3.

Boole Cebri

Boole Cebri, İngiliz matematikçisi olan George Boole'nin 1850 yıllarında Aristonun mantık bilimine
sembolik şekil verme isteği sonucunda ortaya çıkmıştır. Geliştirdiği cebir ile sayısal devrelerin analiz
ve tasarımı sağlanmaktadır. Bu sistemde yalnızca 0 ve 1'ler yer almaktadır. Binary sistemi de benzer
yapıda olmasına karşın asla karıştırılmaması gereken Boole Cebrinin postulat ve aritmetiği hakkında
bilgileri sizler için derledik. Ayrıntıları yazımızda bulabilirsiniz. Boole elektriksel olarak “insan aklını”
bilgisayarın temel fikrini oluşturan (true/false) doğru/yanlış, matematiksel olarak 0/1 digital yapı ile
ilişkisini ve bunların kombinasyonları olan OR/AND vd ilişkilere dayalı matematik alt yapısını
kurmuştur, bugün en basit bir digital saatin alt yapısı bu cebire dayalı elektronik gelişmedir.

Cebir diğer matematiksel sistemler gibi sonuç çıkarma prensibine bağlıdır. Bir eleman kümesi, işlem
kümesi ve belirli sayıda kanıtlanmamış postulat ile tanımlanabilmektedir.1854 yılında George
Boole, lojiği sistematik bir şekilde ele almak istemiş ve bunun sonucundan günümüzde Boole
cebri olarak bilinen bir sistem geliştirmiştir. 1938’ de C. E. Shannon anahtarlama cebri olarak
adlandırılan iki değerli bir Boole cebri türü tanıtılarak iki kararlı elektrik
anahtarlama devre özelliklerinin bu cebirle temsil edilebileceğini gösterdi. Bu kısımda Boole cebrinin
biçimsel tanımı için Huntington tarafından 1904 te oluşturulan postulatları bii bütündür.

George Boole 1847 yılında “the mathematical analysis of logic” kitabını yayınladı. Boolean
cebiri elektronik devre tasarımının temel matematiğidir. Bütün elektronik çipler Boolean
matematiğine dayanır. Boolean matematiğini bildikten sonra bilgisayarın ve çiplerin nasıl çalıştığını
rahatlıkla anlayabiliriz. Eğer elektronik bilgimiz varsa kendi devrelerimizi de tasarlayabiliriz. George
Boole 1854 yılında Aristo’nun mantık bilimine sembolik bir hal vermek istedi ve bununla alakalı bir
tez yayınladı. “Düşünce Bilimi Üzerine, Olasılıklar ve Mantığın Matematiksel Teorileri Hakkında Bir
Araştırma“. Matematiksel bazı kuralları olabilecek iki değerle sınırlayarak (1 ve 0 - doğru ya da
yanlış) yeniden kodladı. Oluşturduğu bu sistemi Boolean Cebri olarak tanımlandı.

Boolean işlemlerinde sadece 0 ve 1 kullanılır. 0 ve 1 dışındaki ihtimaller kesinlikle kabul

görmez. George Boole den sonra Claude Shannon ise tüm elektriksel sinyallerin 1 (high) ve0
(low) şeklinde ifade edilerek Boolean cebirinin açık ve kapalı devrelere nasıl uygulanacağını gösterdi.
Boolean aritmetiğine geçmeden önce şunu kesinlikle kavramamız gerekir Boolean sayılar ve
binary sayılar ayrı şeylerdir. Boolean matematikten farklı bir sistemi varken binary reel sayıların farklı
bir yazım türüdür. Bunun farkını kesinlikle bilmemiz gerekir. Binary de 0 ve 1’i yan yana getirerek
farklı şeyler elde edebiliriz ama Boolean tek bitle ifade edilir yani 0 ya da 1 dir.

Boolean Aritmetiği

0+0=0
1+0=1
0+1=1
1+1=1

4. satıra kadar bildiğimiz matematiksel işlemdir. Fakat 4. Satırda Boolean cebri başlamaktadır.
Boolean cebirinde sadece 0 ve 1 kullanıldığını az önce söylemiştik. Bunu dikkate alarak 1+1 ifadesinin

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -1 Bilgisayar Programlama

kesinlikle 0 a eşit olmadığını ve 2,3 gibi sayılara eşit olamayacağından 1’e eşit olduğunu görmekteyiz.
Daha iyi kavramak gerekirse;

1+0+0+1+1+1=1
1+1+1=1
1 + 0 + 1 + 1 + 1= 1

Şimdi lojik kapı bilgilerimize başvuracağız. 0+0=0 veya 0+1=1 eşitliklerin OR gate lerinin doğruluk
tablosundan alınmıştır. Biz bunu biraz elektriksel düzenekte işlemek istersek daha iyi anlayabiliriz;

Bu örnekle OR gate’in mantığını daha iyi anlamaktayız.

