‫تابع‬ ‫‪1‬‬ ‫ـصـل‬

‫ف‬

‫پل سفید ــ اهواز‬ ‫عکاس‪ :‬سیدمهدی حسینی‬

‫پل سفید اهواز یکی از پل های شهر اهواز است که‬
‫یکی از نمادهای این شهر نیز محسوب می شود‪ .‬این‬
‫رودخانه کارون ساخته‬
‫ٔ‬ ‫پل در سال ‪ ١٣١٥‬بر روی‬
‫شده است که دارای دو قوس فلزی ‪ ١٢‬و ‪ ٢٠‬متری‬
‫در‬
‫است‪.‬‬ ‫توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬ ‫س اوّل‬

‫درس‬
‫ترکیب توابع‬
‫دوم‬

‫درس‬
‫تابع وارون‬
‫سوم‬
 ‫فصل ‪ ١‬تابع‬

‫درس اول‬

‫توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬

‫توابع چند جمله ای‪:‬‬

‫‪ ،a‬تابع به صورت ‪f     (x)  = b‬‬

‫ضابطه ‪ f     (x) =ax   + b‬را یک تابع خطی می نامیم‪ .‬اگر ‪=0‬‬
‫ٔ‬ ‫در سال های گذشته با تابع خطی آشنا شدیم‪ .‬هر تابع با‬
‫در می آید که آن را تابع ثابت می نامیم‪ .‬توابع ثابت و توابع خطی‪ ،‬مثال هایی از توابع چند جمله ای با درجه های ‪ 0‬و ‪ 1‬هستند‪.‬‬
‫هر تابع به صورت ‪ f   (x) = anxn + a  n -1x  n -1 +...+a  2x 2+a  1x + a0‬را که در آن ‪ a0 ،a  1 ،a  2 ، ... ،a  n -1 ،a  n‬اعداد حقیقی و ‪ n‬یک‬
‫مجموعه اعداد حقیقی است‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫درجه ‪ n‬می نامیم‪ٔ .‬‬
‫دامنه توابع چند جمله ای‬ ‫ٔ‬ ‫عدد صحیح نامنفی و ‪ a  n ≠ 0‬باشد‪ ،‬یک تابع چند جمله ای از‬
‫درجه ‪ 3 ،2 ،1‬و ‪ 5‬هستند‪.‬‬ ‫ٔ‬ ‫مثال‪ :‬توابع زیر نمونه ای از توابع چند جمله ای به ترتیب از‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪y =3x‬‬ ‫‪+5‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪y = -8x 2+2x‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪,‬‬ ‫=‬‫‪y‬‬ ‫‪2x 3 − x‬‬ ‫‪,‬‬ ‫‪y = 2x 5 − 4x 3 + 7x 2‬‬ ‫ ‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫انواع توابع چند جمله ای که تا به حال با آنها آشنا شده ایم به صورت زیر است‪:‬‬

‫درجۀ تابع‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫نام تابع‬ ‫ثابت‬ ‫خطی‬ ‫درجه دوم‬
‫ٔ‬
‫‪f   (x) =ax‬‬ ‫‪+b‬‬ ‫‪f   (x) =ax2 + bx   + c‬‬
‫ضابطۀ کلی‬ ‫‪f   (x) = b‬‬
‫)‪(a ≠0‬‬ ‫)‪(a ≠0‬‬

‫‪f   (x) =2‬‬ ‫‪f   (x) = -2x‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪f   (x) =x2‬‬ ‫‪- 6x + 9‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪10‬‬
‫‪4‬‬
‫‪9‬‬
‫‪2‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫‪7‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x‬‬
‫مثال‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪6‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪-1‬‬

‫‪4‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪-2‬‬
‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪3‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪-3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪x‬‬
‫‪-1 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪-1‬‬

‫‪2‬‬
‫درس اول توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬

‫تابع درجۀ ‪:3‬‬

‫درجه ‪ 3‬است که در اینجا به طور خاص تابع ‪ f   (x) = x3‬را بررسی‬

‫ٔ‬ ‫ضابطه )‪ f   (x) = ax3 +bx2 +cx +d (a ≠0‬یک تابع‬
‫ٔ‬ ‫تابع چند جمله ای با‬
‫می کنیم‪ .‬دامنه و برد این تابع ‪ ‬است‪ .‬ابتدا به کمک نقطه یابی نمودار این تابع را رسم می کنیم‪:‬‬
‫‪y‬‬

‫‪10‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪f (x) =x 3‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪f (x ) = x 3‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-8‬‬
‫‪8‬‬

