KOREL A SY ON EL

DESENLER
GENEL TANIM

• İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkileri belirlemek

ve neden-sonuç ile ilgili ipuçları elde etmek amacıyla yapılan
araştırmalara korelasyonel araştırma adı verilir.
• İki ya da daha fazla değişken arasındaki ilişkiler onları
etkilemeden araştırılır
• Diğer bir ifadeyle korelasyonel araştırmalarda manipülasyon
yoktur
 BU
ARAŞTIRMALARDA:
• Değişkenler arası ilişkinin var olup olmadığını, ilişki varsa ise
türü ve düzeyine ilişkin bilgi sağlanır.
• Genellikle bu tip araştırmalarda geçerliği ve güvenirliği
bulunan ölçme araçları yolu ile toplanan veriler kullanılır.
Araştırmada kullanılan tüm değişkenler arasındaki ilişkiler
incelenebilir veya bağımsız değişkenlerin bağımlı değişkeni
yordama düzeyine göre açıklamaya yönelik inceleme
yapılabilir.
• Ayrıca bu kapsamda, model testleri ile doğrudan ve dolaylı
etkiler de çalışılabilir
 KORELASYONEL ARAŞTIRMANIN DOĞASI

• Korelasyonel araştırma desenlerinde araştırmacılar ilişkinin

derecesini ortaya koymak için çalışırlar.
• Değişkenler arasında doğrusal bir ilişkinin varlığı durumunda
Pearson momentler korelasyon katsayısı hesaplanır.

12.4
KORELASYONEL
ARAŞTIRMALARDA TEMEL
BASAMAKLAR

• Problem seçimi • Desen ve prosedülerin

belirlenmesi
• Örneklem seçimi
• Data toplama ve analiz
etme
• Uygun ölçme araçlarının
seçimi
• Sonuçları yorumlama
 İKİ DEĞİŞKEN ARASINDAKİ
KORELASYONUN DERECESİ

• .20–.35: düşük bir ilişki

• .35–.65:.35’i geçerse sınırlı düzeyde ilişki ve tahmin gücü.
• .66–.85: oldukça yüksek bir ilişki.
• .86 üstü: genellikle bu kadar yüksek korelasyonlar yapı
geçerliğinde ya da güvenirlik çalışmalarından elde edilir.

12.6
KORELASYONEL
DESENLERİN ÖZELLİKLERİ

• Puanları ortaya koyar (scatterplotlare and matrisler)

• Puanlar arasındaki ilişkileri ortaya koyar (yön, biçim ve güç)
• Çok değişkenli analizler yapılabilir (kısmi korelasyonlar ve
çoklu regresyonlar)

12.7
SCATTERPLOT
Depression Depression scores
(scores from Y=D.V.
15–45)
50
ayşe 17 30
-
fatma 13 41 40
ahmet 5 18
Mehmet 9 20 30 M +
5 25
15 44 20
7 20 + -
6 30 10 M
2 17
5 10 15 20
18 48 Hours of Internet Use
ortalama 9.7 29.3 X=I.V.

12.8
KORELASYON
MATRİSİ*P≤..05; **P ≤.01
1 2 3 4 5 6

1.Okul doyumu -
2. Okul dışı faaliyetler -.33**
-
3. Arkadaşlık .24 -.03
-
4. Benlik saygısı -.15 .65** .24* -
5. Okulda duyulan gurur -.09 -.02 .49** .16 -
6. Benlik-farkındalığı .29** -.02 .39** .03 .22 -
*p < .05
**p < .01

12.9
İKİ PUAN ARASINDAKİ İLİŞKİLER 3
AÇIDAN DEĞERLENDİRİLEBİLİR

• Yön (pozitif ya da negatif)

• Form (doğrusal ya da doğrusal olmayan)
• Derece ve güç (katsayının derecesi)

