1

5.5 Uygulamada Gauss – Krüger Projeksiyonu

Gauss-Krüger projeksiyonunda uzunluk deformasyonu, ilgili noktanın, X ekseni olarak seçilen

koordinat başlangıç meridyenine olan uzaklığına bağlıdır. Bu uzaklık büyüdükçe, yani noktanın X
eksenine uzaklığı arttıkça, ilgili nokta çevresindeki uzunluk deformasyonu da büyüyecektir. Oluşacak
deformasyonu sınırlı büyüklükte tutabilmek için elipsoit yüzeyi meridyen dilimlerine ayrılır. Her dilimde
dilim orta meridyeni koordinat başlangıç meridyeni olarak alınır ve dilimlerin projeksiyonu ayrı ayrı
yapılır.

İkinci Dünya Savaşından sonra dünya milletleri için ortak bir harita projeksiyonunun geliştirilmesi
düşüncesi ortaya atılmış, uygulanacak projeksiyonda şu hususların gerçekleşmesi istenmiştir:

a) Doğrultu deformasyonlarının en az olması için konformluk,

b) Az sayıda projeksiyon yüzeyinin kullanılması ve yüzeyler arasında

dönüşümlerin mümkün olması,

c) Ölçek deformasyonunun belirtilecek sınırlar içinde kalabilmesi,

d) Dik koordinat sisteminde beraberliğin sağlanması,

e) Meridyen yakınsamasının 5 dereceden küçük olması.

Yukarıdaki koşulların en uyumlu olarak bir arada bulunacağı projeksiyon türünün Gauss-Krüger
projeksiyonu olduğu saptanmış, ancak bu projeksiyonda bazı değişiklikler yapılmış ve sonuçta UTM
(Universal Tranvers Mercator) projeksiyon sistemi ortaya çıkmıştır.

UTM projeksiyonunda, 180 meridyeninden başlamak üzere elipsoit, 6 boylam aralıklı 60 dilime
ayrılmıştır, (Şekil 5.4). Dilimler 1 den başlamak ve doğuya doğru artan sırada olmak üzere 1 ile 60
arasında numaralanmıştır. Her bir dilim bir projeksiyon sistemini belirtir. Böylece bir dilimin 3 sağı ve
3 solu aynı bir dilim içinde yer alır. (Şekil 5.4) de görüleceği gibi dilim eksenleri 3 , 9 , 15 , ............
doğu ve batı meridyenleridir.

28o 290 300 310 320 330 800

00 00

15o 9o 3o 9o 15o
Orta Meridyen

3o

Ekvator

Başlangıç Meridyeni -800

Şekil 5.4) UTM projeksiyon dilimleri

Bir projeksiyon diliminin numarası (D.N.) biliniyorken, o dilimin orta meridyeninin elipsoidal boylamı,

L0

bağıntısıyla elde edilir.

 2

Bir dilimde ekvatorun 80 kuzeyi ile 80 güneyi arasında kalan kısmının projeksiyonu yapılır. 80
paralelleri ile kutup noktaları arasında kalan kuzey ve güney kutup bölgelerinin projeksiyonu UTM
sisteminde yapılmaz. Bu bölgelerde "Universal Polar Stereografik" (UPS) adı verilen açı koruyan
normal konumlu düzlem projeksiyon sistemi uygulanır.

UTM projeksiyonunda, dolayısıyla Gauss-Krüger projeksiyonunda, Seçilen başlangıç meridyeni

üzerindeki noktalarda uzunluk deformasyonu, başka bir söyleyişle ölçek faktörü m0  1 olur. Bu
değer başlangıç meridyeninden uzaklaşıldıkça büyüyecektir. Gerçekten,

yaklaşık bağıntısında, Y teğet meridyenden olan uzaklığı gösterdiğine göre, Y=0 iken m  m0  1
olur. Örneğin Y=340 km ise m=1.0014 gibi bir değere erişmektedir. Gauss-Krüger projeksiyonundaki
bu düzensiz büyüme UTM projeksiyonunda uygun biçimde dağıtılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla
eksenle dilimin sınırı arasındaki uzaklığın yaklaşık olarak ortasına gelen kısmında ölçek faktörü
m  1 olarak alınmıştır. Yani dilim eksenindeki ölçek faktörü bu defa m0  1 olacaktır. O halde
herhangi bir Y uzaklığındaki m ölçek faktörü,

