TEMEL İSTATİSTİK

Korelasyon II

Prof. Dr. Ezel Tavşancıl

 1. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon
Katsayısı
• En az eşit aralıklı ölçek düzeyinde ölçülen iki sürekli değişken
arasındaki doğrusal ilişkinin derecesinin belirlenmesinde
kullanılır.
• A ve B değişkenleri arasında manidar bir ilişki var mıdır?
sorusunun cevabı aranır.
• Sayıltılar:
• İki değişken arasındaki ilişkinin doğrusal olduğu varsayılır.
• İki değişken de sürekli olmalı (eşit aralık ya da oran ölçeği düzeyinde)
• Her iki değişken de normal dağılmalıdır.
 1. Pearson Momentler Çarpım Korelasyon
Katsayısı
• Oran ölçeği düzeyindeki iki sürekli değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi
açıklamak üzere kullanılır.
• AMAÇ: Her bir Y değerinin her bir X değeri ile doğrusal biçimde ne
kadar tutarlı bir eşleşme gösterdiğini açıklamak (Büyüköztürk ve
diğerleri, 2012).

n XY   X  Y
r n: eşleşmiş ölçüm

n X  ( X ) n Y  ( Y ) 
2 2 2 2 çiftinin sayısı
 Korelasyon Katsayısının Yorumlanması
1. BÜYÜKLÜK
Korelasyon katsayısının mutlak değeri «İlişkinin Gücü» sayfasında belirtilen
sınır değerlerine bağlı yorumlanır [0.01-0.30-0.70 > düşük (low), orta
(moderate), yüksek (high)]
2. YÖN
r değeri negatifse, değişkenlerden brir artarken diğer azalmakta demektir.
Pozitif ise iki değişkenin birlikte değişim yönünün aynı olduğunu (iki
değişkenin birlikte artıp azaldığını) göstermektedir.
3. AÇIKLANAN VARYANS
Değişkenlerden birindeki değişimin be kadarının diğer değişken tarafından
açıklandığını yüzde olarak ifade etmektedir. Korelasyon katsayısının karesidir.
 Açıklanan Varyans
• Değişkenlerden birindeki değişimin ne kadarının diğer değişken
tarafından açıklandığının yüzde olarak ifade edilebilmesini sağlar.
• Değişkenlerin birbirlerinde açıkladıkları varyans miktarı korelasyon
katsayının karesine eşittir ve buna determinasyon katsayısı denir.
• Örneğin Türkçe başarısı ile okuma hızı arasındaki korelasyon r=0.80
olsun. Buna göre determinasyon katsayısı r2 = 0.64’dür. Buna göre,
öğrencilerin okuma hızındaki toplam değişkenliğin %64’ü Türkçe
dersindeki başarılarından kaynaklanmaktadır. Ya da öğrencilerin
Türkçe dersindeki başarılarının %64’ü okuma hızlarındaki değişimden
kaynaklanmaktadır; biçiminde yorumlanabilir. Ayrıca geriye kalan
%36’lık varyansın da başka değişkenlerden kaynaklandığı söylenebilir
Örnek
Okul Öncesi Dönem Çocuklarında Fiziksel Ve İlişkisel Saldırganlığın
Ebeveyn Tutumları Açısından İncelenmesi

İkiz ve Samur, (2016)

 Örnek
Annelerin Kabul Red
Düzeyi İle
Çocuklarının Empati
Becerisi Arasındaki
İlişkinin İncelenmesi
2007 yılında İstanbuldaki ilköğretim okullarının 4.,
5. ve 6. sınıflarına devam eden 387 öğrenci ile
çalışılmış.

Önder ve Gülay, (2007)

 Pearson
Momentler
Çarpımı
Korelasyon
Katsayısı
Hesaplama
Örneği
2. Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon
Katsayısı (rho, 𝒓𝒔 )
• Sıralı puanlar kullanılarak ölçülen iki değişken arasındaki doğrusal ilişkiyi açıklar.
• Eşit aralıklı ya da eşit oran düzeyindeki ölçümler sıralı ölçeğe dönüştürülerek
analiz edilmesi gerektiğinde de ölçümler sıralı ölçeğe dönüştürülerek
uygulanabilir.
• Ayrıca Pearson korelasyonundaki değişkenler, normal dağılım varsayımını
sağlamadığında da Pearson Momentler Çapımı Korelasyon Katsayısı yerine
kullanılır.

