İLİŞKİSEL ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ

*Sosyal bilimlerde pek çok araştırma

değişkenler arasında ilişki kurularak yürütülür.

*İlişkisel araştırma değişkenler arasında ilişki

kurmak demektir.

*Değişkenlerin etkileşimi sonucunda meydana

gelen bu ilişkilerin betimlenmesi ile
açıklayabiliriz ilişkisel araştırmaları.
• *Örneğin daha fazla satış yapmak isteyen bir
firma yaptığı reklam harcamalarını ürün
satışlarını ne kadar etkiledğini incelemesi bir
ilişkisel araştırmadır.
• *Burada reklam harcamaları *
ve satış miktari
değişkenlerimizdir.
• *Öğrencilerin bilgisayar oyun bağımlılığı ile
derslerindeki başarıları arasında bir ilişki
olduğunun betimlenmesi de bir ilişkisel
araştırma konusudur.
• *İlişkisel araştırma yöntemi değişkenler arasındaki
ilişkileri açıklama ve sonuçları tahmin etme fırsatı
sunmaktadır.
• *İlişkisel araştırma nicel yaklaşımla yürütülen
araştırma yöntemlerinden biridir.
• *Bir ilişkisel araştırmada araştırmacı,istatistiksel testler
kullanarak iki veya daha fazla değer arasındaki ilişkinin
düzeyini belirlemeye çalışır.
• *Bu süreçte deneysel çalışmalardaki gibi değişkenleri
etkilemek veya kontrol etmek yerine her bir
örneklemin puanları için istatiksel karşılaştırmalara yer
verilmektedir.
• İlişkisel Araştırma Türleri
• *İlişkisel araştıma temelde ‘Açılımlayıcı model ve
Tahmin modeli ’ olmak üzere iki türden oluşmaktadır.
• Açılımlayıcı Model
• *İki veya daha fazla değişken arasındaki ilişkilerin gücü
ortaya konulmak istendiğinde açılımlayıcı model
kullanılır.
• *Bu modelle bir değişkendeki değişimin diğer
değişkendeki yansıması gözlemlenmeye çalışılır.
• *Açılımlayıcı model, bir ilişkisel araştırmada değişkenler
arasındaki korelasyon katsayısının hesaplanmasıyla
oluşturulur.
• *Katılımcı gruptan en az iki farklı değişkene ilişkin
puanlar elde edilir.

• *İncelenen değişkenlere ilişkin veriler, eş zamanlı

olarak toplanır.

• *Tüm değişkenlere ilişkin veriler, katılımcılarla

aynı anda ve tek oturumda elde edilir.
• *Tüm katılımcılar tek bir grup olarak analiz edilir.

