Araling Panlipunan 5 Learning Activity Sheet

5
KAGAMITANG PAMPAGKATUTO
1
ARALING
PANLIPUNAN 5
IKAAPAT NA MARKAHAN
Development Team ng Kagamitang Pampagkatuto
Authors: John L. Huerte, John Errol F. Lopez, Michael G. Macalinao,
Melody L. Masbate, Josephine P. Mercado at Christine D. Lopez
Editor: Maricel P. Mallari

Reviewer: Maricel P. Mallari
Margarita A. Sapida
Management Team: Raymundo M. Cantonjos, OIC - SDS

Bernadette T. Luna - ASDS
Gemma G. Cortez, Ed.D., CID – Chief
Leylanie V. Adao, EPS - LR
Alejo S. Filio Jr., EPS – Araling Panlipunan
SDO Dasmarinas City
Gabay sa Paggamit ng Kagamitang Pampagkatuto
Para sa Tagapagpadaloy
Layunin ng kagamitang pampagkatutong ito na tulungan kayo bilang

tagapamatnubay ng mga mag- aaral sa pag-aaral ng inyong mga anak
sa tahanan. Hinihiling ang inyong paggabay at pagtulong sa ating mga
mag-aaral. Inaasahan din ang inyong kooperasyon upang lubos nilang
maunawaan at malinang ang kanilang kakayahan at tiwala sa sarili sa
pagtugon sa mga aralin.
Para sa Mag-aaral
Ang kagamitang pampagkatutong ito ay ginawa upang gabayan ka sa iyong

pagkatuto gamit ang iyong sariling kakayahan. Layunin din nito na tulungan
ka na matapos ang mga kompetensiyang itinakda ng Kagawaran ng
Edukasyon sa loob ng iyong tahanan.
Inaasahan na iyong matatapos ang mga itinakdang gawain sa tamang

oras. Gumamit ng hiwalay na papel para sa iyong mga kasagutan at ipasa
sa iyong guro. 2
Alamin Natin
Deskripsyon ng Kurso
Naging masalimuot ang landas ng Pilipinas patungo sa pagiging nasyon. Mula

sa pagiging pangkat-pangkat ng mga sinaunang Pilipino ay unti-unting nabuo mula sa
kanilang kamalayanang pagiging nasyon noong panahon ng kolonyalismo.
Sa yunit na ito, aalamin kung paano ang mga patakarang kolonyal ay nagbigay
ng dahilan upang umusbong ang kamalayang pambansa ng mga Pilipino tungo sa
pagkabuo ng Pilipinas bilang isang nasyon.
Pamantayang Pangnilalaman
Naipamamalas ang mapanuring pag-unawa sa bahaging ginagampanan ng

kolonyalismong Espanyol at pandaigdigang konteksto ng reporma sa pag-usbong ng
kamalayang pambansa sa pagkabuo ng Pilipinas bilang isang nasyon.
Pamantayan sa Pagganap
Nakapagpapahayag ng pagmamalaki sa pagpupunyagi ng mga makabayang

Pilipino sa gitna ng kolonyalismong Espanyol at sa mahahalagang papel na
ginagampanan nito sa pag-usbong ng kamalayang pambansa tungo sa pagkabuo ng
Pilipinas bilang isang nasyon.
Inaasahang Resulta sa Aralin
Sa araling ito ikaw ay inaasahang magsagawa ng iba’t ibang gawain tulad ng

pagbabasa, pagsusulat, pagsagot ng mga gawain, pagsasanay at iba pang aktibidad
na may kaugnayan sa mga paksang aralin.
3
Week 1
Tuklasin Natin
Marami ang nag-alsa laban sa pananakop ng Espanya dahil sa hindi
makatuwiran at hindi magandang pamamahala ng mga Espanyol sa mga Pilipino tulad
ng pagpapairal ng sapilitang paggawa, pagpapataw ng mataas na buwis,
diskriminasyon at marami pang iba.
Sa araling ito ay tatalakayin ang tugon ng mga Pilipino sa iba’t ibang pangyayari
sa loob ng Pilipinas, gayundin ang mga naunang pag-aalsang kanilang isinagawa
dahil sa pag-asam na makamit ang katarungan at kalayaaan. Inaasahang
matatalakay mo ang mga lokal na mga pangyayari tungo sa pag-usbong ng pakikibaka
ng bayan tulad ng reporma sa ekonomiya at pagtatatag ng monopolyong tabako,
Kilusang Agraryo ng 1745, pag-aalsa ng Kapatiran ng San Jose at okupasyon ng
Ingles sa Maynila at matatalakay mo rin ang mga pandaigdigang pangyayari bilang
konteksto ng malayang kaisipan tungo sa pag-usbong ng pakikibaka ng bayan,
paglipas ng merkantilismo bilang ekonomikong batayan ng kolonyalismo at paglitaw
ng kaisipang “La Ilustracion”.
Bago ka magpatuloy sa pag-aaral ng paksang-aralin, iyo munang sagutan ang

panimulang pagsasanay na nasa ibaba.
Gawain sa Pagkatuto Bilang 1

Panuto: Basahin at unawain ang bawat pahayag sa Hanay A. Piliin ang tamang salita
sa Hanay B na akma para rito. Isulat sa iyong sagutang papel ang titik ng tamang
sagot.
Hanay A Hanay B
__1. Ito ay pinangunahan ng mga opisyal A. La Ilustracion
ng British East India Company. B. Pag-aalsang Agraryo noong
__2. Ito ay isang kilusang naglalayong 1745
paigtingin ang pagsasagawa ng C. Okupasyon ng Ingles sa
mga mabubuting gawain ng isang Maynila
Kristiyano. D. Cadiz Constitution
__3. Ito ay itinuring bilang isang kilusang E. Pag-aalsa ng Katipunan ng San
intelektwal na umunlad sa Europa. Jose
__4. Ito ang nagpanukala ng liberal na
kaisipan, mga bagong karapatan at
kalayaang pantao, reporma sa lupa
at malayang kalakalan.
__5. Ito ay isang pag-aalsa na sumiklab
sa Katagalugan.
4
Suriin Natin
Aralin 1: Pag-usbong ng Kamalayang Pambansa
at Pakikibaka
A. Lokal na Pangyayari Tungo sa Pag-usbong ng Pakikibaka ng
Bayan
Ang mga patakaran at pagbabagong ipinatupad ng mga Espanyol sa Pilipinas

ay umani ng iba’t ibang pagtuligsa mula sa mga katutubo. Ang ilan ay sumunod,
habang ang iba naman ay nagpakita ng pagtutol sa mga pagmamalabis dulot ng mga
maling pamamalakad ng mga pinunong Espanyol, mapang-abusong patakaran, at
mga pangyayari sa loob ng bansa na nakaapekto sa pamumuhay ng mga Pilipino.
Basahin at unawain ang talahanayan tungkol sa mga lokal na pangyayari na

nagpakita ng pakikibaka ng bayan upang makamit ang kalayaan.
Mga Pangyayari Paliwanag

Mga Karanasan at Matatandaan na noong 1782, ang monopolyo sa
Pagtutol sa tabako ay ipinatupad sa Pilipinas bilang pagkukunan ng
Monopolyo sa Tabako karagdagang kita ng Espanya, gayundin ang ng
pamahalaang Espanyol sa Pilipinas. Naging maganda
ang layunin ng pamahalaan sa pagsisimula ng
monopolyo sa tabako sa Pilipinas. Naging mapang-
abuso ang mga kolektor. Sapilitang pinagtanim ang mga
Pilipino, kumita ng malaki ang pamahalaan ngunit
naghirap ang mga magsasaka. Dahil sa mga hindi
magandang dulot nito, nagkaroon ng kaguluhan at pag-
aalsa sa iba’t ibang panig ng Pilipinas. Taong 1882 nang
tuluyang ipatigil ang operasyon ng monopolyo sa tabako
sa Pilipinas.
Pag-aalsang Agraryo Dulot ng mga pang-aabuso sa agraryo (mga
ng 1745 lupain pansakahan) at pangangamkam ng mga pralye ng
lupa mula sa mga katutubo, isang pag-aalsa ang
sumiklab sa Katagalugan sa pangunguna ng mga bayan
ng Lian at Nasugbu sa Batangas sa pagitan ng 1745 at
1746. Ito ay umabot sa mga karatig lalawigan ng Laguna
at Cavite, maging sa Bulacan. Ito ay isang pagkilos upag
tubusin o bawiin sa mga prayle at mga orden ang mga
lupang pamana sa kanila ng kanilang mga ninuno o
ancestral domain.
5
Okupasyon ng British Mula 1756 hanggang 1763, isang tungalian ang
(Ingles) sa Maynila naganap sa pagitan ng mga bansa sa Europa na tinawag
noong 1762 na Seven Years of War. Ito ay nag-ugat sa tunggalian ng
kapangyarihan ng Great Britain at France. Mula
Setyembre hanggang Oktubre ay tuloy-tuloy ang
isinagawang pananalakay ng mga British (Ingles) sa
Intramuros, sa tinatawag na Battle of Manila (1762).
Nagwakas ang Seven Years of War sa paglagda sa
Treaty of Paris noong Pebrero 10, 1763.
Nabago ang kolonyal na kaayusan at lalong
sumidhi ang damdamin ng mga Pilipino na makalaya
mula sa Espanya. Pinahina nito ang mataas na pagtingin
at takot ng mga Pilipino sa kapangyarihan ng Espanyol
dulot ng pagkatalo nito sa mga British.
Pag-aalsa ni Hermano Maituturing na isa sa pinakatanyag na pag-aalsang
Pule noong 1840-1841 panrelihiyon ay ang Pag-aalsa ni Pule na naganap mula
Hunyo 1840 hanggang Nobyembre 1841 sa pamumuno
ni Apolinario dela Cruz. Noong 1832, itinatag niya sa
Lucban ang Cofradia de San Jose, isang kapatirang
panreliyon na kinabibilangan ng mga Pilipino na
naglalayong ipagpatuloy ang mga magagandang gawain
ng Kristiyanismo. Dito siya nakilala bilang Hermano Pule.
Labis itong ikinagalit at tinutulan ng pamahalaang
Espanyol. Ipinakulong siya at hinatulan ng kamatayan sa
pamamagitan ng firing squad at ipinakita ng mga
Espanyol sa publiko upang magsilbing babala sa mga
nagnanais na lumaban sa pamahalaan.
B. Pandaigdigang Pangyayari bilang Konteksto ng Malayang

Kaisipan Tungo sa Pag-usbong ng Pakikibaka ng Bayan
Ngayon naman ay tatalakayin nating ang mga pangyayari sa labas ng bansa

at kung paano ito nakapagpausbong ng kamalayang pambansa ng mga Pilipino.
Mga Pangyayari Paliwanag

Pagpapalaganap ng Ano ang La Ilustracion? Ang La Ilustracion o
Kaisipang “La Age of Enlightenment ay maituturing na mahalagang
Ilustracion” panahon ng paghahanap ng katotohanan at pag-angat
ng antas ng pag-iisip at pamumuhay sa pamamagitan ng
pagpapaunlad ng pamahalaan, imprastruktura at mga
institusyong panlipunan. Ito rin ay itinuturing bilang isang
kilusang intelektwal na umulad sa Europa noong ika-18
siglo bunga ng pagtatatangkang kumawala mula sa
6
Middle Ages, o ang panahon ng pamamayani ng
pamahiin, bulag na pananampalataya, at kawalan ng
rason.
Ano ang Cadiz Constitution ng 1812? Ang
Cadiz Constituion ng 1812 ay ang kauna-unahang
nasusulat at liberal na saligang batas ng Espanya.
Binibigyang halaga sa nasabing konstitusyon ang mga
ideyang liberal gaya ng karapatan sa pagboto ng mga
kalalakihan, pambansang soberanya, monarkiyang
konstitusyonal, kalayaan sa pamamahayag, reporma sa
lupa, at malayang kalakalan.
Mahalagang kilalanin ang malaking naiambag ng
La Ilustracion sa mga pagbabago na naganap sa
Pilipinas dahil sa ideya ng kaliwanagan ang nagsilbing
tulay ng Espanya at ng Pilipinas sa pagtawid mula sa
konserbatismo tungo sa modernismo at liberal na
kaisipan, at sa pagkabuo ng kamalayang makabayang
nakabatay sa mga karapatan at kalayaang ibinunsod sa
Cadiz Constitution ng 1812.
Paglipas ng Mula ika-16 hanggang ika-18 siglo, naging
Merkatilismo batayan ng kaunlaran at kapangyarihan ng mga bansa
sa Europa ang prinsipyong merkantilismo. Ayon sa
merkatilismo, ang tunay na sukatan ng isang bansa ay
ang dami ng mahahalagang metal, lalo na ng ginto at
pilak na pagmamay-ari nito. Ito ang nagtulak sa mga
Kanluraning bansa na magpalawak at mag-unahan sa
paghahanap ng mga bagong lupain sa labas ng Europa
na maaaring magbigay sa kanila ng dagdag yaman.
Sa pagtungtong ng ika-19 na siglo, unti-unting
humina hanggang sa magwakas ang merkantilismo. Ito
ay napalitan ng liberal na prinsipyong pang-ekonomiko-
ang malayang kalakalan. Tiniyak ng malayang kalakalan
na kapuwa mga bansang kalahok sa kalakalan (kolonya
man o hindi) ay makikinabang sa kayamanan. Ang
pagbabagong ito ay pinaniniwalaang isa sa
pangmatagalang impluwensya ng paglaganap ng
kaisipang La Ilustracion.
Pagbubukas ng Suez Noong ika-17 ng Nobyembre 1869, binuksan sa
Canal pandaigdigang kalakalan ang Suez Canal. Napaikli sa
(Matatagpuan ang Suez isang buwan ang paglalakbay mula sa Europa patungo
Canal sa Egypt. Pinag-
sa Maynila.
uugnay nito ang
Mediterranean Sea at Dahil dito ay dumami ang mga dayuhang
Red Sea.) naglakbay sa Pilipinas dala ang sariling pananaw,
7
kaisipan, at kultura, gayundin ang mga Pilipinong
nakapaglakbay palabas ng bansa. Nakarating din sa
Pilipinas ang mga aklat, pahayagan, at iba pang
babasahin mula sa Europa at America na naglalaman ng
mga kaisipang liberal na may kaugnayan sa kalayaan,
pagkakapantay-pantay at pagkakapatiran.

Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung tama ang isinasaad ng pangungusap. Kung
mali, isulat ang MALI. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel.
_____1. Naging mapang-abuso at mapang-api ang pangangasiwa ng mga Espanyol

sa Pilipinas.
_____2. Ang iba’t ibang pangyayari sa loob at labas ng Pilipinas ay nakapagdulot ng
kamalayang pambansa at pakikipaglaban ng mga Pilipino sa mga Espanyol.
_____3. Hindi nagkaroon ng epekto ang La Ilustracion sa Pilipinas dahil malayo ang
Europa sa Pilipinas.
_____4. Nang magwakas ang merkantilismo, ito ay pinalitan ng liberal na prinsipyong
pang-ekonomiko na tinawag na malayang kalakalan.
_____5. Ang damdaming makabayan ng mga Pilipino ay pinatunayan sa paglahok sa
mga pag-aalsa laban sa mga Espanyol.
Pagyamanin Natin
Panuto: Tukuyin ang salita o konseptong inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang
letra ng tamang sagot sa iyong sagutang papel.
__1. Ito ay isang kilusang intelektwal na umunlad sa Europa noong ika-18 siglo.
A. Merkantilismo C. La Ilustracion
B. Suez Canal D. Cadiz Constitution
__2. Napaikli nito sa isang buwan ang paglalakbay mula sa Europa patungo sa
Pilipinas, na higit na napadali ang pag-angkat ng kalakal at pagdating ng
kaisipang liberal sa Pilipinas.
A. Epekto ng La Ilustracion
B. Paglipas ng Merkantilismo
C. Cadiz Constitution ng 1812
D. Pagbubukas ng Suez Canal
8
__3. Pinahina nito ang mataas na pagtingin at takot ng mga Pilipino sa kapangyarihan
ng mga Espanyol.
A. Deklarasyon ng Cadiz Constitution
B. Okupasyong British sa Maynila
C. Monopolyo sa Tabako
D. Patakarang Agraryo
__4. Ito ay ipinatupad bilang pagkukunan ng karagdagang kita sa pamahalaang

Espanyol sa Pilipinas na naging pahirap sa mga Pilipino dulot ng pang-aabuso
ng mga Espanyol.
A. Monopolyo sa Tabako
B. Kilusang Agraryo
C. Merkantilismo
D. La Ilustracion
__5. Ito ang pangunahing kadahilanan ng pag-aalsa ni Apolinario dela Cruz o mas
kilala sa tawag na Hermano Pule.
A. Politikal
B. Ekonomiko
C. Panrelihiyon
D. Pangkabuhayan
Isaisip Natin
Panuto: Punan ng tamang sagot ang bawat kahon upang mabuo ang balangkas ng
kaisipan. Kopyahin ang balangkas ng kaisipan sa iyong sagutang papel.
Pag-usbong ng Kamalayang Pambansa

at Pakikibaka ng mga Pilipino
Mga Pangyayari sa Loob ng Bansa Mga Pangyayari sa Labas ng Bansa
1. 4.
2. 5.
3.
9
Week 2
Tuklasin Natin
Sa pagpapatupad ng kolonyalismong Espanyol, ang mga gobernador-heneral

at mga paring namalakad sa pamahalaan at simbahan ay naging malupit at mahigpit
sa kanilang pamumuno sa mga Pilipino.
Sa araling ito ay iyong masusuri ang mga naunang pag-aalsa ng mga

makabayang Pilipino. Inaasahang matatalakay mo rin ang mga sanhi at bunga ng
mga rebelyon at iba pang reaksyon ng mga Pilipino sa kolonyalismo at iyong
maipapaliwanag ang pananaw at paniniwala ng mga sultanato (katutubong Muslim)
sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan.
Iyo munang sagutang ang gawain sa pagkatuto bago ka magpatuloy sa pag-

aaral ng ating paksang-aralin.

Panuto: Suriin ang salita o mga salitang may salungguhit. Alamin kung ito ay
nagpatama o nagpamali sa bawat pahayag. Isulat sa iyong sagutang papel ang
salitang TAMA kung ito ay nagpatama sa pahayag at MALI kung ito ay nagpamali.
_____1. Itinuturing na pinakamahabang pag-aalsa sa Pilipinas ang pinamunuan ni

Francisco Dagohoy sa Bohol.
_____2. Pinalitan ng mga Espanyol ang mga datu at maharlika bilang pinakamataas
napinuno sa pamayanan.
_____3. Dahil sa pagpapalaganap ng mga Espanyol ng relihiyong Islam, maraming
Pilipino ang tumalikod sa kanilang katutubong paniniwala.
_____4. Nahahati ang mga pag-aalsang isinagawa ng mga Pilipino sa tatlong
pangunahing kadahilanan – politikal, ekonomiko at kabuhayan.
_____5. Mahalaga sa mga Muslim ang mapanatili ang kalayaan, lalo na sa aspekto
ng relihiyon.
10
Suriin Natin
Aralin 2: Mga Pag-aalsang Naganap sa Panahon

ng Kolonyalismo
A. Mga Naunang Pag-aalsa ng mga Pilipino at ang Sanhi at Bunga Nito
Nahahati ang mga pag-aalsang isinagawa ng mga Pilipino sa tatlong

pangunahing kadahilanan – politikal, panrelihiyon at ekonomiko.
1. Mga Pag-aalsang Politikal
Pinalitan ng mga Espanyol ang mga datu at maharlika bilang pinakamataas na

pinuno ng pamayanan. Ang mga babaylan at katalonan ay tinanggalan ng
kapangyarihan bilang mga pinuno ng aspektong espiritwal. Dahil dito, nagsagawa ng
mga pag-aalsa ang mga dating datu at babaylan upang manumbalik ang
kapangyarihan nilang mamuno sa kanilang nasasakupan.
Mga Pag-aalsa Taon Sanhi Bunga

Hindi tinupad ni Gob.-Hen. Naging matindi ang
Guido Lavezares ang galit ni Lakandula at
pangakong binitwan ni siya ay nag-alsa, ngunit
Pag-aalsa ni Gob.-Hen. Miguel Lopez siya ay nabigo.
Lakandula (Huling 1574 de Legazpi ang mga Napahinuhod si
hari ng Maynila) pribelehiyong malibre sa Lakandula nina Juan
pagbabayad ng buwis at de Salcedo at Padre
hindi maisama sa polo ang Geronimo Martin.
mga kaanak ni Lakandula.
Ninais ng mga datu sa Maagang natuklasan
pangunguna nina Magat kaya ipinapatay o
Pag-aalsa ng mga
Salamat, Martin Pangan, ipinatapon sa ibang
Datu ng Tondo 1587-
Juan Banal, at Pedro bahagi ng bansa (hal.
(Pagsasabwatan 1588
Balingit na mabawing muli Mexico) ang mga
sa Tondo)
ang kanilang kalayaan at nadakip na pinuno.
karangalan.
2. Mga Pag-aalsang Panrelihiyon
Dahil sa pagpapalaganap ng mga Espanyol sa Kristiyanismo, maraming

Pilipino ang tumalikod sa kanilang katutubong paniniwala at nagpabinyag bilang mga
Kristiyanismo. Nasa ibaba ang mga pag-aalsang isinagawa ng mga katutubo bilang
protesta sa Kristiyanismo.
11
Pagtutol sa pagbibinyag sa Hindi nagtagumpay ang
mga Igorot ng hilagang mga Espanyol na
Pag-aalsa ng mga
1601 Luzon alinsunod sa utos ni ipasailalim ang mga
Igorot
Gob.-Hen. Francisco de Igorot.
Tello de Guzman.
Nagtayo ng mga dambana Nasupil ang kanilang
Pag-aalsa ni Datu para sa mga anito, at rebelyon at pinatay ng
Bancao 1621 hinikayat ang ilang bayan mga Espanyol si
na sumapi sa kanila at Bancao.
makilahok sa pag-aalsa.
Pagtutol ng mga Boholano Nasupil ang pag-aalsa
Pag-aalsa ni 1621- sa Krsitiyanismo sa pagsapit ng Bagong
Tamblot 1622 pamumuno ng dating Taon ng 1622
babaylan na si Tamblot.
Pinatay ang dalawang Nasupil noong 1627 sa
Pag-aalsa ng mga misyonerong Dominican at utos ni Gobernador-
Itneg hinikayat ang mga Itneg na Heneral Fernando de
(Pinamunuan nina magnakaw, dumihan ang Silva.
1625-
Miguel Lanab ng imahen ng santo, at
1627
Cagayan at sunugin ang mga lokal na
Alababan ng simbahan bilang protesta
Apayao) sa sapilitang pagbibinyag
sa kanila sa Krstiyanismo.
Naghangad na magtayo ng Agad na nasupil at
bagong sangay ng pinapatay ang mga
Kristiyanismo sa bayan ng lumahok sa rebelyon.
Pag-aalsa ni
1663 Oton kung saan ay
Tapar sa Panay
kikilalanin siya bilang
“Diyos na
Makapangyarihan”.
Pinigilan niya ang mga Marami sa mga kasapi
katutubong Tuguegarao na ang tumalikod sa
Pag-aalsa ng mga
ipagpatuloy ang marahas na pamumuno
Magtangaga ng
pagtangkilik sa ni Rivera at agad ding
Cagayan 1718
Kristiyanismo at hinimok nasupil ang rebelyon ng
(Pinamunuan ni
ang pagsasauli sa mga mga sundalong
Francisco Rivera)
prayle ng ibinigay nilang Espanyol.
rosaryo at iskapularyo.
Nagalit si Dagohoy dahil Nagtagumpay si
Pag-aalsa ni sa pagtutol ng kura na Dagohoy laban sa mga
Dagohoy sa bigyan ng marangal na Espanyol. Tinalo ni
Bohol libing ng kaniyang Dagohoy ang mga
(Si Francisco 1744- konstableng kapatid. hukbo at umatras sa
Dagohoy ay isang 1829 Zamboanga ang mga
dating Cabeza de Kastila. Ito ang
barangay) pinakamahabang pag-
aalsa laban sa mga
Espanyol.
12
3. Mga Pag-aalsang Ekonomiko
Mahigpit na tinutulan ng mga katutubong Pilipino ang mga patakarang

pangkabuhayan na ipinatupad ng mga banyaga sa kanila gaya ng pagbubuwis,
sapilitang paggawa, monopolyo, at kalakalang galyon. Naririto ang talaan ng mga
pinakatanyag na pag-aalsang pang-ekonomikong isinagawa ng mga katutubong
Pilipino.

Kasama ang kaniyang Ipinapatay ng mga
kapatid, tinutulan ni Espanyol ang mga
Pag-aalsa ni Magalat ang di- nakilahok sa pag-aalsa
1596
Magalat makatuwirang paniningil ni Magalat
ng buwis ng mga
Espanyol.
Pag-aalsa ni Kinumpiska ang kaniyang Dinakip at dinala sa
Ladia sa Malolos, ari-arian ng mga Espanyol Maynila kung saan siya
Bulacan na nagtulak sa kaniya na sinentensyahan ng
(Pinamunuan ni 1643 mag-alsa laban sa mga kamatayan.
Pedro Ladia, isang Espanyol.
Moro na taga-
Borneo
Nag-aklas laban sa polo y Humina ang pag-aalsa
servicio sa Samar. hanggang sa masupil
Pag-aalsa ni 1649- Ipinadala sa pagawaan ng nang madakip at
Sumuroy 1650 barko sa Cavite na malayo ipapatay si Sumuroy at
sa kanilang tirahan. iba pang lumahok sa
pag-aalsa.
Pagtutol ng mga Nasupil ni Gobernador-
Kapampangan sa Heneral Sabiniano
sapilitang paggawa sa Manique de Lara gamit
Pag-aalsa ni 1660- mga galyon at sa hindi ang “Divide and Rule
Maniago 1661 pagbabayad ng Policy”
pamahalaan sa mga
biniling palay mula sa mga
magsasaka.
Nag-ugat sa hindi Agad nasupil ng mga
Pag-aalsa ni pagbabayad ng mga Espanyol
Malong sa San 1660- Espanyol ng kaukulang
Carlos, 1661 sahod ng libo-libong
Pangasinan katutubong nagtatrabaho
sa pagawaan ng barko.
Pag-aalsa ni Nagsagawa ng mga pag- Nadakip si Almazan,
Almazan sa San aalsa bilang pagsuporta pinatay sa plaza, at
1661
Nicolas, Laoag, sa ipinaglalaban ni Malong tuluyang natigil ang
Ilocos Norte sa Pangasinan. rebelyon.
13
Nag-alsa si Diego Silang Nadakip at pinatay si
dahil sa buwis at Diego Silang.
Pag-aalsa nina pagnanais na palayasin Ipinagpatuloy ni
1762-
Diego Silang at ang mga Espanyol. Gabriela Silang ang
17623
Gabriela Silang ipinaglalaban ng
asawa. Nahuli si
Gabriela at pinatay.
Nag-ugat sa paghihigpit Makalipas ng ilang
ng mga Espanyol sa linggo ng pag-aalsa,
produksiyon at nasupil din agad ito ng
pagbebenta ng basi - mga Espanyol.
Pag-aalsang Basi isang uri ng alak mula sa
(Pinamunuan ni 1807 tubo. Ipinagbawal ang
Pedro Ambaristo) pribadong produksiyon ng
alak. Dahil dito, napilitan
ang mga Ilokano na bumili
ng basi sa pamahalaan sa
higit na mataas na halaga.
B. Pananaw at Paniniwala ng mga Muslim Tungkol sa Kalayaan
 Mahalaga sa mga Muslim ang mapanatili ang kalayaan, lalo na sa