6 d 2

rs  1 
n(n  1)
2
 2. Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon
Katsayısı (rho, 𝒓𝒔 )
• Üç durumda kullanılır:
• Nesne ya da bireye ilişkin yargılar sıra değerleri ile gösterilmiş ise
• Değişkenlerden biri sıralı diğeri eşit aralıklı ya da oranlı ölçek
düzeyinde ise
• En az eşit aralık düzeyinde olan ancak normallik varsayımının
karşılanmadığı değişkenler var ise Spearman Brown Sıra Farkları
Korelasyon Katsayısı kullanılır.
 Spearman Brown Sıra Farkları Korelasyon Katsayısı Hesaplama Örneği
(Yetenek sınavı puanı ile sınavı bitirme sırası arasındaki ilişki)
Yetenek

Yetenek Puanı
Sırası

6 d 2
rs  1 
n(n 2  1)
Spearman
Brown Sıra
Farkları
Korelasyon
Katsayısı
Hesaplama
Örneği II

(Tan, 2016)
 3. Nokta Çift Serili Korelasyon Katsayısı
• En az eşit aralık ölçek düzeyinde olan ve sadece iki kategorisi olan
gerçek süreksiz değişken puanları arasındaki ilişkiyi incelemek için
kullanılır.
• Başka bir ifade ile nokta çift serili korelasyon katsayısı biri sürekli
diğeri iki kategorili olan gerçek bir süreksiz değişken arsındaki
doğrusal ilişkiyi açıklama olanağı verir.
•.
 Nokta Çift Serili
Korelasyon Katsayısı
Hesaplama Örneği
 4. Çift Serili Korelasyon
• Çift serili korelasyon katsayısı, sürekli bir değişken ile gerçekte sürekli
ancak yapay olarak süreksiz hale getirilen iki kategorili bir değişken
arasındaki ilişki miktarını hesaplamada kullanılır.

• Eğitimde başarı testlerinin geliştirilmesi sürecinde madde ayırt

ediciliğinin belirlenmesinde sıkça kullanılan bir tekniktir.
p= süresiz değişkenin birinci kategorisindeki ölçüm sayısının toplam içindeki
oranı
q= süresiz değişkenin ikinci kategorisindeki ölçüm sayısının toplam içindeki
oranı normal dağılım eğrisi altında kalan alanda p ve q’yu

ayıran ordinat yüksekliğidir (Kitap Ek-D).

ve yapay süreksiz değişkenlerin sürekli değişkene ait

ortalamaları sürekli değişkenlere ait tüm ortalamaların

standart sapmasını belirtir.
 Kitaptaki Ek-D:
Standart Normal
Dağılım Eğrisindeki
P ve Q Alanlarını
Ayıran Ordinatlar
𝑝𝑞
=0.614 (p =0.65 değeri için tablodan y=0.37)
𝑦

61.54−48.57
= 0.614 = 0.67
11.74
 5. Dörtlü (Phi) Korelasyon
• Dörtlü korelasyon katsayısı, sınıflama ölçeğinde ölçülmüş
iki kategorili süreksiz iki değişken arasındaki ilişkinin
incelenmesinde kullanılır.
• Başka bir ifade ile 2x2’lik bir veri matrisi olduğunda
kullanılan bir tekniktir.
Dörtlü (Phi) Korelasyon Katsayısı Hesaplama
Örneği
 6. Kısmi Korelasyon
Bir ya da daha çok değişkenin yol açtığı
varyansların kontrol edilmesiyle iki değişken
arasındaki doğrusal ilişkiye denir. Kısmi
korelasyonun iki temel varsayımı
bulunmaktadır.

a. Aralarındaki ilişki araştırılan değişkenler ve

bu değişkenlerinin varyanslarının
sabitleneceği kontrol değişkeni süreklidir.
b. Analize dahil edilen tüm değişkenlerin
normal dağılım göstermesi gerekmektedir.
 Kısmî Korelasyon Katsayısı Hesaplama Örneği
IQ değeri sabit tutulduğunda (kontrol edildiğinde) gelir ve başarı arasındaki korelasyon kaçtır?
 7. Çoklu Korelasyon
• Çoklu korelasyon k tane bağımsız değişkenin
doğrusal bir kombinasyonu ile bir bağımlı
değişken arasındaki ilişkinin incelenmesinde
kullanılan bir tekniktir. «R» sembolü ile
gösterilir.

2 + 𝑟 2 − 2𝑟
𝑟𝑦𝑥 1 𝑦𝑥2 𝑦𝑥1 𝑟𝑦𝑥2 𝑟𝑥1 𝑥2
𝑅𝑌.𝑥1𝑥2 =
1 − 𝑟𝑥21𝑥2
 KAYNAKLAR
• Büyüköztürk, Ş., Çokluk, Ö. ve Köklü, N. (2018). Sosyal bilimler için
istatistik. Ankara: Pegem Akademi.