12.10
DOĞRUSAL YA DA DOĞRUSAL
OLMAYAN:1. OLUMLU DOĞRUSAL,
2. OLUMSUZ DOĞRUSAL 3. KORELASYON
0. B. Negative Linear (r = -.68)
A. Positive Linear (r = +.75)

C. No Correlation
(r = .00)

12.11
DOĞRUSAL OLMAYAN …
D. Curvilinear

E. Curvilinear F. Curvilinear

12.12
PEARSON KORELASYON
KATSAYISI
• Pearson çarpım moment korelasyon katsayısı
– İki boyutsal değişken arasındaki ilişkiyi ölçek, gücünü ve yönünü
belirlemek için kullanılır.
– r işareti ile ifade edilir
– r = -1.00 ve r = +1.00 arasındadır.
R’NİN
YORUMLAMASI
• Anlamlı bir r değişkenler arasında doğrusal bir ilişki olduğunu
ortaya koyar.
– Ölçülen varyans ise r2 dir.
DOĞRUSAL OLMAYAN
İLİŞKİLERDE KULLANILAN
KORELASYON KATSAYILARI
• Spearman rho (rs), Point-biserial ve Phi-coefficient:

12.15
KISMİ KORELASYON

Görev için çalışılan saat

Başarı

Motivasyon

12.16
KISMİ KORELASYON

• Bağımsız değişken: görev için çalışılan saat

• Bağımlı değişken : başarı
• Normalde .50 lik bir korelasyon var
• Ancak motivasyonu aracı değişken olarak koyduğumuzda
korelasyon .35 oluyor.
KISACASI

• Kısmi korelasyon katsayısı aracı değişken bağımlı ve bağımsız

değişkeni ne derece etkiyor sorusuna cevaptır.
İKİ BENZEYEN ANCAK
FARKLI OLAN KAVRAMLAR

• Karıştırıcı değişkenler
• Sonuç değişkeni üzerinde etkili olan ancak yordayıcı değişken
üzerinde etkili olmayan değişken
• Aracı değişkenler
– Yordayıcı değişken üzerinde etkili olan ve böylece sonuç
değişkenini de etkileyen değişkenler
ÇOKLU REGRESYON

• Çoklu regresyon
– Birden fazla yordayıcı değişkenin (bağımsız değişken yerine
kullanılıyor) tek bir sonuç değişkeni yordamak için kullanılan
teknik.
• Çoklu regresyon şunları sağlar:
• Çoklu korelasyon katsayısı
• Regresyon katsayısı ve beta ağırlıkları
ÇOKLU REGRESYON
ÖRNEĞİ
Üç yordayıcı (bağımsız değişken): sosyal destekl, çalışılan
saatler, SAT puanı. Sonuç (bağımlı) değişken: GAO.
ÇOKLU REGRESYON

• Çoklu korelasyon katsayısı (R)

– Tüm yordayıcı değişkenlerin sonuç değişkenlerini yordalama
becerisi
• Regresyon katsayıları ya da beta ağırlık değerleri
• Her yordayıcı değişkenin sonuç değişkeni ile ilişkisini ortaya
koyar.
 KARMAŞIK KORELASYONEL
TEKNİKLER
• Çoklu regresyon
• Araştırmacıları yordayıcı
değişken (ler) ile yordanan
değişlenler arasındaki ilikiyi
verir ve tahmin yapılmasını • Faktör Analizi
sağlar. • Araştırmacıya bir çok değişkeni
• Çoklu korelasyon birkaç faktör altına toplama
olanağı verir.
katsayısı(R)
• Yordayıcı değişkenlerin
kombinasyonun hep beraber
yordanan değişkeni ne derce • Yön (Path )Analizi
açıkladığını ortaya koyar. • İki ya da daha fazla değişken
• Diskriminant Fonksiyon Analizi arasındaki olası nedensellik
ilişkisini test etmeyi sağlar.
• Kriter değer kategorik
olduğunda kullanılır. • Yapısal eşitlik
• Çeşitli değişkenler arasındaki
karmaşık ilişkileri test etmeye
yöneliktir.
YAPISAL EŞİTLİK
MODELLERİ
• Gözlenebilen ve gizil değişkenler arasındaki ilişkileri bir
model olarak tanımlanmasına izin veren çok değişkenli
modellerdir.
AVANTAJLARI

