FELSEFE 10.

SINIF

3. ÜNİTE
FELSEFENİN TEMEL KONULARI VE PROBLEMLERİ

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

EPİSTEMOLOJİ ( Bilgi Felsefesi)

Felsefede insan bilgisini, insan bilgisinin olanağını, sınırları ve kaynağını

araştıran disipline epistemoloji ya da bilgi felsefesi denilmektedir.

Bilgi felsefesinin temel problemi, doğru bilgiyi elde etmenin mümkün olup
olmadığı problemidir. Bunun yanında diğer problemler insan bilgisinin
kaynağı, sınırları ve ölçütlerine ilişkin problemlerdir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Bilgi felsefesinin sorguladığı şey nedir ?

Bilgi nedir? Bilgi nasıl ve hangi yollarla elde edilir ?

Özne ve bilgi nesnesi arasında nasıl bir bağ kurulmuştur ?

Bilginin ölçütü nedir ?

İnsan neyi bilebilir ?

Bilginin değeri nedir ? Gibi sorular bilgi felsefesinin sorularıdır.

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Özne Nesne
Suje , insan, Obje ,algılanan ,
bilen, algılayan bilinen

Bilgi
 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

İnsan, içinde yaşadığı evrende sürekli olarak çeşitli nesne ve olaylarla

karşılaşır.

Bilinç sahibi insan, bu nesne ve olayları önce fark eder. Daha sonra
bilmeye çalışır.

Bu karşılaşmada insan bilen yani öznedir; nesne ve durumlar ise bilinen

yani objedir.
 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Doğru bilgi mümkün müdür?

Tüm insanların üzerinde anlaştığı, uzlaştığı herkes tarafından kabul gören, genel
geçer bir bilgi mümkün müdür?
Bu soruya iki cevap verilmiştir:

Septikler Dogmatikler
«Doğru bilgiye ulaşmak mümkün «Doğru bilgiye ulaşmak mümkündür»
değildir» diyenler diyenler
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

SEPTİSİZM

İnsan zihninin bilgide kesin bilgilere ulaşamayacağını, kesin ve doğru

bilginin olanaklı olmadığını ve insanın görünüşlerin ötesine geçerek,
gerçekliğin kendisine de ulaşamayacağını savunur.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Gorgias
İlk çağ filozoflarından Gorgias “hiççilik” olarak adlandırılan kuşkuculuğun
savunucusu olmuştur.

Gorgias, hiçbir şeyin var olduğunun söylenemeyeceğini ve bilginin

olanaksız olduğunu ifade etmiştir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Protagoras

“İnsan, her şeyin, var olan şeylerin var olduklarının ve var olmayan şeylerin
var olmadıklarının ölçüsüdür”. Bilgi, doğruluk ve değeri tümüyle göreli kılan,
şeylerin insanlara göründüğü gibi olduğunu savunur. Şeyler insanların
algıladığı gibidir.
 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

DOGMATİZM

«Doğru bilginin mümkün olduğunu» savunan yaklaşımdır.

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Bilginin Kaynağı

Bilginin mümkün olduğunu savunan görüşleri içinde barındırır. Bilginin

hangi kaynağa dayalı olarak elde edildiği ve hangi kaynağa dayalı bilginin
daha kesin ve güvenilir olduğu konusunda filozoflar farklı görüşler öne
sürmüştür.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

Bilginin Kaynağı
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

1-Rasyonalizm (Akılcılık)

Platon, Aristoteles, Fârâbî, R. Descartes ve Hegel temsilcileridir. Bilginin

kaynağının akıl olduğunu ve gerçek bilginin ancak akılla elde edileceğini
söylerler.

Bazı filozoflara göre kesin ve doğru bilginin kaynağı deneyimler olamaz.

Doğru bilgi ancak akıl yoluyla elde edilebilir. Bu görüşe göre doğru bilgi
ancak değişmez olan varlığın bilgisidir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

2-Empirizm (Deneyimcilik)

John Locke, David Hume temsilcileridir. İnsanlar nesneler dünyası ile

duyular aracılığıyla ilişki kurmaktadır.

Gözümüzle renkleri, biçimleri görür, zihnimizle sıcaklık soğukluk, sertlik ve

yumuşaklığı algılarız. Kulağımız sesleri duyar, dilimiz de tatları alır.
Aristoteles, “Bir duyusunu kaybeden dünyayı kaybeder” der.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

3-Kritisizm (Eleştiricilik, Eleştirel Felsefe)

Kant, bilgide hem deneyden hem akıldan gelen unsurlar olduğuna inanır.
Ona göre deneyden gelen unsurlar, bilginin hammaddesidir. Akıldan gelen
unsurlar ise, aklın bu hammaddeyi işlemesi, ona bir biçim vermesi ile
ortaya çıkar.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

4-Pozitivizm (Olguculuk)

Auguste Comte’a göre gerçeklik olgulardan ibarettir. Olgu, gözlenebilen ve

somut verilere dayandırılabilen türden değişimlerin ortak adıdır. Bu
çerçevede doğru bilgi, olguların bilgisidir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

5- Analitik Felsefe (Çözümleyici Felsefe)

Auguste Comte’un görüşleri 20. yüzyılda mantıkçı pozitivizm adı ile

geliştirilmiştir. Bu görüşe göre, doğrulanabilir önermeler anlamlıdır. Doğru
bilgi, doğruluğu test edilebilen bilgidir.

