Yetişkin Eğitiminin Temel Özellikleri ve Yetişkin Eğitiminde Program Alanları

YETİŞKİN

• Yetişkinlik , “bebeklik”, “çocukluk”, “ergenlik”, terimleri kadar açık bir

kavram değildir. Yetişkinlik, yaşamın çocukluk ve gençlik dönemine göre
çok daha uzun bir dönemi kapsar.

• ''Yetişkin”, sözcüğü Latince büyümek fiilinden gelmektedir. Dolayısıyla

yetişkin en basit tanımla büyümüş kişidir.

• Biyolojik açıdan: Biyolojik yaşlanma insan organizmasının yapı ve

işleyişinin zaman içinde değişimine dayanır. Bu açıdan bakıldığında
bireyin üretebilecek yaşa gelmesi, bir başka anlatımla ergenlik dönemine
girmesi biyolojik olarak yetişkin olmayı belirler.

• Toplumsal açıdan:Toplum, değişik yaşlarda olunacak ve yapılacak şeyleri

tanımlar, buna “yaş normları” adı verilir. Örneğin bir erkek ya da kadın
için en uygun okulu bitirme, evlenme, çocuk sahibi olma, emekliye
ayrılma yaşını toplum belirler.

• Resmi açıdan: Kanunlarla belirlenen yetişkinlik tanımı da vardır. Örneğin

seçimlerde oy verme yaşı, asgari evlenme yaşı, sürücü belgesi alma yaşı,
emekliye ayrılma yaşı böyledir.

• Psikolojik açıdan: Yetişkinlik psikolojik açıdan tanımlandığı zaman

“bağımsızlık” ile ilgili bir kavramdır. Kendi yaşamlarını yönetme
sorumluluğunu üstüne alan, kendi kararlarını vermeye kendini hazır
hisseden kişi yetişkindir. Kişinin kendi kararlarını verme yeteneği, bir
başka anlatımla öz yönetimli olmaya ilişkin benlik algısı, yaşamın erken
döneminde başlayarak, biyolojik olarak olgunlaştıkça, toplumdaki çeşitli
rolleri yerine getirmeye başladıkça, birikimli olarak gelişir.

• Ekonomik açıdan: kendi ayaklarının üstünde durup, ekonomik olarak

bağımsız haline gelmiş bireyler.

YETİŞKİNLERDE ÖĞRENME

• Yetişkinlik dönemindeki bireyler, çocukluk dönemindekiler kadar

öğrenebilir mi?

Yetişkinlerin öğrenme yeteneği konusunda öncü araştırmalardan

birisi 1928 yılında Thorndike tarafından yapılmıştır. Bu araştırma
 yetişkinlerin de öğrenebildiğini ve yaşlanan kimsenin zekâsının anlamlı
bir biçimde azalmadığını göstermektedir. Genel sağlık ve enerji,
öğrenmeye ilgi duyma ve fırsatlar öğrenmeyi zekâdan daha çok
etkilemektedir.

• Yetişkinlerde öğrenme psikolojisi ile ilgili yapılmış araştırmalar topluca

değerlendirildiğinde yetişkinlerde:

• Tepki hızının azaldığı, yani öğrenme hızında düşmenin olduğu,

• Problem çözme yeteneğinde gerilemeler olduğu,

• Devinsel becerilerin gerilediği, buna karşılık sözel yetenek ve kavrayış

bakımından ilerlemeler olduğu görülmektedir.

• Araştırmalardan çıkan çok önemli bir bulgu, başlangıçta erişilmiş eğitim

düzeyi ne kadar yüksekte, zihinsel gerileme de o denli az olmaktadır.
Eğitim düzeyi düşük olup, sıradan işlerde çalışanlarda zihinsel gerileme
daha çok olmaktadır. Buna göre öğrenme yeteneği aralıksız kullanma ile
korunabilmektedir. Yaşlı kimseler kendi hızlarında gençler kadar
öğrenebilmektedirler.

• Yetişkinlerin yaşın ilerlemesine bağlı kayıplarını, çevrenin etkisi telafi

etmektedir. Muhakeme, hız ve algılama kayıplarına karşı, zihinsel
faaliyetlerin canlılığını sürdürmesi kaydıyla, tecrübe ve bilgi bu kayıpları
dengelemektedir. Burada güdülemeye bağlı faktörlerin de rol oynadığını
söyleyebiliriz. Yetişkinler öğrenme çabalarını, özellikle kendi kişisel
ilgilerinin toplandığı tecrübe alanlarına yoğunlaştırabildikleri takdirde
öğrenmeye devam edeceklerdir.