‫‪7‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪6‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪5‬‬
‫__ ‪-‬‬ ‫__ ‪-‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫__‬ ‫‪1‬‬
‫__‬
‫‪1‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪-6‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪x‬‬
‫‪-1‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-5‬‬

‫‪-6‬‬

‫‪-7‬‬

‫‪-8‬‬

‫‪-9‬‬

‫‪-10‬‬

‫خواندنی‬
‫النه زنبور عسل به صورت یک شش ضلعی‬ ‫الگوی کلی ٔ‬
‫است که در دور اول با شش تا شش ضلعی دیگر احاطه‬
‫شده است‪ ،‬در دور دوم با دوازده تا شش ضلعی احاطه‬
‫می شود و به همین ترتیب در دورهای دیگر تعداد شش‬
‫ضلعی ها با الگوی خاصی افزایش می یابد‪.‬‬
‫تعداد کل این شش ضلعی ها را می توان با تابع درجه‬
‫دوم ‪ f    (r )  =   3r 2  -  3r   +  1‬به دست آورد که ‪ r‬تعداد‬
‫دورهاست‪ .‬آیا می توانید تعداد کل شش ضلعی ها را‬
‫برای ‪ r   =    1،2،3‬به دست آورید؟‬

‫‪3‬‬
 ‫فصل ‪ ١‬تابع‬

‫فعالیت‬

‫با توجه به نمودار توابع ‪ f   (x) = x3‬و ‪ g   (x) = x2‬که برای اعداد نامنفی رسم شده اند‪:‬‬
‫الف) آیا برای تمام ‪ x‬های نامنفی‪ ،‬نمودار ‪ f   (x) = x3‬باالی نمودار ‪ g   (x) = x2‬قرار دارد؟ ب) نمودار این دو تابع را در بازه [‪ ]-1,0‬رسم کنید‪.‬‬
‫‪y‬‬
‫‪y‬‬
‫‪1/2‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪1/1‬‬
‫‪8‬‬
‫‪1‬‬
‫‪f (x ) = x 3‬‬
‫‪0/9‬‬
‫‪7‬‬
‫‪0/8‬‬

‫‪0/7‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪0/6‬‬

‫‪0/5‬‬
‫‪5‬‬
‫‪g(x ) = x 2‬‬
‫‪0/4‬‬
‫‪f (x ) = x 3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪0/3‬‬

‫‪0/2‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪0/1‬‬ ‫‪g(x ) = x 2‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪-1/2 -1/1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-0/9 -0/8 -0/7 -0/6 -0/5 -0/4 -0/3 -0/2 -0/1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0/1‬‬ ‫‪0/2‬‬ ‫‪0/3‬‬ ‫‪0/4‬‬ ‫‪0/5‬‬ ‫‪0/6‬‬ ‫‪0/7‬‬ ‫‪0/8‬‬ ‫‪0/9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1/1‬‬ ‫‪1/2‬‬
‫‪-0/1‬‬
‫‪1‬‬
‫‪-0/2‬‬

‫‪-0/3‬‬
‫‪x‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪-0/4‬‬

‫‪-0/5‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪-0/6‬‬

‫‪-0/7‬‬

‫‪-0/8‬‬

‫‪-0/9‬‬

‫‪-1‬‬

‫‪-1/1‬‬

‫‪-1/2‬‬

‫فعالیت‬

‫با استفاده از نمودار تابع ‪ ،f   (x) = x3‬نمودار توابع زیر را رسم کرده و دامنه و برد آنها را مشخص کنید‪.‬‬

‫‪( y = -x3 - 2‬الف‬ ‫ ‬ ‫‪( y = (x + 2)3‬ب‬ ‫‪( y = -  (x - 2)3‬پ ‬ ‫ ‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪-4‬‬ ‫‪-3-4‬‬ ‫‪-2-3 -4-1-2 -30 -1 -210 -12 1 0 3 2 1 4 3 2-4 4 3-3-4 4-2-3 -4-1-2 -30 -1 -210 -12 1 0 3 2 1 4 3 2-4 4 3-3-4 4-2-3 -4-1-2 -30 -1 -210 -12 1 0 3 2 1 4 3 2 4 3‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-4‬‬