aspekto ng relihiyon. Para sa kanila, ang Islam ay hindi lamang isang
relihiyon kung hindi isa ring paraan ng pamumuhay. Ang kanilang araw-
araw na pamumuhay ay umiinog sa pagsamba kay Allah. Ang kanilang
mga paniniwalang panrelihiyon gaya ng salat o pagdarasal ng limang
beses sa isang araw ay manganganib na mawala.
 Higit ding katanggap-tanggap ang sultanato kaysa sa kolonyalismo dahil

sa ilalim ng sulatanato, hindi sapilitang ipinasailalim sa kapangyarihan
ng sultan ang mga dating datu at rajah. Sa halip, kinilala ang kanilang
kapangyarihang mamuno sa kani-kanilang teritoryo kasabay sa
pagkilala nila sa kapangyarihan ng sultan.
Hinikayat ni Kudarat ang mga katutubong Muslim sa pamamagitan ng isang

talumpati, na suriin ang mga pangkat na nagpasailalim sa mga Espanyol, gaya ng
mga Bisaya at Tagalog, at kung paano sila inalipin ng mga Espanyol. Binalaan din
niya ang mga datu na huwag magpadala sa matatamis na salita ng mga Espanyol,
dahil ibinigay din ng mga Espanyol ang matatamis na salita sa mga lokal na pinuno
sa ibang bansang sinakop subalit hindi naman nila tinupad ang kanilang pangako sa
mga ito.
14
Panuto: Piliin at isulat sa sagutang papel ang letra ng tamang sagot.
__1. Alin ang hindi kabilang sa pangkat?
A. Pag-aalsa ng mga Itneg C. Pag-aalsa ni Dagohoy
B. Pag-aalsa ng mga Igorot D. Pag-aalsa ni Lakandula
__2. Anong pag-aalsa ang naganap dahil sa paghihigpit ng mga Espanyol sa
produksiyon at pagbebenta ng isang uri ng alak na mula sa tubo?
A. Pag-aalsang Agraryo C. Pag-aalsang Basi
B. Pag-aalsa ni Maniago D. Pag-aalsa ni Tapar
__3. Bakit naganap ang pag-aalsa ni Sumuroy?
A. Dahil sa polo y servicio C. Dahil sa tinanggihang pribilehiyo
B. Dahil sa relihiyon D. Dahil sa pangangamkam ng ginto
__4. Sino ang nagpatuloy ng pakikipaglaban ni Diego Silang sa mga Espanyol?
A. ang kaniyang ina C. ang kaniyang asawa
B. ang kaniyang ama D. ang kaniyang anak
__5. Alin ang tamang paliwanag tungkol sa panrelihyong paniniwala ng mga mga
Muslim na Salat?
A. Pagdarasal ng limang beses sa isang araw.
B. Banal na digmaan laban sa mga Espayol.
C. Pag-aayuno sa panahon ng Ramadan.
D. Paglalakbay sa Mecca
Pagyamanin Natin
Panuto: Basahin ang bawat talata tungkol sa mga naunang pag-aalsa laban sa
Espanyol. Piliin sa loob ng kahon ang tamang salita na akma para rito. Isulat ang
sagot sa iyong sagutang papel.
Pag-aalsa ni Pag-aalsang Pag-aalsang Pag-aalsang

Sultanato
Dagohoy Panrelihiyon Politikal Ekonomiko
1. Mahigpit na tinutulan ng mga katutubong Pilipino ang mga patakarang

pangkabuhayang ipinatupad ng mga Espanyol sa kanila gaya ng pagbubuwis,
sapilitang paggawa, monopolyo sa tabako, at kalakalang galyon. _______________
2. Pinalitan ng mga Espanyol ang mga datu at maharlika bilang pinakamataas na

pinuno ng pamayanan. Ang mga babaylan at katalonan ay tinaggalan ng
kapangyarihan bilang mga pinuno ng aspektong espiritwal. _______________
15
3. Tumutol ang mga Igorot na maging Kristiyano. Pinangunahan ni Tapar ng Iloilo na
magtayo ng bagong sangay ng Kristiyanismo. Ipinasauli ni Francisco Rivera sa mga
prayle ang rosaryo at iskapularyo. _______________
4. Ito ay itinuturing na pinakamahabang pag-aalsa sa Pilipinas. Higit na nagpaalab sa

galit niya ang hindi pagpapahintulot ng isang prayle Jesuit na bigyan ng Kristiyanong
libing ang kaniyang kapatid na konstable na namatay sa pagtugis sa isang tulisan.
_______________
5. Para sa mga Muslim ito ay katanggap-tanggap kaysa kolonyalismo. Dahil sa ilalim

nito ay hindi sapilitang ipinasailalim sa kapangyarihan ng sultan ang mga dating datu
at rajah. _______________
Isaisip Natin

Panuto: Sumulat ng isang maikling talata na binubuo ng limang pangungusap.
Talakayin kung paano nakatulong ang mga karanasan ng mga Pilipino sa mga unang
pag-aalsa laban sa mga Espanyol sa pagbuo ng damdaming makabayan. Gawin ito
sa iyong sagutang papel.
16
Week 3
Tuklasin Natin
Sa huling aralin, natutunan mo ang mga pananaw at paniniwala ng
mga Katutubong Muslim o Sultanato sa pagpapanatili ng kanilang kalayaan
bagaman karamihan sa mga Pilipino noong unang panahon ay ninais at naniwala na
dapat nilang tanggapin ang mga mananakop na Kastila gayundin ang mga paniniwala
at lahat ng bagay at konsepto na dala ng mga Kastila.
Kilalanin Mo
Kilalanin mo ang mga nasa larawan at sagutin ang mga katanungan.
Tanong:
a. Sinu-sino ang mga nasa larawan?
b. Sa paanong paraan sila nakibaka laban sa mga Espanyol?
c. Bakit nila ginawa nga kanilang pakikibaka?
d. Ano-ano ang naging epekto o bunga ng kanilang pakikibaka?
Suriin Natin
Aralin 3: Partisipasyon ng Iba’t Ibang Sektor sa
Pakikibaka ng Bayan
Ang pag-aalasa o pag-gamit ng armas ay unang naging pagtugon ng mga
Pilipino sa pagtrato sa kanila ng mga Espanyol. Tulad ng ginawa ni Lapu- Lapu noong
1521, ipinasiya ng ibang mga Pilipino na tapatan ng dahas ang hindi maayos na
pagtrato sa kanila ng mga Espanyol.
17
Dagami Revolt
Ang Dagami Revolt ay isang pag-aalsa na pinangunahan ng pamilyang Dagami
na nagmula sa isla ng Leyte noong 1567. Kasama dito ang isang pangkat ng 16 na
pinamunuan ni Dagami, na pinuno ng Gabi (bahagi ng kasalukuyang bayan ng Palo).
Ang pag-aalsa ay panandalian at pangunahin na kasangkot sa pagpatay sa mga
sundalong Kastila. Ang unang insidente ay naganap noong Mayo 23, 1565 sa Cebu
kung saan tinambangan ng grupo si Pedro de Arana, na katulong ni Miguel López de
Legazpi, ang Gobernador ng Espanya ng Pilipinas. Pinangunahan ni Dagami ang isang
serye ng mga pag-atake, na kung saan ay naguluhan ang mga awtoridad sa isang
panahon. Pagsapit ng Disyembre 1566, ay ipinatawag ni Legazpi ang mga lokal na
datu at pinilit silang kilalanin kung sino ang mga salarin sa pagkamatay ng dalawa
pang mga Espanyol sa pagkalason. Si Dagami ay nadakip at sya ay pinapatay sa
pamamagitan ng paglunod at pagputol sa bahagi ng kanyang katawan.
Pampanga Revolt
Ang Pag-aalsa ng Pampanga ay isang pag-aalsa noong 1585 ng ilang
katutubong pinuno ng Kapampangan na kinamuhian ng mga may-ari ng Espanya, o
mga encomenderos, na pinagkaitan ng kanilang mga pamana sa lupain bilang mga
punong tribo o Datus. Kasama sa pag-aalsa ang isang balak upang sakupin ang
Intramuros, ngunit ang sabwatan ay nabigo bago ito magsimula matapos ang isang
babaeng Pilipino na ikinasal sa isang sundalong Kastila ay iniulat ang balak sa mga
awtoridad ng Espanya. Ang tropa ng kolonyal ng Espanya at Pilipino ay ipinadala ni
Gobernador-Heneral Santiago de Vera, at ang mga pinuno ng pag-aalsa ay naaresto
at pinatay ni Christian Cruz-Herrera.
Pagsasabwatan ng Maharlikas (1587–1588)

Ang Pagsasabwatan ng Maharlikas, o ang Tondo Conspiracy, noong 1587–
1588, ay isang plano ng mga maharlika na nauugnay sa kamag-anak, o mga datu ng
Maynila at ilang bayan ng Bulacan at Pampanga. Pinamunuan ito ni Agustin de
Legazpi, pamangkin ni Lakandula, at ang kanyang unang pinsan, si Martin Pangan.
Sumumpa ang mga datu na maghimagsik. Nabigo ang pag-aalsa nang hatulan sila sa
awtoridad ng Espanya ni Antonio Surabao ng Calamianes, sa Palawan.
Cagayan at Dingras
Ang Cagayan at Dingras Revolt ay laban sa pagbabayad ng tributo ng mga
Pilipino sa lalawigan ng Cagayan at ng Ilocos Norte noong 1589. Ang mga Ilokano,
Ibanag at ang iba pa ay naglunsad rin ng pag-aaklas, dahil na rin sa mga
pagmamalabis ng mga conquistadores na nananakit at nang-aabuso sa mga Pilipino
bukod pa sa pagbabayad ng mataas na buwis.
18
Igorot Revolt
Mula sa kautusan ni Gobernador-Heneral Francisco de Tello de Guzman,
nagpadala ng isang ekspedisyon sa Cordillera para sa pagpapalawak ng relihiyon sa
bansa sa pamumuno ni Padre Esteban Marin. Si Marin ay ang kura paroko noon ng
Ilocos at sinubukan niyang kumbinsihin ang mga Igorot na maging mga Kristiyano. Sa
kabilang dako, hindi pumayag ang mga katutubo na mapasa ilalim rin sa kagustuhan
ng mga Kastila na maging mga Kristiyano sila at talikuran ang kanilang mga
paniniwala sa kani-knilang mga relihiyon.
Pag-aalsa ng mga Tsino noong 1603

Noong 1603, mahigit kumulang na 30,000 Tsinong mangangalakal,
namumuno at mamamayang Intsik ay pinatay ng mga Espanyol. Ang mga nakaligtas
ay agad na nagtungo sa Wawa na ngayon ay mas kilala sa tawag na Guagua.
Nagsunog at naglunsad ng pag-aaklas ang mga Intsik na nainirahan sa Legarda at
Binondo at kanilang binantaan na kukuhanin nila ang pamumuno ng mga Espanyol sa
Intramuros.
Ang Pag-aalsa ni Gabriela Silang sa Ilocos

Si Gabriela Silang ay ang unang Pilipinong babae na namuno sa isang
paghihimagsik noong kolonisasyon ng mga Kastila sa Pilipinas. Nang namatay ang
asawa niyang si Diego Silang, ipinagpatuloy niya ang pinaglalaban ng asawa.
Subalit sa kasamaang palad, ang kanyang puwersa ay nawalan ng laban sa
libu-libong lakas ng mga Kastila at kawalan interes ng mga Ingles nang nilagdaan
ang kasunduan sa pagtatapos ng Pitong Taong Digmaan sa Paris noong Pebrero
1763. Si Gabriela ay dinakip at binitay noong 20 Setyembre 1763. Siya ay
tinaguriang Unang Babaeng Heneral at Unang Babaeng Martir dahil sa kanyang
katapangan at kagitingan para sa kapakanan ng bayan.
Gawaing Pagkatuto Bilang 1

