Bölüm 2

KORELASYON

Dr. Esra Oyar

 • Korelasyon, iki değişken arasındaki ilişkinin
yönünü ve gücünü (büyüklüğü-
Korelasyon ile nü/şiddetini) ifade eder.
İlgili Temel Bilgiler • Korelasyon katsayısı “r” ile gösterilir.
• Korelasyon katsayısının alabileceği
değerler -1 ile +1 arasında değişir [-1 ≤ r ≤
1].
 • Korelasyon katsayısı negatif ise değişkenlerden biri artarken,
diğeri azalma eğilimindedir. Örneğin, enflasyon ile alım gücü
arasında negatif korelasyon vardır.
• Korelasyon katsayısı pozitif ise değişkenlerden biri artarken
Korelasyon ile diğeri de artma veya biri azalırken diğeri de azalma
eğilimindedir. Örneğin, aylık gelir ile alım gücü arasında pozitif
İlgili Temel Bilgiler •
korelasyon vardır.
Korelasyon katsayısı sıfır ise değişkenler arasında bir ilişki
yoktur, bir başka deyişle ilişki nötrdür. Örneğin, saç uzunluğu
ile zeka arasında bir ilişki bulunmadığından bu iki değişken
arasındaki korelasyon katsayısı sıfırdır veya sıfıra çok yakındır.

3
 Örnek: Aşağıdaki değişken çiftlerinin
hangisinde aradaki korelasyonun
Korelasyon ile negatif olması beklenir?
İlgili Temel Bilgiler
A) Tekrar-Hatırlama
B) Ders çalışma süresi-Akademik başarı
C) Hava sıcaklığı-Terleme
D)Motivasyon-Öğrenme
E) Yorgunluk-Dikkat
 • Korelasyon katsayısının gücü
yorumlanırken işareti dikkate alınmaz.
• Korelasyon katsayısı 0’a yaklaşırken
Korelasyon ile ilişkinin gücü azalır.
İlgili Temel Bilgiler • Korelasyon katsayısı –1’e ya da +1’e
yaklaştığında ise ilişkinin gücü artar.
Korelasyon katsayısının büyüklüğü aşağıdaki
aralıklara göre yorumlanır:
• .00 ≤ IrI < .30 ise ilişki zayıf
• .30 ≤ IrI < .70 ise ilişki orta düzeyde
• .70 ≤ IrI ≤ 1.00 ise ilişki güçlü
 Örnek:
• r= .83 katsayısı, r=.76 katsayısından daha
güçlü/zayıf bir ilişkiyi gösterir.
Korelasyon ile • r= -.55 katsayısı, r=-.40 katsayısından
İlgili Temel Bilgiler daha güçlü/zayıf bir ilişkiyi gösterir.
• r= -.60 katsayısı, r=.50 katsayısından daha
güçlü/zayıf bir ilişkiyi gösterir.
• r= -.80 katsayısı, r=.80 katsayısı ile
güçlü/zayıf düzeyde ilişkiyi gösterir.
 • Korelasyon katsayısı, değişkenler arasındaki ilişkinin yönü ve
gücü hakkında bilgi verir fakat değişkenlerin miktarına ilişkin
bilgi sunmaz.

Öğrenciler Örnek Durum 1 Örnek Durum 2

Korelasyon ile Matematik Fizik Matematik Fizik

İlgili Temel Bilgiler Arda 15 60 65 45

Burak 30 65 80 50
Ceren 40 75 90 60
Oktay 45 80 95 65
Nuran 50 85 100 70
Korelasyon r= .97 r= .97
 • Korelasyon katsayısı, neden–sonuç ilişkisi
şeklinde yorumlanamaz.
• İki değişken arasında orta düzeyde ya da
Korelasyon ile güçlü bir pozitif ilişkinin bulunması, bu
İlgili Temel Bilgiler değişkenlerin birbirine benzer özellikleri
ölçtüğü şeklinde yorumlanabilir.
• İki değişkenin orta düzey veya güçlü bir
negatif ilişki içerisinde olması halinde ise
bu değişkenlerin birbirinden farklı
özellikleri ölçtüğü çıkarımına varmak
mümkündür.
 Fizik İngilizce Matematik Tarih
Fizik 1.00

