±<äT. ø±˙ bÂs¡ düe÷»+ ˝À|ü* ndüe÷q‘·\ >∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT á
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
198 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+
kÕe÷õø£ J$‘·+ ùd«#êäj·TT‘·+>± ˝Òø£b˛e&É+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq
Vü≤≈£îÿ\ düeTdü´. sê»´+, eT‘·+, <Ûäs¡à+, eT÷&ÛÉ‘·«+ Bìô|’q ô|{Ϻq
nùV≤‘·Tø£yÓTÆq Ä+ø£å\HÓ~]+∫ ùd«#êäj·TT‘·yÓTÆq e÷qe kÕe÷õø£
Ä#·s¡D ìs¡«∫+#˚ bÂs¡J$‘êìï, bÂs¡düe÷C≤ìï s¡÷bı+~+#·Tø√e&É+
Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·˝À ˇø£ eTTK´|òüT≥º+.
ndüe÷q‘·\T eTTK´eTe⁄‘êsTT. ≈£î\+ nH˚~ düe÷»+˝À ì\Te⁄Hê yÓTT*∫q
n&ÉT¶>√&É\ e´edüú>± ø±ø£, düe÷C≤ìï n&ɶ+>± N*Ãq ì#ÓÃqyÓT≥¢ e´edüú>± ø£ì|ædüTÔ+~.
Ád”Ô \ $wüj·T+ ≈£L&É n+‘˚. Ád”Ô\T bÂs¡ düe÷»+˝À, bÂs¡ J$‘·+˝À uÛ≤>∑+
ø±e&ÜìøÏ n&ɶ+>± ñqï ≈£î≥T+ãe´edüú >∑T]+∫, <ëìøÏ Ä\+ãq>± ñqï eT‘· <Ûäsêàìï
>∑T]+∫ e÷{≤¢&˚≥|ü⁄Œ&ÉT Ád”Ô\ dæú‹>∑‘·T\≈£î dü+ã+~Û+∫q ˇø£ n+XÊìï e÷Á‘·y˚T
düŒè•düTÔHêï+. ùd«#·Ã¤>± Ád”Ô\T bÂs¡J$‘·+˝À uÛ≤>∑eTsTTq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&É, n+fÒ Ád”Ô
|ü⁄s¡Twüß\T ø£*dæq düeTÁ>∑yÓTÆq bÂs¡düe÷»+ @s¡Œ&çq ‘·s¡Tyê‘· ≈£L&É, Ád”Ô\T
n&ÉT>∑&ÉT>∑THê ndüe÷q‘·\T m<äTs√ÿe#·TÃ. Ç+{ÏqT+&ç ãj·T{Ïø=∫à bÂs¡J$‘·+˝À
uÛ≤>∑yÓTÆq Ád”Ô\T Ä bÂs¡ J$‘·+˝À Ä]∆ø£ ndüe÷q‘·q÷, neø±XÊ\˝À, ôVA<ë˝À
ndüe÷q‘·q÷ m<äTs=ÿ+≥÷ ñ+&É&É+ eTq+ #·÷dü÷ÔH˚ ñHêï+. Ç~ bÂs¡düe÷»+
ñìøÏø° Ä$sꓤyêìø° dü+ã+~Û+∫q düeTdü´ ø±<äT. bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü* ndüe÷q‘·\
düeTdü´.
eTT–+|ü⁄
eTqTwüß\T Á|üø£è‹‘√q÷ Ç‘·s¡ eTqTwüß\‘√q÷ @s¡Œs¡#·T≈£îH˚ dü+ã+<Ûë\ yÓTT‘·Ôy˚T
düe÷»+. á kÕe÷õø£ J$‘·+ ùd«#êäj·TT‘·+>± ˝Òø£b˛e&É+ ˇø£ eTTK´yÓTÆq Vü≤≈£îÿ\
düeTdü´. sê»´+, eT‘·+, <Ûäs¡à+, eT÷&ÛÉ‘·«+ Bìô|’q ô|{Ϻq nùV≤‘·Tø£yÓTÆq
Ä+ø£å\HÓ~]+∫ ùd«#êäj·TT‘·yÓTÆq e÷qe kÕe÷õø£ Ä#·s¡D ìs¡«∫+#˚ bÂs¡J$‘êìï,
bÂs¡düe÷C≤ìï s¡÷bı+~+#·Tø√e&É+ Vü≤≈£îÿ\ #·]Á‘·˝À ˇø£ eTTK´|òüT≥º+. á
bÂs¡J$‘·+ nH˚ø£ ìsêàD≤\ s¡÷|ü+˝À ñ+≥T+~. Ä]∆ø£ dü+düú\T, ø£fi≤kÕ+düÿè‹ø£
y˚~ø£\T, uÛ≤ekÕs¡÷|ü´‘·>∑\ e´≈£îÔ\ dü+|òü÷\T, yÓ’C≤„ìø£ dü+düú\T Ç+<äT˝À eTTK´yÓTÆq$.