 Y2 
m  m0  1  2 
 2r 

bağıntısı ile hesaplanabilecektir. 6 dilim genişliğinde, dilim ekseninin sınır noktaya uzaklığı ekvatorda
340 km kabul edilirse, bu uzaklığın yarısı 170 km olur. Y=170 km için m=1 olacağına göre dilim ekseni
için m0 ölçek faktörü,

 Y2 
m0  m  1  
 2 r2 

den, m0  0.9996 bulunur. UTM projeksiyonunda uzunlukların anormal büyümesini önlemek

amacıyla hesaplanan Gauss-Krüger koordinatları ( X g ve Yg ), m0 ölçek faktörü ile küçültülerek
kullanılır.

Ölçek faktörünün değişik Y değerlerine göre çizilen grafiği (Şekil 5.5) de görülmektedir.
Orta Meridyen

1.0020

1.0010

1.0000

0.9990
(Şekil
-400 5.5) UTM-200
-300 projeksiyonunda
-100 0 ölçek 200
100 faktörünün 400 Y(Km)
300 değişimi
 3

Dilim ekseninin solunda kalan noktaların ordinatlarının eksi değerden kurtarılması için m0 ile
küçültülen Yg değerlerine 500.000m eklenir. Xg değerleri kuzey yarıkürede pozitif olduğundan sabit
bir değerin eklenmesine gerek yoktur. Ancak güney yarıküre için m0 ile küçültülen X g değerlerine
10.000.000 m eklenir. Pozitif yapılan ordinatlara hangi dilimde olduğunu göstermek üzere o dilimin
numarası tanıtıcı rakam olarak baş tarafına eklenir. Böylece elde edilen koordinat değerlerine SAĞA
ve YUKARI isimleri verilir. SAĞA ve YUKARI koordinatları UTM projeksiyonunun dik koordinat
sistemindeki değerleridir. Bu değerlerle sadece çizim yapılır. Noktalar arasında uzunluk, alan, doğrultu
gibi büyüklüklerin hesaplanması gerektiğinde SAĞA ve YUKARI değerlerden geri giderek söz konusu
noktalar için Yg ve X g ile tanımlanan Gauss-Krüger koordinatlarının bulunup bu değerlerle
hesapların yapılması gerekir.

UTM Projeksiyonunda herhangi bir noktanın SAĞA ve YUKARI değerleri özet olarak şu sıraya
uyularak hesaplanır.

a) Coğrafi koordinatlarıyla bilinen bir noktanın Yg ve X g değerleri hesaplanır.

b) Hesaplanan Gauss-Krüger koordinatları m 0 ölçek faktörü ile küçültülerek Y g , X g ara değerleri

bulunur.

Y g  Yg . m0

X g  X g . m0

m0  0.9996 dır .

c) Y g ara değerine 500.000 m eklenir. Güney yarıküre için ara değerine 10.000.000 m eklenir.

d) Bulunan pozitif Y g değerinin önüne dilim numarası (DN) konur. Böylece SAĞA ve YUKARI
değerler hesaplanmış olur:

SAĞA = (DN) (500.000  Yg . m0 )

YUKARI = X g . m0

Güney yarıküre için,

SAĞA (DN) 500.000  Yg . m o

YUKARI= 10.000.000  X g . m o

olur.

1/5.000 ve daha büyük ölçekli haritaların yapılmasında dilim genişliği 3 o olan değiştirilmiş UTM
projeksiyonu kullanılmaktadır. Bu projeksiyonda m o=1.0000 alınır. SAĞA ve YUKARI değerlerin
hesabı UTM projeksiyonunda olduğu gibi yapılır, ancak SAĞA değerin önünde bulunan dilim numarası
bu projeksiyonda kullanılmaz.