Panuto: Hanapin sa kahon ang mga sektor na nanguna sa pakikibaka laban sa mga
Espanyol. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel.
T S I N A Q U A I O G I
S I D A G A M I N D A N
I N A L I S A B D K B D
N A D I N G R A S H R I
O D T O N D O L S K I A
K I G O R O T A M P E N
A A P A M P A N G A L S
N L G C R M I L L M A I
M A H A R L I K A S B S
Panuto: Itala ang mga dahilan ng pag-aalsa ng mga sector laban sa mga Espanyol.
19
Kopyahin ang Data Retrieval Chart sa iyong sagutang papel.
DATA RETRIEVAL CHART
Dagami Pampanga Pagsasabwatan Cagayan Igorot Pag- Ang
Revolt Revolt ng Maharlikas at Revolt aalsa Pag-
Dingras ng aalsa ni
mga Gabriela
Tsino Silang
Pagyamanin Natin
Panuto: Sumulat ng isang sanaysay at ilahad ang iyong reaksyon sa naging
partisipasyon ng ibat ibang sektor sa pakikibaka ng bayan. Gawin ito sa iyong
sagutang papel.
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Isaisip Natin
Panuto: Isulat ang salitang Tama kung tama ang pahayag at salitang Mali kung mali.
_________1. Si Gabriela Silang ay ang unang Pilipinong babae na namuno sa isang
paghihimagsik noong kolonisasyon ng mga Kastila sa Pilipinas
________ 2. Ang mga Ilokano, Ibanag at ang iba pa ay naglunsad rin ng pag-
aaklas, dahil na rin sa mga pagmamalabis ng mga conquistadores.
________3. Nagsunog at naglunsad ng pag-aaklas ang mga Intsik na nainirahan sa
Legarda at Binondo at kanilang binantaan na kukuhanin nila ang pamumuno ng mga
Espanyol sa Intramuros
_________4. Ang Cagayan at Dingras Revolt ay laban sa sapilitang paggawa ng mga
Pilipino sa lalawigan ng Cagayan at ng Ilocos Norte noong 1589.
________5. Ang Dagami Revolt ay isang pag-aalsa na pinangunahan ng pamilyang
Tupas na nagmula sa isla ng Leyte noong 15
20
Week 4
Tuklasin Natin
Bago pa man dumating ang mga Espanyol sa Pilipinas ay mayroon nang

masiglang palitan ng produkto sa mga karatig bansa katulad ng Cambodia, Borneo at
Siam (Thailand sa kasalukuyan). Ngunit pinagbawal ng Espanya ang
pakikipagkalakalan sa mga kalapit na bansa at tanging sa bansang Mexico lamang
pinahihintulutan na makipagpalitan ng mga produkto dahil ang bansang ito ay kolonya
din ng Espanya. Sa araling ito ay tatalakayin natin ang kalakalang galyon at ang epekto
nito sa ating bansa.
Saan ang lugar ko ?
Panuto: Suriin ang mabuti at di – mabuting epekto ng pamamahala ng mga prayle at

ilagay sa tamang hanay kung saan sila nabibilang.
Paglaganap ng Pagpapakilala sa isang

pananampalatayang pamahalaang saklaw ang
katolisismo buong kapuluan
Pagbabagong kultural at
Diskriminasyon
istilo ng pamumuhay
Pagmamalupit at
pagmamalabis ng mga
Espanyol sa kanilang tungkulin
at karapatan ng mga Pilipino
Mabuti Di- Mabuti
21
Surin Natin
ARALIN 4: ANG KALAKALANG GALYON AT ANG

EPEKTO NITO SA BANSA
Ang Kalakalang Galyon
Upang yumabong pa nang husto ang ekonomiya ng bansa, ipinatupad ang isang
sistemang pangkalakalan ng Espanya tinawag itong kalakalang galyon. Gamit ang
sasakyang pandagat na galyon, nailuwas ang mga produkto sa iba pang kolonya ng
Espanya. Ang katuwang ng Pilipinas sa ugnayang komersiyo ay ang Mexico. Kilala
bilang “Kalakalang Manila- Acapulco” dahil sa rutang tinahak ng mga galyon mula
Maynila patungong Acapulco sa Mexico. Malaki ang kinikita sa kalakalan ng dalawang
kolonya. Ang produkto mula sa Asya ay madaling nakakarating na may kataasang
halaga. Hindi katulad ng kalakalang barter sa karatig rehiyon ng Asya, sa Kalakalang
Maynila-Acapulco may kaakibat na perang binabayad ang bawat isa.
Dumami ang mga barkong Tsino na dumaong sa Maynila dala ang maraming
produkto na nagbigay daan ng pagtatayo ng parian o pangunahing merkado ng mga
Tsino. Ang parian ang naging pangunahing pinagmumulan ng mga produkto na
inaangkat ng mga mangangalakal na Espanyol na kalahok sa kalakalang galyon at
dinadala sa Acapulco, Mexico.
22
Epekto ng Kalakalang Galyon
Sa kabilang banda, may masama at mabuting epekto ang kalakalang galyon. Ang
ilang mabuting epekto nito ay ang:
a) malaking kita ng pamahalaan ay nakadagdag sa pananalapi ng bansa
b) nakatanggap tayo ng mga kalakal mula Acapulco, Mexico
c) napaunlad ang pagkalakal ng hilaw na materyal pati ang mga sangkap
Hindi rin maikakaila na nagdulot din itong ng masamang epekto sa atin lalo na sa
mga ordinaryong tao. Ang ilan sa mga ito ay:
a) napabayaan ang pamamahala at pagpapaunlad ng pagsasaka

b) ang mga kalalakihan ay ipinadala sa malalayong lugar para gumawa ng barko.
c) ang tanging nakinabang ay ang mga Espanyol at ibang dayuhan
Tuluyang ipinatigil ang kalakalang galyon noong 1815.

Panuto: Buuin ang Crossword Puzzle sa pamamagitan ng pagpupuno ng tamang salita
sa bawat patlang. Gawin ito sa iyong sagutang papel
1. G 2. A
3.T
4. P
5.K
1. Sasakyang ___________ na nagdadala ng mga produkto mula Pilipinas

papuntang Mexico.
2. Ang Kalakalang galyon ay kilala din sa tawag na Maynila- ___________trade.
3. Dumami ang mga barkong _______na dumaong sa Maynila dala ang maraming
produkto na nagbigay daan ng pagtatayo ng parian o pangunahing merkado ng
mga Tsino.
4. Ang malaking kita ng pamahalaan ay nakadagdag sa ____________ ng bansa.
5. Malaki ang kinikita sa kalakalan ng dalawang ____________.
23
Panuto: Kopyahin ang Data Retrieval Chart sa iyong sagutang papel. Itala rito ang
mabuti at di-mabuting epekto ng kalakalang galyon.
EPEKTO NG KALAKALANG GALYON SA PILIPINAS
Mabuting Epekto Di Mabuting Epekto
Pagyamanin Natin
Panuto: Gumawa ng isang sanaysay at ilahad ang iyong saloobin sa naging epekto ng
Kalakalang Galyon sa mga Pilipino noong panahon ng mga Espanyol. Gawin ito sa
iyong sagutang papel.
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Isaisip Natin
Panuto: Isulat sa inyong sagutang papel ang letrang T kung ang sanaysay ay Tama at
M naman kung ito ay Mali.
_______1. Dahil sa kalakalang galyon nakatanggap ang Pilipinas ng mga

kalakal mula Acapulco, Mexico.
_______2. Dahil sa kalakalang galyon hindi umunlad ang pagkalakal ng hilaw
na materyal pati ang mga sangkap.
_______3. Ang tanging nakinabang sa kalakalang galyon ay ang mga
Espanyol at ibang dayuhan.
_______4. Isa sa masamang epekto ng galyon ay napabayaan ang
pamamahala at pagpapaunlad ng pagsasaka.
_______ 5. Ang produkto mula sa Asya ay madaling nakakarating na may mababang
halaga.
24
Week 5
Tuklasin Natin
Naging mapang-abuso at mapaniil ang pangangasiwa ng mga Espanyol sa
Pilipinas. Nagdulot ito ng mga kaguluhan at pag-aalsa mula sa iba`t-ibang panig ng
Pilipinas. Sa pagkakataong ito, nagkaisa ang mga katutubong pangkat sa pag-aaklas
laban sa mga kalabisan sa pagpapatupad ng mga Espanyol ng mga patakaran. Hindi
man lubusang nagtagumpay, natuto ang mga katutubo sa mga isinasagawa nilang pag-
aalsa. Dulot din ng mga pangyayari sa daigdig,nakapasok at nabuo sa mga Pilipino ang
kamalayang makabansa na siyang nagsulong sa kanilang pagnanais na makalaya mula
sa pananakop ng mga Espanyol.
Sa araling ito ating mababalangkas ang pagkakaisa o pagkakawatakwatak ng

mga Pilipino sa mga mahahalagang pangyayari at mga epekto nito sa naunang mga
pag-aalsa laban sa kolonyalismong Espanyol. At makapagbibigay-katuwiran sa mga
pagkabigo ng mga pag-aalsa at Epekto ng mga unang pag-aalsa ng mga makabayang
Pilipino sa pagkamit ng kalayaan na tinatamasa ng mga mamamayan sa kasalukuyang
panahon.
Bago ka magpatuloy sa pag-aaral ng paksang-aralin, iyo munang sagutan ang

panimulang pagsasanay na nasa ibaba.

Panuto: Ang kabiguan sa buhay ay nararanasan ng lahat. Ibahagi mo ang iyong
karanasan tungkol dito. Sagutin ang mga sumusunod na tanong.
1. Nabigo ka na ba?
2. Saang larangan o bagay ka nabigo?
3. Kailan mo ito naranasan?
4. Paano mo hinarap ang kabiguang ito?
5. Anu-ano ang bagay na iyong natutuhan mula sa karanasan mong ito?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
25
Matapos mong maibahagi ang iyong naranasang kabiguan ay iyo namang alamin
ang mga pagkabigong naranasan ng mga Pilipino sa pag-aalsang kanilang ginawa laban
sa mga Espanyol. Matatalakay mo rin sa araling ito ang naging epekto ng mga bigong
pag-aalsang ito sa mga Pilipino.
Suriin Natin
Aralin 5: Ang Pagkabigo ng mga Pag-aalsa at Ang
Epekto nito sa mga Pilipino
A. Dahilan ng Pagkabigo ng mga Pag-aalsa
Ayon sa pag-aaral ng mga historyador, bigo lahat ang mga pag-aalsa ng mga
Pilipino laban sa mga Espanyol. Narito ang mga dahilan kung bakit hindi nagtagumpay
ang ating mga ninuno sa kanilang pakikipaglaban.
1. Kawalan ng pambansang pagkakaisa
Ito ang itinuturing na pangunahing dahilan ng pagkatalo ng mga Pilipino sa mga

labanan sa mga unang pag-aalsa. Ito ay sa dahilang wala pang matibay na konsepto ng
nasyonalismo an gating mga ninuno noon. Ang dahilan ng pakikipaglaban at karaniwang
pansarili lamang o para sa kapakanan lamang ng bayan o lalawigang kinabibilangan.
Katulad halimbawa ni Francisco Dagohoy, siya ay nakipaglaban para sa kanyang mga
kababayan sa Bohol, si Diego Silang para sa mga Ilokano, si Sultan Kudarat para sa
mga kababayan niyang Muslim sa Mindanao, at marami pang iba.
2. Kakulangan sa kakayahan at kasanayan sa pamumuno at kakulangan sa mga

armas sa pakikipaglaban
Isa pa sa mahalagang salik sa pagkatalo ng mga Pilipino sa labanan ay ang

kakulangan ng kakayahan sa pamumuno. Karamihan ng mga naging pag-aalsa ay basta
na lamang isinagawa at hindi lubos na napagplanuhan at nagpaghandaan. Dagdag pa
rito ang kawalan ng sapat at makabagong armas ng mga Pilipino para harapin ang mga
mananakop.
3. Higit na naging matapat ang mga Pilipino sa mga Espanyol kaysa sa mga
kapwa-Pilipino.
Isa pang sanhi ng pagkabigo ng pag-aalsa ay dahil nagpamalas ng higit na

katapatan ang ilang mga Pilipino sa mga Espanyol kaysa sa kapwa nila Pilipino. May
mga pangyayaring ang mga lumalaban sa mga Pilipinong nag-aalsa ay mga kawal na
26
Pilipino na pinamumunuan ng mga Espanyol. Kung nagtagumpay man ang mga
mananakop na manatili sa kanilang kapangyarihan sa Pilipinas ay sa dahilang naging
tapat sa kanila ang maraming Pilipino.
4. Hiwa-hiwalay o watak-watak ang mga Pilipino sa kalagayang pangheograpiya at

panlipunan
Ang pagiging isang kapuluan at pagkakaroon ng iba`t-ibang pangkat-etniko at

maging ng iba`t-ibang antas ng katayuan sa lipunan ang ilan sa mga kahinaan ng
Pilipinas na sinamantala naman ng mga Espanyol. Sa halip na pag-isahin bilang isang
bansa, lalong pinag-alab ng mga Espanyol ang alitan sa pagitan ng iba`t-ibang pangkat-
etniko sa bansa. Halimbawa sa tuwing may pag-aalsa sa isang probinsiya tulad
halimbawa ng Pampanga ang ipinadadala nilang susugpo sa mga taong nag-aaklas
doon ay mga Pilipino ring nagmula halimbawa sa Ilocos. Sa bagay na ito nagkaroon ng
hidwaan sa pagitan ng iba`t-ibang pangkat-etniko sa bansa. Maging ang di
pagkakaunawaan sa pagitan ng mga Muslim at Kristiyano ay isa rin sa mga patunay na
watak-watak ang mga Pilipino.
B. Epekto ng Pag-aalsa sa Buhay ng mga Pilipino
Bagama`t maituturing na bigo ang mga pag-

aalsang isinasagawa ng ating mga ninuno, ang
mga ito ay may mahalagang bahaging ginampanan
sa paghubog ng pagkatao nating mga Pilipino. Sa
pamamagitan ng mga pag-aaklas at
pakikipaglabang ito, naipakita ng mga Pilipinong
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awk
may kakayahan silang makipaglaban sa mga mananakop.Pinatunayan din ng mga pag-

aalsang ito na ang mga Pilipino ay may malalim na pagpapahalaga sa kanilang mga
karapatan at kalayaan na handa silang mamatay sa pakikipaglaban para sa mga ito.
Pinatunayan din ng mga pag-aalsang ito na hindi sila mananatiling inaapi at
napapasailalim sa kapangyarihan ng mga dayuhan. Batid nilang sila ay isang lahing
dapat maghari sa Pilipinas at makinabang sa mga likas na yaman nito. Sa
pangkalahatan, ang pinakamahalagang mensaheng hatid ng mga pag-aalsang ito at
maging ang kabiguan ng mga ito ay dapat matuto ang mga Pilipinong magkaisa at mag-
isip bilang isang bansa. Itakwil ang kaisipang kanya-kanya, at kumilos bilang lahing
nagkakaisa sa isip, sa salita, at sa gawa.
Ang mga naging epekto ng mga naunang pag-aalsa sa buhay ng mga Pilipino ay
ang mga sumusunod:
 Naipakita ng mga Pilipinong may kakayahan silang makipaglaban sa mga

mananakop.
27
 Napatunayang may lalim na pagpapahalaga sa kanilang mga karapatan at
kalayaan ang mga Pilipino.
 Napatunayang handing mamatay sa pakikipaglaban ang mga Pilipino.
 Napatunayang hindi nais ng mga Pilipino na manatiling api at mapasailalim
sa kapangyarihan ng mga dayuhan.
 Naunawaang dapat matuto ang mga Pilipinong magkaisa at mag-isip
bilang isang bansa, itakwil ang kaisipang kanya-kanya at kumilos bilang
lahing nagkakaisa sa isip, sa salita, at sa gawa.

