Korelasyon

PSİ124 İleri İstatistik

Bahar 2021
 Korelasyon
• Korelasyon, iki değişken arasındaki ilişkiyi ifade eder

• Korelasyon analizi değişkenlerin birbirleriyle ilişkili

olup olmadığını incelemede kullanılan bir analizdir

• Örneğin, öğrencilerin üniversite sınavı giriş puanları

ile üniversitedeki akademik başarıları arasındaki ilişki

• Korelasyon, neden-sonuç ilişkisi vermez

 Korelasyon
• Korelasyon katsayısı:

• Değişkenler arasındaki ilişkiye yönelik olarak ilişkinin

gücü ve yönü ile ilgili bilgi verir (±1)
 Korelasyon
• Farklı korelasyon tekniklerinden hangisinin
kullanılacağına karar verirken:

1. değişkenlerin ölçümünün hangi düzeyde ölçekle

(sınıflama, sıralama, eşit aralıklı, oranlı) yapıldığı,
2. değişkenlerin türü (sürekli ya da süreksiz) ve
3. değişkenler arasında doğrusal ilişki olup
olmamasına bakılır
 Korelasyon
• Saçılma Diyagramı (Scatterplot):

• İki değişken arasındaki ilişkiyi görsel olarak

betimleyen grafiktir

• Grafikte, X ve Y değişkenlerine ait değerler yer alır

• X ekseni bağımsız değişkene, Y ekseni ise bağımlı

değişkene ait değerleri gösterir
 Korelasyon
• Saçılma diyagramının şekli değişkenler arasındaki
ilişki hakkında bilgi verir

• Örneğin, diyagramın elips ya da daire şeklinde olması

değişkenler arasında ilişki olmadığını gösterir
 Korelasyon

Pozitif Negatif Sıfır

korelasyon korelasyon korelasyon
Korelasyon
 Korelasyon
• Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon Katsayısı
(r):

• İki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişki incelenir

• Değişkenler eşit aralıklı ya da oranlı ölçek
kullanılarak ölçülmüş olmalıdır

• Değişkenlerin ikili olarak normal dağılım sağladığı

varsayılır
 Korelasyon
• Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon
Katsayısı (r):
 Korelasyon
• Korelasyon Katsayısının Yorumlanması:
• Korelasyon katsayısı büyüklüğüne, yönüne ve
açıklanan varyansa (determinasyon katsayısı) göre
yorumlanabilir

• + 1 mükemmel pozitif korelasyon

• –1 mükemmel negatif korelasyon
• 0 ilişki yok
 Korelasyon
• Korelasyon Katsayısının Yorumlanması:

• r < .30  düşük düzeyde ilişki/korelasyon

• .30 ≤ r ≤ .70  orta düzeyde ilişki/korelasyon

• r> .70 yüksek düzeyde ilişki/korelasyon

 Korelasyon
• Açıklanan varyans (determinasyon katsayısı; r2):

• Değişkenlerden birindeki değişimin/varyansın ne

kadarının diğer değişken tarafından açıklandığını
gösterir

• Örneğin, r = .80 ise r2= .64

• Yani, Y değişkenindeki toplam varyansın %64’ü X
değişkeni tarafından, geri kalan %36’sı ise başka
değişkenler tarafından açıklanmaktadır
 Korelasyon
• Örnek: Aşağıda bir grup çalışanın iş doyumu ve iş
performansı puanları yer almaktadır. Veriler normal
dağılım göstermektedir. Buna göre, iş doyumu ve iş
performansı arasındaki korelasyonu hesaplayınız.
r= 10(1766) – (164)(101)
√[10(2736) – (26896)] [10(1589) – (10201)]

r = 0.675
 Korelasyon
• Örnek: Aşağıda bir grup öğrencinin psikopatoloji ve
kişilik kuramları derslerinin final sınavlarından
aldıkları puanlar verilmektedir. Veriler normal dağılım
göstermektedir. Buna göre, bu iki dersteki başarı
düzeyi arasındaki korelasyonu hesaplayınız.
r= 10(41072) - (647)(623)
√[10(42905) – 418609][10(39685) – 388129]

r = 0.801
 Korelasyon
• Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon Katsayısı
(Spearman Rho, rs):

• Sıralamalı ölçek üzerinde ölçülen iki değişken

arasındaki doğrusal ilişkiyi inceler
 Korelasyon
• Spearman Rho (rs) ne zaman kullanılır?:

