END 215 SİSTEM DÜŞÜNCESİ VE

ANALİZİ
Problem Durumu - 2
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
 Kosko (1986) tarafından klasik Bilişsel
Haritaların geliştirilmesiyle önerilmiştir

 Karmaşık sistemlerin temsil edilmesi için

kullanılır

 Sistemlerin dinamik davranışlarını modellemeye

ve izlemeye yöneliktir

2
BULANIK MANTIK (FUZZY LOGIC)
 Karmaşıklık arttıkça kesin ifadeler anlamını kaybeder
ve anlamlı ifadeler kesinliğini kaybeder. (Lotfi Zadeh)

3
BULANIK MANTIK (FUZZY LOGIC)
 Bulanık mantık bilgisayarların kullandığı doğru ya
da yanlış (0-1) şeklinde çalışan Boolean mantığına
değil, ‘doğruluk derecesi’ne dayanan bir hesaplama
yaklaşımıdır.

 Bir girdi uzayını bir çıktı uzayına eşlemenin uygun bir

yoludur.

 Bulanık mantık, bulanık küme teorisinden ortaya

çıkmıştır. Bulanık kümeler, bir evrenin elemanlarına
üyelik derecesi atar.
 Üyelik derecesi, [0,1] aralığında bir reel sayı olarak
4
düşünülebilir.
BULANIK MANTIK (FUZZY LOGIC) Girdi uzayını
çıktı uzayına
eşleme

5
BULANIK KÜMELER (FUZZY SETS)
 Klasik Küme Teorisinde ➤➤ haftanın günleri
Pazartesi, Perşembe, Cumartesi

6
BULANIK KÜMELER (FUZZY SETS)
 Hafta sonunu oluşturan günler kümesini düşünelim:

 Hemen herkes Cumartesi ve Pazarın hafta sonu

olduğunu söyler. Ya Cuma?
7
BULANIK KÜMELER (FUZZY SETS)

8
BULANIK KÜMELER (FUZZY SETS)

9
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)

10

Scopus
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
 Grafik ya da matris gösterim şeklinde temsil
edilebilir

C1 C2 C3 C4 C5

C1 0 w12 0 0 0

C2 w21 0 0 w24 0

C3 w31 0 0 0 w35

C4 0 0 w43 0 0

C5 0 0 0 w54 0

11

: i ve j konspetleri arasındaki ilişkinin gücü [0,1] aralığında değerler alabilir

BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
 Alanın uzmanları tarafından

 Konseptler belirlenir,
 Bu konseptler arasındaki nedensel ilişkiler tespit
edilir,
 Bu nedensel ilişkilerin gücü değerlendirilir.

12
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
 Matematiksel gösterim

13
𝑎( )
= 1, , . . , 0,1

C1 C2 C3 C4 C5
C1 0 w12 0 0 0
C2 w21 0 0 w24 0
C3 w31 0 0 0 w35
C4 0 0 w43 0 0
C5 0 0 0 w54 0

𝑎( ) = 1, , . . , 0,1

Eşik Fonksiyonu
(Threshold Function)

𝑎( )
= 0.5, , . . , 0,0.9

14
…

15
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
Eşik
Fonksiyonları

16
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)

17
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)

Environment
Motivation

Colleagues
Employer

Career
Salary
Direct
Motivation 0 0 0 0 0 0
Salary 1 0 0 0 0 0
Environment -0,8 0 0 0 0 0
Employer 0,6 0 -0,6 0 0 1
Colleagues 0,4 0 0 0 0 0
Career 0,8 0 0 0 0 0

18
BULANIK BİLİŞSEL HARİTALAMA
(FUZZY COGNITIVE MAPPING)
Başlangıç
Vektörü

a0 0 1 0 0 0 0

1 0 0 0 0 0
İterasyon 1’deki
a1 0,73 0,73 0,5 0,5 0,5 0,5
konsept
değerleri
1,23 0 -0,3 0 0 0,5
a2 0,88 0,68 0,55 0,62 0,62 0,73
İterasyon 2’deki
konsept
1,44 0 -0,4 0 0 0,62
değerleri
a3 0,91 0,66 0,54 0,65 0,65 0,79