• Geleneksel regresyon ölçümlerinde açıklayıcı değişkendeki

ölçüm hataları göz ardı edilirken, YEM de açıkça hesaba
katılır. Bu da daha güvenilir kılar.
• YEM çok değişkenli ve kompleks modeller geliştirilmesine ,
direk ve dolaylı etkilerin incelenmesine olanak sağlar.
• Belirli bir teoriye dayanarak nedensellik ve ilişkisellik
konusunda bilgi sağlar.
DİĞER YÖNTEMLERDEN
FARKLIDIR
• Keşfedici bir yaklaşım yerine doğrulayıcı bir yaklaşı8m
benimsenmektedir.
• Bir çok teknikte var olan veri seti üzerinde keşif yapılmaya
çalışılırken,
• YEM kuramsal olarak kurulmuş olan ilişkilerin gücünü
doğrulamaktadır.
• Bu noktada hipotez testi için diğer yöntemlerden daha
başarılı olduğu söylenebilir.
TEMEL KAVRAMLAR

• Gözlenen değişkenler (observed varibales): Verileri doğrudan

gözlenerek elde edilen değişkenlere gözlenen değişkenler ya da
ölçülen değişkenler denir.
• Gizil değişkenler (latent variables): doğrudan gözlenerek elde
edilemeyen kavramsal yapılardır. Zeka, motivasyon vas.
• Yapısal eşitlik modelleri gözlenen ve gizil değişkenler arasındaki
nedensel ilişkilerin sınanmasında kullanılan kapsamlı bir
istatistiksel tekniktir.
• Gizil değişkenler doğrudan ölçülemediği için araştırmacı gizil
değişkenleri gözlenen değişkenlerle ilişkilendirilir.
ENDOJEN VE EGZOJEN
DEĞİŞKENLER
• Yapısal eşitlik modelleri çok sayıda bağımlı ve bağımsız
değişkenin art arda sıralandığı ya da ilişkilendirildiği
karmaşık modellerin analizlerinde tercih edilmektedir.
Yapısal eşitlik modellerinde sadece bağımsız değişken
konumunda olan değişkenlere egzojen değişkenler, aynı anda
hem bağımlı hem bağımsız değişken olan ya da sadece bağımlı
değişken olan değişkenlere ise endojen
değişkenler denilmektedir.
SEMBOLLER

• Elips: Gizil değişken

• Dikdörtgen: Gözlenen değişken
• Tek yönü ok: Bir değişkenin diğer değişken üzerindeki
regresyon ağırlığını gösterir. Her bir egzojen değişken bir
endojen değişkenle tek yönlü okla bağlanır.
• Çift yönlü ok: iki değişken arasındaki korelasyonu ya da
kovaryansı gösterir. Egzojen değişkenler çift yönlü okla
birbirine bağlanırlar.
YAPISAL EŞİTLİK MODELLERİNDE EN
SIK KARŞIMIZA ÇIKAN ANALİZLER