1) Değişkenlerin nicelik olarak ölçümü zor ise ve

değişkenlere ait değerler sıra değerleri ile gösteriliyorsa

2) Değişkenler en az eşit aralık ölçeğinde ölçüldüğü

halde normal dağılım varsayımı karşılanmıyorsa
 Korelasyon
3) Değişkenlerden biri sıralama ölçeği diğeri eşit aralıklı
ya da oranlı ölçek üzerinde ölçülmüş ise ve eşit aralıklı
ya da oranlı ölçek üzerinden alınan puanların sıralı
puanlara (en yükseğe 1., ikinci en yükseğe 2., üçüncü en
yükseğe 3. vb gibi) dönüştürülmesi gerekiyorsa
 Korelasyon
• Formül
 Korelasyon
• rs değeri, iki sıra seti arasındaki uyuşma ya da
uyuşmazlığın miktarını gösterir

• +1, –1, 0

• d=X–Y

• Hesaplanan ∑d değeri her zaman 0’a eşit olmalıdır

 Korelasyon
• Örnek: Aşağıda 20 bireyin X ve Y gibi iki farklı kişilik
özelliğini ölçen ölçeklerden aldıkları puanlar
verilmektedir. Puanların normal dağılım göstermediği
bilindiğine göre bu iki değişken arasındaki Spearman
rho korelasyon katsayısını hesaplayınız. (Not:
sıralama yaparken en yüksek puana 1 değerini
vererek başlayınız).
rs = 1 – (6*26)
20(202 – 1)

rs = .98
 Korelasyon
• Örnek: Aşağıda 20 bireyin X ve Y gibi iki farklı kişilik
özelliğini ölçen ölçeklerden aldıkları puanlar
verilmektedir. Puanların normal dağılım göstermediği
bilindiğine göre bu iki değişken arasındaki Spearman
rho korelasyon katsayısını hesaplayınız. (Not:
sıralama yaparken en yüksek puana 1 değerini
vererek başlayınız).
rs = 1 – (6*850)
20(202 – 1)

rs = 0.36
 Korelasyon
• Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı (rpb):

• Biri sürekli, diğeri iki kategorili olan gerçek bir

süreksiz değişken (örn., cinsiyet) arasındaki doğrusal
ilişkiyi inceler
 Korelasyon
• Formül
 Korelasyon
• p = süreksiz değişkenin oluşturduğu gruplardan
birinde yer alan kişilerin toplam örnekleme oranı
• Yp = p grubundaki deneklerin Y değişkenine ait
ortalaması
• q = süreksiz değişkenin oluşturduğu gruplardan
diğerinde yer alan kişilerin toplam örnekleme oranı
• Yq = q grubundaki deneklerin Y değişkenine ait
ortalaması
• Sy = grup ayrımı gözetilmeden örneklemin standart
sapma değeri
 Korelasyon
• Sy = grup ayrımı gözetilmeden örneklemin standart
sapma değeri
 Korelasyon
• Korelasyon değeri (rpb) negatif çıktığında bu değerin
mutlak değeri alınmalıdır, çünkü rpb’nin + ya da –
çıkması verilerin düzenlenmesi ile ilgilidir

• Örneğin, bir grup yetişkinin stres ölçeğinden aldığı

puanlar ile cinsiyetleri arasındaki ilişki (cinsiyet
değişkenine 1 = kadın ve 2 = erkek ya da 1= erkek ve
2 = kadın şeklinde değerler vermek araştırmacının
seçimine bağlıdır)
 Korelasyon
• Örnek:
– Yükseköğretime giriş sınavı başarısı ile cinsiyet;
– Aylık gelir ile cinsiyet;
– Aylık gelir ile belli bir okuldan mezun olup
olmama;
– Bir soruyu doğru cevaplayıp cevaplamama ile
testten alınan puanlar arasındaki ilişkiler

