MONTE CARLO

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ

Ankara Üniversitesi
Nükleer Bilimler Enstitüsü
Enstitü Müdürü
 MONTE CARLO NEDİR?

Monte Carlo Metodu, istatistiksel teknikler

kullanarak bir deneyi veya olayı bilgisayar
ortamında taklit etmektir.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 2

Temel Örnekleme İlkesi :

gelen değer geliş sayısı

x L(x)
6 3
5 4
4 3
+…………..
Toplam 10 atış

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 3

 Temel Örnekleme İlkesi :

L(x) L(x) : Sıklık Fonksiyonu

Lmax

a xo b

Şekil.1

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 4

 Temel Örnekleme İlkesi :

f(x) f(x) : olasılık yoğunluk fonksiyonu

L
max
b

 L(x)dx
a

a xo b

Şekil.2
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 5
Geliş sayısı Geliş sayısı/Toplam Atış (10)

4 0,4

3 0,3
Gelen Gelen
sayı sayı
4 5 6 4 5 6

Şekil.1 Şekil.2
L(x) : Sıklık Fonksiyonu f(x) : olasılık yoğunluk fonksiyonu

f(6) + f(5) + f(4) = 0,3 + 0,4 + 0,3 = 1

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ

q 6
 Bir olayın olma olasılığı daima 0 ile 1
arasındadır!!!
L(X)
a ile b arasındaki herhangi bir f ( x)  b
olayın olma olasılığı:
 L(x)dx
a

(a-b) aralığındaki tüm b

olasılıkların toplamı 1’ dir!!!
 f(x)dx  1
a

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 7

 a<x<b
Değişkenin a ile x arasında
herhangi bir değerde olma olasığı q, 0 ile 1
arasında düzgün bir dağılım gösterir!!
x
x a F(x)dx
q  P(x)   f(x)dx  b

a F(x)dx
a

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 8

 Ters Dönüşüm Yöntemi:

P( x )  q P (q)  x
1

Reddetme Yöntemi:

r(x)
Reddedilen Bölge

f(x)
Kabul Edilen Bölge

a b x
Şekil.3
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 9
 f ( x) X değerinin sıklığının
q f(x) olduğu düşünülerek
r ( x)
x kabul edilir. Değilse
reddedilir ve işlem
tekrarlanır.

Böylece r(x) dağılımlı x

değerlerinden f(x) dağılımlı x
değerleri elde edilmeye
çalışılır.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 10

 Ortalama Serbest Yol Uzunluğu
ve
Etkileşmenin Türü

Bir fotonun iki etkileşme arası

gidebildiği ortalama uzaklığa “ortalama
serbest yol” denir. Fotonun serbest
yolu, toplam tesir kesitine dolayısı ile
enerjisine bağlıdır.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 11

 x

 T x
Io I I  I oe

T   comp   foto   ray

μT : Ortamın, toplam lineer azalım katsayısı olarak bilinen
birim uzunluk başına etkileşme olasılığıdır.
μComp, μRay, μFoto : Sırası ile Compton saçılma, Rayleigh saçılma
ve Fotoelektrik soğurma için lineer azalım katsayılarıdır.
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 12
 Ortalama serbest yol uzunluğu ve etkileşmenin türü
Bir fotonun iki etkileşme arası gidebildiği ortalama uzaklığa
“ortalama serbest yol” denir. Fotonun serbest yolu, toplam x’  x
tesir kesitine dolayısı ile enerjisine bağlıdır. I0 şiddetindeki
bir foton demeti x kalınlığındaki ortamı geçtiğinde şiddeti,
q  1  e  x
T

I  I0 e  x T

ln(q )
şeklinde azalır. Burada x
 T   Comp   Ray   Foto T
Olasılık Yoğunluk fonksiyonu

 x ln(q 1)
I0 e xFoto  
T

f(x)    T e  T x
 Foto
x0   x
 I0 e T

ln(q 2)
0 xRay  
 Ray
Homojen bir ortam içersinde ilerleyen bir fotonun, x ’
kadar yol aldýktan sonra etkileþme yapma olasılığı ln(q 3)
xComp  
x' x'
 Comp
q   f ( x) dx    T e  xdx T