Panuto: Kulayan ang ng pula kung ang pahayag ay nagsasaad ng dahilan ng
pagkakabigo ng pag-aalsa ng mga Pilipino at kulayan naman ang ng asul kung hindi.
__ 1. Likas na mahihina at duwag ang mga Pilipino.
__ 2. Sang-ayon ang mga Pilipino sa lahat ng patakarang ipinatutupad ng Espanyol.
__ 3. Karamihan ay walang armas na angkop na panlaban sa mga baril at kanyon

ng mga Espanyol.
__ 4. Watak-watak ang mga Pilipino kung kumilos.
__ 5. Nag-alsa o nakipaglaban sa mga Espanyol hindi bilang Pilipino, kundi bilang

Ilokano, Kapampangan,Igorot, Muslim o Bisaya.
__ 6. Likas na masunurin sa mga Espanyol ang mga Pilipino.
__ 7. Mas matapat ang maraming Pilipino sa mga Espanyol kaysa sa kapwa nila
Pilipino.
__ 8. Napamahal na sa mga Pilipino ang mga Espanyol at ayaw na nilang umalis

ang mga ito.
__ 9. Takot na mapunta sa impiyerno ang mga Pilipino dahil ito ang itinuro ng mga
prayle kapag sila ay lumalaban sa kanila.
__ 10. May mga Pilipinong naging taksil at isinuplong ang mga kasamahan.
28
Pagyamanin Natin
Panuto: Buoin ang sumusunod na mga pahayag sa pamamagitan ng pagpuno sa
nawawalang kaisipan. Isulat ang iyong sagot sa linya. Gawin ito sa iyong sagutang
papel.
1. Ang itinuturing na pangunahing dahilan ng pagkatalo ng mga Pilipino sa mga labanan

ang __________________________________________________________________
2.Ang mga Pilipino ay kulang sa ___________________________________________
3. Nananatili sa kapangyarihan ang mga pinunong Espanyol dahil ________________

_____________________________________________________________________
4. Nagkaroon ng hidwaan sa pagitan sa iba`t-ibang pangkat-etniko sa bansa dahil

_____________________________________________________________________
5. Ang di pagkakaunawaan sa pagitan ng Muslim at Kristiyano ay ________________

_____________________________________________________________________
Isaisip Natin
Panuto: Gamit ang Paabanikong Pagsusuri , ibigay ang naging epekto ng mga unang
pag-aalsa ng mga makabayang Pilipino sa pagkamit ng kalayaang tinatamasa ng mga
mamamayan sa kasalukuyang panahon.
Epekto ng mga unang pag-aalsa ng mga makabayang Pilipino sa

pagkamit ng kalayaang tinatamasa ng mga mamamayan sa
kasalukuyang panahon
29
Week 6
Tuklasin Natin
Bunsod ng hindi makatuwiran at mapang-abusong pamamahala ng mga
Espanyol sa mga Pilipino, marami ang nag-aalsa laban sa pananakop ng Spain.
Kasabay ng paglipas ng merkantilismo at pagtatapos ng kalakalang galyon ay
mga pangyayari sa labas ng Pilipinas na nakaimpluwensiya sa diwang makibaka at
pambansa ng mga Pilipino. Kabilang dito an gang pagbubukas ng Suez Canal at
paglahok ng Pilipinas sa malayang kalakalan,pag-usbong ng panggitnang uri, at
pagpasok ng liberal na kaisipan. Dagdag rito ang sekularisasyon ng simbahan sa
Pilipinas.
Sa araling ito tatalakayin natin ang mga pangyayaring nagbunsod sa pagkabuo
ng kamalayang pambansa sa mga Pilipino. At maipapahayag ang saloobin sa
kahalagahan ng pagganap ng sariling tungkulin sa pagsulong ng kamalayang pambansa
tungo sa pagkabuo ng Pilipinas bilang isang nasyon. At maipaliwanag din ang mga salik
na nagbigay daan sa pag-usbong ng nasyonalismong Pilipino.
Iyo munang sagutang ang gawain sa pagkatuto bago ka magpatuloy sa pag-aaral

ng ating paksang-aralin.

Panuto: Kung ikaw ay isang rebolusyonaryong nabuhay noong panahon ng
kolonyalismo, anong katangian ang dapat mong taglayin upang maipagpatuloy ang
himagsikan laban sa mapang-abusong pananakop? Isulat sa imahen sa ibaba. At
sagutin ang mga pamprosesong mga tanong. Gawin ito sa iyong sagutang papel.
Mga Pamprosesong Tanong:
1. Bakit mo napili ang gayong mga katangian?

__________________________________________________________
_____________________________________________________________________
2. Paano mo ipinahiwatig ang kahalagahan ng bawat katangiang napili sa imahen?

__________________________________________________________
_____________________________________________________________________
30
3. Nagtaglay kaya ng mga katangiang iyong napili ang mga rebolusyonaryo noong
panahon ng Kolonyalismo? Bakit?
__________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Suriin Natin
Aralin 6: Mga Salik ng Pag-usbong ng Kamalayang
Makibaka at Pambansa
Pagbubukas ng Suez Canal
Noong ika-17 ng Nobyembre 1869, binuksan sa pandaigdigang kalakalan ang

Suez Canal. Sa pagbubukas ng kanal na ito, higit na napadali ang pag-aangkat ng
kalakal at pagdating ng kaisipang liberal mula sa Europe patungo sa ibang panig ng
daigdig. Napaikli sa isang buwan ang paglalakbay mula sa Europe patungo sa Maynila.
Bunsod nito ay dumami ang mga dayuhang
naglakbay sa Pilipinas dala ang sariling mga
pananaw,kaisipan, at kultura,gayundin ang mga
Pilipinong nakapaglakbay palabas ng bansa.
Nakarating din sa Pilipinas ang mga
aklat,pahayagan, at iba pang babasahing mula sa
Europe at America na naglalaman ng mga
kaisipang liberal na may kaugnayan sa kalayaan,
pagkakapantay-pantay, at pagkakapatiran.
Matatagpuan ang Suez Canal sa Egypt.Pinag-
uugnay nito ang Mediterranean Sea at Red Sea.
https://images.search.yahoo.com/search/images?p=picture+of+suez+canal&fr=mcafee&type=E210US91215G91413&imgurl=https%3A%2F%2Fwww.thesun.co.uk%2Fwp-
content%2Fuploads%2F2021%2F03%2FGL-MAP-SUEZ-CANAL-v4.jpg#id=39&iurl=https%3A%2F%2Fwww.thesun.co.uk%2Fwp-content%2Fuploads%2F2021%2F03%2FGL-MAP-SUEZ-CANAL-
v4.jpg&action=click
Maaari ding bisitahin ang link na ito para mas lalong maunawaan ang nasabing
aralin(https://www.youtube.com/watch?v=15VpU6DaBRs Pagbubukas ng Suez Canal )
Pag-usbong ng Panggitnang Uri
Bunga ng paglago ng agrikultura at ang pagbubukas ng Pilipinas sa kalakalang

pandaigdig ay may ilang mangangalakal, magsasaka, at propesyonal na umunlad ang
31
pamumuhay. Sila ang bumuo sa
panggitnang uri sa lipunan sa Pilipinas. Ang
panggitnang uri ay karaniwang kinabilangan
ng mga Chinese at Spanish mestizo. Dahil sa
nakamit nilang kasaganaan ay nagkaroon
ang mga nasa panggitnang uri ng
kakayahang pag-aralin ang kanilang mga
anak sa Maynila o sa Europe, particular sa
Spain. Doon nakamit ng mga “naliwanagan”
kabataan, o mga ilustrados, ang liberal na
edukasyong nagmulat sa kanila sa tunay na
kalagayan noon ng Pilipinas.
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9Hr4B4nFgaEcAg9aJzbkF;_ylu=c2VjA3NlYXJjaARzbGsDYnV0dG9u;_ylc=X1MDOTYwNjI4NTcEX3IDMgRhY3RuA2NsawRjc3JjcHZpZANRSXdWOUR
Fd0xqTERaWkpDWHlCRHBRdGdNakF3TVFBQUFBQzIxUHI4BGZyA21jYWZlZQRmcjIDc2EtZ3AEZ3ByaWQDeVNzN2VlMTdSUDI2c3hOc0R3T1ZYQQRuX3N1Z2cDMARvcmlnaW4DaW1hZ2VzLnNlYXJjaC5
5YWhvby5jb20EcG9zAzAEcHFzdHIDBHBxc3RybAMEcXN0cmwDMzYEcXVlcnkDTGFyYXdhbiUyMG5nJTIwUGFtaWx5YW5nJTIwSWx1c3RyYWRvBHRfc3RtcAMxNjE4MDc2MTk0?p=Larawan+ng+Pamilyang
+Ilustrado&fr=mcafee&fr2=sb-top-images.search&ei=UTF-8&n=60&x=wrt#id=29&iurl=http%3A%2F%2Fphilippineculturaleducation.com.ph%2Fwp-content%2Fuploads%2F2017%2F11%2FIlustrado-
300x196.jpg&action=click
Maaari ding bisitahin ang link na ito para mas lalong maunawaan ang nasabing aralin
(https://www.youtube.com/watch?v=W2pXkESxZzs Pag-usbong ng Panggitnang uri)
Liberal na Pamumuno
Noong ika-19 ng Setyembre 1868, sumiklab ang isang himagsikan sa Spain. Nag-
ugat ang himagsikang ito sa pagpapalit ng pamamahala ng Spain mula sa kamay ng
mga konserbatibo tungo sa mga liberal. Sa panahong ito, ipinadala bilang bagong
gobernador-heneral sa Pilipinas si Carlos Maria de la Torre.
Madaling nakuha ni de la Torre ang pagtitiwala ng mga Pilipino. Nakilala siya sa
kaniyang liberal na pamamahala sa Pilipinas. Nakinig siya sa mga suliranin ng mga
mamamayan at nakihalubilo sa mga tao, Espanyol man o Pilipino. Ipinagbawal rin niya
ang paghahagupit bilang parusa; winakasan ang pag-eepiya sa mga pahayagan; at
hinikayat ang malayang pamamahayag. Naniwala siya na pantay-pantay ang lahat ng
tao. Sa ilalim ng kaniyang panunungkulan ay naranasan ng mga Pilipino ang kalayaan
sa pagpapahayag ng kanilang sarili.
Subalit hindi nagtagal ang liberal na pamamahala ni de la Torre. Natapos ito nang
pinalitan siya bilang Gobernador-Heneral
ni Rafael de Izquierdo matapos ang
dalawang taong panunungkulan. Si
Izquierdo ang kinilala bilang isa sa
pinakamalulupit na namuno sa Pilipinas.
Sa panahong ito, lalong sumidhi ang
pagnanais ng mga Pilipino para sa
pagbabago at kasarinlan.
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=AwrTLfoi4nFgBbMAf4uJzbkF;_ylu=c2VjA3NlYXJjaARzbGsDYnV0dG9u;_ylc=X1MDOTYwNjI4NTcEX3IDMgRhY3RuA2NsawRjc3JjcHZpZANkSmV1VmpF
d0xqTERaWkpDWHlCRHBRTThNakF3TVFBQUFBQzR4a3hNBGZyA21jYWZlZQRmcjIDc2EtZ3AEZ3ByaWQDZzhhNG5BbFZRWE9DZHBIdVE4OHZ2QQRuX3N1Z2cDMTAEb3JpZ2luA2ltYWdlcy5zZWFyY2g
ueWFob28uY29tBHBvcwMxBHBxc3RyA0NhcmxvcyUyME1hcmlhJTIwZGUEcHFzdHJsAzE1BHFzdHJsAzMyBHF1ZXJ5A2NhcmxvcyUyMG1hcmlhJTIwZGUlMjBsYSUyMHRvcnJlBHRfc3RtcAMxNjE4MDc2Mz
Ew?p=carlos+maria+de+la+torre&fr=mcafee&fr2=sa-gp-images.search&ei=UTF-
8&n=60&x=wrt#id=12&iurl=https%3A%2F%2Fimage.slidesharecdn.com%2Fcontributoryfactorstothephilippinedevelopmentofnationalism-150818130859-lva1-app6892%2F95%2Fcontributory-factors-to-the-
philippine-development-of-nationalism-16-638.jpg%3Fcb%3D1439903412&action=click
Maaari ding bisitahin ang link na ito para mas lalong maunawaan ang nasabing aralin
(https://www.youtube.com/watch?v=f4Af7H18hS8&t=566s Liberal na Pamumuno)
32
Sekularisasyon at ang Tatlong Paring Martir
Isa pang mahalagang pangyayari noong