• Mediatör (aracılık)
• Moderatör (Düzenleyicilik)
analizleridir.
ARACILIK (MEDIATÖR )
VARSAYIMLARI
(Baron & Kenny, 1986).
1. Y K'yı anlamlı bir şekilde yordar. Bu koşul, Baron ve Kenny tarafından bir
önkoşul olarak konmuştur. Buradaki temel mantık, "eğer Y ile K arasında bir
ilişki yoksa, zaten aracılık edilecek bir ilişki de yoktur" şeklinde ifade
edilebilir.
2. Y A'yı anlamlı bir şekilde yordar. Bu aşama oldukça açıktır: A'nin aracı bir
değişken olabilmesi için Y tarafından yordanabilmesi gerekir.
3. A K'yı anlamlı bir şekilde yordar. Ancak bu regresyon eşitliğinin, Y'nin
kontrol edilmesiyle belirlenmesi gerekmektedir.
4. A'nın etkisi kontrol edildiğinde, Y ile K arasındaki ilişkinin miktarında
anlamlı bir düşüş olur (ya da bu ilişki artık istatistiksel olarak anlamlı
olmaz).
ARACILIK ÖRNEK

• Çevre
• İnsan davranışları
• Aracı: Bilişlerimiz ya da kişilik özelliklerimiz
• ilişki miktarında düşüş olması "kısmen aracılığın", ilişkinin
istatistiksel olarak anlamlı çıkmaması ise "tümüyle
aracılığın" bir göstergesi olarak kabul edilir
MODERATÖR-DÜZENLEYİCİ
DEĞİŞKEN

• Bağımlı Değişken ile bağımsız değişken arasındaki ilişkinin

gücünü ve yönünü etkileyen değişkendir (ne zaman sorusuna
cevap verir)
• Stresli yaşam olayları ciddi hastalık
• Moderatör: Kontrol edilebilir veya Kontrol edilmez yaşam
olayları
MODERATÖR

Bağımsız ve Bağımlı değişkenler arasındaki bir

ilişkinin yapısında ya da yönünde değişikliğe sebep
olma potansiyeline sahip olan değişken olarak
tanımlanır.´Bağımlı ve bağımsız değişken arasındaki
bir ilişkinin gücüne veya yönüne etki eder. Moderatör
değişkenin bağımlı değişken ve bağımsız değişken
üzerinde doğrudan bir etkisi yoktur.
HER İKİ DEĞİŞKEN
DE
• Hem mediatör hem de moderatör değişkenler bağımsız ve
bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi açıklayan üçüncü
değişkenlerdir.
• Moderatör değişkenler bağımlı ve bağımsız değişken
arasındaki ilişkinin gücü üzerinde belirleyiciyken, medyatör
değişkenler ise bağımsız değişkeni etkileyerek bağımlı
değişkeni etkileyen değişkendir.
YAPISAL EŞİTLİK
MODELLEMESİNİN
VARSAYIMLARI
• 1- Gözlenen değişkenler çok değişkenli normal dağılıma sahip
olmalıdır.
• 2. Gizil değişkenler çok değişkenli normal dağılıma sahip
olmalıdır
• 3. Değişkenler arasındaki ilişki doğrusal olmalıdır
• 4. Seride aşırı (aykırı) değerler olmamalıdır.
• 5. Her bir gizil değikeni ölçmek için 3 ya da daha fazla gözlenen
değişken olmalıdır.
• 6. Hata terimleri arasında korelasyon olmamalıdır.
• 7. Değişkenler arasında çoklu doğrusal bağlantı olmamalıdır.
• 8. Örnekleme hacmi ile ilgili olarak görüş birliği yoktur. Genel
olarak 250-500 arasında örneklem hacmi kullanılmaktadır.
YAPISAL EŞİTLİK
MODELLEMESİNDE SÜREÇ