0 0
I
Bu fonksiyonun (0-x’) aralığında
herhangi bir değeri alma
olasılığı:

x
x’ xo

ln(q)
x'   x’: Fotonun ortalama serbest yol uzunluğu

x'  x Etkileşti

x'  x Etkileşmeden kaçtı

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 14
 ln(q1) Fotonun maddeye girdikten
x'Foto   sonra yapacağı ilk etkileşme
 Foto türü bu denklemlerden elde
edilen ortalama serbest
ln(q 2) yolların en kısa olanı ile
x'Ray   belirlenir.
 Ray
Böylece her fotonun hem
ln(q )
3 ortalama serbest yolu hem
x'Comp  de yapacağı etkileşmenin
Comp türü örneklenmiş olur.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 15

5 cm kalınlığındaki su maddesi üzerine enerjisi 90 keV olan
fotonlar geliyor. Bu enerjide
Fotoelektrik = 0.0042 (1/cm)
Compton = 0.0068 (1/cm)  = 0.1770 (1/cm)
Rayleigh = 0.1661 (1/cm)
ise Monte Carlo yöntemini kullanarak su maddesini geçen
fotonların sayısını bulunuz.

I  I0 e μT
x
 10 e 0.1770 x5
4
( 1 Foton ) l n(q ) l n(0.3194 )
q1 = 0.3194 x Foto      271.7
1

Foto
0.0042
l n(q ) l n(0.6617 )
q2 = 0.6617 x  2
  60.72
Ray
 Ray
0.0068
l n(q ) l n(0.7653 )
q3 = 0.7653 x Comp
 
3

 Prof. Dr. Niyazi MERİÇ

Comp
0.1661
 1.61
<5 3
16
 MONTE-CARLO METODU İLE
FOTON TAKİBİ
MADDE
AxL
x x’
DEDEKTÖR
NOKTA H
KAYNAK z
228cm W
‘
A z’
y

y’

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 17

 (3) z
N (1)
M
z3
.
3
E z1
z1 (5)
5
1
z1 D
2
.
z2 B B
C
L 4
B (2)
F W
B

1) Etkileşme yapmadan Kaçtı

(4) 2) Foto Elektrik Olay
g
0
3) Compton & Rayleigh
4) Geri Kaçtı
0
Kaynak
y 5) Kenarlardan Kaçtı
x
 Etkileşme noktası
maddenin içinde ise???

1. Fotoelektrik olay

2. Compton Saçılması

3. Rayleigh Saçılması

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 19

 Fotoelektrik Olay
Foton ilk etkileşme noktasında soğuruldu.

N N N

1.fotoelektron
Karakteristik Pozitif iyon
E k  h  E b radyasyon

Fotoelektronun enerjisi etkileşme noktasında

depolanırken etkileşen foton sayısı bir
arttırılır ve foton takibine son verilir!!
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 20
 Compton Saçılması

Geri tepen
elektron
N N


Saçılan
foton Pozitif iyon

Ee  E  E ' Geri tepen elektronun enerjisi

E Saçılan Fotonun Enerji ile

E
'
sapma açısı arasındaki
E
1 2
(1  cos  ) bağıntı
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 21

m0 c
 Compton Saçılması
Geri tepen elektron enerjisi
etkileşme yerinde soğuruldu
Saçılan foton için saçılma açısı ve enerjisi, Compton saçılma
fonksiyonu ile düzeltilmiş Klein-Nishina denkleminden
örneklenir.
d com E' 2 E' E
C ( E , )    r 0 sin( )( ) (   cos 2  1) S m (v)
2

d E E E'
N
S m ( v )   n i S i ( v, Z i )
i 1

E
v  29.1433( 2
) 1  cos 
m0 c
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 22
 Rayleigh Saçılması

’
’

atom atom atom

uyarılmış

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 23

 Rayleigh Saçılması

d  Koh
F ( E , )    r 0 sin  (1  cos  ) F (v, Z )
2 2 2

d
N

F ( v, Z)   n F
2

i 1
i
2
i

Su için F ( v, Z)  2F ( v, Z)  F ( v, Z)
2 2
H Dr. Niyazi MERİÇ
Prof.
2
O 24
1. Fotoelektrik Olay

Foton ilk etkileşme noktasında soğuruldu.

