FILDIS-18/FILDIS-19 - Filipino sa Iba't Ibang Disiplina

MODYUL 1 - VMGO at mga Alituntunin sa Klase

Introduksyon
Ang modyul na ito ay naglalaman ng mga Visyon, Misyon at Mga Tunguhin ng Paaralan na
naglalayong maipabatid at maipaunawa sa iyo ang tatahakin mo sa iyong pag-aaral at maging gabay
upang mahubog ka nang may kagalingan at maging mabuting kristyano . Naglalaman din ng mga
patakaran sa klase na kailangang sundin para maipasa mo ang kursong ito.

Inaasahang Bunga ng Pagkatuto

Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahang:
1. Maisasaulo mo ang visyon, misyon at mga tunguhin ng paaralan.
2. Maipaliliwanag mo ang visyon , misyon at bawat tunguhin ng paaralan.
3. Maisasagawa at masusunod mo ang mga patakaran sa klase.
4. Makasusulat ka ng repleksyon sa sarili kung paano masusunod at maisasagawa ang visyon, misyon at mga
tunguhin ng paaralan at ang mga patakaran sa klase.
5. Makabubuo ka ng isang tula/ sanaysay / vlog ukol sa visyon, misyon at mga tunguhin ng paaralan

Pagtalakay sa VMGO
Ang video ay nagtataglay ng visyon, misyon at mga tunguhin ng paaralan. Panooring mabuti at
unawain mo upang masagot ang mga gawaing nakalaan ukol dito.

Mga Bahagi ng Paksa

Mahalagang malaman at matutunan mo ang mga patakaran sa klase at sistema ng pagmamarka upang
maging malinaw, maayos ,masaya ang pagsasamahan sa klase at upang ang lahat ng gawain ay malaman mo
kung paano tinutumbasan ng marka. (Balikan mo ang Plano Ng kuro)
1. Mga Patakaran at Alituntunin sa Klase
2. Sistema ng pagmamarka
MODYUL 2 - FILIPINO BILANG WIKA AT LARANGAN
Introduksyon
Ang modyul na ito ay naglalayong matutuhan mo ang kahalagahan ng pagkakaroon ng
asignaturang Filipino at Panitikan sa kolehiyo at ang kabuluhan ng wikang pambansa bilang wikang ginagamit
ng nakararaming mamamayan. Ang Wikang Filipino ay ang wikang nagbibigay sa mamamayan ng
kapangyarihang ipahayag ang kanilang mga hinaing at pangarap, tungo sa mabilis na pagkakaunawaan para sa
pagpaplano at pagpapatupad ng plano para sa kaunlarang panlahat.

Inaasahang Bunga ng Pagkatuto

Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahang :
1. Matutukoy at maipaliliwanag mo ang mga ugnayan ng mga tungkulin ng wikang Filipino bilang wikang
pambansa, wika ng bayan, at wika ng pananaliksik na nakaugat sa pangangailangan ng sambayanan.
2. Maiisa-isa at mailalarawan mo ang mga suliraning lokal at nasyonal ng komunidad na kinabibilangan.
3. Maihahambing mo ang mahigpit na ugnayan ng pagpapalakas ng wikang pambansa, pagpapatibay ng
kolektibong identidad, at pambansang kaunlaran.
4. Makasusulat ka ng buod at repleksyong papel sa mga dokumentaryong binasa at pinanood mo.

Aralin 1 – Filipino Bilang Wikang Pambansa

Basahin mo at unawain:

Isinasaad sa Artikulo XIV Konstitusyong 1987 ang legal na batayan ng konsepto ng Filipino bilang
wikang pambansa, at ang magkarugtong na gampanin nito bilang wika ng opisyal na komunikasyon, at bilang
wikang panturo ng Pilipinas:

  Seksyon 6. Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nalilinang, ito ay dapat
payabungin pa salig sa umiiral na mga wika ng Pilipinas at sa iba pang mga wika. Alinsunod sa mga tadhana ng
batas at sang-ayon sa nararapat na maaaring ipasya ng Kongreso, dapat magsagawa ng mga hakbangin ang
pamahalaan upang ibunsod at puspusang itaguyod ang paggamit ng Filipino bilang midyum ng opisyal na
komunikasyon at bilang wika ng pagtuturo sa sistemang pang edukasyon.

Seksyon 7. Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay
Filipino at, hangga’t walang ibang itinatadhana ang batas, Ingles. Ang mga wikang panrehiyon ay mga
pantulong na mga wikang opisyal sa mga rehiyon at magsisilbi na pantulong na mga wikang panturo roon.
Dapat na itaguyod nang kusa at opsyonal ang Espanyol at Arabic.

Malinaw sa nasabing probisyong pangwika sa Konstitusyon na primus inter pares o nangunguna sa lahat
ng magkakapantay (first among equals) ang wikang Filipino bilang wikang pambansa sa kontekstong
multilinggwal at multikultural ng Pilipinas. Nangangahulugan ito na bagama’t pare-parehong mahalaga ang
wikang pambansa at iba pang mga wika ng Pilipinas, dapat bigyang prayoridad sa pambansang antas ang
paggamit ng wikang Filipino. Lalong dapat isagawa ang paggamit nito sa mga transaksyon ng gobyerno at sa
buong sistema ng edukasyon. Kasabay nito, dapat patuloy ring ginagamit sa iba’t ibang tiyak na konteksto ang
iba pang wika ng Pilipinas (halimbawa, bilang wikang pantulong o auxiliary languages sa mga paaralan sa iba’t
ibang rehiyon). Sa kasalukuyan, dahil sa K to12, sa mga unang taon ng elementarya, ang namamayaning
unang/inang wika (mother tongue) sa bawat rehiyon ang aktwal na ginagamit na wikang panturo, alinsunod sa
patakarang Mother Tongue-Based Multilingual Education (MTB-MLE). Sa ganitong iskema, inaasahang
magiging tulay ang mga unang/inang wika sa mga rehiyon, tungo sa ganap na pagkatuto sa Filipino at Ingles, sa
mga susunod pang antas ng edukasyon. Samakatwid, tila hindi ganap na naipapatupad ang probisyong
pangwika ng Konstitusyon hinggil sa pagiging wikang panturo ng Filipino sa buong sistemang pang-edukasyon
ng bansa. Ang kahalagahan ng paggamit ng wikang pambansa sa mga paaralan ay pinatitibay ng
pangangailangan ng pagkakaisa ng mamamayan ng bansa tungo sa pagkakamit ng mga layuning para sa
kapakanang panlahat. Ipinaliwanag sa pamphlet na “Madalas Itanong sa Wikang Pambansa” (Almario, 2014) na
inilabas ng Komisyon sa Wikang Filipino (KWF) ang kahalagahan ng pagkakaroon ng wikang pambansa sa
pamamagitan ng pagbibigay-diin sa papel ng wikang pambansa sa mabilis pagkakaunawaan at pagpapasibol ng
“damdamin ng pagkakaisa” sa mga mamamayan sa arkipelagong may humigit –kumulang 149 na “buhay” na
wika, ayon sa “Linguistic Atlas ng Filipinas (KWF, ©2015), at sa papel nito bilang isa sa mahahalagang
pambansang sagisag na sumasalamin sa pagkabansa at kaakuhan ng mga Pilipino.