• *Araştırmacı, yaptığı istatiksel araştırma

sonucunda elde ettiği bulguları yorumlar ve
sonuçlar çıkarır.
• Tahmin Modeli
• *Günlük yaşantıda ya da bilimsel çalışmalarda bir
değişkene etkide bulunan veya onu tanımlayan yeni
değişkenlerin bulunması.
• *Tahmin modelinde bir değişkenin henüz
gözlenmeyen değerleri, aynı değişkenin gözlenebilen
değerlerin yardımıyla tahmin edilmeye çalışılır.
• *Örneğin ürünün firmaya zarara sokmayacak miktarda
fiyatının düşürülmesi ürünün daha çok satılmasını
sağlayabilir.( Tahmin modeli)
• *Bu yeni ilişkinin korelasyona olarak verilerinin
belirlenmesi ve yorumlanması.(Açılımlayıcı model)
• *İki değişken arasındaki ilişkinin düzeyi ne kadar
yüksekse tahmin o kadar doğru olacaktır.
• *Burada var olan ilişkinin değişkeni yordayan, tahmin
edilmeye çalışılan yeni değişken ise yordanan değişken
olarak isimlendirilir.
• *Tahmin modelinde korelasyonel analiz tekniklerinden
faydalanılabilir.
• *Ancak araştırmacı birden fazla değişkenle yeni bir
değişkeni tahmin etmeye çalışıyorsa tek başına
korelasyona analiz burda yeterli olmayacaktır.Ek
analizler kullanılmalıdır.
 İLİŞKİSEL
ARAŞTIRMALARDA
GENEL UNSURLAR
İlişkisel Araştırmalarda Genel Unsurlar
İlişkisel araştırmalarda, değişkenler arasındaki özellikler incelenirken
aşağıdaki unsurlar dikkate alınır.
• İlişkisel puanların gösterimi (saçılma diyagramı)
• İlişkinin düzeyi
• Çok değişkenli analizler
Puanların Gösterimi ve Saçılma Diyagramı
• İki değişken arasındaki ilişki incelendiğinde, her bir ölçümün bu iki
değişkene ait puanları bir grafikte ya da bir tabloda gösterilebilir.
• Araştırmada birbiriyle ilişkili olup olmadığı incelenen iki değişkenin
puanlarını bir grafik üzerinde göstermek, ilişkiyi görselleştirmek için
oldukça faydalıdır.
• Bu yöntem, ayrıca ilişkinin düzeyini tanımlamak ve örnekleme ait uç
değerlerin olup olmadığını belirlemek için tercih edilebilir.
• Saçılma diyagramı, iki özellik hakkında bilgi vermektedir: İlk olarak
noktaların bir araya gelerek oluşturdukları doğrunun veya elips
görüntüsünün eğimi incelendiğinde bir değişkendeki artışın diğer
değişkende de belli bir miktar artışa karşılık geldiği (pozitif eğim)
görülmektedir.
• Bu durum iki değişken arasındaki ilişkinin pozitif yönlü olduğunu yani,
birindeki artışa karşılık diğer değişkenin de arttığını ifade etmektedir.
• İkinci özellik, noktaların bir doğru boyunca yerleşmesidir.
• Grafikteki noktalar bir doğru oluşturacak şekilde yerleşmişse
değişkenler arasındaki ilişkinin güçlü olduğu şeklinde yorumlanır.
• Grafikteki noktaların birbirine mesafeleri bir doğru oluşturabilecek
yakınlıkta olmadığından problem çözme becerisi ile eleştirel düşünme
eğilimi arasında düşük düzeyli pozitif ilişki olduğu söylenebilir.
Değişkenler Arasındaki İlişki Düzeyinin
Hesaplanması ve Yorumlanması
• İlişkisel araştırmalarda değişkenler arasındaki ilişki düzeyi, farklı
türdeki değişkenler için farklı teknikler kullanılarak hesaplanan bir
korelasyon katsayısı ile belirlenir.
• Korelasyon katsayısı -1 ile +1 arasında değişen bir değer alır.
• Değerin pozitif olması, bir değişkende artış olduğunda diğer
değişkende de artış olduğunu belirtir.
• Katsayının negatif değer alması ise bir değişken diğerinin azalacağı
anlamına gelmektedir.
• Korelasyon katsayısının +1 veya -1 değerinde olması mükemmel
ilişkiyi, 0 olması ise ilişkinin olmadığını belirtir.
• Korelasyon katsayısı 0.30’dan düşük ise zayıf, 0.30-0.70 arasında ise
orta düzeyde ve 0.70’in üzerinde ise güçlü bir ilişkinin varlığındansöz
edilir.
• Korelasyon katsayısının hesaplanmasında farklı durumlar için, farklı
formüller kullanılır.
• Bunlar içerisinde en yaygın olanı, eşit aralıklı oranlı ölçeklerle elde
edilmiş veriler için kullanılan Pearson Momentler Çarpımı Korelasyon
(r) katsayısıdır.
• Korelasyon katsayısının yorumlanmasında istatistiksel anlamlılık ve
açıklanan varyans değerine de bakmam yararlıdır.
• Hesaplanan katsayının istatistiksel olarak anlamlılığı, örneklem
büyüklüğünden etkilenmektedir.
• Bir korelasyonun istatistiksel olarak anlamlılık derecesi, büyük ölçüde,
korelasyonu sağlayan vakaların sayısına göre belirlenir.
• Vakaların sayısı arttıkça korelasyonun verilen güven düzeyinde
istatistiksel olarak anlamlı olması beklenir.
• Bu nedenle araştırmacının, yorum yaparken anlamlılık testini dikkate
alması gerekir.
• Özellikler düşük düzey korelasyonlar için anlamlılık olasılığı zayıf
olmakla birlikte, örneklemin 100’den fazla olduğu durumlarda ihtimal
dahilindedir.
• Korelasyon katsayısının karesi alınarak hesaplanan açıklanan varyans
değeri, değişkenlerden birindeki değişimin ne kadarının diğer değişken
yardımıyla açıklanabileceğini belirtir.
• Değişkenler arasındaki ilişkinin yönü ve düzeyi saçılma diyagramından
da görülebilmektedir.
• Aşağıda pozitif ilişki, negatif ilişki ve ilişkinin olmadığı durumlar için
hesaplanan korelasyon katsayılarıyla birlikte saçılma diyagramı
örnekleri sunulmuştur.
KORELASYON KATSAYISININ YORUMLANMASINA YÖNELİK UYARILAR

Korelasyon katsayısı yorumlanırken dikkate alınması gereken üç husus vardır.