Boolean cebrinde çıkarma yoktur. Bunun sebebi ise negatif sayıların devreye girmesinden
kaynaklanır. Boolean cebrindeki çarpmaya gelirsek bu bildiğimiz matematikten farkı yoktur;

0x0=0
0x1=0
1x0=0
1x1=1

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -2 Bilgisayar Programlama

Çarpı işaretini gördüğümüzde tabi ki aklımıza ilk AND gate’leri gelicek ve yine elektriksel canlandırma
yaparsak;

x ̅
𝒙
0 1
1 0

veya

0̅ = 1 1̅ = 0
AND ve OR Operasyonları (Intersection and Union)

X OR Y XVY

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -3 Bilgisayar Programlama

 x y

X AND Y X.Y

x y

xyV(wVz)

w
x y
z

xy(wVz) 0V0=0 1V0=0V1=1V1=1

X Y XVY X.Y
0 0 0 0
0 1 1 0
1 0 1 0
0.0=0.1=1.0=0 veya 1.1=1
1 1 1 1

XY XY V X‾Y‾ X‾Y V XY‾

00 1 0
01 0 1
10 0 1
11 1 0

Eğer X=0, Y=0 ise XY V X‾Y‾ = 0.1 V 0‾0‾ = 0 V 1.1 = 0 V 1 = 1

eXclusive OR (XOR)

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -4 Bilgisayar Programlama

𝐴 ∪ (𝐴′ ∩ 𝐵) = 𝐴 ∪ 𝐵 çünkü; (𝐴 ∪ 𝐴′ ) ∩ (𝐴 ∪ 𝐵) = 𝑈 ∩ (𝐴 ∪ 𝐵) = 𝐴 ∪ 𝐵’dir.

𝐴 ∩ (𝐴′ ∪ 𝐵) = 𝐴 ∩ 𝐵’dir.

𝐴 ⊆ 𝐵 ise 𝐴 ∩ 𝐵′ = ∅’dir.

𝐴 ⊆ 𝐵 ⊆ 𝐶 ise (𝐴′ ∩ 𝐵) ∪ (𝐵′ ∩ 𝐶) = 𝐴′ ∩ 𝐶’dir.

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -5 Bilgisayar Programlama

 (𝐴 ∩ 𝐶)

(𝐴 ∩ 𝐵) ∪ (𝐶 ∩ 𝐴) ∪ (𝐶 ∩ 𝐵)

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -6 Bilgisayar Programlama

 a

b
c
d
=

f g f’ f’g fvf’g fvg

0 0 1 0 0 0

0 1 1 1 1 1

1 0 0 0 1 1

1 1 0 0 1 1

Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -7 Bilgisayar Programlama

POSTULATLAR

Değişme (Commutative) kuralı

f
fVg=gVf

f g g f
f.g = g.f

Birleşme (Associotive) kurali

f
f
g
g

h h
f V (g V h)=(f V g) V h

f g h f g h
f(gh)=(fg)h

Dağılma (Distributive) kuralı

g f g
f
h f h
f (g V h)=(fg) V (fh)

f f f

g h g h
f V (gh)= (fVg).(fVh)

İdempotent kuralı
f

f
f
f V f= f veya AUB=A

f f f
f.f=f veya A∩A=A

AU∅=A AUU=U U = ∅’

A∩U=A A∩∅=∅ U’ =∅

A U A’= U A ∩ A’= ∅
Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -8 Bilgisayar Programlama
0 ve 1 ile gösterimlerde kanunlar
0

f
f
0 V f=f veya AU∅=A

1 f f
1.f=f veya A∩U=A

0 f 0
0.f=0 veya A∩ ∅=∅
1

f
1
1 V f= 1 veya AUU=U

Tümleyen (Complementary) kuralı

f f’ 0
f.f’=0 veya ∅’=U
f

1
’f
f V f’=1 veya U’=∅

A U A’= U A∩A’=∅

De Morgan’s Kanunları
f’

f g
g’
(fg)’= f’ V g’ veya (A∩B)’= A’ U B’

f’ g’
g
(f V g)’=f’.g’ veya (AUB)’= A’ ∩ B’

Involution kanunu

f’ f
(f’)’=f veya (𝐴 ⊆ 𝑈) ise (A’)’=A

Bazı Yararlı Dualite Prensipleri

𝐴 ∪ (𝐴 ∩ 𝐵) = 𝐴 çünkü; (𝐴 ∩ 𝑈) ∪ (𝐴 ∩ 𝐵) = 𝐴 ∩ (𝑈 ∪ 𝐵) = 𝐴 ∩ 𝑈 = 𝐴’dır.

𝐴 ∩ (𝐴 ∪ 𝐵) = 𝐴 çünkü; (𝐴 ∪ ∅) ∩ (𝐴 ∪ 𝐵) = 𝐴 ∪ (∅ ∩ 𝐵) = 𝐴 ∪ ∅ = 𝐴’dır.
Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -9 Bilgisayar Programlama
Prof. Dr. Levent ŞENYAY III -10 Bilgisayar
Programlama