‫‪4‬‬
‫درس اول توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬

‫کار در کالس‬

‫ضابطه هر تابع را به نمودار آن نظیر کنید‪.‬‬

‫ٔ‬ ‫به کمک نمودار تابع ‪،y = x3‬‬
‫‪( y = )x -1( 3 +2‬الف‬ ‫‪( y = )x -2( 3‬ب ‬ ‫‪( y = -x3 + 1‬پ ‬ ‫ ‬
‫‪( y = )x +1( 3 -1‬ت‬ ‫‪( y = -x3‬ث ‬ ‫‪( y = )x +1(3‬ج ‬ ‫ ‬
‫‪( y = x  3 +1‬چ‬ ‫‪( y = -x3 -1‬ح ‬ ‫‪( y = x3 -2‬خ ‬ ‫ ‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬
‫ ‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬
‫(‪)١‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)2‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)٣‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬ ‫(‪)٤‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)٥‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)٦‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬
‫(‪)7‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)٨‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫(‪)9‬‬

‫‪5‬‬
 ‫فصل ‪ ١‬تابع‬

‫توابع صعودی و توابع نزولی‪:‬‬

‫فعالیت‬

‫یکی از دغدغه های این روزها بحث کاهش بارندگی در کشورمان است که خسارات بسیاری را به بار می آورد‪ .‬در نمودار زیر میزان بارندگی‬
‫ساالنه سه شهر گرگان‪ ،‬زاهدان و ارومیه از سال ‪ 1375‬تا سال ‪( 1394‬برحسب میلی متر) آورده شده است‪ .‬به طور مثال در شهر ارومیه‬
‫در سال ‪ ،85‬میزان بارندگی ‪ 372‬میلی متر و در سال ‪ 334 ،90‬میلی متر بوده است که روند نزولی بارندگی را در این شهر نشان می دهد‪.‬‬
‫همچنین در شهر گرگان در سال ‪ ،85‬میزان بارندگی ‪ 522‬میلی متر و در سال ‪ 724 ،90‬میلی متر بوده است که روند صعودی بارندگی را در‬
‫این شهر نشان می دهد‪ .‬با توجه به این نمودار به سؤال های زیر پاسخ دهید‪:‬‬
‫الف) از سال ‪ 75‬تا ‪ ،91‬در چه فاصله های زمانی‪ ،‬میزان بارندگی در شهر گرگان روند صعودی داشته است؟‬

‫ب) از سال ‪ 91‬تا ‪ ،94‬در چه فاصله های زمانی‪ ،‬میزان بارندگی در شهر ارومیه روند نزولی داشته است؟‬

‫‪800‬‬
‫‪724‬‬
‫‪676‬‬
‫‪600‬‬
‫‪522‬‬
‫‪477‬‬ ‫‪468‬‬ ‫‪478‬‬
‫‪400‬‬ ‫‪372‬‬ ‫‪387‬‬ ‫‪364‬‬
‫‪334‬‬ ‫‪334‬‬ ‫‪300‬‬
‫‪263‬‬ ‫‪277‬‬
‫‪228‬‬ ‫‪241‬‬
‫‪200‬‬
‫‪108‬‬ ‫‪104‬‬
‫‪73‬‬ ‫‪55‬‬ ‫‪47‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪68‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪14‬‬
‫‪1375‬‬ ‫‪1380‬‬ ‫‪1385‬‬ ‫‪1390‬‬ ‫‪1391‬‬ ‫‪1392‬‬ ‫‪1393‬‬ ‫‪1394‬‬

‫‪1‬‬
‫میزان بارندگی ساالنه شهرهای گرگان‪ ،‬زاهدان و ارومیه (میلی متر)‬

‫‪www.amar.org.ir‬‬ ‫‪١‬ــ منبع‪ :‬سایت مرکز آمار ایران‬

‫‪6‬‬
‫درس اول توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬

‫‪y‬‬

‫‪f‬‬ ‫ً‬
‫اکیدا صعودی‬ ‫تابع‬
‫) ‪f (x2‬‬
‫دامنه تابع ‪ f‬که ‪ ،x 1<   x  2‬داشته باشیم‬
‫نقطه ‪ x  1‬و ‪ x  2‬از ٔ‬
‫اگر برای هر دو ٔ‬
‫) ‪f (x1‬‬ ‫)‪ ،f  (x1)  < f   (x  2‬آنگاه ‪ f‬را تابعی اکید ًا صعودی می نامیم‪.‬‬

‫‪x‬‬
‫‪x1‬‬ ‫‪x2‬‬

‫‪y‬‬

‫ً‬
‫اکیدا نزولی‬ ‫تابع‬
‫) ‪f (x1‬‬ ‫دامنه تابع ‪ f‬که ‪ ،x 1<   x  2‬داشته باشیم‬
‫نقطه ‪ x  1‬و ‪ x  2‬از ٔ‬
‫اگر برای هر دو ٔ‬
‫‪f‬‬
‫)‪ ،f  (x1)  > f   (x  2‬آنگاه ‪ f‬را تابعی اکید ًا نزولی می نامیم‪.‬‬
‫) ‪f (x2‬‬