1,51 0 -0,4 0 0 0,65

a4 0,92 0,66 0,54 0,66 0,66 0,81

1,53 0 -0,4 0 0 0,66 Kararlı durum

a5 0,92 0,66 0,54 0,66 0,66 0,81 değerleri
 20

Papageorgiou, K., Singh, P. K., Papageorgiou, E., Chudasama, H., Bochtis, D., & Stamoulis, G. (2020). Fuzzy Cognitive Map-Based
Sustainable Socio-Economic Development Planning for Rural Communities. Sustainability, 12(1), 305.
 21
Maftei, V. A., Gerogiannis, V. C., & Papageorgiou, E. I. (2016). Critical success factors of
online music streaming services-a case study of applying the fuzzy cognitive maps
method. International Journal of Technology Marketing, 11(3), 276-300.
 22

Douali, N., Csaba, H., De Roo, J., Papageorgiou, E. I., & Jaulent, M. C. (2014). Diagnosis support system based on clinical guidelines: comparison
between case-based fuzzy cognitive maps and Bayesian networks. Computer methods and programs in biomedicine, 113(1), 133-143.
 23

Bevilacqua, M., Ciarapica, F. E., Marcucci, G., & Mazzuto, G. (2020). Fuzzy cognitive maps approach for analysing the domino effect of factors affecting
supply chain resilience: A fashion industry case study. International Journal of Production Research, 58(20), 6370-6398.
BEYİN FIRTINASI (BRAINSTORMING)
 Beyin Fırtınası, bir problemin çözümüne yönelik
firik üretme yöntemidir

 Yöntemin gücü katılımcıların serbest bir düşünme

ortamında fikirlerini söyleyip bu fikirler arasında
ilişki kurmasını sağlaması ve dolayısıyla da geniş
bir çözüm uzayı sunmasıdır

24
BEYİN FIRTINASI (BRAINSTORMING)
 Kurallar:
1. Bir zaman dilimi belirlenir – problemin
karmaşıklığına göre değişir, genelde 15-60
dakika arasındadır
2. Bir hedef ya da konu başlığı verilir – oturum
boyunca konudan sapılmaması sağlanır
3. Yargılamadan kaçınılmalıdır – herhangi bir fikir
karşısında sözle ya da beden diliyle olumsuz bir
tepki verilmemelidir
4. Tuhaf veya çılgın fikirler üretilmesi desteklenir
5. Mümkün olduğunca çok fikir toplanmaya 25
çalışılır
BEYİN FIRTINASI (BRAINSTORMING)
 Kurallar:
6. Diğer katılımcıların fikirleri geliştirilebilir –
katılımcıların kendi fikirlerini başkalarınınkiyle
ilişkilendirebilmeleri ve bu fikirleri
geliştirebilmeleri yeni bakış açılarını
beraberinde getirir
7. Görselleştirme araçlarından yararlanılır –
Grafik, zihin haritası, post-it gibi araçlardan
yararlanılabilir
8. Aynı anda konuşulmasına izin verilmemelidir –
diğer katılımcıların fikirlerine ve onlara ayrılan
zamana saygı gösterilmelidir 26
BALIK KILÇIĞI DİYAGRAMI
(FISHBONE DIAGRAM)
 Balık Kılçığı Diyagramı, neden-sonuç diyagramı
veya Ishikawa Diyagramı olarak adlandırılır

 Bir problemin potansiyel nedenlerini sistematik

şekilde belirlemek üzere kullanılır

 Balık Kılçığı Diyagramı kullanılarak beyin fırtınası

ile ortaya koyulan fikirler bir zihin haritasına
benzer şekilde birleştirilir ve ilişkilendirilir

27
BALIK KILÇIĞI DİYAGRAMI
(FISHBONE DIAGRAM)

 Bir kalite kontrol uzmanı olan Dr. Kaoru Ishikawa

tarafından çalışanların problemin çözümüne çok az
katkı sağlayacak noktalara odaklanıp zaman
harcamasını önlemek ve önemli katkı sağlayacak
noktalara odaklanabilmelerini kolaylaştırmak için
geliştirilmiştir

28
BALIK KILÇIĞI DİYAGRAMI
(FISHBONE DIAGRAM)
 Olası bütün nedenler üzerinde konuşulduktan
sonra, oturumu yöneten kişi tarafından bütün
nedenler listelenir ve katılımcılar tarafından
gruplanıp önem düzeylerinin değerlendirilmesi
sağlanır
 Balık Kılçığı Diyagramı, sağdan sola yapılandırılır.
 Balığın baş bölgesine ana problem yazılır ve her ana
dal ile ana dallardan ayrılan alt dallar problem
29
gruplarını oluşturur
30
31
32
33
34