1.2.

GAIA: GIZA GORPUTZAREN ANTOLAERA: ZELULAK BAINO

ASKOZ ERE GEHIAGO

1. MATERIA BIZIAREN ANTOLAKETA-MAILAK.

1. Hona hemen materia bizidunaren antolaketa-mailak. Izenda itzazu, eta ordenatu konplexutasun txikienetik
handienera. Baten bat falta al da. Zein?

giharra gihar-ehuna
muskulu-zelula

2. Propietate emergenteen adibide asko daude. Bilatu baten bat eta propietate hori non ikusten den esan.
Ehuna :Zelulak taldetan antolatzen dira ehun edo kanpoko babes-geruza batzuk osatzeko.

2. NOLAKOA DA GORPUTZA OSATZEN DUEN OINARRIZKO UNITATEA?

1. Aipatu teoria zelularraren puntuak. Zein zientzialarik aipatu zuten lehen aldiz? Nor izan zen
mikroskopioan zelulak ikusi zituen lehenengoa?
Marcello Malpighi ikusi zuen lehena. Robert Hooke izan zen lehena aipatzen.

2. Ondorengo argazkia mikroskopio optiko batekin egindako prestaketari dagokio. Adierazi

mikroargazkian ikus daitezkeen zelulen egiturak.

3. Ikusi hiru zelula-motak eta adierazi animalien zelula eukariotikoa den, landareena edo zelula prokariotikoa
den. Adierazi hiru zelulen elementu komunak.

B C
A

-1-
A)Eukariotoa(animalia):
Erribosomak. Nukleoa. Zentroloak. Mitokondrioak. Erretikulu endoplasmatikoa. Lisosomak. Golgi aparatua.
Zitoeskeletoa. Mintz plasmatikoa. Bakuoloak.

B)Eukarioto(landarea):
Kloroplastoa. Mitokondrioak. Zitoplasma. Zelulosazko mintza. Nukleoa. Erribosoma. Bakuoloa.

C)Prokariotoa:
Kapsula. Zelula horma. Mintza plasmatikoa. Zitoplasma. Erribosomak. Plasmidoa. Pili. Flageloa. Nukleoidea.

4. Adierazi animalien zelula eukariotikoaren eta landareen zelula eukariotikoaren arteko berdintasunak eta
desberdintasunak, eta baita zelula eukariotiko eta zelula prokariotikoaren artekoak ere.
Animalien eta landareen arteko diferentzia: Landarearen zelulak zelula horma dute baina animalien
zeluletan ez. Eta berdintasunak: Biak nukeoa dute.
Eukariotiko eta prokariotikoak diferentzia: Eukariotikoa nukleoa dute baina prokariotikoan ez.

5. Identifikatu animalien zelula eukariotikoaren organuluak eta egiturak.

Zenbakia Organulua
1 Mintz plasmatikoa
2 Erretikulu endoplasmatioka
3 Zitoeskeletoa
4 Golgi aparatua
5 Mitokondriak
6 Nukleoa
7 Zitoplasma
8 Zentrloloak
9 Bakuoloak
10 Zitoeskeletoa

6. Gezi baten bidez lotu ondorengo organuluak beren funtzioarekin:

a) Mitokondria 1. Proteinen sintesia
b) Lisosoma 2. Zelulen arnasketa
c) Erribosoma 3. Mantentzea forma eta mugimendua zelulan
d) Zitoeskeletoa 4. Zelula-digestioa
A B C D
2 4 1 3

7. Erretikulu endoplasmatikoak bi modalitate ditu, leuna eta zimurtsua. Esango al zenuke nola
identifikatu zenituzkeen mikroskopio elektroniko batekin ikusiz gero?
8. Mukiaren jariaketan espezializatutako zelulak zur eustez zein organulu izango du garatuago? Eta
mugimenduan espezializatutako zelula batek?
9. Zentrioloak mugimendu zelularrean parte hartzen duten egiturak dira. Ezagutzen al duzu beste
egiturarik zelulen mugimenduan esku hartzen duenik? Deskribatu.

-2-
6. Ikusi ondorengo organuluen eskemak, identifikatu eta adierazi horien funtzioak: (1P)

ORGANULUAK FUNTZIOAK
Golgi aparatua Xixku horietan erretikulu endoplasnatikoan sortutako substantziak
A parekatzen dira.
Mitokondrioak Zelulen arnasketa
B
C Zitoeskeletoa Mantentzea forma eta mugimendua zelulan
D Erribosomak Haien egitekoa proteinak sintetizatzea da

7. Marraztu bakteriak eta adierazi dituen zatiak. Zein zelula-mota da? Alderatu ondorengo animalia-
zelula eukariotikoarekin.

8. Azalduko al zenuke zelula eukariotiko baten kromatina zer den? Eta kromosomak?

Kromatina da zelula-nukleoan DNA agertzeko modua.

Zein elementu dute komunean bi zelulek? Alderik ikusten al duzu?
Zelula bakoitzaren nukleoan, DNA molekula kromosoma izeneko hebra-formako egituretan paketatuta
dago.
4. NOLA ZEHARKATZEN DUTE MINTZ PLASMATIKOA MOLEKULEK?
1. Ondorengo zeluletan zelulen garraioko bi prozesu gertatzen ari dira: A. Osmosia eta B. Hedapena.