ika-9 na siglo na naging salik sa pag-usbong
ng kamalayang Pilipino ang sekularisasyon.
Ang sekularisasyon ay ang pagbibigay sa
mga paring secular ng kapangyarihang
pamunuan ang mga parokya.
Ang mga paring regular ay ang mga
paring Espanyol na kabilang sa mga
samahang relihiyoso tulad ng Agustinian,
Franciscan, Recollect, Jesuit, at Dominican.
Paring secular naman ang tawag sa mga
Pilipinong pari na hindi maaaring mapabilang
sa alinmang samahang relihiyoso.
https://images.search.yahoo.com/search/images;_ylt=Awr9DWuW4nFgcFcA7GKJzbkF;_ylu=c2VjA3NlYXJjaARzbGsDYnV0dG9u;_ylc=X1MDOTYwNjI4NTcEX3IDMgRhY3RuA2NsawRjc3JjcHZpZAM3RGNFe
WpFd0xqTERaWkpDWHlCRHBRSjVNakF3TVFBQUFBQ190RFdqBGZyA21jYWZlZQRmcjIDc2EtZ3AEZ3ByaWQDX1Z4Nk9ubFJSczZvSTA2TmZRVHd2QQRuX3N1Z2cDMTAEb3JpZ2luA2ltYWdlcy5zZWFyY
2gueWFob28uY29tBHBvcwMxBHBxc3RyA3RhdGxvbmclMjBQYXJpbmcEcHFzdHJsAzE0BHFzdHJsAzQyBHF1ZXJ5A2dvbWJ1cnphJTIwYW5nJTIwdGF0bG9uZyUyMHBhcmluZyUyMG1hcnRpcgR0X3N0bXA
DMTYxODA3NjQwMA--?p=gomburza+ang+tatlong+paring+martir&fr=mcafee&fr2=sa-gp-images.search&ei=UTF-8&n=60&x=wrt#id=25&iurl=https%3A%2F%2Fimage.slidesharecdn.com%2Frizal-
111018025357-phpapp02%2F95%2Frizal-23-728.jpg%3Fcb%3D1318906501&action=click
Nag-ugat ang suliranin mula sa pagtutol ng mga paring regular na pamunuan ng

mga paring sekular ang mga parokya. Ito ay sapagkat kaakibat ng pagiging pinuno ng
parokya ay ang malawak na kapangyarihan at impluwensiya gayundin ang yamang mula
sa kaban ng simbahan. Ibinalik sa mga paring regular ang mga parokyang hawak ng
mga paring secular. Hinaing ng mga Pilipinong pari ay diskriminasyon ang ginawang
pagtanggal sa kanilang katungkulan. Bunsod nito, nagsimula ang isang kilusan sa
pamumuno ni Padre Pedro Pelaez.
Noong 1872, isang pag-aalsa ang sumiklab sa Cavite na kinabibilangan ng mga
sundalong Pilipino na naglilingkod sa isang arsenal dito. Ito ay pinangunahan ni
Fernando La Madrid, isang sarhentong Pilipino. Nag-aklas ang mga sundalo nang
tanggalin ang ilan sa kanilang mga pribilehiyo tulad ng hindi pagbabayad ng buwis at
hindi pagsali sa sapilitang paggawa.
Agad na nasugpo ng mga Espanyol ang pag-aalsang ito, at dinakip ang mga
napagbintangang pinuno nito. Kabilang sa mga dinakip ang mga paring sina Mariano
Gomez, Jose Burgos, at Jacinto Zamora. Pinagbintangan silang mga pinuno ng pag-
aalsa sa Cavite upang mapatahimik ang noon ay mainit na isyu ng sekularisasyon.
Nilitis ang GomBurZa at isinakdal ng mga bayarang testigo, piskal, at abogado.
Hinatulan sila ng kamatayan at ginarote noong ika-17 ng Pebrero 1872.Sa pagkamatay
ng tatlong pari ay napaigting ang damdaming makabansa ng mga Pilipino laban sa mga
mananakop.
Sa pangkalahatan, masasabing nagkaroon ng epekto ang mga pangyayari sa
labas ng bansa noong ika-18 siglo sa paglaganap ng malayang kaisipan sa Pilipinas, na
siyang nagpakilos sa mga Pilipino upang ipaglaban ang mga karapatan at kalayaan. Ang
paglipas ng merkantilismo ay nagbigay-daan sa pag-usbong ng malayang kalakalang
galyon ay naghudyat din sa pagsisimula ng bagong panahon sa Pilipinas kung saan
naging maigting ang pakikibaka para sa reporma at, kalaunan, ang pagsiklab ng
himagsikan. Mahalagang kilalanin ang malaking naiambag ng kaisipang La Ilustracion
33
mula sa Europe sa mga pagbabagong ito dahil ang ideya ng kaliwanagan ang nagsilbing
tulay ng Spain at ng Pilipinas sa pagtawid mula sa konserbatismo tungo sa modernism
at liberal na kaisipan, at sa pagkabuo ng kamalayang makabayang nakabatay sa mga
karapatan at kalayaang ibinunsod sa Cadiz Constitution ng 1812. Bagama`t hindi
maaaring sabihing ito ang tanging pinagmulan ng kamalayang makabayan sa Pilipinas
,mahalagang salik ito sa naging tunguhin ng isang anyo ng pakikibaka ng mga
mamamayan laban sa kolonyalismong Espanyol.
Maaari ding bisitahin ang link na ito para mas lalong maunawaan ang nasabing
aralin (https://www.youtube.com/watch?v=SGUW8-xzdeQ Sekularisasyon at ang Tatlong
Paring Martir.)

Panuto: Isulat ang salitang TAMA kung tama ang isinasaad ng pangungusap. Kung
mali, isulat ang salitang MALI. Isulat ang sagot sa iyong sagutang papel.
_____1. Madaling nakuha ni de la Torre ang pagtitiwala ng mga Pilipino.

_____2. Nakilala si Carlos Maria de la Torre sa kanyang liberal na pamamahala sa
Pilipinas.
_____3. Hindi nakinig si de la Torre sa mga suliranin ng mga mamamayan.
_____4. Nakikihalubilo si de la Torre sa mga Espanyol lamang.
_____5. Winakasan ni Carlos Maria de la Torre ang pag-espiya sa mga pahayagan at
hinikayat ang malayang pamamahayag.
_____6.Nag-ugat ang suliranin mula sa pagtutol ng mga paring regular na pinamunuan
ng mga paring sekular ang mga parokya.
_____7. Ibinalik sa mga paring regular ang mga parokyang hawak ng mga paring
sekular.
_____8. Ang mga paring sina Mariano Gomez,Jose Burgos, at Jacinto Zamora ay kilala
rin sa tawag na GomBurZa.
_____9. Ginarote noong ika-17 ng Pebrero 1872 ang tatlong paring martir na sila
GomBurZa.
____10. Paring Sekular ang tawag sa mga paring Pilipino na hindi maaaring mapabilang
sa alinmang samahang relehiyoso.
Pagyamanin Natin
Panuto: Tukuyin ang salita o konseptong inilalarawan sa bawat bilang. Isulat ang
tamang sagot sa iyong sagutang papel.
_____1. Sa pagbubukas ng kanal na ito, higit na napadali ang pag-aangkat ng kalakal

at pagdating ng kaisipang liberal mula sa Europe patungo sa ibang panig ng
daigdig.
_____2. Kailan binuksan sa pandaigdigang kalakalan ang Suez Canal?
_____3. Saan matatagpuan ang Suez Canal?
34
_____4. Anong mga karagatan ang pinag-uugnay ng Suez Canal?
_____5. Sa pagbubukas ng Suez Canal ilang buwan ang inabot ng paglalakbay mula sa
Europe patungong Maynila?
_____6. Ang panggitnang uri ay karaniwang kinabibilangan ng anong lahi?
_____7. Ito ay tumutukoy sa mga anak ng mag-asawang magkaiba ng lahi?
_____8. Ano ang tawag sa mga Pilipinong mula sa panggitnang uri na nakakamit ng
Edukasyong Kanluranin?
_____9. Dulot ng pag-aaral sa Maynila o sa Europe at Spain, ang mga ilustrado ay
tinaguriang_____________?
____10. Kailan sumiklab ang “La Gloriosa” o Glorious Revolution sa Spain?
____11. Nag-ingat ang himagsikang ito sa pagpapalit ng pamamahala ng Spain mula sa
kamay ng mga konserbatibo tungo sa mga liberal. Ano ang tawag sa
himagsikang ito?
____12. Ano ang tawag sa mga taong humahawak sa tradisyunal na saloobin at
pagpapahalaga at mag-ingat o takot sila sa pagbabago?
____13.Ano naman ang tawag sa mga taong bukas sa mga bagong opinyon at handang
itapon ang mga tradisyonal na pag-aaral?
____14. Sa panahon ng Glorious Revolution sino ang ipinadala mula sa Spain bilang
bagong Gobernador-Heneral ng Pilipinas?
____15. Ano ang tawag sa pagbibigay sa mga paring sekular ng kapangyarihang
pamunuan ang mga parokya?
Isaisip Natin
Panuto: Sa pamamagitan ng Thought Balloon ay ipahayag ang iyong saloobin tungkol
sa kahalagahan ng pagganap ng sariling tungkulin sa pagsulong ng kamalayang
pambansa tungo sa pagkabuo ng Pilipinas bilang isang nasyon.
Mahalagang gampanan
ko ang aking tungkulin
dahil………
Mahalagang gampanan
ko ang aking tungkulin
dahil………
35
Week 7
Tuklasin Natin
Sa nakaraang aralin, nabatid mo ang mga naunang pag-aalsa ng makabayang
Pilipino. Nalaman mo ang naging dahilan ng kanilang pag-aalsa laban sa mga Espanyol
at ang kanilang pakikipagpaglaban.
Sa araling ito maipaliliwanag ang pananaw at paniniwala ng mga Muslim
sa kanilang relihiyon sinasaniban. Mahalagang malaman at matukoy kung bakit naging
matatag ang mga Muslim na ipagtanggol ang kanilang relihiyon at mapanatili ang
kanilang kalayaan laban sa mga mananakop.
Ano ang pamahalaang

sultanato?
Bakit nahirapan ang mga Espanyol

sa pagsupil sa mga Pilipinong
Muslim?
Suriin Natin
Aralin 7: Mga Katangian ng Sultanato at mga
Pananaw ng mga Katutubong Muslim
• Ang sultanato ay ang pamahalaan ng mga Muslim sa Mindanao. Higit itong
malaki kaysa sa pamahaang barangay.
• Pinamumunuan ito ng sultan. Organisado ang sultanato. Ito ang tumakot sa
mga Espanyol na agad sakupin ang mga Muslim sa Mindanao.
• Matatapang ang mga Muslim. Hindi sila basta nakikipagkasundo sa mga
dayuhan.
• Malaki ang pagmamahal nila sa kanilang pamahalaan at teritoryo. Ang
pagsakop sa kanilang teritoryo ay nangangahulugan ng malaking digmaan
hanggang kamatayan.
• Malaki rin ang pagpapahalaga ng mga Muslim sa kalayaan.
36
Ang Paglaban ng mga Muslim
Mula sa pagdating ng mga Espanyol hanggang

sa sila ay umalis, naging malaking hamon ang mga
Muslim sa kanila. Maraming matapang na Pilipinong
Muslim ang lumaban sa mga Espanyol upang hindi
sila masakop ng mga ito. Sila ay gumawa ng sariling
armas na kanilang ginamit laban sa mga dayuhan.
May gobernador na nagpadala ng mga kawal upang
sakupin ang Mindanao. Nakapagtayo sila ng mga
pamayanan at kuta sa Zamboanga, ngunit hindi
nagtagumpay ang mga Espanyol na lupigin ang mga
Muslim at masakop ang buong Mindanao. Hindi nila
nasakop ang lugar na ito dahil hindi nila napasuko ang
mga Muslim.
Billang paghihiganti, sinalakay ng mga Muslim ang
mga pamayanan sa may baybayin ng Luzon at
Visayas. Tinangay nila ang maraming mamamayan at ipinagbili sa ibang bansa.
Gumugol ang pamahalaang Espanyol ng malaking halaga upang matigil ang gawaing
ito ngunit hindi nila ganap na nasupil ang mga Muslim.
Noong 1851, nakipagkasundo ang mga Espanyol sa Sultan ng Jolo upang mahinto
ang labanan. Binigyan nila ng kalayaang manampalataya sa Islam ang mga Muslim.
Binigyan din ng pension ang mga sultan at datu at hinayaan ang karapatan sa
pagmamana ng mga anak at apo ng Sultan sa trono ng Jolo. Bilang kapalit ng mga ito,
kikilalanin ng mga Muslim ang kapangyarihanng Espanya, ihihinto na ang pananalakay
ng mga Muslim at hindi makikipagkasundo sa ibang bansa. Bagamat nagkaroon ng
kasunduan ang mga Espanyol at mga Muslim, kailanma’y hindi nila napasuko ang mga
Muslim.
Pagtutol ng mga Katutubong Muslim
• Noong 1565, may tatlong teritoryong Muslim - Maguindanao, Buayan, at Sulu.

Mayroon silang mga kaalyadong Muslim sa labas ng bansa.
• Noong 1578, tinangkang sakupin ng mga Espanyol ang Mindanao.
• Unang sinalakay ng mga Espanyol ang Sulu, bagamat natalo ay hindi tuluyang
nasupil.
• Isinunod na sinalakay ang Maguindanao, sa pamumuno ni Datu Dimasancay,
napilitang umurong ng mga Espanyol.
• Ipinagpatuloy ng mga Muslim ang pagtatanggol sa kanilang lupain laban sa
Espanya.
• Noong 1597, natalo ang mga taga-Maguindanao sa pamumuno ni Datu Buisan.
Bunga nito, nakipagkasundo sila sa mga Espanyol.
37
Pananalakay ng mga Muslim
• Panandalian lamang ang pananahimik ng mga Muslim.