2. Rayleigh Saçılması
d  Koh
F( E, )    r 02 sin  (1  cos2  ) F2 ( v, Z)
d
N

F 2
( v, Z)   ni Fi2 Su İçin F ( v, Z)  2F ( v, Z)  F ( v, Z)
2 2
H
2
O
i 1

3. Compton Saçılması
d  Com ' '
E E E
F( E, )    r 0 sin( )(  )(  '  cos2   1) Sm ( v)
2

d E E E
N
Saçıcı ortamın bir

E
' E Sm ( v)  
i 1
ni Si ( v, Zi ) molekülü için Compton
Saçılma Fonksiyonu
E
1 (1  cos )
2
E
m0 c v  29.1433( 2
) 1  cos  A0

m0 c
 Fotoelektrik
olayın olduğu
yerde bütün
enerjiyi biriktir

Gelecek
Bir sonraki
etkileşme yerini Fotoelektrik olay
fotonu
belirle
izle

Compton Saçılması
Koherant Saçılma
Etkileşme
tipini
belirle

Compton saçılma
Form faktör ile fonksiyonu ile
düzeltilmiş Thomson düzeltilmiş
denkleminden Klein-Nishina
saçılma açısını denkleminden,
örnekle saçılma açısını
örnekle
Etkileşme yerinde
e- enerjisini biriktir.
Fotonu izle. Veya
Foton enerjisi < 5 kev
ise enerjiyi biriktir ve
bir sonraki fotonu izle
 Rayleigh Saçılması
Etkileşmeden geçen foton
Fotoelektrik Soğurma
Compton Saçılması Enerji

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 27

ÖN - ARKA

ET, M, DGöz
fantom
girişinde
havadaki
doz, DDGHD

ET 1.6x10- 9 (erg/keV)
DGöz =
M 100(erg/g.rad)

MC = DGöz / DDGHD
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 28
Çizelge(1):

Monte Carlo yöntemi ile 25 x 25 cm2 demet alanında

deri giriş dozuna göre elde edilen DGHO değerleri

Tüp 20 x 20 25 x 25
Voltajı (cm2) (cm2)
(kVp) Sol Sağ Sol Sağ
70 1.4020.092 0.2030.063 1.4380.093 0.2080.064
75 1.4010.088 0.2080.050 1.4440.094 0.2180.063
80 1.4040.098 0.2580.068 1.4720.170 0.2390.068
85 1.3170.142 0.1910.073 1.3420.190 0.1430.073
90 1.3130.125 0.2200.055 1.2710.266 0.1820.056
100 1.3210.111 0.2290.051 1.3790.196 0.1980.100
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 29
 Çizelge (2):

Monte Carlo Analizi ile ön-arka pozisyon için

havada giriş dozuna göre elde edilen DGHO
değerleri

Tüp 20 x 20 25 x 25
Voltajı (cm2) (cm2)
(kVp) Sol Sağ Sol Sağ

70 0.0120.003 0.0140.004 0.0180.004 0.0150.003

75 0.0160.004 0.0160.005 0.0170.007 0.0160.006
80 0.0230.007 0.0210.007 0.0270.005 0.0270.005
85 0.0230.006 0.0240.008 0.0260.008 0.0270.007
90 0.0230.010 0.0230.010 0.0250.010 0.0240.009
100 0.0190.012 0.0200.011
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ
0.0260.011 0.0260.010
30
Çizelge(3):

Ön-arka (focal nokta-fantom mesafesi 65 cm) ve sol-

sağ (focal nokta - fantom mesafesi 76 cm)
pozisyonda, bir dakikalık skopi ve DSA görüntüsü
başına fantom girişinde havadaki doz

Hava Dozu (mGray)

Sol-sağ Ön-arka

DSA/frame 0.660.01 2.0620.011

Skopi/dakika 5.900.14 17.220.16

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 31

 SORU:

Bir göz hastasına 1.5 dakika sol-sağ skopisi

yapılmış, 26 tane ön-arka ve 24 tane de sol-
sağ DSA görüntüsü çekilmiştir. Bu
koşullarda bu hastanın göz merceklerinin
aldığı Doz hesaplayınız.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 32

Cevap:
Bu koşullarda x-ışınlarının sol-sağ ve ön-arka durumlarda hasta kafasının olduğu
yerde havada oluşturduğu doz değerleri Çizelge(3) kullanılarak aşağıdaki gibi
hesaplanır:

Ön-arka:

Bu durumda bir DSA görüntüsü çekildiğinde havada oluşacak doz

2.0620.011 mGray dir. 26 tane DSA görüntüsü alındığına göre havadaki doz

DSA: 26 x (2.0620.011) = 53.610.29 mGray olur.

