Üçü Bir Arada - Limit, Türev, İntegral Muharrem Şahin

Örnek Problem  Sezgi ile kabaca çizdiğimiz grafiğin

ayrıntılarını, kanıtlarıyla ortaya koyalım:
f : 0,   R; y  f x f (0)  0 ve f  0  0 ’dır.
türevlenebilir bir fonksiyondur. Buna göre; 0’ın sağ komşuluğunda,
f 0  2 ve f  0  1 ’dir. fonksiyonun değerinin artma miktarı
azalsa da, artması sürecektir.
1
f x   f  x   Bu durumda; bir x gerçel sayısı için
x 1
f  x   0 olabilir mi? f fonksiyonu bir
olduğuna göre; aşağıdaki önermelerin
doğruluk değerlerini bulunuz. maksimum değere ulaşır mı?

x  0 olduğundan
a. lim f  x  0
x  1
f x   f  x    0 olur.
b. lim f x   x 1
x 
0’ın sağ komşuluğunda f x   0 ve
c. f, daima artandır.
f  x   0 ‘dır. Bu, tersine dönebilir mi?
1 3
d.  f  1 
2 4 f x   0 ve f  x   0 olabilir mi?
5
e.  f 1  3 Olamaz. Çünkü; türevlenebilir bir fonk-
2
siyonda bu, bir x değeri için, f  x   0
olmasını gerektirir.
Çözüm
Bu da, tanım kümesinde gerçekleşemez.
1
f(0)  2 ve f x   f  x   Neden? (Eşitliği inceleyiniz)
x 1
Öyleyse; gerçel sayılarda, f  x   0 olur.
 f 0  f  0  1
f fonksiyonunun teğetinin eğimi pozitif
1 olacağından, fonksiyonun değeri sınırsız
 f  0  olur. artar.
2
1  1 
f (0)  1 ve f  0 
1  f x   f  x   ve lim    0
x   x  1 
olduğuna göre; x 1
2
x  0 iken f (0)  0 olup f artan ve f   lim f  x   0 olur.
x 
azalan olur. f fonksiyonunun grafiği
kabaca Şekil-1’deki gibidir. Bu açıklamalarımıza göre;

a. “ lim f  x  0 ” önermesi doğrudur.

x 
y
f b. f fonksiyonunun tanım kümesinde,
fonksiyonun değeri sınırsız artacağından
2
“ lim f x   ” önermesi doğrudur.
x 

x
O c. “ f, daima artandır.”
Şekil  1
önermesi doğrudur.

1
Üçü Bir Arada - Limit, Türev, İntegral Muharrem Şahin

1 3
d. f x   f  x   eşitliğinde, Not: Şekil-3’e göre, alt toplamın
x 1 8
x  1 koyalım: alınabileceği görülür. Aralık daraltılabilir.
1 Bu aralığı siz bulunuz.
f 1  f  1  olur.
2 y

1 O 1
2  f 0  f 1 olup f  1  bulunur. x
4 1 f 
4
f  türev grafiği, kabaca, Şekil-2’deki 1
2
Şekil  3
gibidir.

1 3
y  f  1 
e. f  0  1 , ve f  değeri-
2 4
O 1 nin azalma miktarı azalacağından;
x
1 f  f  türev grafiği kabaca Şekil-4’deki gibi
4
1 iki grafikten ya da bunlar arasından
2
geçecek başka grafiklerden biri olabilir.
Şekil  2

Şekil-2’ye göre; y
1

 f  x dx  f  x0  f  1  f  0 olur.

1 1
3/4 f
0 1/2

1
Bu integral değeri, alt toplamı ile O 1 x
2 Şekil  4
1
üst toplamı arasındadır.
4
1 1 Şekil-4’e göre;
 f  1  f  0 
2 4 1

 f  x dx  f x0  f 1  f 0

1
1 1
  f  1  1  olur.
2 4 0
1 3
  f  1  bulunur. 1
2 4 Bu integral değerinin, alt toplamı ile
2
1 3 1 üst toplamı arasında olacağını görü-
“  f  1  ” önermesi doğrudur.
2 4 nüz.
1
 f 1  f 0  1
2
1
  f 1  2  1
2
5
  f 1  3 bulunur.
2
5
“  f 1  3 ” önermesi doğrudur.
2

2
Üçü Bir Arada - Limit, Türev, İntegral Muharrem Şahin

Not: “d” maddesinde, f  için önerdiği-

miz “alt dar” aralığı kullanarak; Şekil-
4’te de daha dar üst aralığı kullanarak
aralık daraltılabilir.
Bu dar aralığı siz bulunuz.

Siz Çözünüz

f : 0,   R; y  f x
türevlenebilir bir fonksiyondur.
f 0  2 ve f  0  1 ’dir.

1
f x   f  x  
x 1
olduğuna göre; aşağıdaki önermelerin
doğruluk değerlerini bulunuz.

a. lim f  x   0
x 

b. f  , daima azalandır.

c. f  , daima artandır.
7
d.  f  5  1
12
59
e.  f 5  7
12

 Açıklama

Örnek problemi,

f : 0,   R; f x  2 x  1
fonksiyonu üzerinde çalışarak düzenle-
miştim.
Bu fonksiyon kullanılarak, gerçek değer-
ler ile yorumlarla bulunan değerler
arasındaki ilişkiler incelenebilir.