YETİŞKİN EĞİTİMİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ

1. Yetişkin eğitimin hedef grubuna, herhangi bir örgün eğitim kurumunun

tam zamanlı programlarına devam eden belli yaş grubundaki çocuk ve
gençler dışında kalan herkes girmektedir.

2. Yetişkin eğitimi hedef grupları belli, amaçları düzenli, planlı bir

eğitimdir.

3. Yetişkin eğitimi, amaçlanan eğitimin içeriği ne olursa olsun,

düzenlenirken ve uygulanırken, yetişkinlerin bireysel özelliklerinin
dikkate alındığı, kuralların esnek tutulduğu bir eğitimdir.
4. Yetişkin eğitimi programlarının içeriğini bireyin ve toplumun ihtiyaçları
belirler. Yetişkinlerin öğrenme ihtiyacı duydukları her konu yetişkin
eğitiminin kapsamına girer. Yetişkinlerin öğrenme ihtiyaçları
çeşitlenmiştir.

YETİŞKİN EĞİTİMİNDE PROĞRAM ALANLARI

1.) Tamamlama eğitimi.

2.) Mesleki ve teknik yeterlilik için eğitim.

3.) Daha iyi sağlık, refah ve aile hayatı için eğitim.

4.) Yurttaşlık eğitimi -siyasal ve toplumsal yeterlilik için eğitim.

5.) Öz-doyum için eğitim (kendini gerçekleştirme).

Yetişkin Eğitimi Programlarının Planlanması ve Uygulanması

Program Planlama Nedir?

• Öğretme-öğrenme süreçlerinin ve bu süreçlerde yer alan, örgüt, katılımcı,

personel, içerik, yöntem, araç-gereç bina, tesis, finansman gibi öğelerin
 belirlenen amaçları gerçekleştirmek için birbirleri ile tutarlı olarak
tasarlanması ve belirlenmesidir.

Yetişkin eğitimini örgün eğitimden ayıran en temel işlev program

planlamadır.

Yetişkin ve Örgün Eğitim Arasındaki Program Planlama

Farklılıkları

1. Örgün eğitim programları standarttır, durağandır, görece değişmeye

kapalıdır. Yetişkin eğitiminde ise çok farklı, değişken ihtiyaçlara cevap
vermek söz konusudur. Toplumdaki değişim ve dönüşümler yetişkin
eğitimi ihtiyaçlarını etkiler.

2. Yetişkin eğitimi etkinlikleri çok geniş bir yelpaze içinde sunulur.

Yelpazenin bir tarafında informal programlar, öteki ucunda da örgün
eğitime çok benzeyen programlar söz konusu olabilir.

3. Yetişkinlerin temel özelliklerinin öğrenme süreçlerinde dikkate alınması

sürecin başarısını etkiler.

4. Eğitimin amaçları, hedef kitlenin toplumsal ve kültürel özellikleri,

eğitimi sunan kurumun nitelikleri planlama sürecini etkiler.

5. Kağıt üzerinde çok iyi görünen planlanlar uygulamada başarısız olabilir.

Bunun nedenleri ulaşım sorunları, eğitim programının maliyetini
karşılayamama, yetişkinlerin eğitime ilgi göstermemesi, kültürel baskılar,
yeterli kaynak ayrılmaması, eğitimin gerekliliğine inanılmaması gibi
etkenlerden kaynaklanabilir.

İhtiyaç Belirleme Neden Önemlidir?

• Yetişkinlerin öğrenmeye ilişkin özellikleri, yetişkin eğitiminin gönüllü

katılıma dayalı olması gibi nedenler yetişkin eğitiminde ihtiyaçların
belirlenmesi ve eğitim programının bu ihtiyaçlara dayalı olarak
geliştirilmesini gerekli hale getirmektedir.