Doğruluğu test edilemeyen metafizik görüşler ileri sürülmemelidir.

Felsefenin görevi dilin yapısını ve mantığını analiz etmek olmalıdır.
 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

6- Pragmatizm (Faydacılık/ Yararcılık)

Temsilcileri C. Peirce, William James, J. Dewey’dir.

Bazı filozoflara göre ise bir önermenin doğru olmasının tek ölçüsü onun işe
yaramasıdır. Pratikte işe yarayan bilgi doğrudur. İnsanın bilgi edinme eylemi,
problemle başlar. İnsan, problemin çözümü için bilgilerini kullanır.

Problemi çözmede başarılı olan bilgi doğrudur. Bilgi ve deneyimler arasında

karşılıklı bir ilişkinin kurulduğu bu görüşte bilgi keşfedilemez, icat edilir. Bu
durumda sürekli, değişmeyen, mutlak bilgilerden söz edilemez.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

7- Entüisyonizm (Sezgicilik)

Temsilcileri Gazâlî, H.Bergson’dur. Doğru

bilgiye ne duyusal gözlemler ne de akıl
yürütmelerle erişilebilir. Doğru bilgiye özel bir
yeti olan sezgi ile ulaşılabilir. Bu yeti ile bilmek
istediğimiz şeyleri doğrudan ve aracısız olarak
kavrarız.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

8- Fenomenoloji (Görüngübilim)

Edmund Husserl’e göre doğru bilgi öznenin bilinci içerisinde saklıdır. Bu

çerçevede önce şeylerin kendisi olan özü görebilmek gerekir. Özü bilmenin
ilk koşulu daha önceki bilgi ve inançları bir paranteze almaktır. Özü
görebilmek için saf bir bilince sahip olmak gerekir.
 10. Sınıf Felsefe

BİLGİNİN SINIRLARI

Bilginin sınırları konusunda, bazı düşünürler bilinen ile bilinmeyeni

ayırmak için bilgiye sınır çekmişlerdir. Bazıları ise bilginin sınırları
olmadığını söylemişlerdir.

Sahi biz neyi ne kadar bilebiliriz?

Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

BİLGİNİN SINIRLARI

Bilgiye sınır çeken filozoflar, insanın o nesneleri olduğu gibi değil de

kendisine göründüğü kadarıyla bilebileceğini savunur.

Bilgiye sınır çekilemeyeceğini düşünen filozoflar, insandan bağımsız bir

varlık alanını kabul eder ve insanın o alandaki nesneleri olduğu gibi bildiğini
savunur.
 Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

BİLGİNİN DOĞRULUĞU İÇİN ÖNERİLEN ÖLÇÜTLER

Bilginin doğruluğunu UYGUNLUK

belirlemede her zaman bir
referans noktası vardır. Günlük
TÜMEL
hayatta kullandığımız ölçütler YARARLILIK
UZLAŞIM

vardır ama bunlar her zaman

kabul gören ölçütler değildir.

APAÇIKLIK
TUTARLILIK
(Açık-Seçik)
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

DOĞRULUK VE GERÇEKLİK

Bilgi felsefesinin temel kavramlarından biri de doğruluk ve gerçekliktir. Bilgi

felsefesi, doğru bilgiyi araştırmaktadır. Acaba doğruluk ve gerçeklik aynı
şeyler midir? Yoksa biri diğerini içermekte midir? Yoksa ikisi de farklı iki
kavram mıdır?
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

«Doğruluk» nedir?
Bu soruya verilen klasik yanıt, bir düşüncenin doğruluğunun, onun
gerçeklikle uyuşmasından oluştuğunu ortaya koyar.

Bu tanım, düşüncenin gerçeklikle uyuştuğunu söylemektedir. O hâlde

doğruluk düşünceye ait bir durumdur.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

“Gerçeklik nedir ve nerededir?” sorusuna bir yanıt arayabiliriz.

“Gerçeklik nedir?” sorusunu yanıtlayabilmek için öncelikle “Gerçeklik neye

ilişkindir?” ya da “Gerçekliğin taşıyıcısı nedir?” sorularının yanıtlanması
gerekir.”
Gerçeklik düşünceden bağımsız olarak var olan bir durum, olgu veya
nesnedir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe

BİLGİNİN DEĞERİ

Bilgi felsefesinin iki temel sorunu olmuştur: bilginin kaynağı ve bilginin

değeri. Bilginin değerini araştıran düşünce sistemleri, “Hangi bilgilerimiz
doğrudur? Hangi bilgilerimize güvenebiliriz? İnsan bilgisi genel geçer
bilgiler midir?” gibi soruları cevaplamaya çalışır.

Felsefenin temel işlevlerinden biri de insanların doğru ile yanlışı ayırt

edebilme yeteneği kazanmasını sağlamaktır. Doğru ile yanlışı ayırt
edebilmenin yollarından biri bilgilerimizin kaynağını bilmektir.
Bilgi Felsefesinin Konusu ve Problemleri 10. Sınıf Felsefe