• Sila naman ang sumalakay sa Luzon at sa Visayas bilang sagot sa kanilang
pagkatalo.
• Hindi naging ligtas ang mga Espanyol sa pananalakay ng mga Muslim kaya
nagpasya silang lusubing muli ang Mindanao.
• Dito nakilala ang kagitingan ni Sultan Kudarat ng Maguindanao.
• Tinawag sa kasaysayan na Digmaang Moro ang pakikipaglaban ng mga Muslim
sa mga Espanyol.
Mga Dahilan ng Digmaang Espanyol-Muslim (Digmaang Moro)
• Gusto ng mga Espanyol na sakupin ang teritoryo ng mga Muslim subalit dahil sa
pagmamahal nila sa kanilang kalayaan, mas gugustuhin pa nilang mamatay
kaysa magpa-alipin sa mga dayuhan.
• Ang pakikipaglaban ng mga Muslim ay pagpapakita ng kanilang pagtatanggol sa
kanilang kinagisnang relihiyong Islam.

Panuto: Lagyan ng tsek (/) ang bilang kung ang pangungusap ay nagpapakita ng
pananaw at paniniwala ng mga Muslim at ekis (×) kung hindi. Gawin ito sa inyong
sagutang papel.
______1. Malaki rin ang pagpapahalaga ng mga Muslim sa kalayaan.

______2. Hindi sila basta nakikipagkasundo sa mga dayuhan.
______3. Ang pagsakop sa kanilang teritoryo ay nangangahulugan ng malaking
digmaan hanggang kamatayan
______4. Tinalikuran nila ang kanilang relihiyon at tinanggap ang relihiyong Katoliko.
______5. Ang pakikipaglaban ay pagpapakita ng kanilang pagtatanggol sa kanilang
kinagisnang relihiyon.
38
Gawain Pagkatuto Bilang 2
Panuto: Ipares ang mga parirala sa hanay A at sa inilalarawan sa hanay B.
Hanay A
__1. Pamahalaan ng mga Hanay B
Muslim sa Mindanao. a. Luzon at Visayas
__2. Ugali ng mga Muslim na
hindi sila basta b. Sultan Kudarat
nakikipagkasundo. c. Sultanato
__3. Pinunong Muslim na labis d. Matapang
na kinatakutan ng mga e. Digmaang Moro
Espanyol. f. Datu Buisan
__4. Tawag sa pakikipaglaban g. Maguindanao at Sulu
ng mga Muslim sa mga
Espanyol
__5. Lugar na sinalakay ng mga
Muslim bilang paghihiganti sa
mga Espanyol.
Pagyamanin Natin

Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot.
1. Ano ang dahilan ng Digmaang Espanyol- Muslim?

a. Gusto ng mga Espanyol na sakupin ang teritoryo ng mga Muslim
b. Hindi kinilala ng mga Muslim ang kapangyarihan ng Espanya
c. Gustong makuha ng mga Muslim ang makabagong armas ng mga Espanyol
d. Nagrebelde ang mga Muslim dahil sa kalupitan ng mga Espanyol
39
2. Anong katangian ang ipinamalas ng mga Pilipinong Muslim na nakipaglaban sa
mga Espanyol?
a. Kasipagan
b. Katapangan.
c. Katalinuhan
d. Pagkakaisa
3. Bakit nakipagkasundo ang mga Espanyol sa Sultan ng Jolo?

a. Upang mahinto ang labanan.
b. Upang malinlang nila ang mga Muslim
c. Upang mahikayat ang mga Muslim sa relihiyong Katoliko
d. Upang kilalanin ng Muslim ang kapangyarihan ng Espanya.
4. Bakit hindi tuluyang nasakop ng mga Espanyol ang Mindanao?
a. Malawak ang lugar na ito.
b. Hindi interesado ang mga Espanyol dito.
c. Walang sasakyan ang mga Espanyol patungo rito.
d. Nagkaisa ang mga Muslim laban sa mga Espanyol
5. Bakit pinayagan ng mga Espanyol na magkaroon ng kalayaan ang mga
Muslim?
a. Masunurin ang mga ito.
b. Mayayaman ang mga ito.
c. Hindi nila inabot ang mga lugar na ito.
d. Hindi nila masupil ang mga ito.
Isaisip Natin
Panuto: Sagutin ang mga sumusunod na katanungan at isulat sa papel ang inyong
sagot. ( 5 puntos)
1. Bakit nakipagdigma ang mga Pilipinong Muslim laban sa mga Espanyol? __________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
2. Paano ipinakita ng mga Muslim ang kanilang katapangan at pagtutol sa mga

sayuhang Espanyol bilang pagmamahal sa kanilang bayan? Ipaliwanag. ____________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
40
Week 8
Tuklasin Natin
Sa nakaraang aralin, natutuhan mo ang pananaw at paniniwala ng mga Muslim
sa kanilang relihiyon at ang kanilang pagpapahalaga sa kalayaan. Nabatid mo rin kung
paano nila ipinakita ang kanilang katapangan mapanatili lamang ang kanilang
kasarinlan.
Ang mga Muslim sa Mindanao ay ilan lamang sa mga pag-aalsang naganap sa
iba’t ibang panig ng bansa. Mahahati ang mga pag-aalsang isinagawa ng mga Pilipino
sa tatlong kadahilanan-politikal, panrelihiyon at ekonomiko. Sa araling ito, tatalakayin
natin ang partisipasyon ng iba’t ibang rehiyon at sektor sa pagsulong ng kamalayang
pambansa.

Panuto: Isulat sa patlang ang hinihingi ng bawat pahayag.
1. Rehiyong iyong kinabibilangan.________________________________________

2. Matapang na pangkat na hindi nasakop ng mga Espanyol.__________________
3. Asawa ni Diego Silang na nagpatuloy sa kaniyang ipinaglalaban.______________
4. Pinamunuan ni Francisco Dagohoy ang pag-aalsa sa _________________.
5. Naging tugon ng mga Pilipino sa pagmamalabis ng mg Espanyol._____________
Suriin Natin
.
Aralin 8: Partisipasyon ng Iba’t Ibang Rehiyon at
Sektor sa Pagsulong ng Kamalayang Pambansa
Ang hindi makatarungang pamumuno ng mga Espanyol ay humantong sa
tahasang pagtutol ng mga Pilipino. Ilan sa kanilang tinutulan ay mataas na buwis,
sapilitang paggawa, diskriminasyon sa lipunan at malupit na pamamalakad ng mga
prayle at pinunong Espanyol. Ang mga pag-aaklas na ito ay nilahukan ng mga
katutubong buhat sa iba’t ibang sektor ng lipunan at mga liblib na lugar sa Pilipinas at
maging mga binyagang – Katoliko na nakaranas ng kalupitan ng mga Espanyol. Suriin
ang kahalagahan ng mga pag-aalsang ito.
Pag-aalsa ni Dagohoy sa Bohol (1744-1829)
Pinamunuuan ni Francisco Dagohoy ang pag-aalsa ng mga

Boholano. Nagalit siya nang tanggihan ng kura na bigyan ng
Kristiyanong libing ang kaniyang kapatid na yumao. Pinatay niya
ang pari at hinikayat ang mga mamamayan ng Bohol na
magrebelde at lumaban sa mga Espanyol. Namundok ang may
41
20, 000 rebelde at nagtatag ng isang malayang pamahalaan sa kabundukan. Ito ang
pinakamatagal na rebelyon sa kasaysayan ng Pilipinas na may kabuuang 85 taon.
Namatay si Dagohoy sa sakit at katandaan. Ipinagpatuloy ng kaniyang mga anak ang
pag-aalsa.
Pag-aalsang Agraryo ng mga Magsasaka sa Katagalugan (1745 -1746)

Dulot ng mga pang-aabuso sa agraryo at pangangamkam ng mga prayle ng
lupa sa mga katutubo, isang pag-aalsa ang sumiklab sa Katagalugan sa pangunguna
ng mga bayan ng Lian at Nasugbu na umabot sa mga karatig lalawigan ng Laguna,
Cavite maging sa Morong at Bulacan. Nakilala sa kasaysayan bilang Pag-aalsang
Agraryo ng 1745. Isang pagkilos upang bawiin sa mga prayle at mga orden ang mga
lupang pamana sa kanila ng kanilang mga ninuno o ancestral domain. Dahil dito
lumaganap ang kaguluhan at naging talamak ang pagnanakaw sa mga kumbento. Ang
ilang simbahan, maging mga kabukiran ay winasak at sinunog ng mga katutubo.
Nakarating ito kay Ferdinand VI na dagliang ipinag-utos na ibalik ng mga prayle ang mga
naturang lupang pamana. Nag-apila ang mga prayle kung kaya’t walang lupang naibalik
sa mga katutubo.
Pag-aalsa ni Diego Silang at Gabriela Silang sa Ilocos (1762-1763)

Nag-alsa si Diego Silang laban sa mga Espanyol dahil ikinulong
siya nang magpetisyong alisin ang pagpapataw ng buwis sa mga Pilipino.
Hinimok niya ang mga kababayan na maghimagsik laban sa mga pang-
aabuso ng mga Espanyol nang siya ay pakawalan. Nagtatag siya ng
sariling pamahalaan sa Vigan. Sinamantala niya ang pananakop ng mga
Ingles sa ating bansa. Nakipag-ugnayan siya sa mga Ingles upang
makayanan ang pakikipaglaban sa mga Espanyol. Pinadalhan siya ng
mga sandata ng mga ito at nagsimula ang rebelyon noong Disyembre 14,
1762 sa Vigan. Nagpadala ng puwersa si Arsobispo Bernardo sa Vigan
www.google.com
upang supilin ang mga rebelde ngunit hindi sila nagtagumpay. Pinatay
siya sa Silang ng kaniyang kaibigang si Miguel Vicos na inupahan ng mga
Espanyol noong Mayo 28, 1763.
Ipinagpatuloy ng kaniyang asawa na si Maria Josefa Gabriela, ang paghihimagsik

ngunit sa kasamaang palad, hindi rin nagtagal ang kaniyang pagrerebelyon. Pinatay siya
ng mga Espanyol noong Setyembre 20, 1763.
Ang Rebelyon ni Palaris sa Pangasinan (1762-1764)

Pinamunuan ni Juan de la Cruz Palaris ang isang himagsikan sa
Binalatongan, Pangasinan noong Nobyembre 3, 1762. Nagtatag si
Palaris ng isang malayang pamahalaan at ginawa niyang kabisera ang
Binalatongan. Nasupil ni Don Miguel de Arza ang paghihimagsik noong
www.google.com 1764. Nahuling buhay si Palaris at binitay ng mga Espanyol.
42
Pag-aalsang Basi (1807)
Pinamunuan ni Pedro Ambaristo ang isang pag-aalsa sa
kasalukuyang Piddig, Ilocos Norte noong Setyembre 16, 1807. Nag-
ugat sa paghihigpit ng mga Espanyol sa produksiyon at pagbebenta
ng basi (isang uri ng alak na mula sa tubo). Ipinagbawal ang
pribadong produksiyon ng alak. Dahil dito, napilitan ang mga Ilocano
na bumili ng basi sa pamahalaan sa higit na mataas na halaga.
Makalipas ang ilang linggo ng pag-aalsa, nasupil din agad ito ng mga
www.google.com
Espanyol
Mga Muslim sa Mindanao na Namuno sa Pagtatanggol ng Kanilang Kalayaan at

