ΤΙ ΗΤΑΝ ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ

ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ?

 Το στρατόπεδο συγκέντρωσης ή στρατόπεδο κράτησης είναι τόπος όπου

κρατείται μεγάλος αριθμός ανθρώπων, που εγκλείεται συχνά χωρίς δίκη και με
συνοπτικές διαδικασίες. Οι κρατούμενοι συνήθως έχουν κοινή εθνική ή
θρησκευτική ταυτότητα ή πολιτικά πιστεύω. Τα σύγχρονης μορφής στρατόπεδα
συγκέντρωσης, εμφανίστηκαν οργανωμένα προς τα τέλη του 19ου αιώνα στην
υπό Ισπανική διοίκηση Κούβα. Αρχικά πρότεινε αυτή τη λύση ο Ισπανός διοικητής
Arsenio Martínez Campos για να
αντιμετωπίσει την εξέγερση των Κουβανών
που ζητούσαν ανεξαρτησία. Στην εφαρμογή
του μέτρου προχώρησε στα τελευταία
χρόνια του 19ου αιώνα ο διοικητής
Valeriano Weyler (επονομαζόμενος
"Χασάπης") που αντικατέστησε τον
προηγούμενο. Στα στρατόπεδα
συγκέντρωσης της Κούβας αναγκάστηκαν
να μετακομίσουν (reconcentración) δεκάδες
χιλιάδες Κουβανοί, όπου τελικά έχασαν τη
ζωή τους περί τα 150.000 άτομα από τις
άθλιες συνθήκες διαβίωσης. Η λειτουργία
των στρατοπέδων συγκέντρωσης έγινε
δυνατή χάρι στη νέα τεχνολογία του αγκαθωτού συρματοπλέγματος και του
πολυβόλου, που επέτρεπε σε λίγους φύλακες να ελέγχουν πολλούς
κρατουμένους. Η είδηση για τη λειτουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης στην
Κούβα έκανε τους Αμερικανούς πολίτες να στείλουν μαζική βοήθεια προς τους
Κουβανούς σε τρόφιμα και άλλα εφόδια, ενώ ο πρόεδρος William McKinley
ζήτησε να αναληφθεί πολεμική δράση κατά των Ισπανών
Ναζιστικά στρατόπεδα
συγκέντρωσης
Πριν και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Ναζιστική
Γερμανία διατηρούσε στρατόπεδασυγκέντρωσης (Konzentrationslager, Κοντσεντρατσιόνσλαγκερ 
ή KZ) σε όλη την επικράτεια που βρισκόταν στον έλεγχό της. Τα πρώτα Ναζιστικά στρατόπεδα
βρίσκονταν στο έδαφος της Γερμανίας και ήταν κυρίως στρατόπεδα εργασίας. Κατά τη διάρκεια
του πολέμου, στα εκατομμύρια των κρατουμένων των στρατοπέδων συγκέντρωσης
περιλαμβάνονταν Εβραίοι, Πολωνοί, Σοβιετικοί, αιχμάλωτοι
πολέμου, ομοφυλόφιλοι, Τσιγγάνοι, Μάρτυρες του Ιεχωβά και άλλοι. Εκατομμύρια κρατούμενοι
των στρατοπέδων συγκέντρωσης έχασαν τη ζωή τους λόγω κακομεταχείρισης, ασθενειών,
ασιτίας και υπερβολικής εργασίας.

Από το 1941 οι Ναζιστές άρχισαν να δημιουργούν τα στρατόπεδα εξόντωσης ή θανάτου με μόνο

σκοπό τη βιομηχανική δολοφονία των Εβραίων της Ευρώπης, μέσω της «Τελικής Λύσης». Αυτά
τα στρατόπεδα εγκαταστάθηκαν στις κατεχόμενες Πολωνία και Λευκορωσία, στην περιοχή του
«Γενικού Κυβερνείου» (Generalgouvernement). Περισσότεροι από τρία εκατομμύρια Εβραίοι
επρόκειτο να βρουν το θάνατο στα στρατόπεδα εξόντωσης, κυρίως μέσω δηλητηριωδών αερίων
στους "θαλάμους αερίων", αν και πολλοί κρατούμενοι σκοτώθηκαν σε ομαδικές εκτελέσεις και
με άλλους τρόπους. Αυτά τα στρατόπεδα θανάτου, στα οποία περιλαμβάνονται του Μπέλζεκ,
του Σομπιμπόρ, της Τρεμπλίνκα και του Άουσβιτς-Μπίρκεναου, συνήθως αναφέρονται ως
«στρατόπεδα συγκέντρωσης», αν και οι ειδικοί του Ολοκαυτώματος κάνουν διαχωρισμό μεταξύ
των στρατοπέδων συγκέντρωσης και των στρατοπέδων θανάτου