Alinsunod sa Konstitusyong 1987, malinaw rin na ang Ingles ay pangalawang wikang opisyal lamang na
maaaring alisan ng gayong status ng Kongreso kung nanaisin nila. Samakatwid, habang ang Filipino ay ‘di
maaaring tibagin at alisin bilang wikang opisyal, ang Ingles ay maaaring alisin anumang panahong naisin ng
Kongreso. Ibinuod ni Atienza (1994) sa artikulong “Drafting the 1987 Constitution the Politics of Language”
ang mga praktikal na kahalagahan ng Wikang Pambansa sa isang bansang gaya ng Pilipinas na dati’y kolonya,
laban sa dominasyon ng wikang banyagang gaya ng Ingles. Aniya, “…ang paggamit ng mga wikang dayuhan,
lalo na ng Ingles, ay nagbunsod ng mabagal na pag-unlad (underdevelopment) hindi lamang ng mga wika sa
Pilipinas kundi maging ng mabagal na pag-unlad ng pambansang kultura at identidad.” Idinagdag pa niya na
“ang Ingles ay naging hadlang na naghihiwalay sa mga edukadong Pilipino at sa masang Pilipino” at “ang mga
wika sa Pilipinas at mula sa iisang pamilya ng wika; kaya’t posibleng makabuo ng isang wikang pambansa
mula sa mga wikang ito. At huli, ang wikang pambansa ay kahingian (prerequisite) sa pagkikintal ng
nasyonalismo, pagbubuo ng pambansang pagkakaisa at pagbubunsod ng pambansang paglaya, at pagtataguyod
ng demokrasya at ng partisipasyon ng sambayanan sa proseso ng pagbubuo ng at pagpapaunlad sa bansa.” Sa
pangkalahatan, nangangahulugan ito na ang pagkakaroon ng wikang pambansa ay pagkakaroon ng wikang
mabisang tinig ng ordinaryong mamamayan, wikang tulay sa komunikasyon ng iba’t ibang pangkat
etnolingguwistiko sa isang arkipelagong mayaman sa mga wika at may dibersidad sa kultura, at wikang
epektibong magagamit sa pananaliksik na makabuluhan sa karanasan at pag-unlad ng buhay ng mamamayan sa
lipunang gumagamit ng wika.

Aralin 2 – Filipino Bilang Wika ng Bayan at/ng Pananaliksik

Basahin mo at unawain:

Ang inklusyon ng Filipino at Panitikan sa kurikulum ng Kolehiyo ay patakarang tumutupad sa mga

nasabing probisyong pangwika ng Konstitusyong 1987 hinggil sa pagiging pangunahing wikang panturo ng
wikang pambansa na kanya-kanyang ipatupad nang hakbang-hakbang. Napatunayan nang ibang wikang kamag-
anak ng Filipino - gaya ng Bahasa Melayu at Bahasa Indonesia – na kayang-kayang gawing wikang panturo sa
lahat ng antas at larangan ang isang wikang pambansang hindi Ingles o anupamang wikang kolonyal. Praktikal
ang paggamit ng wikang pambansa bilang wikang panturo. Sa pamamagitan nito ay mabilis magkakaunawaan
ang mga mamayan at mas mabilis at mas malinaw rin na magkakapalitan ng ideya, at kung gayon, mas mabilis
din ang magiging implementasyon ng mga planong mapagkakasunduan. Kung naiintindihan ng mga Pilipino
ang mga programang primetime na popular sa buong bansa, tiyak na kayang-kaya rin nilang gamitin ang
Filipino bilang wika ng pagkatuto at intelektwal na diskurso.

Kaugnay nito, dapat isabalikat ang lubusang paggamit ng wikang Filipino bilang wika ng opisyal na
komunikasyon ng gobyerno, alinsunod sa Konstitusyong 1987. Masasabing ganap na ang pagiging wikang
opisyal ng Filipino kapag dumating ang panahon na lahat ng mga panukalang batas sa Kongreso at Senado,
lahat ng mga desisyon ng Korte Suprema, at lahat ng dokumento at talakayan ng gobyerno ay nasa wikang
pambansa na. Kapag naabot na ang panahong iyon, tiyak na lalong lalakas ang kapangyarihang politikal ng mga
mamamayan. Mas makakasali na ang mga ordinaryong mamamayan sa proseso ng pagbabalangkas ng mga
batas at patakaran ng gobyerno, gayundin sa iba pang mga prosesong kaugnay ng paggana ng isang
demokratikong sistemang gaya ng estruktura ng gobyerno sa ating bansa. Filipino ang wika ng 99% ng
populasyon ng bansa, habang ni wala pang 1% ang gumagamit sa Ingles bilang wika sa tahanan. Samakatwid,
malinaw na ang Filipinisasyon ng mga transaksyon ng gobyerno ay tiyak na magpapalakas sa kapangyarihang
politikal ng mga ordinaryong mamamayan. Ayon nga kay Gimenez Maceda (1997) ang wikang pambansa ang
wikang higit na makapagbibigay-tinig at kapangyarihan sa mga tagawalis, drayber, tindero at tindera, at iba
pang ordinaryong mamamayan ng bansa na gumagamit nito, at kaugnay nito, ang paggamit ng Filipino bilang
wika ng pananaliksik at akademikong diskurso ay makapagpapalawak sa kaalaman at makapag-aalis sa agwat
na namamagitan sa mga intelekwal at sa masa.