İHTİYAÇ TİPLERİ

1. Hissedilmiş İhtiyaç: Birey eğitim ihtiyacının farkındaysa

2. Gerçek İhtiyaç: Eğitim bireyin sorununa karşılık geliyorsa

 3. Yüklenmiş İhtiyaç: Bireyin eğitim ihtiyacı dışarıdan biri tarafından
belirlenmişse

4. Sosyal İhtiyaç: İhtiyaçlar toplum düzeyinde ortaya konulmuşsa

İHTİYAÇ BELİRLEME

İhtiyaç saptama program planlamanın önemli bir öğesi olmakla birlikte,

etkili bir araç olarak kullanılmamaktadır. Bunun nedenleri,

1. Kuram ile uygulama arasında boşluk olması

2. Çoğu zaman sezgilerle hareket edilmesi

3. İhtiyaç saptamanın nasıl yapılacağının bilinmemesi

4. Programları aşırı yoğunlaştırıp komplike hale getireceğinin

düşünülİhtiyaç saptama temelde bir araştırma sürecidir. Eğitim ihtiyaçları;

5. test,

6. anket,

7. grup toplantıları ve odak grup görüşmeleri,

8. görüşme,

9. iş analizi,

10.nominal grup tekniği,

11.Q sort,

12.delphi gibi tekniklerle toplanabilir.

13.mesidir.

Eğitim programlarının hazırlanmasında çoğu zaman ihtiyaç belirleme süreci

eğiticilerin görev tanımlamasının dışında kalmaktadır. Yani eğitimciler daha
önceden belirlenmiş amaçlar çerçevesinde program içeriğinin paylaşılmasından
sorumludurlar. Ancak kimi zaman program devam ederken de beklentiler ortaya
çıkar, yeni beklentiler gelişebilir. Katılımcıların beklentilerinin sorulması
onların programa katılma duygularının yaratılması açısından önemlidir. Katılıma
duygusu öğrenme motivasyonunu artıracaktır.

PROĞRAM AMAÇLARI
Yetişkin eğitiminde program planlamada büyük ölçüde esneklik vardır.
Kapsamının belirlenmesinde, amaçların geliştirilmesinde yetişkin eğitimi
uzmanları daha özgürdür. İhtiyaca dayalı amaçlar, programın içeriği, öğretim
yöntemleri, eğitim materyalleri vb. hakkında bilinçli kararlar vermeyi sağlar.

1. Amaçlar planlı bir öğrenme durumunda neyi başarmak istediğimizi ortaya

koyar.

2. Öğrenme yaşantısından ortaya çıkacak sonuçlardır.

3. Yetişkin eğitimi sürecinde amaçlar değişebilir, kaldırılabilir, yenileri

eklenebilir.

4. Öğrenenlerin amaçları birbirinden farklıdır, her biri öğrenme durumundan

neyi istiyorsa onu alır.

5. Öğretme öğrenme sürecinin planlanmamış çıktıları olabilir.

6. Bazen öğrenme sürecinin sonuçları kursun sonunda görünmeyebilir.

7. Katılanların amaçları ile öğrenme programının amaçları örtüşmelidir

Öğrenme amaçlarının dört temel kategorisi

1. Bilginin elde edilmesi(tanımak, listelemek, betimlemek, ifade etmek

açıklamak vb.)

2. Düşünce becerilerinin geliştirilmesi(karşılaştırmak, değerlendirmek,

çözümlemek vb.)

3. Psiko-motor becerilerin geliştirilmesi(göstermek, çizmek,onarmak,

kurmak vb.)

4. Değer, tutum ve duygularda değişim(benimsemek, savunmak,

onaylamak,işbirliği yapmak, kabul etmek vb.)

PROĞRAM AMAÇLARI

Amaçlar kendi içinde bir hiyerarşi oluştururlar. Alt düzeydeki amacın

gerçekleşmesi, bir üst düzeydeki amacın gerçekleşmesine katkıda bulunur.
Program amaçları:

• Somut

• Akılcı
 • Uygulanabilir

• ihtiyaçlara dayalı

• Belirli bir zaman diliminde ulaşılabilir olmalıdır.

ÖĞRENME YAŞANTILARI

• Program planlamada temel sorunlardan birisi neyin(eğitim programının

içeriği), nasıl (yöntem ve teknik), ne kadar sürede gerçekleşeceğine karar
vermektir.

Program içeriği oluştururken Dikkat Edilecek Hususlar

• Program amaçları ve öğrenme hedeflerine uygun olmalı

• Katılımcıların hazır bulunuşluk düzeyine uygun olmalı

• Zaman sınırlamalarına uygun olmalı

• Yetişkinin yaşamına uyarlanabilir olmalı

• Gerektiğinde yetişkinin ilgi ve beklentilerine göre esnek olmalıdır.