Korelasyon ile İngilizce

Matematik
.23
.45
1.00
.38 1.00
İlgili Temel Tarih -.56 -.12 -.29 1.00

Bilgiler İfadeler Doğru Yanlış T.Ç

1. Tablo eksik olduğundan tüm ilişkiler bilinmez.
2. Fizik ve İngilizce testlerinden alınan puanlar arasında zayıf
bir ilişki vardır.
3. En güçlü ilişki fizik ve matematik testi puanları arasındadır.
4. En zayıf ilişki İngilizce ve tarih testi puanları arasındadır.
5. Öğrencilerin en başarılı oldukları ders tarihtir.
6. En düşük ortalamaya sahip test fiziktir.
7. Matematik ve fizik testleri birbirine benzer özellikleri
ölçmektedir.
8. Fizik ve tarih dersleri birbirinden farklı özellikleri
ölçmektedir.
 • İki değişken arasındaki korelasyon,
saçılım grafikleri (serpilme diyagramları)
aracılığıyla görsel olarak da ifade
Korelasyonun edilebilir. Saçılım grafiklerinde,
Grafiksel Gösterimi değişkenlerden biri yatay (X ekseni);
diğeri dikey (Y ekseni) eksende yer alır.

Pozitif mükemmel ilişki Pozitif güçlü ilişki Pozitif zayıf İlişki

(r = 1.00) (Örneğin, r = .78) (Örneğin, r = .24)
 • İlişkinin gücü azaldıkça noktalar doğrudan uzaklaşmakta ve
korelasyon grafiği şişmektedir.
• Değişkenler arasındaki ilişki sıfır ya da sıfıra çok yakında
olduğunda ise noktalar bir daire halini almaktadır.
Korelasyonun
Grafiksel Gösterimi

Negatif mükemmel ilişki Negatif güçlü ilişki Negatif zayıf İlişki

(r = –1.00) (Örneğin r = –.80) (Örneğin, r = –.21)

Nötr ilişki (İlişki

yok)
(r = .00)
 İki değişken arasındaki ilişkiyi incelemek için
değişkenlerin türüne göre kullanılabilecek farklı
Korelasyon korelasyon teknikleri mevcuttur. Bu nedenle,
korelasyon katsayısı hesaplanırken ilk olarak
Katsayısının değişkenlerin hangi ölçek düzeyinde elde edildiğine
Hesaplanması ve bakılmalıdır.
Korelasyon Pearson momentler çarpımı korelasyonu

Teknikleri Sperman sıra farkları korelasyonu

Phi korelasyonu (Dörtlü korelasyon)

Nokta çift serili korelasyon

Çift serili korelasyon

Tetrakorik korelasyon
 • Her iki değişken de en azından eşit aralıklı
ölçek düzeyinde ve normal dağılıma sahip ise
Pearson bu değişkenler arasındaki ilişki Pearson
momentler çarpımı korelasyonu ile belirlenir.
Momentler Örneğin; tutum ile başarı arasındaki ilişki.
Çarpımı
Korelasyonu

• X ile Y aralarındaki ilişki incelenen değişkenler,

• n eşleştirilmiş ölçüm sayısı
• ∑ toplam sembolü
 Öğrenciler X Testi Y Testi
Ali 4 7
Pearson Hakan 6 8
Ayşe 5 4
Momentler Selim 3 2

Çarpımı Pınar 7 9

Korelasyonu X ve Y testlerindeki yanlış cevap sayıları

gösterilmektedir. Öğrencilerin bu iki testte
yanlış cevap verdiği soru sayıları arasındaki
korelasyon kaçtır?
 X Y XY X2 Y2
4 7 28 16 49
Pearson 6 8 48 36 64
5 4 20 25 16
Momentler 3 2 6 9 4

Çarpımı 7 9 63 49
σ 𝑋 2=135
81
σ 𝑌 2=214
෍ 𝑋 = 25 ෍ 𝑌 = 30 ෍ 𝑋𝑌 = 165
Korelasyonu
n= 5’ tir.
5.165−25.30 825−750 75 75
𝑟𝑋𝑌 = = = = 91.19 = .81
[5.135−252 ][5.214−302 ] [675−625][1070−900] [50.170]

Öğrencilerin iki testte yanlış cevapladıkları soru sayıları arasında pozitif yönlü
güçlü bir ilişki bulunmaktadır.
 • Değişkenlerin her ikisi de en azından eşit aralıklı ölçek
düzeyinde fakat değişkenler normal dağılıma sahip
değilse ya da değişkenlere ilişkin ölçümler sıralama
düzeyinde ise Sperman sıra farkları korelasyonuna
Sperman Sıra başvurulur.
• Örneğin: bir sınıftaki öğrencilerin matematik dersindeki
Farkları başarı sıraları ile Türkçe dersindeki başarı sıraları
arasındaki ilişki
Korelasyonu

• n denek (kişi ya da nesne) sayısı,

• d ise aynı deneğe verilen iki sıra numarası arasındaki
fark
 Öğrenciler Matematik Türkçe
Veli 8 5
Tuğba 3 9
Sperman Sıra Sevgi 5 4
Murat 2 3
Farkları Dilek 7 6
Korelasyonu Merve 1 2
Arda 9 8
Serkan 4 1
Bahar 10 7
Kübra 6 10

X ve Y testlerindeki yanlış cevap sayıları gösterilmektedir.