Τα στρατόπεδα πριν τον πόλεμο

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης δημιουργήθηκαν ήδη από τις αρχές της Ναζιστικής διακυβέρνησης
στη Γερμανία το 1933. Οι Ναζιστές δημιούργησαν στρατόπεδα συγκέντρωσης μέσα στη Γερμανία,
πολλά από τα οποία κατασκευάστηκαν από τις τοπικές αρχές, με σκοπό τον εγκλεισμό σε αυτά
των πολιτικών κρατουμένων και των ανεπιθύμητων ατόμων. Τα αρχικά στρατόπεδα
συγκέντρωσης σταδιακά απέκτησαν ενιαίο έλεγχο και μέχρι το 1939 είχαν τεθεί σε λειτουργία έξι
από τα μεγαλύτερα στρατόπεδα συγκέντρωσης: το Νταχάου (1933), το Σάξενχαουζεν (1936), το
Μπούχενβαλντ (1937), το Φλόσενμπεργκ (1938), το Μαουτχάουζεν (1938) και το Ράβενσμπρικ
(1939).
Το 1938 τα Ες-Ες άρχισαν να εκμεταλλεύονται την καταναγκαστική εργασία σε αυτά τα
στρατόπεδα με σκοπό το κέρδος. Πολλές γερμανικές εταιρίες χρησιμοποίησαν εργατικό
δυναμικό από στρατόπεδα συγκέντρωσης, ειδικά κατά τη διάρκεια του Πολέμου.

Τα στρατόπεδα κατά τη διάρκεια του πολέμου 

Τα κυριότερα Ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Ευρώπη, τα έτη 1943-1944.

Μετά το 1939, με την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης έγιναν
σταδιακά οι τόποι όπου όσοι θεωρούνταν εχθροί των Ναζί, περιλαμβανομένων των Εβραίων και
των αιχμαλώτων πολέμου, είτε θανατώνονταν είτε υποχρεώνονταν σε καταναγκαστική εργασία
είτε κρατούνταν σε συνθήκες υποσιτισμού και βασανιστηρίων. Κατά τη διάρκεια του πολέμου,
τα στρατόπεδα συγκέντρωσης για τους "ανεπιθύμητους" διεσπάρησαν σε όλη την Ευρώπη,
δημιουργώντας νέα στρατόπεδα σε περιοχές πυκνοκατοικημένες από "ανεπιθύμητους", όπως οι
περιοχές με μεγάλους πληθυσμούς Εβραίων, Πολωνικής ιντελιγκέντσια, κομμουνιστών ή
Τσιγγάνων. Τα περισσότερα στρατόπεδα βρίσκονταν στην περιοχή της Γενικού
Κυβερνείου στην Πολωνία. Η μεταφορά των κρατουμένων γινόταν συνήθως κάτω από τρομερές
συνθήκες με τη χρήση αμαξοστοιχιών για τη μεταφορά εμπορευμάτων, μέσα στα οποία πολλοί
πέθαιναν πριν φτάσουν στον προορισμό τους. Στρατόπεδα συγκέντρωσης υπήρχαν και μέσα στη
Γερμανία και, μολονότι δεν είχαν σχεδιαστεί με σκοπό τη συστηματική εξόντωση, πολλοί
κρατούμενοι σε αυτά πέθαιναν εξαιτίας των σκληρών συνθηκών που επικρατούσαν ή των
εκτελέσεων.

Με την έναρξη εφαρμογής του σχεδίου της τελικής λύσης, δημιουργήθηκαν τα λεγόμενα

"στρατόπεδα εξόντωσης". Σκοπός τους δεν ήταν ο εγκλεισμός και η καταναγκαστική εργασία,
όπως στα στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά η συστηματική και χωρίς οίκτο εξόντωση όσων
μεταφέρονταν σε αυτά. Τα στρατόπεδα εξόντωσης δημιουργήθηκαν εκτός Γερμανικού εδάφους,
στο έδαφος της κατεχόμενης Πολωνίας.
Σε κάποιες περιπτώσεις τα στρατόπεδα συγκέντρωσης χρησιμοποιούνταν για τον εγκλεισμό
σημαντικών κρατουμένων, όπως οι στρατηγοί που ήταν αναμειγμένοι στην απόπειρα
δολοφονίας του Χίτλερ της 20ής Ιουλίου 1944, ο κυβερνήτης του υποβρυχίου U-Boot Μάρτιν
Νιμόλερ (Martin Niemoller) ο οποίος έγινε Λουθηρανός πάστορας και ο Ναύαρχος Βίλχελμ
Κανάρις (Wilhelm Canaris), ο οποίος έμεινε έγκλειστος στο Φλόσενμπεργκ από τις 7
Φεβρουαρίου 1945 μέχρι τον απαγχονισμό του στις 9 Απριλίου, λίγο πριν το τέλος του πολέμου.