Zaman sınırlamaları söz konusu olduğunda:

• Katılımcıların bilmesi gereken, öğrenme amaçları için gerekli olan içerik

• Gerekli olan içeriğe destek içerik

• Konunun anlaşılması için şart olmasa da ilgili ya da ilginç olan içerik

olarak sıralanabilir.

Programın Zamanlanmasında Dikkat Edilmesi Gerekli Noktalar

• Program süresi katılımcıların hazır bulunuşluk durumuna uygun

olmalıdır.

• Programın saatleri katılımcılara uygun olmalıdır.

• Tatil paketi programın sunuş stratejisinin bir parçası değilse, tatil

dönemlerine konulmamalıdır.

• Tam gün olmamalıdır. Zorunlu ise sabah teorik, öğleden sonra pratik
konular olmalıdır.

YÖNTEM
• Yöntem programın nasıl yapılandırılacağını gösterir. Katılımcıların
deneyimleri, personelin uzmanlığı, maliyet ve olanaklar, programın içeriği
ve programdan beklentiler hangi yöntemi seçeceğimizi belirler. Çok
amaçlı, geniş kapsamlı programlarda birden fazla yöntem kullanılabilir.

YÖNTEM SINIFLANDIRMASI

• Bireysel yöntemler(çıraklık, bilgisayar destekli eğitim)

• Yüzyüze küçük grup yöntemleri(Dersler, seminerler, atölyeler, geziler)

• Yüzyüze büyük grup yöntemleri(Konferanslar, kongreler, sergiler)

• Uzaktan eğitim yöntemleri(online dersler, sesli görüntülü konferanslar)

• Toplum öğrenme yöntemleri(toplum kaynak merkezleri,toplumsal eylem

grupları)

YETİŞKİN EĞİTİMİNDE EĞİTİCİNİN ROLÜ

KOLAYLAŞTIRICILIK
• Yetişkin eğitiminde öğretici olan kişi, rehber olmalı ve
katılımcıların öğrenmesini kolaylaştıran koşulları
sağlamalıdır.
• Demokratik ve işbirliğine dayalı ortam sağlamalıdır.
• Öğrenme süreci boyunca güven veren, sabırlı, kendi
sınırlılıklarını kabul eden, katılımcıların deneyimlerine
saygı gösteren bir tutum benimserse bir öğrenme
atmosferinin oluşmasına öncülük eder.
• İki temel görevi; katılmaya teşvik etmek ve öğrenmeye
yardımcı olmak.
Yetişkin Eğitimcinin Uyması Gereken Temel İlkeler
• Konuya İlişkin Yeterlik
 Kolaylaştırıcının hazırlıklı olması öğrenene yardım
edebilmesinin temel koşuludur. Bu aynı zamanda
katılımcılara saygı gösterildiğinin de bir göstergesidir.
Eğer kolaylaştırıcı sahip olduğu bilgilerle güvenilir bir
kaynak olarak kabul edilirse ondan gelen mesajların da
kabul edilme olasılığı artacaktır.

Biyografik Öğrenme

 Alman eğitimci Peter Alheit tarafından geliştirilmiştir

 Biyografik öğrenme, yaşam seyri kuramı ve biyografiklik
becerisinden hareketle geliştirilen bir kavramdır; öğrenme
ve biyografi arasındaki ilişkiden hareket eder; biyografinin
öğrenme üzerindeki etkisine ve hatta biyografiyi bir
öğrenme biçimi olarak tanımlamaya odaklanır (Tedder&
Biesta, 2007). Terimin etimolojik kökenine inildiğinde,
‘bio’ ve ‘graphy’ olarak ikiye ayrıldığı görülmektedir.
‘Bio’ sözcüğü eski Yunan dilinde, ‘hayat ya da yaşam’
anlamına gelmektedir. ‘Graphy” sözcüğünün eski Yunan
dilindeki karşılığı olan ‘grafia’ ise ‘kayıt ya da not alma’
anlamında kullanılmaktadır (Christensen, 2012).