Sol-sağ:

Bu durumda 1.5 dakika skopi, 24 tane de DSA görüntüsü alınmıştır. Bir

dakikalık skopi yapıldığında havadaki doz değeri 5.900.14 mGray, bir DSA
görüntüsü çekildiğinde ise havadaki doz değeri 0.660.01 mGray dir. Bu
durumda, skopi ve DSA çekimleri sonucunda havadaki doz
skopi: 1.5 x (5.900.14) = 8.850.21 mGray
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 33
DSA: 24 x (0.660.01) = 15.840.24 mGray dır.
Sol göz:
Sol-sağ pozisyonda sol göz için 80 ve 85 kVp tüp voltajına
karşılık gelen DGHO değerleri sırasıyla 1.4720.170 ve 1.3420.190
(Çizelge 2), ön-arka durumunda 85 kVp deki DGHO değeri ise
0.0260.008 (Çizelge 2) dir. Sol gözde hem sol-sağ durumunda yapılan
skopi ve DSA çekimleri hem de ön-arka pozisyonda yapılan DSA
çekimiyle doz soğurulmaktadır. Sol-sağ pozisyonda skopi ve DSA’dan
dolayı havada soğurulan doz miktarları sırasıyla 8.850.21 mGay ve
15.840.24 mGray, ön-arka pozisyonda ise 53.610.29 mGray dir. O
halde sol gözde soğurulan toplam doz:

skopi: (1.4720.170)x(8.850.21) = 13.031.81 mGray

DSA: (1.3420.190)x(15.840.24)+(0.0260.008)x(53.610.29)=22.653.77 mGray

Toplam:(13.031.81)+(22.653.77) = 35.685.58 mGray olarak bulunur.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 34
Sağ göz:

Sol-sağ pozisyonda sağ göz için 80 ve 85 kVp tüp voltajlarına karşılık

gelen DGHO değerleri sırasıyla 0.2390.068 ve 0.1430.073 (Çizelge 1),
ön-arka pozisyonda 85 kVp deki DGHO değeri ise 0.0270.002 (Çizelge
2) dir. Sol göz için verilen havadaki doz değerleri kullanılarak sağ gözde
soğurulan doz miktarı

skopi: (0.2390.068) x (8.850.21) = 2.12  0.65 mGray

DSA: (0.1430.073)x(15.840.24)+(0.0270.007)x(53.610.29) = 3.661.63 mGray

Toplam: (2.120.65) + (3.661.63) = 5.772.28 mGray olarak bulunur.

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 35

 Çizelge 4. Yetişkinlerde göz merceğinde deterministik
etkiler için beklenen eşik değerleri

Etki Eşdeğer doz Toplam eşdeğer doz Yıllık Doz Hızı

(tek bir ışınlanma (Uzayan Işınlamalar (yüksek fraksiyonlu
sonucu) sonucu) veya uzayan
(mSv) (mSv) ışınlamalar sonucu)
(mSv / yıl)
Opasiteler 500 - 2000 5000 100
Katarakt 5000 8000 150

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 36

 DOZUN DOLAYLI HESABI
Deri yüzeyinden daha derinlerde ve X-ışını demetinin merkezi ekseni
üzerinde bulunan organlarda soğurulan dozlar, hastanın fiziksel
özellikleri ve ışınlama koşulları (kVp, mAs, alan büyüklüğü,
kaynak-fantom mesafesi) biliniyorsa doku-hava oranı (Tissue Air
Ratio (TAR)) kullanılarak, eksen dışında kalanlar ise izodoz eğrileri
yardımıyla elde edilebilir.
 F
Fa

Wo
Wm dm
Y’ Y d
Hava SU

X’ X
Wd

TAR(d,Wd, kVp) = DX / DX’

Dd  Dx TAR(d , Wd , E)(ab /  )su

doku
'
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 38
 Gerisaçılma faktörü ( B )
 Şekil ’de dm derinliğindeki Y noktası dozun maksimum olduğu yeri
gösterir. Maksimum doz derinliği foton enerjisine bağlıdır ve enerji
arttıkca artar. Teşhis radyolojisinde kullanılan enerji bölgesinde
genellikle dm sıfıra eşit kabul edilir.