A B
-3-
Adierazi kasu bakoitzean mugimenduaren noranzkoa eta zirkulu batez bildu mugituko diren
molekulak.
2. Zein alde daude garraio aktibo eta pasiboaren artean? Nola egiten da zelulan substantzia handien
garraioa? Nola bereiziko zenuke osmosiaren hedapena?
Zelula-mintzean ainguratuta dagoen glukoproteina bat da
3. Demagun zelula baten zitoplasman ur-litro bakoitzeko 10 g CaCl 2 daudela. Ostera, kanpo-
ingurunean, 20 g/cm3-koa da. Nondik nora mugituko ura? Zer izen hartzen du prozesu honek?
4. Demagun zelula baten zitoplasman ur-litro bakoitzeko 5 g NaCl daudela. Kanpo-ingurunean,
berriz, 20 g/cm3-koa da. Nondik nora mugituko NaCl-a? Zer izen hartzen du prozesu honek?
5. Landarea ur gaziarekin ureztatuz gero, zer gertatuko litzaieke bere zelulei?

Itsasoko uraren gatz-kontzentrazioagatik eta osmosi prozesuagatik, ura zeluletan galtzen da.
zeluletatik kanpoko gatz-kontzentrazioa handiagoa izango da, eta zelulek egoera hori bera lortu
nahi dute.
6. Demagun zelula baten zitoplasman ur-litro bakoitzeko 0,4 l O 2 dagoela. Ostera, kanpo-ingurunean,
2,3 dl O2/1 cm3 H2O da. Nondik nora mugituko ura? Zer izen hartzen du prozesu honek?
4. ZER GERTATZEN DA ZELULAK HELBURU BERAGATIK ERLAZIONATZEN
DIRENEAN?
1. Zer lotura dago zelula-diferentziazioaren eta gorputzeko ehunen artean?
Zelulen arteko loturak animalia ehunetako bi zelularen zelula mintzen artean edo zelula bat eta
inguruan duen matrizearen artean dauden atxikidurak dira.
2. Definitu ehunak. Zentzurik ba al du zelulak ehunak osatuz multzokatzeak?
Espezialistak dira estimulueen aurrean erreakzionatzeko eta erantzuna organo eragileei bidaltzeko
3. Aipatu eta azaldu beren funtzioa egiteko espezializatu diren zelulen bi adibide gutxienez.
Funtzioaren arabera, neuronak bi eratakoak izan daitezke: sentikorrak, estimulua jasotzen
dutenak, eta eragileak, erantzuna sortzen dutenak.
4. Zein da ehun epitelialaren funtzioa? Zein modalitatetan zatitzen da?
Epitelioak funtzio bat baino gehiago bete dezake kokapena eta zelula motaren arabera:
Gaineztadura epitelio guztiek xafla zelular jarraituak eratzen dituzte,

5. Zein dira muskulu ehun mota nagusiak? Zerk bereizten ditu? Zure ustez zergatik dira desberdinak
morfologia aldetik?
Muskulu-ehuna edo gihar-ehuna giharrak osatzen dituen ehun uzkurkorra da, laburtu eta luzatzeko
gaitasuna duena.
6. Barne-medioaren eta homeostasiaren artean, zein lotura dago?
Barne-giro egonkor eta nahiko konstante mantentzeko joerari homeostasi esaten zaio.
BARNE-INGURUNEA honela definitzen da: ingurune likidoa, zeinaren gatz-konposizioa eta
propietate biofisiko deribatuak zelulen bizitza eta garapena ahalbidetzen baitute.
5. NOLA ERATZEN DIRA ORGANO-SISTEMAK?
1. Multzokatu ondorengo organoak dagokion sisteman eta adierazi zein funtzio duen: giltzurruna, bihotza,
birikak eta urdaila.

2. Definitu organoa, ehuna eta aparatu edo sistema eta jarri bakoitzetik bi adibide.

-4-
Organoak, hala nola bihotza, birikak, urdaila, giltzurrunak, azala eta gibela, funtzio jakin bat
betetzeko antolatzen diren bi ehun-mota edo gehiago dira. Adibidez, bihotzak odola ponpatzen du,
birikek oxigenoa hartzen dute eta karbono dioxidoa kanporatzen dute, eta larruazalak kanpoko
ingurunearen barne-egiturak babesten dituen hesi bat ematen du.
3. Izendatu bi aparatu edo sistema osatzen dituzten bi organo gutxienez eta egiten duten funtzio
orokorra adierazi.
Eskeleto-sistema eta muskulu-sistema
Eskeleto-sistema: Gorputzaren eta haren atal bigunen posizio mekanikoa: gorputzaren morfologiari
eusten dion armazoi gisa funtzionatzen du.
Muskulu-sistema: Haien funtzio nagusia mugimendua sortzea da, borondatezkoa edo nahi gabekoa -
muskulu eskeletikoak eta erraietakoak, hurrenez hurren.

-5-