Biyografik Öğrenmenin Temellendirildiği iki Kavram

• Yaşam seyri kuramı
• Biyografiklik
• ETKİLENDİĞİ ALANLAR
• Sosyoloji
• Antropoloji
• Pedagoji (Özellikle Dewey ve Freire’nin düşünceleri etkili
olmuştur.)
Biyografik öğrenmede öne çıkan kavramlar
• Geçicilik
• Bağlamsallık
• Düşünümsellik (Düşün-yansıt)
Biyografik öğrenmede öne çıkan bellek türleri
• Ritüel bellek
• Diyalogsal bellek
• Travmatik bellek
DİKKAT EDİLMESİ KURALLAR
Katılımcıların:
1. Abartılı bir dil kullanması
2. Kendi anlatımlarını geçiştirme eğilimleri
3. Yeni bir anlatı-hikaye- geliştirmeleri

Dönüştürücü Öğrenme Kuramı

• Dönüşümsel Öğrenme olarak da adlandırılır.
• Jack Mezirow tarafından geliştirilmiştir.
• Etkilendiği Alanlar
1. Andragoji (Knowles)
2. Özyönelimli Öğrenme (Tough)
3. Eleştirel Pedagoji (Freire)
4. İletişimsel Eylem (Habermas)

• Tanım: Öğrendiklerimizin üstüne yenilerinin eklenmesi

değil; anlam perspektifinin değişmesidir. Birey tutum,
inanç ve hayata dair varsayımlarını düşünüm (reflektif)
yoluyla değiştirip yeni anlamlara ulaşır.
• Derinlemesine düşünme, eleştirel düşünme olarak da
yorumlanabilir. Ardından yeni eylemler deneyimlenir.
• Çocukluktaki öğrenmelerimiz ve öğrenme yöntem ve
tekniklerimiz gelecekteki öğrendiklerimizin inşasında
temel oluşturur. Seçimlerimiz, çalışma şeklimiz, katılım
vs.
• Bu yapı inşalarına «anlam perspektifleri» denir. Bu
anlam perspektiflerinin oluşmasında çocuğun
sosyalleşme örüntüleri oldukça fazla yer tutar.
• Oluşturduğumuz anlam perspektifleri eleştirel bir şekilde
incelemek ve sorgulamak dönüştürücü öğrenmenin
başlangıç aşamasıdır.
• Başkalarının bize öğrettiklerinden oluşturduğumuz
perspektifleri kendimizi keşfederek tekrar oluşturmaktır.
• Bireysel olabileceği gibi toplumsal bir dönüşüm de
gerçekleşebilir.
• Anlamlandırma ve Düşünce Doruğu: Kendi oluşturduğu
anlam perspektifinden çıkarak oluşturduğu konuyla ilgili
 yeni açılar keşfetmesi ve gelgitler sonucunda oluşturduğu
doruk noktasıdır.
• Dönüşüm: Bakış açısının değişmesi. Bir şok ya da kaos
şeklinde de olabilir, yavaş yavaş da deneyimlenebilir.
• Anlam Şeması: Yaşadıkça oluşan referans çerçeveleridir.
İnanç, değer yargıları, tutum ve duygulardır.
• Anlam Perspektifleri: Şemaların oluşturduğu hayata bakış
açısıdır. Deneyimlerin yorumlanmış halidir. Şemalara
göre değişimi daha zordur.
DÖNÜŞTÜRÜCÜ ÖĞRENMENİN 4 BİÇİMİ
1. Referans çerçevelerini ayrıntılandırma
2. Yenilerini öğrenme
3. Alışkanlıkların zihinde dönüşmesi
4. Bakış açısının dönüşmesi
Dönüştürücü Öğrenmenin 10 basamağı
İkilem
Kendini inceleme
Yabancılaşma hissi
Hoşnutsuzluğu başka deneyimlerle ilişkilendirme
Yeni eylem için yeni seçenek
5. Yeni davranış biçimi için güven
6. Bir eylem düzeni için bilgi edinme ve planlama
 7. Planları uygulamak için bilgi edinme ve ilk deneyimler
8. Yeni rolleri deneyimleme
9. Toplumla yeniden bütünleşme
10. Öğreticinin Rolü: Güvenli, öğrenci merkezli,
eleştirel düşünceyi destekleyen, demokratik ortamı
sağlamak
11. Öğrenenin Rolü: Grupla öğrenme isteği olması.
12. Program: Etkileşime açık olmalı.
Dönüştürücü Öğrenmeye Yönelik Eleştiriler
• Bilinç düzeyi yüksek yetişkinler olması gerekir.
• Birey dönüşse bile aynı çevrede hayatı devam ediyorsa
uygulama da güçlük yaşayabilir.
• Toplumsal değişim kısmı yarım kalmıştır.
• Zihinsel ve bilişsel dönüşüm ön plandadır. Deneyim ve
duygular ikinci plandadır.
• Öğretenin rolü ile ilgili eksiklikler vardır.