Sa ganitong diwa, binigyang-diin naman ni Constantino (2015) na “ang wikang Filipino ay wikang
mapagpalaya. Ito ang magiging wika ng tunay na Pilipino,” wikang lilikha at huhubog ng mga Pilipinong may
tiwala sa sariling kakayahan, wikang makapagpapaunlad sa sariling paraan ng pag-iisip, hindi gaya ng wikang
dayuhan na kapag ipinilit at binigyang-prayoridad ay nagiging “sagabal sa pag-iisip,” kaya’t “ang pag-iisip ay
nababansot o nababaog at magbubunga naman ng kulturang bansot.” Gaya ng iba pang nagtataguyod ng
makabayang edukasyon, hangad ni Constantino na pukawin ang “malikhain, mapanuri, at mapagbuod na
kaisipan” ng mga Pilipino, alinsunod sa karanasan ng Hapon, Taiwan, South Korea at iba pang bansang
“umunlad nang husto” sa pamamagitan ng paggamit ng wikang sarili sa edukasyon at iba pang larangan.
 Sa panahon ng globalisasyon – ng pandaigdigang sistema ng malayang kalakalan o free trade na
isinasagawa sa pamamagitan ng pag-alis ng taripa (buwis sa imported na produkto.) – nananatiling mahalagang
panangga sa daluyong ng kultural na homogenisasyon (ang paglamon ng kulturang Kanluranin sa lokal na
kultura, ang wika ng bayan, ang sariling atin.) Madalas na sinasabi ng mga promotor ng globalisasyon gaya ng
mga multinasyunal na institusyon tulad ng World Bank at World Trade Organization na “daigdig na walang
hangganan” o borderless world ang layunin ng pandaigdigang sistemang ito. Ayon sa kanila, layunin ng
globalisasyon na buuin ang isang daigdig ng mga bansang malayang nagpapalitan ng produkto, kultura, at tao.
Mobilidad (kalayaang magpalipat-lipat ng teritoryo o bansa) ng tao, produkto, at kapital (puhunan) ang
pangunahing doktrina ng globalisasyon. Sa pagsusuri naman ng mga kritiko, negatibo ang epekto ng
globalisasyon sa mga wika at kultura ng marami-raming bansang hindi maimpluwensya sa arenang global

Ayon nga kay Lumbera (2003) sa espasyo ng sariling wika at panitikan maaaring harapin at labanan ang
kultura ng globalisasyon upang kalusin ang negatibong bisa nito sa lipunang Filipino. Hindi dapat magbunga
ang globalisasyon ng panibagong pagkaalipin para sa sambayanan. Nakalangkap sa wika at panitikang katutubo
ang pinagdaanang kasaysayan ng sambayanang lumaban sa pananalakay at pang-aalipin ng kolonyalismong
Espanol at Amerikano. Sa tuwing pinagyayaman ang wika at panitikang katutubo, may lakas na pinakikilos sa
kalooban ng Filipino, na magagamit na panlaban sa pang-aakit ng globalisasyon. Narito ang kahalagahan at
adhikain ng mga naunang henerasyon na hindi kayang burahin ng Utopiang pangako ng “borderless world.”
Nasa pagtayo natin at paggigiit sa makabayang pagtangkilik sa ating wika at kultura ang lakas na maibabangga
natin sa globalisasyon, na naglalayong patagin ang landas patungo sa walang-sagwil na pagpasok ng
kapitalismong global sa ating ekonomiya at politika.
Sa panahong pinipilit tayong Ingles lamang ang pahalagahan, dapat nating alalahanin na ang Filipino
ang wika ng ating pagkatao, ng ating kaluluwa – ang wikang higit na makapagpapahayag ng ating mga saloobin
at hinaing. Para kay Lumbera na isa ring tagapagtaguyod ng makabayang edukasyon ang wika at panitikan natin
ay buhay na katibayan ng ating kultura at kasaysayan. Ipinapagunita nito na mayroon tayong mga karanasan at
kabatirang natamo sa ating pagdanas ng kolonisasyon at sa ating ginawang paglaban sa paghahari ng mga
dayuhan. Hindi natin tinatanggihan ang paghatak ng hinaharap kung iyon ay magdadala sa atin sa tunay na pag-
unlad. Subalit ang identidad ng isang sambayanan ay hindi naisusuko nang gayon-gayon lamang. Nakatatak ito
sa kamalayan hindi ng iisang tao lamang kundi sa kamalayan ng buong sambayanan.Kung hinihimok tayo ng
globalisasyon na magbagongbihis, itinuturo naman ng ating kasaysayan na ang pinagdaanan natin bilang
sambayanan ay laging nagpapagunita na may sariling bayan tayo, may minanang kultura at may banal na
kapakanang dapat pangalagaan at ipagtanggol kung kinakailangan. Sandatahin natin ang ganyang kamalayan
tungo sa ikaluluwalhati ng Filipino bilang nagsasariling bayan.
Mahalagang bahagi ng makabayang edukasyon ang pag-aaral ng sariling wika at panitikan sapagkat ang
wikang sarili ang magbibigay-daan sa edukasyong nakatuon sa paglutas ng mga problema ng bansa. Tulay rin
ito sa malapit na ugnayan at pakikipagtulungan ng mga guro, estudyante, mananaliksik, at intelektwal sa
pagsusuri at pagpapabuti sa sitwasyon ng mga komunidad ng mga ordinaryong mga Pilipino. Sa pamamagitan
ng sistema ng edukasyong nakasentro sa paghuhubog ng mga mamamayang may mataas na antas ng kasanayan
na makapag-aambag sa pambansang kaunlaran. Matitiyak ang magandang kinabukasan ng bansa. Nagsisimula
sa pagpapahalaga natin sa sarili nating wika at kultura, at sa pag-aaral ng ating sariling kasaysayan, ng mga
suliranin sa ating lipunan, ang pagbubuo ng mahahalagang adyenda sa pananaliksik.