• 1. Teorinin ortaya konulması

• 2. Modelin belirlenmesi ve çizimi
• 3. Örneklem belirlenmesi ve verilerin elde edilmesi
• 4. Modelin test edilmesi
• 5. Uyum indekslerinin değerlendirilerek model,n uyumlu olup
olmadığının belirlenmesi
• 6. Modelin modifikasyonu: model uyumlu değilse modifiye
edilir.
YAPISAL EŞİTLİK
MODELLERİ
• Doğrulayıcı faktör analizi modelleri
• Yol (path) analizi modelleri
• Yapısal regresyon modelleri
• Gizil büyüme eğrisi modelelri
ANALİZ TEKNİKLERİNİN
SINIFLANMASI
İSTATİSTİK TESTLER
• Nicel araştırmalarda ilk düşünülmesi
gereken şey verileri analiz etmek için hangi
istatistik testlerin kullanılacağı olmalı
• Bağımlı/bağımsız değişken sayısı, değişken
türleri (sürekli-süreksiz) ve ölçme düzeyleri
(sınıflama, sıralama, aralıklı, oranlı)
yapılabilecek istatistik testleri (parametrik-
parametrik olmayan)
HANGİ İSTATİSTİK TEST?
• Ne tür veriler toplayacağım?
• Kaç bağımsız değişkenim olacak?
• Hangi araştırma tasarımını (deneysel, korelasyon, vd.)
kullanacağım?
• Araştırmada bağımsız ölçümler mi yoksa tekrarlı ölçümler mi
olacak?
• Veriler parametrik mi yoksa parametrik değil mi?
1- Veri Özelliklerine Göre
(Parametrik testlerin çoğu normal dağılım varsayımıyla yapılır. Normaldağılım
varsayımı parametrik olmayan testler için geçerli değildir).

A- Parametrik
T- Test, Anova, Tekyönlü (One Way) Anova

B- Non Parametrik Analizler

Mann Whitney U Testi, Ki-kare, Kruskal-wallis
2- AMAÇLARINA GÖRE

A- Farklılıkların Belirlenmesine Yönelik Analizler:

T-test, Ki-kare, Z Testi, Anova, Tekyönlü Anova

B- İlişkilerin(bağımlılıkların) Belirlenmesine Yönelik

Analizler:
Korelasyon, Regresyon Analizi, Faktör Analizi
3- DEĞİŞKENLERİN SAYISINA
GÖRE:

A- Tek Değişkenli:
Analiz İşlemi Tek Bir Değişken Üzerinde Yapılabilir.
T-test, Z-test, Tekyönlü Anova, Mann Whitney U, Ki-kare
B- Çok Değişkenli:
İki Veya Daha Fazla Değişken Üzerinde İşlem Yapılır.
Korelasyon, Regresyon, Ayırma, Gruplama, Faktör
Analizleri
VE YAPISAL EŞİTLİK MODELLERİ (YEM)
HİPOTEZ TESTİ

1. Araştırma sorusu araştırma denencesi (H1) olarak formüle

edilir
2. Test istatistiğine (T) karar verilir
3. Kritik bölge seçilir
4. Kritik bölgenin büyüklüğü kararlaştırılır
5. Sonuç yorumlanır
KARAR BÖLGESİ
    Durum
   
H0 doğru H0 yanlış
H0 Kabul DOĞRU Tür 2 hatası
Karar H0 Red Tür 1 hatası DOĞRU
• Tür 1 Hatası: Boş denence doğru, araştırma denencesi yanlış
olduğu halde boş denenceyi reddetme. Tür 1 hatası  (alfa) ile
gösterilir. İlişki yokken var kabul etme
• Tür 2 Hatası: Boş denence yanlış, araştırma denencesi doğruyken
boş denenceyi kabul etme. Tür 2 hatası  (beta) ile gösterilir.
İlişki varken yok kabul etme
• Tür 1 hatası Tür 2 hatasından daha tehlikelidir
ETKİ BÜYÜKLÜĞÜ

• Bir test sonucunu yorumlamak için sadece anlamlılık düzeyine

bakmak yeterli değil
• Test sonucu anlamlı olabilir ama etkisi düşük olabilir
• Farklı testlerde etki büyüklüğü farklı şekillerde hesaplanır.
• Örneğin (Cohen’s d) ortalamalar arasındaki farkı SS’ye
böleriz.
• Etki büyüklüğü: 0-0,2 arası: düşük; 0,5 civarı: orta; ve 0,8 ve
daha yukarısı: büyük