 Geri saçılma faktörü, doku hava oranının d = 0 daki özel bir

durumudur ve
B(W0 ,kVp) = TAR(d = 0,W0,kVp) = DY / DY’
şeklinde ifade edilir.

 Gerisaçılma faktörü, fantomdan yüzeye geri saçılan fotonları ifade

eder. Bu fotonlar yüzeyde doz artışına sebeb olur. Bu faktör
genellikle hastada deri dozunun hesaplanmasında kullanılır.
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 39
 SORU :
 Suyun 0 ve 2 cm derinliği için TAR değerleri hesaplanmak
isteniyor. Bunun için focal noktadan 100 cm uzaklığa bir su
fantomu yerleştiriliyor. Su fantomunun uzerindeki demet
çapı 10x10 cm2 ye ayarlandıktan sonra şutlama yapılıyor
ve su fantomunun 0 ve 2 cm derinliklerine yerleştirilen
TLD’lerden sırası ile 229.41 nc ve 179.62 nc sonuçları
okunuyor. Daha sonra su fantomu kaldırılıyor ve tekrar
şutlama yapılıyor. Bu durumda 0 ve 2 cm derinliğe karşılık
gelen aynı noktalarda fakat havadaki TLD’lerden sırasıyla
180.92 nc ve 172.33 nc sonuçları okunuyor. Deney yapılan
X-ışını tüpü için 100 kVp de HVL değeri 3.5 mm Al, f
faktörü 0.896 ve TLD için kalibrasyon faktörüde 5.66
(mRad) olarak bulunduğuna göre suyun 0 ve 2 cm
derinliklerine karşılık gelen TAR değerleri nedir?

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 40

CEVAP :
x-ışını x-ışını
Kaynağı Kaynağı
fTLD = 5.66
fsu = 0.896
R= 100 cm
fhava = 0.873
R= 100 cm

A = 10 x 10 cm2
A = 10 x 10 cm2
YSTLD = 229.41 nc YHTLD = 180.92 nc

K
K
XSTLD = 179.62 nc XHTLD = 172.33 nc

DSu,2 = 179.62*5.66*0.896=910.93 mRad

DSu,0 = 229.41*5.66*0.896=1163.41 mRad
DHava,2 = 172.33*5.66*0.873 = 851.49mRad
DHava,0 = 180.92*5.66*0.873 = 893.95mRad


D su,0

1163.41
 1.30 
D 
su,2910.93
 1.07
TAR 0 TAR 2
D Hava,0
893.95 D Hava,2
851.49
cm Sudaki doz Havadaki Havadaki TAR
(mRad) ışınlama Doz
(mR) (mRad)
0 1163.41 1024.00 893.95 1.30
2 910.93 975.36 851.49 1.07

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 42

 Doku - Hava oranı. HVL = 3.5 mmAl, 100 kVp, A = 10x10 cm

cm Sudaki doz Havadaki Doz TAR

(mRad) (mRad)
0 1163.41 893.95 1.301
2 910.93 851.49 1.070
4 612.40 812.07 0.754
6 403.82 775.24 0.521
8 255.65 740.91 0.345
10 178.76 708.81 0.252
12 104.27 678.78 0.154
14 77.82 650.53 0.120
16 58.04 624.07 0.093
18 29.32 599.22
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 0.049 43
 SORU

 Fokal noktadan 100 cm uzaklıktaki bir su

fantomunun giriş noktasında demet çapı
10x10 cm2 olarak ölçülüyor. Su
fantomunun giriş yüzeyinden 16 cm
derinlikte bir noktada soğurulan doz Rad
cinsinden nedir?

(NOT: Bu noktada Havadaki doz 624.07

mRad olarak bulunuyor)
Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 44
CEVAP

D = 0.093 * 624.07= 58.04 mRad

D = 58.04*10-3 Rad = 0.058 Rad

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 45

Ödev

 Fokal noktadan 100 cm uzaklıktaki bir su

fantomunun giriş noktasında demet çapı 10x10
cm2 olarak ölçülüyor. Su fantomunun giriş
yüzeyinden 16 cm derinlikte 1 cm kalınlığındaki
bir dilimde soğurulan doz 0.058 Rad olduğuna
göre bu noktada soğurulan enerji kaç keV dir?

Prof. Dr. Niyazi MERİÇ 46