Ç$ e÷qe düè»Hê‘·àø£‘·≈£L ÁøÏj·÷o\yÓTÆq Ä#·s¡D≈£L Ä˝À#·q≈£L y˚~ø£\T. á
düè»Hê‘·àø£‘·q÷ ÁøÏj·÷o˝≤˙ï n+‘·≈£î eTT+<äTqï nùV≤‘·Tø£yÓTÆq ìj·Te÷\÷
ìs¡“+<Ûë\÷ (n$ sê»´+ qT+&ç e∫Ãq$>±˙ eT‘·+ qT+&ç e∫Ãq$ >±˙)
$ø£dæ+#·≈£î+&É #˚kÕsTT.
¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+ 199
 n sTT‘˚ $eTTø£ÔyÓTÆq bÂs¡düe÷»+ Vü≤≈£îÿ\ nH˚«wüD˝À ∫e] |òüT≥º+ ø±<äT. Ä
bÂs¡düe÷»+ ˝À|ü\ ñ+&˚ ndüe÷q‘·\ >∑T]+∫ #·s¡Ã, |òæsê´<äT\T yÓ+≥H˚
eTT+<äTø=kÕÔsTT, e#êÃsTT. Ä]∆ø£ <√|æ&û, Ád”Ô |ü⁄s¡Twü ndüe÷q‘·\T, X‚«‘· C≤‹ Ä~Ûø£´‘·,
≈£î\ô|‘·Ôq+ yÓTT<ä˝…’q ndüe÷q‘·\T bÂs¡düe÷»+˝À ñHêïj·Tì >∑T]Ô+∫q ‘·s¡Tyê‘·
M{ÏøÏ e´‹πsø£+>± Vü≤≈£îÿ\ Äsê≥+ yÓTT<ä\sTT+~. Ç~ bÂs¡düe÷»+ MT<ä $eTs¡Ù>±H˚
yÓTT<ä\sTT+~. ªnyÓT]ø± bÂs¡T\yÓTÆq y˚TeTT...µ n+≥÷ yÓTT<ä\j˚T´ nyÓT]ø±
sêC≤´+>∑+˝À ªbÂs¡T\µ≈£î Ç∫Ãq ìs¡«#·q+˝À Ád”Ô\≈£î, q\¢C≤rj·TT\≈£î, ÄdüTÔ\T ˝Òì
ø±]à≈£î\≈£î #√≥T˝Ò<äì n~ πøe\+ yÓ÷‘·Tãs¡T\sTTq ‘Ó\¢C≤‹ eT>∑yêfi¯¢≈£î e]ÔdüTÔ+<äì
>∑T]Ô+∫q ndüeTà‹ ñ<ä´e÷\T ‘·eT Vü≤≈£îÿ\ Á|üø£≥qqT ªnyÓT]ø±≈£î #Ó+~q Ç‘·s¡
bÂs¡T\sTTq y˚TeTTµ n+≥÷ yÓTT<ä\Tô|{≤ºsTT.
sê»´+, eT‘·+ ô|fÒº nùV≤‘·Tø£yÓTÆq n<äT|ü⁄ qT+&ç yÓTT‘·Ô+>± düe÷C≤ìøÏ ùd«#·Ã¤,
düe÷»+ ˝À|ü\ eTqTwüß\T ˇø£]ô|’q ˇø£s¡T #˚ùd ô|‘·Ôq+ qT+&ç, <√|æ&û qT+&ç ùd«#·Ã¤
nH˚ ¬s+&ÉT Ä<äsêÙ\T ø£*dæq|ü⁄Œ&˚ bÂs¡düe÷»+ |ü≥¢ e÷qe Vü≤≈£îÿ\ <äèø£Œ<∏ä+ |ü]|üPs¡í
s¡÷|ü+ rdüT≈£î+≥T+~. Bì ns¡ú+ bÂs¡düe÷»+˝À neT\j˚T´ nD∫y˚‘· qT+&û
<√|æ&ûqT+&û sêC≤´˙ï eT‘ê˙ï |üP]Ô>± y˚s¡T #˚j·T>∑\eTì ø±<äT. $es¡D˝À düŒwüº‘·
ø√dü+ yê{Ïì y˚s¡T>± #·]Ã+#·&É+ »]–+~. ˇø=ÿø£ÿ dü+<äs¡“¤+˝À n$ @ $<Ûä+>±
ø£\>∑*dæ ñ+{≤j·TH˚~ ì]›wüº+>± $X‚¢wæ+#·e\dæq $wüj·Ty˚T.
ìyê[ yê´kÕ\T

¬ø. u≤\>√bÕ˝Ÿ
200 Vü≤≈£îÿ\ ñ<ä´eT+ ` ‘ê‹«ø£ <äèø£Œ<∏ä+