Aralin 3 – Filipino Bilang Larangan at Filipino sa iba’t ibang Larangan

Basahin mo at unawain:
Araling Pilipinas, Araling Pilipino, Araling Filipino, Filipinolohiya, Philippine Studies; iba-iba man
ang katawagan, ang ubod ng terminolohiyang ito’y tumutukoy sa Filipino bilang larangan, bilang isang disiplina
na sa esensya ay interdisiplinaryo o nagtataglay ng “mahigpit na ugnayan at interaksyon ng dalawa o higit pang
disiplina upang makamit ang higit na paglilinaw at pag-unawa hinggil sa isang partikular na usapin”
(Guillermo,2014).
Sa artikulong “Intelektwalismo sa Wika,” nilinaw ni Constantino (2015) ang kahalagahan ng ganap na
intelektwalisasyon – ng paggamit ng Filipino sa iba’t ibang larangan – tungo sa pagpapaunlad hindi lamang ng
wikang Filipino, kundi ng kaisipang Pilipino mismo: “Ang wika ay mas mabilis na uunlad kung ito’y ginagamit
sa seryosong pag-iisip at hindi lamang pambahay, panlansangan o pang-aliw. Ang wikang katutubo na
yumayabong ay nakatutulong sa katutubong pag-iisip.”
 Kaugnay ng pag-unlad ng Filipino bilang larangan at ng Filipino sa iba’t ibang larangan, itinala ni San
Juan (2017) ang limang hakbang na “dapat isakatuparan sa ikauunlad ng panananaliksik mula sa at para sa mga
Pilipino:
1. Magpansinan muna tayo bago magpapansin sa iba. I-cite ang pananaliksik ng kapwa Pilipino. Paano
babasahin ng ibang bansa ang gawang Pilipino kung hindi rin ito binabasa ng mga Pilipino mismo.
2. Magbuo ng pambansang arkibo ng mga pananaliksik gaya ng narcis.nl ng Netherlands at diva-portal.org ng
Sweden. Sa pamamagitan nito, makatitiyak na madaling mababasa at maipapalaganap sa buong bansa at sa
ibang bansa rin ang mga pananaliksik ng mga Pilipino.
3. Magdebelop ng mga katiwa-tiwalang translation software na libreng magagamit para sa mga mass
translations projects. Kailangang lansakang isalin ang mga pananaliksik na naisusulat sa buong mundo tungkol
sa Pilipinas para matiyak na mapakikinabangan ang mga iyon ng mga Pilipino.
4. Bigyang prayoridad ang Filipinisasyon ng lalong mataas na edukasyon at ng mga programang gradwado.
Dahil ito ang makapagtitiyak na ang mga pananaliksik at eksperto sa ating kapuluan ay may kakayahan nang
makipag-usap, makipagtalakayan at iba pa sa mga ordinaryong Pilipino na inaasahang makikinabang sa
kanilang mga pananaliksik.
5. Atasan ang lahat ng mga unibersidad na magtayo ng departamento ng Filipino at/o Araling Pilipinas. Ang
mga ganitong departamento ang magbibigay ng sapat na espasyo at maglilinang pa sa mga saliksik kaugnay ng
Filipino at/o Araling Pilipinas sa loob ng bansa.
Sa ganitong konteksto, mahalaga ang papel ng pagpaplanong pangwika sa pag-unlad ng Filipino bilang
larangan at ng Filipino sa iba’t ibang larangan. Ayon kay Flores (2015) may dalawang antas ang pagpaplanong
pangwika: “makro at maykro,” at “may tatlong dimensyon, kagyat na layunin o bahagi. Ang mga ito ay istatus
na pagpaplanong pangwika, korpus na pagpaplanong pangwika at akwisisyong pangwika.Ang istatus ng
pagpaplanong pangwika ang nagbibigay pansin sa mga tiyak na gamit mula sa mga wika ng pagkatuto sa mga
akademikong gawain at o intelektwalisasyon, wikang opisyal ng pamahalaan (korte,lehislatura,ehekutibo), ng
negosyo at iba pang panlipunang institusyon…ang korpus na pagpaplanong pangwika ay nakatuon sa
pagbubuo/pagbabago/pamimili ng mga porma o kowd na ginagamit sa pagpapahayag na oral o nakasulat.
Bahagi nito ang mga gawain sa pagbabago ng ispeling, paglikha o pagbubuo ng mga salita. Pinagtutuunan
naman ng pansin ang pagpapalaganap ng wika at epekto sa gumagamit ng wika sa dimensyong akwisisyong
pangwika.” Ang mga nasabing dimensyon ng pagpaplanong pangwika ay pawang nag-aambag sa patuloy na
pagsulong ng Filipino at ng intelektwalisasyon nito. Sa pangkalahatan, bahagi ng antas-makro sa
pagpapalanong pangwika ang pagkakaroon ng mandatoring asignaturang Filipino sa kolehiyo, habang bahagi
naman nga antas-maykro sa pagpaplanong pangwika ang aktwal na implementasyon ng gayong patakaran sa
bawat unibersidad.
MODYUL 3 – REBYU SA MGA BATAYANG KAALAMAN SA PANANALIKSIK
Introduksyon
Ang modyul na ito ay naglalayong mapahalagahan at matutunan mo ang pananaliksik. Isa ito sa
pangangailangan sa mga kurso sa kolehiyo at isang paraan din upang makapagsanay ka maipakita mo ang iyong
sipag, tiyaga at disiplina bilang mag-aaral. Sa modyul ito, matututuhan mo ang iba’t ibang batayang kaalaman
sa pananaliksik.

Inaasahang Bunga ng Pagkatuto

Pagkatapos ng modyul na ito, inaasahang:
1.    Maisasagawa at mapapaunlad mo ang mga batayang kaalaman sa pananaliksik.
2.   Makapagbabasa at makapagbubuod ka ng impormasyon, estadistika, datos at iba pa, mula sa
mga babasahing nakasulat sa Filipino sa Iba’t ibang larangan.
3.    Makapagpapahayag ka ng mga makabuluhang kaisipan sa pamamagitan ng tradisyonal at modernong
midyang akma sa kontekstong Filipino.
4.    Malilinang mo ang Filipino bilang daluyan ng inter/multidisiplinaring diskurso at pananaliksik
na nakaugat sa mga realidad ng lipunang Pilipino

Aralin 1 – Batayang Kaalaman sa Pananaliksik

Basahin mo at unawain: 
          Sa mga aklat at babasahin may iba’t ibang pagpapakahulugan ang mga awtor sa pananaliksik. Tuntunin
mo ang iba’t ibang kahulugan ng mga eksperto sa pananaliksik kung paano nila binigyan ng kahulugan ang
pananaliksik:
A.   Kahulugan ng Pananaliksik Batay sa Iba’t ibang Awtor
1.    Ayon kay GOOD (1963) ang pananaliksik ay isang maingat, kritikal , disiplinadong pagsisiyasat sa
pamamagitan ng iba’t ibang pamamaraan o teknik batay sa kalikasan o kalagayan ng natukoy na suliranin tungo
sa paglilinaw o pagbibigay kasagutan.
2.    Binigyang kahulugan naman ni AQUINO (1974) na ang pananaliksik ay isang sistematikong paghahanap
sa mga mahahalagang impormasyon hinggil sa isang tiyak na paksa o suliranin.
3.    Sinabi nina MANUEL AT MEDEL (1976) na ang pananaliksik ay isang proseso ng pangangalap ng mga
datos o impormasyon upang malutas ang isang partikular na suliranin sa isang siyentipikong pamamaraan.
4.    Hango naman sa kahulugang ibinigay ni PAREL (1966) ay halos kahawig ang pagpapakahulugan nito sa
pananaliksik. Ito isang sistematikong pag-aaral o imbestigasyon ng isang bagay sa layuning masagot ang mga
katanungan sa nasabing pananaliksik.
5.    Binigyang kahulugan naman nina E. TRECE AT J.W. TRECE (1973)  na ang pananaliksik ay isang
pagtatangka upang makakuha ng mga solusyon sa mga suliranin. Idinagdag pa nila na ito ay isang pangangalap
ng mga datos sa isang kontroladong sitwasyon para sa layunin ng prediksyon at eksplanasyon.
       Bilang paglalagom sa mga ibinigay na kahulugan, ang pananaliksik ay isang pag-aaral hinggil sa mga
suliraning nais bigyan ng linaw at pagpapaliwanag.