‫‪x‬‬
‫‪x1‬‬ ‫‪x2‬‬

‫‪y‬‬

‫تابع صعودی‬
‫‪f‬‬

‫دامنه تابع ‪ f‬که ‪ ،x 1<   x  2‬داشته باشیم‬

‫نقطه ‪ x  1‬و ‪ x  2‬از ٔ‬
‫اگر برای هر دو ٔ‬
‫)‪ ،f  (x1)  ≤ f   (x  2‬آنگاه ‪ f‬را تابعی صعودی می نامیم‪.‬‬
‫‪x‬‬

‫‪y‬‬

‫‪f‬‬ ‫تابع نزولی‬

‫دامنه تابع ‪ f‬که ‪ ،x 1<   x  2‬داشته باشیم‬
‫نقطه ‪ x  1‬و ‪ x  2‬از ٔ‬
‫اگر برای هر دو ٔ‬
‫)‪ ،f  (x1)  ≥ f   (x  2‬آنگاه ‪ f‬را تابعی نزولی می نامیم‪.‬‬
‫‪x‬‬

‫تابع ‪ f‬را در یک بازه ثابت می گوییم‪ ،‬اگر برای تمام مقادیر ‪ x‬در این بازه‪ ،‬مقدار ‪ f‬ثابت باشد‪.‬با توجه به تعاریف باال‪ ،‬تابع ثابت در یک‬
‫بازه‪ ،‬هم صعودی و هم نزولی محسوب می شود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬به تابعی که در یک بازه فقط اکید ًا صعودی یا فقط اکید ًا نزولی باشد‪ ،‬تابع اکید ًا یکنوا گوییم‪ .‬همچنین به تابعی که در یک بازه فقط‬
‫صعودی یا فقط نزولی باشد‪ ،‬تابع یکنوا گوییم‪ .‬توابع اکید ًا یکنوا همواره یکنوا هستند‪ .‬آیا عکس این مطلب صحیح است؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫‪7‬‬
 ‫فصل ‪ ١‬تابع‬

‫‪y‬‬
‫بازه‬
‫ممکن است تابعی در یک بازه صعودی (اکید ًا صعودی) و در ٔ‬
‫‪4‬‬

‫دیگر نزولی (اکید ًا نزولی) باشد‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫مثال‪ :‬تابع |    ‪ f   (x) = |x‬در ٔ‬

‫‪2‬‬
‫بازه )∞‪(0,+‬‬
‫بازه )‪ (-∞,0‬اکید ًا نزولی و در ٔ‬
‫‪1‬‬
‫اکید ًا صعودی است‪ ،‬اما در ‪ ‬نه صعودی است نه نزولی‪.‬‬
‫‪x‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪-1‬‬

‫کار در کالس‬

‫هر کدام از توابع زیر در چه بازه هایی اکید ًا صعودی و در چه بازه هایی اکید ًا نزولی هستند؟‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪1 2 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1 2 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫(الف) ‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫(ب) ‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫(پ) ‪y‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪1 2 3‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪0y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪y0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y0‬‬ ‫‪x‬‬

‫‪0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪x‬‬

‫‪0y‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪y0‬‬ ‫‪0y‬‬

‫(ت) ‪y‬‬ ‫(ث) ‪y‬‬ ‫‪(y‬ج) ‬

‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪2‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪-‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪0y‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪y‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪-2 -10 21 2‬‬ ‫‪-π‬‬
‫‪1‬‬
‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪-2 -10 21 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪- 2π‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪-2 -10 2 1 2‬‬ ‫‪-π‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪-2 -10 2 1 2‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪- 2π‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x‬‬
‫‪-2 -10 1 2‬‬ ‫‪-π‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪-2 -10 1 2‬‬
‫‪2‬‬
‫‪-1‬‬

‫(چ)‬ ‫(ح) ‬ ‫(خ) ‬

‫‪8‬‬
‫درس اول توابع چند جمله ای ـ توابع صعودی و نزولی‬

‫کار در کالس‬

‫بازه ]‪ [-2π,2π‬رسم شده است‪ .‬صعودی یا نزولی بودن آنها را در بازه های مشخص شده تعیین‬
‫نمودار توابع ‪ y = sin  x‬و ‪ y = cos  x‬در ٔ‬
‫نمایید‪.‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪y‬‬

‫‪1‬‬
‫‪y = sin x‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪y = cosx‬‬

‫‪-2π‬‬ ‫‪-π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪2π‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪-2π‬‬ ‫‪-π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪2π‬‬
‫‪x‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬
‫‪-1‬‬ ‫‪-1‬‬