Öğrencilerin bu iki testte yanlış cevap verdiği soru
sayıları arasındaki korelasyon kaçtır?
 Öğrenciler Matematik Türkçe d(fark) 𝒅𝟐

Veli 8 5 8-5=3 9
Tuğba 3 9 3-9=-6 36
Sevgi 5 4 5-4=1 1
Sperman Sıra Murat 2 3 2-3=-1 1
Farkları Dilek 7 6 7-6=1 1
Korelasyonu Merve 1 2 1-2=-1 1
Arda 9 8 9-8=1 1
Serkan 4 1 4-1=3 9
Bahar 10 7 10-7=3 9
Kübra 6 10 6-10=-4 16
n=10 ෍𝑑 = 0 𝑑 2= 84
 n= 10’ dur.
6.84 504
Sperman Sıra 𝑟𝑠 = 1 −
10(102 −1)
, 𝑟𝑠 = 1 −
990
, 𝑟𝑠 =1-.51=.49
Farkları Öğrencilerin Matematik ve Türkçe dersindeki
başarı sıraları arasında pozitif yönde ve orta
Korelasyonu düzeyde bir ilişki vardır.
 • Her ikisi de sınıflama ölçeğinde olan iki kategorili iki
değişken arasındaki ilişki, phi korelasyonu (Φ) ile
hesaplanır. Phi korelasyonu hesaplanırken 2x2’lik çapraz
bir tablo oluşturulmakta ve aşağıdaki formül
kullanılmaktadır.
Phi Korelasyonu • Örneğin, öğretmen adaylarının KPSS kursu alma (kurs
(Dörtlü alan–kurs almayan) ile atanma durumları (atanan–
atanamayan) arasındaki ilişki
Korelasyon)
 Sınıflama ölçeğindeki değişkenler yön
bildirmediğinden phi korelasyonuyla elde
Phi Korelasyonu edilen katsayının işaretinin bir önemi
yoktur. Hesaplanan katsayının pozitif ya da
(Dörtlü negatif olması, değişkenlerin tabloya hangi
Korelasyon) şekilde yerleştirildiğiyle ilgilidir. Phi katsayısı
0 ile 1 arasında değişmektedir.
 Teleferik Gezisi Balon Turu Toplam