A.   Layunin ng Pananaliksik
Ilan sa mga naitala nina CALDERON AT GONZALES (1993) mga layunin ng isang pananaliksik:
1.    Upang makadiskubre ng mga bagong kaalaman hinggil sa mga batid ng penomena. 
2.    Upang makakita ng mga sagot sa mga suliraning hindi pa ganap na nalulutas ng mga umiiral na  
       metodo at impormasyon.
3.    Mapagbuti ang mga umiiral na teknik at makadebelop ng mga bagong instrumento o produkto.
4.    Makatuklas ng hindi pa nakikilalang substances at elements.
5.    Upang maunawaan ang kalikasan ng mga dati nang kilalang substances at elements.
6.    Makalikha ng mga batayan ng pagpapasya sa kalakalan, industriya, edukasyon, pamahalaan at iba 
       pang larangan.
 
A.   Katangian ng Pananaliksik
1.    Sistematiko. May sinusunod itong proseso o magkakasunod na mga hakbang tungo sa pagtuklas ng
katotohanan, solusyon ng suliranin, o ano pa mang nilalayon sa pananaliksik.
2.    Kontrolado. Lahat ng mga baryabol na sinusuri ay kailangang mapanatiling konstant. Sa madaling salita,
hindi mo dapat baguhin, anomang pagbabagong magaganap sa asignatura na pinag-aaralan ay maiuugnay sa
eksperimental na baryabol. Ito ay kailangan lalo na sa mga eksperimental na pananaliksik.
3.    Empirikal. Kailangan ang mga pamamaraang ginamit ng mananaliksik ay katanggap-tanggap sa
pamamagitan ng mga ilalahad na mga datos na nakalap.
4.    Mapanuri. Ang mga datos na nakalap ay kailangang suriin ng kritikal upang hindi magkamali ang
mananaliksik sa paglalapat ng interpretasyon sa mga datos na kanyang nakalap.
5.    Obhetibo, Lohikal at Walang Pagkiling. Lahat ng tuklas o findings at mga kongklusyon ay kailangang
lohikal na nakabatay sa mga empirikal na datos at walang pagtatangkang ginawa upang baguhin ang resulta ng
pananaliksik. Walang puwang dito ang mga pansariling pagkiling.
6.    Gumagamit ng mga Kwantetibo at Estadistikal na Datos.  Ang mga datos ay dapat mailahad sa
pamamaraang numerikal at masuri sa pamamagitan ng mga estadistikal na tritment upang matukoy ang kanilang
gamit at kahalagahan.
7.    Orihinal na Akda. Maliban sa historikal na pananaliksik, ang mga datos na nakalap ng mga mananaliksik
ay sarili niyang tuklas at hindi mula sa panulat, tuklas o lathala ng ibang mananaliksik.
8.    Isang Akyureyt na Imbestigasyon, Obserbasyon at Deskripsyon.  Bawat aktibidad na pananaliksik ay
kailangang maisagawa ng tumpak o akyureyt nang ang tuklas ay humantong sa pormulasyon ng mga
siyentipikong paglalahat.
9.    Matiyaga at Hindi Minamadali. Ang pananaliksik na minadali at ginawa nang walang pag-iingat ay
kadalasang humahantong sa mga hindi matitibay na kongklusyon at paglalahat.
10. Pinagsisikapan.  Walang pananaliksik na naisagawa nang walang pagsisikap. Kailangan itong paglaanan ng
panahon, talino at sipag upang maging matagumpay.
11. Nangangailangan ng Tapang.  Kailangan ng tapang ng isang mananaliksik sapagkat maaaring
makaranas siya ng hazards at discomforts sa kanyang pananaliksik.
12. Maingat na Pagtatala at Pag-uulat.   Lahat ng datos na nakalap ay kailangang maingat na maitala. Ang
maliit na pagkakamali ay maaaring makaapekto sa mga tuklas ng pananaliksik.

A.   Katangiang Dapat Taglayin ng Isang Mananaliksik.

1.    Masipag. Kailangan niyang maging masipag sa pangangalap ng  mga datos at pagsisiyasat sa lahat ng
anggulo at panig na pinapaksa ng pananaliksik. Hindi maaaring doktorin ng mananaliksik ang resulta ng
kanyang pananaliksik.
2.    Matiyaga. Kakambal ng sipag ang tiyaga. Kailangang maging pasensyoso ang isang mananaliksik sa
pangangalap ng datos.
3.    Maingat. Sa pagpili at paghimay-himay ng mga makabuluhang datos, kailangang maging maingat ang
isang mananaliksik. Lalo na sa dokumentasyon o sa pagkilala sa pinagkunan ng datos at pinagmulan ng ano
mang ideya, ang pag-iingat ay kailangan upang maging kapani-paniwala ang resulta ng pananaliksik.
4.    Sistematiko.  Kailangang sundin ng isang mananaliksik ang mga hakbang nito ayon sa pagkakasunud-
sunod.
5.    Kritikal/Mapanuri. Ang pananaliksik ay isang iskolarling gawain. Pinaglalaanan ito ng buhos ng isip.
Samakatwid, kailangang maging kritikal o mapanuri ang isang mananaliksik sa pag-eeksamen ng mga
impormasyon, datos, ideya o opinyon upang matukoy kung ang mga ito’y valid, mapagkakatiwalaan, lohikal at
may batayan. 

Aralin 2 – Plagyarismo

Basahin mo at unawain:
   Ang plagyarismo ay pangongopya ng datos, mga ideya, mga pangungusap, buod at balangkas ng isang
akda, programa, himig at iba pa, na hindi kinikilala ang pinagmulan o kinopyahan. Ito ay isang uri ng
pagnanakaw at pagsisinungaling dahil inaaangkin mo ang hindi iyo (Atienza,et al., 1996).
            Isa itong seryosong paglabag sa Republic Act No.8293 (Intellectual Property Code of the Philippines).