Relihiyong Islam Laban sa mga Mananakop na Espanyol:
1. Sultan Jamalul Ahlam Kiram- ipinagtanggol ang Jolo noong 1876
2. Datu Utto- ipinagtanggol ang Cotabato noong 1886-1887.
3. Datu Amai Pakpak- ipinagtanggol ang Lanao noong 1889-1891
4. Datu Piang(Amal Mingka)- nasakop ang Cotabato at Tamontaka noong 1878-
1899
w w w
w
w w w
w
w w w
w
. . .
.
g g g
g
o o o
o
o o o
o
g g g
g
l l l
l
e e e
e
. . .
.
c c c
c
o o o
o
m Sultan Jamalul m
Datu Utto
m
Datu Amai
m
Datu Piang
Ahlam Kiram
Reaksiyon ng Iba Pang Pangkat
Kailanman ay hindi nasakop ng mga Espanyol ang ilang Pilipinong naninirahan sa

mga bulubundukin ng Luzon na kabilang sa mga tribu at pangkat-etniko. Sila ay hindi
naging Kristiyano. Nanatili ang kanilang sariling kultura at wika dahil hindi sila
naimpluwensiyahan ng mga Espanyol. Kabilang sa mga pangkat-etnikong ito ang mga
Apayao, Tinggian, Kalinga, Bontoc, Ifugao, Kankanai, at Ibaloi. Sila ay matatagpuan sa
rehiyong bulubundukin ng Cordillera at sa mga lalawigan ng Hilagang Luzon tulad ng
Abra, Cagayan at Nueva Ecija.
Ang mga Aeta na nasa Zambales, Sierra Madre, Panay, at Negros ay hindi rin
naimpluwensiyahan ng mga Espanyol at ng Kristiyanismo. Kahit wala silang
makabagong armas, matagumpay nilang naitaboy ang mga mananakop dahil kabisado
nila ang pasikot-sikot sa kabundukan.
Sa kabuuan hindi man lubusang nagtagumpay, natuto ang mga katutubo sa mga
isinagawa nilang pag-aalsa. Malaki rin ang naging ambag nito sa paghubog at
pagpapatibay sa kamalayang pambansa ng mga Pilipino na siyang nagsulong sa
kanilang pagnanais na makalaya mula sa pananakop ng mga Espanyol.
43
Panuto: Piliin ang titik ng tamang sagot. Isulat ito sa patlang bago ang bilang.
__1. Tumutukoy sa mga lupa, teritoryo, at kayamanan ng likas na pagmamay-ari ng
mga katutubo na naging dahilan ng pag-aalsang agraryo noong 1745.
A. eminent domain C. territorial domain
B. ancestral domain D. foreign domain
__2. Ang pagkamatay ni Diego Silang ay hindi naging sagabal upang matigil ang
layunin na masugpo ang pagmamalabis ng Espanyol. Ito ay ipinagpatuloy ng kaniyang
asawa na si_____________.
A. Gregoria de Jesus C. Marcela Agoncillo
B. Teresa Magbanua D. Gabriela Silang
__3. Ang pag-aalsa ni Dagohoy ang tinaguriang pinakamahabang pag-aalsa. Bakit
kaya ito nagtagal?
A. Marami siyang tauhan
B. Nahirapan ang mga Espanyol na tugisin
C. Marami siyang armas
D. Hindi siya nawalan ng loob at pag-asa sa pakikipaglaban
__4. Pangkat ng mga katutubong Pilipino na naninirahan sa mga kabundukan ng
Cordillera.
A. Cebuano B. Igorot C. Muslim D. Tagalog
__5. Bakit hindi naimpluwensiyahan na maging Kristiyano ang ilang pangkat ng mga
Pilipino noon?
A. Sila ay nanlaban at hindi maabot ang mga lugar
B. Sila ay mga pagano
C. Sila ay mga dating datu at sultan
D. Sila ay nanirahan sa mga lungsod at may mga armas.
Pagyamanin Natin
Panuto: Suriin ang mapa. Kulayan ang mga lalawigan kung saan naganap ang
kilusang agraryo noong 1745.
44
Isaisip Natin
Panuto: Bilang pagpapahalaga sa ipinamalas na pakikiisa ng iba’t ibang rehiyon at
sektor sa pagsulong ng kamalayang pambansa. Magsulat ng isang talata na binubuo ng
5 pangungusap kung paano mo hihikayatin ang iyong kapuwa kabataan na maging
mabuting mamamayan. Isaalang-alang ang rubric sa ibaba sa iyong gagawing talata.
________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_____________________________________________________________________
_______________________________________________________
Rubric sa Pagsulat ng Talata
5 4 3 2 1
Nilalaman -Nasunod -Binubuo -Binubuo Binubuo ng 2 -Nasunod
• pagsunod ang uri at lamang ng 4 lamang ng 3 pangungusap ang uri at
sa uri at anyong na pangungusa at anyong
anyong hinihingi pangungusa p napakababa hinihingi
hinihingi -Malawak p -Hindi w ng ngunit wala
• lawak at at malalim -Malawak at malawak at pagtalakay sa paksa
lalim ng ang malalim ang malalim ang sa paksa
pagtalaka pagtalaka pagtalakay pagtalakay
y y
Balarila -Wasto -Wasto ang -May 1-5 -May 1-5 -May 6
• wastong ang gamit gamit ng pagkakamali pagkakamali pataas na
gamit ng ng wika at wika ngunit sa gamit ng sa gamit ng pagkakamal
wika hindi may 1-5 na wika ngunit wika at may i sa gamit
• paglimita gumamit salitang walang 1-5 na ng wika at
sa ng hiram. ginamit na salitang may 6
paggamit salitang salitang hiram. pataas na
ng hiram hiram salitang
salitang hiram.
hiram
45
Susi sa Pagwawasto
46
47
Sanggunian
Week 1
Aklat
Gabuat, M.A et al. (2016). Araling Panlipunan 5, Pilipinas Bilang Isang Bansa. FEP
Printing
Corporation, Quezon City, Philippines, pahina 227-230
Week 2
Aklat
Printing
Corporation, Quezon City, Philippines, pahina 215; 232-236.
Week 3
Aklat
Gabuat, Maria Annalyn P., Mercado, Micahel M. and Jose, Mary Dorothy dL. (2016)
“Araling Panlipunan Pilipinas Bilang Isang Bansa”
Lazelle Rose Plingo at Ela Rose Sablaon ,Ang Lahing Pilipino, Dakila at Marangal
pp. 32 – 36
Online Source
https://www.slideshare.net/cherondina/partisipasyon-ng-ibat-ibang-sektor
Week 4
Aklat
Gabuat, Maria Annalyn P., Mercado, Micahel M. and Jose, Mary Dorothy dL. (2016)
“Araling Panlipunan Pilipinas Bilang Isang Bansa”
Lazelle Rose Plingo at Ela Rose Sablaon Ang Lahing Pilipino, Dakila at Marangal pp. 32
– 36
Online Source
http://depedmuntinlupa.ph/sucat-es/wp-
content/uploads/2021/02/V.2AP5_Q2_W5_SLeM_3.2_PatakaranSaSektorNgEkonomiy
a.pdf
Week 5
Aklat
Printing
Corporation, Quezon City, Philippines, pahina 237.
Ailene G. Baisa-Julian, Nestor S. Lontoc (2017) Bagong Lakbay ng Lahing Pilipino 5

Phoenix Publishing House, Inc. 316-320
48
https://www.youtube.com/watch?v=QfBxDeH23Qw Mga Salik sa Pag-usbong ng
Nasyonalismo
Week 6
Aklat
Printing
Corporation, Quezon City, Philippines, pahina 251-254
Ailene G. Baisa-Julian, Nestor S. Lontoc (2017) Bagong Lakbay ng Lahing Pilipino 5

Phoenix Publishing House, Inc. 325
https://www.youtube.com/watch?v=swQX3I_HdYY&t=9s Mga dahilan ng

Pagkakabigo ng Pag-aalsa
https://www.youtube.com/watch?v=QfBxDeH23Qw Mga Salik sa Pag-usbong ng
Nasyonalismo
https://www.youtube.com/watch?v=15VpU6DaBRs Pagbubukas ng Suez Canal
https://www.youtube.com/watch?v=W2pXkESxZzs Pag-usbong ng Panggitnang uri
https://www.youtube.com/watch?v=SGUW8-xzdeQ Sekularisasyon at ang Tatlong
Paring Martir.
https://www.youtube.com/watch?v=f4Af7H18hS8&t=566s Liberal na Pamumuno
Week 7
Aklat
Pilipinas Bilang Isang Bansa, Batayang Aklat sa Araling Panlipunan Ikalimang Baitang,
pahina 215 - 216
Online Source
www.alarmy.com
Week 8
Aklat
Printing Corporation, Quezon City, Philippines. Mga pahina 224-225, 228-229, 231 at
236
Denofra, R. R. et al. (2016). Araling Panlipunan 5, Pilipinas Bilang Isang Bansa, Gabay
ng Guro. FEP Printing Corporation, Quezon City, Philippines. Mga pahina 79, 81-82
Antonio, E. D. et al. (2017). Kayamanan, Batayan at Sanayang Aklat sa Araling
Panlipunan.Rex Printing Company, INC. Quezon City, Philippines. Mga pahina 191,
231-233.
Online Source
Kilusang agraryo ng 1745 (slideshare.net)
Mga Larawan
https://www.google.com/search?q=francisco%20dagohoy&tbm
https://www.google.com/search?q=diego+at+gabriela+silang+black+and+white&tbm
https://www.google.com.ph/search?q=Juan+de+la+Cruz+Palaris&hl=en&tbm
https://www.google.com.ph/search?q=Pedro+Ambaristo&tbm
sultanate | IT'S XIAOTIME! (xiaochua.net)
Sultan Utto Anwaruddin - Datu Uto - Wikipedia
49
https://www.google.com/search?q=datu+amai+pakpak&hl=en&source=lnms&tbm
11 Datu Piang | IT'S XIAOTIME! (xiaochua.net)
https://www.google.com/search?q=map+of+calabarzon+black+and+white&source=lnm
s&tbm
Additional Resources
Para sa karagdagang kaalaman tungkol sa Partisipasyon ng Iba’t Ibang Rehiyon
at Sektor sa Pagsulong ng Kamalayang Pambansa bisitahin ang link sa ibaba.
(860) AP5 Unit 4 Aralin 14 - Pag-aalsang Agraryo noong 1745 - YouTube- Pag-
aalsang Agraryo noong 1745-You Tube
https://www.google.com.ph/search?q=Juan+de+la+Cruz+Palaris&hl=en&tbm- Xiao
Time: Kasaysayan ng Rebelyong Basi o Basi Revolt- You Tube
50

Araling Panlipunan 5 Learning Activity Sheet

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Araling Panlipunan 5 Learning Activity Sheet

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

5

Editor: Maricel P. Mallari

Management Team: Raymundo M. Cantonjos, OIC - SDS

Gabay sa Paggamit ng Kagamitang Pampagkatuto

Layunin ng kagamitang pampagkatutong ito na tulungan kayo bilang

Ang kagamitang pampagkatutong ito ay ginawa upang gabayan ka sa iyong

Inaasahan na iyong matatapos ang mga itinakdang gawain sa tamang

Naging masalimuot ang landas ng Pilipinas patungo sa pagiging nasyon. Mula

Naipamamalas ang mapanuring pag-unawa sa bahaging ginagampanan ng

Nakapagpapahayag ng pagmamalaki sa pagpupunyagi ng mga makabayang

Inaasahang Resulta sa Aralin

Sa araling ito ikaw ay inaasahang magsagawa ng iba’t ibang gawain tulad ng

Bago ka magpatuloy sa pag-aaral ng paksang-aralin, iyo munang sagutan ang

Gawain sa Pagkatuto Bilang 1

Ang mga patakaran at pagbabagong ipinatupad ng mga Espanyol sa Pilipinas

Basahin at unawain ang talahanayan tungkol sa mga lokal na pangyayari na

Mga Pangyayari Paliwanag

B. Pandaigdigang Pangyayari bilang Konteksto ng Malayang

Ngayon naman ay tatalakayin nating ang mga pangyayari sa labas ng bansa

Mga Pangyayari Paliwanag

Gawain sa Pagkatuto Bilang 2

_____1. Naging mapang-abuso at mapang-api ang pangangasiwa ng mga Espanyol

__4. Ito ay ipinatupad bilang pagkukunan ng karagdagang kita sa pamahalaang

Pag-usbong ng Kamalayang Pambansa

Mga Pangyayari sa Loob ng Bansa Mga Pangyayari sa Labas ng Bansa

Sa pagpapatupad ng kolonyalismong Espanyol, ang mga gobernador-heneral

Sa araling ito ay iyong masusuri ang mga naunang pag-aalsa ng mga

Iyo munang sagutang ang gawain sa pagkatuto bago ka magpatuloy sa pag-

Gawain sa Pagkatuto Bilang 1

_____1. Itinuturing na pinakamahabang pag-aalsa sa Pilipinas ang pinamunuan ni

Aralin 2: Mga Pag-aalsang Naganap sa Panahon

Nahahati ang mga pag-aalsang isinagawa ng mga Pilipino sa tatlong

1. Mga Pag-aalsang Politikal

Pinalitan ng mga Espanyol ang mga datu at maharlika bilang pinakamataas na

Mga Pag-aalsa Taon Sanhi Bunga

2. Mga Pag-aalsang Panrelihiyon

Dahil sa pagpapalaganap ng mga Espanyol sa Kristiyanismo, maraming

Mahigpit na tinutulan ng mga katutubong Pilipino ang mga patakarang

Mga Pag-aalsa Taon Sanhi Bunga

B. Pananaw at Paniniwala ng mga Muslim Tungkol sa Kalayaan

 Mahalaga sa mga Muslim ang mapanatili ang kalayaan, lalo na sa

 Higit ding katanggap-tanggap ang sultanato kaysa sa kolonyalismo dahil

Hinikayat ni Kudarat ang mga katutubong Muslim sa pamamagitan ng isang

Pag-aalsa ni Pag-aalsang Pag-aalsang Pag-aalsang

1. Mahigpit na tinutulan ng mga katutubong Pilipino ang mga patakarang

2. Pinalitan ng mga Espanyol ang mga datu at maharlika bilang pinakamataas na

4. Ito ay itinuturing na pinakamahabang pag-aalsa sa Pilipinas. Higit na nagpaalab sa

5. Para sa mga Muslim ito ay katanggap-tanggap kaysa kolonyalismo. Dahil sa ilalim

Gawain sa Pagkatuto Bilang 4

Kilalanin mo ang mga nasa larawan at sagutin ang mga katanungan.

Pagsasabwatan ng Maharlikas (1587–1588)

Pag-aalsa ng mga Tsino noong 1603

Ang Pag-aalsa ni Gabriela Silang sa Ilocos

Gawaing Pagkatuto Bilang 1

Bago pa man dumating ang mga Espanyol sa Pilipinas ay mayroon nang

Saan ang lugar ko ?

Panuto: Suriin ang mabuti at di – mabuting epekto ng pamamahala ng mga prayle at

Paglaganap ng Pagpapakilala sa isang

Mabuti Di- Mabuti

ARALIN 4: ANG KALAKALANG GALYON AT ANG

a) napabayaan ang pamamahala at pagpapaunlad ng pagsasaka

Tuluyang ipinatigil ang kalakalang galyon noong 1815.

Gawaing Pagkatuto Bilang 1

1. Sasakyang ___________ na nagdadala ng mga produkto mula Pilipinas