Phi Korelasyonu Kadın 40 50 90

(Dörtlü Erkek 50 60 110
Korelasyon) Toplam 90 110

50.50 − 40.60 2500 − 2400 100

Φ= = = = .01
90.90.110.110 9900 9900

Hesaplanan bu korelasyon katsayısı, teleferik gezisi ve balon turu

arasında yapılan tercihin cinsiyet değişkeni ile ilişkili olmadığını
göstermektedir.
 • Biri sürekli ve diğeri iki kategorili süreksiz
bir değişken arasındaki ilişkiyi incelemek
için kullanılır. Örneğin; üniversite
Nokta Çift Serili öğrencilerinin aylık harcamaları ile
Korelasyon cinsiyetleri arasındaki ilişki.
• Çünkü aylık harcama sürekli bir değişken
iken; cinsiyet kadın/erkek şeklinde iki
kategorili süreksiz bir değişkendir.
• Nokta çift serili korelasyonda, süreksiz
değişkenin kategorilerinden biri genellikle
1 ve diğeri 0 şeklinde kodlanır.
 • p: süreksiz değişkene ait kategorilerin birinde yer
Nokta Çift Serili alan denek sayısının toplam denek sayısına oranı
Korelasyon ഥ 𝑷 : p kategorisindeki denekler için X değişkine
• 𝑿
ilişkin ortalama
• q : süreksiz değişkenin ikinci kategorisindeki denek
sayısının toplam denek sayısına oranı
ഥ 𝒒 : q kategorisindeki denekler için X değişkine ilişkin
• 𝑿
ortalama
• Sx : grup ayrımı yapılmaksızın X değişkine ilişkin
standart sapma
 Çalışma Depresyon Bir psikolojik danışman yaptığı araştırmada,
Durumu Puanı kadınların çalışıp çalışmama durumları ile
1 24 depresyona girme riskleri arasındaki ilişkiyi
1 36 incelemiştir. Araştırma kapsamında; ev
Nokta Çift Serili 0 28 hanımları 1, çalışan kadınlar ise 0 olarak
kodlanmış ve yandaki tabloda gösterilen
1 22
Korelasyon 0 42
verilere ulaşılmıştır. Bu verileri kullanarak
çalışma durumları ile depresyona girme
0 14
riskleri arasındaki korelasyonu hesaplayınız.
1 48
0 16 ത 2
σ(𝑋−𝑋) 1120
1 30 𝑆𝑥 = = =11.16
𝑛−1 9
1 20 30−25
𝑟𝑝𝑏 = 0.6 . (0.4)= .22
11.16
Buna göre, kadınların çalışma durumları ile
depresyona girme riskleri arasında zayıf bir
ilişki vardır.
 • Eğer değişkenlerden biri sürekli ve diğeri gerçekte
sürekli iken yapay olarak iki kategorili süreksiz bir
değişkene dönüştürülmüş ise bu değişkenler
arasındaki ilişki çift serili korelasyon ile belirlenir.
Çift Serili • Örneğin; çalışanların mesleki kıdemleri ile iş
Korelasyon doyumları arasındaki ilişki incelenirken mesleki
kıdem, 10 yıl ve altındakiler ile 10 yılın üzerindekiler
şeklinde iki kategorili hale getirilebilir.
• Bu durumda; bir sürekli değişken (iş doyumu) ile iki
kategorili yapay bir süreksiz değişken (mesleki
kıdem) söz konusu olacağından bu değişkenler
arasındaki ilişkiyi saptamak için çift serili korelasyon
katsayısına başvurulur.
 • p: Yapay süreksiz değişkene ait kategorilerin birindeki
Çift Serili denek sayısının toplam denek sayısına oranı;
ഥ 𝑷 : p kategorisindeki denekler için X değişkine ilişkin
• 𝑿
Korelasyon ortalamayı;
• q : Yapay süreksiz değişkenin ikinci kategorisindeki
denek sayısının toplam denek sayısına oranını;
ഥ 𝒒 : q kategorisindeki denekler için X değişkine ilişkin
• 𝑿
ortalamayı
• Sx : Grup ayrımı yapılmaksızın X değişkine ilişkin standart
sapmayı
• 𝒚: Yapay süreksiz değişkene ilişkin normal dağılım eğrisi
altında kalan alanın sağdan p yüzdesi kadarını ayıran
ordinatı gösterir.
 20 soruluk çoktan seçmeli bir test, beş öğrenciye
Madde Test Puanı uygulanmıştır. Öğrencilerin puanları
Puanı
hesaplanırken maddeyi doğru cevaplaması
1 24 halinde 1; yanlış cevaplaması, boş bırakması ya
0 36 da birden fazla seçenek işaretlemesi halinde ise
Çift Serili 1 28 0 puan verilmiştir. Bu öğrencilerin testin 12.
maddesinden aldıkları puanlar ile testin geneline
1 22
Korelasyon 0 42
ilişkin puanları yandaki tabloda verilmiştir. Buna
göre, testin 12. maddesinden alınan puanlar ile
geneline ait puanlar arasındaki korelasyonu
hesaplayınız.

ത 2
σ(𝑋 − 𝑋) 44
𝑆𝑥 = = = 3.32
𝑛−1 4
17−12 0.6 .(0.4)
𝑟𝑏 = . = .94
3.32 .386
Öğrencilerin testin 12. maddesindeki ve
bütünündeki puanları arasında güçlü bir ilişki
vardır.
 • Gerçekte sürekli olduğu halde yapay olarak iki
kategorili süreksiz değişkene dönüştürülmüş iki
değişken arasındaki ilişki, tetrakorik korelasyon (𝑟𝑡 )
aracılığıyla incelenir.
Tetrakorik 𝑌1 𝑌2

Korelasyon 𝑋1 A B
𝑋2
C D

180° Not: Kosinüs (Cos) açısına karşılık

𝑟𝑡 = cos( ) gelen değeri bulmak için Microsoft
𝐵.𝐶
1+ Excel’den ya da çok fonksiyonlu bir
𝐴.𝐷
hesap makinesinden yararlanılabilir.
 5. Madde
Doğru Yanlış
Doğru 15 10
4. Madde
Tetrakorik Yanlış 7 8
180°
Korelasyon 𝑟𝑡 = cos(
10.7
) = Cos(102.05)=.05
1+
15.8