A.   Iba’t Ibang Paraan ng Plagyarismo (Atienza, et al.1996)

1.    Kung ginamit ang orihinal na termino o mga salita, hindi ipinaloob sa panipi o hindi itinala ang
pinagkunan.
2.    Kung hiniram ang ideya o mga pangungusap at binago ang pagkakapahayag, ngunit hindi kinilala ang
pinagmulan.
3.    Kung namulot ng mga ideya o mga pangungusap mula sa iba’t ibang akda at pinagtagni-tagni ang mga ito
ngunit hindi kinilala ang mga pinagkunan.
4.    Kung isinalin ang mga termino, ideya, pahayag, at dahil nasa ibang wika na ay inangkin na at hindi itinala
na salin ang mga ito.
5.    Kung ninanakaw ang bahagi ng isang disenyo, balangkas, himig at hindi kinilala ang pinagkunan ng
“inspirasyon”.
6.    Kung ginamit ng isang mananaliksik ang mga datos na pinaghirapan ng iba at pinalabas niyang siya ang
nagkalap ng mga datos na ito.
                                                                                                    
A.   Parusang Maaaring Ipataw sa Isang Plagyarista
1.    Pinakamagaang ng parusa na para sa mga estudyante na mabigyan ng 5.0 (lagpak na marka) para sa kurso.
2.    Kung mapatunayan na matindi ang pagnanakaw na ginawa, maaaring patalsikin ang estudyante sa
unibersidad.
3.    Kahit nakagradweyt na ang studyante at ilang taon na ang nakalipas, ngunit natuklasan na ang kanyang
pananaliksik ay kinopya, maaari siyang tanggalan ng digri.
4.    Maaari ring ihabla ang sino mang nagongopya batay sa Intellectual Property Rights Law at maaaring
sentensyahan ng multa o pagkabilanggo.
  Sa pananaliksik ay may sinusunod na etika. Katulad ito ng ano mang disiplina na may istriktong code of
ethics na ipinatutupad. Sa etika ng pananaliksik, itinuturing na napakalaking kasalanan ang plagyarismo. Dahil
sa kabigatan ng kasalanang ito, napatalsik ang isang dekano sa isang unibersidad, natanggalan ng digri ang
isang nagtapos na ng doktorado, nawalan ng kredibilidad ang isang tanyag na iskolar, hinabla sa korte ang
prodyuser ng isang programa sa telebisyon (Atienza, et al.,1996).
 Walang magtitiwala sa isang magnanakaw at sinungaling. Kung matuklasan na ang isang mananaliksik
ay nangopya at hindi kumilala sa kanyang pinagkunan, sapat na ito upang mabura ang lahat ng kanyang
pinagpaguran. Hindi na kapani-paniwala ang kanyang saliksik at hindi mapagkakatiwalaan pa ang kanyang
gawain. Parang sinisira na rin nya ang kanyang pangalan at kinabukasan… Alalahaning kung madali para sa
sinumang estudyante ang mangopya, magiging madali rin para sa kanya ang gumawa ng korapsyon kung sya ay
nagtatrabaho na (Atienza, et al.,1996).

Aralin 3- Pagpili ng Paksa ng Pananaliksik at Pagpili ng Batis ng Impormasyon

Basahin mo at unawain:
A.   Pagpili ng Paksa ng Pananaliksik
            Dakila na ang pananaliksik sa sarili nitong kahulugan at kabuluhan, ngunit lalong mailalatag ang halaga
ng pananaliksik kung isasaalang-alang ang pangangailangan ng lipunang kinalulugaran nito. Sa Pilipinas, isang
lipunang dumanas ng mahabang kasaysayan ng pananakop at ngayon ay dinadaluyong ng globalisasyon,
nanatiling bansot at nakaasa ang mga siyentipikong pananaliksik ng iba’t ibang larangan sa mga banyagang
kaalaman. Nananatiling hamon para sa mga Pilipinong iskolar at mananaliksik ang pagbuo ng kalinangan sa
pananaliksik na nagmumula at ginagabayan ng sariling karanasan, umuugat sa aral ng kasaysayan, at nagsisilbi
para sa sambayanan.  Sa ganitong konteksto, Malaki ang pangangailangang paunlarin ang maka-Pilipinong
pananaliksik na may mga katangiang naiiba sa tradisyonal na pananaliksik mula sa Kanluran.

A.   Pagpili ng Batis ng Impormasyon

Ang akademikong pagsulat ay kinakailangang nakabatay sa malalim at malawak na batis ng impormasyon.
Tunghayan mo ang mga gabay kung paano ka mamimili ng sanggunian bilang mananaliksik:
1.    Tiyaking mo kung ito ay akademikong sanggunian. Obhektibo ang mga akademikong sanggunian at may
layuning sipatin ang isang paksa sa patas na paraan nang hindi isinasawalang bahala ang mga alternatibong
pagsusuri.
2.    Tukuyin mo ang uri ng sanggunian. Ang mag artikulo sa journal, aklat, at edukasyonal na ulat ay mga
karaniwang uri ng akademikong sanggunian. Maaaring ito ay nakalimbag o online. Ang mga akdang ito,
nalimbag man o online, ay dumadaan sa editoryal na proseso bago mailathala.
3.    Alamin mo kung ito ay primarya o sekondaryang sanggunian. Ang mga primaryang sanggunian ay
mahalaga sapagkat nagpapakita ito ng mga direkta at orihinal na ebidensya. Maaari ring gamitin ang mga
sekondaryang sanggunian upang makapagpayaman sa pagsulat ng artikulo.