• Örnek: Bir grup yetişkinin stres ölçeğinden aldığı

puanlar ile cinsiyetleri arasındaki ilişki
 Korelasyon
• Örnek: 8’i erkek, 12’si kız toplam 20 öğrencinin
elektronikle ilgili bir alanda el becerisi puanları
aşağıda verilmektedir. Elektronikle ilgili el becerisi ile
cinsiyet arasındaki ilişkiyi hesaplayınız.
Öğrenciler başarı (X) cinsiyet (Y)
1 75 0
2 82 0
3 69 1
4 57 1
5 69 0
6 67 0
7 57 0
8 88 1
9 92 0
10 84 0
11 91 0
12 80 0
13 72 0
14 75 1
15 70 0
16 52 1
17 68 1
18 79 0
19 62 1
20 59 1
Toplam 1448
n 20
Ortalama 72.4
Sx 11,63
Öğrenciler başarı (X) cinsiyet (Y) Xp Xq
1 75 0 75
2 82 0 82
3 69 1 69
4 57 1 57
5 69 0 69
6 67 0 67
7 57 0 57
8 88 1 88
9 92 0 92
10 84 0 84
11 91 0 91 n = 20; np= 8; nq= 12
12 80 0 80 p = 8/20 = .40, q = 12 / 20 = .60
13 72 0 72
14 75 1 75
∑Xp = 530; ∑Xq = 918
15 70 0 70 Ort. Xp = 66.25; Ort. Xq = 76.50;
16 52 1 52
17 68 1 68
Ort. X = 72.40; Sx = 11.63
18 79 0 79
19 62 1 62 rpb = [(66.25 – 76.50) / 11.63] * √(.40*.60)
20 59 1 59
Toplam 1448 530 918 rpb = |-.43|
n 20 8 12 rpb = .43
Ortalama 72.4 66.25 76.5
Sx 11,63
 Korelasyon
• Örnek: Aşağıdaki veriler, deneklerin kolejden mezun
olup/olmaması (E / H) ve bu kişilerin özsaygı
ölçeğinden aldıkları puanları göstermektedir. Burada
iki değişken arasındaki doğrusal ilişkinin derecesi
nedir?
Denek Kolej mezunu (X) Özsaygı ölçeği puanı (Y)
1 E 8
2 E 7
3 E 12
4 E 6
5 E 10
6 H 2
7 H 8
8 H 6
9 H 1
10 H 9
Denek Kolej mezunu (X) Özsaygı ölçeği puanı (Y) Y2
1 E 8 64
2 E 7 49
3 E 12 144
4 E 6 36
5 E 10 100
Ort.Yp = 8,6
p = 5 / 10 = 0.5 ∑Yp = 43
6 H 2 4
7 H 8 64
8 H 6 36
9 H 1 1
10 H 9 81
Ort.Yq = 5,2
n = 10 q = 5 / 10 = 0.5 ∑Yp = 26 ∑Y2 = 579
∑Y = 69
(∑Y)2 = 4761
Sy = √(10 * 579 – 4761) / (10 * 10-1) = √(5790-
4761) / 90 = √(1029 / 90) = √11.433
Sy = 3.381
rpb = (8,6 – 5,2 / 3.381) (√.5*.5) = (3.4 / 3.381)
√.25 = 1.01(.5)
rpb = .51
 Korelasyon
• Çift Serili Korelasyon Katsayısı (rb):

• Sürekli bir değişken ile gerçekte sürekli, ancak yapay

olarak iki kategorili süreksiz hale getirilmiş bir
değişken arasındaki ilişkiyi inceler
 Korelasyon
• Formül
 Korelasyon
• Formül

(pq/y) değerleri ‘Standart

Normal Dağılım Eğrisinde P ve Q
Alanlarını Ayıran Ordinatlar’
tablosundan bulunur (bkz. Ek-D)
 Korelasyon
• p = Süreksiz değişkenin ilk grubundaki ölçüm
sayısının toplam içindeki oranı
• Yp = p grubundaki deneklerin sürekli değişkene ait
ortalaması
• q = Süreksiz değişkenin ikinci grubundaki ölçüm
sayısının toplam içindeki oranı
• Yq = q grubundaki deneklerin sürekli değişkene ait
ortalaması
• Sy = Sürekli değişkene ait tüm ölçümlerin standart
sapması
 Korelasyon
• Not 1: (pq/y) değerleri ‘standart normal dağılım
eğrisinde P ve Q alanlarını ayıran ordinatlar’
tablosundan bulunur (bkz. Ek D)

• Not 2: Formüldeki y, p ve q’yu ayıran noktanın

ordinat yüksekliğidir
 Korelasyon
• Örnek: Okuldaki başarı (GNO) ile derslere okul
dışında çalışmaya ayrılan süre arasındaki ilişkiyi
hesaplayınız.