‫‪3π‬‬ ‫‪3π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪3π‬‬ ‫‪3π‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪]−2π, −‬‬ ‫[‬ ‫‪]−‬‬ ‫[‪, −π‬‬ ‫[ ‪]−π, −‬‬ ‫[‪]− ,0‬‬ ‫[ ‪]0,‬‬ ‫[‪] , π‬‬ ‫‪]π,‬‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‪, 2π‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪y   =  sin  x‬‬ ‫صعودی‬

‫‪3π‬‬ ‫‪3π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪π‬‬ ‫‪3π‬‬ ‫‪3π‬‬

‫‪x‬‬ ‫‪]−2π, −‬‬ ‫[‬ ‫‪]−‬‬ ‫[‪, −π‬‬ ‫[ ‪]−π, −‬‬ ‫[‪]− ,0‬‬ ‫[ ‪]0,‬‬ ‫[‪] , π‬‬ ‫‪]π,‬‬ ‫[‬ ‫]‬ ‫[‪, 2π‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪y   =   cos  x‬‬ ‫صعودی‬

‫کار در کالس‬

‫نمودار توابع زیر را رسم کنید و مشخص کنید در چه بازه هایی صعودی و در چه بازه هایی نزولی هستند‪.‬‬
‫‪π‬‬
‫(الف‬ ‫=‬
‫) ‪f (x ) cos(x −‬‬ ‫]‪Df = [0,2π‬‬ ‫ ‬
‫‪3‬‬

‫|    ‪( g   (x) = x + |x‬ب‬ ‫ ‬

‫‪( t   (x) = -  x3 -1‬پ‬ ‫ ‬

‫‪9‬‬
 ‫فصل ‪ ١‬تابع‬

‫‪y‬‬
‫‪4‬‬
‫فعالیت‬
‫‪3‬‬
‫به نمودار تابع روبه رو دقت کنید‪.‬‬
‫‪2‬‬ ‫الف) این تابع اکید ًا صعودی است یا اکید ًا نزولی؟‬
‫‪1‬‬
‫ب) این تابع یک به یک است؟‬
‫پ) آیا تابعی وجود دارد که اکید ًا صعودی یا اکید ًا نزولی باشد ولی‬
‫‪x‬‬
‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫یک به یک نباشد؟‬
‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬

‫مترین‬

‫‪ ١‬نمودار توابع زیر را رسم کنید و دامنه و برد آنها را مشخص نمایید‪.‬‬
‫‪( y = )x -1( 3-1‬الف‬ ‫‪( y = )x +2( 3-2‬ب ‬ ‫ ‬
‫‪ 2‬نمودار تابع زیر را رسم کنید و بازه هایی را که در آنها تابع صعودی‪ ،‬نزولی یا ثابت است‪ ،‬مشخص کنید‪.‬‬
‫‪−2x − 3 x < −4‬‬
‫‪‬‬
‫=‬
‫‪f (x ) 3‬‬ ‫‪−4≤x <2‬‬
‫‪3x − 2‬‬ ‫‪x ≥2‬‬ ‫ ‬
‫‪‬‬
‫‪y‬‬ ‫‪ 3‬با استفاده از نمودار تابع زیر مشخص کنید این تابع در چه بازه هایی‬
‫‪6‬‬
‫صعودی‪ ،‬نزولی یا ثابت است؟‬
‫‪5‬‬

‫‪4‬‬

‫‪3‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫‪x‬‬
‫‪-6‬‬ ‫‪-5‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪-2‬‬ ‫‪-1 0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪-1‬‬

‫‪-2‬‬

‫‪-3‬‬

‫‪-4‬‬

‫‪-5‬‬

‫‪-6‬‬

‫= ‪ y‬را رسم کنید و در مورد یکنوایی آنها در کالس بحث کنید‪.‬‬ ‫‪ 4‬تابع نمایی ‪ y = 2   -2‬و تابع لگاریتمی ‪− log2x + 2‬‬
‫‪x‬‬

‫بازه ] ‪ ( - ∞ , a‬نزولی است‪ ،‬حداکثر مقدار ‪ a‬چقدر است؟‬

‫‪ 5‬تابع |    ‪ y = x  |x‬در ٔ‬
‫‪2‬‬

‫دامنه خود اکید ًا نزولی باشد‪.‬‬

‫دامنه خود اکید ًا صعودی و تابعی مثال بزنید که در ٔ‬
‫‪ 6‬تابعی مثال بزنید که در ٔ‬

‫‪10‬‬