Μετά το 1942 πολλά από τα μικρά παραρτήματα των στρατοπέδων συγκέντρωσης

δημιούργησαν νέα εργοστάσια για να τα προμηθεύσουν με δυναμικό καταναγκαστικής
εργασίας. Η IG Farben δημιούργησε μια βιομηχανική μονάδα συνθετικού ελαστικού το 1942
στο Άουσβιτς 3 (Μόνοβιτς) (Monowitz), ενώ άλλα στρατόπεδα στήριξαν εργοστάσια
αεροναυπηγικής, ανθρακωρυχεία και εργοστάσια καυσίμων για πυραύλους, ενώ
στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζάξενχαουζεν είχε την έδρα της η επιχείρηση παραχάραξης
χαρτονομισμάτων

(Επιχείρηση Μπέρνχαρντ). Οι συνθήκες ήταν απάνθρωπες και οι κρατούμενοι οδηγούνταν συχνά

σε θαλάμους αερίων ή εκτελούνταν αν δεν δούλευαν αρκετά γρήγορα.

Ο στρατηγός (και αργότερα πρόεδρος

των Η.Π.Α.) Ντουάιτ Αϊζενχάουερ επιθεωρεί
πτώματα κρατουμένων σε στρατόπεδο
συγκέντρωσης μετά την απελευθέρωσή του το
1945

Κατά τα τέλη του πολέμου τα στρατόπεδα έγιναν

τόποι τρομακτικών ιατρικών πειραμάτων. Σε
διάφορα στρατόπεδα συγκέντρωσης γίνονταν
πειράματα ευγονικής, κατάψυξης κρατουμένων
για να προσδιοριστεί πώς επηρέαζε αυτό το
φαινόμενο τους πιλότους σε περίπτωση κατάρριψής τους και παραμονής τους σε ψυχρό νερό
καθώς και δοκιμές πειραματικών ουσιών και θανατηφόρων φαρμάκων σε κρατουμένους.

Τα στρατόπεδα απελευθερώθηκαν από τις Συμμαχικές δυνάμεις κατά τα έτη 1943-1945, συνήθως
όμως ήταν πολύ αργά για να σωθούν οι εναπομείναντες κρατούμενοι. Για παράδειγμα, όταν οι
Βρετανικές δυνάμεις έφτασαν στο Στρατόπεδο συγκέντρωσης Μπέργκεν-Μπέλζεν το 1945,
60.000 κρατούμενοι βρέθηκαν ζωντανοί αλλά οι 10.000 από αυτούς πέθαναν μέσα σε μία
εβδομάδα μετά την απελευθέρωσή τους λόγω του τύφου και του υποσιτισμού.

Τα στρατόπεδα μετά τον πόλεμο

Στην Ανατολική Γερμανία κάποια στρατόπεδα συγκέντρωσης τέθηκαν και πάλι σε λειτουργία
από τις Σοβιετικές κατοχικές δυνάμεις και χρησιμοποιήθηκαν για τη φυλάκιση πολιτικών
αντιπάλων, που περιλάμβαναν από πρώην Ναζιστές μέχρι σοσιαλδημοκράτες. Δεκάδες χιλιάδες
κρατούμενοι πέθαναν στο Ζάξενχαουζεν και στο Μπούχενβαλντ μεταξύ των ετών 1945-1950.

Τα περισσότερα από τα στρατόπεδα αυτά καταστράφηκαν μετά τον πόλεμο, αν και παρέμειναν
μερικά (όπως το Νταχάου) ως μόνιμα μνημεία. Επίσης, δεν απελευθερώθηκαν όλοι οι
κρατούμενοι από τις συμμαχικές δυνάμεις· οι ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι δεν αφέθηκαν
ελεύθεροι, αλλά υποχρεώθηκαν να εκτίσουν την ποινή τους σύμφωνα με την Παράγραφο
175 του προναζιστικού Γερμανικού νόμου κατά της ομοφυλοφιλίας.