• Not: Bu örnekte gerçekte sürekli bir değişken olan

okul dışında ders çalışmaya ayrılan süre 2 saatten az
ve 2 saatten çok olmak üzere iki düzeyli yapay bir
kategorik değişken oluyor.
Öğrenciler Okul başarısı (GNO) (X) Çalışmaya ayrılan süre (Y)

1 2.3 1
2 1.4 0
3 1.5 0
4 3.3 1
5 2.1 1
6 1.7 0
7 2.5 1
8 2.6 1
9 1.7 0
10 2.3 1
11 2.2 1
12 1.9 0
13 3 1
14 2.1 1
15 2.3 1
Toplam 32.9 10
n 15 10
Ortalama 2.19 .667
Sx .53
Öğrenciler Okul başarısı Çalışmaya X2 Xp Xq
(GNO) (X) ayrılan süre
(Y)
1 2.3 1 5.29 2.3
2 1.4 0 1.96 1.4
3 1.5 0 2.25 1.5
4 3.3 1 10.89 3.3
5 2.1 1 4.41 2.1
6 1.7 0 2.89 1.7
7 2.5 1 6.25 2.5
8 2.6 1 6.76 2.6
9 1.7 0 2.89 1.7
10 2.3 1 5.29 2.3
11 2.2 1 4.84 2.2
12 1.9 0 3.61 1.9
13 3 1 9 3
14 2.1 1 4.41 2.1
15 2.3 1 5.29 2.3
Toplam 32.9 10 76.03 24.7 8.2
n 15 10 10 5
Ortalama 2.19 .667 2.47 1.64
Sx .53
• p = 10/15 = .667
• q = 1 – p = 1 - .667 = .333
• Ort. p = 24.7 / 10 = 2.47
• Ort. q = 8.2 / 5 = 1.64
• Sx = √15*76.03 – 32.90 / 15*14 = .53
• rb = [(2.47 – 1.64) / .53] * (.612) = .958
• rb = .96
 Korelasyon
• Örnek: Bir kurumda çalışanların iş performanslarıyla
(Y) denetim odağı (X) arasındaki ilişki inceleniyor.
Çalışanlar denetim odağı puanları 13’ün altında
olanlar (0 = içten denetimli), 14 ve daha üzerinde
olanlar (1 = dıştan denetimli olmak) üzere iki
kategoriye ayrılıyor. Bu duruma ilişkin veriler aşağıda
verilmiştir. Değişkenler arasındaki ilişkiyi hesaplayınız.
 No X Y
1 0 15
2 0 17
3 0 14
4 0 13
5 0 17
6 0 11
7 0 19
8 0 14
9 0 15
10 0 12
11 0 14
12 1 11
13 1 10
14 1 11
15 1 12
16 1 13
17 1 10
18 1 14
19 1 15
20 1 12
21 1 13
22 1 11
23 1 12
24 1 12
25 1 13
n = 25
No X Y Y2
1 0 15 225
2 0 17 289
3 0 14 196
4 0 13 169
5 0 17 289 Yp(Ort. p) = 14,64
6 0 11 121
7 0 19 361 p = 11/25 = .44
8 0 14 196
9 0 15 225
10 0 12 144
11 0 14 196
12 1 11 121
13 1 10 100
14 1 11 121
15 1 12 144
16 1 13 169
17 1 10 100
Yq(Ort q) = 12,07
18 1 14 196
19 1 15 225
q = 14/25= .56
20 1 12 144
21 1 13 169
22 1 11 121
23 1 12 144
24 1 12 144
25 1 13 169
n= ∑Y = 330 ∑Y2 = 4478 p =.44 ve q= .56 için ordinat yani y = .394 ve pq/y = .625
25 (bkn. Ek-D Standart normal dağılım eğrisinde P ve Q alanlarını ayıran ordinatlar tablosu)
(∑Y)2 = 108900
S = √25(4478)-108900/25(24) = √111950 –
108900 / 600 = √3050 / 600 =√5.08 = 2.25
S = 2.25

rb = (14,64-12,07)/2.25*(.44*.56/.394) =
(2.57/2.25) (.625) = 1.14*.625 = .71
rb = .71
 Korelasyon
• Dörtlü (Phi) Korelasyon Katsayısı (Ø):

• Sınıflama ölçeğinde ölçülmüş iki kategorili (düzeyli)

süreksiz iki değişken arasındaki ilişkiyi inceler

• Elde edilen korelasyon değerinin mutlak değeri alınır

 Korelasyon
• Pay değerini elde etmek için önemli kural tabloda sol
alt ile sağ üst gözeneklerde yer alan frekansların
çarpımından (c x b) sol üst ve sağ alt gözeneklerde
yer alan frekansların çarpımının (a x d) çıkarılmasıdır