Katangian ng maka-Pilipinong pananaliksik ( Sicat- De Laza, 2016)

1.    Ang maka-Pilipinong pananaliksik ay gumagamit ng wikang Filipino at/o mga katutubong wika sa Pilipinas
at tumatalakay sa mga paksang mas malapit sa puso at isip ng mga mamamayan.
2.    Pangunahing isinasaalang-alang sa maka-Pilipinong pananaliksik ang pagpili ng paksang naaayon sa interes
at kapakipakinabang sa sambayanang Pilipino.
3.    Komunidad ang laboratoryo ng maka-Pilipinong pananaliksik.
 Mula sa gabay sa pamimili ng paksa para sa maka-Pilipinong pananaliksik, narito naman ang ilang batayang
kaalaman na dapat isaalang alang sa wastong pamimili at paglilimita ng paksa. Bago  mo tuluyang  buuin ang
tanong ng pananaliksik na gagabay sa buong pag-aaral, makabubuting sagutin mo muna ang mga sumusunod na
tanong:
1.    May sapat bang sanggunian na pagbabatayan ang napili mong paksa?
2.    Paano mo lilimitahan o paliliitin ang isang paksa na malawak ang saklaw?
3.    Makapag-aambag ba ako ng sariling tuklas at bagong kaalaman sa pipiliing paksa?
4.    Gagamit ba ng sistematiko at siyentipikong paraan upang masagot ang tanong?
Aralin 4- Pagbabasa, Pagsulat ng Paraphrase, Abstrak at Rebyu, Presentasyon at
Publikasyon ng Pananaliksik at Akademikong Publikasyon
Basahin mo at unawain:
A.   Pagbasa, Pagsulat ng Paraphrase, Abstrak at Rebyu
     Ang kritikal na pagbabasa ay napakahalagang aspekto o kasanayan sa pananaliksik. May iba’t ibang
kasanayan sa pagbasa na dapat mong paunlarin bilang isang mananaliksik:
1.      Ang paraphrase ay tumutukoy sa muling pagpapahayag ng ideya ng may-akda sa ibang pamamaraan at
pananalita upang padaliin at palinawin ito para sa mga mambabasa. Mahalaga ito sa pananaliksik upang
matukoy ang pinagmulan ng isang ideya o kaisipan at ipahayag ito sa pamamaraan na makatutulong sa
pananaliksik.
2.      Ang abstrak ay isang buod ng pananaliksik, tesis, o kaya ay tala ng isang komperensya o anumang pag-
aaral sa isang tiyak na disiplina o larangan. Ito ay nakatutulong upang mabilis na makita ng isang mambabasa
ang kabuuang latag ng pananaliksik, kabilang ang mga layunin at kinalabasan nito.
3.      Ang rebyu ay isang uri ng pampanitikang kritisismo na ang layunin ay suriin ang isang aklat batay sa
nilalaman, estilo, at anyo ng pagkakasulat nito. Ito ay naglalaman din ng pagtataya o ebalwasyon ng akda batay
sa personal na pananaw ng mambabasa na nagbibigay ng rebyu.

A.   Presentasyon at Publikasyon ng Pananaliksik

     Hindi sa mismong pagsulat nagtatapos ang proseso ng pananaliksik. Kasing–halaga  ng pagbuo nito ang
pagbabahagi sa pamamagitan ng paglalathala o presentasyon. Hindi kumpleto ang proseso ng pananaliksik kung
wala ito. Ito ay may dakilang layunin na pataasin ang antas ng kaalaman at kamalayan ng mga taong pinag-
uukulan ng pananaliksik. Mahalaga ang publikasyon at presentasyon ng pananaliksik upang ibalik sa mga
mamamayan ang sistematikong kaalaman ang nakuha mula sa kanila.
     Ayon kay Neal-Barnett (2002), ang susi sa tagumpay ng pagkakalathala ng isang pananaliksik ay ang
pagkakaroon ng dakilang bisyon o layunin ng mga mananaliksik kung bakit siya nagsusulat at nananaliksik.
May mas mabigat at dakilang tunguhin ang publikasyon ng pananaliksik na kailangang panghawakan ng isang
mananaliksik upang makamit ang mga misyon kung bakit siya nananaliksik. Lagpas pa sa mga praktikal na
kapakinabangan mula sa paglalathala ng pananaliksik, mas mahalagang laging balikan ang mga makatao at
makalipunang tunguhin nito.

A.   Akademikong Publikasyon
     Tumutukoy ito sa proseso ng paglalathala ng buod ng pananaliksik, pinaikling bersyon. o isang bahagi nito
sa pahayagan o pamahayagang pangkampus, mconference proceeding, monograph, aklat o sa mga refereed
research journal. Tulad sa presentasyon ng pananaliksik nilalayon nito na mahikayat ang lahat ng mananaliksik
na maglathala ng mga pag-aaral sa iba’t ibang paraan upang maipalaganap o maibahagi ang resulta ng pag-
aaral. Sa akademikong publikasyon ang pananaliksik ay kailangang dumaan sa Peer Review. Ang Peer
review ay isang proseso kung saan ang manuskrito o artikulo ay dumaan sa screening o serye ng ebalwasyon
bago mailimbag sa mga jornal. Ang pinakatanggap at balidong paraan sa akademikong publikasyon ay
mapasama ang pananaliksik sa isang refereed research journal sapagkat ito ay dumadaan sa tinatawag na peer
review. Ang peer review ay isang proseso ng paglalathala ng journal.

Tunghayan mo ang mga hakbang sa paglalathala ng journal

1.    Pumili ng angkop na journal  para sa iyong pananaliksik.
2.    Basahin ang mga pamantayan ng napiling journal at magkaroon ng mga back-issue.
3.    Rebisahin ang pananaliksik batay sa pamantayan ng journal.
4.    Ipabasa at iparebyu ang artikulo sa iba at muling rebisahin.
5.    Ipasa sa journal ang pananaliksik at antayin ang feedback.
Iba’t iba ang uri at pamantayan ng  journal ayon sa larangan o disiplina at mahalagang pumili ng angkop
na journal para sa isang pananaliksik. Kailangang alamin ang ilang batayang impormasyon tungkol sa  journal,
lalong-lalo na ang politikal at teoretikal na pagkiling nito.

Aralin 5- MGA BAHAGI NG PAMANAHONG PAPEL

A.     Mga Pahinang Preliminari o Front Matters
1.     Fly leaf 1 ang pinakaunang pahina ng pamanahong-papel. Walang nakasulat na kahit ano sa pahinang ito.
Sa madaling sabi, blanko ito.
2.     Pamagating Pahina ang tawag saa pahinang nagpapakilala sa pamagat ng pamanahong-papel. Nakasaad
din dito kung kanino iniharap o ipinasa ang papel, kung saang asignatura ito pangangailangan, kung sino ang
gumawa at panahon ng kumplesyon. Kung titingnan sa malayuan, kailangang magmukhang inverted
pyramid ang pagkakaayos ng mga impormasyong nasa pahinang ito.
3.     Dahon ng Pagpapatibay ang tawag sa pahinang kumukumpirma sa pagkakapasa ng mananaliksik at
pagkakatanggap ng guro ng pamanahong-papel.
4.     Sa pahina ng Pasasalamat o Pagkilala tinutukoy ng mananaliksik ang mga indibidual, pangkat, tanggapan
o institusyong maaaring nakatulong sa pagsulat ng pamanahong- papel at kung gayo’y nararapat pasalamatan o
kilalanin.
5.     Sa Talaan ng Nilalaman nakaayos ang pagbabalangkas ng mga bahagi at nilalaman ng pamanahong-papel
at nakatala ang kaukulang bilang ng pahina kung saan matatagpuan ang bawat isa.
6.     Sa Talaan ng mga Talahanayan at Grap nakatala ang pamagat ng bawat talahanayan at/o grap na nasa
loob ng pamanahong-papel at bilang ng pahina kung saan matatagpuan ang bawat isa.
7.     Ang Fly Leaf 2 ay isa na namang blankong pahina bago ang katawan ng pamanahong-papel. Hindi
nilalagyan ng bilang ng pahina o pagination ang mga pahinang preliminari. May mga pamanahong-papel din
ang kakikitaan ng Pag-aalay o Dedikasyon na isang opsyonal na pahina.