Maddeyi doğru cevaplama gücü normalde sürekli bir

değişkendir. Fakat maddenin 0-1 şeklinde puanlanmasıyla bu
değişken iki kategorili süreksiz bir değişkene dönüşmüştür.
Hesaplanan korelasyon katsayısı 0’a çok yakın olduğundan
testin dördüncü ve beşinci maddesi arasında bir ilişki olmadığı
ifade edilebilir.
 Aşağıdaki tablo, bir sınıftaki öğrencilerin dört farklı
testten aldıkları puanlar arasındaki korelasyon
katsayılarını göstermektedir.
Coğrafya Tarih Felsefe Psikoloji
Coğrafya 1.00 .51 .42 -.26
Örnek Sorular 1 Tarih .51 1.00 .38 -.55
Felsefe .42 .38 1.00 -.30
Psikoloji -.26 -.55 -.30 1.00

• Bu tabloya göre, seçeneklerde sunulan ifadelerden hangisine varılamaz?

A) En güçlü ilişki, tarih ile psikoloji arasındadır.
B) En zayıf ilişki, coğrafya ile psikoloji arasındadır.
C) Sınıf ortalamasının en düşük olduğu ders psikolojidir.
D) Tarih ve coğrafya testleri birbirine benzer özellikleri ölçmektedir.
E) Psikoloji ile tarih testleri birbirinden farklı özellikleri ölçmektedir.
 Aşağıdakilerden hangisi bir korelasyon
değeri olamaz?
3
A) 4
Örnek Sorular 2 5
B) 9
1
C) 3
7
D) 8
6
E) 4
 Aşağıdaki değişken çiftlerinin
hangisinde aradaki korelasyonun
pozitif olması beklenir?
Örnek Sorular 3 A) Sigara tüketimi-Sağlık
B) Zeka-Yaratıcılık
C) Stres-Başarı
D)Uykusuzluk-Dikkat
E) Ayakkabı numarası-Öğrenme hızı
 Korelasyon katsayısı ile ilgili aşağıda verilen
ifadelerden hangisi/hangileri doğrudur?
I. Sıfıra yaklaştıkça ilişkinin gücü azalır.
II. Değişkenler arasındaki neden-sonuç ilişkisini
Örnek Sorular 4 gösterir.
III. Sadece iki sürekli değişken söz konusu olduğunda
hesaplanabilir.
A) Yalnız I
B) I ve II
C) I ve III
D) II ve III
E) I,II ve III
 Boy uzunluğu ile kilo arasındaki ilişkiyi inceleyen bir
araştırmacı boyu 175 cm ve üstünde olanları uzun,
175 cm’nin altındakileri kısa; kilosu 80 kg ve üstünde
olanları şişman, 80 kg’ın altındakileri ise zayıf olarak
kodlamıştır.
Örnek Sorular 5 Bu kodlamaya göre, araştırmacının aşağıdaki
korelasyon tekniklerinden hangisini kullanması
uygun olur?
A) Pearson momentler çarpımı korelasyonu
B) Sperman sıra farkları korelasyonu
C) Phi korelasyonu
D) Çift serili korelasyon
E) Tetrakorik korelasyon
 Bir araştırmacı 25 yaş üstü bireyler üzerinde yaptığı
bir çalışmada, çocuk sahibi olan ve çocuk sahibi
olmayan kişilerin gelecek kaygıları arasındaki ilişkiyi
incelemiştir. Çalışmada katılımcıların gelecek
kaygılarını ölçmek için «geleceğe yönelik kaygı ölçeği»
kullanılmıştır.
Örnek Sorular 6
Buna göre, bu araştırmacı söz konusu iki değişken
arasındaki ilişkiyi incelerken aşağıdaki korelasyon
tekniklerinden hangisini kullanmalıdır?
A) Pearson momentler çarpımı korelasyonu
B) Sperman sıra farkları korelasyonu
C) Phi korelasyonu
D) Nokta çift serili korelasyon
E) Çift serili korelasyon
 Bir araştırmacı, öğretmenlerin atanma durumları ile
cinsiyetleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Buna göre, bu araştırmacı söz konusu iki değişken
arasındaki ilişkiyi incelerken aşağıdaki korelasyon
tekniklerinden hangisini kullanmalıdır?
Örnek Sorular 7 A) Pearson momentler çarpımı korelasyonu
B) Sperman sıra farkları korelasyonu
C) Phi korelasyonu
D) Nokta çift serili korelasyon
E) Çift serili korelasyon

37
Sınıf İçi Uygulama
• Her bir korelasyon katsayısı
için birer örnek veriniz.
• Toplam altı tane örnek
yazınız.
• Verdiğiniz örneklerin neden
o korelasyon katsayısı ile
hesaplanacağını açıklayınız.