• Örnek: Çocuğun beslenme durumu (yeterli / yetersiz)

ve okul başarısı arasındaki ilişki (düşük / yüksek)
 Korelasyon
Y1 Y2

X1 a b a+b

X2 c d c+d

a+c b+d n=a+b+c+d

 Korelasyon
• Formül
 Korelasyon
• Örnek: 850 kişilik bir gruptan 375 kişinin matematik
öğretmeni, 475 kişinin ise Türkçe öğretmeni olduğu
bilinmektedir. Matematik öğretmenlerinden 225’i,
Türkçe öğretmenlerinden ise 150’si erkektir. Cinsiyet
ile branş arasındaki ilişki nedir?
 Matematik öğretmeni Türkçe öğretmeni
Y1 Y2

Kadın a b a+b
X1 150 325 150 + 325 = 475
Erkek c d c+d
X2 225 150 225 + 150 = 375
a+c b+d n = 850
150 + 225 = 375 325 + 150 = 475
Ø = (225*325) - (150*150) / √(375)(475)(475)(375)
Ø = 73125 – 22500 / 178125 = 50625 / 178125 = .28
Ø = .28
 Korelasyon
• Örnek: 1200 kişiden oluşan bir öğrenci grubunun
685’inin anneleri çalışmamakta, geri kalanların ise
çalışmaktadır. Anneleri çalışanların 225’i ev sahibi,
anneleri çalışmayanların ise 500’ü kirada
oturmaktadır. Annenin çalışıp çalışmaması ile ev
sahibi olup olmama arasındaki ilişki ne düzeydedir?
 Anne çalışıyor Anne çalışmıyor
Y1 Y2
Ev sahibi a b a+b
X1 225 185 225 + 185 = 410
Kiracı c d c+d
X2 290 500 290 + 500 = 790
a+c b+d
225 + 290 = 515 185 + 500 = 685 n = 1200
Ø = (290 * 185) - (225*500) / √(515)(685)(410)(790)
Ø = (53650 – 112500) / √352775*323900
Ø = -58850 / √114263822500 = -58850 / 338029,32
Ø = .17
 Farklı Korelasyon Tekniklerinin Karşılaştırması
Korelasyon Tekniği
Pearson Momentler Çarpımı
Korelasyon Katsayısı (r)
Spearman Brown Sıra
Farkları Korelasyon Katsayısı
(Spearman Rho, rs)
Hangi durumda kullanılır?
İki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişki incelenir
Değişkenler eşit aralıklı ya da oranlı ölçek kullanılarak ölçülmüş
olmalıdır
Değişkenlerin ikili olarak normal dağılım sağladığı varsayılır
Sıralamalı ölçek üzerinde ölçülen iki değişken arasındaki doğrusal
ilişkiyi inceler
1) Değişkenlerin nicelik olarak ölçümü zor ise ve değişkenlere ait
değerler sıra değerleri ile gösteriliyorsa
2) Değişkenler en az eşit aralık ölçeğinde ölçüldüğü halde normal
dağılım varsayımı karşılanmıyorsa
3) Değişkenlerden biri sıralama ölçeği diğeri eşit aralıklı ya da
oranlı ölçek üzerinde ölçülmüş ise ve eşit aralıklı ya da oranlı ölçek
üzerinden alınan puanların sıralı puanlara (en yükseğe 1., ikinci en
yükseğe 2., üçüncü en yükseğe 3. vb gibi) dönüştürülmesi
gerekiyorsa
 Farklı Korelasyon Tekniklerinin Karşılaştırması
Korelasyon Tekniği
Nokta Çift Serili Korelasyon
Katsayısı (rpb)
Çift Serili Korelasyon
Katsayısı (rb)
Dörtlü (Phi) Korelasyon
Katsayısı (Ø)
Hangi durumda kullanılır?
Biri sürekli, diğeri iki kategorili olan gerçek bir süreksiz
değişken (örn., cinsiyet) arasındaki doğrusal ilişkiyi inceler
Korelasyon değeri (rpb) negatif çıktığında bu değerin mutlak
değeri alınmalıdır, çünkü rpb’nin + ya da – çıkması verilerin
düzenlenmesi ile ilgilidir
Sürekli bir değişken ile gerçekte sürekli, ancak yapay olarak iki
kategorili süreksiz hale getirilmiş bir değişken arasındaki
ilişkiyi inceler
(pq/y) değerleri ‘standart normal dağılım eğrisinde P ve Q
alanlarını ayıran ordinatlar’ tablosundan bulunur (bkz. Ek D)
Sınıflama ölçeğinde ölçülmüş iki kategorili (düzeyli) süreksiz iki
değişken arasındaki ilişkiyi inceler
Elde edilen korelasyon değerinin mutlak değeri alınır