Birincisi;Bir katsayı basit bir sayıdır ve yüzde olarak yorumlanmamalıdır.

Örneğin;0.50 korelasyonu değişkenler arasında %50 ilişki anlamına gelmez. Ayrıca, 0.50
korelasyon, 0.25 korelasyona göre iki kat daha fazla ilişki göstermez. 0.50 korelasyon aslında
0.25 korelasyon ile gösterilen ilişkiyi iki katından fazla gösterir. Aslında, katsayılar +1 ya da - 1'e
yaklaştığında, ilişkinin gücündeki artış, düşük korelasyonlar arasındaki aynı sayısal farktan daha
önemli hale gelir.
.

İkincisi; Korelasyon bir sebep-sonuç ilişkisi anlamına gelmeyip sadece iki faktör arasındaki ilişkiyi
belirler. Her iki değişkeni de etkileyen her zaman farklı faktörler vardır. Şüpheli sebep - sonuç ilişkileri,
şüphe duyulabilecek korelasyon değerleri, başka çalışmalarla da desteklenmelidir.

Üçüncüsü ;Bir korelasyon katsayısı mutlak anlamda yorumlanamaz. Belirli bir örneklem için elde
edilen korelasyon katsayısı, başka bir örneklemden elde edilen katsayıyla aynı olmayabilir.
KORELASYON MATRİSİ

İlişkisel araştırmalarda, değişkenler arasındaki ilişkinin büyüklüğünü temsil eden korelasyon

katsayıları çoğunlukla korelasyon matrisi ile temsil edilir. Bir korelasyon matrisi bir çalışmadaki
tüm değişkenler için korelasyon katsayılarının bir görüntüsünü sunar. Bu gösterimde, tüm
değişkenler hem yatay satırlarda hem de tablodaki dikey sütunlarda listelenir.
Örneğin ; Ortaokul öğrencilerinin fen bilimleri dersindeki başarılarıyla öz düzenleyici öğrenme stratejileri
arasındaki ilişkiyi gösteren matris tablo 3'te görülmektedir. Tabloda fen ve teknoloji dersi başarısı ile, öz
düzenleyici öğrenme stratejileri arasındaki korelasyon katsayıları verilmektedir. Toplam 12 değişkenin tamamı
hem yatay satırlarda hem de dikey sütunlarda listelenmiştir. Tabloyu basitleştirmek için, değişkenlere numaralar
verilmiş ve sadece ilk sütundaki değişkenler yazıyla belirtilmiştir. Hesaplanan korelasyon katsayılarının -. 102 ile
+. 682 arasında değiştiği görülmüştür. Köşegen üzerindeki hücrelerin yarısı aynı bilgiyi tekrarlandığından
hücrelerin sadece alt yarısı doldurulmaktadır. Son olarak, katsayıların üzerine konulan yıldız işaretleri,
katsayıların istatistiksel olarak anlamlılığını temsil etmektedir.
ÇOK DEĞİŞKENLİ ANALİZLER

Tahmin modelinde yürütülen ilişkisel araştırmalarda değişkenlerden birinden yola çıkılarak

diğeri tahmin edilmeye çalışılır. Tahmin sürecinde bir değişkenin bilinen değerinden
hareketle, diğer değişkenin yine bilinen değerine karşılık gelen bilinmeyen değeri
belirlenmeye çalışılır. Bu süreçte sadece korelasyon analizi yeterli olmamakta, basit, çoklu ya
da aşamalı regresyon yöntemlerinden yararlanılması önerilmektedir.
İlişkisel araştırmanın aşamaları
• Araştırma probleminin teşhis edilerek
tanımlanması:
• • Problem nereden bulunacak?
• • Araştırmacının kendi ilgi alanlarından,
• • Sosyal problemlerden,
• • Başkalarınca önerilen konulardan veya
• • Başka amaçlarla toplanan verilerden.
• Araştırma probleminin teşhis edilerek
tanımlanması:

Aralarında ilişki olduğunu düşündüğünüz iki nicel veri seçin.