B.     Kabanata 1: Ang Suliranin at Kaligiran Nito

Ang kabanatang ito ay nahahati sa mga sumusunod na bahagi:
1.     Ang Panimula o Introduksyon ay isang maikling talataang kinapapalooban ng pangkalahatang
pagtalakay ng paksa ng pananaliksik.
2.     Sa Layunin ng Pag-aaral, inilalahad ang pangkalahatang layunin o dahilan kung bakit isinasagawa ang
pag-aaral. Tinutukoy rin dito ang mga ispesipikong suliranin na nasa anyong patanong.
3.     Sa Kahalagahan ng Pag-aaral, inilalahad ang significance ng pagsasagawa ng pananaliksik ng paksa ng
pag-aaral. Tinutukoy rito ang maaaring maging kapakinabangan o halaga ng pag-aaral sa iba’t ibang
indibiduwal, pangkat, tyanggapan, institusyon, propesyon, disiplina o larangan.
4.     Sa Saklaw at Limitasyon tinutukoy ang simula at hangganan ng pananaliksik. Dito itinatakda
ang parameter ng pananaliksik dahil tinutukoy rito kung ano-ano ang baryabol na sakop at hindi sakop ng pag-
aaral.
5.     Itinatala naman sa Depinisyon ng mga Terminolohiya ang mga katawagang makailang ginamit sa
pananaliksik at ang bawat isa’y binigyan ng kahulugan. Ang pagpapakahulugan ay maaaring konseptuwal
( ibinibigay ang standard na depinisyon ng mga katawagan) o operasyonal ( kung paano iyon ginamit sa
pamanahong papel).
May mga pamanahong-papel na kakikitaan ninyo ng Conceptual o Theoretical  Framework, Hypotheses at
Assumptions sa Kabanata I.
B.     Kabanata 2: Mga kaugnay na Pag-aaral at Literatura
Sa kabanatang ito, tinutukoy ang mga pag-aaral at mga babasahin o literaturang kaugnay ng paksa ng
pananaliksik. Kailangan ding matukoy ng mananaliksik kung sino-sino ang mga may-akda ng naunang pag-
aaral o litreratura, disenyo ng pananaliksik na ginamit, mga layunin at mga resulta ng pag-aaral. Mahalaga ang
kabanatang ito dahil ipinaalam dito ng mananaliksik ang kasalukuyang estado ng kaalaman kaugnay ng
kanyang paksa.

C.     Kabanata 3: Disenyo at Paraan ng Pananaliksik

Ang kabanatang ito ay nahahati sa mga sumususnod na bahagi:
1.     Sa Disenyo ng Pananaliksik nililinaw kung anong uri ng pananaliksik ag kasalukuyang pag-aaral. Para sa
inyong pamanahong-papel, iminumungkahi naming ang pinakasimple na, ang deskriptibo-analitikong isang
disenyo ng pangangalap ng mga datos at impormasyon hinggil sa mga salik o factors na kaugnay ng paksa ng
pananaliksik.
2.     Sa bahaging ito, tinutukoy ang mga Respondente ng sarbey, kung ilan sila at paano at bakit sila napili.
3.      Sa Instrumento ng Pananaliksik, inilalarawan ang paraang ginamit ng pananaliksik sa pangangalap ng
mga datos at impormasyon. Iniisa-isa rito ang mga hakbang na kanyang ginawa at kung maaari, kung paano at
bakit niya ginawa ang bawat hakbang. Sa bahaging ito, maaaring mabanggit ang interbyu o pakikipanayam,
pagko-conduct ng sarbey at pagpapasagot ng sarbey-kwestyoner sa mga respondente bilang pinakakaraniwan at
pinakamadaling paraang aplikable sa isang deskriptibo-analitikong disenyo.
4.     Sa Tritment ng mga Datos inilalarawan kung anong estadistikal na paraan ang ginamit upang ang mga
numerical na datos ay mailarawan. Dahil ito’y isang pamanahong-papel lamang, hindi kailangang gumamit ng
mga kompleks na estadistikal tritment. Sapat na nag pagkuha ng porsyento o bahagdan matapos maitally ang
mga kasagutan sa kwestyoner ng mga respondente.

D.    Kabanata 4: Presentasyon at Interpretasyon ng mga Datos

Sa kabanatang ito inilalahad ang mga datos na nakalap ng mananaliksik sa pamamagitan ng tekswal at tabular o
grapik na presentasyon. Sa teksto, inilalahad ng mananaliksik ang kanyang analisis o pagsusuri.

E.     Kabanata V; Lagom, Kongklusyon at Rekomendasyon

1.     Sa Lagom, binubuod ang mga datos at impormasyong nakalap ng mananaliksik na komprehensibong
tinatalakay sa kanatana 3.
2.     Ang Kongklusyon ay inferences, abstraksyon, implikasyon, interpretasyon, pangkalahatang pahayag, at/o
paglalahad batay sa mga datos at impormasyong nakalap ng mananaliksik.
3.     Ang Rekomendasyon ay mga mungkahing solusyon para sa mga suliraning natukoy o natuklasan sa
pananaliksik.
 
C.     Mga Panghuling Pahina
 
1.Ang Listahan ng mga Sanggunian ay isang kumpletong tala ng lahat ng hanguan o sorses na ginagamit ng
mananaliksik sa pagsulat ng pamanahong-papel. Tinatawag din itong  Talasanggunian o Bibliyograpiya.
 
2.Ang Apendiks ay tinatawag ding Dahong-Dagdag. Maaaring ilagay o ipaloob dito ang mga liham,
pormularyo ng ebalwasyon, transkripsyon ng interbyu, sampol ng sarbey-kwestyoneyr, biodata ng
mananaliksik, mga larawan, kliping at kung ano-ano pa.