• Örneğin: Uzaktan öğrenmede öğrencilerin stres seviyesi ile sınav
notları arasında bir ilişki olup olmadığını merak ediyoruz.(Aşama 1)
 • Araştırma soru veya hipotezlerinin ifade edilmesi:

• • Araştırma amacı geliştirilir ve anlatılır. ‘Niçin cevaplanmak

isteniyor’
• ve ‘Bilgi kiminle ve nasıl kullanılacak’ soruları tanımlanır.
• • Konuyla ilgili genel bilgi özetlenir
• Araştırma soru veya hipotezlerinin ifade edilmesi:

• öğrencilerin stres seviyesi ve sınav sonuçları arasında negatif bir

ilişki vardır diye bir hipotezimiz var(Aşama 2)
ÖRNEKLEM SEÇİMİ:
• Başlıca amaç, evreni temsil etme kapasitesi olan bir örneklem seçmektir.
• Evrenin bütünü yerine onun bir bölümünü inceleyerek genellemeler üretilebilir.
• Örneklem seçimi kısa zamanda daha az maliyetli araştırmalar yapmayı olanaklı kılar.
• - Örneklem seçin ve örneklem sayısının en az 30 olmasına dikkat
edin.
ÖRNEKLEM SEÇİMİ:
• EVREN OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ ÖĞRENCİLERİ OLSUN
• ÖRNEKLEMİMİZ DE AKADEMİK DANIŞMANLIK DERSİNE GİREN ÖĞRENCİLER OLSUN

• Bu hipotezimizi test etmek için, Eskişehir’de akademik

danışmanlık dersine gelen 50 öğrenciyi rastgele
seçeriz(Aşama 3)
• Verilerin toplanması:

• Araştırmada kullanılacak veriler etik kurallara uygun ve tercihen

önceden planlandığı şekilde toplanmalıdır

.Sınav sonuçları, psikolojik testler veya anketlere verilen sayısal

cevaplar ile
verilerinizi toplayın.
• Verilerin toplanması:

• , onlardan stres anketi doldurmalarını isteriz (değişken

1)
• ve ara sınav sonuçlarını inceleriz (değişken 2) (Aşama
4).
• Verilerin analizi:
• Toplanan verilerin uygun istatistiksel yöntemlerle analiz edilip
anlaşılır şekilde (görsel ögelerden de faydalanılarak) açıklanması
kısmıdır.

. SPSS veya Excel programı ile verilerinizi analiz edin.

• Verilerin analizi:

• Topladığımız verileri SPSS ile analiz eder ve r= -.820

korelasyon katsayısını buluruz (Aşama 5)
• R=korelasyon katsayısı
• Sonuçların, bulguların, yorumlanması:

• - Sonuçlarınızı yorumlayın.
• Genellikle, veri analizi sonucunda elde edilen korelasyon katsayısına
göre korelasyonun derecesi şöyle yorumlanır:
Düşük: .00-.35 Orta: .35-.65 Yüksek: .65-1.00
• Sonuçların, bulguların, yorumlanması:

. Bu korelasyon katsayısından yola çıkarak, öğrencilerin stres

seviyesi ile aldığı notlar arasında negatif ve güçlü bir ilişki vardır
sonucuna ulaşırız.
Sonuç:
• Aralarında ilişki olduğunu düşündüğümüz değişkenleri incelemek
için yukarıda bahsettiğimiz aşamaları izleyerek, deneysel olmayan
bir araştırma yöntemi olan ilişkisel araştırmayı kullanabiliriz.
Böylelikle, hem bu ilişkinin ne tür bir ilişki olduğunu görebilir hem
de değişkenlerle ilgili öngörüde bulunabiliriz. Bu, bize değişkenlerin
neden-sonuç ilişkisi hakkında bilgi vermese de, bizim eğitim
alanındaki uygulamalarımızı tasarlarken nelere dikkat etmemiz
gerektiği ile ilgili fikir verip eğitimin kalitesini yükseltmemize
yardımcı olacaktır.
KAYNAKÇA:
• Creswell, J. W. (2012). Educational research: Planning, conducting and evaluating quantitative and
qualitative research. Boston: Pearson Education.
• Christensen, L. B., Johnson, R. B., ve Turner, L. A. (2010). Research methods, design, and analysis (11. bs.).
Boston: Allyn and Bacon.
• Delaney, D. (2013). A brief introduction to correlational research methodology. 05
• Mart 2015 tarihinde https://www.youtube.com/watch?v=-l8amnEMQHc
• adresinden erişildi.
• Fraenkel, J. R., ve Wallen, N. E. (2009). How to design and evaluate research in education. New York, NY:
McGraw-Hill.
• Privitera, G. J. (2014). Research methods fort he behavioral sciences. London: Sage
• Publications.
 İlişkisel Araştırma Yöntemlerinde
Geçerlik ve Güvenilirlik

• Genel anlamda geçerlik araştırma sonuçlarının doğruluğunu

konu edinir.

• Bir araştırmanın geçerli ve güvenilir olmasını sağlamada

aranması gereken özelliklerin başında geçerli ve güvenilir veri
toplama araçları gelmektedir.
• Elde edilen veriler analiz edileceği için ölçek, anket, test gibi
araçların geçerlik ve güvenilirliği uygun yöntemlerle incelenmelidir.

• İlişkisel araştırmalarda aralarında ilişkinin var olup olmadığı

incelenen iki değişkeni etkileyen bir üçüncü değişken varsa
araştırmanın iç geçerliliğinin sağlanması için bu değişken kontrol
altına alınmalıdır.

• Araştırmalarda ulaşılan sonuçların genellenebilir olması ise dış

geçerliğin sağlanması ile ilgilidir.
 İlişkisel Araştırma Yöntemlerinin
Kullanıldığı Örnek Araştırmalar
• İlişkisel araştırma yöntemleri genellikle sosyal bilimler ve özel eğitim
araştırmalarında kullanılır. Bu araştırmalardan bazıları amaç, yöntem, örneklem,
veri toplama araçları ve ulaşılan sonuç alt başlıkları bağlamında örnek tablolarda
yer almaktadır.

Yazar(Yıl) Amaç Yöntem Örneklem Veri Toplama Araçları Ulaşılan Sonuç

Bayat(2014) Öğretmen adaylarının İlişkisel Farklı  Watson-Glaser Öğretmen adaylarının
eleştirel düşünme tarama programlardan eleştirel akıl yürütme eleştirel düşünme
düzeyleri ile akademik modeli 181 öğretmen gücü ölçeği düzeyleri ve akademik
yazma başarıları adayı yazma başarıları
arasındaki ilişkinin  Akademik yazma arasında anlamlı bir
belirlenmesi puanları ilişki bulunmuştur.
Yazar(Yıl) Amaç Yöntem Örneklem Veri Toplama Araçları Ulaşılan Sonuç
İlhan(2017 Öğrencilerin sınıf İlişkisel Üç farklı  Okula yönelik Okula yönelik tutum öğrenme odaklı
) değerlendirme araştırma lisede tutum ölçeği değerlendirme atmosferi ile pozitif,
atmosferine ilişkin yöntemi öğrenim performans odaklı değerlendirme
algılarının okula gören 398  Sınıf atmosferi ile negatif anlamlı ilişki
yönelik tutumları ile öğrenci değerlendirme içerisindedir.
ilişkisinin ve yordayıcı atmosferi ölçeği Öğrencilerin okula yönelik
rolünün incelenmesi tutumlarının %33’ü sınıf
değerlendirme atmosferine yönelik
algıları ile açıklanabilmektedir.

Yazar(Yıl) Amaç Yöntem Örneklem Veri Toplama Araçları Ulaşılan Sonuç

Aslan(2018) Öğretmen İlişkisel Sekiz  Felsefi tercih Öğretmen adaylarının eğitim
adaylarının tarama farklı değerlendirme felsefeleri puanları ile öğretme-
benimsedikleri modeli programd ölçeği öğrenme anlayışları arasında pozitif
eğitim felsefeleri ile a öğrenim ve negatif yönlü orta ve düşük
öğretme-öğrenme gören 431  Öğretme-öğrenme düzeyde bir ilişkinin olduğu;
anlayışları arasındaki öğretmen anlayışları ölçeği geleneksel ve çağdaş eğitim
ilişkinin incelenmesi adayı felsefeleri alt boyutlarının öğretme-
öğrenme anlayışları ile anlamlı bir
ilişki sergilediği tespit edilmiştir.